Тілдің алфавиті
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I тарау.Бағдарламалау
тілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...5
1.1.Транслятор-
бағдарламалар ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 8
1.2.Интерпретаторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.3.Компиляторлар ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
II тарау. Турбо Паскальда жұмыс істеу
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..10
2.1.Бағдарламаны құрудың
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.2.Турбо Паскальда бағдарламаны құрудың
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ..14
2.3.Бағдарламаны түзетудің
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..15
III тарау. Турбо Паскаль тіліндегі
бағдарлама ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...17
3.1.Бағдарлама
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 17
3.2.Бағдарлама
бөлімдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...19
IV тарау. Турбо Паскальдағы негізгі
ұғымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
4.1.Тілдің
алфавиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .21
4.2.Идентификаторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...21
4.4.Өрнектер және
операциялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..22
4.5.Айнымалы
түсінігі.Типтер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 25
Бағдарламаның
листингтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 26
Кіріспе
Компьютерлік технологиялардың дамуы алгоритмдерді жазуға арналған жаңа
таңбалау жүйесі – бағдарламалау тілдерінің пайда болуын айқындады. Мұндай
тілдердің пайда болуының мәні – қосымша ақпарат есептеу формулалар
жиынтығымен жабдықталған берілген жиынтықты алгоритмға аударады.
Бағдарламалу тілі бір-бірімен байланысқан мақсатқа қызмет етеді: ол
бағдарламалаушыны орындалуға тиіс әрекеттерді тапсыру үшін аппаратпен
қамтамасыз етеді және бағдарламалаушы не істеу керекті жайлы ойлауға
жәрдемдесетін концепцияларды қалыптастырады. Бірінші мақсатқа,
бағдарламалаушыға жақын түрде барлық негізгі машиналық аспектілермен жеңіл
және қарапайым операциялар жасауға жеткілікті болатын машинаға жақын тіл
жауап береді. Екінші мақсатқа, шешімдердің концепцияларын тура және қысқа
түрде көрсететін шешілуге тиіс есепке жақын тіл өте жақсы жауап береді.
Біз бағдарламалайтын тілмен, біз өз ойымызда ойлайтын есептер мен
шешімдер арасындағы байланыс өте жақын. Бұл себепке байланысты
бағдарламалаушыны қателерден сақтап қалу мақсатымен тілдің қасиеттерін
шектеу қауіпті болады. Табиғи тіл жағдайындағыдай, екі тілді болу орасан
зор пайда береді. Тіл бағдарламалаушыға концептуальды құралдар жиынтығын
ұсынады, егер олар мәселеге жауап бермесе, олар жай ғана елембейді.
Алдымен тілдерді жіктеуге қатысты бірер сөз айтып өтелік. Компьютер,
алгоритм орындаушысы ретінде, бұйрық берудің қарапайым тілін қолданады
(көбінесе машиналық тіл деп атайды). Мейлінше күрделі алгоритм машиналық
тілдегі жүздеген, мыңдаған және одан да көп бұйрықтардан тұрады. Сондықтан
компьютер тілін (машиналық тілді) төменгі деңгейлі бағдарламалау тілі деп
атайды. Төменгі деңгейдегі тілдегі бағдарламалау бағдарламаны
құрастырушыдан жұмысты және жоғары біліктілікті өте көп қажет етеді. Соның
салдарынан бағдарламаушы еңбегінің өнімділігі де төмен болады. Осы
қиындықтарды шешу үшін жоғары деңгейдегі бағдарламалау тілдері
құрастырылды.
Жоғары деңгейдегі бағдарламалау тілін алгоритмдерді жазу көрнекілігіне және
сыйымдылығына қарай математика тілімен салыстыруға болады. Олар табиғи адам
тілі мен машиналық тілдің арасындағы аралық жағдайды алып тұрғандығын атап
өту қажет. Бұл өз кезегінде адамның компьютерде жұмыс істеуін жеңілдетеді,
алайда бағдарламалау тілін арнайы оқуды да талап етеді. Бағдарламалау
тілінің бұйрықтарын, бәрімізге белгілі болғандай, оператор деп атайды.
Жоғары деңгейдегі бағдарламалау тілінің күрделі де қиын операторларын
компьютер орындай алмайтыны белгілі. Сондықтан, осындай операторларды
машиналық тілге көшіретін қандай да бір аудармашының қажеттілігі туындайды.
Бағдарламаны машиналық тілге аударушыны – транслятор деп атайды. Бұл
курстық жұмыста трансляторлардың түрлері, Паскаль тілінде бағдарламаларды
құрастыру қағидалары, тілдің негізгі түсініктері және ұғымдары
қарастырылған.
I тарау.Бағдарламалау тілдері.
Жалпы бағдарламалық жабдықталудың негізгі бөлігіне сәйкес алгоритмдік
тілдері бар бағдарламалау жүйелері жатады.
Бағдарламалау жүйелері, бағдарламаларды құру және түзету процесін
жетілдіру үшін қолданылады. Бағдарламалау жүелерінің құрамына келесі
компоненттер кіреді: бағдарламалу жүйесінің енгізу тілі (кейде бастапқы тіл
деп те аталады); бағдарламаны бастапқы тілден машиналық ішкі тілге аударуды
(трансляцияны) қамтамасыз ететін трансляторлар; бағдарламаларды орындалуға
дайындау кезінде қосылатын жиі қолданылатын қосымша бағдарламалардың
стандартты кітапханалары және сәйккес қажетті құжаттамалар.
Бағдарламалау тілдері немесе алгоритмдік тілдер келесі
классификацияларға бөлінеді: есептеуіш машинаға тәуелділігінің дәрежесі
бойынша; қолдану саласының бағыты бойынша; тілдік конструкциялар
құрылымдарының ұйымдастырылу ерекшелігі бойынша.
ЭЕМ-ге тәуелділігін есепке ала отырып бағдарламалау тілдері: машиналық-
бағытталған және машиналық-тәуелсіз түрлерге бөлінеді.
Бағдарламалу тілі деп, машиналық нұсқалар және берілгендер жиынтығына
бағдарлама мәтінін компиляторға өзгерту мүмкіндігін беретін мәтіндерді жазу
ережелерінің жүйесін айтады. Барлық бағдарламалау тілдері машиналық тілге
тәуелділігімен сипатталады. Машиналық-тәуелді тілдерге, символдық аттар
арқылы жеке машиналық нұсқаларды және операндтарды жазуға мүмкіндік беретін
тілдер жатады. Төменде машиналық-тәуелді тілде жазылған бағдарламаның
ұзіндісі берілген (Intel процессорларына арналған ассемблер тілінде
жазылған бағдарлама):
mov cx,100
lea bx,AOB
dec bx
@@Test: inc bx
cmp BYTE RTR[bx],0
loopne @Test
Бұл бағдарлама үзіндісінде AOB массивінде нөлдік байт ізделінеді.
Машиналық-тәуелді тілдердің жақсы жағы болып, бағдарламалардың жоғары
сапалылығы саналады (есептеудің максималды жылдамдығына қарағанда жатың
минималды көлемін қолдану). Бірақ бұл тілдерді күрделі бағдарламаларды жазу
үшін, бағдарламаны құруға және түзетуге көп уақыт шығындалуына байланысты,
тәжірибе жағынан алса қолдану мүмкін емес.
Машиналық-тәуелсіз тілдер процессордың командалар жүйесімен
байланыста болмайды. Олар бағдарламалаушыға, процедура деп аталатын
салыстырмалы тәуелсіз қатарларға бағдарламаны бөлуге арналған бірқатар
құралдарды ұсынады, сондықтан жиі мұндай тілдерді – процедуралық-
бағытталған деп атайды. Машиналық тәуелсіз бағдарламалау тіліне, Турбо
Паскаль бағдарламалау жүйесінде қолданылатын тіл де жатады.
Бағдарлама деп, компьютердің жедел жадысына жүктелетін және
процессормен өңделетін машиналық кодтар мен мәліметтер жиынтығын айтады.
Кез келген бағдарламаның негізінде, қандайда бір мәліметті өңдеу процесін
орындайтын нақты нұсқаны білдіретін алгоритм жатады. Алгоритм, қадамдардың
қажетті санынан кейін, кез келген мүмкін мәліметтер жиынтығы үшін берілген
типтегі есептің шешімін береді. Сонымен, алгоритм айқындылығымен,
көпшілігімен және нәтижелілігімен сипатталады.
• Айқындылық дегеніміз, есептің шешу әдісі алгоритмде айқындалған
болуын білдіреді, басқаша айтқанда ол әртүрлі түсінік беруге тиісті
емес.
• Көпшілігі дегеніміз, алгоритм кез келген мүмкін болатын мәліметтер
жиынтығына жарамды болуға тиістілігін білдіреді.
• Нәтижелілік дегеніміз, алгоритм орындалғанда, қадамдардың керек
санынан кейін қажетті нәтиже алынуға тиістілігін білдіреді.
Әрбір алгоритмнің басы және соңы болады. Алгоритмнің басы деп, оған
кіретін мәліметтер жиынтығын айтады. Кіретін мәліметтер жиынтығының барлық
мүмкін болатын жиынын, алгоритмді айқындау облысы деп атайды. Алгоритмнің
соңы деп, оның жұмысының нәтижелерінің жиынтығын айтады.
Бағдарламаның негізгі сипаттамалары:
• Алынған нәтиженің дұрыстығы.
• Орындалу уақыты.
• Жадыдағы алатын орыны немесе көлемі.
Кез келген бағдарламаның негізгі қызметі – берілгендерді өңдеу болып
табылады. Бағдарламаның басында өңделуге берілген мәліметтер – алғашқы
берілгендер деп аталады. Алғашқы берілгендерді пернетақта арқылы енгізуге
болады. Кейбір жағдайда алғашқы берілгендерді бағдарлама дискідегі
файлдардан да оқи алады.
Бағдарламаның орындалу барысында алғашқы берілгендер өңделініп,
нәтижеге айналады. Алынған нәтиженің нақты әрі дұрыс болуы – бағдарламаның
басты сипаттамасы болып табылады.
1.1.Транслятор-бағдарламалар.
Жоғары деңгейдегі бағдарламалау тілінің күрделі және қиын
операторларын компьютер орындай алмайтыны белгілі. Сондықтан, осындай
операторларды машина тіліне көшіретін қандай да бір аудармашының
қажеттілігі туады.
Жоғары деңгейлі алгоритмдік тілдердің негізгі құндылығы – адамға
максималды ыңғайлы түрде қабылдау түрінде кез келген есепті шешу
бағдарламасын сипаттау мүмкіндігі болып табылады. Бірақ әрбір дербес-ЭЕМ-
дер тобының өзіне тән, өзіндік ішкі (машиналық) тілі болады және тек бұл
тілде жазылған командаларды орындай алады, сондықтан бастапқы
бағдарламаларды машиналық тілге аудару үшін арнайы транслятор-
бағдарламалары қолданылады.
Бағдарламаны машиналық кодқа аударудың екі түрлі әдісі бар, олар
әртүрлі деңгейде орындалады. Осы әдістердің біріншісінде арнайы қызметтік
бағдарлама бар, оны компилятор деп атайды. Ол бастапқы бағдарламаның барлық
операторларын машиналық тілге аударады, содан кейін машиналық тілге
аударылған бағдарламаны компьютер орындайды. Екінші әдіс кезінде басқа
қызметтік бағдарлама қолданылады, ол интерпретатор деп аталады.
Интерпретатор рет-ретімен бастапқы бағдарламаның операторларын машиналық
тілге ауыстырады да, компьютер оны дер кезінде орындайды.
Компилятор да, интерпретатор да машиналық тіл болып табылады.
Олардың әрқайсысын қолданудың өзіндік жетістігі де, кемшілігі де бар.
Компилятор бағдарламаны машина тіліне толығымен, бірегей аударады, аударған
кезде жекелеген операторлардың дұрыстығын ғана емес, сонымен қатар олардың
арасындағы келісімділікті де тексереді. Бұл көп уақытты алады, бірақ
компиляция кезінде бағдарламадағы көптеген қателіктерді анықтау мүмкіндігі
болады.
1.2. Интерпретаторлар.
Интерпретация деп, бастапқы бағдарлама операторларының машиналық тілге
аударылуы және аударылған операторлардың кейінгі орындалуы деп түсінуге
болады. Осыған байланысты интерпретация әдісінің екі кемшілігін атап кетуге
болады: біріншіден, бастапқы бағдарламаның орындалу процесі барысында
аударылатын бағдарлама ЭЕМ жадысында болуға тиіс, б.а. белгілі бір жады
көлемін алып тұрады деген сөз; екіншіден, бір операторды аудару, бағдарлама
командасы неше рет орындалу керек борлса, сонша рет қайталана береді, ал
бұл бағдарлама жұмысының өнімділігін күрт төмендетеді.
Бұл кемшіліктерге қарамастан, интерпретатор-аудармашы кең таралған,
өйткені олар сұқбаттық режимді қолдайды, ал бұл бастапқы бағдарламаны
құрастыру және түзету кезеңдерінде өте ыңғайлы. Сонымен бірге,
нтерпретаторларды әзірлеу жеңіл және сол тілдің компиляторын қарағанда
арзанға түседі.
1.3.Компиляторлар.
Есептеуіш жүйенің жұмыс жылдамыдығы өте маңызды болғанда, есепті көп рет
есептеу керек болатын жағдайда компиляция деп аталатын принципті қолданған
дұрыс болады. Компилятор – бастапқы мәтінді оқып, машиналық тілге аударады
құрал. Ол бағдарлама мәтінін синтаксистік құрылымына сәйкес бағалап,
машиналық тілге аударады. Басқаша айтқанда, компиляция барысында трансляция
және орындалу процесстері уақыт бойынша бөлінген: алдымен бастапқы
бағдарлама толығымен машиналық тілге аударылады (бұл кезең орындалғаннан
кейін транслятордың жедел жадта болуының қажеті жоқ), содан кейін
аударлыған бағдарлама мейлінше көп рет орындала береді. Демек, бір
бағдарлама үшін компиляция әдісін қолданып аудару, есептеу жүйесінің жоғары
өнімділігін қамтамасыз етеді.
Турбо Паскаль бағдарламалау тілінде, бағдарламаны
машиналық тілге аударғанда компиляция әдісі қолданылады.
II тарау. Турбо Паскальда жұмыс істеу негіздері.
Турбо Паскаль бағдарламалау жүйесі, өткен ғасырдың 80-ші жылдардың
аяғында – 90-шы жылдардың басында американдық Borland® корпорациясымен
әзірленген және Microsoft® корпорациясының MS-DOS операциялық жүйесімен
басқарылып жұмыс істейтін бағдарламаларды жасауға арналған.
Паскаль тілінің ерекшелігі, құрылымдық бағдарламалау принциптерін
ескере отырып әзірленуі. Құрылымдық бағдарламалар кезінде реттеу және
жөндеу өте жеңіл, қателіктер жиілігі өте төмен. Паскальда деректердің
құрылымдық типтері молынан кездеседі, оларға қарапайым массивтер, файлдар,
көптіктер, жазулар, айнымалылар, сілтемелі айнымалылар жатады. Паскаль
тіліндегі бағдарламалардың ерекше сенімділігін атап өту қажет, ол мәселен,
айнымалыларды және оларға сәйкес типтерді міндетті түрде сипаттау сияқты,
шеттен шыққан артықшылықпен жүзеге асырылады.
Паскальдың айырмашылықтарының бірі – модульдік бағдарламалау, ол
дегеніміз – алдынала бірегей, толық көмекші модульдер оқулықханасын
даярлау, оларды кейіннен, кезекті бағдарламаға қажетті модульді қосу арқылы
іске асады. Турбо Паскальдың тағы бір айрықшылығы – объектілік-бағытталған
бағдарламалау мүмкіндігі. Оның басты идеясы деректерді осы деректерді
реттеуші процедуралармен ортақ етіп бір объектіге біріктіру, оның
нәтижесінде деректер де, процедуралар да өзіндік мағынасынан айырылады. Іс
жүзінде объектілік-бағытталған бағдарламаларды жаңа деңгейдегі модульдік
бағдарлама деп қарастыруға болады, ол кезде процедуралар мен деректердің
кездейсоқ, механикалық бірлесуінің орнына мағыналық байланысқа басты назар
аударылады. Объектілік-бағытталған бағдарламалардың артықшылығы тек күрделі
бағдарламаларды әзірлеу, бағдарламалаудың толықтай оқулықханаларын әзірлеу
барысында ғана көрінетіндігін айта кету керек. Күрделі емес алгоритмдерді
әзірлеу кезінде Паскальдің дәстүрлі әдістерін қолданған оңтайлы және
тиімді.
2.1. Бағдарламаны құрудың кезеңдері.
Алгоритм – есепті шешу үшін орындаушыға біртіндеп, рет-ретімен
берілетін нұсқаулар жиынтығы. Алгоритм құрылымына қарай үш түрге бөлінеді:
сызықтық, тармақталу, қайталану (циклдік). Сызықтық алгортимнің атында
тұрғандай, бұл алгоритм құрылымындағы нұсқаулар жазылу реті бойынша бірінен
кейін бірі сызықты түрде орындалады. Осы сызықтық алгоритмді Паскаль
тілінде бағдарламалау қалай жүргізілетінін қарастырайық.
Кез келген бағдарламаны құруда, бағдарламалаудың төмендегідей
кезеңдерін ескеріп, жұмыс жасаған ыңғайлы. Бағдарлама құру кезеңдері:
• Есептің математикалық қойылымын (математикалық моделі) жасау.
• Есепті шешу алгоритмін жазу.
• Алгоритмге сәйкес бағдарлама құру, компьютер жадысына еңгізу.
