Экологиялық менеджменті және экологиялық басқару

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. 3б.
1.Жоспарлы экономикадан нарық экономикасына көшу барысында
экологиялық құбылыстар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5б.
1.1Экономика реформасының қоршаған ортаға әсер етуі
... ... ... ... ... ... .. 6б.
2.Экологиялық менеджменттің ұғымы, пәні және атқаратын қызметері
2.1.Экологиялық менеджменттінің нормативті негіздері
... ... ... ... ... ... ... 9б.
2.2.Экологиялық менеджменті және экологиялық басқару
... ... ... ... ... ... 11б.
3. Экология менеджменті – адамзаттың тұрақты дамуының бір негізі
3.1.Экологиялық басқару әдістері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 17б.
3.2.Қазақстанда экологиялық менеджмент жүйесінің даму деңгейі ... ... .
20б.
3.3.Қазақстанда және Орта Азияда экологиялық проблемалары ... ... ... ..
22б.
4.Ақмола облысының 2006ж. экологиялық жағдайы
4.1.Жалпы мәліметтер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 24б.
5.Экологиялық сақтандыру
5.1.Экологиялық сақтандырудың мақсаттарымен жүйесі
... ... ... ... ... ... . 27б.
6.Экологиялық аудит
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... . 30б.
6.1.Экологиялық және қаржылық аудит, және олардың айырмашылығы 31б.
6.2.Экологиялық аудиттің мәні
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 32б.
6.3.Экологиялық аудиттің объектісі – Ақмола облысы
Красный Яр селосындағы Ақсай нан зоводы
... ... ... ... ... ... ... ... ... . 33б.
7.Қортынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... . 35б.
8.Қолданған әдебиет тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
38б.

Кіріспе.
Қоғаммен табиғаттың қарым-қатнасы - қоғам дамуының саясаттық
және әлеуметтік- экономикалық түйінді проблемасы. Бірақта бүгін
дүниежүзілік деңгейде бұл проблема толық шешілуіне мүмкіншілік жасалған
жоқ.
Табиғатқа антропогенндік және техногенндік процесстері қысымдықты
күшейтуде, солардың салдарынан қоғамға қайтадан бумеранг әсер етіп:
табиғаттың бұзылуы - экономикалық шығынына және әлеуметтік залалға әкеліп
соғуда. Табиғат өзінен тартып алынған игілікті, экологиялық тепе-тендікті
тиісті көлемде қайта орнына келтіруге мүмкіншілігі жоқ. Экологиялық
құлдырау процессі экологиялық дағдарысқа әкеліп соғуда. Бүгінгі күні
табиғатты сақтау мәселесі адамзаттың тіршілігін сақтау мәселесіне айналды.
Дәстүрлі принциптерде негізделген экономикалық өсу бүгін қоғамға қаупты
болып тұр.1
Өткен кезеңдерде қоғам табиғатты максималды өзінің қажеттілігіне
пайдаланса, бүгінгі күні қоғам өз өмірін экологиялық тепе –тендік
қажеттілігін, экологиялық тұрақтықта қоғамның әлеуметтік – экономикалық
дамуын қолдауға тырысады.
Адам – өзінің даму кезеңін - қоршаған ортамен байланысты. Жоғары
индустриялы қоғам болғалы адамның табиғаттқа араласуы қаупсіздікті арта
түсті, араласуының жан жақты тереңдей түсуі, адамның өзіне глобалды
қаупсіздікті төндіріп отыр. Қайта орны толмайтын шикі заттар пайдалануы
арта түспесе, азайатын емес, адамзаттың іс әрекеті биосфераға да әсер
етуде, жоғарда айтқандай анторопогендік басылым артуда.
Максималды масштабта және өте күрделі табиғатқа химиялық ластандыру
зиянды әсер етуде. Олардың ішінде жиірек кездесетін газды және аэрозолды
өндірістік- тұрмыстық қалдықтары. Атмосферада сутегі көбірек орын алып
барады, оның әсері орташа жылдық температураның жоғарлауына ықпал етеді.
Мұңаймен ауаның ластануы гидросфера мен атмосфераның арасында газ
және су айналымының процессін бұзуға әкеліп соғады. Топырақтың да әр түрлі
пестицидалармен химиялық ластанып, қышқылы өсіп, ақыры экосистеманың
бұзылуына әсер етуіне күмән жоқ. Қысқаша айтқанда барлық осы факторлар
биосферадағы процесстерге зиянды әсер етеді.2
Адам – өзінің даму кезеңін - қоршаған ортамен байланысты. Жоғары
индустриялы қоғам болғалы адамның табиғаттқа араласуы қаупсіздікті арта
түсті, араласуының жан жақты тереңдей түсуі, адамның өзіне глобалды
қаупсіздікті төндіріп отыр. Қайта орны толмайтын шикі заттар пайдалануы
арта түспесе, азайатын емес, адамзаттың іс әрекеті биосфераға да әсер
етуде, жоғарда айтқандай анторопогендік
Осы курстық жұмыстың мақсаты – экологиялық проблемаларды шешу
мәселесінде экология менеджментін адамзаттың тұрақты дамуының негізі
ретінде рөлін көрсету.3

1.Жоспарлы экономикадан нарық экономикасына көшу барысында экологиялық
құбылыстар

Қазақстанда 80- ші жылдардың екінші бөлімінде өндіріс күштерін
орналастыру және дамыту экологиялық факторлар есепке алынбай жүзеге
асырылып отырылды. Осыған байланысты республикада экологиялық жағдай
құлдырап, экологиялық дағдарысқа әкеліп соқты, кейбір жерлерде экологиялық
жағдай апатқа әкеліп адам тіршілігіне, шаруашылық жүргізуге жарамсыз
болып қалды.
Сувернизация, автаркия ( шаруашылықты жекешелендіру), өндіріс
байланыстарының жойылуы, кәсіптік аурулар пайда болуы сияқты құбылыстар
ауаны ластауға әсер етеді.
Кәсіпорындардың жетекшілері өз капиталдық салымдарын экологиядан
гөрі алдымен тезірек өндіріске жұмсайды.
Қазақстанның өндірістік орталығында ауаның және судың ластануының
үлестеуі экологиялық жағдайы үрейлетеді. Экологиялық жағдайға өндірістің
төменгі сапалы өнімдері де әсер етеді.
Адамдардың тіршілік әрекетін қамтамансыздыруға қажетті өнеркәсіп,
энергетика және көлік құралдарының дамуына байланысты биосфераның ластануы
үдеп барады.
Өнеркәсіп процессінде пайда болатын, ауаны ластайтын зиянды заттар:
күкірт, азот, көміртегі,көмірсутегі оксидтері және шаңның бөлшектері,мұңай
және мұңай өнімдерінің қалдықтары, органикалық және минералдық қалдықтары
суаттарға, өзендерге ұшып түседі, шлак, күл, қышқылдары, ауыр металлдар
қоспалары басқа да өнеркәсіп қалдықтары ұшып келіп жер бетіне түседі.
Бүгінгі күні пайдалататын озат жаңа технологиялардың көпшілігі
қоршаған ортаға үлы заттардың тарауына көп әсер етуде. Сондықтан
адамдардың тіршілік әрекеттерінің масштабтылығы биосфераны экологиялық
дағдарыстың шегіне әкеліп соқты.
Өткен 10 жылдықтың ішінде дүниежүзілік практикада экологиялық
проблемаларды көп көңіл бөлініп сапалы шешілуде. Бүгінгі экономика
тиімділік пен табыстың тығыз байланысы және қоршаған ортаны қорғауы
негізінде дамуда. Нарық процесстері әлеуметтік – экономикалық дамуымен
қатар кәсіпорындардың экологиялық критериін ескере отыра тиімді басқа-
рылуына байланысты.
Экологиялық қаупсіздікті шешу барысында дүние жүзіндегі дамыған
елдерде экологиялық менеджменті, маркетинг, аудит және сақтандыру
салалары жоғары деңгейде және сапалы қолдану керек.4

1. Экономика реформасының қоршаған ортаға әсер етуі

Экологияға бағытталған бизнестің дамуы республикада экологиялық жағдайды
және қоршаған ортаны қорғауын, табиғат ресурстарын тиімді пайдалануын
жақсартуға мүмкіншілік береді.
республикада экологияғы жағдайдың құлдырауына келесі экономикалық
және заңдылық факторлар әсер етеді:
- Табиғат ресурстарын экстенсивті пайдалануға макроэкономикалық саясат;
- Экономиканың ресурстарының секторындағы инвестициялық саясат;
- Тиімді емес саясат секторлары (отын және энергетикалық комплекс, ауыл
шаруашылығы, орман шаруашылығыт.т.б.);
- Жетілдірілмеген заңдықтар;
- Табиғат ресуртарына меншіктік құқылығының анықталмағаны;
- экологиялық –балансталған көпмерзімді экономикалық стратегия,
тұрақтылық дамудың деңгейінің бағаланбағаны;
- инфляция, экономикалық дағдарыс және экономикалық тұрақсыздықтар көп
мерзімді жобаларды тұтындыруға кедергі жасайды, осы жобалардың көбі
экологиялық жобалар;
- Экспортың табиғи және ресуртық мәні;
Бүгінгі күні мемлекет тиімді, тікелей және жанама әдістермен
экономикалық құралдарды қолданып экологияға бағытталған бизнеске жағдай
жасау керек.
Макроэкономика деңгейінде келесі бағытта экономикалық өзгерістерді
атауға болады: экологияға бағытталған қайта құрылыс, инвестициялық
саясаттың өзгерісі, жекелешіндеру механизмін жетілдіру, несиелер,
субсидиялар.
Бүгінгі экономикалық дамуы пайдаланатын табиғат ресуртарының
санының , көлемінің негізінде жоспарланады.Себебі табиғат ресурстарын
есепсіз молырақ алып пайдалану экологиялық деградацияға әкеліп соғады.
Сондықтан табиғат ресуртарын пайдалануға арнайы принциптер қолданады.
Қайта өндіру өндірісінің жоқтығы табиғат ресуртарын және шикі заттарды
тиімсіз, берекесіз пайдалануына жол береді.

Осындай жағдай орман ресурстарын пайдалануда да байқалды, олардың
сақталуы және пайдалануы көбінесе биологиялық ресурстарды қорғауға әсер
етеді. Орман ресурстарын қайта өңдеу саласы дамымағандықтан өнім өндіру
үрдісі өте тиімсіз жұмыс істейді. Республикада экологиялық жағдайдың
қыйындау себебінің бірі осы мәселеге байланысты.
Сондықтан Қазақстанда экономикалық реформаның маңызды бағыты –
экологиялық , тиімді ресурстарды қолдану бағыттына айналдыру алдынғы
мақсатта тұр. Анығырақ айтқанда, халық шаруашылығында материалдық,
еңбек,қаржылық ресурстарды қайта бөлу процессін озат, ресурстарды тиімді
сақтау технологиялық салалардың пайдасына шешу керек. Ресурстарды қайта
бөлуде күрделі орын нарық механизміне беріледі. Сонда ғана технологиялық
рационалды экономика ең аз дегенде табиғи ресуртарды тиімді пайдалануын
деңгейін 20-30% -ға көтереді.
Тағы бір экологияға әсер ететін жағдай – энергия сыйымдылығының
экономикалық көрсеткіштерінің өсуі. Ақырғы кезде жалпы ұлттық өнім
өндіруде осы көрсеткіштер үш есе артуда. Олай болса экономикада ақырғы
нәтижеге жету үшін мұңайды, газ, көмір, электр энергиясын көбірек қолдану
керек, оның аяғы әрине экологиялық жағдайды төмендетеді.
.

Сурет 1. Кейбір елдердегі ЖҰӨ салыстырмасы энергия сыйымдылығы.

Экологиялық бағыттағы бизнестің дамуы табиғатты қорғау саласына
арналған инвестициялық саясатқа байланысты. Бұл бағытта екі маңызды
мәселерді атап өтуге болады.
Казақстанда бүгінгі күні монополизм проблемасы өте күрделі. Ірі
монополиялар бәсекелестік жоқ жағдайда экологиялық фактоларға аса көңіл
қоя қоймайды.
Салық саясаты да экологиялық проблемаларды шешуге және экологиялық
бағыттағы бизнестің дамуына үлес қоспайды. Салық ауырпашылығы соншама,(80%
пайдасы салықтарға кетеді) кәсіпорындар тек қана өз тіршілігін ойлауға,
айыппұл төлемеу үшін өндірістен қалған зиянды қалдықтарды жасыруға
мәжбүр.
Ақша - несие саясаты экономикада экологияға қарсы тенденцияны
қалыптастыруда. Жоғары деңгейде инфляция банк операциялардың негізі
(95%активтері) көбінесе қысқа мерзімде тез айналымды сауда және қаржы
салаларында айналуда, сол себебтен экономиканы келешекті инвестициядан бос
қалтырады. Өте жоғары банктің есеп ставкасы да көп мерзімді және көп
мерзімде қайтарылымды жобаларға осындай әсер етеді.
Экономика экологизациялауға және экологиялық бағыттағы бизнестің
қолдау үшін сыртқы саудада соның ішінде тарифтер, баж жүйелері басқада
сауда кедергілерінде өзекті өзгерістер керек. Елімізде экологиялық машина
құрылысының дамымағандығынан экологиялық бағдарламалары соның ішінде
халықаралық экологиялық жобалар табиғатты сақтау құралдарынын импорт
арқылы алуын талап етеді. Ал баж төлемдерінің өте жоғары болуы табиғатты
қорғау бағдармаларын іске асыруына, қоршаған ортаны қорғауға арналған
инвестицияға кедергі туғызады.
Экономиканы экологизациялау процессі дәстүрлі экономиканың даму
және көрсеткіштері де реттеуді талап етеді, мысалы: жалпы ұлттық
өнім,халықтың бір жанға есеппен шағылған кірісі.5

2. Экологиялық менеджменттің ұғымы, пәні және атқаратын функциялары

2.1. Экологиялық менеджментінің нормативті негіздері

Менеджмент – басқарушының еңбекті , адамдардың интеллектерін ,
мінез –құлқы мотивтерін пайдаланып, алдына қойған мақсатқа жетудің ғылыми
әдістері.
Экология менеджменті жалпы мекеме басқарудың концепциясы мен
функцияларын қамтиды. Сондықтан экология менеджментінің заңдары мен
элементері жалпы басқарудың заңдарына жатады.
Экология менеджменті дегеніміз қоғамның стратегиалық мақсатымен,
биологиялық, әлеуметті- экономикалық шаруашылық объектілерінің
ерекшеліктерімен табиғатты пайдалануды басқару және табиғатты сақтау
қызметі туралы ғылыми зерттеу жұмысы. Экологиялық менеджмент пәні -
қоршаған ортаны , табиғат ресурстарын тиімді пайдалану, экологиялық
қаупсіздік мәселерін зерттейді.
Экология менеджменті объектілеріне қоршаған ортаны қорғау,
табиғатты пайдаланушыларды табиғаттың жағымсыз, зиянды аппаттарынан
сақтау әдістері жатады.
Біріңғай Европалық нарықты жеңілдету үшін Европалық қоғамы қатаң
экологикалық заңдар мен оның орындалуын бақылау жүйелерін қалыптастыруда.
Ең бірінші бұл шараны 1990 жылы қолға алған Ұлыбритания елі. Экологиялы
актін, содан кейін 1992 жылы, Британ Стандартизация институты даярлап
шығарған экология менеджментінің стандартарын BS 7750 қабылдады.
Кейін Ұлыбританияны басқа мемлекеттер қолдап стандарт әрі қарай
толықтырылып халықаралық экология құжаттарының негізіне жатқызылды.
1992 жылы Наурыз айында Европалық қоғамда Экоаудитке арналған
талаптар басылып шығарылды. Бұл құжаттың мақсаты – кәсіпорын жұмыстарын
экология бағытында бағалау үшін экоаудиттің әдістерін қолдануға стимул
жасау керек. 1993 жылы экология менеджментін және аудированияны ашу
схемасын жасалды (EMAS); 1995 жылдан бастап кәсіпорындар EMASтың талабына
сәйкес сертификациялануға мүмкіншілік алды. .
Бүгінгі күні экология менеджменті және аудитке арналған өте
маңызды оқулықтар бар. Бірақта эксперттердің айтулары бойынша келешек
халықаралық институты дайындаған дүниежүзілік жүйе және стандартар
бағдарламасы ІSO 14000 де.
Стандарттар ISO 14000 жүйесі сандық параметрлерге емес (қалдықтар
көлемі, заттың концентрациясы т.б.) және технологияларға емес, ISO
14000 негізгі пәні экология менеджменттінің жүйесі. ISO 14000 –
сериясының негізгі құжаты ұжымның қоршаған ортаға әсер ететіндей ешқандай
абсолюттік талаптар жоқ, тек қана ұжым өзінің арнайы құжатында ұлттық
стандартарды орындауға тырысатынын көрсетеді.
Осындай бағытта ISO 14000 халықаралық стандарты ретінде ұлттық
нормативтер сферасына араласпайтын негізінде құрастырылған.
Стандарттар жүйесі қоршаған ортаға зиян келтіретін жағымсыз
құбылыстарды азайтуы үш деңгейде қамтылады деп жобалануда:
1. Ұйымдастыру – корпорацияның экологиялық тәртібін жақсарту арқалы.
2. Ұлттық – ұлттық нормативтік негізіне және мемлекеттік экология
саясатына маңызды қосымшалар арқылы.
3. Халықаралық – Халықаралық сауданың жағдайын жақсарту арқылы.
Жүйенің құжаттарын үш топқа бөлуге болады:
• экология менеджментінің жүйесін құрастыру және қолдану принциптері;
• экологиялық бақылау мен бағалаудың құралдары ;
• өнімге бағытталған стандарттар;
ISO 14000 ресми стандартары еркінді саналады. Олар заңды
талаптардың орнына жатпайды, олар қалай компания қоршаған ортаға
әсер ететінін және заң талаптары қалай орындалатынын анықтау жүйесін
қамтиды. 6

2.2. Экология менеджменті және экологиялық басқару

Жалпы түрінде экологиялық басқару мен және экология менеджментін
экологиялық жобалар мен бағдарламаларды жүзеге асыруға арналған жинақты
жан - жақты іс әрекеттер деп түсіндіруге болады.
Сонымен қатар нормативті құжаттарды, оку-әдістемелік әдебиеттерді,
тәжрибие жұмыстарын талдау негізінде экологиялық басқару және экологиялық
менеджмент субъектілері арасында жұмыстарын ынталандыру жауапкершілік
рөлі,атқарған істің нәтижесіне қарай біраз айырмашылықтарды анықтауға
болады.
№1 таблицада экологиялық басқару мен экологиялық менеджменттің
түсініктеріндегі негізгі айырмашылықтар көрсетілген.
Аыйрмашылықтарына сүйене отыра "экологиялық басқару" мен "экологиялық
менеджмент" ұғымдарына келесі түсініктемелер беруге болады:

▪ Экологиялық басқару - мемлекеттік органдарының және экономика
субъектілерінің, ең басты міндеттері табиғатты қорғау заңдарының
талаптарын орындауға бағытталған және тиісті мақсаттарды, жобалар мен
бағдарламаларды дайындап, жүзеге асыратын іс әрекеттері.

▪ Экологиялық менеджмент – экономика субъектілерінің, тиімділік пен
экоәділдік принциптері негізінде құрастырылған меншікті экологиялық
мақсаттарын, жобалар мен бағдарламаларын көздеген мақсатына жеткізуге
бағытталған инициативті және нәтижелі іс әрекеттері.

Таблица №2. 1. экологиялық басқару мен экологиялық менеджменттің
түсініктеріндегі негізгі айырмашылықтары.

ҰҒЫМДАРЫНЫҢ АЙЫРМАШЫЛЫҒЫ
ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЭКОЛОГИЯ
БАСҚАРУ МЕНЕДЖМЕНТі
Мемлекет үкіметінің органдарыТек қана экономика субъектілері атқарады.
және экономика субъектіле-
рі атқарады.
Сыртқы ынталандыру әрекеті Ішкі ынталандыру іс әрекеті, ең бірінші
табиғатты қорғау заңдарының тиімділік пен экоәділдік принциптері
талаптары мен белгіленеді. негізін-
де белгіленеді.
Өзінің негізінде өте міндетті іс Өзінің негізінде инициативті және еркінді
әрекет. іс әрекет .
Қызмет міндетері және нұсқаулар Менеджердің қортынды нәтижеге және
Шектерінде атқарылатын жұмыстар. тәжрибие мен өнеріне, анықталған
біліктігі-
не өз қызығу ниетіне байланысты
атқарылатын іс әрекет
Басқару процессінің нәтижесі Менеджмент нәтижелерінің оларға жету
жағымсыз зиянды нәтижелер мен процесстерінен артықшылығы. Жағымсыз
салыстырғанда артықшылығы. нәтижелерді белсенді пайдалану.
Басынан бастап формальдық, Ең басынан жаңа мүмкіншілік пен жаңа
консервативтік және шектеулік. жолдарды,творчестволық аспектілерді
белсенді іздеу қажеттілігі.
Тиімді жұмыстың жеңіл имитация- Тиімді жұмыстың имитациялау және
сы және фальсификациясы.. фальсификациялаудың практикада мүмкін
емес.

Нарық жағдайында негізінде экология менеджменті ең күрделі құрал.
Халықаралық стандартарға сәйкес экология менеджментінің жүйесі –
ұйымдастыру құрылымын, атқарылатын жұмыстарды жоспарлау,жауапкершілікті
жүктеу, практикалық жұмыстарды ұйымдастыру және даярлау, еңгізу, жеткен
нәтижелерді бағалау, экология саясатын жетілдіру процедуралары мен
процесстерін атқаратын жалпы менеджмент жүйесінің бір бөлігін құрастырады.

Экология менеджментінің негізі спиралі (сурет 1), - менеджмент
жүйесін жетілдіруге арналған толық қайталанатын цикл.

Экология менеджменті жүйесін дайындау және іске еңгізу белгілі
уақытты және бірәз ресурстар шығынын талап етеді, бірақта ақырғы нәтижесі
тиісті пайдасын әкеледі.
2-ші функциялық жүйе экология менеджменті жүйесін іске кіргізу
және функцияларының кезеңдерінің схемасы көрсетілген.
Экологиялық басқарудың және менеджментінің негізгі функциялары:
0. Экология саясатын және міндеттерін негіздеу.
1. Экология жұмысын жоспарлау.
2. Экологияның сыртқы және ішкі қызметін ұйымдастыру.
3. Персоналды басқару.
4. Қоршаған ортаға әсер етуін және ресурстарды пайдалануын басқару.
5. Ішкі экология мониторингі және экологиялық бақылау.
6. Экологиялық жұмыстарды талдау және нәтижесін бағалау.
7. Экологиялық басқару мен экология менеджменті жүйелерін қайта қарау
және жетілджіру.

Сурет -2. Экология менеджментінің функционалдық жүйесі және іске
кіргізу кезеңдері.

Экологиялық басқару мен экология менеджменттінің функциялары
негізінде ұқсас.
Экология менеджменттінің дамыумен экологияны басқарудың дәстүрлі
функциялары кеңейіп өзгереді. Мысалы экология ісін талдау және нәтижесін
бағалау экоаудиттің міндеттерін белгілей бастайды.

Жалпы кәсіпорындарының міндеттері және практикалық іс әрекеттері
экологиялық басқару және менеджмент функцияларымен белгіленеді.
Кәсіпорынның балрық экологиялық қызметтерін жобамен екі түрге бөлуге
болады: ішкі – кәсіпорын жетекшісі мен персоналдың ішкі экологиялық
міндеттерді, мақсаттарды орындау қызметі; сыртқы – экологиялық аспекте
кәсіпорынмен белсенді қарым-қатнастағы сыртқы тұлғалар.

Қоршаған ортаны қоғау міндеттері белгілі бір мерзімде , қойылған
мақсаттың негізінде құрастырылады. Егерде мақсат сапалы жағынан
жоспарланса, мүмкіншілігіне қарай санды көрсеткіштерді қамтиды.
Мысалы:технологиялық процесстерде белгіленген бір шикі заттардың көлемін
және де зиянды қалдықтарды азайту.
Экологиялық менеджмент тиімді болу үшін - ол менеджмент ұжымы
жүйесінің элементеріне сәйкес және тез реттелуге ыңғайлы болу керек.
Кәсіпорындар ISO 14000 сертификатын алуға мәжбүр болу себебі – ең
алдымен осын сертификат халықаралық нарық деңгейінде өнім маркетингінің
қажетті талабы.

Басқа себебтер ретінде келесі себебтерді атауға болады:
• Табиғатты қорғау талаптарын орындау төңірегінде фирманың имиджі
арту.
• Тиімді басқару нәтижесінде энергия және ресурстарды үнемдеу, соның
ішінде табиғатты қорғау шараларына жұмсалатын.;
• Кәсіпорынның негізгі қорларының баға құнының өсуі.
• Жасыл тағамдар нарғын билеп алу ниеті.;
• Кәсіпорынды басқару жүйесін жақсарту;
• Жоғары білікті мамандарды қабылдауға тырысу.

3. Экология менеджменті – адамзаттың тұрақты дамуының бір негізі

3.1. Экологиялық басқару әдістері

ҚР бүгінгі экологиялық жағдайы және оның өзгеру тенденциясы
экономикалық объектілердің әс әрекеттерінің өзгешелігіне байланысты.
Экологиялық менеджмент мемлекетті, фирмалық және фирма ішіндегі
экоменеджметтерге бөлінеді. Экоменеджмент ақпараттық, әкімшілік және
жиынтық әдістері пайдаланады. Келесі схемада ҚР бүгінгі күні пайдаланатын
экологиялық басқару әдістері көрсетілген.

Акпаратық: Ескерту:
Мәжбүрлік:

Әкімшілік
Қаржылық экономикалық Экономикалық
Жауапкершілікке

ынталандыру талап
ету шақыру

Әкімшілік құқылығы,

Және бақылау

Қорғау орталсы құқық нормасы
инвестиция салықтар
жұмысқа рұқсат бермеу

Экологиялық есеп экостандарт
субсидиялар төлемдер
шек қою

Зерттеу экобақылау
дотациялар айыппұлдар
лицензияны тоқтату

Білім инвентаризация
төлемді есепке алу компенсациялар
тәртіп бұзушыға арест

Экожарнама Эколицензия
несиелер экосақтандыру
жұмыстан босату

Үгіт экосертификация
жеңілдеткен займдар облигациялар
басқада шаралар

Болжау экоэкспертиза
жедел амлртизациясы аралас

Технология жоспарлау

Экоаудит

Бүгін кәсіпорындарға қоршаған ортаны қорғау жауапкершілігі
міндеттеледі, қоршаған ортаға жататын: ауа,жер, табиғи ресурстар, флора,
фауна, адам қоғамы және олардың бірімен бірінің қарым қатнастары. Қоршаған
орта : макро қоршау, макроортаны құрастырады.
Макро-қоршау – экономика, құқықты реттеу және басқару, саясаттар
процесстері, табиғи орта мен ресурстары, қоғамның әлеуметтік және
мәдениеттік құрамдары, қоғамның ғылыми – техникалық және технологиялық
дамуы, инфрақұрамы сияқты ортаның компонентерін зерттеп білуді талап
етеді.
Тікелей қоршаған ортаға келесі компоненттар жатады: сатып алушылар,
тауар жеткізушілер, бәсекелесшілер, контакті аудиториялар.
Фирманың микроорталық факторлары:
Тауар жеткізушілер – әр түрлі ресурстармен қамытатын ұжымдар немесе
басқада формалар. Экологиялық шикі заттарды және материалдарды пайдалану
фирмаға экологиялық саясатты қалыптастыруды қажет етеді.
Фирма алдында қоршаған ортаны қорғау мәселесін дұрыс шешу, шикі
заттарды тиімді пайдалану, капиталды, күрделі техникаларды табиғатқа зиян
келтірмей пайдалану осының бәрі жұмысшыларға да байланысты, сондықтан
тиісті жұмысшыларды таңдап алу өте маңызды.
Фирманың тіршілігі, алға қарай өрлеуі – тұтынушыларды тауып,
олардың қажеттілігімен қамтамасыз етуіне байланысты.
Бәсекелесшілер – сыртқы факторға жатады. Егерде нарық жағдайында
өз тұтындырушыларын әр фирма бәсекелесшілер сияқты, тіпті одан да артық
экологиялық таза өнімдермен қамытпаса банкротқа ұшырауы сөзсіз.
Экологиялық таза ресурстар, материалдар үшін бәсекелесшілер мен күрес
прогрессивті жаңа технологияны пайдаланбай мүмкін емес – бұл басқару
процессінің бір бөлігі.
Контакті аудиториялар – сыртқы күштер. Оған өндірісті мелекеттік
бақылау және реттеу мекемелері жатады. Мақсаттары: экологиялық сапаны
қатаң тексеру, ластау жағын жоюды талап етуі, таза технологияларды
еңгізу, қалдықтарды көмгенде тиісті саөтану шарасын толық қолдану,
адамзаттың тұрмысын жақсарту, соның ішінде өмір ұзақтығын ұзарту, осы
міңдеттер экологиялық менеджмент міндеттері.
Экология менеджментінің жүйесі өнім сапасымен тығыз байланыста. Өнім
сапасының сертификациясын алу үшін барлық өндіріс технологияның барысы
шикі заттан бастап ақырғы технологиялық операцияға дейін экологиялық
стандартқа сәйкес болуы тиісті.

Таблица № 2.2. Экологиялық менеджментің дамуына үлес қосушылар

Жауаптылар Қолданатын құралдары, әдістері.
Кәсіпорын салалары, Қойылған міндеттерді атқару үшін ассоциацияла
регион, бірігіп құрастыру.
партнерлар және өндіріс,Жеткізілетін шикі заттардың компоненттерінің сапасын
жақсарту.
бизнес-ассоциациялары Экологиялық таза өнімдер өндіру мақсатында
бірліктірілген маркетинг бағдарламалары, өнімді
маркировкалау.
Қалған қалдықтарды қайта пайдалану, жою, орналастыру
мәселерін бірігіп шешу.
Өнімді пайдалану және әрі қарай утилизациялау
барысында қоршаған ортаға тигізетін зиянды әсерлерін
кеміту.
Мемлекет үкіметінің Экология басшысына жататын кәсіпорындардың қолайлы
органдары, жергілікті экономикалық стимулдар жүйесі.
басқару органдары, өзін Территориялық және региналдық деңгейде
өзі эксперименталды жобалар мен инициативтерді қолдау.
басқару,мемлекеттік Мемлекеттік бақылау шараларын қолдануда қолайлы
табиғат- талаптарды қолдану.
ты қорғау органдары Регионалдық нормативті- құқықтық және жергілікті
нормативтік құжаттарды дайындау.
Қоғамдық және кәсіптік Шешім қабылдайтын және тұтындырылушыларға тұтындыру
ұжымдар, тұрғындар. және өндіріс салаларына жағымды өзгерістер еңгізу
үшін әсер ету..
Кәсіпорындарға қабылдаған міндеттерін атқаруға жағдай
жасау.
Территориялық және региналдық деңгейде
эксперименталды жобалар мен инициативтерді қолдау .
Экология мәліметтерін тарату.
Қоғамдық экологическиялық бақылау.
Экология басшысына жататын кәсіпорындардың қолдау.
Потенциалды Экологиялық тұрақтылыққа жету үшін кәсіпорындарға
инвесторлар, қойылатын талаптар .
партнерлар, несиелендіруНесиелендіру немесе экологилық аудиттің нәтижесін
есепке алып инвестициялау жағдайын анықтау (соның
ұжымдары (соның ішінде,ішінде, өткен кезеңдегі аудит нәтижесі).
шет елдердікі) Халықаралық стандартар талабына сәйкес экология
менеджментінің іске еңгізу, декларациялау, және
сертификациялау талаптары ескере отыра кәсіпорынмен
келісім шартқа отыру. (алдымен, ISO 14001).

3.2. Қазақстанда экологиялық менеджмент жүйесінің даму деңгейі.

Қазақстанда табиғатты қорғау туралы халықаралық деңгейдегі
экологиялық басқару және таза технологияны дамыту мәселері көбінесе
ұлттық деңгейде атқарылуда. Табиғи ресурстарының министрлігі мен қоршаған
ортаны қорғау және Ұлттық экологиялық орталығы халықаралық деңгейде
атқарған істеріне қарай жоғары бағалануда. Жоспарланған іс шаралар шет
елдерінен экспертердің қатынасуымен шет ел грантары және халықаралық
қаржы институттарының несиелері негізінде жүргізіліп жатыр. Сонымен қатар
жергілікті экспертердің және облыс, аудан деңгейіндегі мемлекеттік
табиғатты қорғау ұжымдарының ҚОҚЖ ШҰЖ (Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі
шаралардың ұлттық жоспары) атқару деңгейлері өте төмен. Экология
менеджментінің универсалдық принциптері кез келген типті ұжымдарға
қолдануға мүмкіншілік береді. Экологиялық менеджментінің жүйесін (ЭМЖ)
дамыту туралы Қарағанды облысының инциативасы осы мүмкіншілікті
дәлелдейді. Экологиялық менеджмент жүйесін дамытуға бел буған пилоттық
кәсіпорындарға оқыту және ақпаратты – техникалық қолдау көрсетілуде.
Концепцуалды бағдарламалар дайындалып экологиялық қарым- қатнас негіздері
жоспарлануда. Қарағанды облысында регионалды экологиялық менеджмент
жүйесін дамытуды облыс әкімшілігі инциативаны өз қолдарына алып отыр. Осы
жобаны іске асыру жоспары бойынша жұмыс тобы құрастырылған, оның құрамында
табиғатты қоғау ұжымының мамандары, кәсіпорындардың бас мамандары және
облыс әкімшілігінің қызметшілері. Пилоттық кәсіпорындармен тренинг өткізу
үшін ISO 14001 халықаралық стандарты экологиялық менеджмент жүйесі
ақпараттық және техникалық көмек беруде. Осы қолдау мен арнайы Техникалық
орталығы ашылған. Жұмыс тобы мен техникалық орталығының жұмысы
американдық партнерлардың көмегімен және олардың қатысуымен атқарылуда.
Қарғанды облысының ЭМЖ дамыту бағдарламаларының келесі ерекшеліктері бар:
• Қарағанды облысының әкімі басқарған нақты регионалды басқару жүйесін
көруге болады;
• Нақты мүмкіншілік пен мақсатты топтың қажеттілігінің негізінде
кезеңді рет- ретімен дамуда;
• Болашақ бағдарламалардың қатынасушыларының еркінді принциптері
сақталуда және олардың қызығушылықтары.
• Оқуға,тәжрибиемен алмасуға пилоттық жобаларды жүзеге асыруға,
экологиялық партнерлықты дамытуға мүмкіншілік береді.
Регионалды ЭМЖ дамыту мақсатының механизмі үш кезеңнен
құрастырылған.
1-ші - Дайындалу, ұйымдастыру кезеңі. Бағдарламалардың критерийларымен
индикаторларын әзірлеу, облыстық экологиялық қоры арқылы қаржыландыру
бағдарламасын жоспарлау. Эксперт Кеңесі жобаларды экспертизадан өткізіп,
оның шешімі облыс әкімі бекітеді.
2-ші – Базалық деңгей. Нақты жобалардан тұратын бағдарламалардың
компоненттері белгіленеді. Осы бағдарламада практикалық нәтижеге жету үшін
ең алдымен үйрету, оқыту, көмектесу шаралары қолданады.
3-ші- Негізгі міндетті регионалды ЭМЖ дайындау. Ол үшін табиғатты қорғау
мекемелері, облыс әкімшілігі қатысып экологиялық проблемаларын шешудің
жолдарын анықтап іске асырады.
Бұл тоқталып кеткен мысал бір облыс деңгейіндегі мәселе, жалпы
Қазақстанда, оның ішінде өзіміздің Ақмола облысында бүгінгі күні экология
проблемаларын шешу мәселесі қандай деңгейде екенін байқайық.7

3.3. Казақстанда және Орта Азияда экологиялық проблемалары .

Казақстан және Орта Азия макрорегиондарында өздеріне қарайтын
территориялардың дамуы әр түрлі. Ірі минералды- шикі заттары және отын
ресуртары бар, сонымен қатар су дефициттігі байқалады. Сондықтан
макрогендік территориалдық шаруашылықтардың жетілдіру бағытында ең
маңыздысы су проблемаларын шешу.
Казақстан мен Орта Азияда 50 - 60 млн. га шамасында суарту қажет
жерлер бар. Ал судың ресурстары тек қана 8 - 10 млн. га жерге жетеді.
Осындай жағдайда жерлерді суарту жолдарын дұрыс тиімді, экожүйесін
бұзбайтын шаралар қолдану керек.
Арал тағдырына байланысты осы проблемаға толықтау тоқтай кетейін.
Аралдың суының азайу динамикасы және біраз территориясында судың тартылып
қалуы 2010жылдары Арал теңізінің жойылып кетуі мүмкін деген үрейлі ойға
келтіреді.. Новая пустыня Аралқұмы жаңа құмды жер Қарақұм мен және
Қызылкұмдарға қосылып и Сахарамен сайысқа түсі мүмкін. 150 - 200 мың.
жыл бұрын Сахара жиі өскен өсімдіктерге бай болған екен.
Жерлерді суартуға Арал теңізіне келіп құйылатын екі ірі өзендерден су
алынатын. 1980ж. бір жылы 60 куб.км су көлемі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.