ТАБЫСТАР МЕН ШЫҒЫСТАРДЫҢ ЕСЕПТЕ КӨРІНІС ТАБУЫ, ҚАРЖЫЛЫҚ ШТИЖЕНІ АНЫҚТАУ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 37 бет
Таңдаулыға:

Жоспар.
Кіріспе.
1. Табыстар мен шығындарды мойындау әдістері мен өлшемдері.
1. Банк табыстарының жіктемесі.
2. Банк шығындарының жіктемесі.
2. Табыстар мен шығыстардың есепте көрініс табуы, қаржылық нәтижені
анықтау.
1. Алдағы кезең кірістерінің есебі.
2. Мемлекет кірістерінің мәні.
3. Мемлекет шығыстарының мәні.
3. Әлеуметтік – мәдени шараларға жұмсалатын шығындар.
1. Халықты әлеуметтік қорғау шығыстары.
2. Қорғанысқа және басқаруға жұмсалатын шығыстары.
Қорытыңды.
Қолданылған әдебиеттер.

1. ТАБЫСТАР МЕН ШЫҒЫСТАРДЫ МОЙЫНДАУ ӘДІСТЕРІ МЕН ӨЛШЕМДЕРІ
Кез келген кәсіпкерлік қызметтің ең маңызды мақсаты - табыс табу болып
табылады. Сонымен катар бухгалтерлік есептің ең басты қызметі -- осы
максаттарға жету жолындагы банктің жеті-стіктері мен сәтсіздіктерін анықтау
және есептілікті көрсету. Пайда - шаруашылық қызметті жүргізу нәтижесіндегі
капитал өсімі; бұл толық табыстан толық шығыстарды шегергенге тең. Бірақ
бұл аныктамалар әр тұрлі кабылдануы мүмкін. Бухгалтерлер бөлінбс-ген пайда
немесе таза табыс терминдерін колданғанды жөн көреді.
Таза табыс = табыс - шығыс. (17)

Егер шығыс табыстан асып кетсе, онда жабылмаған шығын жайлы сөз
козғалады.
Шығындар - бұл шаруашылық жүргізуші субъектіге тиесілі келісімшарттар
және оқигалардың нәтижесінде, соңымен қатар шыгынның немесе акционерлік
капиталды үлестірудің нәтижесі болып табылатындарын коспагандағы субъектіге
әсерін тигізетін барлық басқа да мәмілелер, оқиғалар меи жағдайлар
нәтижесінен капиталдьщ азаюы.
Табыс және шыгыс ұғымдары әр түрлі анықталады. Жиі колданылатындары:
Табыс - есепті кезең аралыгындағы активтер ағымы немесе өсуі немесе
банк қызметінің табыс алуга багытталган және капит-алды өзгерте алатын
түрлерінің нәтижесінде орын алган, жалпы қабылданган есептілік қагидаларына
сәйкес өлшенген және мойындалган несиелік қарыздың азаюы нысанындагы
экономикалық пайданың көбеюі.
Шығыс - есепті кезең аралыгындагы экономикалық табыстың активтердің
кері ағыны немесе пайданылуы түріндегі азаюына эке-летін қарыздардьщ пайда
болуы, бүлар меншікті капитал үлесінің иелері арасында бөлетіндеріяен
ерекше болады.
Табыс банктің өмір сүру көзі болып табылады. Банксіз табыс жоқ,
табыссыз банк жоқ. Табыстың мәнін аныктау, бағалау және табысты уақытгтен
байланыстыру бухгалтерлік есептің негізгі мәселелері.
Табыстар екі түрге бөлінеді: негізгі және негізгі емес
қызмет
Нәтижелі шоттарды кұру тәсілін, табыстар мен шығыстардың кұрамын,
оларды есепке алу және есептеу тәртібін Қазакстан Республикасының Ұлттық
банкі анықтайды және каржылык есептіліктің халыкаралык стандарттары
талаптарына сәйкес банкті баскару және оған салык салу үшін жеткілікті
деңгейде түсінікті
болуы қажет.
Бухгалтерлік есептің жалпы кағидалары тануды субъсктінің каржыльщ
есебіне бап енгізу үрдісі ретінде анықтайды. Тану іске қосылган соманың
есептің қорытынды көрсеткіштерінде көрініс табуынан тұрады.
Табыс және шыгыс баптарын канағаттандыру өлшемдері
мынадай:
- бап өлшеу үшін сәйкес негізге және іске қосылған
сомаға
саналы бағалау жүргізу мүмкіндігіне ие;
- болашақта экономикалык пайда алуға немесе жоғалтуға

негізделген баптар үшін осындай пайдалар алынуы немесе
алынбай мүмкін ыктималдык кездеседі.
Табыстар әдетте мәміле орындалған және түсімді алу және оны өлшеу
мүмкіндіктеріне қатысты қатаң сенімділік болған жағдайда мойындалады.
Шығыс немесе шығындар шығыс немесе алдында мойындалған актив
болашактағы экономикалық пайданы үстай алмаган жағдайда
мойындалады.
Өнімді сатудан түскен табысты мойындаудың негізгі өлшемдерінің бірі
сатушы сатып алушыға сатылған өнімге меншік құқығынан сыйакы және елеулі
тәуекелдерді беруі болып табылады. Егер сатушы оны өзінде қалдырса, онда
ереже бойынша, бүл мәмілені сату ретінде тануға болмайды.
Өнімді өткізу кезінде табыс танылған болса, онда табыс пен
шығыстарды тану кдғидаларын қолдану келесідей болуы мүмкін;
- өткізгенге дейін;
- өткізу кезінде;
- өткізгеннен кейін.
Өнімді өткізгенге дейін танылган табыс
Екі әдіс арқылы жүзеге асырылады:
1) аяқталған мәміле, яғни мәміле аякталған кезде табыс және
шығыс шоттарымен бірге барлык шоттар жабылады және
жиынтық табыс мойындалады (әдетте күрылыс кезінде);
2) аяқталу пайызымен - табыс, шығыс, жиынтық
табыс әр
есепті кезенде қүрылыс жобасының аякталуын бағалау
пайызы негізінде мойындалады.
Өткізу кезіңде мойындалган табыс
Табысты мойындау үшін жағдайлар - мәмілені орындау және түсім алу
мүмкіндігі әдеттеу өнімді немесе қызыметті өткізген кезде орындауы мүмкін.
Бұл сату кезеңі деп аталатын әдіс.

Өткізгеннен
кейін танылган табыс
Бұл жерде екі әдіс қолданылады: ақысын біртіндеп төлейтіндей
етіп сату және шығындардың орнын жабу.
Бірінші жагдайда табыс сату кезінде емес, тек ақша алынған
жағдайда ғана мойындалады. Екіншісі табыстардың немесе пайдалардың ақыргы
өткізуін мойындауга болмайтын жағдайда.
Табысты кызмет көрсетілуі бойынша мойындау келесі әдістермен
жүзеге асады:
- нақты орындалу (бір операцияны орындау кезінде кызмет

көрсеткені үшін алынған табыстар есепке алу үшін қолданылады);
- үйлесімді орындалу (көп сатылы табыстарды мойындау үшін
колданылады);
- аяқталған орындалу (кызмет көрсетуден түсетін табысты
есепке алу үшін қолданылады - орындалудың бірдей немесе
бірдей емес кезендер сериясы, олардың корытынды актісі
қызмет көрсету бойынша жалпы операцияларға байланысты
айтарлықтай маңызды);
- нкассолау (табыс акшалай қаражат алынған кезде мойын-
далады, себебі белгісіздік өте жогары).
Табыстар мен шығыстардың әрбір түрі банктің кызмет етуінің тиімділік
деңгейін бағалау үшін жеке ашылады. Банктің каржышаруашылық кызметінің
нәтижесі туралы есеп кұру үшін табыстар мен Іпыгыстар маңызына қарай
сәйкестілік кағидаларына сай топталады,
Табыстар және шығыстар баптарын бөлек ашып қарастыруға алып келген
жағдайлар мыналарды қамтиды:
• тауарлы-материалдық қорлар күнынын өткізудің таза қүнына
дейін, ғимараттар мен кұрал-жабдықтар кұнының - калпына
келтіру кұнына дейін төмендеуі,сонымен қатар осындай
төмендеуді кайта реверсиялау;
• банк қызметі құрылымының өзгеруі және күрылымның өзгеруі
бойынша шығындарға арналған кез келген резервтерді жою;
• жылжымайтын мүлік және құрал-жабдык баптарының
істен шығуы;
• ұзақ мерзімді инвестициялардың істен шығуы;
• үзілген операциялар;
• сот үрдістерін реттеу;
• резервтердің күшін жоюдын басқа да жағдайлары.
Әрбір үзілген операция үшін келесідей ашылулар жүргізіледі:
▪ үзілген операция сипаттамасы;
▪ есепке алу мақсатында операциялардың нақты үзілу күні;
▪ үзу әдісі (сату немесе бас тарту);
▪ операцияны үзуден түскен табыс немесе
шыгын және оларды өлшеу үшін колданылатын есептілік
саясаты;
▪ әр есепті кезенде күнделікті қызметте сәйкес сомалармен
түсетің түсім, табыс немесе шығын.

Жалпы көлемде елеусіз үлеске және бір реттік сипатқа ие табыстар мен
шығыстардың жеке түрлері жеке аналитикалық жайғасымға бөлінбей, банктің
басқа да табыстары мен шығыстары кұрамында есептеледі.
Осылардың әрбір түрі клиенттерге ұлттык және шетел валютасында қызмет
көрсетуге пайдаланыла алады. Ол үшін валюталар шегінде ақпарат алуға
мүмкіндік беретін жайғасымдар (позиция) қарастырылған.
Жоғарыда айтылып кеткендей, бянк шыгындары ~ бұл есепті кезең ішінде
меншікті капитал (дивидендтен басқа) үлесінің иелері арасында бөлінетін
түрінен өзгеше, калиталдың азаюына алып келетін активтердің жылыстауы
немесе паңцаланылуы не болмаса қарыздардың пайда болуы түрінде экономикальщ
тиімділіктің азаюы.
Экономикялык шыгындарды табыс алу үрдісінде банк қызметтерін және
өнімдерін паңдалану және тұтыну ретінде аныктауға болады. Шығыстар тек банк
өнімдері немесе қызметтері табысты калыптастыру үрдісінде қолданылған кезде
пайда болады. Шығыстардың бухгалтерлік есепшотгарында және қаржылык
есептілікте көрініс табуы есептілік кезеңде не кешігіп, не мерзімінен бүрын
орындалады. Есепті кезең қабылданған табыс түжырымдамасымен аныкгалады.
Шығыстар өнімдердің немесе қызметтердің күны төмендеуі орын алғанда немесе
болашакта бұларды пайдалану есебінен құн өсімі үсынылмаған жағдайда көрініс
табады. Ақша каражаттарыньщ келіп түсуіне негізделген табыс тұжырымдамасы
шығыс шегу кезеңіне уақыты бойынша шекті жакыңдатылып көрсетілуі кажет.
Шығыстар есепте сәйкестілік қағидасы бойынша себеп-салдар-лық байланыс
негізінде көрсетілген табыспен мойындалады. Сәй-кестілік тек табыстар мен
шығыстар арасында негізделген байланыс бекітілген жағдайда орын алады.

1.1 БАНК ТАБЫСТАРЫНЫҢ ЖІКТЕМЕСІ
Банк табыстары есептеу әдісі бойынша теңгемен есептеледі
жэне мыналардан тұрады:
- төмендегілер бойынша сыйақы (мүдде) алумен байланысты:
• Ұлттық және басқа банктердегі корреспонденттік шоттар;
• Үлттык және басқа банктерде орналастырылған депозиттер;
• Ұлттык банк қайта қаржыландыруы үшін жарамды қазы-нашылық
міндеттемелер мен басқа да өтімділігі жоғары бағалы қағаздар;

• сатуға арналған бағалы қағаздар
• басқа да бағалы кағаздар;
• басқа банктерге орналастырылған салымдар;
• басқа банктер ұсынған қарыздар;
• клиенттерге берілген карыздар;
• капиталға және бағынышты борышқа инвестиция;
- банктің келесі қызметтері бойынша комиссиялық табыстары:
• аударым операциялары;
• бағалы қағаздарды сату-сатып алу;
• шетел валюталарын сату-сатып алу;
• сақтандьфу операциялары;
• сенімгерлік операциялары;
• берілген кепілдіктер;
• шоттарды және клиенттердің салымдарын жүргізу;
• басқалары;
✓ пай, акция және баска да бағалы қағаздар бойынша
дивидендтер;
✓ клиенттердің банкке есеп айырысу және кассалық
қызмет
көрсеткені үшін төлемдері, клиенттердің телеграфтық (пошт-
алық) және тағы басқа шығындардың орнын жабуы;
✓ шетел валютасын, бағалы қағаздарды сату-сатып алудан түсім;
✓ шетел валютасын, бағалы металдарды және бағалы қағаз-

дарды қайта бағалаудан түскен табыс;
✓ кәсіпорындарға, ұйымдарға, банктерге халыққа
көрсетілген
басқа да қызметтер үшін, соның ішінде инкассация үшін
төлем;
✓ банк активін сатудан түскен түсім;
✓ банк шығындарының орнын жабу сомалары;
✓ есепті кезенде шыккан өткен кезеңцер табыстары
(өткен
жылдар қателерін анықтау нәтижесінде): өткен жылдарда
алынған аддын ала есептелінген пайыздар және комиссия,
өткен жылдары банктің клиентгерге артық төленген
талап
етуге дейінгі сыйақы және комиссиялық ақы, алдында үмітсіз
деп есептен шығарылған қарыздардың келіп түсуі, егер олар
күмәнді қарыздар бойынша резервті көбейтуге бағытгалмаса;
✓ банк қызметкерлерінің олардың кінәсі есебінен
банктің
төленген айыппұлдарының орнын жабуға түсімдердің түсуі;
✓ алынған айыппүлдар, өсімпұл, тұрақсыздық төлемі және басқа
да экономикалық санкциялар, соның ішінде есеп айырысу
операцияларын орындау ережелерін бұзғаны үшін клиент-
терден алынатын айыппұлдар, сонымен қатар, мерзімінде
жеткізбеу, корреспонденцияны жоғалтқаны үшін байланыс
кәсіпорынынан алынған айыппүлдар;
банк меншігіндегі мүлікті жалға беруден түсетін табь
сонымен қатар мәмілеге
сәйкес факторингтік және фор ейтингтік операцияларды жүзеге
асырудан түсетін түсім;
✓ банк алатын басқа да түсімдер: сатылған макулатура, мета
сынығы, өнделген пломба, банк көлігін пайдалану, ісі шықкан
материалдарды қалдық заггар ретінде өткізуден түсь табыс,
негізгі қорларды жоюдан түсімдер, жүмысшыла еңбек кітапшасын
және оларға косымша бет (вклады беруден алынатын сомалар,
түгендеу кезінде аныкталған арт негізгі қорлар, баланстан
балансқа ауыстыру тәртібі бойын қабылданған инвентарь кұны
(сыйға тарту) және т.с.с.
✓ күтілмеген жағдайлар салдарынан туындаған басқа да күт меген
табыстар.

1.2. БАНК ШЬІҒЫСТАРЫНЫҢ ЖІКТЕМЕСІ
Ақша айналысы саласында аткаратын кызметі және нег шаруашылык
қызметімен байланысты банк қаражат жұмсай, Олар екі бөлікке бөлінеді:
операциялық және әр түрлі шыгын, және баскару аппаратының шығындары.
Операциялық және әр түрлі шығындар құрамында ең үл: үлес салмағы
банкаралық несие бойынша, мерзімді және та етуге дейінгі салымдар бойынша
есептелінген және төленген пай дар алады.
Басқару аппаратына кететін шығындар барлық кызметкерлер, соның ішінде
басқару аппаратынын жұмысшыларын коса алғаі еңбекақысын және әлеуметтік
қамтамасыз ету шығындарын камтиді
Банк шығыстары есептеу әдісі бойынша теңгемен есепте; және мыналардан
тұрады:
- алынған несиелер, депозиггер, бағалы қағаздар мен форвардтық,
лизингтік операциялар бойынша сыйақы төлеумен және комиссиялық
төлемдермен байланысты, соның ішінде:
• клиентгердің есеп айырысу, ағымдағы және басқа да шоттары
бойынша;
• кәсіпорындардың, ұйымдардың, кооперативтердің депозит және
салымдары бойынша, азаматтардың және әскери қызметкерлердің
салымдары бойынша;
• шетел корреспонденттерінің, фирмалардың, басқа да ұйымдар мен шетел
азаматтарының шетел валютасындағы шоттары бойынша;
• азаматтардың, ұйыдардың, ортақ меншіктегі кәсіпорындардың ағымдагы
шоттары және салымдары бойынша;
• басқа банктерден уақытша пайдалануға алынған несиелік ресурстары
үшін;
✓ шетел валютасын және бағалы қағаздарды кайта бағалаудан;
✓ басқа тұлғалар көрсеткен әр түрлі кызмет көрсетулерден;
✓ банктің есеп айырысу-кассалык операциялары қызмет көрсетуі
бойынша басқа да қызметтеріне төлемдер;
✓ банктің есеп айырысу-кассалық операциялары қызмет көрсетуі
бойынша қызметтеріне комиссиялық ақы;
✓ клиент операциялары бойынша нақты пошталық және теле-графтық
шығындар;
✓ шетел валютасын, бағалы қағаздарды сату-сатып алу жоғал-
тулары;
✓ банк активтерін сату кезіндегі жоғалтулар;
✓ банк активтерін сатудан шеккен шығындары;
✓ басқа тұлғалардың шығындарының орнын жабу шығындары;
✓ есепті кезевде анықталған өткен кезең шығындары (кеткен
қатені табу нәтижесінде), соның ішінде:
• өткен жылдары клиенттерден артығымен алынған, қайтарыл-ған сыйакы
мен комиссиялық ақылар;
• өткен жылдар операциялары бойынша алдын ала есептелінген сыйақы мен
комиссиялық ақылар;
✓ банк қызметін қамтамасыз етумен байланысты әр түрлі шы-ғындардан,
мыналарды қоса:
• әр түрлі қосымша төлемдерді қоса алғандағы банк қызмет-
керлерінің еңбекақысы;
o жыл сайынғы және косымша демалысты (пайдаланылмаган
демалыс айына өтемақы) заңға сәйкес төлеу;
• банк жұмысшыларына оның қайта кұрылуы, жұмысшылар
санын кысқартуына байланысты босатылатын қызметкерле-
ріне төленетін төлемдері;
• қызметкерлерге заңға сәйкес берілетін оқу мақсатында бо-сату
төлемдері;
• кадрларды даярлау;
• белгіленген нормалар шегіндегі іссапар шығындарының ор-нын жабу;

• банк штабында тіркелмеген жұмысшылардың келісілген аза-
матгық-кұқықтык сипаттағы мәмілелері бойынша орындаған
жұмыстары үшін (егер жұмысшымен есеп айырысуды
тікелей банк өзі жүзеге асырса);
• мәжбүрлі бос жүрген уақытына ақы төлеу;
• негізгі корлар бойынша амортизациялық аударымдар, мате-
риалдық емес активтердің тозуы, негізгі қорлардың жалға
берілген бөлек объектілері бойынша амортизациялық ауда-
рымдар (негізгі қорлардың материалдык емес активтерді
жоспарлы қолдану мерзіміне байланысты), егер мәміле шарт-
тарына сәйкес амортизациялық аударымдарды жалға беруші
жүзеге асыратын болса, онда негізгі қорлардың жеке
объектілерінің жалына есептелген сома жалға берушіге тиесілі;
• қызмет ғимараттарының, құрал-жабдықтың барлық жөндеу
түріне кеткен шығындарды қоскандағы банк қүрал-сайман-
дарының істен шыгуы;
• жылуға, жарықка, өрттен корғау және күзетті қамтамасыз
ету төлемдері;
• активтердің жіктелуіне және банктің баланстық емес мінде-
ттемелеріне сәйкес мәжбүрлі шығындар кұру;
✓ бланкілерді дайындау, сатып алу және аударып жіберу
шығындары, соның ішінде магниттік ленталардың қатаң
есептілік бланкілері, есептеу техникаларына шығысталатын
материалдар, қағаздар, қораптау материалдары;
✓ күжаттарды және кұндылықтарды тасымалдау және сақтау
үшін қолданылатын сөмкелерді, қаптарды сатып алу, жөндеу
және жаңарту шығындары;
✓ акша қаражаттарын, құндылықтарды, банк кұжаттарын
тасымалдау және сақтаумен, сонымен қатар басқа да банктің
негізгі қызметін жүзеге асыруға байланысты шығындары;
✓ жұмысшылар жинауды ұйымдастыру бойынша көтерме
шығындары;
✓ кепілдік жөндеу жұмыстарын жүргізу және банктің жарғы-
лық қызметін жүзеге асыру үшін қодданылатын негізгі
корларға кызмет көрсетулер, байланыс кызметтеріне және
есептеу орталықтарының қызметтеріне ақы төлеу;
✓ жарнамаға кететін;
✓ өндірістік қызмет пен кеңсе пошталық-телеграфтық, опера-
циялық, іссапар шығындары;
✓ кеңес беру, ақпаратгық және аудиторлық қызметгерге ақы
төлеу.
- банк қызметімен байланысты өкілеттілік шығындары:
• шетел банктерін, ұйымдарын коса алғандағы басқа банктер мен ұйымдарды
ресми қабылдауды жүргізу шығындары;
банк штабында тіркелмеген аудармашылар қызметіне ақы төлеу;
• мәдени, ойын-сауық іс шараларға бару және жұмыс бабына байланысты
болған:
- қызмет автокөлігін ұстау шығындары және қызмет бабына байланысты
іссапарларға өз көлігін пайдаланғаны үшін өтемақылық төлемдер;

- акцияларды, облигацияларды және басқа дабағалы қағаздарды
шығарумен жэне орналастырумен байланысты шығындар (бағалы
қағаздардың бланкілерін сатып алу, баспаханалық шығындар, бағалы
қағаздарды орналастырғаны үшін басқа банктерге комиссиялық сьтйақы төлеу,
т.б.);
- салықтардан, алымдардан және қолданыстагы заңға сәйкес бекітілген
басқа да міндетгі төлемдер;
- тауар, қор, валюта биржалар қызметінің құнынан, брокерлік, дилерлік,
маркетингтік қызметтерді, кеден баждарын қоса есептегенде;
- мүлікті, несиелерді және басқа да сактандыру төлемдерін
сақтандыру, егер сақтандыру төлемдері сақтандыру мерзімі аяқталғаннан
кейін міндетті түрде кайтарылуға жатпаса;
- айыппұлдар, өсімпұлдар, тұрақсыздық айыбы және басқа да төленуі тиісті
экономикалық санкциялар;
- күтілмеген жағдайлардан туындаған басқа да күтілмеген
шығындар,
Алайда акционерлердің салымдары мен өндіріп алулары шығыс және табыс
болып танылмайды.
Банктің таза пайдасы табыстар мен шығыстар арасындағы айырма ретінде
анықталады және акционерлердің жалпы жин-алысының шешімі бойынша
үлестірілуге жатады.
Банк шығындарының маңызды үлесін есеп айырысу, ағымдағы,
корреспонденттік шоттар және кәсіпорындар мен азаматтардың мерзімдік
салымдары бойынша есептелген пайыздар кұрайды.
Салық салу мақсаты үшін нормаға келтірілген шығыстардың (өкілдік, банк
кызметімен байланысты іссапар шығындары, жарнама шығындары, оқыту
мекемелерімен келісім бойынша қызметкерлерді оқыту шығындары) асып кеткен
бөлігі банк жұмсауында қалған табыска жатқызылады немесе арнайы қорлар
аркылы жабылады.

2. ТАБЫСТАР МЕН ШЫҒЫСТАРДЫҢ ЕСЕПТЕ КӨРІНІС ТАБУЫ, ҚАРЖЫЛЫҚ ШТИЖЕНІ АНЫҚТАУ
Соңғы қаржылық нәтиже - пайда немесе шығын - есепті кезең аралығында
банк алған шығыстар мен табыстарды салысть арқылы анықталады. Осыған
байланысты табыстардың азаюы сал салынатын табыстың, орталыктандырылған
қорларға және резе терге аударымдардың төмендеуіне, дивидендтердің азаюына
не болатынын ескере отырып, олардың толықтығын, дүрыстып мерзімділігін және
бухгалтерлік есепте көрініс табуын тека қажет. Керісінше, есептегі
қателіктер салдарынан және басқа себептермен табысты асырып көрсету кері
нәтиже туындата; кайтарылуы өте қиынға түсетін табыстан негізсіз төлемдер ж
гізуге алып келеді.
Банктің табыстары мен шығыстары есептіліктің, сақтық және
сәйкестіліктің негізгі халықаралық принциптерін негізге ала отыр танылады.
Әдетте есеіпі кезең аралығында танылған табыстар мен шығі тардың
барлық баптары таза пайданы немесе шығынды аңықта; қолданылады. Осылармен
бірге таза пайданы (шығынды) анықтуға төтенше баптар және есепті
бағалардағы өзгерістер нәтижел қолданылады. Осындай екі жағдай бар: маңызды
қателерді түзету және есептеу саясатындағы езгерістер нәтижелері.
Іс жүзінде есепті кезендегі таза табысты немесе шығын анықтауда
қолданылатын барлық кіріс және шығыс баптары ба тің күнделікті қызметі
барысында пайда болады. Сондықтан тек кейбір жағдайларда ғана шаруашылық
қызмет немесе операі төтенше баптың пайда болуына әкеледі.
Төтенше баптар - кэсіпорынның күнделікті қызметінен аш ерекшеленетін
шаруашыльщ қызмет немесе операциялардың жүз асуы нәтижесінде пайда болатын
табыстар немесе шыгыщ сондықтан олар жиі және ылги да пайда болады деп
күтілмейді.
Шаруашылық қызмет немесе операциялардың төтенше бапт дың пайда болуына
негіз болатын жағдайлары активтер экспроприациясы немесе жер сілкінісі,
басқа да дүлей апатгар.
Төтенше баптардың сипатын және сомасын ашу табыстар және шығындар
есебі құрамында немесе қаржылық есеп ескертулерінде жасалган кезде табыстар
және шығындар есебінде жасалынуы мұмкін.
Үзілген операциялар нәтижелері әдетте күнделікті қызметтен түсетін
пайдаға немесе шығынға енгізіледі. Алайда кейбір жағдайларда ұзу шаруашылық
кызметінің немесе қалыпты емес операцияларды жүзеге асыру нәтижесінде пайда
болса және олардың үнемі қайталанып отырылуы қарастырылмаса, үзу
нәтижесінде пайда болған табыс немесе шыгын төтенше баптар ретінде
қарастырылады.
Экономикалық қызметке тән белгісіздік салдарынан қаржылық есептің
бірнеше баптары нақты өлшене алмайды. Бұл жагдайда соңғы мәліметтерді қоса
есептегендегі пікірталастарды енгізетін бағалау үдерісі жүргізіледі.
Мысалы, үмітсіз қарыздар, тауарлы-материалдық калдықтардың ескіруі, пайдалы
кызмет ету мерзімі немесе амортизацияланылатын активтердін экономикалык
пайдасын тұтынудың күтілетін үлгісінін бағасы талап етілуі мүмкін. Тиімді
бағаларды пайдалану қаржылык есептерді құрудың маңызды бөлігі болып
табылады және олардың нақтылығының дәрежесін төмендетпейді.
Әр түрлі кезендердегі қаржылық есептердің сәйкестілігін камта-масыз
ету мақсатында, есептік бағалардағы өзгерістердің бұрын кәдуілігі
кәсіпкерліктен түскен табыс немесе шығындар есебіне қосылған бағаларға
әсері таза пайда немесе шыгын құрамына енгізіледі.
Қаржылық есептерді толтыру кезінде қате математикалык дұрыс
есептемеулер нәтижесінде, есеп саясатын қолдануда, фактілерді дұрыс
талқыламау, жалған мәліметтер алу немесе абайсыздык нәтижесінде туындауы
мүмкін. Түзетулер, соның ішінде кезекті кезендегі әдетге агымдағы жылдағы
таза табыс немесе шығынды анықтауға негізделеді.
Болашақ кезеңдерге қатысты маңызды катенің түзетілуі сомалары есеп
беруде бөлінбеген пайданың бастапқа сальдосын түзету жолымен жүргізіледі.
Кезекті кезеңнің салыстырмалы мәліметтерін қоса есептегендеп қаржылық
есеп беруде маңызы зор қателер сол қате жіберілген есепті кезенде
тузетілгендей етіп ұсынылады. Сондықтан әр ұсынылған есепті кезеңге жататын
түзету
табысын немесе шығынын камтиды. Ұсынылған кезеңдердің ең алғашкысының
бөлінбеген пайдасының алғашкы сальдосы каржылык есеп берудегі салыстырмалы
мәліметтерге енгізілген кезеңнің алдындағы кезеңге жататын түзету
сомаларына түзетіледі. Өткен жылдардағы қаржылык мәліметтерді баяндау
сияқты кезекті кезеңдерге көрсетілген кез келген басқа мәліметтер де
басылымдарға кайта шығарылады.
Табыска кірістірілген қаражатты алу мүмкіндігіне қатысты белгісіздік
туындаған жағдайда, алынбаған немесе алынуы мүмкін емес сома алғашқы
мәліметтерді түзету ретінде танылады.
Банк өз активтерін жіктейді және соларға қарсы Қазақстан
Республикасының Ұлттық банкісі анықтаған шарттарына сәйкес қажетгі мәжбүрлі
шығындарды анықтайды. Мәжбүрлі шығындарды құру банктің шығысы ретінде
танылады.
Егер шығынға қосылған соманы банктің төлемеуіне немесе пайдаланбауына
қатысты сенімділік пайда болса, онда олар басьшда мойындалған шығындарды
түзету ретінде танылады.
Алғашында есептен шығарылған активтердің сомасын қайтару осы есептен
шығару жүзеге асырылған баптардың орнын толтырады.
Банк пайдасын макрореттеу оны төмендету үшін қызмет етеді және
баланстық пайда мен таза пайдаға қатысты болып келеді. Сонымен катар
жиынтық сомаларына толығымен тәуелді болатын және солармен қатар өсіп
отыратын міндетті төлемдер түрі бар. Яғни табыс өскен жағдайда, оған осы
үрдіспен өсуіне жол бермей, сәйкесінше шыгыстар да өседі. Жәрдемақыға,
жарнамаға, амортизацияға, резервтерге, негізгі кұралдарды, техниканы және
кұрал-жабдықтарды сатып алу шығындарынын шектен тыс көп болуы банктің таза
табысын азайтады.
Микрореттеу максаты баланстык және әр уақытта максималдау кезіндегі
салық салынатын табыстың азаюы болып табылады. Баланстық табыстың көбеюі
таза имидждік ауыртпалыкты көтереді: банк балансын баспаға шығару, баспаға
шыққан банктердін кезекті рейтингіде алатын орнының жоғарылау мүмкіндігі
банктің нақтылы жағдайымен тікелей байланысты және оның болашақтағы даму
мүмкіңціктерін анықтайтын, экономикалык маңызы зор және өмір сүруін
камтамасыз етуші мәселе.
Табысты макрореттеу әдістері: несие бойынша пайызлаплы
қызметкерлердің еңбекақысын төлеу, несиелеу әдісі бойынша қүрал-жабдықтарды
және басқа да негізгі құралдарды сатып алу және т.б. Сонымен қатар пайданы
микроретгеу көп дәрежеде табысты банк операцияларын кеңейтіп және шығынды
операцияларын қысқарту жолымен жузеге асырылады. Оның ұстіне әр кезеңдерде
бұл операциялар әр түрлі болып келеді. Осылайша, соңғы жылдары Қазақстан
Республикасында банктер валюталық операциялар, банкаралық несиелеу,
корреспонденттік қатынастар айырбастау орындары, бағалы қағаздар бойынша,
жеке тұлғаларға қызмет көрсету бойынша жұмыстарды алғашында ұлғайтып,
кейіннен кысқартты. Табыстар бөлімінде осындай ұлғайту-кысқарту
толқындары банктердің филиалды дамуының, құрылыс және жаңа эөлімшелер ашу
саясаты мысалында байқалады.
Табыстар, пайдалар, шығыстар және шығындар шоттарының грекшеліктері -
олардың қаржылық-шаруашылык қызметтің нәтижелері жайында есеп беру шоттары
болып табылатындығында. Эларды уақытша шоттар деп атайды, себебі,
мәліметтерді тек ұғымдағы кезең үшін ғана жинақтауға колданылады. Әдетте
бір кыл болып келетін әр есепті кезеңнің соңында олардың ^алдыктары келесі
кезеңге ауыстырылады немесе жабылады. эөлінбеген табыс туралы есеп берудегі
бұл кезең аралык көшіру кабылатын өткізбелер көмегімен жузеге асады; олар
әдетте екі лаксатта қызмет етеді: таза табысты немесе шығынды бөлінбеген
айдаға аудару, келесі есепті кезенді бастау үшін әр уақытша поттардан
нөлдік мөлшерлеме тағайындау. Осылайша, бұл шоттар селесі жылға
мәліметтерді уақытша жинақтау қызметтерін атқаруға дайын болады.
Бухгалтерлік баланс шотгары (активтер, міндеттемелер, меншікті
капитал) кезең аралығында жабылмайды, сондықтан оларды тұрақты шоттар деп
атайды. Демек, бір есепті кезеңнің ақша қаражаты шотындағы акырғы сальдо
кезекті кезенде де осы шоттың ақырғы сальдосы болуы шарт. Тұрақты- шоттағы
нөлдік сальдо тек көрсетілген объект (мысалға, кұрал-жабдық) бұдан іылай
кәсіпорын меншігінде болмаған жағдайда (немесе толығымен амортизацияланған)
орын алады. Баланстың әр шоты бойынша кыл соңындағы қалдық Бас кітапқа
кезекті кезеңнің бастапқы ;алдығы ретінде аударылып жазылады.
Шотты жабу - оның қалдығын келесі шотта өткізбе жолымен уыстырып
жазуды білдіреді. Мысалға, кредиттік сальдосы бар шот (табыс шоты сияқты)
қалдыққа тең сомаға дебеттеліп және осы қалдык аударылып жазылатын сомаға
кредиттеліп жазылады. Жабылу үдерісінде кредиттік сальдо келесі шотқа
кредиті бойынша, ал дебеттік - дебеті бойынша аударылады. Жабылатын
өткізбелерге есепті кезеңнің соңғы күні қойылып, журналға кәдуілгі
Дебет=Кредит пішімінде кірістіріледі және дереу Бас кітапқа тіркеледі.
Табыстар және шығыстар шоттарын жабу үдерісінде арнайы Салыкқа
дейінгі табыс деп аталатын 4999 біріктірілген шоты қолданылады, Қаржылық-
шаруашылық қызмет нәтижелері жайында есептің барлық шоттары табыстар,
пайдалар, шығыстар және шығындар осы шотқа жабылады. Кредит және дебеті
бойынша корытынды сомалардың арасындағы айырма кейіннен Бөлінбеген табыс
(шығын) шотына аударылатын таза табыс немесе шыгын сомасы болып табылады.
Жабылу үдерісі аяқталғаннан кейін қаржылық-шаруашылық кызмет
нәтижелері жайында есептің барлық шоттары нөлдік сальдоға ие болады. Содан
кейін олар жаңа есепті кезенде табыстар мен шығыстарды бейнелеуге дайын
болады. Баланстың барлық шотгарында келесі жылдың бастапқы қалдығы ретінде
аударылатын ақырғы калдық болады.
Осылайша, табыс шоттары жабылған кезде келесідей коррес-понденциялар
құрастырылады:
✓ Дт 4050 Банктің корреспонденттік есепшоттары бойынша
сыйакы алумен байланысты кірістер
Кт 4999 Салыққа дейінгі кірістер
✓ Дт 4100 Банктің Қазакстан Республикасының Ұлтгық
банкінде орналастырылған салымдары бойынша сыйақы
алумен байланысты кірістер
Кт 4999 Салыққа дейінгі кірістер;
✓ Дт 4200 Бағалы кағаздар бойынша сыйақы алуға байла-
нысты кірістер
Кт 4999 Салыкқа дейінгі кірістер;
✓ Дт 4250 Басқа банктерде орналастырылған салымдар бо-
йынша сыйакы алуға байланысты кірістер
Кт 4999 Салыққа дейінгі кірістер;
✓ Дт 4300 Басқа банктерге берілген қарыздар бойынша
сыйақы алуға байланысты кірістер
Кт 4999 Салыққа дейінгі кірістер;
Дт 4350 Банктің филиалдарымен есеп айырысуы бойынша кірістер
Кт 4999 Салыкка дейінгі кірістер;
✓ Дт 4400 Клиенттерге берілген карыздар бойынша сыйақы
алуға байланысты кірістер
Кт 4999 Салыққа дейінгі кірістер;
✓ Дт 4450 Өзге бағалы кағаздар бойынша сыйакы алуға бай-
ланысты кірістер
Кт 4999 Салықка дейінгі кірістер;
✓ Дт 4510 Бағалы қағаздарды сатып алу-сату бойынша кірістер
Кт 4999 Салықка дейінгі кірістер;
✓ Дт 4500 Дилинг операциялары бойынша кірістер
Кт 4999 Салықка дейінгі кірістер;
✓ Дт 4600 Комиссиялық кірістер
Кт 4999 Салықка дейінгі кірістер;
✓ Дт 4800 Өзге операциялык кірістер
Кт 4999 Салыкка дейінгі кірістер;
- Дт 4850 Сатудан кірістер
Кт 4999 Салыкка дейінгі кірістер;
✓ Дт 4900 Тұрақсыздық айыбы (айыппұл, өсіі
Кт 4999 Салыкқа дейінгі кірІстер;
Дт 4920 Өзге кірістер
Кт 4999 Салыкка дейінгі кірістер.
Шығын шоттарын жабу кезінде:
✓ Дт 4999 Салыққа дейінгі кірістер
Кт 5020 Корреспондентгік есепшоттар бойынша сыйақы тө-
леуге байланысты шығыстар;
✓ Дт 4999 Салыққа дейінгі кірістер
Кт 5050 Басқа банктерден алынған қарыздар бойынша
сыйақы төлеуге байланысты шыгыстар;
✓ Дт 4999 Салыққа дейінгі кірістер
Кт 5090 Сыйақы төлеуге байланысты басқа шығыстар;
✓ Дт 4999 Салыққа дейінгі кірістер
Кт 5110 Овернайт қарыздары бойынша сыйақы төлеуге
байланысты шығыстар;
✓ Дт 4999 Салыққа дейінгі кірістер
Кт 5120 Басқа банктердің салымдары бойынша сыйакы
төлеуге байланысты шығыстар;
✓ Дт 4999 Салыққа дейінгі кірістер
Кт 5150 Банктің филиалдармен есеп айырысуы бойынша
шығыстар;
✓ Дт 4999 Салыққа дейінгі кірістер
Кт 5200 Клиенттердің талаптары бойынша сыйақы төлеуге
байланысты шығыстар;
✓ Дт 4999 Салыққа дейінгі кірістер
Кт 5300 Бағалы қағаздар бойынша сыйақы төлеуге байла-
нысты шығыстар;
✓ Дт 4999 Салыққа дейінгі кірістер
Кт 5400 Реттелген борыш бойынша сыйақы төлеуге бай-
ланысты шыгыстар;
✓ Дт 4999 Салыққа дейінгі кірістер
Кт 5450 Қамтамасыз етуге акша бөлу;
✓ Дт 4999 Салыққа дейінгі кірістерң
Кт 5500 Дилинг операциялары бойынша шығыстар;
✓ Дт 4999 Салыққа дейінгі кірістер
Кт 5600 Комиссиялық шығыстар;
✓ Дт 4999 Салыққа дейінгі кірістер
Кт 5720 Еңбекке ақы төлеу және міндетті аударымдар бо-
йынша шыгыстар;
✓ Дт 4999 Салыққа дейінгі кірістер
Кт 5740 Жалпы шараушылық шығыстары;
✓ Дт 4999 Салыкка дейінгі кірістер
Кт 5760 Салықтар, алымдар және табыс салығын қоспа-
ғанда бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдер;
✓ Дт 4999 Салыққа дейінгі кірістер
Кт 5780 Амортизациялық аударымдар;
✓ Дт 4999 Салыкка дейінгі кірістер
Кт 5800 Өзге операциялық шыгыстар;
✓ Дт 4999 Салықка дейінгі кірістер
Кт 5850 Сату шығыстары;
✓ Дт 4999 Салыкка дейінгі кірістер
Кт 5900 Тұраксыздық айьтбы (айыппұл, өсімпұл);
✓ Дт 4999 Салыққа дейінгі кірістер
Кт 5920 Өзге шығыстар;
✓ Дт 5940 Төтенше шығыстар
Кт 4999 Салыққа дейінгі кірістер.
Осылайша, Салыққа дейінгі кірістер 4999 шоты бюджетю салықтарды және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемд төленгенге дейін банк
табыстарының сомасын есегттеуге арналған Дебет бойынша шығыстардың
баланстык шоттары жбылған кездег банк шығыстарының сомалары және
Бөлінбеген таза кіріс (өтел меген шығындар) 3599 баланстық шотына есептен
шығарылғаь сомалар жүргізіледі.
4999 шоттың дебеті бойынша қалдық өз алдына шығыстардын
табыстардан асып кетуі нәтижесінде алынған шығынды көрсетеді. кері жағдайда
4999 шоттың кредиті бойынша табыс тұрақгалады.
Шығын шеккен жағдайда келесі корреспонденция құрастырылады:
Дт 3599 Бөлінбеген таза кіріс (өтелмеген шығындар)
Кт 4999 Салыққа дейінгі кірістер.
Пайда алынған жағдайда келесі бухгалтерлік жазу жүзеге
асырылады:
Дт 4999 Салыққа дейінгі кірістер
Кт 3599 Бөлінбеген таза кіріс (өтелмеген шығындар).
Алынған қаржылық нәтиже дивидендтерді төлеуге жұмсалуы,
резервтік қорларға аударылуы немесе қайта инвестициялануы, яғни банк
қызметін кеңейтуге қолданылуы мүмкін.

2.1 Алдағы кезең кірістерінің есебі
Кәсіпорынның ағымдағы (есепті) кезеңде алған, бірак бұдан кейінгі
есепті кезсңдсрге жататын табыстары алдағы (болашақ) кезендерінің табыстары
болып есептследі. Есепті кезеңдер арасындағы осыидай кезеңдсрді шектсу
үйымның шаруашылық қызметін дәлме-дәл анықтау, са-лық салу және қаржылық
есеп беруді тиімді етіп жасау үшін қажет болып табылады. Алдағы кезеңдер
табыс-тарының есебі "Алдағы кезең табыстары" деп аталатын шотта
жүргізіледі.
Кәсіпорындар орта және ұзақ мерзімді қүнды қағаздарды олардың атаулы
(нсэминалдық) қүнынан жоғары бағамен сату арқылы таратуіына болады. Бүл
жағдайда сату бағасы мен атаулы (номшналды) қүнының арасындағы жағымды
айырма "Аддағы кезең кірістері" деп аталатын шоттың кредиті бойынша есепке
алынып, содан кейін қүнның төмендеуіне қарай:
Д-т: "Алдағы кезең кірісгтері" деп аталатын шот,
К-т: "Қүнды қағаздардың шығыс етілуінен алынатын кірістер" деп
аталатын шот түрінде бухгалтерлік жазу жазылады.
"Алдағы кезең кірістерге" деп аталатын шотта алдын-ала сатылған
айлық және ггоқсандық жол жүру билеттері бойынша кәсіпорынға келп түскен
ақшалар және жүк немесе жолаушылар таситын көлік (автокөлік, теміржол
көлігі, әуе жолы көлігі, тағьы басқа) қүраддары үшін күні бүрын теленген
ақы есептедледі. Жоғарыда аталған телем-дер көсіпорынға келіп түскеін
кезде:
Д-т: "Ақшалар" шоты,
К-т: "Алдағы кезең кіррістері" шоты түрінде бухгал-
терлік жазу жазыляеды.
Қаржының төленуіне қарай есепті (ағымдағы) айдың табысы болып
саналатын, бұррын яғни алдын ала алынған табыстар үйымның бухгалтерлік
есебінде:
Д-т: "Аддағы кезең кіріостері" деп аталатын шоты,
К-т: "Тауарларды сатудиан алынатын жәнс басқадай алынатын
кіріс";
"Акциялардан дивзиденд және сыйақы түріндегі кіріс"
немесе
“Нестізгі емес қызметген алынатын басқадай кіріс" деп аталатын шоттардың
тиістілері түрінде жазылған бухгалтерлік жазуда көрсетіледі.
Жоғалған, ұрланған немесе басқа да жетіспейтін құндылықтар
бойынша кінәлі адамдардан өндіріп алынуға тиісті, яғни олардың төлеуге
тиісті мойындалған, немесс соттың шешімі шығарылған сомасына
бухгалтерлік есепте: Д-т:
"Жүмысшылар мен қызметкерлердің борышы"
деп аталатын шот
К-т: "Атдағы кезсң кірістері" деп аталатын шот
түрінде екі жақты жазу жазылуы тиіс.
Бүлінген, жоғалған, ұрланған немссе басқа да жетіс-пейтін
қүндылықтар бойынша кінолі адамдардан өндіріп алынуға тиісті, яғни олардың
телеуге тиісті берешск со-малары отелуіне қарай:
Д-т: "Ақшалар" нсмесе "Қызметкерлермен еңбекақы
бойынша есеп айырысу" шоты,
К-т: "Жүмысшылар мен қызметкерлердің борышы" деп аталатын шот
түріндсгі бухгалтерлік жазуда көрсетіледі.
"Алдағы кезең кірістері" деп аталатын шот бойынша операциялардың
есебі адағы ксзендегі табыстардың түрлсрі бойынша арнайы бағаланған
тізімдемеде немесс машинограммада жүргізіледі.
Алдагы кезен кірістері шоты бойынша жүргізілетін операциялар
№ Опсрапиялардың мазмуны Дебиттс-летін пют Кредитте-летін шот
1 2 3 4
1 Ағымлағы (есепті) кезеңде 441, 451 611
алынған бірақ алдағы есептік
кезеңдергс жататын
(жалгерлік, жүк тасымаддау
үшін, айлық және тоқсандық
жүк немесе жолаушыларды
тасымалдау билеітерін сатудан
алынған толем, байланыс
қүралдарыи пайдаланғаны үшін
абоненттік төлем жәнс басқа
да) төлемдер.
2 Акшалардың, материады 333 611
қорлардың кем шығуына
(бүлінуіне) байланысты сот
органдарының шешімімен
жауапты адамдардың мойнынан
үсталуға тиісті сома алдын
ала төлснгенде.
3 Алдағы кезендердің кірісінс 611 701, 727
жататын жауапты адамдарлың
қарызын өтеген сомасы
4 Есепті кезенде келіп түскен, 611 727
алдағы ксзендерге есептелгсп
жалгерлік төлем сомасы
5 Авансталып төленіп, есепті 611 727
кезенге жататын пәтерақы
төлсмі, түрмыстык және басқа
да қызмсттер сомасына
6 Авансталып төленіп, есепті 611 727
кезеңге жататын тасымалдау
сомасына

2.2 Мемлекет кірістерінін мәні
Мемлекет қаржысының іс-әрексті кезінде өзара тығыз байланысты екі
процесс пайда болады: мемлекеттік қүрылымдардың қарамағына қаржы
ресурстарын жұмылдыру және қаражаттарды мемлекеттіқ әр турлі қызметтеріне
пайдалану. Бұл процестердің алгашқысы озінің көрінісін мемлекеттің
кірістері үғымында, екіншісі мемлскеттің шығыстарында табады.
Мешекеттіқ кірістері деп экономикалық қатынастардың жүйесін
айтады, бүл қатынастардың процесінде мемлекеттіңжұмыс істеуінің материалдық
базасын жасау үшін мемлекеггің меншігіне түсетін қаражаттардың жиынтығы
қүрылады.
Жиынтық қоғамдық өнімді бөлудің нәтижесінде мемлекеттің, жеке
кәсіпорындардың, шаруашылық үйымдардың жәнс халық-тың бастапқы табыстары
жасалынады. Бастапқы табыстар болу мен қайта бөлудің күрделі процестеріне
үшырайды, мүнда ма-ңызды рөлді қаржы орындайды. Бүл процестердің
нәтижесінде ақша қорлары, ең алдымен бюджет қоры жасалынады.
Жалпымемлекеттік қажеттілікгерді қанағаттандыру үшін қар-жы арқылы
халықтың табысының бір бөлігі алынады; кәсіпорын-дардың табысы (пайдасы)
бөлініске ұшырайды — оның бір болігі бюджетке түседі, басқа бөлігі
кәсіпорындарда қалады және ішкі-шаруашылық қажеттіліктеріне пайдаланылады.
Сонымен бірге халықтың бастапқы табыстары да қызметтің өндірістік
емес сферасының мекемслері көрсететін қызметтерді төлеу арқылы қайта
бөлінеді. Бүл түсімдер өндірістік емес сфера кәсіпорындарының (мысалы,
халыққа түрмыстық қызмет көрсе-ту, түрғын үй-коммуналдық шаруашылық және
т.б.) табыстарын қүрайды. Сөйтіп, табыстар қоғамдық енімнің қүнын шаруашы-
лық жүргізуші субъектілер бойынша бөлуге байланысты адамдар-дың қарым-
қатынастарын білдіретін дербес экономикалык, категория ретінде болады.
Мемлскеттің кірістері мемлекеттік кәсіпорындардың қара-магына
қаржы ресурстарын калыптастырумен байланысты бо-латын қаржы қатынастарының
бөлігі ретінде көрінеді. Сонымен бірге жүмылдырылатын мемлекеттің қаржы
ресурстары орталықтандырылган кірістер қатарына, мемлекеттік
кәсіпорындардың қарамагында қалғандары орталықтандырыл-маган кірістерге
жатады.
Орталықтандырылган қаржы кірістері негізінен салық түсімдері,
сыртқы экономикалық қызметтен алынатын кірістер, халық төлемдері есебінен
қалыптасады. Орталықтандырылмаган кірістер кәсіпорындардьщ өздерінің
ақшалай табыстары мен қорланымда-рынан қүрылады.
Мемлекетгің орталықтандырылған кірістерінің құрамында басты орынды
бюджеттің кірістері алады, оның есебінен қоғамды дамытудың экономикалық
және әлеуметтік міндетгерін шешу қамтамасыз етіледі.
Мемлекет кірістерінің басым бөлігін түрлі деңгейдегі бюджеттерге
орталықтандыру біртүтас қаржы саясатын жүргізуге, қаражаттарды ұлттық
шаруашылықтың басым салаларының пайдасына қайта бөлуді қамтамасыз етуге,
өндірістік емес сфера қажеггйііктерін қанағаттандырып отыруға мүмкіндік
береді. Бюджет қаражаттарынан басқа мемлекеттің орталықтандырылған
кірістеріне біркдтар мемлекеттік бюджеттен тыс қорлар жатады.
Табыстар үғымының материалдық-заттай жагы мемлекетте, шаруашылық
жүргізуші субъектілерде, халықта жинақталатын ақша қаражаттарының
анықтамасы болып табылады.
Мемлекет кірістерінің экономикалық мағынасы және оларды
үйымдастыру мемлекеттік шаруашылық жүргізудін саяси жене экономикалық
рөліне байланысты болып келеді. Әрбір қоғамдық экономикалық формация үшін
тауар-ақша ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.