Корреспондентті шоттар - банктік операциялардың жекелеген түрлерін атқаратын банктер мен ұйымдардың банктік шоттары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 39 бет
Таңдаулыға:

мазмұны

кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

I Ақша қаражаттарының сипатымен есеп айырысу
нысандары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
II есеп айырысудан қолма-қол ақшасыз нысаны
2.1 Төлем тапсырмаларымен есеп
айырысу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2.2 Төлем талаптармен есеп айырысу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
2.3 Есеп айырысудың акредитивтік
нысаны ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..16
2.4 Инкассалық өкімдермен есеп айырысу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2.5 Чектермен есеп айырысу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2.6 Вексельдермен операциялар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.7 Банктік карточкалармен есеп айырысу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
III қОЛМА – ҚОЛ АҚШАСЫЗ ЕСЕП АЙЫРЫСУДЫҢ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ
БОЛАШАҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 40
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..

Кіріспе

Қазіргі таңда нарықтық экономиканың кең етек алуына байланысты,
экономикалық іс-шараларға көшу ретінде кәсіпорынның көптеген түрлері
қалыптасуда. Мысалы: жабық акционерлік қоғамдар, шаруашылық бірлестіктер,
жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер және тағы басқалары. Әртүрлі
кәсіпорынның түрлері өзара қарым-қатынас жасап қызметтер көрсетумен,
жұмыстарды орындау міндеттерін өз жауапкершілігіне алып тұтынушылардың
игілігін қамтамасыз ету үшін өнімді шығарады,сонымен қатар заңды дербестік
құқығын сақтай отырып табыс табуға тырысады. Барлық шаруашылық жүргізуші
субьектілерде өндірілген өнімді сату барысында, сондай-ақ материалдық
құндылықтарды, негізгі құралдарды, тауарларды сатып алғанда немесе
көрсетілген қызметке және бюджетке немесе бюджеттен тыс басқа да
мекемелерге әртүрлі төлемдерді төлеуге байланысты түрлі операциялар пайда
болады. Әрбір кәсіпорын, ұйым, мекеме немесе қызмет көрсетіп жабдықтаушы
ретінде болатын болса, екішіден сол өнімдерді өндіріп шығару үшін қажет
болатын шикізаттар және материалдармен жабдықтайтын жабдықтаушылар алдында
сатып алушы болып табылады. Осындай кәсіпорындар мен ұйымдардың,
фирмалардың арасында алашақ және берешек операциялар көбіне қолма-қол
ақшасыз төлеу жолы арқылы жүргізіледі. Шаруашылық мекемелердің басқа
суьектілерге төлемдер, әдетте есеп айырысу банктері арқылы ақша аудару
жолымен жүргізіледі. Ал шаруашылық жүргізуші субьектілердің барлығы да өз
қаражатын банктердің тиісті мекемелеріндегі шоттарда сақтайды.
Қатар қолма-қол ақшасыз есеп айырысу арқылы ақша аударым процесін
жүргізеді. Бұл есеп айырысу түрінде колданылатын негізгі төлем құжаттарының
нысандары: төлем талаптарын төлем тапсырыстары, чектер, вексельдер,
акредетивтер, салық кызметінің инкоссалық нұсқаулары, кеден органдарының
инкоссалық нұсқаулары.
Курстық жұмыстың мақсаты: қолма-қол. ақшасыз есеп айырысу
және оның нысандары арқылы есеп айырысу жолдарын кең ауқымда, жан -жақты
қарастыру.
Курстық жұмыстың міндеті: қарастырылып отырған қолма-қол ақшасыз есеп
айырысу жайлы мәліметтерді талқылау.

I. АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ СИПАТЫ ЕСЕП АЙЫРЫСУ НЫСАНДАРЫ

Нарықтық экономикада кәсіпорындар арасында еңбек құралдары мен
заттарын сатып алу, өнімдерді, жұмыстар мен қызметтерді сату жөніндегі
мәмлелер тұрақты түрде жасалып отырады. Есептеу 2 нысанда жүргізіледі:
1. Банк жүйесі арқылы қолма қол -ақшасыз аудару жолымен.
2. Қолма -қол ақшамен төлеу түрінде.
Қолма қол ақшасыз есеп айырысуды ұйымдастыруды Қазақстан
Республикасының 1998 ж. 29 маусымдағы №237-1 Төлемдер мен ақша
аударымдары туралы Заңына, Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі
Басқармасының 2000 ж. 25 сәуірдегі №179 Қазақстан Республикасы
территориясында төлемдік құжаттарды қолдану мен қолма қол ақшасыз төлемдер
мен аударымдарды атқару ережелері атты қаулысына және Қазақстан
Республикасы Ұлттық банкі Басқармасының Қазақстан Республикасы
территориясындагы банктік шот ашпай , қолма қол ақшасыз төлем мен ақша
аударымдарын атқару Ережелерін бекіту туралы қаулысына, Қазақстан
Республикасы Ұлттық банкі Басқармасының 2000ж. 25 қарашадағы №433
Клиенттер мен оған қызмет ететін банк арасында қолма қол ақшасыз төлем
жүргізу Ережелерін бекіту туралы атты қаулысына сәйкес жүзеге асады[1].
Кәсіпорын және ұйымдардың ақшалай қаражаты банкте олардың қызмет
сипатына сәйкес ағымды және есеп айырысу шоттарында сақталады. Шаруашылық
қызмет үрдісінде субъектілер арасында анықталған талаптар мен
міндеттемелер пайда болады, оларды реттеу үшін төлем жүйесін ұйымдастыру
үшін қажет. Бұл кезде төлем борышқордың өз міндеттемелерін орындау үрдісі
болып табылады, ол оның соңғы кезеңі – есеп айырысу.
Банктік шот – бұл банк тәжірибесінде қалыптасқан іскерлік қатынас
салтында қолданылатын заңдылықтар мен келісімшарттарда қарастырылған,
клиентке банктік қызмет көрсетуді жүзеге асырумен байланысты депозитті
қабылдау және банктік операцияларды жүзеге асыру бойынша банк пен клиент
арасындағы келісімшарттың қатынасты бейнелеу әдісі.
Клиенттің есеп айырысу шоты банктік шот келісіміне немесе есеп
айырысу - кассалық қызмет келісімшартына сәйкес жүргізіледі. Келісім
клиенттің шот ашуға жазған өтініші негізінде жасалады. Осы келісімшартқа
сәйкес банк клиентке есеп айырысу және басқа да шоттарды ашады, оған түскен
қаржыны есепке алады, клиенттен қолма қол ақша қабылдайды,
босатады,қалдықты сақтағаны үшін пайыз төлейді және шот бойынша басқа да
операцияларды жүргізеді.
Банктік келісімшарттың негізгі деректемелері келесілер: Келісім мәні;
салық төлеушінің тіркеу номері көрсетілген салық қызметі органдарын.да
есепке тұрғандығын куәландыратын құжат; банктегі ақшалай қаражатты қолдану
тәртібі, сондай – ақ банк көрсететін қызмет пен оны төлеу тәртібі. Банктік
келісімшарттың екі тарап келісетін басқа да шарттарды қарастыруы мүмкін.
Банктік шот ашу үшін Қазақстан Республикасының резидент заңды
тұлғалары келесі құжаттарды ұсынуы тиіс:
- клиенттің салық есебіне тұрғандығын растайтын салық қызметі берген
құжаттың түпнұсқасы;
- мемлекеттік тіркеуден өткендігін растайтын құжат көшірмесі;
- жарғының нотариалды бекітілген көшірмесі, ал оқшауланған бөлімшелер
үшін – бекітілген ереженің көшірмесі;
- қол қойылып, мөр басылған карточка үлгісі.
Бұл кезде бір данасы банктің операциялық қызметтерінде,ал екінші
данасы банк клиентінің іс құжатында сақталуы тиіс.
Банктер теңге және шетел валютасында шот ашуға, жүргізуге құқылы,
олар:ағымды,жинақтық және байланыстырма (корреспонденттік) шоттарға
бөлінеді. Ағымдық және жинақ шоттары – жеке және заңды тұлғалардың заңды
тұлғалардың жекелеген бөлімшелерінің банктік шоттары. Корреспондентті
шоттар - банктік операциялардың жекелеген түрлерін атқаратын банктер мен
ұйымдардың банктік шоттары. Егер клиент банкте бірнеше шот ашқысы келсе
және егер банктік алғашқы шот ашылған банкте немесе филиалында ашылса,
сондай-ақ құжаттарының толық бар екендігі туралы бекітімі бар болса, онда
банк құжаттарды қайта талап етпеуі мүмкін.
Ағымдағы немесе корреспонденттік шоттарда ашқан кезде банк клиенттің
пайдасына түскен ақшаны қабылдауға, клиенттің клиентке немесе үшінші
тұлғаларға тиісті ақша сомасын аудару (беру) туралы ұйғарымын орындауға
және банктік шот шартында қарастырылған (ҚР АК 747 бап) басқа да
қызметтерді көрсетуге міндеттенеді. Ағымдағы шотқа оның иесіне тиесілі
төлемдерінің негізгі массасы - тауарларды қызметте көрсетулерді,
материалдық құндылықтарды өткізуден түскен түсімдер, банкте несие алу және
т.б. түседі.
Ағымдағы шоттан жабдықтаушылардың алынған тауарлық-материалдық қорлар
үшін қойған шоттары төленеді, бюджеттен есеп айырысулар, еңбекақы,
зейнетақыға, жәрдемақыға және шаруашылық қажеттіліктерге қолма-қол ақша
беру жүргізіледі. Ағымдағы шотқа соманы есептеп жазу немесе есептен шығару
жөніндегі операцияларды шоттың жазбаша өнімі негізінде ақшамен олардың
келісімімен, шаруашылық істері жөніндегі алқаның, соттардың, салық және
қаржы органдарының шешімі бойынша даусыз тәртіппен өндірілетін төлемдерден
басқасы, жүргізіледі. Ағымдық шоттағы қаражат жеткіліксіз немесе
мерзімінде төленбеген барлық құжаттар қаржы түскен мүмкіндігіне қалай
төленеді.
Кәсіпкерлік қызметпен шұғылданатын заңды немесе жеке тұлғаға шот
ашқан жағдайда, банк салық қызметін 3 жұмыс күні ішінде хабардар етуі тиіс.
Қазіргі кезде екінші деңгейлі банктер мен жекелеген банктік операцияларды
өткізетін ұйымдар қолма -қол ақшасыз төлемдер мен ақша аударымдарын
клиентке банктік шот ашпастан жүргізе алады.2000 жылы 13 қазанда
қабылданған №395 Қазақстан Республикасы аумағында қолма-қол ақшасыз
төлемдер мен аударымдар жасау ережесінде көрсетілген , банктік шот ашпай
жүргізілетін төлемдер мен ақша аударымдарына , ақша жіберуші мен
бенефициардың банктік шоттарды қолданбай , ақша аударымы үшін қолма- қол
ақша енгізіп және жіберуші көрсеткен бенефициар есебіне қолма-қол ақшасыз
тәртіппен немесе банктік шотқа қатыссыз бенефициардың қолма-қол ақшаны алуы
саналады.
Заңды тұлғалар мен оның бөлімшелерінің қолма-қол ақшасыз төлемі
міндетті төлемдерді, сондайақ зейнетақы жарнасын төленгеннен соң
жүргізіледі.
Есеп айырысу шоты арқылы жүргізілген операциялар бойынша банк
клиентке шот көшірмесін ұсынады. Есеп айырысу шотынан көшірме келесі
деректемелерден тұрады: клиент аты, есеп айырысу шотының нөмері, құжат
нөмірі, соңғы операция датасы,корреспонденттік шот нөмері, сомасы.
Көшірмеде берілген жазба бойынша тиісті құжаттар ұсынылады.Көшірме клиентке
сенімхат негізінде беріледі
Банктік шот ашпастан жүргізілетін қолма-қол ақшасыз төлем және ақша
аударымдарына, қолма-қол ақша қабылдауға негіз болатын түбіртек, қолма-қол
жарнаға хабарландыру, хабарлама шоттар және басқа да құжаттар қолданылады.
Аталған құжаттар төлем құжаттары немесе төлем хабарламалары болып табылады.
Олар банкке банк бекіткен операциялық күн ағымында қабылданады және
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің нормативтік құқықтық актілерімен
бекітілген төлем хабарламасының нысаны болмаса, алушы-банк бекіткен немесе
іскерлік қатынаста қалыптасқан нысанда қабылданады.
Төлем хабарламаларында міндетті түрде келесі деректемелер болуы
қажет:
- төлем хабарламасының аты;
- төлем хабарламасының нөмірі, күні, айы, жылы;
- ақша жөнелтуші және бенефициар жеке тұлғаның фамилиясы, аты,
әкесінің аты (бар болса) немесе ақша жөнелтуші және бенефициар заңды
тұлғаның ұйымдық-құқықтық қоса алғандағы толық атауы;
- ақша жөнелтушің немесе бенефициардың дербес сәйкестендірілген
коды.Жеке тұлғаның дербес сәйкестендірілген коды болмаған жағдайда, оның
жеке басын куәландыратын құжат деректері, сондай-ақ пошталық мекен-жайы
(елі, қаласы, индексі, көшесі, үй жән пәтер нөмері) көрсетіледі;
- банк, жөнелтуші және бенефициар банктің ұйымдастыру құқылық
нысандарын қоса толық атауы, олардың сәйкестендірілген коды;
- ақша жөнелтуші коды – Код, бенефициар коды- КБЕ, төлем
тағайындауы және оның Қазақтан Республикасының Ұлттық банкі нормативтік-
құқықтық актілерімен белгіленген қодтық белгілеуі ;
- санмен және сөзбен көретілген төлем сомасы;
- салық төлеушінің тіркеу нөмері (СТН), егер ақша жөнелтуші немесе
бенефициардың дербес сәйкестендірілген коды көрсетілместен аудару
жасалатын болса;
- егер жөнелтуші заңды тұлға болса, оның қоры;
Қазақстан Республикасының заңдылығында қарастырылған басқа да
деректемелер. Алушы – банк ақша жөнелтушіден төлем хабарламасын алады және
оны акцептейді. Төлем хабарламасын алу кезінде алушы-банк жөнелтушіге қолма-
қол ақшаны қабылдағаны туралы тиісті бекітімді береді. Төлем хабарламасын
акцептей отырып, алушы- банк бенефициар есебіне ақша аударымдарын жүзеге
асыруға міндеттіме қабылдайды, алушы-банк оны Қазақстан Республикасының заң
актілері белгілеген мерзімде орындайды. Банктік шот ашпастан орындалған
клиенттік төлемдер мен ақша аударымдары бойынша банк комиссиялық сыйақы
ұстайды. Егер бұл алушы-банк пен ақша жөнелтуші арасындағы келісімде
қарастырылмаса , сыйақы еш уақытта төлем сомасынан ұсталмайды.
Банк ақша жөнелтушіден келесі жағдайларда төлем хабарламаларын
қабылдаудан бас тартуы мүмкін:
- төлем хабарламасы нағыз ережені және ақша аударымы келісімінің
бекітілген шарттары мен талаптарынан бұрмаланып толтырылса және ұсынылса;
- аударымды жүзеге асыруға қажетті ақша сомасы жөнелтуші қолында
болмаса;
- төлем хабарламасында санмен және сөзбен көрсетілген соманың банкпен
сәйкессіздігі анықталса;
- Қазақстан Республикасының бекітілген ережелері және ақша аударымы
туралы келісімшарттарының талаптары орындалмаған болса.
Банктік шотты ашпастан ақша аударымын жасау үшін алушы банк және
жөнелтуші ақша аударымы туралы келісім жасайды. Сондықтан бір тарап (алушы
банк) екінші тараптың тапсырысы бойынша (ақша жөнелтушінің) оған дербес
сәскестендірілген код белгілеместен үшінші тарапқа ақша аударымын
жүргізеді. Келісімде қатысушы тараптар аударымды жүзеге асыру тәртібін,
соның ішінде комиссиялық сыйақы алу ретін және өз құқықтарын, міндеттерін
және жауапкершіліктекрін келісуі тиіс. Сондай ақ банк ақша жөнелтушіні
төлемдерді жүзеге асыру тәртібімен және осы қызметті көрсеткені үшін
алынатын өзіндік тарифтерімен таныстыруы тиіс.
Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес банк шоттары бойынша
шығын операциялары осындай құқыққа ие өкілетті ұйымдардың шешімі негізінде
тоқтатылады.
Банктік шоттың жабылуы клиенттің шотты жабу себебін көрсеткен өтініші
негізінде жүзеге асырылады. Егер банк клиенті - заңды тұлға таратылып
немесе қайта құрылса , шотта бір жылдан аса мерзімде қаржысы болмаса, ал
жеке тұлғаларда- үш жылдан аса , онда орындалмаған талаптар бойынша шотты
жабуға тоқтау жасалады. Банк кәсіпкерлік қызметті жүргізуші заңды немесе
жеке тұлғаның банктік шотының жабылғандығы туралы 10 күн мерзімде салық
қызметінің тиісті органдарын жазбаша хабардар етуі тиіс.
Банк аударым операцияларының үлкен көлемін жүзеге асырады,яғни заңды
және жеке тұлғалардың қаржы аударымын жүзеге асыру тапсырыстарын орындау
бойынша операциялар.
Аударым операцияларын жүзеге асыру үшін банкте төлеуші мен алушы
арасындағы есеп айырысудың келесі нысандары қолданылады:
1. Төлем тапсырмаларымен.
2. Чектермен
3. Вексельдермен
4. Төлемдік талап-тапсырмаларымен.
5. Аккредитивтермен.
6. Инкассолық өкімдермен.
7. Банктік карточкалармен

2. Есеп айырысудың қолма – қол ақшасыз түрі

2.1. Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу

Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу дегеніміз – ақша жіберушінің
тапсырмада көрсетілген сомада бенефициар (ақшалай қаражатты алушы)
пайдасына ақша аудару туралы қызмет көрсететін алушы-банкке тапсырмалары.
Ақша жіберуші қызмет көрсететін алушы-банкке белгіленген формадағы
бланкпен төлем тапсырмасын ұсынады.
Ақша жіберуші төлем белгілеуі жолында атауды, негізінде ақша аудару
атқарылатын құжаттың нөмірі мен ай-күн, жылын, сондай-ақ Төлем
белгілеуінің коды жолында Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі
басқармасының 2000 ж. 16 мамырындағы №195 қаулысына сай – төлемнің кодтық
белгілерін көрсетуге міндеттелінеді[2].
Сонымен қатар, төлем тапсырмаларына деректемелерді толтырғанда
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі Басқармасының 1999 ж. 15 қарашадағы
№388 Қазақстан Республикасының мемлекеттік сыныптауышын – төлем
белгілеудегі біріңғай сыныптауышты қолдану ережелері атты қаулысын
басшылыққа алған жөн.
Төлем белгілеудегі біріңғай жіктеуді кодтау құрылымы цифрлық және
әріптік рәміздер жүйесінің көмегімен құрылған.
І-ақша жіберушінің резиденттік белгісі (резидент – Қазақстан
Республикасында мекен-тұрағы бар немесе Қазақстан Республикасының заңдарына
сәйкес құрылған заңдық және жеке тұлғалар, сондай-ақ Қазақстан
Республикасынан тысқары тұратын дипломатиялық, сауда және басқа ресми
өкілдіктер, резидент емес – Қазақстан Республикасындағы немесе одан тыс
жерлердегі барлық заңдық және жеке тұлғалар, сондай-ақ резидент
түсінігінде көрсетілмеген филиалдар мен өкілдіктер);
ІІ-ақша жіберушінің экономика секторы;
ІІІ-бенефициардың резиденттік белгісі;
ІV-бенефициар экономикасы секторы;
V, VI, VII-валюта мен бағалы металдардың коды;
VII-операция түрлері;
VIII-төлемдерді нақтылау.
ТББС (төлем белгілерін біріңғай сыныптауыш) қойғаны үшін
жауапкершілікті төлем бастаушысы көтереді.
Жоғарыда аталған құжаттарға сәйкес төлем тапсырмасында Қазақстан
Республикасының валюталық заңнамасына сай анықталған резиденттіктің белгісі
көрсетіледі және мынандай тәртіппен қойылады:
1-резидент
2- резидент емес.
Сонымен қатар субъектінің ұйымдастыру түрінде (мемлекеттік,
мемлекеттік емес); қаржыландыру көзіне (республикалық бюджет, жергілікті
бюджет, өзін-өзін қаржыландыру); қызметтің негізгі түріне (өндірістік,
қоғамдық іс-әрекет, қаржылық немесе қаржылық емес қызмет көрсету)
байланысты көрсетіледі. (ҚОСЫМША А)
Валюта кодтары тек қана шетелдік валютамен ақша аудару туралы өтініште
көрсетіледі және ақ шетінде халықаралық стандарттарға сәйкес Валюта деп
қойылады (SWIFT).
Тапсырмалар тауарлық емес есептеулер немесе көрсетілген қызметпен
жұмыстарға алдын ала төлеу бойынша операциялар жүргізе алады.
Бенефициар-резидент емес пайдасына ақша аударған кезде, банк ақша жіберуші
болған жағдайларды есептемегенде, ақша жіберуші қызмет көрсететін банк-
алушыға белгіленген формадағы бланкпен ақша аудару туралы өтінішті ұсынады.

Мұндай өтініш қызмет көрсететін банк-алушыға ақша жіберушінің ақша
аудару туралы төлем тапсырмасы болып табылады.
Төлем тапсырмасы ақша аудару өтінішті банк жазылған ай-күн, жылы,
көрсетілуімен он күнтізбелік күн ішінде қабылдайды. Сонымен қатар төлем
құжаттарына төлем негізділігін растайтын құжаттар тіркеледі.

2.2. Төлем талаптарымен есеп айырысу

Төлемдік талаптар-тапсырмалармен есеп айырысуда бенефициар банкке
тиелген өнім, орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет үшін төлеу туралы ақша
жіберушіге талабы бар, көрсетілген талапты растайтын құжаттар негізінде
ұсынылатын есептік құжат береді. Бенефициар бенефицардың банкінісіне төлем
талап-тапсырмаларын және төлем талап-тапсырмалары тізілімін ұсынады, ол
бенифициардың барлық деректемелерін толық толтырылуын тексеріп, оны ақша
жіберушінің банкісіне жөнелтеді.
Бұл есеп айырысулар төлеушінің акцепті бойынша немесе акцепсіз
атқарылады. Төлемдік талап-тапсырмасын төлеуші толығымен немесе бөліп
төлеуге қарсылығын оған қызмет көрсететін банк төлемдік талап-тапсырма
алғаннан бастап үш жұмыс күні ішінде хабарлайды. Төлеуге немесе төлеуші
алған төлемдік-тапсырмасын тиісті қолдар қойылған, мөр бедерлемесімен
барлық данада рәсімдейді, оны қызмет көрсететін банкке тапсырады.
Инкассолық өнім ақша өндіру туралы сот шешімдері, үкімдері, белгілеулері
мен қаулылары немесе сот бұйрығы бойынша берілетін орындау қағазының
түпнұсқаулары тіркеліп, заңнамалық актілерге қарастырылған жағдайларда, осы
өндірудің негізділігін растайтын көшірмелерді қосып, сондай-ақ салық пен
кеден қызметі органдарының инкассолық өкімдері, оларға растаушы құжаттар
тіркелмейді, бюджеттік сыныптауыш код пен операция түрі көрсетіледі, ақша
жіберушінің келісімінсіз банк шоттарынан ақы алу үшін қолданылады.
Инкассолық өнім ақша жіберушінің банкісіне үш дана болып, ал
бенефициар банкіне-төрт данамен ұсынылады.
Аккредетив дегеніміз – шарт бойынша контрагенттің пайдасына клиенттің
тапсырмасымен берілетін банк шартты ақшалай міндеттемесі, ол бойынша
аккредитив ашқан банк көрсетілген бенефициармен төлем жасайды немесе
аккредитивте көзделген құжаттарды ұсынған жағдайда немесе аккредетивтің
басқа шарттарын орындағанда басқа банкке мұндай төлемдерді атқаруға
өкілеттілік беру.
Банк Заңды тұлғалармен келісім бойынша белгіленген мерзімде немесе
күнделікті оған үзінді көшірме, яғни банк шотындағы ақшалай қаражаттардың
қозғалысы жөнінде жазылған жазбалардың көшірмесін береді. Үзінді
көшірмелерде Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің 22.07.04 №102
Клиенттің шотынан алынатын үзінді көшірменің оның банктік шоты бойынша
ақша қозғалысы жайлы үзінді-көшірме мазмұнында болуға тиісті мәліметтерді
белгілеу туралы қаулысымен берілген деректемелер болуы керек. Мұнда
негізіне сүйеніп, ақшалай қаражаттың есепке алынғаны немесе есептен
шығарылған құжат нөмірлері көрсетіледі. Банк ақшалай – есеп қаражаттарын
өзі жүргізген банк шоттары операцияарын дәлелдеу үшін үзінді көшірмеде
көрсетілген сомалардың дұрыстығын тексереді және қате табылса, бұл жайында
бірден банкке хабарлайды. Даулы сомаға заңдар мен банктік қызмет туралы
шартпен белгіленген мерзімде наразылық білдіруге болады.
Банктік шоттардағы ақшалай қаражатты есептеу үшін субъектінің қаржылық-
шаруашылық қызметі шоттарының Үлгі жоспарының 4 бөлігі шоты арналған.
Ағымдық шоттағы операцияны көрсету үшін 1030 Ағымдық, корреспондеттік
шоттардағы ұлттық валюта ақша шоты қолданылады. Бұл шоттың дебеті бойынша
ақшалай қаражаттың түсуі, ал кредит бойынша – азаюы көрсетіледі. Банктің
ақтаушы құжаттармен тіркелген үзінді көшірмелері есеп шот бойынша жазбаға
негіз болады. Үзінді көшірмелердің 1030 шот кредиті бойынша №2 журнал-
ордерге 1030 шот дебеті бойынша әр түрлі журнал-ордерлерде көрсетіледі.
Алайда, есептің дәл болу маңызын және бақылау қажеттілігін ескере отырып,
№2 журнал-ордерге қосымша №2 тізімдеме жүргізіледі, онда 1030 дебетіне
жатқызылған барлық сома есептелінеді. Банктің үзінді көшірмелері
тексеріледі және өнделеді, яғни сомалармен қатар шот корреспонденциялары
жасалады.
Есеп шотта деп саналатын ақшалай қаражатты сақтау мен пайдаланудан
басқа заңдық тұлғалар банктерде арнайы шоттарды қаржы ұстайды. Бұл
қаражатты есептеу үшін 42 Ақша қаражаттарының банктегі арнай шоты
қарастырған. Бұл шоттың бөлімшелері – нақты ақша қаражаттарының халықтық
және шетелдік ақпараттарды қамту үшін қызмет етеді.
1060 Аккредетивті ақша
1040 Карт-шоттардағы ақша

2.3. Есеп айырысудың аккредитивтік нысаны

Есептеулердің аккредитивтік нысаны – бұл тауарлар мен қызметтер үшін
өзге қалалармен есеп айырысу нысанының бірі, бұл жағдайда есеп айырысу
құжаттарының төлемі сатып алушының банк ісінде осы мақсат үшін арнайы
сақталған қаржылар есебінен қойылады. Аккредитив бір ғана жабдық төленеді
және қайта жалдануына болмайды. Оның есебінен қолма-қол ақша төлеуге рұқсат
етілмейді. Аккредитив мерзімін сатып алушы 25 күн шегінде, кей жағдайларда
жабдықтау шарттары бойынша қажет болса, жабдықтаушының банкінде
аккредитивтің әрекет ету мерзімі алушының банк басшысының рұқсатымен 45
күнге дейін белгілене алады. Әдетте жабдықтаушы мен төлеуші арасындағы
шартты мерзім белгіленеді. Аккредитив бойынша төлеу тауарлар үшін ұсынылған
шоттар тізілімі бойынша атқарылады. Аккредитив мерзімі өткен соң төлемге
оұқсат етілмейді. Банктегі аккредитивті жабу былайша жүргізіледі. (ҚОСЫМША
Ә)
1. Аккредитив мерзімі өтуі бойынша
2. Жабдықтаушының аккредитивті одан әрі қолданудан бас тартуы.
3. Сатып алушының өнімі бойынша.
Қазақстан Республикасындағы чектерді қолданып, төлемдерді атқару
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі Басқармасының 1998ж. 5 желтоқсанындағы
№266 Қазақстан Республикасы территориясында чектерді қолдану ережелері.
Чек – чек берушінің банк-алушыға жазбаша бұйрығы бар, олардың
арасындағы шартқа негізделген, осындай бұйрықта көрсетілген чек ұстаушыға
ақша сомасын төлеу төлем құжаты.
Чек кітапшалары қолма-қол ақшасыз төлемдерді атқару, қолма-қол ақшалай
қаражатты алу үшін кәсіпорын банк чек берушімен шарт жасасады және арнайы
шотта соманы депозитке салу туралы өтініш-тапсырма көрсетеді.
Берілген чектер бойынша, бірақ банк төлемеген сома 1060 шотта қалады.
1060 шоты бойынша талдаушы шот алынған әрбір чек кітапшасы бойынша
жүргізіледі[3].
Ұйымдар чек кітапшаларымен қатар карт-шоттарды қолдана алады. Карт-
шоттар 1040-шотта есептеледі және ТМҚ алу, іссапарлық және есеп беретін
адамдардың басқа да шығындары бойынша есеп айырысулар үшін арналған.

2.4Инкассалық өкімдермен есеп айырысу

Заң актілеріне сәйкес ақша жөнелтушінің келісімінсіз оның шотынан ақша
алу жүргізіледі, бұл кезде инкассолық өкім деп аталатын құжат қолданылады,
сондай-ақ салық қызметі және кеден ұйымдарының инкассалық өкімі
қолданылады.
Ақша жөнелтушінің банкіне ақша өндіріп алу туралы сот анықтамасы-
қаулыларының, шешімдерінің, өкімдерінің, аталған өндіріп алуды сендіретін
сот бұйрығы немесе көшірмесі, атқарушы парақтар және бұйрықтарға қоса
инкассалық өкім ұсынылады. Салық қызметі органдары мен кеден органдарының
инкассолык өкімі ұсынылмайды. Бұл талаптарды Ұлттық банк бекітеді.
Инкассолық өкімде жөнелтуші келісімінсіз оның банктік шотынан ақша алуға
құқық беретін заң актісінің сәйкес нөмірі мен күні көрсетіліп, төлем мәні
жазылуы тиіс. Салық және кеден қызметі органдарының инкассалық өкімінде
қосымша бюджеттік жіктелу коды, операция түрі көрсетіледі. Бұл кезде
өндіріп алудың дұрыстығына, сондай-ақ ақша жөнелтушінің келісімінсіз ақша
алуға негіз болған сілтемелерге өндіріп алушы жауапты. Банктер ақша
жөнелтушінің олардың келісімінсіз банктік шотынан қаржы алуға қарсылық
білдірген арызын қарамайды.
Егер келісім акцептелмеген болса, онда ол акцепт мерзімі аяқталғанға
дейін қайтарылып алынады. Бұйрықты орындау немесе акцептелген бұйрықты
қайтарып алу оны алушы-банк орындағанға дейін жүргізілуі мүмкін.
Жөнелтуші алушы банкке бекітілген бланк нысанында жазылған қайтарып
алу өкімін жолдау арқылы бұйрықты тоқтатуына болады. Қайтарып алу туралы
өкімде төлем құжатының күні, оның нөмірі, сомасы және алушы-банк бекіткен
басқа да деректемелері көрсетілуі тиіс. Электронды тәсілмен жолданған өкім,
жөнелтуші мен алушы-банк арасындағы бекітілген келісімге сәйкес
санкцияланбаған төлемдерден қорғау тәртібі сақталған жағдайда, жолданған
болып табылады. Қағаз жеткізушіде рәсімделген төлем құжатын қайтару туралы
немесе оны тоқтату туралы өкімді төлем құжаттарын жөнелтуге өкілетті, төлем
құжаттарына қол қоюға құқылы тұлғалардың қолы және мөр болуы тиіс.
Алушы-банк Қазақстан Республикасы зандылықгарының талаптарына және
жөнелтуші мен алушы банк арасындағы келісімге қайшы келетін бұйрықты
қайтару туралы үкімдерді қабылдамауы тиіс. Алушы-банк немесе бенефициар
банк төлем тапсырысын қайтару туралы өкімді уақтылы алмаса ақша аударьшын
жүзеге асыруға құқылары жоқ. Бұл кезде алушы-банк немесе бенефициар банк
түскен соманы женелтушіге қайтаруға міндетті. Бұйрық алушы банкке бұйрықты
орындауды тоқтата туру туралы өкім жөнелтушінің жолдауы арқылы токтатылуы
мүмкін.

2.5. Чектермен есеп айырысу

Есеп айырысудың келешегі зор нысаны ретінде чектермен есеп айырысуды
айтуға болады. Чек банк клиентінің (чек берушінің) банкке ақша қаражатын өз
шотынан алушы (чек ұстаушы) шотына аудару туралы арнайы бланкте жазылған
жазбаша талсырмасын білдіретін бағалы қағаз болып табылады.
Батыс тәжірибесінде чек кімнің есебіне жазылғандығына байланысты
бірнеше түрге бөледі:
- арнайы - тек осы кісіге төлеңіз;
- ордерлік - осы кісіге немесе оның бұйрығы бойынша төлеңіз;
- ұсынушы - ұсынушыға төлеңіз.
Ордерлік чек - ұстаушыға индоссамен - жолдау жазу көмегімен басқа
тұлғаға ақшаны алу құқығын ұсынуға мүмкіндік береді.
Индоссаменттің 4 түрі қарастырылады:
- банктік индоссамент. Чек ұстаушы чектің сыртына өз қолын қояды, оның
нәтижесінде чек ұсынушы құжаты болып табылады және әрбір занды иесі ол
бойынша банктен ақша алады;
- атаулы индоссамент. Ұстаушы чек сыртына өз қолын қояды және чек
бойынша ақша алу құқын алатын тұлға атын жазады;
- мақсатты индоссамент. Чек ұстаушы чек сыртында чекті басқа тұлғаға
ұсыну мақсатын көрсетеді және чек бойынша ақша алу мүмкіндігін шектейді;
- ашалымсыз индоссамент. Егер чекті ұстаушы чек төленбеген жағдайда
арыз жасау мүмкіндігін болдырмауды немесе шектеуді қаласа,
индоссамент мәтінінде айналымсыз деген сөзді қолданады.
Әр елде чек мазмұны бірыңғай. Заңды құрамында мыналар белгіленеді:
- чек сөзі;
- анықталған соманы төлеу бойынша шартсыз міндеттемесі;
- банк трассат;
- төлем орны;
- шығарылған орны және күні;
- трассант қолы.
Коммерциялық құрамы:
- чек нөмірі;
- трассат шотының нөмірі;
- трассат банктің коды;
- чек сомасының санмен қайталануы;
- бенефициар;
- кодтау желісі.
Біздің республикамызда чекті қолдану 2002 жылғы 13 мамырда ҚРҰБ
Басқармасы бекіткен Қазақстан аумағында чектерді қолдану Ережесімен
реттеледі.
Чек беруші мен чек берушІ банктің арақатынасы чекті қолдануға
байланысты чекті қолдану туралы келісіммен реттеледі. Чектерді қолдану
туралы келісім жасалмастан бұрын банктер чектермен операция өткізу бойынша
банктік қызмет тарифтері туралы ақпарат алуға клиенттер құқығын және
чектерді қолдану туралы келісімнің міндетті шарттарын қамтамасыз етуге
тиіс.
Бұл келісімде көрсетілген негізгі деректемелер төмендегідей:
чек кітапшасындағы чек бланктерінің саны және олардың қорғалу
дәрежесіне қойылатын талаптар туралы мәліметтер;
чектерді дұрыс толтыру талаптары, атап айтқанда:
- чек бланктерінің реттік нөмірін сақтау;
- чек сомасын санмен және жазба көрсету;
- бұйрық, бойынша төлеңіз деген сөздерден кейінгі бағанада чек жазып
берілетін адамның аты-жөні немесе заңды тұлға атауы көрсетіледі;
- чек жазып берілген күннің қойылуы (күні және жылы-санмен, аиы
жазумен);
- чек беруші қолының қойылуы және занды тұлға үшін мөрдің басылуы,
олар чек берушінің (жеке тұлғалар үшін) немесе чек беруші чек кітапшасына
ие болуға өкілеттік берген тұлғаның қолының және мөртаңбасының (занды
тұлғалар үшін) үлгісі құжаттағы үлгіге сәйкес болуы тиіс;
- чектің түбіртегінде операция жасалғанға дейінгі сома қалдығының
чек сомасының және чек кітапшасы бойынша жаңа қалдықтың көрсетілуі (қалдық
санмен және жазумен) беріледі, сондай-ақ чек жазып берілген күн және
чек берушінің немесе чек кітапшасына ие болуға өкілетті тұлға қолы және
чек берушінің мөрі (заңды тұлғалар үшін) қойылады;
- Чекпен операция жасалған кездегі чек берушінің банкі мен чек
беруші арасындағы өзара төлемдер тәртібі;
- Чек кіташпасын қолдану мерзімдері;
- Чек берушінің чектің қолданылмаған бланктеріне бақылау жасауды
қамтамасыз ету тәртібі;
- Чек беруші банктің төленген чектерді есепке алу тәртібі;
- Чек берушінің жоғалған немесе ұрланған чектер, чек
кітапшалары, чекке қол қоюға өкілеттілігі бар тұлғалар құрамының
(заңды тұлғалар үшін) өзгеруі туралы чек берушінің банкті
хабардар ету тәртібі;
- Чек беруші банктің чектерді төлеуден бас тарту, сондай-ақ ақауы
бар және жалған чеісгер туралы чек берушіні хабардар ету тәртібі;
- Чек беруші банктін чектермен операция жүргізу жөніндегі қызметін
чек берушінің төлеуі жөніндегі шартгары;
- Чек беруші банкке чектің қолданылмаған бланктерін чек берушінің
қайтару тәртібі;
- Чек беруші мен чек берушінің банкі қатынастарына талап қою тәртібі
және тараптардын жауалкершілігі.
Егер олар заңмен қарастырылған болса және чектен жасалатын
операцияларды өңдеу үшін қажет болса, онда чек беруші банкі чекте қосымша
деректемелерді талап етуге құқылы.
Чектерді қолдану туралы келісімде басқа да шарттар қарастырылуы
мүмкін[4].
Қазіргі кезде Ұлттық банк нұсқауы бойынша есеп айырысуда тек
депонирленген чектерді қолдану қарастырылуда. Қаржыларды депонирлеу чек
беруші клиентпен банктік 1070 Арнайы шоттағы ақша қаржылары шотында
жүргізіледі, бұл аталған чек бойынша төлемдерді қамтамасыз етеді. Чек
кітапшаларын рәсімдеу кезінде чек жіберуші банктің өкілетті тұлғасы
төмендегілерді орындауға міндетті:
Чек берушінің немесе оның мүддесін көздеуші тұлғаның жеке басының кім
екендігіне көз жеткізуге;
Чек кітапшасының мына мәліметтер көрсетілген немесе қойылған
сыртқы бетін толтыруға:
- чек берушінің аты-жөні немесе атауы;
- чек берушінің (жеке тұлғалар үшін) немесе онын мүддесін көздейтін
тұлғаның (заңды тұлғалар үшін) жеке куәлігінің сериясы, нөмірі, кім және
қашан бергені;
- чек беруші банктің жеке банктік коды;
- чек бланктерінің нөмірлері (нөмірден нөмірге дейін);
- чек ютапшасын колдану мерзімі;
- чек кітапшасындағы санмен және жазумен;
- чек кітапшасының берілу күні;
- өкілетті тұлға қолы және чек беруші банктІң мөрі;
Чек кітапшасының әрбір бланкіне:
- мөртаңбамен керсетіп чек берушінің банкінің банктік жеке кодын және
оның атауын қоюға;
- чек берушінің (жеке тұлғалар үшін) немесе оның мүддесін көздейтін
тұлғаның (заңды тұлғалар үшін) аты-жөнін толық жазуға;
- салық төлеушінің - чек берушінің тіркеу нөмірін кою;
- Чек берушінің немесе чек беруші чек кітапшасына ие болуға өкілеттік
берген тұлға қолының және мөр бедерінің үлгілері бар құжатты қабылдауға;
- Чек кітапшаларын тіркеу журналына тиісті жазбалар
жасауға;
- Чектерді колдану туралы келісімде көзделген жағдайларда бір мезетте
бірнеше чек кітапшаларын беруге рұқсат етіледі.
Есеп айырысу чек кітапшасын алу үшін клиент банкке бекі-тілген
үлгідегі, чек саны және чектермен есеп айырысуда кажетті жалпы сома
көрсетілген өтінішті ұсынады. Осы деректер негізінде әр чек сыртында
көрсетілген бір чек лимиті қойылады. Чек алуға өтініш кәсіпорын
жетекшісінің аға бухгалтердің қолымен және мөрмен бекітіледі. Сонымен
қатар, өтінІшпен қоса клиент банкке аталған ақша сомасын өзінің есеп
айырысу шотынан 1070 Арнайы шоттағы ақша қаржылары шотына қосу үшін төлем
тапсырысын әкеледі, бұл қаржылар депонирленген соң клиент бұл чектерді ала
алады.
Бұл кезде мынадай өткізбе құрылады:
Дт 1070 Арнайы шоттағы ақша қаржылары
Кт 1050 Жинақ шоттағы қаражаты
Чек заңды және жеке тұлғалармен өзара есеп айырысу кезінде алынған
тауарлы-материалдық кұндылықтар және көрсетілген қызметтер, сондай-ақ басқа
да жағдайлар үшін қабылданады.
Чектер келесі түрлерге бөлінеді:
- есеп айырысу чек кітапшаларының чектері;
- аманатшының чек кітапшаларынын чектері.
Есеп айырысу чек кітапшаларының чектері заңды тұлғалар арасында өзара
есеп айырысу үшін қолданылады.
Аманатшының чек кітапшасы жеке тұлғалардың олармен ақшасыз есеп
айырысуы және нақты ақша алуы үшін қолданылады. Чектік кітапша егер
клиентке банктен алты айдан көм емес уақыт қызмет көрсетілген болса және
банк клиенттің әділдігі мен жауаптылығына сенімді болуына негіз болғанда
ғана беріледі.
Қазақстан Республикасында чек беруші барлық банктің чектері қабылдауы
мен төлеуіне және клиенттеріне тиесілі. Чек бланктері ҚР Ұлттық банктің
өндірістік кәсіпорындарында ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.