• Бағдарламаның қатесін тексеру.
• Бағдарлама нәтижесін алу.
Есептің математикалық қойылымын (математикалық моделін) жасау.
Бұл кезеңде берілген есепті шешуге қажетті аргументтер және нәтиже алынатын
теңдеулер анықталынады. Мысалы, үшбұрыштың ауданын анықтау керек болсын.
Үшбұрыштың ауданын есептеуге Геронның формуласын қолданамыз:
Мұндағы a, b, c – үшбұрыштың үш қабырғасының өлшемі пернетақтадан
енгізіледі. Ал, үшбұрыштың жарты периметрі мына теңдеумен анықталынады:
Есепті шешу алгоритмін жазу. Бағдарламалаудың бұл кезеңінде берілген
есепті жазылады, яғни қойылған мақсатқа жету жолында орындалатын нұсқаулар
рет-ретімен жазылады. Алгоритмді көп жағдайда блок схема түрінде жазған
ыңғайлы. Блок схема – алгоритмнің графикалық түрде сипатталуы.
Алгоритмнің жеке құрылымына, блоктарына (бөліктеріне) геометриялық
фигуралар сәйкестендірілген. Блок схемадағы белгілеулермен төменгі кестеден
таныс боласыз.
Геометриялық фигура Алгоритмнің блоктары (бөлімдері)
Басы және соңы
Байланыс бағыттары
Берілгендерді енгізу
Есептеу
Нәтижені шығару
Шартты тексеру
Циклді үйымдастыру
Қосымша бағдарлама
Кестедегі белгілеулерді пайдаланып, қарастырылып отырған есептің,
яғни үшбұрыштың ауданын Герон формуласы арқылы есептеудің блок схемасын
сызайық. Блок схема арқылы құрылған бағдарламаның құрылымын анықтауға
болады. Сызылған блок схемада тармақталған, қайталанған әрекеттер жоқ.
Сызбадан байқалып тұрғандай, жазылған нұсқаулар бірінен кейін бірі
тізбектеліп, рет-ретімен орындалады. Сол себепті, құрылған
алгоритмді сызықтық алгоритм деп бағалаймыз.
Алгоритмге сәйкес бағдарламаны құрастыру. Бұл кезеңде алгоритмге
сәйкестендіріліп бағдарлама жазылады. Жоғарыдағы алгоритмнің Турбо Паскаль
бағдарламалау тілінде бағдарламасын жазайық. Бұл бағдарламада оператолрлар
жазылу реті бойынша орындалады, яғни бағдарламаның сызықтық құрылымды
екендігін байқаймыз.
program Pr_1;
var
a,b,c,p,S: Real;
begin
WriteLn(‘Введите a,b,c:’);
ReadLn(a,b,c);
p := (a+b+c)2;
S := sqrt(p*(p-a)*(p-b)*(p-c));
WriteLn(‘S=’,S:4:2);
ReadLn;
end.
Бағдарламаның қатесін тексеру. Құрылған бағдарламаны компьютерге
енгізгеннен кейін Alt+F9 пернелер тіркесін орындап, бағдарламаның қатесі
тексеріледі. Егер, бағдарламада қателер кезедесетін болса, экранға қате
жайлы хабарлама шығады.
Бағдарлама нәтижесін алу. Бұл кезеңде бастапқы берілгендердің мәні
пернетақтадан енгізіледі. Ол үшін бағдарламаны орындалуға жүктейміз.
Құрылған бағдарлама бір типтес бірнеше есептерді шешуге ыңғайлы болуы
керек. Сондықтан, бағдарламаның дұрыстығына көз жеткізу үшін, нәтижесі
алдынала анықталынып қойылған есепті бағдарламаға саламыз. Осылайша, кез-
келген бағдарламаны бақылаудан өткізу қажет.
Мысалы, жоғарыдағы бағдарламаны а=4, b=5, c=3 болғанда, аудан S=6 тең
болады деп тексереміз. Үшбұрыштың қабырғаларының өлшемдері a, b, c
пернетақтадан енгізілгенде a b + c, b a + c, c b + a шарттарының
орындалуын қамтамасыз ету қажет.
2.2. Турбо Паскальда бағдарламаны құрудың кезеңдері.
MS-DOS және Windows операциялық жүйелерінде, ақпаратты сақтаудың
негізгі бірлігі болып, қандайда бір ақпаратты сақтауыштың (әдетте қандайда
бір диск) атау бар облысы – файл саналады. Бағдарламаны құрастыру
процесінде әдетте бірнеше файл құрылып, қолданылады:
▪ Бағдарламаның бастапқы мәтінін қамтыған pas кеңейтілуі бар файл.
▪ Бағдарламаны компиляциялау нәтижесі орналасатын tpu кеңейтілу бар
файл.
▪ Стандартты қосымша бағдарламаларды қамтыған tpl кеңейтілуімен файл.
▪ Жұмысқа дайын бағдарламаны қамтыған exe кеңейтілуімен файл.
Турбо Паскальдағы бағдарламаны құрастыру процесінің сызбасы:
Алдымен Турбо Паскальдің мәтіндік редакторының көмегімен
бағдарламаның бастапқы мәтіні бар файл құрастырылады. Алайда, бұл файлды
құрастыру үшін кез келген мәтіндік редактор қолданылуы мүмкін, бірақ Турбо
Пасакаль тіліне кіріктірілген редактордың бұл процесті жеңілдететін
бірқатар ерекше мүмкіндіктері бар (бағдарламаның дербес модульдеріне
арналған бірнеше тәуелсіз терезелердің болуы, түспен ерекшелеу, автошегеру
және т.б.). Сонымен бірге, бұл редакторге жүктелген бағдарламаларды ғана
түзетуге және орындауға болады.
Арнайы командалар мен пернелер теркестерінің көмегімен, бағдарлама
мәтініні талдайтын және аралық tpu-файлын құрастыратын компилятор іске
қосылады. Бұл файлдың қажеттілігінің себебі, бағдарламалардың басым
көпшілігі, бағдарлама денесінде жоқ бірақ ... жалғасы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I тарау.Бағдарламалау
тілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...5
1.1.Транслятор-
бағдарламалар ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 8
1.2.Интерпретаторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.3.Компиляторлар ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
II тарау. Турбо Паскальда жұмыс істеу
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..10
2.1.Бағдарламаны құрудың
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.2.Турбо Паскальда бағдарламаны құрудың
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ..14
2.3.Бағдарламаны түзетудің
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..15
III тарау. Турбо Паскаль тіліндегі
бағдарлама ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...17
3.1.Бағдарлама
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 17
3.2.Бағдарлама
бөлімдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...19
IV тарау. Турбо Паскальдағы негізгі
ұғымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
4.1.Тілдің
алфавиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .21
4.2.Идентификаторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...21
4.4.Өрнектер және
операциялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..22
4.5.Айнымалы
түсінігі.Типтер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 25
Бағдарламаның
листингтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 26
Кіріспе
Компьютерлік технологиялардың дамуы алгоритмдерді жазуға арналған жаңа
таңбалау жүйесі – бағдарламалау тілдерінің пайда болуын айқындады. Мұндай
тілдердің пайда болуының мәні – қосымша ақпарат есептеу формулалар
жиынтығымен жабдықталған берілген жиынтықты алгоритмға аударады.
Бағдарламалу тілі бір-бірімен байланысқан мақсатқа қызмет етеді: ол
бағдарламалаушыны орындалуға тиіс әрекеттерді тапсыру үшін аппаратпен
қамтамасыз етеді және бағдарламалаушы не істеу керекті жайлы ойлауға
жәрдемдесетін концепцияларды қалыптастырады. Бірінші мақсатқа,
бағдарламалаушыға жақын түрде барлық негізгі машиналық аспектілермен жеңіл
және қарапайым операциялар жасауға жеткілікті болатын машинаға жақын тіл
жауап береді. Екінші мақсатқа, шешімдердің концепцияларын тура және қысқа
түрде көрсететін шешілуге тиіс есепке жақын тіл өте жақсы жауап береді.
Біз бағдарламалайтын тілмен, біз өз ойымызда ойлайтын есептер мен
шешімдер арасындағы байланыс өте жақын. Бұл себепке байланысты
бағдарламалаушыны қателерден сақтап қалу мақсатымен тілдің қасиеттерін
шектеу қауіпті болады. Табиғи тіл жағдайындағыдай, екі тілді болу орасан
зор пайда береді. Тіл бағдарламалаушыға концептуальды құралдар жиынтығын
ұсынады, егер олар мәселеге жауап бермесе, олар жай ғана елембейді.
Алдымен тілдерді жіктеуге қатысты бірер сөз айтып өтелік. Компьютер,
алгоритм орындаушысы ретінде, бұйрық берудің қарапайым тілін қолданады
(көбінесе машиналық тіл деп атайды). Мейлінше күрделі алгоритм машиналық
тілдегі жүздеген, мыңдаған және одан да көп бұйрықтардан тұрады. Сондықтан
компьютер тілін (машиналық тілді) төменгі деңгейлі бағдарламалау тілі деп
атайды. Төменгі деңгейдегі тілдегі бағдарламалау бағдарламаны
құрастырушыдан жұмысты және жоғары біліктілікті өте көп қажет етеді. Соның
салдарынан бағдарламаушы еңбегінің өнімділігі де төмен болады. Осы
қиындықтарды шешу үшін жоғары деңгейдегі бағдарламалау тілдері
құрастырылды.
Жоғары деңгейдегі бағдарламалау тілін алгоритмдерді жазу көрнекілігіне және
сыйымдылығына қарай математика тілімен салыстыруға болады. Олар табиғи адам
тілі мен машиналық тілдің арасындағы аралық жағдайды алып тұрғандығын атап
өту қажет. Бұл өз кезегінде адамның компьютерде жұмыс істеуін жеңілдетеді,
алайда бағдарламалау тілін арнайы оқуды да талап етеді. Бағдарламалау
тілінің бұйрықтарын, бәрімізге белгілі болғандай, оператор деп атайды.
Жоғары деңгейдегі бағдарламалау тілінің күрделі де қиын операторларын
компьютер орындай алмайтыны белгілі. Сондықтан, осындай операторларды
машиналық тілге көшіретін қандай да бір аудармашының қажеттілігі туындайды.
Бағдарламаны машиналық тілге аударушыны – транслятор деп атайды. Бұл
курстық жұмыста трансляторлардың түрлері, Паскаль тілінде бағдарламаларды
құрастыру қағидалары, тілдің негізгі түсініктері және ұғымдары
қарастырылған.
I тарау.Бағдарламалау тілдері.
Жалпы бағдарламалық жабдықталудың негізгі бөлігіне сәйкес алгоритмдік
тілдері бар бағдарламалау жүйелері жатады.
Бағдарламалау жүйелері, бағдарламаларды құру және түзету процесін
жетілдіру үшін қолданылады. Бағдарламалау жүелерінің құрамына келесі
компоненттер кіреді: бағдарламалу жүйесінің енгізу тілі (кейде бастапқы тіл
деп те аталады); бағдарламаны бастапқы тілден машиналық ішкі тілге аударуды
(трансляцияны) қамтамасыз ететін трансляторлар; бағдарламаларды орындалуға
дайындау кезінде қосылатын жиі қолданылатын қосымша бағдарламалардың
стандартты кітапханалары және сәйккес қажетті құжаттамалар.
Бағдарламалау тілдері немесе алгоритмдік тілдер келесі
классификацияларға бөлінеді: есептеуіш машинаға тәуелділігінің дәрежесі
бойынша; қолдану саласының бағыты бойынша; тілдік конструкциялар
құрылымдарының ұйымдастырылу ерекшелігі бойынша.
ЭЕМ-ге тәуелділігін есепке ала отырып бағдарламалау тілдері: машиналық-
бағытталған және машиналық-тәуелсіз түрлерге бөлінеді.
Бағдарламалу тілі деп, машиналық нұсқалар және берілгендер жиынтығына
бағдарлама мәтінін компиляторға өзгерту мүмкіндігін беретін мәтіндерді жазу
ережелерінің жүйесін айтады. Барлық бағдарламалау тілдері машиналық тілге
тәуелділігімен сипатталады. Машиналық-тәуелді тілдерге, символдық аттар
арқылы жеке машиналық нұсқаларды және операндтарды жазуға мүмкіндік беретін
тілдер жатады. Төменде машиналық-тәуелді тілде жазылған бағдарламаның
ұзіндісі берілген (Intel процессорларына арналған ассемблер тілінде
жазылған бағдарлама):
mov cx,100
lea bx,AOB
dec bx
@@Test: inc bx
cmp BYTE RTR[bx],0
loopne @Test
Бұл бағдарлама үзіндісінде AOB массивінде нөлдік байт ізделінеді.
Машиналық-тәуелді тілдердің жақсы жағы болып, бағдарламалардың жоғары
сапалылығы саналады (есептеудің максималды жылдамдығына қарағанда жатың
минималды көлемін қолдану). Бірақ бұл тілдерді күрделі бағдарламаларды жазу
үшін, бағдарламаны құруға және түзетуге көп уақыт шығындалуына байланысты,
тәжірибе жағынан алса қолдану мүмкін емес.
Машиналық-тәуелсіз тілдер процессордың командалар жүйесімен
байланыста болмайды. Олар бағдарламалаушыға, процедура деп аталатын
салыстырмалы тәуелсіз қатарларға бағдарламаны бөлуге арналған бірқатар
құралдарды ұсынады, сондықтан жиі мұндай тілдерді – процедуралық-
бағытталған деп атайды. Машиналық тәуелсіз бағдарламалау тіліне, Турбо
Паскаль бағдарламалау жүйесінде қолданылатын тіл де жатады.
Бағдарлама деп, компьютердің жедел жадысына жүктелетін және
процессормен өңделетін машиналық кодтар мен мәліметтер жиынтығын айтады.
Кез келген бағдарламаның негізінде, қандайда бір мәліметті өңдеу процесін
орындайтын нақты нұсқаны білдіретін алгоритм жатады. Алгоритм, қадамдардың
қажетті санынан кейін, кез келген мүмкін мәліметтер жиынтығы үшін берілген
типтегі есептің шешімін береді. Сонымен, алгоритм айқындылығымен,
көпшілігімен және нәтижелілігімен сипатталады.
• Айқындылық дегеніміз, есептің шешу әдісі алгоритмде айқындалған
болуын білдіреді, басқаша айтқанда ол әртүрлі түсінік беруге тиісті
емес.
• Көпшілігі дегеніміз, алгоритм кез келген мүмкін болатын мәліметтер
жиынтығына жарамды болуға тиістілігін білдіреді.
• Нәтижелілік дегеніміз, алгоритм орындалғанда, қадамдардың керек
санынан кейін қажетті нәтиже алынуға тиістілігін білдіреді.
Әрбір алгоритмнің басы және соңы болады. Алгоритмнің басы деп, оған
кіретін мәліметтер жиынтығын айтады. Кіретін мәліметтер жиынтығының барлық
мүмкін болатын жиынын, алгоритмді айқындау облысы деп атайды. Алгоритмнің
соңы деп, оның жұмысының нәтижелерінің жиынтығын айтады.
Бағдарламаның негізгі сипаттамалары:
• Алынған нәтиженің дұрыстығы.
• Орындалу уақыты.
• Жадыдағы алатын орыны немесе көлемі.
Кез келген бағдарламаның негізгі қызметі – берілгендерді өңдеу болып
табылады. Бағдарламаның басында өңделуге берілген мәліметтер – алғашқы
берілгендер деп аталады. Алғашқы берілгендерді пернетақта арқылы енгізуге
болады. Кейбір жағдайда алғашқы берілгендерді бағдарлама дискідегі
файлдардан да оқи алады.
Бағдарламаның орындалу барысында алғашқы берілгендер өңделініп,
нәтижеге айналады. Алынған нәтиженің нақты әрі дұрыс болуы – бағдарламаның
басты сипаттамасы болып табылады.
1.1.Транслятор-бағдарламалар.
Жоғары деңгейдегі бағдарламалау тілінің күрделі және қиын
операторларын компьютер орындай алмайтыны белгілі. Сондықтан, осындай
операторларды машина тіліне көшіретін қандай да бір аудармашының
қажеттілігі туады.
Жоғары деңгейлі алгоритмдік тілдердің негізгі құндылығы – адамға
максималды ыңғайлы түрде қабылдау түрінде кез келген есепті шешу
бағдарламасын сипаттау мүмкіндігі болып табылады. Бірақ әрбір дербес-ЭЕМ-
дер тобының өзіне тән, өзіндік ішкі (машиналық) тілі болады және тек бұл
тілде жазылған командаларды орындай алады, сондықтан бастапқы
бағдарламаларды машиналық тілге аудару үшін арнайы транслятор-
бағдарламалары қолданылады.
Бағдарламаны машиналық кодқа аударудың екі түрлі әдісі бар, олар
әртүрлі деңгейде орындалады. Осы әдістердің біріншісінде арнайы қызметтік
бағдарлама бар, оны компилятор деп атайды. Ол бастапқы бағдарламаның барлық
операторларын машиналық тілге аударады, содан кейін машиналық тілге
аударылған бағдарламаны компьютер орындайды. Екінші әдіс кезінде басқа
қызметтік бағдарлама қолданылады, ол интерпретатор деп аталады.
Интерпретатор рет-ретімен бастапқы бағдарламаның операторларын машиналық
тілге ауыстырады да, компьютер оны дер кезінде орындайды.
Компилятор да, интерпретатор да машиналық тіл болып табылады.
Олардың әрқайсысын қолданудың өзіндік жетістігі де, кемшілігі де бар.
Компилятор бағдарламаны машина тіліне толығымен, бірегей аударады, аударған
кезде жекелеген операторлардың дұрыстығын ғана емес, сонымен қатар олардың
арасындағы келісімділікті де тексереді. Бұл көп уақытты алады, бірақ
компиляция кезінде бағдарламадағы көптеген қателіктерді анықтау мүмкіндігі
болады.
1.2. Интерпретаторлар.
Интерпретация деп, бастапқы бағдарлама операторларының машиналық тілге
аударылуы және аударылған операторлардың кейінгі орындалуы деп түсінуге
болады. Осыған байланысты интерпретация әдісінің екі кемшілігін атап кетуге
болады: біріншіден, бастапқы бағдарламаның орындалу процесі барысында
аударылатын бағдарлама ЭЕМ жадысында болуға тиіс, б.а. белгілі бір жады
көлемін алып тұрады деген сөз; екіншіден, бір операторды аудару, бағдарлама
командасы неше рет орындалу керек борлса, сонша рет қайталана береді, ал
бұл бағдарлама жұмысының өнімділігін күрт төмендетеді.
Бұл кемшіліктерге қарамастан, интерпретатор-аудармашы кең таралған,
өйткені олар сұқбаттық режимді қолдайды, ал бұл бастапқы бағдарламаны
құрастыру және түзету кезеңдерінде өте ыңғайлы. Сонымен бірге,
нтерпретаторларды әзірлеу жеңіл және сол тілдің компиляторын қарағанда
арзанға түседі.
1.3.Компиляторлар.
Есептеуіш жүйенің жұмыс жылдамыдығы өте маңызды болғанда, есепті көп рет
есептеу керек болатын жағдайда компиляция деп аталатын принципті қолданған
дұрыс болады. Компилятор – бастапқы мәтінді оқып, машиналық тілге аударады
құрал. Ол бағдарлама мәтінін синтаксистік құрылымына сәйкес бағалап,
машиналық тілге аударады. Басқаша айтқанда, компиляция барысында трансляция
және орындалу процесстері уақыт бойынша бөлінген: алдымен бастапқы
бағдарлама толығымен машиналық тілге аударылады (бұл кезең орындалғаннан
кейін транслятордың жедел жадта болуының қажеті жоқ), содан кейін
аударлыған бағдарлама мейлінше көп рет орындала береді. Демек, бір
бағдарлама үшін компиляция әдісін қолданып аудару, есептеу жүйесінің жоғары
өнімділігін қамтамасыз етеді.
Турбо Паскаль бағдарламалау тілінде, бағдарламаны
машиналық тілге аударғанда компиляция әдісі қолданылады.
II тарау. Турбо Паскальда жұмыс істеу негіздері.
Турбо Паскаль бағдарламалау жүйесі, өткен ғасырдың 80-ші жылдардың
аяғында – 90-шы жылдардың басында американдық Borland® корпорациясымен
әзірленген және Microsoft® корпорациясының MS-DOS операциялық жүйесімен
басқарылып жұмыс істейтін бағдарламаларды жасауға арналған.
Паскаль тілінің ерекшелігі, құрылымдық бағдарламалау принциптерін
ескере отырып әзірленуі. Құрылымдық бағдарламалар кезінде реттеу және
жөндеу өте жеңіл, қателіктер жиілігі өте төмен. Паскальда деректердің
құрылымдық типтері молынан кездеседі, оларға қарапайым массивтер, файлдар,
көптіктер, жазулар, айнымалылар, сілтемелі айнымалылар жатады. Паскаль
тіліндегі бағдарламалардың ерекше сенімділігін атап өту қажет, ол мәселен,
айнымалыларды және оларға сәйкес типтерді міндетті түрде сипаттау сияқты,
шеттен шыққан артықшылықпен жүзеге асырылады.
Паскальдың айырмашылықтарының бірі – модульдік бағдарламалау, ол
дегеніміз – алдынала бірегей, толық көмекші модульдер оқулықханасын
даярлау, оларды кейіннен, кезекті бағдарламаға қажетті модульді қосу арқылы
іске асады. Турбо Паскальдың тағы бір айрықшылығы – объектілік-бағытталған
бағдарламалау мүмкіндігі. Оның басты идеясы деректерді осы деректерді
реттеуші процедуралармен ортақ етіп бір объектіге біріктіру, оның
нәтижесінде деректер де, процедуралар да өзіндік мағынасынан айырылады. Іс
жүзінде объектілік-бағытталған бағдарламаларды жаңа деңгейдегі модульдік
бағдарлама деп қарастыруға болады, ол кезде процедуралар мен деректердің
кездейсоқ, механикалық бірлесуінің орнына мағыналық байланысқа басты назар
аударылады. Объектілік-бағытталған бағдарламалардың артықшылығы тек күрделі
бағдарламаларды әзірлеу, бағдарламалаудың толықтай оқулықханаларын әзірлеу
барысында ғана көрінетіндігін айта кету керек. Күрделі емес алгоритмдерді
әзірлеу кезінде Паскальдің дәстүрлі әдістерін қолданған оңтайлы және
тиімді.
2.1. Бағдарламаны құрудың кезеңдері.
Алгоритм – есепті шешу үшін орындаушыға біртіндеп, рет-ретімен
берілетін нұсқаулар жиынтығы. Алгоритм құрылымына қарай үш түрге бөлінеді:
сызықтық, тармақталу, қайталану (циклдік). Сызықтық алгортимнің атында
тұрғандай, бұл алгоритм құрылымындағы нұсқаулар жазылу реті бойынша бірінен
кейін бірі сызықты түрде орындалады. Осы сызықтық алгоритмді Паскаль
тілінде бағдарламалау қалай жүргізілетінін қарастырайық.
Кез келген бағдарламаны құруда, бағдарламалаудың төмендегідей
кезеңдерін ескеріп, жұмыс жасаған ыңғайлы. Бағдарлама құру кезеңдері:
• Есептің математикалық қойылымын (математикалық моделі) жасау.
• Есепті шешу алгоритмін жазу.
• Алгоритмге сәйкес бағдарлама құру, компьютер жадысына еңгізу.
• Бағдарламаның қатесін тексеру.
• Бағдарлама нәтижесін алу.
Есептің математикалық қойылымын (математикалық моделін) жасау.
Бұл кезеңде берілген есепті шешуге қажетті аргументтер және нәтиже алынатын
теңдеулер анықталынады. Мысалы, үшбұрыштың ауданын анықтау керек болсын.
Үшбұрыштың ауданын есептеуге Геронның формуласын қолданамыз:
Мұндағы a, b, c – үшбұрыштың үш қабырғасының өлшемі пернетақтадан
енгізіледі. Ал, үшбұрыштың жарты периметрі мына теңдеумен анықталынады:
Есепті шешу алгоритмін жазу. Бағдарламалаудың бұл кезеңінде берілген
есепті жазылады, яғни қойылған мақсатқа жету жолында орындалатын нұсқаулар
рет-ретімен жазылады. Алгоритмді көп жағдайда блок схема түрінде жазған
ыңғайлы. Блок схема – алгоритмнің графикалық түрде сипатталуы.
Алгоритмнің жеке құрылымына, блоктарына (бөліктеріне) геометриялық
фигуралар сәйкестендірілген. Блок схемадағы белгілеулермен төменгі кестеден
таныс боласыз.
Геометриялық фигура Алгоритмнің блоктары (бөлімдері)
Басы және соңы
Байланыс бағыттары
Берілгендерді енгізу
Есептеу
Нәтижені шығару
Шартты тексеру
Циклді үйымдастыру
Қосымша бағдарлама
Кестедегі белгілеулерді пайдаланып, қарастырылып отырған есептің,
яғни үшбұрыштың ауданын Герон формуласы арқылы есептеудің блок схемасын
сызайық. Блок схема арқылы құрылған бағдарламаның құрылымын анықтауға
болады. Сызылған блок схемада тармақталған, қайталанған әрекеттер жоқ.
Сызбадан байқалып тұрғандай, жазылған нұсқаулар бірінен кейін бірі
тізбектеліп, рет-ретімен орындалады. Сол себепті, құрылған
алгоритмді сызықтық алгоритм деп бағалаймыз.
Алгоритмге сәйкес бағдарламаны құрастыру. Бұл кезеңде алгоритмге
сәйкестендіріліп бағдарлама жазылады. Жоғарыдағы алгоритмнің Турбо Паскаль
бағдарламалау тілінде бағдарламасын жазайық. Бұл бағдарламада оператолрлар
жазылу реті бойынша орындалады, яғни бағдарламаның сызықтық құрылымды
екендігін байқаймыз.
program Pr_1;
var
a,b,c,p,S: Real;
begin
WriteLn(‘Введите a,b,c:’);
ReadLn(a,b,c);
p := (a+b+c)2;
S := sqrt(p*(p-a)*(p-b)*(p-c));
WriteLn(‘S=’,S:4:2);
ReadLn;
end.
Бағдарламаның қатесін тексеру. Құрылған бағдарламаны компьютерге
енгізгеннен кейін Alt+F9 пернелер тіркесін орындап, бағдарламаның қатесі
тексеріледі. Егер, бағдарламада қателер кезедесетін болса, экранға қате
жайлы хабарлама шығады.
Бағдарлама нәтижесін алу. Бұл кезеңде бастапқы берілгендердің мәні
пернетақтадан енгізіледі. Ол үшін бағдарламаны орындалуға жүктейміз.
Құрылған бағдарлама бір типтес бірнеше есептерді шешуге ыңғайлы болуы
керек. Сондықтан, бағдарламаның дұрыстығына көз жеткізу үшін, нәтижесі
алдынала анықталынып қойылған есепті бағдарламаға саламыз. Осылайша, кез-
келген бағдарламаны бақылаудан өткізу қажет.
Мысалы, жоғарыдағы бағдарламаны а=4, b=5, c=3 болғанда, аудан S=6 тең
болады деп тексереміз. Үшбұрыштың қабырғаларының өлшемдері a, b, c
пернетақтадан енгізілгенде a b + c, b a + c, c b + a шарттарының
орындалуын қамтамасыз ету қажет.
2.2. Турбо Паскальда бағдарламаны құрудың кезеңдері.
MS-DOS және Windows операциялық жүйелерінде, ақпаратты сақтаудың
негізгі бірлігі болып, қандайда бір ақпаратты сақтауыштың (әдетте қандайда
бір диск) атау бар облысы – файл саналады. Бағдарламаны құрастыру
процесінде әдетте бірнеше файл құрылып, қолданылады:
▪ Бағдарламаның бастапқы мәтінін қамтыған pas кеңейтілуі бар файл.
▪ Бағдарламаны компиляциялау нәтижесі орналасатын tpu кеңейтілу бар
файл.
▪ Стандартты қосымша бағдарламаларды қамтыған tpl кеңейтілуімен файл.
▪ Жұмысқа дайын бағдарламаны қамтыған exe кеңейтілуімен файл.
Турбо Паскальдағы бағдарламаны құрастыру процесінің сызбасы:
Алдымен Турбо Паскальдің мәтіндік редакторының көмегімен
бағдарламаның бастапқы мәтіні бар файл құрастырылады. Алайда, бұл файлды
құрастыру үшін кез келген мәтіндік редактор қолданылуы мүмкін, бірақ Турбо
Пасакаль тіліне кіріктірілген редактордың бұл процесті жеңілдететін
бірқатар ерекше мүмкіндіктері бар (бағдарламаның дербес модульдеріне
арналған бірнеше тәуелсіз терезелердің болуы, түспен ерекшелеу, автошегеру
және т.б.). Сонымен бірге, бұл редакторге жүктелген бағдарламаларды ғана
түзетуге және орындауға болады.
Арнайы командалар мен пернелер теркестерінің көмегімен, бағдарлама
мәтініні талдайтын және аралық tpu-файлын құрастыратын компилятор іске
қосылады. Бұл файлдың қажеттілігінің себебі, бағдарламалардың басым
көпшілігі, бағдарлама денесінде жоқ бірақ ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz