Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға көндіру
МА З М Ұ Н Ы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. Халықтың денсаулығына қарсы
қылмыстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды заңсыз
дайындау, сатып
алу, сақтау, тасымалдау, жөнелту немесе
сату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...
1.2. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды ұрлау не
қорқытып алу ... ...10
1.3. Есіркі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға
көндіру ... ... ... ... ...12
1.4. Құрамында есірткі заттар бар өсіруге тыйым салынған өсімдіктерді
заңсыз өсіру...13
1.5. Улы заттардың, сондай-ақ есірткі заттарды, жүйкеге әсер ететін
немесе улы
заттарды дайындауға немесе ұқсатуға пайдаланылатын заттардың, құрал
саймандардың
немесе жабдықтардың заңсыз
айналымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..14
1.6. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтыну үшін
притондар
ұйымдастыру немесе
ұстау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ..1 6
1.7. Есірткі заттарды, жүйкеге әсер ететін немесе улы заттарды ұстау
ережелерін
бұзу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
1.8. Жекеше медициналық практикамен немесе жекеше формацевтикалық
қызметпен
заңсыз айналысу, есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды
алуға құқық
беретін рецептерді немесе өзге де құжаттарды заңсыз беру не қолдан
жасау ... ... ... ... ... . 18
1.9. Санитарлық - эпидемиологиялық ережелерді
бұзу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
1.10. Адамдардың өміріне немесе денсаулығына қауіп төндіретін мән-
жайлар туралы ақпаратты
жасырау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
1.11. Қауіпсіздік талаптарына сай келмейтін тауарлар шығару немесе
сату, жұмыс орындау не қызмет
көрсету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2. Адамгершілікке қарсы
қылмыстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...
2.1. Жезөкшелікпен айналысуға
тарту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ..24
2.2. Жезөкшелікпен айналысуға арналған притондар ұйымдастыру
немесе ұстау және
жеңгетайлық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
2.3. Дәрілік немесе басқа құралдарды пайдаланып есеңгірету үшін
притондар
ұйымдастыру немесе
ұстау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ..2 7
2.4. Порнографиялық материалдарды немесе заттарды заңсыз
тарау ... ... ... ... ... ... ... .. 28
2.5. Қатыгездік пен күш қолдануға насихаттайтын туындыларды заңсыз
тарату ... ... ..30
2.6. Өлгендердің мәйіттерін және олар жерленген жерлерді
қорлау ... ... ... ... ... ... ... . ..30
2.7. Жануарларға қатыгездік
жасау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ...32
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
К І Р І С П Е
Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық кодіксінде халықтың
денсаулығына және адамгершілігіне қарсы қылмыстар жеке тарау былып бізге
беріліп отыр. Өйткені қоғамның дұрыс дамуы, оның мүшелерінің бір қалыпты
қызмет атқаруы үшін халықтың денсаулығының, адамгершілік қасиеттерінің
құқықтық нормалар (оның ішінде қылмыстық құқық) арқылы қорғалуы аса қажет.
Осыған орай Қазақстан Республикасы Конституциясында азаматтардың өмірін,
денсаулығын, оларды қоршаған ортаны, тарихи және мәдени мұраларды,
адамгершілік нормаларын қорғау принциптеріне ерекше мән берілген. Осы
көрсетілген принциптерді қатаң сақтау әркімнің қасиетті борышы. Кейбір
жағдайларда осы принциптер бұзылып қылмыстық заң қорғайтын қоғамдық
қатынастарға белгілі бір зиян келтіріледі. Есірткі заттарды, жүйкеге әсер
ететін заттарды заңсыз айналымға айналдыру, адамгершілікке жат іс-
әрекеттермен шұғылдану сияқты қылмыстардың етек алуы алаңдатушылық
туғызады. Осыған орай халықтың денсаулығына және адамгершілікке қарсы
қылмыстармен күрес жүргізу үшін Қылмыстық кодікстің 10 - тарауында осы
тұрғыдағы қоғамға қауіпті іс-әрекеттер үшін арнайы жауаптылық белгіленген.
Тікелей объектісіне байланысты бұл тарауда көрсетілген қылмыстар
негізінен екі түрлі топқа бөлінеді: 1) халықтың денсаулығына; 2)
адамгершілікке қарсы қылмыстар.
Халықтың денсаулығына қарсы қылмыстар: Есірткі заттарды немесе жүйкеге
әсер ететі заттарды заңсыз дайындау, сатып алу, сақтау, тасымалдау, жөнелту
немесе сату; Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды ұрлау не
қорқытып алу; Есіркі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға
көндіру; Құрамында есірткі заттар бар өсіруге тыйым салынған өсімдіктерді
заңсыз өсіру; Улы заттардың, сондай - ақ есірткі заттарды, жүйкеге әсер
ететін немесе улы заттарды дайындауға немесе ұқсатуға пайдаланылатын
заттардың, құрал саймандардың немесе жабдықтардың заңсыз айналымы; Есірткі
заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтыну үшін притондар
ұйымдастыру немесе ұстау; Есірткі заттарды, жүйкеге әсер ететін немесе улы
заттарды ұстау ережелерін бұзу; Жекеше медициналық практикамен немесе
жекеше формацевтикалық қызметпен заңсыз айналысу, есірткі заттарды немесе
жүйкеге әсер ететін заттарды алуға құқық беретін рецептерді немесе өзгеде
құжаттарды заңсыз беру не қолдан жасау; Санитарлық – эпидемиологиялық
ережелерді бұзу; Адамдардың өміріне немесе денсаулығына қауіп төндіретін
мән-жайлар туралы ақпаратты жасырау; Қауіпсіздік талаптарына сай келмейтін
тауарлар шығару немесе сату, жұмыс орындау не қызмет көрсету.
Адамгершілікке қарсы қылмыстар: Жезөкшелікпен айналысуға тарту;
Жезөкшелікпен айналысуға арналған притондар ұйымдастыру немесе ұстау
және жеңгетайлық; Дәрілік немесе басқа құралдарды пайдаланып есеңгірету
үшін притондар ұйымдастыру немесе ұстау; Порнографиялық материалдарды
немесе заттарды заңсыз тарату; Қатыгездік пен күш қолдануға насихаттайтын
туындыларды заңсыз тарату; Өлгендердің мәйіттерін және олар жерленген
жерлерді қорлау; Жануарларға қатыгездік жасау жатады.
1.ХАЛЫҚТЫҢ ДЕНСАУЛЫҒЫНА ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАР
Халықтың денсаулығына қарсы қылмыстардың аса қауіпті түрі есірткі,
психотроптық, күшті әсер ететін және улы заттарды заңсыз айналымға
түсірумен байланысты іс - әрекеттер болып табылады. Осыған байланысты
Қылмыстық кодекстің 259-265-баптарында осы тұрғыдағы қылмыстардың жекелеген
түрлері үшін жауаптылық көзделген. Есірткі, психотроптық заттар,
прекурсорлар, күшті әсер ететін және улы заттарды заңсыз айналымға түсіруге
байланысты қылмыстардың тікелей объектісі – халықтың денсаулығы болып
табылады.
Көрсетілмеген санатқа жататын қылмыстардың затына – есірткі,
психотроптық заттар, прекурсорлар, күшті әсер ететін және улы заттар
және Қылмыстық кодекстің 263-бабына сәйкес есірткі заттарды немесе жүйкеге
әсер ететін заттарды дайындау үшін пайдаланатын шикізат, аспаптар немесе
жабдықтар жатады.
Есірткі, психотроптық заттар, сол тектестер, прекурсорлар айналым
мемлекеттік реттеудің және олардың заңсыз айналымы мен теріс пайдалануына
қарсы іс-қимыл шаралары Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 10 шілдедегі
арнаулы Заңымен, Бақылауға жататын есірткілік заттар, психотроптық
құралдар және прекурсорлар туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1998
жылғы 9 наурызындағы №186 қаулысымен бекітілген тізім бойынша (бұдан
былай – тізім деп аталады) жүзеге асырылады. Бұл нормативтік актілер 1961
жылғы Есірткі заттар туралы біріңғай конвенцияға түзетулер жөніндегі 1972
жылғы хаттамаға сәйкес, 1971 жылғы Психотроптық заттар туралы конвенцияға,
БҰҰ-ның Есірткі заттардың және психотроптық заттардың заңсыз айналымына
қарсы күрес туралы 1998 жылғы конвенциясына негізделіп қабылданған.
1.1. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды заңсыз дайындау,
сатып алу, сақтау, тасымалдау, жөнелту немесе сату
1. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды сату
мақсатынсыз көп мөлшерде заңсыз иемденіп алу, тасымалдау немесе сақтау –
он мың айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға не
алпыс сағаттан екі жүз қырық сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға
таратуға, не екі жылға дейінгі мерзімге түзеу жұмыстарына, не үш жылға
дейінгі мерзімге бас бостандығынан айруға жазаланады.
2. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды заңсыз
дайындау, ұқсату, жөнелту, өткізу, сондай-ақ осы баптың бірінші бөлігінде
көзделген, есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды өткізу
мақсатымен не өте ірі мөлшерде есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін
заттарға қатысты жасалған әректтер –
мүлкін тәркілеп немесе онсыз үш жылдан жеті жылға дейінгі мерзімге бас
бостандығынан айыруға жазаланады.
3. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды өткізу,
дайындау, ұқсату, жөнелту, мақсатында заңсыз иемденіп алуды, тасымалдауды
немесе сақтауды не өткізуді:
а) алдын ала сөз байласқан адамдар тобы жасаса;
б) әлденеше рет;
в) Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарға қатысты ірі
мөлшерде жасаса, -
мүлікті тәркілеп, жеті жылдан он екі жылға дейінгі мерзімге бас
бостандығынан айыруға жазаланады.
4. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды өткізу,
дайындау, ұқсату, жөнелту, мақсатында заңсыз иемденіп алуды, тасымалдауды
немесе сақтауды не өткізуді:
а) ұйымдасқан топ немесе қылмыстық қоғамдық (қылмыстық ұцым) жасаса;
б) олар өте ірі мөлшердегі есірткі заттарға немесе жүйкеге әсер ететін
заттарға қатысты жасаса, -
мүлкі тәркіленіп, он жылдан он бес жылға дейінгі мерзімге бас
бостандығынан айыруға жазаланады.
Ескерту. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды өз
еркімен тапсырған немесе есірткі заттарды медициналық емес мақсатта
тұтынуына байланысты медициналық көмек көрсетілуі үшін медициналық мекемеге
өз еркімен барған және есірткі заттардың немесе жүйкеге әсер ететін
заттардың заңсыз айналымына баайланысты қылмыстарды ашуға немесе олардың
жолын кесуге, оларды жасаған адамдарды әшкерелеуге, қылмыстық жолмен
алынған мүлікті табуға белсенді көмек көрсеткен адам осы бап бойынша
қылмыстық жауаптылықтан босатылады. Осы бап бойынша есірткі заттар мен
жүйкеге әсер ететін заттардың ірі және өте ірі мөлшері Есірткі,
психотроптық заттар, прекурсорлар және олардың заңсыз айналымы мен теріс
пайдалануына қарсы іс-қимыл шаралары туралы Қазақстан Республикасының
Заңымен бекітілген Заңсыз айналымында жүргені анықталған есірткі,
психотроптық заттарды және прекурсорларды шағын, ірі және өте ірі мөлшерге
жатқызу туралы жиынтық кестеде белгіленеді.
Қылмыстық кодекстің 259-бабының 1-тармағында есірткі заттарды немесе
жүйкеге әсер ететін заттарды өткізу мақсатынсыз ірі мөлшерде алғаны немесе
сақтағаны үшін қылмыстық жауаптылық белгіленген.
Қылмыстың заты есірткі заттар және жүйкеге әсер ететін заттар – адамның
психикасына әсер ететін, одан әрі организмді бүлдіретін синтетикалық
немесе табиғи тектес заттардың жиынтығы.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1998 жылғы 9 наурыздағы №186
қаулысымен бекітілген тізіміне медициналық мақсатқа пайдалануға тыйым
салынған есірткі заттардың 72 атау көрсетілген. Бұларға гашиш, наша,
героин, какаин, каннабис, апиын және т. б. заттар жатады.
Жүйкеге әсер ететін (психотроптық) заттар – адамның психикалық
функциясына әсер ететін қауіпті заттар. Тізім бойынша мұндай заттарды 38
атауы берілген. Оларға аминорекс, месхалин, метамфетамин, псилоцин т. б.
жатады.
Қылмыстық объетивтік жағынан көрсетілген заттарды заңсыз алғаны немесе
дайындағаны арқылы сипатталады. Көрсетілген іс-әрекеттерге Қазақстан
Республикасы Жоғарғы Сотының 1998 жылғы 14 мамырдағы Есірткі,
психотроптық, үшін әсер ететін және улы заттарды заңсыз айналымға түсіру
жөніндегі істер бойынша заңдарды қолдану туралы №3 қаулысында тиісінше
түсінік берілген.
Жоғарғы Соттың осы қаулысының 3 тармағына сәйкес жоғарыда көрсетілген
заттарды сатып алу, басқа тауарға немесе затқа айырбастап алу, қарыздың
орнына беру, қарызға немесе сыйға алу, тауып алғанды иелену, құрамында
есірткі бар жабайыөсімдіктерді немесе олардың бөлігін жинау, осындай
өсімдіктердің күзетілмейтін егістік алқабындағы жинау жұмысы біткеннен
кейінгі қалдығын (масағын) жинап алуды т. б. заңсыз алу деп түсіну керек.
Кінәлінің арнайы рұқсатсыз көрсетілген заттарды өзінен жасырын жерден,
үй-жайдан, көлік құралынан, басқа да орындардан тауып алумен байланысты кез
келген қасақана әрекет, заңсыз сақтау болып табылады.
Осы көрсетілген әрекеттер (алу немесе сақтау) заңсызз болуы қажет.
Яғни мұндай әрекеттер құзыретті органдардың немесе лауазымды адамдардың
тиісті рұқсатынсыз жасалуы тиіс. Осы қылмыстың (259-баптың 1-тармағы)
объективтік жағының міндетті белгісі заңда көрсетілген заттар мен
нәрселерді ірі мөлшерде өткізу мақсатының орын алмауы болып табылады.
Заңсыз сақталуға шығарылған есірткі құралдарын, психотроптық заттарды
шағын, ірі және өте ірі мөлшерге жатқызу үшін жиынтық кестеге жігіну қажет.
Жиынтық кестеге сәйкес көрсетілген заттар ірі мөлшерге жатпаса, онда
іс-әрекетте көрсетілген қылмыс құрамы болмайды.
Қылмыс құрылысы жөнінен формальдық құрамға жатады. Сол себепті ол
заңда көрсетілген әрекеттердің бірін істеген уақыттан бастап аяқталған
болып табылады.
Субъективтік жағынан қылмыс тек қана тікелей қасақаналықпен істеледі.
Адам есірткі немесе жүйкеге әсер ететін заттарды өткізу мақсатынсыз. Заңсыз
алғанын және сақталғанын сезеді және сондай әрекет істеуді тілейді.
Қылмыстың субъектісі 16-ға толған, есі дұрыс кез келген адам.
ҚК-тің 259-бабының 2 тармағында бұл қылмыстың ауырырақ түрі:
көрсетілген заттарды өткізу мақсатында заңсыз алғаны немесе сақтағаны,
дайындағаны, ұқсатқаны, тасымалдағаны, жөтелгені немесе өткізгені үшін
жауаптылық көзделген.
Көрсетілген заттарды алудың және сақтаудың түсініктеріне осы баптың
бірінші бөлігінен талдағанда тоқталып өттім. Кез келген әдейі жасалған
әрикет нәтижесінде белгілі бір есірткі немесе жүйкеге әсер ететінзат
тізімінде көрсетілген затқа айналдырылса онда оларды пайдалану болып
табылады.
Ал сол заттардың пішінін өзгерту (ұқсату, таблеткаға қалыптау,
пиллюлалар, пасталар, жасау т. б. ) заңсыз дайындау болып табылмайды.
Белгілі бір есірткі немесе психоттроптық (жүйкеге әсер ететін) күшін
көтеру үшін Арнайы рұқсатсыз тазарту (жат қоспалардан тазарту) заңсыз
өндеу болып табылады. Құрамында есірткі зат бар өсімдіктерді кептіру,
ұстау, кейбір бөлшектерден ажырату және басқа да түрлендіру (сол заттан
басқа бір есірткі зат алынбаса) заңсыз қайта өндеу деп есептелмейді. Мұндай
әрекеттер жеке қылмыс болып табылады.
Есіпткі, психотроптық заттарды оларды дайындауға пайдаланылатын
аспаптар немесе құралдарды, сонымен қатар прекурсорларды көлік құралдарын
пайдалану арқылы немесе басқа әртүрлі тәсілдермен арнайы рұқсатсыз орнынан
ауыстыру үшін жасалған кез келген қасақана әрекеттерді, осы заттарды заңсыз
тасымалдау деп түсіну керек. Бұл әрекеттерді есірткі, психотроптық затты,
аспаптарды, басқаларға тапсырған тұлға осы қылмыстың ұйымдастырушысы
құралдарды, прекурсорларды заңсыз иесі ғана емес, оның тапсырмасы бойынша
басқа адамда тасымалдауы мүмкін. Мұндай ретте көрсетілген заттарды заңсыз
тасымалдауды болып тыбылады.
Егер есірткі, психотроптық заттың, аспаптардың,
құралдардың, прекурсорлардың заңсыз иесі - өзіне тапсырылған жүктін
сипатын анық білмейтін адамдар арқылы көрсетілген заттардың онда ол
қылмыстық ұйымдастырушысы емес, тікілей орындаушысы ретінде жауапқа
тартылады. Есірткі немесе психотроптық заттарды, оларды дайындайтын құрал-
саймандарды, прекурсорларды бір жаққа заңсыз жөнелту деп оларды кез келген
байланыс құралымен, арнайы адам арқылы, сонымен қатар құстар мен
жануарларды пайдалану арқылы жіберуді айтамыз. Жоғарыда көрсетілген
заттарды, құрал-саймандарды, прекурсорларды бір тұлғаның билігінен басқа
тұлғаларға кез келген тәсіл мен заңсыз беру (сату, сыйлау, қарызын өтеу,
айырбастау, қарызға беру, басқа адамға укол салу т. б.) осы заттарды заңсыз
өткізу болып табылады. ҚК-тің 259-бабының 2-тармағындағы қылмыстық
объективтік жағының қажетті белгілерінің бірі – заңда көрсетілген заттарды
өткізу мақсатында алу немесе сақтау болып табылады. Өткізу мақсатында
заңсыз алу немесе сақтау пиғылымен жасалғандығы мәселені шешу үшін бұл
заттарды шын мәнінде өткізуге дайындалғанын дәлелдейтін айғақтар жинағын
арқау ету керек (Мысалы, жоғарыда көрсетілген заттар көп мөлшерде табылса,
оларды өзі ғана пайдаланатынын жоққа шығармайтын фактілердің болуы -
заттардың бөлшектенуі, құралдар мен жабдықтардың бөліп қойылуы, кінәлінің
басқаларымен есіркіні қолданылатын фактілерінің орын алуы т. б.).
Ал осы заттардың мақсатынсыз алғаны немесе сақтағаны анықталса, онда
кінәлінің әрекетінде ҚК-тің 259-баының 1-тармағындағы қылмыс құрамының бар
жоғына мән беру қажет.
ҚК-тің 259-бабының 3-тармағында осы қылмысты аса ауырлататын түрлері:
адамдар тобының алдын алу сөз байласуы (ҚК-тің 31-бабында); әлденеше рет
(ҚК-тің 11-бабында); көп мөлшерде есірткі заттар немесе жүйкеге әсер
ететін заттар жөнінде жасалған әрекетер үшін қылмыстық жауаптылық
белгіленген. Есірткі немесе жүйкеге әсер ететін заттардың көп мөлшерге
жататын немесе жатпайтын жиыниық кесте арқылы анықталады.
ҚК-тің 259-бабының 4-тармағында осы баптың екінші немесе Үшінші
бөліктерінде көзделген әрекеттерді ұйымдасқан топ немесе қылмыстық
қауымдастық болып; көп мөлшерде есірткі немесе психотроптық заттар жөнінде
жасалған қылмыстар үшін жауаптылық көзделген.
Қылмыстық кодекстің 259-бабының ескертуіне сәйкес есірткі заттарды,
жүйкеге әсер ететін (психотроптық) заттарды өз еркімен тапсырған адам
немесе есірткі заттарды медициналық емес мақсатта тұтуына байланысты
медициналық көмек көрсетілуі үшін мекемеге өз еркімен барған және есірткі
заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды заңсыз айналымына байланысты
қылмыстарды ашуға немесе олардың жолын кесуге, оларды жасаған адамдарды
әшкерелеуге, қылмыстық жолмен алынған алынған мүлікті табуға белсенділік
көрсеткен адам осы бап бойынша қылмыстық жауаптылықтан босатылады.
Қазақстан Республика Жоғарғы Соты Пленумның
1998 жылғы 14-мамырдағы №3 қаулысының 18-тармағына сәйкес жоғарыда
көрсетіген заттарды нақты қолдану мүмкіндігі бола тұра ол жергілікті билік
өкіліне тапсырса, бұл өз еркімен тапсырған болып табылады.
1.2. Есірткілік заттарды немесе жүйкеге әсер ететін затарды ұрлау не
қорқытып алу
1.Есірткілік заттарды немесе жүйкеге әсер ететін затарды ұрлау не қорқытып
алу –
үш жылдан жеті жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айруға жазаланады.
2.Нақты сол әрекеттерді:
а) адамдар тобыалдын ала сөз байласып жасаса;
б) әлденеше рет;
в) адам өзінің қызмет бабын пайдалану арқылы;
г) өмірге немесе денсаулыққа қауіпті емес күш қолдану не осындай күш
қолдану- мен қорқыту арқылы жасалса –
мүлік тәркілеп немесе онсыз алты жылдан он жылға дейінгі мерзімге бас
бостанды-ғынан айруға жазаланады.
3. Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген әрекеттер,
оларды:
а) ұйымдасқан топ;
б) ірі мөлшердежүйкеге әсер ететін затар жөнінде;
в) ) өмірге немесе денсаулыққа қауіпті емес күш қолдану не осындай күш
қолдану- мен қорқыту арқылы жасалса –
мүлік тәркілеп, сегізжылдан он бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан
айруға жазаланады.
Аталға қылмыстың қоғамдық қауіптілігі жеке меншікке зиян келтіруден
гөрі, денсаулыққа айтарлықтай зиян шектіруінен байқалады.
Бұл қылмыстың объективті – халықтың денсаулығын қамтамасыз ететін
қоғамдық қатынастар, есірткі заттарды ұрлау немесе қорқытып алу кезінде
қосымша тікелей объект ретінде – адамдардың өмірі, денсаулығы немесе жеке
меншіктің қатыстылығы болуы мүмкін.
Қылмыстың заты – есірткілік заттарды және жүйкеге әссер ететін заттарды
ұрлау немесе қорқытып алу аталған топтың дербес қылмысы болып табылады. Оны
жасаған үшін жауаптылық ҚР ҚК-нің 260-бабы бойынша көзделген. Есірткі
заттар және психотроптық нәрселер жатады.
Сонымен, объективті жақ төменгідей белсенді әрекеттердің біреуінің
жасалуы арқылы көрінеді:
1) есірткі заттарын немесе жүйкеге әсер ететін заттарды ұрлау;
2) есірткі заттарын немесе жүйкеге әсер ететін заттардықорқы-
тып алу.
Айта кететін жай – есірткіні оны заңды иесінен ғана емес, заңсыз ие
болғаннан да тартып алу – есірткіні ұрлап алуға жатады.
Қарақшылықтан басқа кездері, тұлғаның
есірткіні нақты иелену сәті қылмыстың аяқталуы болып есептеледі.
Қарақшылық кезінде қылмыстың аяқталған сәті шабуылдың өзінң
басталуымен байланысты. ҚК 181-бабының 1-бөлімінің диспозициясы- ның
мазмұнына сүйенуіне отырып, 260-баптың 1-бөлімінде қарастырылған,
есірткілік заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды қортып алудың
құрамының объективті жағын анықтауға болады. Ол есірткі немесе жүйкеге әсер
ететін заттарды немесе оларды құқықты беруді немесе күш қолданумен не
есірткілерге қатысты басқа да іс-әрекеттерді жасауды талап ету, сол сияқты,
жәбірленушіні немесе оның жақындарын масқарайтын мәліметтерді таратумен, не
жәбірленушінің не оның жақындарының мүдделеріне елеулі зиян келтіруі мүмкін
өзгеде мәліметтерді жариялаудан тұрады. Осы әрекеттер есірткі заттары мен
жүйкеге әсер ететін заттарды оларды иеленуге немесе қарамағына алуға заңмен
көзделген ешқандай құқығы жоқ тұлғаларға қарсы жасалса да – қорқытып алу
болып есептеледі. Қылмыстың ақталуы айыпты тұлғаның өзінің қорқыту
талаптарын білдіру сәтімен тұпта-тұс келеді.
ҚК 260-бабының 2-бөлімінде осы баптың 1-бөлімінде көрсетілген
әрекеттерді:
а)адамдар тобы алдын сөз байласып жасағандығы;
б)әлденеше рет;
в)тұлға өзінің қызмет бабын пайдалануар арқылы;
г)өмірге немесе денсаулыққа қауіпті емес үшін қолдану не осындай
күш қолданылатындығымен қорқыту арқылы жасағандық үшін жауаптылық
бекітілген.
Сонымен қатар, ұрлау мен қорқытып алуды бағалау барысында қылмыс
құрамының субъективті жағын талдауға өте тиянақты қарау керек, оның дұрыс
жүргізілуінің нәтижесі әрикеттің бағалауына әсер етуі мүмкін. Бұл жерде,
сөз айыпты тұлғаның ниетінің бағытталғандығы туралы болып отыр. Егер де
оның әрекеттері есірткі заттары немеғсе жуйкеге әсер ететін заттардың ірі
мөлшерін ұрлауға немесе қорқытып алуға бағытталған болып, алайда, Қылмыстың
заты іс жүзінде есірткінің дәл сондай ірі мөлшерінен тұрмаса, мұндай
жағдайда, жауаптылық ҚК-тің 260-бабы 3-бөлімінің б тармағында
көзделгендей қылмысты жасауға оқталатындығы үшін белгіленуі тиіс.
ҚК 260-бабы 3-бөлімінің в тармағында есірткі заттарды немесе
жүйкеге әсер ететін заттарды ұрлау не қорқытып алуды өмірге не денсаулыққа
қауіпті күш қолдану, не осындай күш қолдануымен қорқыту арқылы жасалғандық
үшін жауаптылық көзделген. Сондықтан адам өмірі мен денсаулығы бұл
қылмыстың қосымша объектісі ретінде саналады. Бұл әрекеттің ерекше
өзгешілігі – есірткі заттарын немесе жүйкеге әсер ететін заттарды ұрлау не
қорқытып алудың тәсілі ретінде жәбірленушінің өміріне не денсаулығына
қауіпті күш қолданылуы немесе сондай күш қолдану мен қорқыту.
Сонымен, жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына қауіпті күш көрсетуге
қатысты айтып өтер болсақ, оның денсаулыққа іс жүзінде залал көрсетумен
міндетті түрде байланыстырылмайтындығын, ол өмірге не денсапулыққа қауіпті
басқа да, Мысалы, тұншықтыру немесе ваннада не бассейнде тұншықтыруға
әрекет жасау сияқты іс-әрекеттерден тұруы мүмкін екендігін атап өткен жөн.
Дәл осы жерде тағы бір атай кететін жағдай - есірткі заттарын немесе
жүйкеге әсер ететін заттарды ұрлау не қорқытып алу нәтижесінде іс жүзінде
қасақана немесе абайсызда кісі өлтіру, сол сияқты, жәбірленушінің
денсаулығына ауыр зиян тигізу тек есірткі заттарын немесе жүйкеге әсер
ететін заттарды ұрлау не қорқытып алудың ғана құрамымен қамтылмайды,
сондықтан қылмысты жауаптылық ҚК-тің 260-бабы 3-бөлімінің в тармағының
және ҚР ҚК Жеке адамдарға қарсы қылмыстар атты
I-тарауының тиісті бабының жиынтығы бойынша көзделуін талап етеді.
Бұл әрекеттердің барлығының да субъективті жағы тікелей ниеттің
болуымен байланысты. Заң олардың жасалу себебтері мен мақсатын жіктеп,
ажыратпаған, сондықтан олр пацдакүнемдікпен бастап жан ашырлыққа дейінгі
алуан болуы мүмкін. Қылмысқа жауатылық есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер
ететін заттарды кез келген ұйымдардан не мекемелерден немесе оларды заңды
түрде не заңсыз иеленуші жеке азаматтардан ұрлау не қорқытып алу
жағдайларында орын алады. Күзетке алынған жерлерден құрамында есірткі бар
өсімдіктерді жинау да, есірткі заттарды ұрлау да жатады.
ҚК 260-бабында (осы баптың 2-бөлімінің в тармағынан басқа) көзделген
кез келген әрекеттің субъектісі ретінде есі дұрыс, 14 жасқа толған жеке
адам танылады.
1.3. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға көндіру
1. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға көндіру, -
үш жылдан дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
2. Нақты сол әрекет:
а) адамдар тобы алдын ала сөз байласып;
б) әлденеше рет;
в) кәмелетке толмағаны көрнеу белгілі не екі немесе оданда көп адамдар
жөнінде;
г) күш қолдану немесе оны қолданумен қорқыту арқылы жасалса, -
үш жылдан он екі жылға дейінгі мерзімнен бас бостандығынан айыруға
жазаланады.
Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген әрекеттер,
Қылмыстың заты есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттар.
Қылмыстың объективтік жағы негізінен екі түрлі нысан арқылы сипатталады.
Оның бірінші нысаны – басқа адамды есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер
ететін заттарды тұтынуға кеңестер беру, ұсыныс, өтініш жасау, алдау,
арганизмге осы заттарды еңгізу ерекше сезімге бөлейтіндігі жөнінде пікірлер
айту арқылы көндіру болып табылады. Екінші нысанының мағынасы басқа адамды
есірткі немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға күш қолданып немесе
күш қолданамын деп қорқыту арқылы көндіруге байланысты болады.
Есірткі затарды тұтынуға олрға жататын таблеткаларды (кодейн, барбамид)
немесе ұнтартақтарды (кебу морфин, апиын) ішке жұту, инъекция арқылы
(морфий, кокаин) ұнтақтрды дем арқылы ішке тарту (какоин, эфир), тарту
арқылы (гашиш) немесе құрамында есірткі заттар бар өсімдіктерді (бетол,
қызғалдақ) шайнау арқылы қабылдау жатады.
Қылмыс формальдық құрамға жатады және ол адамды көрсетілген заттарды
тұтынға көндірген уақыттан бастап (жәбірленушінің тұтынған немесе
тұтынбағаныная болмаса тұтынудан басқаның бөгет болуына байланысты бас
тартқанына қарамастан) аяқталған деп саналады.
Субъективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен істеледі. Кінәлі өзін
басқа адамның наркотикалық немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға
көндіргенін сезеді және соны тілейді.
Қылмыстық объектісі 16-ға толған жеке тұлғалар танылады.
ҚК-тің 261-бабының 2-тармағында осы қылмыстың ауырлататын түрлері:
а) адамдар тобы алдын ала сөз байласып;
б) әлденеше рет;
в) кәмелетке толмағаны көрнеу белгілі екі немесе одан да көп адамдар
жөнінде;
г) күш қолдану немесе оны қолданумен қорқыту арқылы жасалған әрекеттер
үшін жауаптылық берілген. Ал ҚК-тің 261-бабының 3-тармағында:
а) осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген әрекеттер,
егер олар абайсызда жәбірленушінің өліміне немесе ауыр зардаптарға әкеп
соққаны үшін жауаптылық көзделген. Ауыр зардаптарға абайсызда
жәбірленушінің денсаулығына келтірілген залал, есірткі тәуелді болу,
жәбірленушінің өзін-өзі өлтіруі, жүйке ауруына ұшырауы, ВИЧ инъекциясын
жұқтыру жатады.
1.4. Құрамында есірткі заттар бар өсіруге тыйым салынған өсімдіктерді
заңсыз өсіру
1. Өсіруге тыйым салынған өсімдіктерді егу немесе өсіру немесе
сораның, көкнәрдің немесе құрамында есірткі заттар бар басқа да
өсіидіктердің сорттарын өсіру –
бес жүзден жеті жүз айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе
сотталған адамның бес айдан жеті айға дейінгі кезеңдегі жалақысының немесе
өзге де табысының мөлшерінде айыппұл салуға, не екі жылға дейінгі мерзімге
бас бостандығынан айыруға жазаланады.
2. Нақ сол әрекеттер:
а) адамдар тобы ала сөз байласып;
б) әлденеше рет;
в) ірі мөлшерде жасалса –
үш жылдан сегіз жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға
жазаланады.
Өсіру дегеніміз – құрамында есірткі заттар бар өсімдіктерді күту
(суару, арам шөбін тазалау, қатарын жұмсарту) арқылы оны пісіп-жетілу
деңгейіне жеткізу болып табылады. Қылмыстың заты болып құрамында есірткі
заттар бар өсіруге тыйым салынған өсімдіктер саналады. Бұлар апиын,
индиялық, оңтүстік-манчжурия, оңтүстік-Шу, оңтүстік-архон сорасы, кокаин
бұтасы, кат, Қазақстан Республикасында өсетін, бірақ өсіру үшін тыйым
салынған немесе ол үшін арнаулы рұқсатты қажет ететін өсімдіктер:
ұйықтататын көкнәр түріндегі өсімдік, сора тұқымдас өсімдік.
Егіліп, өсірілген жер учаскесінің сипаты мен тиістілігінің жасалған
әрекеттің бағалауына маңызы тимейді және ол әр түрлі болып табылуы мүмкін:
ұжымдық шаруашылықтың жері, мемлекеттік жер қоры, уақытша пайдалануға
алынған меншіктегі иеліктер, бос жатқан жерлер және басқалары.
Аталған баптың 1-бөліиінің диспозициясында өсіруге тыйым салынған
өсімдіктерді егу немесе өсіру, сораның, көкнәрдің немесе құрамында есірткі
заттар бар басқа да өсімзіктердің сорттарын өсірудің қылмыс болып
табылатындығы және оның орташа ауыр қылмыстар санатына жататындығы нақты да
анық белгіленген.
Қылмыстың объектісі – халықтың денсаулығы.
Сораның, көкнәрдің сорттарын немесе құрамында есірткі заттар бар
басқа өсімдіктерді сұрыптау, яғни олардың жаңа сорттары мен бұрынғыларын
өсіріп шығару, сонымен қатар, өсіру процесін жетілдіре түсу – бұл
өсімдіктерді егу деп түсінілуі керек.
Заңда көрсетілген іс-әрекеттердің кез келген жүзеге асыру сәтінен
бастап, қылмыстар аяқталған қылмыс деп есептеледі. Бұл өсімдіктердің
себілуі, өсірілуі немесе егілуі арнайы өкілетті рұқсат бойынша ғылыми-
өндірістік мақсатпен іске асырылған жағдайларда қылмыстық жауаптылық орын
алмайды.
ҚК-тің 262-бабының 1-бөлімінде көзделген қылмыстың субъективті жағы
кінәнің қасақана түрі арқылы анықталады, ол тікелей, әр жанама ниет
түрінде де орын алуы мүмкін.
ҚК-тің 262-бабының 2-бөлімінде осы баптың 1-бөлімінде көзделіп:
а) адамдар тобы ала сөз байласып;
б) әлденеше рет;
в) ірі мөлшерде, -
жасалған әректтердің бағаланған түрлері үшін жауаптылық
белгіленген.
Бұл әрекеттердің барлығы да ауыр қылмыстар құрамына жатады.
Есі дұрыс, 16 жасқа толған жеке тұлға ҚК 262-бабында көзделген кез
келген әрекеттің субъектісі болып табылады.
1.5. Улы заттардың, сондай-ақ есірткі заттарды, жүйкеге әсер ететін немесе
улы заттарды дайындауға немесе ұстауға пайдаланылатын заттардың, құрал
саймандарың немесе жабдықтардың заңсыз айналымы
1. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды заттар болып
табылмайтын улы заттарды не оларды дайындауға немесе ұқсатуға арналған
құрал-саймандарды немесе жабдықтарды өткізу мақсатымен заңсыз дайындау,
ұқсату, иемденіп алу, сақтау, тасымалдау, жөнелту, сол сияқты заңсыз
өткізу, -
бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
2. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды дайындау немесе
ұқсату үшін пайдаланылатын заттарды, құрал-саймандарды немесе жабдықтарды
өткізу мақсатымен заңсыз дайындау, ұқсату, иемденіп алу, сақтау,
тасымалдау, жөнелту, сол сияқты заңсыз өткізу, -
алты жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
3. Өзінің қызиет бабын пайдалана отырып, бір адаммның немесе алдын ала
сөз байласқан адамдар тобының осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде
көзделген немесе әлдеденеше рет жасаған әрекеттері, -
бес жылдан сегіз жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға
жазаланады.
4. Ұйымдасқан топ жасаған, осы баптың бірінші немесе екінші
бөліктерінде көзделген әрекеттер, -
жеті жылдан он жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға
жазаланады.
Бұл қылмыстың объектісі – халықтың денсаулығы
Қылмыстың заты болып – есірткі немесе жүйкегк әсер ететін заттар болып
табылмайтын улы заттар, сонымен қатар осыларды дайындауға немесе ұқсатуға
арналған құрал-саймандар және жабдықтар болып табылады.
Есірткі затарға немесе жүйкегк әсер ететін заттарға – химиялық
құрылымдары мен қажеттері бар, құрылымы мен қасиеттері жағынан еліртетін,
күйзелтетін немесе жалған елес күйіне түсіретін, I, II, III-кестелерге
енгізілген заттарға ұқсас, оларды шектен тыс пайдаланған кезде халықтын
денсаулығы үшін қауіпті. Үкімет қаулыларымен, БҰҰ-ның халықаралық
конвенцмяларымен (1988ж) есірткі затар немесе жүйкеге әсер ететін затар
бекітілген шығу тегі синтетикалық немесе табиғи болып табылады.
Мысалы: бұл есірткілердің апиынды тобының арасынан, олардың ауыр
түрі – героинге қатысты.
Объективті жағы – көрсетіген заттарды заңсыз дайындау, ұқсату,
иемденіп алу, сақтау, тасымалдау, жөнелту, сол сияқты заңсыз өткізу.
Қылмыс құрамы формальдық, ал заңды диспозициясында көрсетілген есірткі
затар немесе жүйкеге әсер ететін затарды дайындау үшін пайдаланылатын шикі
заттың, аспаптардың немесе жабдықтардың айналым тәртібін бұзған уақыттан
бастап аяқталған деп танылады.
Субъективті жағы – тікелей қасақаналықпен жасаланады, яғни тұлға улы
заттарды не олрды дайындауға арналған құрал-саймандарды немесе жабдықтарды
заңсыз дайындап, иемденіп алу, сақтап, тасымалдап, жөнелтіп, сол сияқты
заңсыз өткізіп отырғанын ұғынады және тілеп істейді.
Мемлекеттің бақылауында болатын заттардың құрамында: IM ацетилантранил
қышқылы, изосафрол, лизергин қышқылы, ацетон, күкірт қышқылы, тұз қышқылы –
барлық саны 23-тен тұратын басқа да заттар бар.
Қылмыстың субъектісі – арнаулы, заңда көрсетілген затарды дайындау
үшін пайдаланылатын шикізатты, аспаптарды немесе жабдықтарды өндіруге
лицензиясы бар, олардың өндіру тәртібін қатаң сақтауға жауапты лауазымды
немесе лауазымды емес есі дұрыс, 16 жасқа толған жеке тұлға ҚК 263-бабаында
көзделеген әректтердің субъектісі болып табылады.
ҚК-тің 263-бабының 2,3-бөлімдерінде белгіленгендер – ауыр қылмыстар
қатарына жатады.
Есірткі заттарды немесе жүйкегк әсер ететін заттарды тұтыну үшін
притондар құру мен ұстауды соңғы кездері көбінесе ұйымдасқан топтар іске
асырып жүр. Аталған қылмыстың бұл бағалаушы белгісі осы қылмысты және,
көпшілік жағдайларда, басқа да бірқатар қылмыстарды жасау үшін алдын ала
ұйымдасқан екі немесе одан да көп тұлғалар тобының орындалуымен
баланыстырылады. Ал мұның өзі аталған қылмыстардың әлеуметтік қауіптілігін
анағұрлым арттыра түседі, себебі оның ұйымшылдық деңгейі, бөтен көздерден
жасырындылығы жоғарылып, есірткіні тұтынушылар қатары да ұлғая түседі.
Осындай қылмыстардың дәл осындай притондарда жасалуы жиіұшырысады немесе
небір дөрекі, қауіпті қылмыстар осы притондарды мекендеушілердің
ойластырумен пісіп-жетіліп, сосын жүзеге асырылады. Қылмысты оның
ұйымдасқан топтың жасауының аталған белгісі бойынша бағалау, сонымен қатар,
ұйымдасқан қылмысты топты құрған, сол сияқты оған басшылық жасаған айыпты
тұлғаларға қатысты ҚК 235-бабының тиісті бөлімі бойынша да жиынтықталған
қылмыстық-құқықтық бағалауды талап етеді.
1.6. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтыну үшін
притондар ұйымдастыру немесе ұстау
1. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтыну үшін
притондар ұйымдастыру немесе ұстау –
төрт жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
2. Адам өзінің қызмет бабын пайдаланып жасаған, немесе әлденеше рет
жасалған, немесе ұйымдасқан топпен жасалған дәл сол әрекеттер –
үш жылдан жеті жылға деінгі бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Притондар ұйымдастыру деп – оларды құруға арналған әрекеттерді (іздеу,
жалдау, ұйлерді және жихаздарды осыған сайетіп жабдықтау, шприцтерді,
наркотик заттарды әзірлеу, т.с.с), ал үй болған жағдайда есірткі заттарды
немесе жүйкеге әсер ететін заттарды қолдануға ниеті бар адамдарды соған
тарту, олардың құпиялығын қамтатамамыз ету т.с.с. әрекеттерді айтамыз.
Притондарды ұстау оның жүелі қызыметін қамтатамамыз ету бағытталған
әрекеттерден тұрады (оны материялдық жағынан қамтамасыз ету, күзету,
жөндеу, клиенттерге қызмет көрсету, қолдану үшін құралдар мен жабдықтарды
табу, т.с.с.).
Қылмыстың объектісі – халық денсаулығы.
Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтыну үшін
притондар ұйымдастыру немесе ұстау ҚР ҚК 264-бабына сәйкес қылмыстық
жауаптылық жүктейді.
Объективті жағы – есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды
тұтыну үшін притондар ұйымдастыру немесе ұстаумен байланысты. Есірткі
заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтыну үшін пайдалануға жүйелі
түрде берілетін тұрғын (пәтер, бөлме, саяжай, қошымша салынған тұрғын орын)
орынмен қатар, адам тұрмайтын да орындар (гараж, сарай, шатыр, подвал,
өндірістік орын, т. б. ) притан деп қарастырылуы тиіс. Қылмыс
формальдық құрамға жатады. Белгілі бір оында (жайда) есірткі заттарды
немесе жүйкеге әсер ететін заттар жүйелі түрде (үш және одан да көп рет)
тұтыныла бастаған сәттен бастап қылмыс аяқталған деп саналады.
Қылмыс субъективтік жағынан – тікелей қасақаналық арқылы сипатталады.
Кінәлі адам есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтыну
үшін притондар ұйымдастырғаның немесе ұстағанын сезеді және әрекеттерді
істеуге тілейді.
Қылмыстың субъективтік жағының міндетті белгісі – арнаулы –
мақсатнаркотикалық заттарды және жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуды
қамтамасыз ету болып табылады.
Қылмыстың субъектісі – 16-ға толған жеке тұлғалар танылады.
ҚК-тің 264-бабының 2-тармағында осы қылмыстың мынадай ауырлататын
түрлері: адам өзінің қызмет бабын пайдаланып жасаған немесе әлденеше рет
жасалған, немесе ұйымдасқан топпен жасалған дәл сол әрекеттер үшін
жауаптылық белгіленген.
1.7.Есірткі заттарды, жүйкеге әсер ететін немесе улы заттарды ұстау
ережелерін бұзу
1. Есірткі заттарды, жүйкеге әсер ететін немесе улы заттарды өндіру,
жасау, ұқсату, сатып алу, сақтау, есепке алу, босату, тасымалдау, әкелу,
әкету, жөнелту не жою ережелерін бұзу, егер бұл әрекетті аталған ережелерді
сақтау міндетіне кіретін адам жасаса –
екі жүзден бес жүз айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе
сотталған адамның екі айдан бес айға дейінгі кезеңдегі жалақысының немесе
өзге де табысының мөлшерінде айыппұл салуға, не бір жылға дейінгі мерзімге
түзеу жұмыстарына, не үш жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымда болу
не белгілі бір қызметпен айналысу құқықығына айырып немесе онсыз бір жылға
дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
2. Есірткі заттарды, жүйкеге әсер ететін немесе улы заттардыңұрлануына
не өзге елеулі зиян келтірілуіне әкер соққан дәл сол әрекет –
екі жылға дейінгі меозімге түзеу жұмыстарына, не екі жылға дейінгі
мерзімге бас бостандығын шектеуге, не үш жылға дейінгі мерзімге белгілі бір
лауазымда болу немесе бнлгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айырып, үш
жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Осы қылмыстың тікелей объектісі және заты ҚК-тің 259-бабындағы қылмыс
құрамына ұқсас.
Объективтік жағынан көрсетілген қылмыс құрамы есірткі заттарды, жүйкеге
әсер ететін, күшті әсер ететін немесе улы заттарды өндіру, жасау, ұқсату,
сатып алу, сақтау, есепке алу, босату, тасымалдау, әкелу, әкету, жөнелту не
жою ережелерін бұзу арқылы сиптталады. Қылмыс құрамының диспозицясы
бланкеттік. Көрсетілген ережелерді бұзуды анықтау үшін Қазақстан
Республикасының Есірткі, психотроптық ззаттар, прекурсорлар және олардың
заңсыз айналымы мен теріс пайдалануына қарсы іс-қимыл шаралары туралы
1988 жылғы 10 шілдедегі Заңына, Қазақстан Үкіметінің 1988 жылғы 9
наурыздағы №186 Бақылауға жататын есірткілік заттар, психотроптық құралдар
және прекурсорлар туралы қаулысын, басқа да арнаулы нормативтік-құқықтық
актілерді, Денсаулық сақтау ісі жөніндегі агенттіктің арнайы нұсқауларын
басшылыққа алу қажет. ҚК-тің 265-бабының 1-тармағымен жауапқа тарту үшін
көрсетілген заттармен айналысу ережесін бұзу фактісі жеткілікті болып
табылады. Қажет болған жағдайда ережені бұзу фактісін анықтау сараптама
жасау арқылы айқындалады. Қылмыс құрамы формавльдық, заңда көрсетілген
заттармен айналысу ережесін бұзған уақыттан бастап қылмыс аяқталған деп
саналады.
Қылмыс субъективтік жағынан қасақаналықпен (тікелей немесе жанама)
істеледі.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. Халықтың денсаулығына қарсы
қылмыстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды заңсыз
дайындау, сатып
алу, сақтау, тасымалдау, жөнелту немесе
сату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...
1.2. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды ұрлау не
қорқытып алу ... ...10
1.3. Есіркі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға
көндіру ... ... ... ... ...12
1.4. Құрамында есірткі заттар бар өсіруге тыйым салынған өсімдіктерді
заңсыз өсіру...13
1.5. Улы заттардың, сондай-ақ есірткі заттарды, жүйкеге әсер ететін
немесе улы
заттарды дайындауға немесе ұқсатуға пайдаланылатын заттардың, құрал
саймандардың
немесе жабдықтардың заңсыз
айналымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..14
1.6. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтыну үшін
притондар
ұйымдастыру немесе
ұстау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ..1 6
1.7. Есірткі заттарды, жүйкеге әсер ететін немесе улы заттарды ұстау
ережелерін
бұзу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
1.8. Жекеше медициналық практикамен немесе жекеше формацевтикалық
қызметпен
заңсыз айналысу, есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды
алуға құқық
беретін рецептерді немесе өзге де құжаттарды заңсыз беру не қолдан
жасау ... ... ... ... ... . 18
1.9. Санитарлық - эпидемиологиялық ережелерді
бұзу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
1.10. Адамдардың өміріне немесе денсаулығына қауіп төндіретін мән-
жайлар туралы ақпаратты
жасырау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
1.11. Қауіпсіздік талаптарына сай келмейтін тауарлар шығару немесе
сату, жұмыс орындау не қызмет
көрсету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2. Адамгершілікке қарсы
қылмыстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...
2.1. Жезөкшелікпен айналысуға
тарту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ..24
2.2. Жезөкшелікпен айналысуға арналған притондар ұйымдастыру
немесе ұстау және
жеңгетайлық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
2.3. Дәрілік немесе басқа құралдарды пайдаланып есеңгірету үшін
притондар
ұйымдастыру немесе
ұстау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ..2 7
2.4. Порнографиялық материалдарды немесе заттарды заңсыз
тарау ... ... ... ... ... ... ... .. 28
2.5. Қатыгездік пен күш қолдануға насихаттайтын туындыларды заңсыз
тарату ... ... ..30
2.6. Өлгендердің мәйіттерін және олар жерленген жерлерді
қорлау ... ... ... ... ... ... ... . ..30
2.7. Жануарларға қатыгездік
жасау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ...32
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
К І Р І С П Е
Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық кодіксінде халықтың
денсаулығына және адамгершілігіне қарсы қылмыстар жеке тарау былып бізге
беріліп отыр. Өйткені қоғамның дұрыс дамуы, оның мүшелерінің бір қалыпты
қызмет атқаруы үшін халықтың денсаулығының, адамгершілік қасиеттерінің
құқықтық нормалар (оның ішінде қылмыстық құқық) арқылы қорғалуы аса қажет.
Осыған орай Қазақстан Республикасы Конституциясында азаматтардың өмірін,
денсаулығын, оларды қоршаған ортаны, тарихи және мәдени мұраларды,
адамгершілік нормаларын қорғау принциптеріне ерекше мән берілген. Осы
көрсетілген принциптерді қатаң сақтау әркімнің қасиетті борышы. Кейбір
жағдайларда осы принциптер бұзылып қылмыстық заң қорғайтын қоғамдық
қатынастарға белгілі бір зиян келтіріледі. Есірткі заттарды, жүйкеге әсер
ететін заттарды заңсыз айналымға айналдыру, адамгершілікке жат іс-
әрекеттермен шұғылдану сияқты қылмыстардың етек алуы алаңдатушылық
туғызады. Осыған орай халықтың денсаулығына және адамгершілікке қарсы
қылмыстармен күрес жүргізу үшін Қылмыстық кодікстің 10 - тарауында осы
тұрғыдағы қоғамға қауіпті іс-әрекеттер үшін арнайы жауаптылық белгіленген.
Тікелей объектісіне байланысты бұл тарауда көрсетілген қылмыстар
негізінен екі түрлі топқа бөлінеді: 1) халықтың денсаулығына; 2)
адамгершілікке қарсы қылмыстар.
Халықтың денсаулығына қарсы қылмыстар: Есірткі заттарды немесе жүйкеге
әсер ететі заттарды заңсыз дайындау, сатып алу, сақтау, тасымалдау, жөнелту
немесе сату; Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды ұрлау не
қорқытып алу; Есіркі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға
көндіру; Құрамында есірткі заттар бар өсіруге тыйым салынған өсімдіктерді
заңсыз өсіру; Улы заттардың, сондай - ақ есірткі заттарды, жүйкеге әсер
ететін немесе улы заттарды дайындауға немесе ұқсатуға пайдаланылатын
заттардың, құрал саймандардың немесе жабдықтардың заңсыз айналымы; Есірткі
заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтыну үшін притондар
ұйымдастыру немесе ұстау; Есірткі заттарды, жүйкеге әсер ететін немесе улы
заттарды ұстау ережелерін бұзу; Жекеше медициналық практикамен немесе
жекеше формацевтикалық қызметпен заңсыз айналысу, есірткі заттарды немесе
жүйкеге әсер ететін заттарды алуға құқық беретін рецептерді немесе өзгеде
құжаттарды заңсыз беру не қолдан жасау; Санитарлық – эпидемиологиялық
ережелерді бұзу; Адамдардың өміріне немесе денсаулығына қауіп төндіретін
мән-жайлар туралы ақпаратты жасырау; Қауіпсіздік талаптарына сай келмейтін
тауарлар шығару немесе сату, жұмыс орындау не қызмет көрсету.
Адамгершілікке қарсы қылмыстар: Жезөкшелікпен айналысуға тарту;
Жезөкшелікпен айналысуға арналған притондар ұйымдастыру немесе ұстау
және жеңгетайлық; Дәрілік немесе басқа құралдарды пайдаланып есеңгірету
үшін притондар ұйымдастыру немесе ұстау; Порнографиялық материалдарды
немесе заттарды заңсыз тарату; Қатыгездік пен күш қолдануға насихаттайтын
туындыларды заңсыз тарату; Өлгендердің мәйіттерін және олар жерленген
жерлерді қорлау; Жануарларға қатыгездік жасау жатады.
1.ХАЛЫҚТЫҢ ДЕНСАУЛЫҒЫНА ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАР
Халықтың денсаулығына қарсы қылмыстардың аса қауіпті түрі есірткі,
психотроптық, күшті әсер ететін және улы заттарды заңсыз айналымға
түсірумен байланысты іс - әрекеттер болып табылады. Осыған байланысты
Қылмыстық кодекстің 259-265-баптарында осы тұрғыдағы қылмыстардың жекелеген
түрлері үшін жауаптылық көзделген. Есірткі, психотроптық заттар,
прекурсорлар, күшті әсер ететін және улы заттарды заңсыз айналымға түсіруге
байланысты қылмыстардың тікелей объектісі – халықтың денсаулығы болып
табылады.
Көрсетілмеген санатқа жататын қылмыстардың затына – есірткі,
психотроптық заттар, прекурсорлар, күшті әсер ететін және улы заттар
және Қылмыстық кодекстің 263-бабына сәйкес есірткі заттарды немесе жүйкеге
әсер ететін заттарды дайындау үшін пайдаланатын шикізат, аспаптар немесе
жабдықтар жатады.
Есірткі, психотроптық заттар, сол тектестер, прекурсорлар айналым
мемлекеттік реттеудің және олардың заңсыз айналымы мен теріс пайдалануына
қарсы іс-қимыл шаралары Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 10 шілдедегі
арнаулы Заңымен, Бақылауға жататын есірткілік заттар, психотроптық
құралдар және прекурсорлар туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1998
жылғы 9 наурызындағы №186 қаулысымен бекітілген тізім бойынша (бұдан
былай – тізім деп аталады) жүзеге асырылады. Бұл нормативтік актілер 1961
жылғы Есірткі заттар туралы біріңғай конвенцияға түзетулер жөніндегі 1972
жылғы хаттамаға сәйкес, 1971 жылғы Психотроптық заттар туралы конвенцияға,
БҰҰ-ның Есірткі заттардың және психотроптық заттардың заңсыз айналымына
қарсы күрес туралы 1998 жылғы конвенциясына негізделіп қабылданған.
1.1. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды заңсыз дайындау,
сатып алу, сақтау, тасымалдау, жөнелту немесе сату
1. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды сату
мақсатынсыз көп мөлшерде заңсыз иемденіп алу, тасымалдау немесе сақтау –
он мың айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға не
алпыс сағаттан екі жүз қырық сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға
таратуға, не екі жылға дейінгі мерзімге түзеу жұмыстарына, не үш жылға
дейінгі мерзімге бас бостандығынан айруға жазаланады.
2. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды заңсыз
дайындау, ұқсату, жөнелту, өткізу, сондай-ақ осы баптың бірінші бөлігінде
көзделген, есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды өткізу
мақсатымен не өте ірі мөлшерде есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін
заттарға қатысты жасалған әректтер –
мүлкін тәркілеп немесе онсыз үш жылдан жеті жылға дейінгі мерзімге бас
бостандығынан айыруға жазаланады.
3. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды өткізу,
дайындау, ұқсату, жөнелту, мақсатында заңсыз иемденіп алуды, тасымалдауды
немесе сақтауды не өткізуді:
а) алдын ала сөз байласқан адамдар тобы жасаса;
б) әлденеше рет;
в) Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарға қатысты ірі
мөлшерде жасаса, -
мүлікті тәркілеп, жеті жылдан он екі жылға дейінгі мерзімге бас
бостандығынан айыруға жазаланады.
4. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды өткізу,
дайындау, ұқсату, жөнелту, мақсатында заңсыз иемденіп алуды, тасымалдауды
немесе сақтауды не өткізуді:
а) ұйымдасқан топ немесе қылмыстық қоғамдық (қылмыстық ұцым) жасаса;
б) олар өте ірі мөлшердегі есірткі заттарға немесе жүйкеге әсер ететін
заттарға қатысты жасаса, -
мүлкі тәркіленіп, он жылдан он бес жылға дейінгі мерзімге бас
бостандығынан айыруға жазаланады.
Ескерту. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды өз
еркімен тапсырған немесе есірткі заттарды медициналық емес мақсатта
тұтынуына байланысты медициналық көмек көрсетілуі үшін медициналық мекемеге
өз еркімен барған және есірткі заттардың немесе жүйкеге әсер ететін
заттардың заңсыз айналымына баайланысты қылмыстарды ашуға немесе олардың
жолын кесуге, оларды жасаған адамдарды әшкерелеуге, қылмыстық жолмен
алынған мүлікті табуға белсенді көмек көрсеткен адам осы бап бойынша
қылмыстық жауаптылықтан босатылады. Осы бап бойынша есірткі заттар мен
жүйкеге әсер ететін заттардың ірі және өте ірі мөлшері Есірткі,
психотроптық заттар, прекурсорлар және олардың заңсыз айналымы мен теріс
пайдалануына қарсы іс-қимыл шаралары туралы Қазақстан Республикасының
Заңымен бекітілген Заңсыз айналымында жүргені анықталған есірткі,
психотроптық заттарды және прекурсорларды шағын, ірі және өте ірі мөлшерге
жатқызу туралы жиынтық кестеде белгіленеді.
Қылмыстық кодекстің 259-бабының 1-тармағында есірткі заттарды немесе
жүйкеге әсер ететін заттарды өткізу мақсатынсыз ірі мөлшерде алғаны немесе
сақтағаны үшін қылмыстық жауаптылық белгіленген.
Қылмыстың заты есірткі заттар және жүйкеге әсер ететін заттар – адамның
психикасына әсер ететін, одан әрі организмді бүлдіретін синтетикалық
немесе табиғи тектес заттардың жиынтығы.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1998 жылғы 9 наурыздағы №186
қаулысымен бекітілген тізіміне медициналық мақсатқа пайдалануға тыйым
салынған есірткі заттардың 72 атау көрсетілген. Бұларға гашиш, наша,
героин, какаин, каннабис, апиын және т. б. заттар жатады.
Жүйкеге әсер ететін (психотроптық) заттар – адамның психикалық
функциясына әсер ететін қауіпті заттар. Тізім бойынша мұндай заттарды 38
атауы берілген. Оларға аминорекс, месхалин, метамфетамин, псилоцин т. б.
жатады.
Қылмыстық объетивтік жағынан көрсетілген заттарды заңсыз алғаны немесе
дайындағаны арқылы сипатталады. Көрсетілген іс-әрекеттерге Қазақстан
Республикасы Жоғарғы Сотының 1998 жылғы 14 мамырдағы Есірткі,
психотроптық, үшін әсер ететін және улы заттарды заңсыз айналымға түсіру
жөніндегі істер бойынша заңдарды қолдану туралы №3 қаулысында тиісінше
түсінік берілген.
Жоғарғы Соттың осы қаулысының 3 тармағына сәйкес жоғарыда көрсетілген
заттарды сатып алу, басқа тауарға немесе затқа айырбастап алу, қарыздың
орнына беру, қарызға немесе сыйға алу, тауып алғанды иелену, құрамында
есірткі бар жабайыөсімдіктерді немесе олардың бөлігін жинау, осындай
өсімдіктердің күзетілмейтін егістік алқабындағы жинау жұмысы біткеннен
кейінгі қалдығын (масағын) жинап алуды т. б. заңсыз алу деп түсіну керек.
Кінәлінің арнайы рұқсатсыз көрсетілген заттарды өзінен жасырын жерден,
үй-жайдан, көлік құралынан, басқа да орындардан тауып алумен байланысты кез
келген қасақана әрекет, заңсыз сақтау болып табылады.
Осы көрсетілген әрекеттер (алу немесе сақтау) заңсызз болуы қажет.
Яғни мұндай әрекеттер құзыретті органдардың немесе лауазымды адамдардың
тиісті рұқсатынсыз жасалуы тиіс. Осы қылмыстың (259-баптың 1-тармағы)
объективтік жағының міндетті белгісі заңда көрсетілген заттар мен
нәрселерді ірі мөлшерде өткізу мақсатының орын алмауы болып табылады.
Заңсыз сақталуға шығарылған есірткі құралдарын, психотроптық заттарды
шағын, ірі және өте ірі мөлшерге жатқызу үшін жиынтық кестеге жігіну қажет.
Жиынтық кестеге сәйкес көрсетілген заттар ірі мөлшерге жатпаса, онда
іс-әрекетте көрсетілген қылмыс құрамы болмайды.
Қылмыс құрылысы жөнінен формальдық құрамға жатады. Сол себепті ол
заңда көрсетілген әрекеттердің бірін істеген уақыттан бастап аяқталған
болып табылады.
Субъективтік жағынан қылмыс тек қана тікелей қасақаналықпен істеледі.
Адам есірткі немесе жүйкеге әсер ететін заттарды өткізу мақсатынсыз. Заңсыз
алғанын және сақталғанын сезеді және сондай әрекет істеуді тілейді.
Қылмыстың субъектісі 16-ға толған, есі дұрыс кез келген адам.
ҚК-тің 259-бабының 2 тармағында бұл қылмыстың ауырырақ түрі:
көрсетілген заттарды өткізу мақсатында заңсыз алғаны немесе сақтағаны,
дайындағаны, ұқсатқаны, тасымалдағаны, жөтелгені немесе өткізгені үшін
жауаптылық көзделген.
Көрсетілген заттарды алудың және сақтаудың түсініктеріне осы баптың
бірінші бөлігінен талдағанда тоқталып өттім. Кез келген әдейі жасалған
әрикет нәтижесінде белгілі бір есірткі немесе жүйкеге әсер ететінзат
тізімінде көрсетілген затқа айналдырылса онда оларды пайдалану болып
табылады.
Ал сол заттардың пішінін өзгерту (ұқсату, таблеткаға қалыптау,
пиллюлалар, пасталар, жасау т. б. ) заңсыз дайындау болып табылмайды.
Белгілі бір есірткі немесе психоттроптық (жүйкеге әсер ететін) күшін
көтеру үшін Арнайы рұқсатсыз тазарту (жат қоспалардан тазарту) заңсыз
өндеу болып табылады. Құрамында есірткі зат бар өсімдіктерді кептіру,
ұстау, кейбір бөлшектерден ажырату және басқа да түрлендіру (сол заттан
басқа бір есірткі зат алынбаса) заңсыз қайта өндеу деп есептелмейді. Мұндай
әрекеттер жеке қылмыс болып табылады.
Есіпткі, психотроптық заттарды оларды дайындауға пайдаланылатын
аспаптар немесе құралдарды, сонымен қатар прекурсорларды көлік құралдарын
пайдалану арқылы немесе басқа әртүрлі тәсілдермен арнайы рұқсатсыз орнынан
ауыстыру үшін жасалған кез келген қасақана әрекеттерді, осы заттарды заңсыз
тасымалдау деп түсіну керек. Бұл әрекеттерді есірткі, психотроптық затты,
аспаптарды, басқаларға тапсырған тұлға осы қылмыстың ұйымдастырушысы
құралдарды, прекурсорларды заңсыз иесі ғана емес, оның тапсырмасы бойынша
басқа адамда тасымалдауы мүмкін. Мұндай ретте көрсетілген заттарды заңсыз
тасымалдауды болып тыбылады.
Егер есірткі, психотроптық заттың, аспаптардың,
құралдардың, прекурсорлардың заңсыз иесі - өзіне тапсырылған жүктін
сипатын анық білмейтін адамдар арқылы көрсетілген заттардың онда ол
қылмыстық ұйымдастырушысы емес, тікілей орындаушысы ретінде жауапқа
тартылады. Есірткі немесе психотроптық заттарды, оларды дайындайтын құрал-
саймандарды, прекурсорларды бір жаққа заңсыз жөнелту деп оларды кез келген
байланыс құралымен, арнайы адам арқылы, сонымен қатар құстар мен
жануарларды пайдалану арқылы жіберуді айтамыз. Жоғарыда көрсетілген
заттарды, құрал-саймандарды, прекурсорларды бір тұлғаның билігінен басқа
тұлғаларға кез келген тәсіл мен заңсыз беру (сату, сыйлау, қарызын өтеу,
айырбастау, қарызға беру, басқа адамға укол салу т. б.) осы заттарды заңсыз
өткізу болып табылады. ҚК-тің 259-бабының 2-тармағындағы қылмыстық
объективтік жағының қажетті белгілерінің бірі – заңда көрсетілген заттарды
өткізу мақсатында алу немесе сақтау болып табылады. Өткізу мақсатында
заңсыз алу немесе сақтау пиғылымен жасалғандығы мәселені шешу үшін бұл
заттарды шын мәнінде өткізуге дайындалғанын дәлелдейтін айғақтар жинағын
арқау ету керек (Мысалы, жоғарыда көрсетілген заттар көп мөлшерде табылса,
оларды өзі ғана пайдаланатынын жоққа шығармайтын фактілердің болуы -
заттардың бөлшектенуі, құралдар мен жабдықтардың бөліп қойылуы, кінәлінің
басқаларымен есіркіні қолданылатын фактілерінің орын алуы т. б.).
Ал осы заттардың мақсатынсыз алғаны немесе сақтағаны анықталса, онда
кінәлінің әрекетінде ҚК-тің 259-баының 1-тармағындағы қылмыс құрамының бар
жоғына мән беру қажет.
ҚК-тің 259-бабының 3-тармағында осы қылмысты аса ауырлататын түрлері:
адамдар тобының алдын алу сөз байласуы (ҚК-тің 31-бабында); әлденеше рет
(ҚК-тің 11-бабында); көп мөлшерде есірткі заттар немесе жүйкеге әсер
ететін заттар жөнінде жасалған әрекетер үшін қылмыстық жауаптылық
белгіленген. Есірткі немесе жүйкеге әсер ететін заттардың көп мөлшерге
жататын немесе жатпайтын жиыниық кесте арқылы анықталады.
ҚК-тің 259-бабының 4-тармағында осы баптың екінші немесе Үшінші
бөліктерінде көзделген әрекеттерді ұйымдасқан топ немесе қылмыстық
қауымдастық болып; көп мөлшерде есірткі немесе психотроптық заттар жөнінде
жасалған қылмыстар үшін жауаптылық көзделген.
Қылмыстық кодекстің 259-бабының ескертуіне сәйкес есірткі заттарды,
жүйкеге әсер ететін (психотроптық) заттарды өз еркімен тапсырған адам
немесе есірткі заттарды медициналық емес мақсатта тұтуына байланысты
медициналық көмек көрсетілуі үшін мекемеге өз еркімен барған және есірткі
заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды заңсыз айналымына байланысты
қылмыстарды ашуға немесе олардың жолын кесуге, оларды жасаған адамдарды
әшкерелеуге, қылмыстық жолмен алынған алынған мүлікті табуға белсенділік
көрсеткен адам осы бап бойынша қылмыстық жауаптылықтан босатылады.
Қазақстан Республика Жоғарғы Соты Пленумның
1998 жылғы 14-мамырдағы №3 қаулысының 18-тармағына сәйкес жоғарыда
көрсетіген заттарды нақты қолдану мүмкіндігі бола тұра ол жергілікті билік
өкіліне тапсырса, бұл өз еркімен тапсырған болып табылады.
1.2. Есірткілік заттарды немесе жүйкеге әсер ететін затарды ұрлау не
қорқытып алу
1.Есірткілік заттарды немесе жүйкеге әсер ететін затарды ұрлау не қорқытып
алу –
үш жылдан жеті жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айруға жазаланады.
2.Нақты сол әрекеттерді:
а) адамдар тобыалдын ала сөз байласып жасаса;
б) әлденеше рет;
в) адам өзінің қызмет бабын пайдалану арқылы;
г) өмірге немесе денсаулыққа қауіпті емес күш қолдану не осындай күш
қолдану- мен қорқыту арқылы жасалса –
мүлік тәркілеп немесе онсыз алты жылдан он жылға дейінгі мерзімге бас
бостанды-ғынан айруға жазаланады.
3. Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген әрекеттер,
оларды:
а) ұйымдасқан топ;
б) ірі мөлшердежүйкеге әсер ететін затар жөнінде;
в) ) өмірге немесе денсаулыққа қауіпті емес күш қолдану не осындай күш
қолдану- мен қорқыту арқылы жасалса –
мүлік тәркілеп, сегізжылдан он бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан
айруға жазаланады.
Аталға қылмыстың қоғамдық қауіптілігі жеке меншікке зиян келтіруден
гөрі, денсаулыққа айтарлықтай зиян шектіруінен байқалады.
Бұл қылмыстың объективті – халықтың денсаулығын қамтамасыз ететін
қоғамдық қатынастар, есірткі заттарды ұрлау немесе қорқытып алу кезінде
қосымша тікелей объект ретінде – адамдардың өмірі, денсаулығы немесе жеке
меншіктің қатыстылығы болуы мүмкін.
Қылмыстың заты – есірткілік заттарды және жүйкеге әссер ететін заттарды
ұрлау немесе қорқытып алу аталған топтың дербес қылмысы болып табылады. Оны
жасаған үшін жауаптылық ҚР ҚК-нің 260-бабы бойынша көзделген. Есірткі
заттар және психотроптық нәрселер жатады.
Сонымен, объективті жақ төменгідей белсенді әрекеттердің біреуінің
жасалуы арқылы көрінеді:
1) есірткі заттарын немесе жүйкеге әсер ететін заттарды ұрлау;
2) есірткі заттарын немесе жүйкеге әсер ететін заттардықорқы-
тып алу.
Айта кететін жай – есірткіні оны заңды иесінен ғана емес, заңсыз ие
болғаннан да тартып алу – есірткіні ұрлап алуға жатады.
Қарақшылықтан басқа кездері, тұлғаның
есірткіні нақты иелену сәті қылмыстың аяқталуы болып есептеледі.
Қарақшылық кезінде қылмыстың аяқталған сәті шабуылдың өзінң
басталуымен байланысты. ҚК 181-бабының 1-бөлімінің диспозициясы- ның
мазмұнына сүйенуіне отырып, 260-баптың 1-бөлімінде қарастырылған,
есірткілік заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды қортып алудың
құрамының объективті жағын анықтауға болады. Ол есірткі немесе жүйкеге әсер
ететін заттарды немесе оларды құқықты беруді немесе күш қолданумен не
есірткілерге қатысты басқа да іс-әрекеттерді жасауды талап ету, сол сияқты,
жәбірленушіні немесе оның жақындарын масқарайтын мәліметтерді таратумен, не
жәбірленушінің не оның жақындарының мүдделеріне елеулі зиян келтіруі мүмкін
өзгеде мәліметтерді жариялаудан тұрады. Осы әрекеттер есірткі заттары мен
жүйкеге әсер ететін заттарды оларды иеленуге немесе қарамағына алуға заңмен
көзделген ешқандай құқығы жоқ тұлғаларға қарсы жасалса да – қорқытып алу
болып есептеледі. Қылмыстың ақталуы айыпты тұлғаның өзінің қорқыту
талаптарын білдіру сәтімен тұпта-тұс келеді.
ҚК 260-бабының 2-бөлімінде осы баптың 1-бөлімінде көрсетілген
әрекеттерді:
а)адамдар тобы алдын сөз байласып жасағандығы;
б)әлденеше рет;
в)тұлға өзінің қызмет бабын пайдалануар арқылы;
г)өмірге немесе денсаулыққа қауіпті емес үшін қолдану не осындай
күш қолданылатындығымен қорқыту арқылы жасағандық үшін жауаптылық
бекітілген.
Сонымен қатар, ұрлау мен қорқытып алуды бағалау барысында қылмыс
құрамының субъективті жағын талдауға өте тиянақты қарау керек, оның дұрыс
жүргізілуінің нәтижесі әрикеттің бағалауына әсер етуі мүмкін. Бұл жерде,
сөз айыпты тұлғаның ниетінің бағытталғандығы туралы болып отыр. Егер де
оның әрекеттері есірткі заттары немеғсе жуйкеге әсер ететін заттардың ірі
мөлшерін ұрлауға немесе қорқытып алуға бағытталған болып, алайда, Қылмыстың
заты іс жүзінде есірткінің дәл сондай ірі мөлшерінен тұрмаса, мұндай
жағдайда, жауаптылық ҚК-тің 260-бабы 3-бөлімінің б тармағында
көзделгендей қылмысты жасауға оқталатындығы үшін белгіленуі тиіс.
ҚК 260-бабы 3-бөлімінің в тармағында есірткі заттарды немесе
жүйкеге әсер ететін заттарды ұрлау не қорқытып алуды өмірге не денсаулыққа
қауіпті күш қолдану, не осындай күш қолдануымен қорқыту арқылы жасалғандық
үшін жауаптылық көзделген. Сондықтан адам өмірі мен денсаулығы бұл
қылмыстың қосымша объектісі ретінде саналады. Бұл әрекеттің ерекше
өзгешілігі – есірткі заттарын немесе жүйкеге әсер ететін заттарды ұрлау не
қорқытып алудың тәсілі ретінде жәбірленушінің өміріне не денсаулығына
қауіпті күш қолданылуы немесе сондай күш қолдану мен қорқыту.
Сонымен, жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына қауіпті күш көрсетуге
қатысты айтып өтер болсақ, оның денсаулыққа іс жүзінде залал көрсетумен
міндетті түрде байланыстырылмайтындығын, ол өмірге не денсапулыққа қауіпті
басқа да, Мысалы, тұншықтыру немесе ваннада не бассейнде тұншықтыруға
әрекет жасау сияқты іс-әрекеттерден тұруы мүмкін екендігін атап өткен жөн.
Дәл осы жерде тағы бір атай кететін жағдай - есірткі заттарын немесе
жүйкеге әсер ететін заттарды ұрлау не қорқытып алу нәтижесінде іс жүзінде
қасақана немесе абайсызда кісі өлтіру, сол сияқты, жәбірленушінің
денсаулығына ауыр зиян тигізу тек есірткі заттарын немесе жүйкеге әсер
ететін заттарды ұрлау не қорқытып алудың ғана құрамымен қамтылмайды,
сондықтан қылмысты жауаптылық ҚК-тің 260-бабы 3-бөлімінің в тармағының
және ҚР ҚК Жеке адамдарға қарсы қылмыстар атты
I-тарауының тиісті бабының жиынтығы бойынша көзделуін талап етеді.
Бұл әрекеттердің барлығының да субъективті жағы тікелей ниеттің
болуымен байланысты. Заң олардың жасалу себебтері мен мақсатын жіктеп,
ажыратпаған, сондықтан олр пацдакүнемдікпен бастап жан ашырлыққа дейінгі
алуан болуы мүмкін. Қылмысқа жауатылық есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер
ететін заттарды кез келген ұйымдардан не мекемелерден немесе оларды заңды
түрде не заңсыз иеленуші жеке азаматтардан ұрлау не қорқытып алу
жағдайларында орын алады. Күзетке алынған жерлерден құрамында есірткі бар
өсімдіктерді жинау да, есірткі заттарды ұрлау да жатады.
ҚК 260-бабында (осы баптың 2-бөлімінің в тармағынан басқа) көзделген
кез келген әрекеттің субъектісі ретінде есі дұрыс, 14 жасқа толған жеке
адам танылады.
1.3. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға көндіру
1. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға көндіру, -
үш жылдан дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
2. Нақты сол әрекет:
а) адамдар тобы алдын ала сөз байласып;
б) әлденеше рет;
в) кәмелетке толмағаны көрнеу белгілі не екі немесе оданда көп адамдар
жөнінде;
г) күш қолдану немесе оны қолданумен қорқыту арқылы жасалса, -
үш жылдан он екі жылға дейінгі мерзімнен бас бостандығынан айыруға
жазаланады.
Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген әрекеттер,
Қылмыстың заты есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттар.
Қылмыстың объективтік жағы негізінен екі түрлі нысан арқылы сипатталады.
Оның бірінші нысаны – басқа адамды есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер
ететін заттарды тұтынуға кеңестер беру, ұсыныс, өтініш жасау, алдау,
арганизмге осы заттарды еңгізу ерекше сезімге бөлейтіндігі жөнінде пікірлер
айту арқылы көндіру болып табылады. Екінші нысанының мағынасы басқа адамды
есірткі немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға күш қолданып немесе
күш қолданамын деп қорқыту арқылы көндіруге байланысты болады.
Есірткі затарды тұтынуға олрға жататын таблеткаларды (кодейн, барбамид)
немесе ұнтартақтарды (кебу морфин, апиын) ішке жұту, инъекция арқылы
(морфий, кокаин) ұнтақтрды дем арқылы ішке тарту (какоин, эфир), тарту
арқылы (гашиш) немесе құрамында есірткі заттар бар өсімдіктерді (бетол,
қызғалдақ) шайнау арқылы қабылдау жатады.
Қылмыс формальдық құрамға жатады және ол адамды көрсетілген заттарды
тұтынға көндірген уақыттан бастап (жәбірленушінің тұтынған немесе
тұтынбағаныная болмаса тұтынудан басқаның бөгет болуына байланысты бас
тартқанына қарамастан) аяқталған деп саналады.
Субъективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен істеледі. Кінәлі өзін
басқа адамның наркотикалық немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға
көндіргенін сезеді және соны тілейді.
Қылмыстық объектісі 16-ға толған жеке тұлғалар танылады.
ҚК-тің 261-бабының 2-тармағында осы қылмыстың ауырлататын түрлері:
а) адамдар тобы алдын ала сөз байласып;
б) әлденеше рет;
в) кәмелетке толмағаны көрнеу белгілі екі немесе одан да көп адамдар
жөнінде;
г) күш қолдану немесе оны қолданумен қорқыту арқылы жасалған әрекеттер
үшін жауаптылық берілген. Ал ҚК-тің 261-бабының 3-тармағында:
а) осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген әрекеттер,
егер олар абайсызда жәбірленушінің өліміне немесе ауыр зардаптарға әкеп
соққаны үшін жауаптылық көзделген. Ауыр зардаптарға абайсызда
жәбірленушінің денсаулығына келтірілген залал, есірткі тәуелді болу,
жәбірленушінің өзін-өзі өлтіруі, жүйке ауруына ұшырауы, ВИЧ инъекциясын
жұқтыру жатады.
1.4. Құрамында есірткі заттар бар өсіруге тыйым салынған өсімдіктерді
заңсыз өсіру
1. Өсіруге тыйым салынған өсімдіктерді егу немесе өсіру немесе
сораның, көкнәрдің немесе құрамында есірткі заттар бар басқа да
өсіидіктердің сорттарын өсіру –
бес жүзден жеті жүз айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе
сотталған адамның бес айдан жеті айға дейінгі кезеңдегі жалақысының немесе
өзге де табысының мөлшерінде айыппұл салуға, не екі жылға дейінгі мерзімге
бас бостандығынан айыруға жазаланады.
2. Нақ сол әрекеттер:
а) адамдар тобы ала сөз байласып;
б) әлденеше рет;
в) ірі мөлшерде жасалса –
үш жылдан сегіз жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға
жазаланады.
Өсіру дегеніміз – құрамында есірткі заттар бар өсімдіктерді күту
(суару, арам шөбін тазалау, қатарын жұмсарту) арқылы оны пісіп-жетілу
деңгейіне жеткізу болып табылады. Қылмыстың заты болып құрамында есірткі
заттар бар өсіруге тыйым салынған өсімдіктер саналады. Бұлар апиын,
индиялық, оңтүстік-манчжурия, оңтүстік-Шу, оңтүстік-архон сорасы, кокаин
бұтасы, кат, Қазақстан Республикасында өсетін, бірақ өсіру үшін тыйым
салынған немесе ол үшін арнаулы рұқсатты қажет ететін өсімдіктер:
ұйықтататын көкнәр түріндегі өсімдік, сора тұқымдас өсімдік.
Егіліп, өсірілген жер учаскесінің сипаты мен тиістілігінің жасалған
әрекеттің бағалауына маңызы тимейді және ол әр түрлі болып табылуы мүмкін:
ұжымдық шаруашылықтың жері, мемлекеттік жер қоры, уақытша пайдалануға
алынған меншіктегі иеліктер, бос жатқан жерлер және басқалары.
Аталған баптың 1-бөліиінің диспозициясында өсіруге тыйым салынған
өсімдіктерді егу немесе өсіру, сораның, көкнәрдің немесе құрамында есірткі
заттар бар басқа да өсімзіктердің сорттарын өсірудің қылмыс болып
табылатындығы және оның орташа ауыр қылмыстар санатына жататындығы нақты да
анық белгіленген.
Қылмыстың объектісі – халықтың денсаулығы.
Сораның, көкнәрдің сорттарын немесе құрамында есірткі заттар бар
басқа өсімдіктерді сұрыптау, яғни олардың жаңа сорттары мен бұрынғыларын
өсіріп шығару, сонымен қатар, өсіру процесін жетілдіре түсу – бұл
өсімдіктерді егу деп түсінілуі керек.
Заңда көрсетілген іс-әрекеттердің кез келген жүзеге асыру сәтінен
бастап, қылмыстар аяқталған қылмыс деп есептеледі. Бұл өсімдіктердің
себілуі, өсірілуі немесе егілуі арнайы өкілетті рұқсат бойынша ғылыми-
өндірістік мақсатпен іске асырылған жағдайларда қылмыстық жауаптылық орын
алмайды.
ҚК-тің 262-бабының 1-бөлімінде көзделген қылмыстың субъективті жағы
кінәнің қасақана түрі арқылы анықталады, ол тікелей, әр жанама ниет
түрінде де орын алуы мүмкін.
ҚК-тің 262-бабының 2-бөлімінде осы баптың 1-бөлімінде көзделіп:
а) адамдар тобы ала сөз байласып;
б) әлденеше рет;
в) ірі мөлшерде, -
жасалған әректтердің бағаланған түрлері үшін жауаптылық
белгіленген.
Бұл әрекеттердің барлығы да ауыр қылмыстар құрамына жатады.
Есі дұрыс, 16 жасқа толған жеке тұлға ҚК 262-бабында көзделген кез
келген әрекеттің субъектісі болып табылады.
1.5. Улы заттардың, сондай-ақ есірткі заттарды, жүйкеге әсер ететін немесе
улы заттарды дайындауға немесе ұстауға пайдаланылатын заттардың, құрал
саймандарың немесе жабдықтардың заңсыз айналымы
1. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды заттар болып
табылмайтын улы заттарды не оларды дайындауға немесе ұқсатуға арналған
құрал-саймандарды немесе жабдықтарды өткізу мақсатымен заңсыз дайындау,
ұқсату, иемденіп алу, сақтау, тасымалдау, жөнелту, сол сияқты заңсыз
өткізу, -
бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
2. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды дайындау немесе
ұқсату үшін пайдаланылатын заттарды, құрал-саймандарды немесе жабдықтарды
өткізу мақсатымен заңсыз дайындау, ұқсату, иемденіп алу, сақтау,
тасымалдау, жөнелту, сол сияқты заңсыз өткізу, -
алты жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
3. Өзінің қызиет бабын пайдалана отырып, бір адаммның немесе алдын ала
сөз байласқан адамдар тобының осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде
көзделген немесе әлдеденеше рет жасаған әрекеттері, -
бес жылдан сегіз жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға
жазаланады.
4. Ұйымдасқан топ жасаған, осы баптың бірінші немесе екінші
бөліктерінде көзделген әрекеттер, -
жеті жылдан он жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға
жазаланады.
Бұл қылмыстың объектісі – халықтың денсаулығы
Қылмыстың заты болып – есірткі немесе жүйкегк әсер ететін заттар болып
табылмайтын улы заттар, сонымен қатар осыларды дайындауға немесе ұқсатуға
арналған құрал-саймандар және жабдықтар болып табылады.
Есірткі затарға немесе жүйкегк әсер ететін заттарға – химиялық
құрылымдары мен қажеттері бар, құрылымы мен қасиеттері жағынан еліртетін,
күйзелтетін немесе жалған елес күйіне түсіретін, I, II, III-кестелерге
енгізілген заттарға ұқсас, оларды шектен тыс пайдаланған кезде халықтын
денсаулығы үшін қауіпті. Үкімет қаулыларымен, БҰҰ-ның халықаралық
конвенцмяларымен (1988ж) есірткі затар немесе жүйкеге әсер ететін затар
бекітілген шығу тегі синтетикалық немесе табиғи болып табылады.
Мысалы: бұл есірткілердің апиынды тобының арасынан, олардың ауыр
түрі – героинге қатысты.
Объективті жағы – көрсетіген заттарды заңсыз дайындау, ұқсату,
иемденіп алу, сақтау, тасымалдау, жөнелту, сол сияқты заңсыз өткізу.
Қылмыс құрамы формальдық, ал заңды диспозициясында көрсетілген есірткі
затар немесе жүйкеге әсер ететін затарды дайындау үшін пайдаланылатын шикі
заттың, аспаптардың немесе жабдықтардың айналым тәртібін бұзған уақыттан
бастап аяқталған деп танылады.
Субъективті жағы – тікелей қасақаналықпен жасаланады, яғни тұлға улы
заттарды не олрды дайындауға арналған құрал-саймандарды немесе жабдықтарды
заңсыз дайындап, иемденіп алу, сақтап, тасымалдап, жөнелтіп, сол сияқты
заңсыз өткізіп отырғанын ұғынады және тілеп істейді.
Мемлекеттің бақылауында болатын заттардың құрамында: IM ацетилантранил
қышқылы, изосафрол, лизергин қышқылы, ацетон, күкірт қышқылы, тұз қышқылы –
барлық саны 23-тен тұратын басқа да заттар бар.
Қылмыстың субъектісі – арнаулы, заңда көрсетілген затарды дайындау
үшін пайдаланылатын шикізатты, аспаптарды немесе жабдықтарды өндіруге
лицензиясы бар, олардың өндіру тәртібін қатаң сақтауға жауапты лауазымды
немесе лауазымды емес есі дұрыс, 16 жасқа толған жеке тұлға ҚК 263-бабаында
көзделеген әректтердің субъектісі болып табылады.
ҚК-тің 263-бабының 2,3-бөлімдерінде белгіленгендер – ауыр қылмыстар
қатарына жатады.
Есірткі заттарды немесе жүйкегк әсер ететін заттарды тұтыну үшін
притондар құру мен ұстауды соңғы кездері көбінесе ұйымдасқан топтар іске
асырып жүр. Аталған қылмыстың бұл бағалаушы белгісі осы қылмысты және,
көпшілік жағдайларда, басқа да бірқатар қылмыстарды жасау үшін алдын ала
ұйымдасқан екі немесе одан да көп тұлғалар тобының орындалуымен
баланыстырылады. Ал мұның өзі аталған қылмыстардың әлеуметтік қауіптілігін
анағұрлым арттыра түседі, себебі оның ұйымшылдық деңгейі, бөтен көздерден
жасырындылығы жоғарылып, есірткіні тұтынушылар қатары да ұлғая түседі.
Осындай қылмыстардың дәл осындай притондарда жасалуы жиіұшырысады немесе
небір дөрекі, қауіпті қылмыстар осы притондарды мекендеушілердің
ойластырумен пісіп-жетіліп, сосын жүзеге асырылады. Қылмысты оның
ұйымдасқан топтың жасауының аталған белгісі бойынша бағалау, сонымен қатар,
ұйымдасқан қылмысты топты құрған, сол сияқты оған басшылық жасаған айыпты
тұлғаларға қатысты ҚК 235-бабының тиісті бөлімі бойынша да жиынтықталған
қылмыстық-құқықтық бағалауды талап етеді.
1.6. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтыну үшін
притондар ұйымдастыру немесе ұстау
1. Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтыну үшін
притондар ұйымдастыру немесе ұстау –
төрт жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
2. Адам өзінің қызмет бабын пайдаланып жасаған, немесе әлденеше рет
жасалған, немесе ұйымдасқан топпен жасалған дәл сол әрекеттер –
үш жылдан жеті жылға деінгі бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Притондар ұйымдастыру деп – оларды құруға арналған әрекеттерді (іздеу,
жалдау, ұйлерді және жихаздарды осыған сайетіп жабдықтау, шприцтерді,
наркотик заттарды әзірлеу, т.с.с), ал үй болған жағдайда есірткі заттарды
немесе жүйкеге әсер ететін заттарды қолдануға ниеті бар адамдарды соған
тарту, олардың құпиялығын қамтатамамыз ету т.с.с. әрекеттерді айтамыз.
Притондарды ұстау оның жүелі қызыметін қамтатамамыз ету бағытталған
әрекеттерден тұрады (оны материялдық жағынан қамтамасыз ету, күзету,
жөндеу, клиенттерге қызмет көрсету, қолдану үшін құралдар мен жабдықтарды
табу, т.с.с.).
Қылмыстың объектісі – халық денсаулығы.
Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтыну үшін
притондар ұйымдастыру немесе ұстау ҚР ҚК 264-бабына сәйкес қылмыстық
жауаптылық жүктейді.
Объективті жағы – есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды
тұтыну үшін притондар ұйымдастыру немесе ұстаумен байланысты. Есірткі
заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтыну үшін пайдалануға жүйелі
түрде берілетін тұрғын (пәтер, бөлме, саяжай, қошымша салынған тұрғын орын)
орынмен қатар, адам тұрмайтын да орындар (гараж, сарай, шатыр, подвал,
өндірістік орын, т. б. ) притан деп қарастырылуы тиіс. Қылмыс
формальдық құрамға жатады. Белгілі бір оында (жайда) есірткі заттарды
немесе жүйкеге әсер ететін заттар жүйелі түрде (үш және одан да көп рет)
тұтыныла бастаған сәттен бастап қылмыс аяқталған деп саналады.
Қылмыс субъективтік жағынан – тікелей қасақаналық арқылы сипатталады.
Кінәлі адам есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтыну
үшін притондар ұйымдастырғаның немесе ұстағанын сезеді және әрекеттерді
істеуге тілейді.
Қылмыстың субъективтік жағының міндетті белгісі – арнаулы –
мақсатнаркотикалық заттарды және жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуды
қамтамасыз ету болып табылады.
Қылмыстың субъектісі – 16-ға толған жеке тұлғалар танылады.
ҚК-тің 264-бабының 2-тармағында осы қылмыстың мынадай ауырлататын
түрлері: адам өзінің қызмет бабын пайдаланып жасаған немесе әлденеше рет
жасалған, немесе ұйымдасқан топпен жасалған дәл сол әрекеттер үшін
жауаптылық белгіленген.
1.7.Есірткі заттарды, жүйкеге әсер ететін немесе улы заттарды ұстау
ережелерін бұзу
1. Есірткі заттарды, жүйкеге әсер ететін немесе улы заттарды өндіру,
жасау, ұқсату, сатып алу, сақтау, есепке алу, босату, тасымалдау, әкелу,
әкету, жөнелту не жою ережелерін бұзу, егер бұл әрекетті аталған ережелерді
сақтау міндетіне кіретін адам жасаса –
екі жүзден бес жүз айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе
сотталған адамның екі айдан бес айға дейінгі кезеңдегі жалақысының немесе
өзге де табысының мөлшерінде айыппұл салуға, не бір жылға дейінгі мерзімге
түзеу жұмыстарына, не үш жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымда болу
не белгілі бір қызметпен айналысу құқықығына айырып немесе онсыз бір жылға
дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
2. Есірткі заттарды, жүйкеге әсер ететін немесе улы заттардыңұрлануына
не өзге елеулі зиян келтірілуіне әкер соққан дәл сол әрекет –
екі жылға дейінгі меозімге түзеу жұмыстарына, не екі жылға дейінгі
мерзімге бас бостандығын шектеуге, не үш жылға дейінгі мерзімге белгілі бір
лауазымда болу немесе бнлгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айырып, үш
жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Осы қылмыстың тікелей объектісі және заты ҚК-тің 259-бабындағы қылмыс
құрамына ұқсас.
Объективтік жағынан көрсетілген қылмыс құрамы есірткі заттарды, жүйкеге
әсер ететін, күшті әсер ететін немесе улы заттарды өндіру, жасау, ұқсату,
сатып алу, сақтау, есепке алу, босату, тасымалдау, әкелу, әкету, жөнелту не
жою ережелерін бұзу арқылы сиптталады. Қылмыс құрамының диспозицясы
бланкеттік. Көрсетілген ережелерді бұзуды анықтау үшін Қазақстан
Республикасының Есірткі, психотроптық ззаттар, прекурсорлар және олардың
заңсыз айналымы мен теріс пайдалануына қарсы іс-қимыл шаралары туралы
1988 жылғы 10 шілдедегі Заңына, Қазақстан Үкіметінің 1988 жылғы 9
наурыздағы №186 Бақылауға жататын есірткілік заттар, психотроптық құралдар
және прекурсорлар туралы қаулысын, басқа да арнаулы нормативтік-құқықтық
актілерді, Денсаулық сақтау ісі жөніндегі агенттіктің арнайы нұсқауларын
басшылыққа алу қажет. ҚК-тің 265-бабының 1-тармағымен жауапқа тарту үшін
көрсетілген заттармен айналысу ережесін бұзу фактісі жеткілікті болып
табылады. Қажет болған жағдайда ережені бұзу фактісін анықтау сараптама
жасау арқылы айқындалады. Қылмыс құрамы формавльдық, заңда көрсетілген
заттармен айналысу ережесін бұзған уақыттан бастап қылмыс аяқталған деп
саналады.
Қылмыс субъективтік жағынан қасақаналықпен (тікелей немесе жанама)
істеледі.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz