ҚАЗАҚ ТІЛІН АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЖҮЙЕСІМЕН ОҚЫТУ
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты
Филология факультеті
Қазақ тілі мен әдебиеті кафедрасы
Шандаулетова Алмабике Мерекеқызы
ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУДЫҢ ИНТЕРАКТИВТІК ӘДІСТЕРІ
Курстық жұмыс
Ғылыми жетекші: Алиева Д.А.
Аға оқытушы
Қостанай, 2017 жыл
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І. ҚАЗАҚ ТІЛІН АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЖҮЙЕСІМЕН
ОҚЫТУ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Қазақ тілін ақпаратық-технологиялар жүйесімен оқытудың дидактикалық
негізері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Қазақ тілін оқытудың интерактивтік әдістер
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 11
ІІ. ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУДЫҢ ИНТЕРАКТИВТІК НЕГІЗДЕРІ ... ... ..
2.1 Қазақ тілін оқытудың интерактивті әдістерінің түрлері мен оны қолдану
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.2 Қазақ тілі сабақтарында интерактивті әдісті қолданудың
ерекшеліктері...21
2.3 Қазақ тілі сабақтарында интерактивті әдісті қолданудың
тиімділігі ... ... ...25
2.4 Қазақ тілі сабақтарында интерактивті тақтаны қолданудың
жолдары ... ... 30
ПРАКТИКАЛЫҚ
БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..39
ҚОРЫТЫНДЫ
БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..49
КІРІСПЕ
Заманын түлкі боп шапса, оны тазы боп қу
Адамзат өркениеті XXІ ғасырға қадам басқаннан кейін жаңадан шешуді
талап ететін көптеген жаңа мәселелерге тап болды. Соның ішінде жоғарғы
білім жүйесіндегі реформалардың уақыт талабына сай келмеуі маңызды орын
алады.
Жиырмасыншы ғасырдың соңында ақпараттық технологиялардың және
коммуникация құралдарының жоғары қарқынмен дамуы, әлемдегі ақпарат санының
жылына екі есе артуына және технологиялар мен білімдердің жаңа салаларының
пайда болуына әкелуі, бұл артқа қалушылықтың басты себебі болып отыр. Бұрын
болып көрмеген коммуникациялардың жаңа құралдарының пайда болуы өте үлкен
ақпарат қорының жиналуына әкелді, ал бүгінгі күнде ақпарат басты байлық
болып табылады. Бұл ХХІ ғасырдың басының адамзат дамуының алдыңғы әуірінен
ең үлкен артықшылығы.
Жаңа жоғарғы білім беру жүйесі адамдарды жоғары қарқынмен дамыған
болашақта орнын табуға дайындауы керек. Яғни, тек білімділіктің деңгейін
көтеріп қана қоймай, сонымен қатар қоршаған ортада тез өзгеретін
экономикалық, технологиялық, әлеуметтік және ақпараттық реакцияларға
бейімделген интеллектің жаңа түрін, жаңа бейнені және жаңаша ойлау
қабілетін қалыптастыруы керек.
Болжамдық зерттеулердің нәтижелері көрсеткендей осы ғасырда білім беру
үздіксіз процесске айналатынын көрсетті. Ол адам өмірінің әр күнін қамтиды,
себебі: тек білім алу арқылы ғана ол технологиялық инновацияларға бейімделе
алады, жаңа білімдер мен кәсіби әрекеттерінің көптеген бағыттарын игере
алады.
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі таңда мемлекеттік тіл – қазақ тілінің
қоғамдық қызметін кеңейту мәселесі алға қойылған міндеттердің біріне
айналғаны мәлім. Қазақстан Республикасының жаңа Ата заңының баптарында,
сонымен қатар Тіл саясатының тұжырымдамасы мен Тіл туралы Заңда
айтылған мәселе – мемлекеттік қазақ тілін одан әрі дамыту, жетілдіру. Осы
мақсатта әр түрлі сала қызметкерлеріне мемлекеттік тілді тереңдете оқыту
мәселесі де алға қойылды.
Интеграция мен ғаламдастырумен қатар жүріп келе жатқан бүгінгі таңда
білім берудің сапасы мен деңгейін жан-жақты көтеру жаңаша ойлайтын, оқыту
мен тәжірибенің жаңа технологиясын күнделікті жұмысында қолдана білетін
ұстаздардың ғана жұмысы жемісті болмақ.
Қазіргі білім берудің стратегиялық мақсаты – жан-жақты білімді
қамтамасыз ету болып табылады. Сондықтан қазіргі білім беру жүйесінде жаңа
технологияларды енгізу күннен күнге басты талапқа айналып, осы әдістерді
жетілдіре түсі қажеттігі күшейіп келеді. Қазақ тілін оқыту әдістемесін
тереңдету арқылы мемлекеттік тіл деңгейін көтеруге мүмкіндік бар екені
айшық. Аталмыш әдістемелік нұсқауда кәсіптік қазақ тілінде жаңа
инновациялық технологияларды қолдану тиімділігін талдап, нұсқау беріледі.
Интерактивтік оқыту әдістері арқылы қазақ тілін оқытудың басты ерекшелігін
анықтау. Интерактивтік әдіс арқылы сабақты игертудің әдістемесін ұсыну
[1,3].
Курстық жұмыстың мақсаты мен міндеті.
Жұмыстың негізгі мақсаты – қазақ тілін оқытудың интерактивтік әдістерінің
түрлерін анықтап, оның тиімділігі мен қолдану жолдарын көрсету.
Осы мақсаттарға жету жолында төмендегідей міндеттер қойылды:
- қазақ тілін оқытудың интерактивті әдістерінің түрлері мен оны қолдану
мүмкіндіктерін көрсету;
- қазақ тілі сабақтарында интерактивті әдісті қолданудың ерекшеліктерін
айқындау;
- қазақ тілі сабақтарында интерактивті әдісті қолданудың тиімділігін
дәлелдеу;
- қазақ тілі сабақтарында интерактивті тақтаны қолданудың жолдарын
көрсету.
Зерттеудің ғылымилығы:
• қазақ тілін оқытудың интерактивті әдістерінің түрлері мен олны қолдану
мүмкіндіктері көрсетілді;
• қазақ тілі сабақтарында интерактивті әдісті қолданудың ерекшеліктері
айқындалды;
• қазақ тілі сабақтарында интерактивті әдісті қолданудың тиімділігі
дәлелденді;
• қазақ тілі сабақтарында интерактивті тақтаны қолданудың жолдары
көрсетілді.
Зерттеудің теориялық-әдіснамалық негізі. Зерттеудің негізгі дереккөздері
ретінде ғылыми-теориялық еңбектер мен ғылыми зерттеулер пайдаланылды. Соның
ішінде Өстеміров К., Оразбаева Ф.Ш., Рахметова Р.С., Мұхамеджанова А.Т.
т.б. мамандардың еңбектерін атауға болды.
Зерттеудің нысаны. Мектептерде, жоғарғы оқу орындарында қазақ тілін
интерактивтік оқыту әдісі арқылы оқыту үрдісі.
Курстық жұмыстың зерттеудің әдістері: Қазақ тілін оқытудың интерактивтік
әдістерінің өзіндік ерекшелігін, қызметін анықтау барысында ғылыми-
теориялық әдістер, баяндау, талдау, сұрыптау, салыстыру, ойын элементтерін
пайдалану, эксперимент, қорытындылау әдістері қолданылды.
Курстық жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспе және негізгі мәселелерді
қамтитын екі тараудан, практикалық бөлім мен қорытындыдан тұрады. Жұмыс
соңында әдебиеттер тізімі көрсетіледі.
І. ҚАЗАҚ ТІЛІН АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЖҮЙЕСІМЕН ОҚЫТУ
1.1 Қазақ тілін ақпараттық-технологиялар жүйесімен оқытудың дидактикалық
негіздері
Қазақ тілін ақпараттық технологиялар жүйесімен оқыту атты тарауда
жоғары оқу орындарында қазақ тілін ақпараттық технологиялар жүйесімен
оқытудың дидактикалық негіздері, интерактивті әдістер жүйесі қарастырылды.
Қазақ тілін ақпараттық-технологиялар жүйесімен оқытудың дидактикалық
негіздері тараушасында дидактикада оқыту, оқу және білім мазмұны үштігінің
үнемі сәйкес болуын қарастыратыны айтылады.
Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісі әлемдік бәсекелестікті
күшейте түсуде. Елбасы Н. Ә. Назарбаев Қазақстанның әлемдегі бәсекеге
қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы атты жолдауында Білім беру
реформасы – Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз етуге
мүмкіндік беретін аса маңызды құралдарының бірі деп атап көрсетті.
Білім беру үрдісін ақпараттандыру – жаңа ақпараттық технологияларды
пайдалану арқылы дамыта оқыту, дара тұлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын
жүзеге асыра отырып, оқу – тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі
мен сапасын жоғарлатуды көздейді.
Біріккен ұлттар ұйымының шешімімен ХХІ ғасыр –ақпараттандыру ғасыры
деп аталады. Қазақстан Республикасы да ғылыми – техникалық прогрестің
негізгі белгісі – қоғамды ақпараттандыру болатын жаңа кезеңіне енді.
Заманымызға сай қазіргі қоғамды ақпараттандыруда педагогтардың біліктілігін
ақпараттық – коммуникациялық технологияны қолдану саласы бойынша көтеру
негізгі міндеттерінің біріне айналды.
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында : Білім беру жүйесінің
басты міндеттерінің бірі - білім беру бағдарламаларын меңгеру үшін
жағдайлар жасау керек - деп көрсетілген. Солардың бірі білім беруді
ақпараттандыру барысында дидактикалық және оқыту құралы болып компьютер
саналады. Сондықтан кез келген білім беру саласында мультимедиялық
электрондық оқыту құралдары барлық пәндерді оқытуға пайдаланады. Бұл
бағытта ақпараттық технологияны оқыту үрдісіне екпінді түрде енгізу
бағытында және қолданылатын жаңа құралдардың бірі - бағдарламалық –
техникалық кешен болып саналатын Активті экран болып табылады.
Ақпараттық қоғамның негізгі талабы - оқушыларға ақпараттық білім
негіздерін беру, логикалық - құрылымдық ойлау қабілеттерін дамыту,
ақпараттық технологияны өзіндік даму мен оны іске асыру құралы ретінде
пайдалану дағдыларын қалыптастырып, ақпараттық қоғамға бейімдеу.
Олай болса, ақпараттық бірліктердің білімге айналуы әлемнің жүйелік -
ақпараттық бейнесін оқушылардың шығармашылық қабілеттері мен құндылық
бағдарларын дамыту арқылы қалыптастыруды көздейтін, адамның дүниетанымының
құрамдас бөлігі болып табылатын интеллектуалды дамуды
қалыптастырудың бір жолы.
Ақпараттық бірлікті қалыптастыру: мектептің материалдық -техникалық
базасына; ақпараттық қоғам саясатының мақсаты мен міндеттеріне; оқушылардың
ақпараттық мәдениетін қалыптастыру жүйесіне;
оқушылардың жас ерекшеліктері мен меңгеру қабілеттеріне, педагог
мамандардың информатикадан білім деңгейлерінің сапасы мен шеберліктеріне,
оқу - тәрбие бағытының ақпараттық қоғам бағытымен өзара байланысына
тәуелді.
Қазіргі жаппай ақпараттандыру заманында қазақ тілін үйрету мен
ақпараттық технологияларды игеру жарыспалы түрде қолданылады. Ақпараттық
қоғам кезінде оқытушы тіл үйренушілердің алдында жалғыз ақпарат көзі
болмайды. Ол ақпарат алуды жеңілдететін аралық тұлғаға айналады. Адамзат
өркениетінің іргелі сипаты қажетті ақпаратты іріктеп алу, жинақтау, өмірге
бейімдеп өңдеу және тұтыну болып табылады. Ақпараттық қоғамда алғашқы
компьютерлік сауаттылық пен оны пайдалана білуді меңгермейінше, белгіленген
міндеттерді шешу үшін компьютерлік құралдарды пайдалана білмейінше қазіргі
ғылым мен мәдениетте, өндірісте, іскерлік пен қоғамның басқа да саласында
адамның шығармашылық әлеуетін толық пайдалану мүмкін емес. Сондықтан қазақ
тілін үйретуде қатысымдық құзыреттіліктің жоғары белсенді түрін дамыту
ақпараттық-коммуникациялық технологияларды тиімді қолданғанда жүзеге асады.
Жалпы “Ақпараттық технология” термині ғылымда XX ғасырдың 40-50 жылдары
пайда болған, оны Америкада XX ғасырдың басында дидактиктер оқуға арналған
медиа (instructional media), оқыту машиналары (teaching machines),
оқытуды автоматты түрде басқару (programmed instruction) сияқты
ұғымдармен атаған. Шетелдік және отандық ғалымдардың зерттеулерін талдай
келе, біз мынадай анықтама ұсынамыз: Ақпараттық-коммуникациялық
технология дегеніміз – мәліметтерді әр түрлі деңгейде, әр түрлі нысанда
ұйымдастыруға қолайлы, жылдамдығын бірнеше мәрте арттыруға, қол жетпейтін
көрнекіліктерді пайдалануға мүмкіндік беретін, технологиялық тізбекке
біріктірілген, ақпараттық ресурстарды қолдану арқылы ақпаратты жинау,
сақтау, өңдеу, шығару және тарату әрекеттерін қамтамасыз ететін өндірістік
және программалық – техникалық құрылғылар мен әдістер жиынтығы. [1, 18]
Оқу үдерісінде, ғылыми-зерттеу және басқару қызметінде жаңа ақпараттық-
коммуникациялық технологияларды қолдану, әлемдік білім кеңістігіне
толығымен еніп, халықаралық деңгейге көтерілуде білім беру үдерісіне
ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың жетістіктерін енгізу қоғамды
дамытудың жоғары тиімді технологияларына сүйенген жаңа білім стратегиясына
көшу болып табылады. Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды оқу
үдерісінде пайдалану – ғасыр талаптарына сәйкес тәрбие беруде тұлғаның
танымдық ойлау қабілетін дамытып, шығармашылыққа ұмтылдырады. Оқу
үдерісінде ақпараттық-коммуникациялық технологияны кең көлемде енгізу
педагогикалық еңбектің тиімділігін жоғарылатып, әдіснамалық тәсілдерді
қолданудың артуына алып келеді. Сондықтан тіл үйренушінің танымдық іс-
әрекеттерін күшейтіп, өздік жұмыстарды сапалы және жылдам орындау
мүмкіндіктерін арттыру мақсатында дыбыстық, графикалық, видео, мультимедиа
элементтерімен оқытудың мүмкіндігі жоғары. Ақпараттық технологияларды
қолдану интерактивтік және бейімделу сияқты құнды қасиеттері бар білім алу
ортасын тудырады. Тілдік білім алуды ақпараттандыру тіл үйренушілерге
дүниежүзілік мәдениет байлықтарымен, ақпараттық ресурстармен қатынас
жасауға мүмкіндік береді және шынайы мәдени коммуникация үшін жағдай
жасайды. Жаңа ақпараттық және білім алу ортасында тіл үйренушілердің
табысты қызмет етуі олардың ақпараттық-технологиялық құзыретінің қалыптасу
деңгейімен сипатталады, оның құрамында мәдени ақпарат жетекші орын алады.
Интерактивті құралдарды сабаққа пайдаланғанда дидактикалық бірнеше
мəселелерді шешуге көмектеседі:
• пəн бойынша базалық білімді меңгеру;
• алған білімді жүйелеу;
• өзін-өзі бақылау дағдыларын қалыптастыру;
• жалпы оқуға деген ынтасын арттыру;
• оқушыларға оқу материалдарымен өздігінен жұмыс істегенде əдістемелік
көмек беру.
Қазақ тілін оқыту әдістемесін әлемдік ақпараттық білім кеңістігінің
деңгейіне көтерудің тиімді жолы – білім беру саласын толықтай
ақпараттандыру. Мемлекеттік тілді оқытуда соңғы мақсатты нәтиже –
қатысымдық құзыреттілікке қол жеткізудің ең негізгі тетігі – ақпараттық-
коммуникациялық технологияларды оңтайлы пайдалану. Бұған байланысты
Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 22 қыркүйектегі №6435
өкімімен бекітілген білім беру жүйесін ақпараттандырудың Мемлекеттік
бағдарламасында: Оқу үдерісінде педагогикалық және ақпараттық-
коммуникациялық технологияларды кеңінен пайдалану – жалпы білім беруді
дамытудың басты бағыттарының бірі, – делінген. Қазақстан Республикасының
“Білім туралы” Заңында білім беру жүйесін ақпараттандыру осы саладағы
мемлекеттік саясат негізінде анықталып, осы жүйедегі басты міндеттердің
біріне айналып отыр.
Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасы білім берудің ұлттық моделінің
қалыптасуымен және Қазақстанның білім беру жүйесін әлемдік білім беру
кеңістігіне кіріктірумен сипатталады. Қазақстан Республикасында қабылданған
білімді ақпараттандырудың мемлекеттік бағдарламалары еліміздің біртұтас
дүниежүзілік білім кеңістігіне ену мүмкіндіктерімен байланысты білім беру
саласын ақпараттық тұрғыдан қамтамасыз етудің жаңа сатылық жүйесін жасауға
бағытталған.
Білімді ақпараттандыру күрделі де көп қырлы үдеріс болып табылады, оның
сәтті жүзеге асуы білім мекемелерін компьютерлендіруге ғана емес, білім
беруді ақпараттандыруды қамтамасыз ету әдістемесіне, ғылым мен тәжірибенің
өзара байланысына да тәуелді. Бұл ғалымдар мен педагогтардың, психологтар
мен әдіскерлердің, бағдарламашылар мен ақпараттық-коммуникациялық
технологиялар саласы мамандарының күш-жігерін жан-жақты жұмылдыру уақытының
келгенін көрсетеді. Білімді ақпараттандыру – қазақ тілін үйретудің басты
талабы. Қоғамды ақпараттандыру үрдісінің дамуына байланысты тіл үйретудің
мазмұны жаңарып отырады. Қазақ тілін үйретуде қолданылатын ақпараттық білім
ортасы тіл үйренушінің ақпараттық сана-сезімінің, қатысымдық құзыретінің
қалыптасуына зор әсер етеді.
Соның ішінде қазақ тілінен берілетін білім мазмұнының оқыту мен
тәрбиеде шығармашылық бағдар алуына баса назар аудару қажет екендігі және
де бүгінгі күнгі білім берудегі оқытудың мазмұны мен құндылығы білім
алушыға күрделі жағдайда шешім қабылдай білу қабілетін дамыту, шығармашылық
ойлау стилін меңгерту, қазақ тілінен алған білімін өзінің қызмет ететін
саласында және басқа да жаңа салаларда тиімді қолдана білуге бағдарлау
болып табылатындығы туралыи мәселелер талдауға түсті. Қазақ тілін
ақпараттық технологиялар жүйесімен оқыту үдерісінде тілді оқытудың
тәрбиелік функция атқаратыны, соның негізінде студенттің ішкі қабілетінің
дамытылуы да бақыланып отырылатыны қарастырылды. Осы тұжырымдар негізінде
қазақ тілін ақпараттық технологиялар жүйесімен оқытудың мынадай
дидактикалық қағидалары айқындалып берілді:
✓ қазақ тілін ақпараттық технологиялар жүйесімен оқытудағы оқу
материалдарының деңгейленіп берілуі, яғни концентризм қағидасы;
✓ тілдің үйренуші және оны тұтынушы үшін ойлау құралына айналуы үшін
берілетін білім мазмұны символдар сомасына айналмай, оның өмірлік
қажеттілігін қамтитындай күйде болуы керкетігі ескеріле, қазақ тідін
ақпараттық технологиялар жүйесімен оқытудың түсініктілігі мен
кәсібилігі қағидасы айқындалды;
✓ қазақ тілін мультимедиялық және компьютерлік бағдарламалар арқылы
оқытудың оңтайландыру қағидасы негізге алып, нәтижелік пен уақыт
шығынын және ресурстарды есепке ала отырып, нақты жағдайда және оқу
актісіндегі саналы таңдау жасау жүзеге асыруды көздеу;
✓ оқу күрделі және тек индивидтің ішкі белсенділігімен іске асатын
психофизиологиялық үдеріс болып табылатындығы ескерілген, қазақ тілін
ақпараттық технологиялар жүйесімен оқытудың қызметтік сипатта болу
қағидасы. [5, 64]
Қазіргі заман талабы бойынша білім берудің ақпараттандырудың негізгі
талаптарының бірі – оқу үдерісіне мультимедиалық технологиялар мен
коммуникативтік интерактивті әдістемелердің үйлесімді байланысы негізінде
жасалған, оқыту және тексеру модульдерінен тұратын электрондық
бағдарламаларды, оқулықтарды енгізу. Қазақ тілін оқытуда компьютерлік
бағдарламаларды қолдану тәжірибесі көрсеткендей, оның нәтижелі болуы
көптеген факторларға, оның ішінде негізінен бағдарламаның сапалы болуына
байланысты. Кейбір электронды оқу құралдарында кездестіріп жүргеніміздей,
сурет немесе жазбаша мәтін түрінде ұсынылған ақпаратты тек көру немесе оқу
мүмкіндігі, кей жағдайда дыбысталу, яғни тыңдалым мүмкіндігі ғана берілетін
болса, ол қағазда басылған оқулықтың электронды аналогы ғана болып қала
береді. Ал мемлекеттік тілді оқытуда компьютердің шексіз мүмкіндіктерімен
толық қамтамасыз етілген, сөйлесім әрекетінің барлық түрін дамытуға әсер
ететін, оқыту әрі тексеру модульдерінен тұратын, тіл үйренушінің өз бетімен
қолдануына ыңғайлы, білім беру стандарттары талаптарына толық жауап беретін
мультимедиалық бағдарламалар қажет. Қазақстандық тілдік тұлғаның бойында
қалыптасуға тиісті негізгі құзыреттіліктерді назарға ала отырып,
компьютерлік оқыту бағдарламаларына келесі талаптар қойылады:
1. Тіл үйренушілердің қатысымдық құзыреттілігін қалыптастыруға барлық
қажетті жағдайларды жасау.
2. Үйренушілердің ақпараттық және мәдениеттік білімдерін көтеру.
3. Тіл үйренушілердің логикалық, рефлексиялық ойлауын дамыту.
4. Ақпараттық ортада өзін-өзі мәдени дамытудың психологиялық
алғышарттарын қалыптастыру.
5. Оқу уәждемесін арттыру және өнімді оқу-танымдық әрекетті дамыту.
6. Қазақ тілін өз бетімен автономды түрде оқу технологиясын меңгерту.
7. Эмпатия мен толеранттықты қалыптастыруға әсер ету.
8. Мәдениеттер диалогы субъектісінің тұлғасын қалыптастыруға әсер ету.
Интерактивтік технологияда оқушы белсенді субъектіге айналып, ауызша
тілдік қатынас та, жазбаша тілдік қатынас та қатар жүзеге асады. Қазақ
тілін модульді-интерактивтік технология арқылы оқыту барысында оқушылардың
теориялық, практикалық ойлаулары мен тілін дамытудың
дидактикалық негіздері жүйесін құрайтын төмендегі
компоненттер алынады:
Қазақ тілін оқытуды жаңа заман талап ететін сапа тұрғысынан
меңгертетін дидактикалық үдерістің біртұтас мақсаты:
▪ қазақ тілін меңгертуде танымдық әдістерді қолдану;
▪ қазақ тілі туралы қарапайым эмпирикалық білім мазмұнын оның рухани
қажетті білімге айналуына негіз болатындай етіп меңгерту;
▪ қазақ тілі туралы алынған эмпирикалық білімін теориялық сана
тұрғысынан қайта өңдеуіне жағдайлар жасау;
▪ оқушының, студенттің, тіл үйренушінің қазақ тілі туралы білімін
өзінің рефлексиялық жаттығулар орындауы мен жоба әдістері арқылы
қайта өңдеуін практикалық тұрғыдан ұйымдастыру.
Білім берудің кез-келген саласында электрондық оқулықтарды пайдалану
оқушылардың өз бетінше жұмысын және олардың жоғары танымдық белсенділігін
арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға,
шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды. Сапалы электронды оқулық
қашықтықтан оқытуға, тіл үйренушінің өздігінен оқып үйренуіне мүмкіндік
береді.Қазақ тілінің қоғамдық қызметін кеңейтіп, оның маңызын, қажеттілігін
табиғи түрде арттыру, жан-жақты дамытудың бірден-бір жолы – тілді үйретудің
сапасына қатаң талап қою, тіл үйренушілердің өздігінен білім алуын
ұйымдастырумен бірге оның нәтижелеріне тұрақты бақылау жасау. Бақылау жасау
– адамның өзінің алдына қойған мақсатына қарай жүзеге асырылатын әрекетінің
дұрыстығын қадағалау, тексеру. Компьютер тіл үйренушінің жауабын бағалайды,
келесі кезекте қандай материал ұсынылуы қажет екенін анықтайды. Оқу
үдерісінде компьютер оқытушы, электронды интерактивті тренажер, эксперт, іс-
әрекет серіктесі, құралы, үйретуші, тексеруші, бағалаушы қызметтерін
атқарады. [1, 78]
Қазақ тілін оқытуда қолданылатын бақылау, бағалау тапсырмаларын, аралық,
қорытынды сынақтарды компьютерлік жолмен автоматтандыру кезінде тексеруге
кететін уақыт мөлшерін бірнеше есеге үнемдеуге, бақылау мен тексеруде
объективтілікке қол жеткізіледі. Компьютердің мультимедиалық ерекшелігі
тест тапсырмаларын алуан түрлі етіп, сөйлесім әрекетінің барлық түрін қамти
отырып, қатысым әрекетіне негіздей құруға мүмкіндік береді. Қазақ тілін
ғаламтор арқылы оқыту жүйесінде қолданылып жүрген онлайн-тестілеу жүйесінің
диагностикалық мақсаты – бақылау, тексеру, бағалау, статистикалық
мәліметтерді талдау, қорытынды жасау арқылы тіл үйрету үдерісінің
нәтижесін, тіл үйренушінің қатысымдық құзыреттілігінің деңгейін анықтау
болып табылады, ол өз кезегінде кемшіліктер мен жетістіктердің себептерін
айқындауға, тіл үйрету үдерісінің әрі қарай даму болжамдарын жасауға ықпал
етеді.
Осылардың барлығы ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың дәстүрлі
әдістемеге қарағандағы артықшылықтарын пайдалану арқылы тіл үйренушінің
білім сапасының артуына, қатысымдық құзыреттілігінің қалыптасуына ықпал
етеді. Тілдік білім беруде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды
қолдану тіл үйренушілерді әлемдік мәдени құндылықтарға, ақпараттық
ресурстарға жақындатып алып келеді, шынайы мәдениаралық коммуникацияға
жағдай жасайды. Бұл технологияның тіл үйретудегі мүмкіндіктері ғылыми-
теориялық тұрғыдан жан-жақты дәлелденген, тек практикалық тұрғыдан жүзеге
асыруға мамандардың дайындығы арта түсуі қажет. Алдағы уақытта жоғары
талаптарға жауап беретін ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың
түрлері арта беретіні сөзсіз. Сондықтан қазақ тілін оқыту-үйрету үдерісінде
бұл технологияларды ұтымды қолдану үшін оқытушылардың өз кәсіби
шеберліктерін, ақпараттық-технологиялық құзыреттіліктерін үнемі дамытып
отыруы талап етіледі.
Қазақ тілі сабақтарында модульді-интерактивтік технология арқылы оқыту
жүйесі әрбір компонентті өзара байланыстыру және қатынас анықталуы керек
екені белгілі. Ондай байланыс ретінде оқу-танымдық қызметті алынады. Ал
қатынас ретінде дидактикалық қатынас алынады. Оқу-танымдық қызмет –
дидактиканың жетекші категориясы, ол дидактиканың заңдарына бағынады.Оқу-
танымдық қызметті жақсы да нәтижелі ұйымдастыру үшін, ғылыми негіз болып
отырған оқыту, оқу-танымдық қызмет, оқытудың мақсаттары, білім алу,
оқыту-тәрбиелеу әдістері сынды дидактиканың басты ұғымдары. Оқытудың
мұндай сипаттары оқу-танымдық қызметке тән. Сондықтан оқыту үдерісінде
оқушыға дайын білімнің берілуі ғана емес, олардың танымдық, ізденімділік
қызметін ұйымдастыру. Дидактикалық ілім оқытудың шынайы түрде жүзеге
асуына негіз болады. Қазақ тілінінің оқыту әдістемесі сабақтың өн бойында
танымдық әрекеттердің
небіркүрделі түрлері өтіліп, түрлі логикалық тұжырымдар жа салып,
cоның негізінде оқушының рухани әлемі қалыптасып жатады. Осы бағыттағы
ізденістер туындауының өзі дидактикалық үрдістерде туындаған қайшылықтардың
шешімін табу қажеттілігінен іздеу керек. Мұғалімнің міндеті жаңа
технологиялармен меңгерту жолын алдын ала ойластырудың әртүрлі әдістемесіне
негізделеді. Теориялық тұжырымдарды пайдалану арқылы оқыту сапасы
жақсарады.
Оқушылардың танымдық белсенд ілігін жетілдіру, оқушылардың
ойлауы мен тілін дамыту, оқушылардың жеке тұлға ретінде дамуын басты міндет
етіп қоюға мүмкіндік береді. Тілді инновациялық технологиялар арқылы
оқытудың шешудің тиімді жолы – әдістеменің жаңа формаларын енгізу болып
табылады. Жаңа педагогикалық технология жүйесі мектепте оқыту жүйесінің
барлық құраушы бөлшектері: пәннің
мақсаты, оқу мазмұны, әдістер , құралдар, танымдылық қызметті
ұйымдастыру түрлері, оқыту нәтижелері, гуманистік бағыттағы және тұлға
тәрбиесі болып келеді. [1,96]
1.2 Қазақ тілін оқытудың интерактивтік әдістер жүйесі
Қазақ тілін оқытудың интерактивтік әдістер жүйесі тараушасында
қазақ тілін ақпараттық технологиялар жүйесімен оқытудағы интерактивтік
әдістер жүйесі сипатталады. Интерактивті әдістер жүйесі дегеніміз – оқу
үдерісіндегі жасалатын қызметтердің рет-ретімен іске асуының негізіндегі
қажет ақпараттың жиналуы мен өңделуі және сол ақпаратты қолданушының
атқаратын қызметі мен сол ақпаратпен жасалатын операциялар. Бұл жерде
В.П.Беспальконың оқу үдерісін тұлғаның жеке тәжірибесі және танымдық
күшінің қалыптастырылуындағы қызметі (функциясы) және басқару деп танылуы
туралы пікірін басшылыққа алып, интерактив әдістің мәні білім беруші мен
білім алушының арасындағы оқу үдерісі кезіндегі үзіліссіз байланыстар мен
нәтижеге бірдей жету деген түйін жасалды. Кез келген білімді меңгеру
белгілі бір қызметті игеру негізінде өтілсе ғана нәтижелі болып табылады.
Интерактивті әдістерді қолдану жолдары контакт-интакт желісінде іске
асырылуы керке. Ақпараттық технологиялар жүйесімен оқытуда маңызды орын
интерактивті және мультимедиялық оқытуға беріледі. Өйткені мультимедиа
қазақ тілін ақпараттық технология жүйесімен оқытудың өзегі болып табылады.
Егер оқушы мен компьютер арасында тығыз қарым-қатынас байқалса,
бұндай оқытуды интерактивті деп атайды. Әдетте, мұндай қарым-қатынас
оқушылар қандай да бір тапсырманың шешімін табуға тырысқан кезде
байқалады. Интерактивті оқытудың басты мақсаты – оқушыларды өз бетінше
тапсырманың жауабын табуға үйрету. Оқушыларға дайын жауаптарды берген кезде
олардың ақыл-ой белсенділігі өспей қалады. Ал, әлдебір мәселені өздері
шешіп үйренген кезде ақыл-ой белсенділігі артады. Интерактивтіліктің түрі
анықталған, олар:
- Реактивті интерактивтілік: оқушылар бағдарлама ұсынған сұрақтарға
жауап береді. Тапсырмалар реті белгілі бір ережеге сүйеніп, өте қатаң
түрде анықталады (оқытудың сызықтық моделі);
- Іс-әрекетті интерактивтілік: оқушылар бағдарламаның жұмыс істеуін
өздері басқарады. Олар тапсырмаларды ұсынылған ретпен орындауды не
бағдарлама көлемінде өз бетінше іс-әрекет етуді өздері шешеді
(оқытудың сызықтық емес моделі). Сызықтық емес модель қашықтан оқытуда
тиімді болады;
- Өзара интерактивтілік: оқушы мен бағдарлама бір-біріне бейімделуге
қабілетті (Басқарылатын ашықтық модель). Бұл модель оқып-үйренушіге
кездесетін әртүрлі кедергілерді жеңе отырып зерттеу жүргізуге, жеке
есептерді шешуге мүмкіндік береді. Бұндай түрдегі бағдарламаларға
жаттықтыратын және практикумдық оқыту бағдарламалары және т.б. мысал
бола алады. [7, 18]
Бұл модельдердің үшеуінде де оқушы және бағдарлама тарапынан бақылау
деңгейі әртүрлі. Реактивті деңгейде оқып-үйренушінің іс-әрекеті
бағдарламамен анықталады. Ал, іс-әрекеттік, әсіресе, өзара деңгейлерде
басқару және қимыл-әрекет қолданушының өз еркінде.
Курсқа және ақпараттың мазмұнына әс ер ету үшін интерактивтіліктің кең мүм
кіндіктері бар, олар: экрандағы объектілерді тінтуірдің көмегімен басқару,
айналдыру жолағының көмегімен экранда жылжу, анықтамалықтың сұхбаттық
қызметі, кері байланыс, құрылымдық өзара әрекет, рефлексивті өзара
әрекеттер.
Интербелсенді оқыту – білім беру үдерісіне қатысушылардың өзара
әрекетінің диалогтық формасына негізделген таным тәсілі. Оның барысында
білім алушылардың бірлескен әрекет дағдылары қалыптасады. Интербелсенді
оқыту – білім беру үдерісінің соңғы мақсаты мен негізгі мақсаты мен негізгі
мазмұнын сақтайды.
Интербелсенді оқыту бірқатар міндеттерді шешеді:
✓ коммуникативті біліктер мен дағдыларды дамытады, оқушылар арасында
эмоционалдық дағдыларды дамытады, олардың арасында эмоционалдық
байланыс орнатуға көмектеседі;
✓ ақпараттық міндеттерді шешеді, себебі оқушыларды бірлескен әрекетті
онсыз жүзеге асыруға болмайтын қажетті ақпаратпен қамтамасыз етеді;
✓ жалпы оқу біліктері мен дағдыларын дамытады (талдау, жинақтау,
мақсаттар қою және т.б.), яғни білім беру міндеттерін шешуді
қамтамасыз етеді;
✓ командада жұмыс істеуге, басқаның пікіріне құлақ түруге үйрететін
болғандықтан, тәрбиелік міндетті қамтамасыз етеді.
Интербелсенді оқыту тағы бір маңызды міндетті орындайды. Ол жүйке
жүйесінің жүктемесін азайтуға, зейінді басқа нәрсеге аударуға, әрекет
формаларын ауыстыруға және т.б. мүмкіндік береді.
Оқудың интерактивті әдістерінің артықшылығы қандай? Ең алдымен,
интерактивті әдістер:
• оқушылардың қызығушылығын туғызады;
• әрқайсысының оқу процесіне қатысу белсенділігін кеңейтеді;
• әрбір оқушының сезіміне назар аударады;
• оқу материалдарын тиімді меңгеруге бейімдейді;
• оқушыларға көпжоспарлы әрекет етуге әсер етеді;
• кері байланысты жүзеге асырады;
• оқушылардың пікірлері мен қарым-қатынастарын қалыптастырады;
• өмірлік машықтарды қалыптастырады.
Интерактивтi әдістің негiзiн интерактивтi жаттығулар мен тапсырмалар
құрайды. Интерактивтi жаттығулар мен тапсырмалардың әдеттегілерден басты
айырмашылығы олар меңгерілген материалды тек бекiтуге ғана емес, жаңаны
оқып- үйренуге бағытталған.
Білім берудің негізгі мақсаты – білім мазмұнын жаңартумен қатар,
оқушылардың пәнге деген қызығушылығын әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолдана
отырып, белсенділігін арттыру мақсатында интерактивті тақтаны пайдаланып
сабақ өткізудің көптеген мүмкіншіліктері бар. Интерактивті тақта – бұл
компьютердің қосымша құрылғыларының бірі және де дәріс берушіге немесе
баяндамашыға екі түрлі құралдарды біріктіретін: ақпараттың кескіні мен
қарапайым маркер тақтасын біріктіретін құрал.
Интерактивтік оқу әдісі – деп нәтижесінде оқу әрекеті барысында
олардың өзара мотивациялық, инетеллектуалдық, эмоцияналдық және басқа да
жақтарынан жетістіктерге жетуді сезіну ситуациясын тудыра алатын,
оқушыларға педагогикалық әсерлі танымдық қарым-қатынас құруға кепілдік
беретін, мұғалім мен оқушының іс әрекетін оқу ойындары түрінде ұйымдастыру
тәсілдерін айтамыз.
Интербелсенді оқытудың әдістері мен тәсілдері қолданылған сабақ сегіз
кезеңнен тұрады:
1.Мотивация. Бұл кезеңді ұйымдастыру барысында бір сабақтан екінші
сабаққа өткен кезде мотивация тәсілдерін өзгерту қажет.
2.Мақсат қою. Оқушыларға мақсаттарды хабарлау әрекетті мақсатты
бағытталған етуге мүмкіндік береді.Мұғалім оқушыларға сабақтың мақсатын
қоюды үйретеді.
3.Жаңа ақпарат беру. Бұл кезең оқушылар нені білетінін, ненің таныс
емес және түсініксіз екенін таңдап алуға мүмкіндік береді. Бұл кезеңді миға
шабуылдан бастау ұсынылады: Бұл сөз Сізде қандай ассоциация тудырады?,
Бұл сөзбен қандай ұғымдар байланысты?.
4. Интербелсенді жаттығулар. Интербелсенді жаттығулар ретінде шағын
топтардағы жұмыс ұсынылады. Әрбір топ қысқа және неғұрлым ақпаратты түрде
сөйлеуі тиіс.
5. Жаңа өнім. Оқушылар игерген ақпараттың көлемін есепке ала отырып,
олардың өз қорытындылырын жасауына және көзқарасын білдіруіне мүмкіндік
жасалады.
6. Рефлексия кезеңінде оқушылар жасаған әрекеттің қорытындыларын
шығару көзделеді. Бұл кезең оқушыларға жаңа игерілген білімдерді бөліп
көрсетуге және қандай жағдайда қолдануға болатынын анықтауға мүмкіндік
береді.Рефлексия кезінде төмендегі сұрақтарды қоюға болады: - Не қатты
ұнады? - Нені үйрендіңдер? - Келешекте бұл білімдер қандай пайдаға асады? -
Бүгінгі сабақ бойынша қандай қорытынды жасауға болады? Қойылған сұрақтар
оқушыларға сабақта болған нәрсенің ең бастысын, жаңасын бөліп көрсетуге,
бұл білімдердің қайда, қалай және қандай мақсатта қолданылуы мүмкін екенін
түсінуге көмектеседі.
7. Бағалау. Бұл интербелсенді режимде жұмыс істейтін мұғалім үшін
күрделі мәселе болып табылады. Бағалау оқушылардың келесі сабақтағы жұмысын
ынталандыруы тиіс. Бағалауда мынадай қатынасты қолдануға болады: топтың
әрбір мүшесі әрқайсысын бағалайды, яғни әр жолдасына бағалау парағына баға
қояды. Мұғалім парақтарды жинап алып, орташа баллды есептеп шығарады.
Оқушылар жұмысын өзіндік бағалауды да қолдануға болады.
8. Үй тапсырмасы. Оқытудың интербелсенді әдістерін пайдаланып, өтілген
сабақтардан кейін игерілген материалды шығармашылықпен қайта қайта қарауға
мүмкіндік жасайтын тапсырмалар беріледі: шығарма жазу, қарастырылып отырған
мәселе бойынша өз көзқарасын білдіру және т.б. [6, 17].
Бүкіл оқыту барысында оның әртүрлі жақтарын қамтамасыз ететіндей бір
мезетте бірнеше технология қолдану керектігіне мұғалім назар аударуы қажет.
Нақты өмірде бұл жағдай әрқашан іске аса бермейді. Неге десеңіз, мұғалім
бір технолгияны немесе оның бір көрнекті элементін ғана парктикада
қолдануға бейім тұрады. Бұл жағдайда Интерактивтік оқу әдісінің бүтіндік
принципі бұзылады: бұл процесс әртүрлі технолгиямен жан-жақты қамтылуды
талап етеді, бүтін болғанда ғана технология педагогикалық тұрғыда әсерлі
болады.
Интерактивтік оқыту – бұл, ең алдымен оқушы мен мұғалімнің қарым-
қатынасы тікелей жүзеге асатын сұқбаттасып оқыту болып табылады.
Интерактивтің негізгі сипаттамалары қандай? Инетрактивтік оқыту –
бұл танымдық әрекеттің арнаулы ұйымдастыру формасы. Ол толық айқындалған
және мақсатын алдын-ала болжауға болатын оқыту түрі. Осындай мақсаттардың
бірі оқушы өзінің жетістіктерін, интелектуалдық белсенділігін сезетіндей,
оқу барысының өнімділігін арттыратын оқытудың жинақы шарттарын жасау.
Интерактивтік оқытудың мәнісі сыныптағы барлық оқушы таным процесімен
қамтылады, олар өздерінің білетін және ойлайтын нәрселері арқылы түсінуге
және қарсы әсер етуге мүмкіндік алады. Таным процесінде, оқу материалын
игеруде, оқушылардың біріккен әрекеттері мынаны білдіреді; әр оқушы өзіне
тән ерекше еңбегін сіңіреді, білім, идея, әрекет ету тәсілдерін алмасу
үздіксіз жүреді. Сонымен қатар, бұл процес өз-ара қолдау және қайырмыдылық
атмосферасында жүреді. Яғни, жаңа білім алып қана қоймайды, танымдық
процестің өзін дамытады, оны әлдеқайда жоғары топтасу мен еңбектесу
дәрежесіне көтереді.
Интербелсенді сабақта мұғалім оқушылар әрекетін сабақ мақсаттарына
жетуге бағыттап отырады. Диалогқа қатысу тыңдай білуді ғана емес, ести
білуді де, сөйлей білуді ғана емес, түсінікті бола білуді де талап етеді.
Интербелсенді әдістер оқушылардың өз күштерін, өз қабілетін сезінуге
мүмкіндік береді. Оқушылардың өзіндік бағалауы, өзіндік сенімі артады.Өзара
сыйластықты, айналасындағы адамдардың пікірлері мен мінезқұлықтарына
төзімділікті тәрбиелеу маңызды. Интербелсенді оқытуды жұптық жұмыстан
бастаған жөн. Жұптық жұмыс - ынтымақтастық пен өзара көмек үшін таптырмас
форма. Жұпта оқушылар бірін- бірі тексере алады, жаңа материалды бекіте,
өтілген материалды қайталай алады.
Қазақ тілі сабақтарында төмендегі тапсырмалардың түрлерін пайдалануға
болады:
Ауызша жұмыс:
1. Интервью-таныстық ойынын 3-сыныптағы алғашқы сабақтардың бірінде
өткізген дұрыс.Әр оқушы өзінің парта бойынша көршісімен
әңгімелеседі, содан соң ол жайлы бүкіл сыныпқа айтып береді (немен
айналысқанды жақсы көреді, нені оқығанды жақсы көреді). Ойын
сыныптың портретін жасауға, оқушылардың коммуникативтік
біліктерінің қалыптасқандық деңгейінің бастапқы диагностикасын
өткізуге көмектеседі.
2. Ережені өзара тексеруді жүзеге асыру (ауызша сұрау). Оқушы парта
бойынша көршісіне ережені айтып береді, мысал келтіреді, оларды
түсіндіреді. Содан соң оқушылар рөлдерін алмастырады, бірін-бірі
бағалайды. Мұғалім кез келген жұптан сұрай алады.
Жазбаша жұмыс:
1. Көршіге арналған сөздік диктант. Үйде балалар өткен ережеге
сәйкес сөздік диктант құрастырады (жекелеген карточкаға). Жоғарғы жағына
Құрастырған... деп жазады. Содан соң оқушылар сабақта карточка алмасады,
тапсырманы орындайды, төменге Орындаған... деп жазады. Күні бұрын мұғалім
қанша сөз болуы керек екенін айтады.
2. Балаларға үйде орындау үшін шығармашылық сипаттағы тапсырма
беріледі (эссе, шығарма, ертегі жазу).
3. Сабақтың басында немесе аяғында сөздік диктанттарды, үйге берілген
жаттығуларды өзара тексеруді ұйымдастыруға болады. Сабақтың алғашқы бес
минутында дәптерде жіберілген қателердің ізімен өзара диктант өткізген
дұрыс.Балаларға жұппен жұмыс істеген қатты ұнайтынын атап өткен жөн.
Сонымен, интербелсенді оқытуды пайдалану өмірлік жағдаяттарды модельдеуді,
рольдік ойындарды пайдалануды, мәселені бірлесе шешуді көздейді.[6,23]
1 – кесте
ІІ. ҚАЗАҚ ТІІЛН ОҚЫТУДЫҢ ИНТЕРАКТИВТІК НЕГІЗДЕРІ
2.1 Интерактивті әдістердің түрлері мен оны қолдану мүмкіндіктері
Қазіргі дидактикада әлеуметтік, педагогикалық-психологиялық оқыту
әдістерінің екі түрлі тобы бар: дәстүрлі оқыту және белсенді (активті)
оқыту әдістері. Бұлар ең алдымен, бір-бірінен алдына қоятын
мақсаттарына қарай ажыратылады.
Интерактивті және дәстүрлі оқыту әдістері ретінде бөлу тек шартты түрде
болуы қажет. Өйткені, дәстүрлі әдістер де оқыту үдерісінде белсенділікті
қолдануы тиіс. Дегенмен, дәстүрлі әдістер ең алдымен, білімнің белгілі
бір қорын жеткізу және практикалық іс-әрекет дағдыларын қалыптастыруға
бағытталған. Бұлар білім алушыларға үлгі ретінде дайын шешімдерді
ұсынудан тұрады.
Дәстүрлі әдіс арқылы оқытуда білім алушының мақсаты берілгенді жаттап
алып, тексерген кезде соны қайталап беру. Бұл тапсырманы орындауда әрине,
білім алушылар белсенді болуы керек. Бірақ, бұл белсенділік өзінің мазмұны
мен бағытталуына қарай негізінен репродуктивті сипатта болады.
Сондықтан, осы жағдай дәстүрлі әдіспен оқытуда есте сақтауға басым рөл
беріп, шығармашылық ойлау дамуының басқарылуына жеткілікті назар
аударылмауын анықтайды.
Білім алушылардың дербес ойлауы мен тұтқиылдан, төтенше кәсіби
тапсырмаларды маман ретінде шеше алу қабілетін дамытуға бағытталған
оқыту түрін активті оқыту әдістері (латын тілінен aktivus -
әрекетшіл, іскер) деп атайды. Активті оқытудың мақсаты – кәсіби
тапсырмаларды шеше алуды білу, білік-дағдылар ғана емес, сонымен қатар,
сараптау, ойлай білу, өз әрекетін бағдарлай алу іскерліктері болып
табылады. Игерілетін білімдер тек қор үшін ғана емес, орындаушылық пен
іс-әрекет мәдениетін ғана үйрету емес, жағдайлар мен тапсырмалар өзгеріп
отыруына қарай, шығармашылық іс-әрекеттің мәдениетіне де үйрету ретінде
алға шығады.
Интербелсенді оқыту технологиялары мыналар:
1. Жұппен жұмыс.
2. Ауыспалы үштіктер.
3. Әткеншек.
4. Шағын топтардағы жұмыс.
5. Аквариум.
6. Аяқталмаған сөйлем.
7. Миға шабуыл.
8. Шешімдер ағашы.
9. Рольдік (іскерлік) ойындар
10. Пікірталас.
11. Дебаттар
Оқытудың интербелсенді әдістерін 4 топқа бөлуге болады:
• топтық оқыту;
• фронтальдық оқыту;
• ойын барысында оқыту;
• пікірталас барысында оқыту.
Топтық оқу әрекеті - оқытуды шағын топтарда ұйымдастыру формасы.
Мұндай оқыту оқушылар үшін өз құрбыларымен ынтымақтастық жасауға, әр
адамның қарым-қатынасқа табиғи ұмтылысын жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Топтық оқытуға жұппен жұмыс, шағын топтағы жұмыс, аквариум жатады.
Фронтальдық интербелсенді әдістерге бүкіл сыныптың бір мезгілдегі бірлескен
жұмысын қамтитын әдістерді жатқызуға болады: Микрофон, Аяқталмаған
сөйлемдер, Миға шабуыл, Оқи отырып, үйренемін. Ойын барысында оқыту
әдістеріне рольдік ойындар, драматизациялау жатады. Пікірталасқа оқыту
әдісі оқыту үдерісінде оқушылардың танымдық әрекетінің маңызды тәсілі,
өйткені пікірталас – даулы мәселені көпшілік алдында кеңінен талқылау.
Бұндай әдістерге Ток-шоу, Пресс әдісі, Бағытыңды таңда әдістері
жатады. Интербелсенді әдістерді тиімді пайдалану үшін мұғалім өз жұмысын
жан-жақты жоспарлауы тиіс: - бастауыш сынып оқушыларының жас
ерекшеліктеріне, олардың иетербелсенді әдістемелермен жұмыс тәжірибесіне
сәйкес келетін тәсілдерді пайдалану; - оқушылар үшін тақырыпты игерудің
кілті болатын интербелсенді жаттығуларды іріктеу; - әрбір оқушының жұмыс
қарқынын және оның қабілеттерін есепке алу; - бір сабақта интербелсенді
әдістердің бір-екеуін қолдану.
Сонымен қатар, топтық пікірталас механизмдері оқыту мен
диагностикалау, шығармашылық және іс-әрекеттің басқа түрлеріндегі
тұлғааралық қарым-қатынастағы белсенділікті арттыру үшін қолданудың
тиімділігін көрсетті.
Дәстүрлі оқыту түріне де, интерактивті оқуда да ойын әдістері
қолданылады. Ойын әдісі оқу және кәсіби іс-әрекетті соның үлгісінде
жасауға негізделген топтық оқыту әдістерінің түрі ретінде алға шығады.
Ойын әдісі оқытудың маңызды түрлерінің бірі болып табылады. Әсіресе,
тіл меңгертуде ойын әдісінің орны ерекше. Біз осы ойын әдістеріне сипаттама
береміз.
Рөлдік ойындар оқу және кәсіби тапсырмаларды шешу үдерісінде
әлеуметтік рөлдердің үлгілерін жасауға негізделіп ұйымдастырылады. Рөлдік
ойындар білім алушыға әлеуметтік қатынастағы тілді меңгеру үшін оңтайлы
жағдайды қамтамасыз етеді.
Қазіргі уақытта іскерлік ойындардың алуан түрі, анықтамасы және
жіктемелері (классификациясы) бар деп айтуға болады. Қоғамдағы әлеуметтік-
өндірістік іс-әрекет нормаларын және іскерлік жағдаяттарды оңтайлы
шешу жолдарын іздестіру мақсатында маманның кәсіби әрекетінің
заттық және әлеуметтік мазмұнының үлгілерін жасау формасын іскерлік
ойындар (ІО) деп атайды. Яғни, іскерлік ойын дегеніміз белгілі бір
ұйымның және басқарушы мамандардың іс-әрекетін қайталау, сондай-ақ,
басқару жүйесін ойын түрінде үлгілендіру. Іскерлік ойын сценариінде
нысанның сипаттамасы, жүргізу тәртібі, қатысушылар құрамы, іс-әрекеттің
үлгісі бойынша жасалынатын лауазымдар көрсетіледі. Сонымен қатар,
қатысушылардың тізімі, олардың рөлдері, бастапқы ақпарат, ақпаратты
өңдеуге және тиісті шешім қабылдауға дайындық жасауға қажетті
анықтамалық материалдар мен кестелер ұсынылады. Ұсыналатын материалда
ойын ережелері мен әдістемелік нұсқаулар және қорытынды шығаруы
сипатталады.
Оқытудың дискуссиялық (пікірталастық) әдістері ұйымдасқан
коммуникацияға негізделген оқу-кәсіби тапсырмаларды шешу барысындағы
топтық оқыту. Топтық пікірталас - оның мақсатын жылдам әрі жемісті шешу
үшін бірлескен коммуникацияны ұйымдастыру әдісі болып табылады.
Оқыту әдістерінің ішінде дөңгелек үстел топтық пікірталастың бір
түрі, әрі оқыту әдісінің тиімді тәсілдерінің бірі ретінде алға шығады.
Әдетте, дөңгелек үстелге маңызы жоғары тақырыптық мәселелер ұсынылып,
бұл мәселе бойынша жетекші мамандар қатыстырылады. Миға шабуыл -
инновациялық ойындардың бастапқы және дискуссиялық әдістердің бір
түрі болып табылады. Бұл әдіс ізденістерді сынға алмайтынымен, іздену
барысында туындаған бар жорамаларды жинаумен, оларды практикадағы
қиындықтарды жою үшін болашақта қолдануға болатындығын талдаумен
сипатталады. Интеллекттік бой сергіту жедел сұрақ-жауап сипатында
өткізіледі. Оқытушы білім алушыларға сұрақ қояды, олар оған қысқаша жауап
беруі қажет. Егер біреуі сұраққа жауап беруге қиналатын болса, оқытушы
басқаларынан сұрайды. Осылайша 10-15 минут ішінде білім алушылардың
бастапқы түсініктер, категориялар, ұстанымдар, негізгі теориялық ойлар
туралы түсініктері тексеріліп, әрі қарайғы белсенді танымдық іс-әрекетке
дайындық жүргізіледі. Шын мәнісінде қақтығыс әдісі мен нақты жағдаяттарды
талдау әдістері кейс әдісінің (ағылшынша кейс - жағдай, оқиға)
басқаша атаулары болып табылады. Қақтығыс әдісі – шынайы тәжірибеден
алынған оқиғаларды талқылауға негізделген дискуссиялық оқыту әдістерінің
бір түрі ретінде алға шығады. Кейс, яғни нақты жағдаяттарды талдау әдісі –
индивидтің қарастырылып отырған құбылысқа тән күнделікті және кәсіби
тәжірибесіндегі оқиғаны сипаттауына негізделген дискуссиялық оқыту
әдістерінің бір түрі болып табылады. Бұл әлеуметтік-психологиялық оқытуда
оқу үлгісі арқылы пайдаланылатын дәл осындай оқиғаның ғылыми
негізделген сипаты. Топта туындаған жағдаяттардың барлығында және кез-
келген тақырыптық және мәселелік аймақтарда қолдануға болатындығы
интерактивті ойындардың артықшылығы болып табылады. Интерактивті ойындар
арқылы кез-келген дара және кәсіби мінез-құлық тәсілдерін, атап айтар
болсақ, коммуниникативтік дағдыларды, байқампаздықты, өзінің және басқаның
сезімдерін саралай алу қабілеттерін, сонымен бірге, шығармашылық
қабілеттер мен қиялды жақсартып, дамытуға болады. Интерактивті ойындар
топты жетелеу, шешім қабылдау үдерісінде, рөлдік мінез-құлықты, шиеленісті
шешуде, ынтымақтастыққа, биліктік-мәртебелік қатынастарға және т.б. оқыту
үшін қолданылады.
Оқыту үдерісінде қолданылатын ойындар тұлғаішілік немесе тұлғааралық
мәселелердің алуан түрлерінің ішінен маңызды бөлшектерін бөліп алып,
жасанды тудырылған қандай да бір іс-әрекет кестесі арқылы көрсетуге
жәрдемдеседі. Мұның негізінде қатысушылардың интеллектілік және эмоциялық
күш-қуаты белгілі бір бағытта жинақталады. Интерактивті ойындардың
қарапайым әлемі қатысушыларға өтіп жатқан оқиғаның құрылымы мен себеп-
салдарының өзара байланысын шынайы өмірге қарағанда жақсырақ тануға,
оны түсінуге мүмкіндік береді. Осылайша, мінез-құлықтың жаңа тәсілдерін
неғұрлым тиімдірек және тәуекелі аз жолмен үйренуге және өз идеяларын
тәжірибеде қолданып көруге жағдай туады.
Қай сипатта болсын ойын ұғымының маңызы жоғары. Себебі,
интерактивті ойындар қатысушылардың қызығушылығын және тәуекелге
дайындығын оятады. Сонымен қатар, барлық ойынға тән сынақ жағдайын
туындата отырып, жаңалық ашу қуанышын сыйлайды.
Интерактивті оқыту әдістері – бұл ұжымдық, өзіндік толықтыратын,
барлық қатысушылардың өзара әрекетіне негізделген, оқу үдерісіне білім
алушының қатыспай қалуы мүмкін болмайтын оқытуды ұйымдастыру болып
табылады.
Интерактивті әдістің ерекшелігі – бала өзгелермен араласу барысында ашыла
түседі, көбірек оқып, тәжірибе жинай білуі керек. Тәжірибе интеллектуалдық
тәуелсіздіктің негізі болып табылады және барлық өркениетті азаматтың
қажетті құралы десек те болады. Интерактивті әдістеме білім алушылардың
мынадай мақсаттарына жетуге мүмкіндік береді:
1) олар мол мағлұмат алып, өздері айт-қан пікірге логикалық түсініктеме
беруге жол ашады;
2) өз пікірлерін терең ойланып айта алатын болады;
3) мәселені талқылаған кезде бұған дейін алған, тәжірибеде жинақтаған білім
қорын пайдалана алады;
4) бір-бірінен жаңа мағұлматтар ала отырып, білімін толықтыра алады;
5) шындыққа көз жетуі үшін дәлел іздеп, ойын анықтап көрсете алады; [8, 77]
Білім берудегі интерактивті тақтаны қолданудың үш кілттік бағытының
артықшылығын қарастырайық.
1. Презентациялар, демонстрациялар, модельдеуді сабақтарда қолдану
Интерактивті тақта – визуалды ресурс. Сабаққа қажетті кез келген
суреттер, сызбалар, кесте, диаграммаларды қолдануға мүмкіндік береді.
Интернет желісіне қосылып ақпарат алуға, оқу материалын қозғалмалы күйге
келтіру, абстрактілі ойлау мен түсінуді моделдеуге , обьектілерді ойлау мен
түсінуді моделдеуге, обьектілер арсындағы байланыс орнатуға болады.
2. Сабақ барысында оқушылардың белсенділігінің артуы
Интерактивті тақтамен жаңа сабақ өткізу кезінде тиімді қолдануға болады. Әр
пәннің өз ерекшелігімен қатар, өзіндік күрделігі де болады. Сондықтан
ұстаздың міндеті осы күрделікті дұрыс құрастырып, сабақтың әр сағатын
тиімді өткізу. Жалпы интерактивті тақтаны пайдалана отырып білімін
жетілдіру барысында іскерлігін дамыту, тапсырмаларды орындау барысында
теориялық білімдерін тиімді пайдалана білу.белсенділік танытып
тапсырмаларды ұқыпты орындаған оқушылардың ой-өрісін жан-жақты
жетілдіруіне, шығармашылық қабілетін арттыруына, белсенділігін дамытуына
ықпалы зор.
3. Уақыт ұтымдығы
Егер сізде интерактивті тақта болса, сізге күтуге тура келмейді. Мысалы,
жаңа тақырыпты, үй тапсырмасын жазып уақыт алмаймыз. Алдын ала дайындалған
материалдарды қолдау арқылы тіпті қиын тақырыпты оқушыларға меңгеруге оңай
болады. Қолданылған материалдарды сақтап қоюға болады. Тіпті шетелдік оқыту
әдісінде сабаққа келмей қалған оқушыға дайын материалды беріп жіберіп,
меңгеріп алуын қамтамасыз етеді екен.
Интерактивті оқыту ең алдымен білім алушы мен оқытушы қарым-қатынасы
тікелей жүзеге асатын сұхбаттасып оқыту ретінде алға шығады. Сонымен қатар,
көптеген зерттеулерді тұжырымдайтын болсақ, интерактивті оқыту дегеніміз
танымдық әрекеттің арнаулы ұйымдастыру формасы болып табылады. Интерактивті
оқыту толық айқындалған және мақсатын алдын-ала болжауға болатын оқытудың
бірден бір түрі. Осындай мақсаттардың бірі білім алушы өзінің
жетістіктерін, интеллекттік белсенділігін сезетіндей, оқу барысының
өнімділігі арттырып және қарқындылығын қамтамасыз ететін оқытудың жинақы
шарттарын жасау екені сөзсіз. [7, 90]
2.2 Қазақ тілі сабақтарында интерактивті әдісті қолданудың ерекшеліктері
Білім беру саласының барлық жағына жаңаша көзқарас, жаңаша қарым-
қатынас (жаңа базистік оқу жоспарына көшу, білім мазмұнын жетілдіру, оқу
әдістемелік кешендерге көшу, т.б.), жаңаша ойлау қалыптасуда.Қазір дәстүрлі
білім беруде студенттерге тек пәндік білім, білік, дағдылардың белгілі
жиынтығын меңгеруге ғана бағытталып, олардың жеке басының дамуына, тұлға
ретінде қалыптасуына көңіл бөліп отыр.
Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік
білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу
тәрбиесі үдерісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім
берудің мазмұны жаңарып, жаңа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты
Филология факультеті
Қазақ тілі мен әдебиеті кафедрасы
Шандаулетова Алмабике Мерекеқызы
ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУДЫҢ ИНТЕРАКТИВТІК ӘДІСТЕРІ
Курстық жұмыс
Ғылыми жетекші: Алиева Д.А.
Аға оқытушы
Қостанай, 2017 жыл
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І. ҚАЗАҚ ТІЛІН АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЖҮЙЕСІМЕН
ОҚЫТУ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Қазақ тілін ақпаратық-технологиялар жүйесімен оқытудың дидактикалық
негізері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Қазақ тілін оқытудың интерактивтік әдістер
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 11
ІІ. ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУДЫҢ ИНТЕРАКТИВТІК НЕГІЗДЕРІ ... ... ..
2.1 Қазақ тілін оқытудың интерактивті әдістерінің түрлері мен оны қолдану
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.2 Қазақ тілі сабақтарында интерактивті әдісті қолданудың
ерекшеліктері...21
2.3 Қазақ тілі сабақтарында интерактивті әдісті қолданудың
тиімділігі ... ... ...25
2.4 Қазақ тілі сабақтарында интерактивті тақтаны қолданудың
жолдары ... ... 30
ПРАКТИКАЛЫҚ
БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..39
ҚОРЫТЫНДЫ
БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..49
КІРІСПЕ
Заманын түлкі боп шапса, оны тазы боп қу
Адамзат өркениеті XXІ ғасырға қадам басқаннан кейін жаңадан шешуді
талап ететін көптеген жаңа мәселелерге тап болды. Соның ішінде жоғарғы
білім жүйесіндегі реформалардың уақыт талабына сай келмеуі маңызды орын
алады.
Жиырмасыншы ғасырдың соңында ақпараттық технологиялардың және
коммуникация құралдарының жоғары қарқынмен дамуы, әлемдегі ақпарат санының
жылына екі есе артуына және технологиялар мен білімдердің жаңа салаларының
пайда болуына әкелуі, бұл артқа қалушылықтың басты себебі болып отыр. Бұрын
болып көрмеген коммуникациялардың жаңа құралдарының пайда болуы өте үлкен
ақпарат қорының жиналуына әкелді, ал бүгінгі күнде ақпарат басты байлық
болып табылады. Бұл ХХІ ғасырдың басының адамзат дамуының алдыңғы әуірінен
ең үлкен артықшылығы.
Жаңа жоғарғы білім беру жүйесі адамдарды жоғары қарқынмен дамыған
болашақта орнын табуға дайындауы керек. Яғни, тек білімділіктің деңгейін
көтеріп қана қоймай, сонымен қатар қоршаған ортада тез өзгеретін
экономикалық, технологиялық, әлеуметтік және ақпараттық реакцияларға
бейімделген интеллектің жаңа түрін, жаңа бейнені және жаңаша ойлау
қабілетін қалыптастыруы керек.
Болжамдық зерттеулердің нәтижелері көрсеткендей осы ғасырда білім беру
үздіксіз процесске айналатынын көрсетті. Ол адам өмірінің әр күнін қамтиды,
себебі: тек білім алу арқылы ғана ол технологиялық инновацияларға бейімделе
алады, жаңа білімдер мен кәсіби әрекеттерінің көптеген бағыттарын игере
алады.
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі таңда мемлекеттік тіл – қазақ тілінің
қоғамдық қызметін кеңейту мәселесі алға қойылған міндеттердің біріне
айналғаны мәлім. Қазақстан Республикасының жаңа Ата заңының баптарында,
сонымен қатар Тіл саясатының тұжырымдамасы мен Тіл туралы Заңда
айтылған мәселе – мемлекеттік қазақ тілін одан әрі дамыту, жетілдіру. Осы
мақсатта әр түрлі сала қызметкерлеріне мемлекеттік тілді тереңдете оқыту
мәселесі де алға қойылды.
Интеграция мен ғаламдастырумен қатар жүріп келе жатқан бүгінгі таңда
білім берудің сапасы мен деңгейін жан-жақты көтеру жаңаша ойлайтын, оқыту
мен тәжірибенің жаңа технологиясын күнделікті жұмысында қолдана білетін
ұстаздардың ғана жұмысы жемісті болмақ.
Қазіргі білім берудің стратегиялық мақсаты – жан-жақты білімді
қамтамасыз ету болып табылады. Сондықтан қазіргі білім беру жүйесінде жаңа
технологияларды енгізу күннен күнге басты талапқа айналып, осы әдістерді
жетілдіре түсі қажеттігі күшейіп келеді. Қазақ тілін оқыту әдістемесін
тереңдету арқылы мемлекеттік тіл деңгейін көтеруге мүмкіндік бар екені
айшық. Аталмыш әдістемелік нұсқауда кәсіптік қазақ тілінде жаңа
инновациялық технологияларды қолдану тиімділігін талдап, нұсқау беріледі.
Интерактивтік оқыту әдістері арқылы қазақ тілін оқытудың басты ерекшелігін
анықтау. Интерактивтік әдіс арқылы сабақты игертудің әдістемесін ұсыну
[1,3].
Курстық жұмыстың мақсаты мен міндеті.
Жұмыстың негізгі мақсаты – қазақ тілін оқытудың интерактивтік әдістерінің
түрлерін анықтап, оның тиімділігі мен қолдану жолдарын көрсету.
Осы мақсаттарға жету жолында төмендегідей міндеттер қойылды:
- қазақ тілін оқытудың интерактивті әдістерінің түрлері мен оны қолдану
мүмкіндіктерін көрсету;
- қазақ тілі сабақтарында интерактивті әдісті қолданудың ерекшеліктерін
айқындау;
- қазақ тілі сабақтарында интерактивті әдісті қолданудың тиімділігін
дәлелдеу;
- қазақ тілі сабақтарында интерактивті тақтаны қолданудың жолдарын
көрсету.
Зерттеудің ғылымилығы:
• қазақ тілін оқытудың интерактивті әдістерінің түрлері мен олны қолдану
мүмкіндіктері көрсетілді;
• қазақ тілі сабақтарында интерактивті әдісті қолданудың ерекшеліктері
айқындалды;
• қазақ тілі сабақтарында интерактивті әдісті қолданудың тиімділігі
дәлелденді;
• қазақ тілі сабақтарында интерактивті тақтаны қолданудың жолдары
көрсетілді.
Зерттеудің теориялық-әдіснамалық негізі. Зерттеудің негізгі дереккөздері
ретінде ғылыми-теориялық еңбектер мен ғылыми зерттеулер пайдаланылды. Соның
ішінде Өстеміров К., Оразбаева Ф.Ш., Рахметова Р.С., Мұхамеджанова А.Т.
т.б. мамандардың еңбектерін атауға болды.
Зерттеудің нысаны. Мектептерде, жоғарғы оқу орындарында қазақ тілін
интерактивтік оқыту әдісі арқылы оқыту үрдісі.
Курстық жұмыстың зерттеудің әдістері: Қазақ тілін оқытудың интерактивтік
әдістерінің өзіндік ерекшелігін, қызметін анықтау барысында ғылыми-
теориялық әдістер, баяндау, талдау, сұрыптау, салыстыру, ойын элементтерін
пайдалану, эксперимент, қорытындылау әдістері қолданылды.
Курстық жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспе және негізгі мәселелерді
қамтитын екі тараудан, практикалық бөлім мен қорытындыдан тұрады. Жұмыс
соңында әдебиеттер тізімі көрсетіледі.
І. ҚАЗАҚ ТІЛІН АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЖҮЙЕСІМЕН ОҚЫТУ
1.1 Қазақ тілін ақпараттық-технологиялар жүйесімен оқытудың дидактикалық
негіздері
Қазақ тілін ақпараттық технологиялар жүйесімен оқыту атты тарауда
жоғары оқу орындарында қазақ тілін ақпараттық технологиялар жүйесімен
оқытудың дидактикалық негіздері, интерактивті әдістер жүйесі қарастырылды.
Қазақ тілін ақпараттық-технологиялар жүйесімен оқытудың дидактикалық
негіздері тараушасында дидактикада оқыту, оқу және білім мазмұны үштігінің
үнемі сәйкес болуын қарастыратыны айтылады.
Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісі әлемдік бәсекелестікті
күшейте түсуде. Елбасы Н. Ә. Назарбаев Қазақстанның әлемдегі бәсекеге
қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы атты жолдауында Білім беру
реформасы – Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз етуге
мүмкіндік беретін аса маңызды құралдарының бірі деп атап көрсетті.
Білім беру үрдісін ақпараттандыру – жаңа ақпараттық технологияларды
пайдалану арқылы дамыта оқыту, дара тұлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын
жүзеге асыра отырып, оқу – тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі
мен сапасын жоғарлатуды көздейді.
Біріккен ұлттар ұйымының шешімімен ХХІ ғасыр –ақпараттандыру ғасыры
деп аталады. Қазақстан Республикасы да ғылыми – техникалық прогрестің
негізгі белгісі – қоғамды ақпараттандыру болатын жаңа кезеңіне енді.
Заманымызға сай қазіргі қоғамды ақпараттандыруда педагогтардың біліктілігін
ақпараттық – коммуникациялық технологияны қолдану саласы бойынша көтеру
негізгі міндеттерінің біріне айналды.
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында : Білім беру жүйесінің
басты міндеттерінің бірі - білім беру бағдарламаларын меңгеру үшін
жағдайлар жасау керек - деп көрсетілген. Солардың бірі білім беруді
ақпараттандыру барысында дидактикалық және оқыту құралы болып компьютер
саналады. Сондықтан кез келген білім беру саласында мультимедиялық
электрондық оқыту құралдары барлық пәндерді оқытуға пайдаланады. Бұл
бағытта ақпараттық технологияны оқыту үрдісіне екпінді түрде енгізу
бағытында және қолданылатын жаңа құралдардың бірі - бағдарламалық –
техникалық кешен болып саналатын Активті экран болып табылады.
Ақпараттық қоғамның негізгі талабы - оқушыларға ақпараттық білім
негіздерін беру, логикалық - құрылымдық ойлау қабілеттерін дамыту,
ақпараттық технологияны өзіндік даму мен оны іске асыру құралы ретінде
пайдалану дағдыларын қалыптастырып, ақпараттық қоғамға бейімдеу.
Олай болса, ақпараттық бірліктердің білімге айналуы әлемнің жүйелік -
ақпараттық бейнесін оқушылардың шығармашылық қабілеттері мен құндылық
бағдарларын дамыту арқылы қалыптастыруды көздейтін, адамның дүниетанымының
құрамдас бөлігі болып табылатын интеллектуалды дамуды
қалыптастырудың бір жолы.
Ақпараттық бірлікті қалыптастыру: мектептің материалдық -техникалық
базасына; ақпараттық қоғам саясатының мақсаты мен міндеттеріне; оқушылардың
ақпараттық мәдениетін қалыптастыру жүйесіне;
оқушылардың жас ерекшеліктері мен меңгеру қабілеттеріне, педагог
мамандардың информатикадан білім деңгейлерінің сапасы мен шеберліктеріне,
оқу - тәрбие бағытының ақпараттық қоғам бағытымен өзара байланысына
тәуелді.
Қазіргі жаппай ақпараттандыру заманында қазақ тілін үйрету мен
ақпараттық технологияларды игеру жарыспалы түрде қолданылады. Ақпараттық
қоғам кезінде оқытушы тіл үйренушілердің алдында жалғыз ақпарат көзі
болмайды. Ол ақпарат алуды жеңілдететін аралық тұлғаға айналады. Адамзат
өркениетінің іргелі сипаты қажетті ақпаратты іріктеп алу, жинақтау, өмірге
бейімдеп өңдеу және тұтыну болып табылады. Ақпараттық қоғамда алғашқы
компьютерлік сауаттылық пен оны пайдалана білуді меңгермейінше, белгіленген
міндеттерді шешу үшін компьютерлік құралдарды пайдалана білмейінше қазіргі
ғылым мен мәдениетте, өндірісте, іскерлік пен қоғамның басқа да саласында
адамның шығармашылық әлеуетін толық пайдалану мүмкін емес. Сондықтан қазақ
тілін үйретуде қатысымдық құзыреттіліктің жоғары белсенді түрін дамыту
ақпараттық-коммуникациялық технологияларды тиімді қолданғанда жүзеге асады.
Жалпы “Ақпараттық технология” термині ғылымда XX ғасырдың 40-50 жылдары
пайда болған, оны Америкада XX ғасырдың басында дидактиктер оқуға арналған
медиа (instructional media), оқыту машиналары (teaching machines),
оқытуды автоматты түрде басқару (programmed instruction) сияқты
ұғымдармен атаған. Шетелдік және отандық ғалымдардың зерттеулерін талдай
келе, біз мынадай анықтама ұсынамыз: Ақпараттық-коммуникациялық
технология дегеніміз – мәліметтерді әр түрлі деңгейде, әр түрлі нысанда
ұйымдастыруға қолайлы, жылдамдығын бірнеше мәрте арттыруға, қол жетпейтін
көрнекіліктерді пайдалануға мүмкіндік беретін, технологиялық тізбекке
біріктірілген, ақпараттық ресурстарды қолдану арқылы ақпаратты жинау,
сақтау, өңдеу, шығару және тарату әрекеттерін қамтамасыз ететін өндірістік
және программалық – техникалық құрылғылар мен әдістер жиынтығы. [1, 18]
Оқу үдерісінде, ғылыми-зерттеу және басқару қызметінде жаңа ақпараттық-
коммуникациялық технологияларды қолдану, әлемдік білім кеңістігіне
толығымен еніп, халықаралық деңгейге көтерілуде білім беру үдерісіне
ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың жетістіктерін енгізу қоғамды
дамытудың жоғары тиімді технологияларына сүйенген жаңа білім стратегиясына
көшу болып табылады. Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды оқу
үдерісінде пайдалану – ғасыр талаптарына сәйкес тәрбие беруде тұлғаның
танымдық ойлау қабілетін дамытып, шығармашылыққа ұмтылдырады. Оқу
үдерісінде ақпараттық-коммуникациялық технологияны кең көлемде енгізу
педагогикалық еңбектің тиімділігін жоғарылатып, әдіснамалық тәсілдерді
қолданудың артуына алып келеді. Сондықтан тіл үйренушінің танымдық іс-
әрекеттерін күшейтіп, өздік жұмыстарды сапалы және жылдам орындау
мүмкіндіктерін арттыру мақсатында дыбыстық, графикалық, видео, мультимедиа
элементтерімен оқытудың мүмкіндігі жоғары. Ақпараттық технологияларды
қолдану интерактивтік және бейімделу сияқты құнды қасиеттері бар білім алу
ортасын тудырады. Тілдік білім алуды ақпараттандыру тіл үйренушілерге
дүниежүзілік мәдениет байлықтарымен, ақпараттық ресурстармен қатынас
жасауға мүмкіндік береді және шынайы мәдени коммуникация үшін жағдай
жасайды. Жаңа ақпараттық және білім алу ортасында тіл үйренушілердің
табысты қызмет етуі олардың ақпараттық-технологиялық құзыретінің қалыптасу
деңгейімен сипатталады, оның құрамында мәдени ақпарат жетекші орын алады.
Интерактивті құралдарды сабаққа пайдаланғанда дидактикалық бірнеше
мəселелерді шешуге көмектеседі:
• пəн бойынша базалық білімді меңгеру;
• алған білімді жүйелеу;
• өзін-өзі бақылау дағдыларын қалыптастыру;
• жалпы оқуға деген ынтасын арттыру;
• оқушыларға оқу материалдарымен өздігінен жұмыс істегенде əдістемелік
көмек беру.
Қазақ тілін оқыту әдістемесін әлемдік ақпараттық білім кеңістігінің
деңгейіне көтерудің тиімді жолы – білім беру саласын толықтай
ақпараттандыру. Мемлекеттік тілді оқытуда соңғы мақсатты нәтиже –
қатысымдық құзыреттілікке қол жеткізудің ең негізгі тетігі – ақпараттық-
коммуникациялық технологияларды оңтайлы пайдалану. Бұған байланысты
Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 22 қыркүйектегі №6435
өкімімен бекітілген білім беру жүйесін ақпараттандырудың Мемлекеттік
бағдарламасында: Оқу үдерісінде педагогикалық және ақпараттық-
коммуникациялық технологияларды кеңінен пайдалану – жалпы білім беруді
дамытудың басты бағыттарының бірі, – делінген. Қазақстан Республикасының
“Білім туралы” Заңында білім беру жүйесін ақпараттандыру осы саладағы
мемлекеттік саясат негізінде анықталып, осы жүйедегі басты міндеттердің
біріне айналып отыр.
Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасы білім берудің ұлттық моделінің
қалыптасуымен және Қазақстанның білім беру жүйесін әлемдік білім беру
кеңістігіне кіріктірумен сипатталады. Қазақстан Республикасында қабылданған
білімді ақпараттандырудың мемлекеттік бағдарламалары еліміздің біртұтас
дүниежүзілік білім кеңістігіне ену мүмкіндіктерімен байланысты білім беру
саласын ақпараттық тұрғыдан қамтамасыз етудің жаңа сатылық жүйесін жасауға
бағытталған.
Білімді ақпараттандыру күрделі де көп қырлы үдеріс болып табылады, оның
сәтті жүзеге асуы білім мекемелерін компьютерлендіруге ғана емес, білім
беруді ақпараттандыруды қамтамасыз ету әдістемесіне, ғылым мен тәжірибенің
өзара байланысына да тәуелді. Бұл ғалымдар мен педагогтардың, психологтар
мен әдіскерлердің, бағдарламашылар мен ақпараттық-коммуникациялық
технологиялар саласы мамандарының күш-жігерін жан-жақты жұмылдыру уақытының
келгенін көрсетеді. Білімді ақпараттандыру – қазақ тілін үйретудің басты
талабы. Қоғамды ақпараттандыру үрдісінің дамуына байланысты тіл үйретудің
мазмұны жаңарып отырады. Қазақ тілін үйретуде қолданылатын ақпараттық білім
ортасы тіл үйренушінің ақпараттық сана-сезімінің, қатысымдық құзыретінің
қалыптасуына зор әсер етеді.
Соның ішінде қазақ тілінен берілетін білім мазмұнының оқыту мен
тәрбиеде шығармашылық бағдар алуына баса назар аудару қажет екендігі және
де бүгінгі күнгі білім берудегі оқытудың мазмұны мен құндылығы білім
алушыға күрделі жағдайда шешім қабылдай білу қабілетін дамыту, шығармашылық
ойлау стилін меңгерту, қазақ тілінен алған білімін өзінің қызмет ететін
саласында және басқа да жаңа салаларда тиімді қолдана білуге бағдарлау
болып табылатындығы туралыи мәселелер талдауға түсті. Қазақ тілін
ақпараттық технологиялар жүйесімен оқыту үдерісінде тілді оқытудың
тәрбиелік функция атқаратыны, соның негізінде студенттің ішкі қабілетінің
дамытылуы да бақыланып отырылатыны қарастырылды. Осы тұжырымдар негізінде
қазақ тілін ақпараттық технологиялар жүйесімен оқытудың мынадай
дидактикалық қағидалары айқындалып берілді:
✓ қазақ тілін ақпараттық технологиялар жүйесімен оқытудағы оқу
материалдарының деңгейленіп берілуі, яғни концентризм қағидасы;
✓ тілдің үйренуші және оны тұтынушы үшін ойлау құралына айналуы үшін
берілетін білім мазмұны символдар сомасына айналмай, оның өмірлік
қажеттілігін қамтитындай күйде болуы керкетігі ескеріле, қазақ тідін
ақпараттық технологиялар жүйесімен оқытудың түсініктілігі мен
кәсібилігі қағидасы айқындалды;
✓ қазақ тілін мультимедиялық және компьютерлік бағдарламалар арқылы
оқытудың оңтайландыру қағидасы негізге алып, нәтижелік пен уақыт
шығынын және ресурстарды есепке ала отырып, нақты жағдайда және оқу
актісіндегі саналы таңдау жасау жүзеге асыруды көздеу;
✓ оқу күрделі және тек индивидтің ішкі белсенділігімен іске асатын
психофизиологиялық үдеріс болып табылатындығы ескерілген, қазақ тілін
ақпараттық технологиялар жүйесімен оқытудың қызметтік сипатта болу
қағидасы. [5, 64]
Қазіргі заман талабы бойынша білім берудің ақпараттандырудың негізгі
талаптарының бірі – оқу үдерісіне мультимедиалық технологиялар мен
коммуникативтік интерактивті әдістемелердің үйлесімді байланысы негізінде
жасалған, оқыту және тексеру модульдерінен тұратын электрондық
бағдарламаларды, оқулықтарды енгізу. Қазақ тілін оқытуда компьютерлік
бағдарламаларды қолдану тәжірибесі көрсеткендей, оның нәтижелі болуы
көптеген факторларға, оның ішінде негізінен бағдарламаның сапалы болуына
байланысты. Кейбір электронды оқу құралдарында кездестіріп жүргеніміздей,
сурет немесе жазбаша мәтін түрінде ұсынылған ақпаратты тек көру немесе оқу
мүмкіндігі, кей жағдайда дыбысталу, яғни тыңдалым мүмкіндігі ғана берілетін
болса, ол қағазда басылған оқулықтың электронды аналогы ғана болып қала
береді. Ал мемлекеттік тілді оқытуда компьютердің шексіз мүмкіндіктерімен
толық қамтамасыз етілген, сөйлесім әрекетінің барлық түрін дамытуға әсер
ететін, оқыту әрі тексеру модульдерінен тұратын, тіл үйренушінің өз бетімен
қолдануына ыңғайлы, білім беру стандарттары талаптарына толық жауап беретін
мультимедиалық бағдарламалар қажет. Қазақстандық тілдік тұлғаның бойында
қалыптасуға тиісті негізгі құзыреттіліктерді назарға ала отырып,
компьютерлік оқыту бағдарламаларына келесі талаптар қойылады:
1. Тіл үйренушілердің қатысымдық құзыреттілігін қалыптастыруға барлық
қажетті жағдайларды жасау.
2. Үйренушілердің ақпараттық және мәдениеттік білімдерін көтеру.
3. Тіл үйренушілердің логикалық, рефлексиялық ойлауын дамыту.
4. Ақпараттық ортада өзін-өзі мәдени дамытудың психологиялық
алғышарттарын қалыптастыру.
5. Оқу уәждемесін арттыру және өнімді оқу-танымдық әрекетті дамыту.
6. Қазақ тілін өз бетімен автономды түрде оқу технологиясын меңгерту.
7. Эмпатия мен толеранттықты қалыптастыруға әсер ету.
8. Мәдениеттер диалогы субъектісінің тұлғасын қалыптастыруға әсер ету.
Интерактивтік технологияда оқушы белсенді субъектіге айналып, ауызша
тілдік қатынас та, жазбаша тілдік қатынас та қатар жүзеге асады. Қазақ
тілін модульді-интерактивтік технология арқылы оқыту барысында оқушылардың
теориялық, практикалық ойлаулары мен тілін дамытудың
дидактикалық негіздері жүйесін құрайтын төмендегі
компоненттер алынады:
Қазақ тілін оқытуды жаңа заман талап ететін сапа тұрғысынан
меңгертетін дидактикалық үдерістің біртұтас мақсаты:
▪ қазақ тілін меңгертуде танымдық әдістерді қолдану;
▪ қазақ тілі туралы қарапайым эмпирикалық білім мазмұнын оның рухани
қажетті білімге айналуына негіз болатындай етіп меңгерту;
▪ қазақ тілі туралы алынған эмпирикалық білімін теориялық сана
тұрғысынан қайта өңдеуіне жағдайлар жасау;
▪ оқушының, студенттің, тіл үйренушінің қазақ тілі туралы білімін
өзінің рефлексиялық жаттығулар орындауы мен жоба әдістері арқылы
қайта өңдеуін практикалық тұрғыдан ұйымдастыру.
Білім берудің кез-келген саласында электрондық оқулықтарды пайдалану
оқушылардың өз бетінше жұмысын және олардың жоғары танымдық белсенділігін
арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға,
шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды. Сапалы электронды оқулық
қашықтықтан оқытуға, тіл үйренушінің өздігінен оқып үйренуіне мүмкіндік
береді.Қазақ тілінің қоғамдық қызметін кеңейтіп, оның маңызын, қажеттілігін
табиғи түрде арттыру, жан-жақты дамытудың бірден-бір жолы – тілді үйретудің
сапасына қатаң талап қою, тіл үйренушілердің өздігінен білім алуын
ұйымдастырумен бірге оның нәтижелеріне тұрақты бақылау жасау. Бақылау жасау
– адамның өзінің алдына қойған мақсатына қарай жүзеге асырылатын әрекетінің
дұрыстығын қадағалау, тексеру. Компьютер тіл үйренушінің жауабын бағалайды,
келесі кезекте қандай материал ұсынылуы қажет екенін анықтайды. Оқу
үдерісінде компьютер оқытушы, электронды интерактивті тренажер, эксперт, іс-
әрекет серіктесі, құралы, үйретуші, тексеруші, бағалаушы қызметтерін
атқарады. [1, 78]
Қазақ тілін оқытуда қолданылатын бақылау, бағалау тапсырмаларын, аралық,
қорытынды сынақтарды компьютерлік жолмен автоматтандыру кезінде тексеруге
кететін уақыт мөлшерін бірнеше есеге үнемдеуге, бақылау мен тексеруде
объективтілікке қол жеткізіледі. Компьютердің мультимедиалық ерекшелігі
тест тапсырмаларын алуан түрлі етіп, сөйлесім әрекетінің барлық түрін қамти
отырып, қатысым әрекетіне негіздей құруға мүмкіндік береді. Қазақ тілін
ғаламтор арқылы оқыту жүйесінде қолданылып жүрген онлайн-тестілеу жүйесінің
диагностикалық мақсаты – бақылау, тексеру, бағалау, статистикалық
мәліметтерді талдау, қорытынды жасау арқылы тіл үйрету үдерісінің
нәтижесін, тіл үйренушінің қатысымдық құзыреттілігінің деңгейін анықтау
болып табылады, ол өз кезегінде кемшіліктер мен жетістіктердің себептерін
айқындауға, тіл үйрету үдерісінің әрі қарай даму болжамдарын жасауға ықпал
етеді.
Осылардың барлығы ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың дәстүрлі
әдістемеге қарағандағы артықшылықтарын пайдалану арқылы тіл үйренушінің
білім сапасының артуына, қатысымдық құзыреттілігінің қалыптасуына ықпал
етеді. Тілдік білім беруде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды
қолдану тіл үйренушілерді әлемдік мәдени құндылықтарға, ақпараттық
ресурстарға жақындатып алып келеді, шынайы мәдениаралық коммуникацияға
жағдай жасайды. Бұл технологияның тіл үйретудегі мүмкіндіктері ғылыми-
теориялық тұрғыдан жан-жақты дәлелденген, тек практикалық тұрғыдан жүзеге
асыруға мамандардың дайындығы арта түсуі қажет. Алдағы уақытта жоғары
талаптарға жауап беретін ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың
түрлері арта беретіні сөзсіз. Сондықтан қазақ тілін оқыту-үйрету үдерісінде
бұл технологияларды ұтымды қолдану үшін оқытушылардың өз кәсіби
шеберліктерін, ақпараттық-технологиялық құзыреттіліктерін үнемі дамытып
отыруы талап етіледі.
Қазақ тілі сабақтарында модульді-интерактивтік технология арқылы оқыту
жүйесі әрбір компонентті өзара байланыстыру және қатынас анықталуы керек
екені белгілі. Ондай байланыс ретінде оқу-танымдық қызметті алынады. Ал
қатынас ретінде дидактикалық қатынас алынады. Оқу-танымдық қызмет –
дидактиканың жетекші категориясы, ол дидактиканың заңдарына бағынады.Оқу-
танымдық қызметті жақсы да нәтижелі ұйымдастыру үшін, ғылыми негіз болып
отырған оқыту, оқу-танымдық қызмет, оқытудың мақсаттары, білім алу,
оқыту-тәрбиелеу әдістері сынды дидактиканың басты ұғымдары. Оқытудың
мұндай сипаттары оқу-танымдық қызметке тән. Сондықтан оқыту үдерісінде
оқушыға дайын білімнің берілуі ғана емес, олардың танымдық, ізденімділік
қызметін ұйымдастыру. Дидактикалық ілім оқытудың шынайы түрде жүзеге
асуына негіз болады. Қазақ тілінінің оқыту әдістемесі сабақтың өн бойында
танымдық әрекеттердің
небіркүрделі түрлері өтіліп, түрлі логикалық тұжырымдар жа салып,
cоның негізінде оқушының рухани әлемі қалыптасып жатады. Осы бағыттағы
ізденістер туындауының өзі дидактикалық үрдістерде туындаған қайшылықтардың
шешімін табу қажеттілігінен іздеу керек. Мұғалімнің міндеті жаңа
технологиялармен меңгерту жолын алдын ала ойластырудың әртүрлі әдістемесіне
негізделеді. Теориялық тұжырымдарды пайдалану арқылы оқыту сапасы
жақсарады.
Оқушылардың танымдық белсенд ілігін жетілдіру, оқушылардың
ойлауы мен тілін дамыту, оқушылардың жеке тұлға ретінде дамуын басты міндет
етіп қоюға мүмкіндік береді. Тілді инновациялық технологиялар арқылы
оқытудың шешудің тиімді жолы – әдістеменің жаңа формаларын енгізу болып
табылады. Жаңа педагогикалық технология жүйесі мектепте оқыту жүйесінің
барлық құраушы бөлшектері: пәннің
мақсаты, оқу мазмұны, әдістер , құралдар, танымдылық қызметті
ұйымдастыру түрлері, оқыту нәтижелері, гуманистік бағыттағы және тұлға
тәрбиесі болып келеді. [1,96]
1.2 Қазақ тілін оқытудың интерактивтік әдістер жүйесі
Қазақ тілін оқытудың интерактивтік әдістер жүйесі тараушасында
қазақ тілін ақпараттық технологиялар жүйесімен оқытудағы интерактивтік
әдістер жүйесі сипатталады. Интерактивті әдістер жүйесі дегеніміз – оқу
үдерісіндегі жасалатын қызметтердің рет-ретімен іске асуының негізіндегі
қажет ақпараттың жиналуы мен өңделуі және сол ақпаратты қолданушының
атқаратын қызметі мен сол ақпаратпен жасалатын операциялар. Бұл жерде
В.П.Беспальконың оқу үдерісін тұлғаның жеке тәжірибесі және танымдық
күшінің қалыптастырылуындағы қызметі (функциясы) және басқару деп танылуы
туралы пікірін басшылыққа алып, интерактив әдістің мәні білім беруші мен
білім алушының арасындағы оқу үдерісі кезіндегі үзіліссіз байланыстар мен
нәтижеге бірдей жету деген түйін жасалды. Кез келген білімді меңгеру
белгілі бір қызметті игеру негізінде өтілсе ғана нәтижелі болып табылады.
Интерактивті әдістерді қолдану жолдары контакт-интакт желісінде іске
асырылуы керке. Ақпараттық технологиялар жүйесімен оқытуда маңызды орын
интерактивті және мультимедиялық оқытуға беріледі. Өйткені мультимедиа
қазақ тілін ақпараттық технология жүйесімен оқытудың өзегі болып табылады.
Егер оқушы мен компьютер арасында тығыз қарым-қатынас байқалса,
бұндай оқытуды интерактивті деп атайды. Әдетте, мұндай қарым-қатынас
оқушылар қандай да бір тапсырманың шешімін табуға тырысқан кезде
байқалады. Интерактивті оқытудың басты мақсаты – оқушыларды өз бетінше
тапсырманың жауабын табуға үйрету. Оқушыларға дайын жауаптарды берген кезде
олардың ақыл-ой белсенділігі өспей қалады. Ал, әлдебір мәселені өздері
шешіп үйренген кезде ақыл-ой белсенділігі артады. Интерактивтіліктің түрі
анықталған, олар:
- Реактивті интерактивтілік: оқушылар бағдарлама ұсынған сұрақтарға
жауап береді. Тапсырмалар реті белгілі бір ережеге сүйеніп, өте қатаң
түрде анықталады (оқытудың сызықтық моделі);
- Іс-әрекетті интерактивтілік: оқушылар бағдарламаның жұмыс істеуін
өздері басқарады. Олар тапсырмаларды ұсынылған ретпен орындауды не
бағдарлама көлемінде өз бетінше іс-әрекет етуді өздері шешеді
(оқытудың сызықтық емес моделі). Сызықтық емес модель қашықтан оқытуда
тиімді болады;
- Өзара интерактивтілік: оқушы мен бағдарлама бір-біріне бейімделуге
қабілетті (Басқарылатын ашықтық модель). Бұл модель оқып-үйренушіге
кездесетін әртүрлі кедергілерді жеңе отырып зерттеу жүргізуге, жеке
есептерді шешуге мүмкіндік береді. Бұндай түрдегі бағдарламаларға
жаттықтыратын және практикумдық оқыту бағдарламалары және т.б. мысал
бола алады. [7, 18]
Бұл модельдердің үшеуінде де оқушы және бағдарлама тарапынан бақылау
деңгейі әртүрлі. Реактивті деңгейде оқып-үйренушінің іс-әрекеті
бағдарламамен анықталады. Ал, іс-әрекеттік, әсіресе, өзара деңгейлерде
басқару және қимыл-әрекет қолданушының өз еркінде.
Курсқа және ақпараттың мазмұнына әс ер ету үшін интерактивтіліктің кең мүм
кіндіктері бар, олар: экрандағы объектілерді тінтуірдің көмегімен басқару,
айналдыру жолағының көмегімен экранда жылжу, анықтамалықтың сұхбаттық
қызметі, кері байланыс, құрылымдық өзара әрекет, рефлексивті өзара
әрекеттер.
Интербелсенді оқыту – білім беру үдерісіне қатысушылардың өзара
әрекетінің диалогтық формасына негізделген таным тәсілі. Оның барысында
білім алушылардың бірлескен әрекет дағдылары қалыптасады. Интербелсенді
оқыту – білім беру үдерісінің соңғы мақсаты мен негізгі мақсаты мен негізгі
мазмұнын сақтайды.
Интербелсенді оқыту бірқатар міндеттерді шешеді:
✓ коммуникативті біліктер мен дағдыларды дамытады, оқушылар арасында
эмоционалдық дағдыларды дамытады, олардың арасында эмоционалдық
байланыс орнатуға көмектеседі;
✓ ақпараттық міндеттерді шешеді, себебі оқушыларды бірлескен әрекетті
онсыз жүзеге асыруға болмайтын қажетті ақпаратпен қамтамасыз етеді;
✓ жалпы оқу біліктері мен дағдыларын дамытады (талдау, жинақтау,
мақсаттар қою және т.б.), яғни білім беру міндеттерін шешуді
қамтамасыз етеді;
✓ командада жұмыс істеуге, басқаның пікіріне құлақ түруге үйрететін
болғандықтан, тәрбиелік міндетті қамтамасыз етеді.
Интербелсенді оқыту тағы бір маңызды міндетті орындайды. Ол жүйке
жүйесінің жүктемесін азайтуға, зейінді басқа нәрсеге аударуға, әрекет
формаларын ауыстыруға және т.б. мүмкіндік береді.
Оқудың интерактивті әдістерінің артықшылығы қандай? Ең алдымен,
интерактивті әдістер:
• оқушылардың қызығушылығын туғызады;
• әрқайсысының оқу процесіне қатысу белсенділігін кеңейтеді;
• әрбір оқушының сезіміне назар аударады;
• оқу материалдарын тиімді меңгеруге бейімдейді;
• оқушыларға көпжоспарлы әрекет етуге әсер етеді;
• кері байланысты жүзеге асырады;
• оқушылардың пікірлері мен қарым-қатынастарын қалыптастырады;
• өмірлік машықтарды қалыптастырады.
Интерактивтi әдістің негiзiн интерактивтi жаттығулар мен тапсырмалар
құрайды. Интерактивтi жаттығулар мен тапсырмалардың әдеттегілерден басты
айырмашылығы олар меңгерілген материалды тек бекiтуге ғана емес, жаңаны
оқып- үйренуге бағытталған.
Білім берудің негізгі мақсаты – білім мазмұнын жаңартумен қатар,
оқушылардың пәнге деген қызығушылығын әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолдана
отырып, белсенділігін арттыру мақсатында интерактивті тақтаны пайдаланып
сабақ өткізудің көптеген мүмкіншіліктері бар. Интерактивті тақта – бұл
компьютердің қосымша құрылғыларының бірі және де дәріс берушіге немесе
баяндамашыға екі түрлі құралдарды біріктіретін: ақпараттың кескіні мен
қарапайым маркер тақтасын біріктіретін құрал.
Интерактивтік оқу әдісі – деп нәтижесінде оқу әрекеті барысында
олардың өзара мотивациялық, инетеллектуалдық, эмоцияналдық және басқа да
жақтарынан жетістіктерге жетуді сезіну ситуациясын тудыра алатын,
оқушыларға педагогикалық әсерлі танымдық қарым-қатынас құруға кепілдік
беретін, мұғалім мен оқушының іс әрекетін оқу ойындары түрінде ұйымдастыру
тәсілдерін айтамыз.
Интербелсенді оқытудың әдістері мен тәсілдері қолданылған сабақ сегіз
кезеңнен тұрады:
1.Мотивация. Бұл кезеңді ұйымдастыру барысында бір сабақтан екінші
сабаққа өткен кезде мотивация тәсілдерін өзгерту қажет.
2.Мақсат қою. Оқушыларға мақсаттарды хабарлау әрекетті мақсатты
бағытталған етуге мүмкіндік береді.Мұғалім оқушыларға сабақтың мақсатын
қоюды үйретеді.
3.Жаңа ақпарат беру. Бұл кезең оқушылар нені білетінін, ненің таныс
емес және түсініксіз екенін таңдап алуға мүмкіндік береді. Бұл кезеңді миға
шабуылдан бастау ұсынылады: Бұл сөз Сізде қандай ассоциация тудырады?,
Бұл сөзбен қандай ұғымдар байланысты?.
4. Интербелсенді жаттығулар. Интербелсенді жаттығулар ретінде шағын
топтардағы жұмыс ұсынылады. Әрбір топ қысқа және неғұрлым ақпаратты түрде
сөйлеуі тиіс.
5. Жаңа өнім. Оқушылар игерген ақпараттың көлемін есепке ала отырып,
олардың өз қорытындылырын жасауына және көзқарасын білдіруіне мүмкіндік
жасалады.
6. Рефлексия кезеңінде оқушылар жасаған әрекеттің қорытындыларын
шығару көзделеді. Бұл кезең оқушыларға жаңа игерілген білімдерді бөліп
көрсетуге және қандай жағдайда қолдануға болатынын анықтауға мүмкіндік
береді.Рефлексия кезінде төмендегі сұрақтарды қоюға болады: - Не қатты
ұнады? - Нені үйрендіңдер? - Келешекте бұл білімдер қандай пайдаға асады? -
Бүгінгі сабақ бойынша қандай қорытынды жасауға болады? Қойылған сұрақтар
оқушыларға сабақта болған нәрсенің ең бастысын, жаңасын бөліп көрсетуге,
бұл білімдердің қайда, қалай және қандай мақсатта қолданылуы мүмкін екенін
түсінуге көмектеседі.
7. Бағалау. Бұл интербелсенді режимде жұмыс істейтін мұғалім үшін
күрделі мәселе болып табылады. Бағалау оқушылардың келесі сабақтағы жұмысын
ынталандыруы тиіс. Бағалауда мынадай қатынасты қолдануға болады: топтың
әрбір мүшесі әрқайсысын бағалайды, яғни әр жолдасына бағалау парағына баға
қояды. Мұғалім парақтарды жинап алып, орташа баллды есептеп шығарады.
Оқушылар жұмысын өзіндік бағалауды да қолдануға болады.
8. Үй тапсырмасы. Оқытудың интербелсенді әдістерін пайдаланып, өтілген
сабақтардан кейін игерілген материалды шығармашылықпен қайта қайта қарауға
мүмкіндік жасайтын тапсырмалар беріледі: шығарма жазу, қарастырылып отырған
мәселе бойынша өз көзқарасын білдіру және т.б. [6, 17].
Бүкіл оқыту барысында оның әртүрлі жақтарын қамтамасыз ететіндей бір
мезетте бірнеше технология қолдану керектігіне мұғалім назар аударуы қажет.
Нақты өмірде бұл жағдай әрқашан іске аса бермейді. Неге десеңіз, мұғалім
бір технолгияны немесе оның бір көрнекті элементін ғана парктикада
қолдануға бейім тұрады. Бұл жағдайда Интерактивтік оқу әдісінің бүтіндік
принципі бұзылады: бұл процесс әртүрлі технолгиямен жан-жақты қамтылуды
талап етеді, бүтін болғанда ғана технология педагогикалық тұрғыда әсерлі
болады.
Интерактивтік оқыту – бұл, ең алдымен оқушы мен мұғалімнің қарым-
қатынасы тікелей жүзеге асатын сұқбаттасып оқыту болып табылады.
Интерактивтің негізгі сипаттамалары қандай? Инетрактивтік оқыту –
бұл танымдық әрекеттің арнаулы ұйымдастыру формасы. Ол толық айқындалған
және мақсатын алдын-ала болжауға болатын оқыту түрі. Осындай мақсаттардың
бірі оқушы өзінің жетістіктерін, интелектуалдық белсенділігін сезетіндей,
оқу барысының өнімділігін арттыратын оқытудың жинақы шарттарын жасау.
Интерактивтік оқытудың мәнісі сыныптағы барлық оқушы таным процесімен
қамтылады, олар өздерінің білетін және ойлайтын нәрселері арқылы түсінуге
және қарсы әсер етуге мүмкіндік алады. Таным процесінде, оқу материалын
игеруде, оқушылардың біріккен әрекеттері мынаны білдіреді; әр оқушы өзіне
тән ерекше еңбегін сіңіреді, білім, идея, әрекет ету тәсілдерін алмасу
үздіксіз жүреді. Сонымен қатар, бұл процес өз-ара қолдау және қайырмыдылық
атмосферасында жүреді. Яғни, жаңа білім алып қана қоймайды, танымдық
процестің өзін дамытады, оны әлдеқайда жоғары топтасу мен еңбектесу
дәрежесіне көтереді.
Интербелсенді сабақта мұғалім оқушылар әрекетін сабақ мақсаттарына
жетуге бағыттап отырады. Диалогқа қатысу тыңдай білуді ғана емес, ести
білуді де, сөйлей білуді ғана емес, түсінікті бола білуді де талап етеді.
Интербелсенді әдістер оқушылардың өз күштерін, өз қабілетін сезінуге
мүмкіндік береді. Оқушылардың өзіндік бағалауы, өзіндік сенімі артады.Өзара
сыйластықты, айналасындағы адамдардың пікірлері мен мінезқұлықтарына
төзімділікті тәрбиелеу маңызды. Интербелсенді оқытуды жұптық жұмыстан
бастаған жөн. Жұптық жұмыс - ынтымақтастық пен өзара көмек үшін таптырмас
форма. Жұпта оқушылар бірін- бірі тексере алады, жаңа материалды бекіте,
өтілген материалды қайталай алады.
Қазақ тілі сабақтарында төмендегі тапсырмалардың түрлерін пайдалануға
болады:
Ауызша жұмыс:
1. Интервью-таныстық ойынын 3-сыныптағы алғашқы сабақтардың бірінде
өткізген дұрыс.Әр оқушы өзінің парта бойынша көршісімен
әңгімелеседі, содан соң ол жайлы бүкіл сыныпқа айтып береді (немен
айналысқанды жақсы көреді, нені оқығанды жақсы көреді). Ойын
сыныптың портретін жасауға, оқушылардың коммуникативтік
біліктерінің қалыптасқандық деңгейінің бастапқы диагностикасын
өткізуге көмектеседі.
2. Ережені өзара тексеруді жүзеге асыру (ауызша сұрау). Оқушы парта
бойынша көршісіне ережені айтып береді, мысал келтіреді, оларды
түсіндіреді. Содан соң оқушылар рөлдерін алмастырады, бірін-бірі
бағалайды. Мұғалім кез келген жұптан сұрай алады.
Жазбаша жұмыс:
1. Көршіге арналған сөздік диктант. Үйде балалар өткен ережеге
сәйкес сөздік диктант құрастырады (жекелеген карточкаға). Жоғарғы жағына
Құрастырған... деп жазады. Содан соң оқушылар сабақта карточка алмасады,
тапсырманы орындайды, төменге Орындаған... деп жазады. Күні бұрын мұғалім
қанша сөз болуы керек екенін айтады.
2. Балаларға үйде орындау үшін шығармашылық сипаттағы тапсырма
беріледі (эссе, шығарма, ертегі жазу).
3. Сабақтың басында немесе аяғында сөздік диктанттарды, үйге берілген
жаттығуларды өзара тексеруді ұйымдастыруға болады. Сабақтың алғашқы бес
минутында дәптерде жіберілген қателердің ізімен өзара диктант өткізген
дұрыс.Балаларға жұппен жұмыс істеген қатты ұнайтынын атап өткен жөн.
Сонымен, интербелсенді оқытуды пайдалану өмірлік жағдаяттарды модельдеуді,
рольдік ойындарды пайдалануды, мәселені бірлесе шешуді көздейді.[6,23]
1 – кесте
ІІ. ҚАЗАҚ ТІІЛН ОҚЫТУДЫҢ ИНТЕРАКТИВТІК НЕГІЗДЕРІ
2.1 Интерактивті әдістердің түрлері мен оны қолдану мүмкіндіктері
Қазіргі дидактикада әлеуметтік, педагогикалық-психологиялық оқыту
әдістерінің екі түрлі тобы бар: дәстүрлі оқыту және белсенді (активті)
оқыту әдістері. Бұлар ең алдымен, бір-бірінен алдына қоятын
мақсаттарына қарай ажыратылады.
Интерактивті және дәстүрлі оқыту әдістері ретінде бөлу тек шартты түрде
болуы қажет. Өйткені, дәстүрлі әдістер де оқыту үдерісінде белсенділікті
қолдануы тиіс. Дегенмен, дәстүрлі әдістер ең алдымен, білімнің белгілі
бір қорын жеткізу және практикалық іс-әрекет дағдыларын қалыптастыруға
бағытталған. Бұлар білім алушыларға үлгі ретінде дайын шешімдерді
ұсынудан тұрады.
Дәстүрлі әдіс арқылы оқытуда білім алушының мақсаты берілгенді жаттап
алып, тексерген кезде соны қайталап беру. Бұл тапсырманы орындауда әрине,
білім алушылар белсенді болуы керек. Бірақ, бұл белсенділік өзінің мазмұны
мен бағытталуына қарай негізінен репродуктивті сипатта болады.
Сондықтан, осы жағдай дәстүрлі әдіспен оқытуда есте сақтауға басым рөл
беріп, шығармашылық ойлау дамуының басқарылуына жеткілікті назар
аударылмауын анықтайды.
Білім алушылардың дербес ойлауы мен тұтқиылдан, төтенше кәсіби
тапсырмаларды маман ретінде шеше алу қабілетін дамытуға бағытталған
оқыту түрін активті оқыту әдістері (латын тілінен aktivus -
әрекетшіл, іскер) деп атайды. Активті оқытудың мақсаты – кәсіби
тапсырмаларды шеше алуды білу, білік-дағдылар ғана емес, сонымен қатар,
сараптау, ойлай білу, өз әрекетін бағдарлай алу іскерліктері болып
табылады. Игерілетін білімдер тек қор үшін ғана емес, орындаушылық пен
іс-әрекет мәдениетін ғана үйрету емес, жағдайлар мен тапсырмалар өзгеріп
отыруына қарай, шығармашылық іс-әрекеттің мәдениетіне де үйрету ретінде
алға шығады.
Интербелсенді оқыту технологиялары мыналар:
1. Жұппен жұмыс.
2. Ауыспалы үштіктер.
3. Әткеншек.
4. Шағын топтардағы жұмыс.
5. Аквариум.
6. Аяқталмаған сөйлем.
7. Миға шабуыл.
8. Шешімдер ағашы.
9. Рольдік (іскерлік) ойындар
10. Пікірталас.
11. Дебаттар
Оқытудың интербелсенді әдістерін 4 топқа бөлуге болады:
• топтық оқыту;
• фронтальдық оқыту;
• ойын барысында оқыту;
• пікірталас барысында оқыту.
Топтық оқу әрекеті - оқытуды шағын топтарда ұйымдастыру формасы.
Мұндай оқыту оқушылар үшін өз құрбыларымен ынтымақтастық жасауға, әр
адамның қарым-қатынасқа табиғи ұмтылысын жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Топтық оқытуға жұппен жұмыс, шағын топтағы жұмыс, аквариум жатады.
Фронтальдық интербелсенді әдістерге бүкіл сыныптың бір мезгілдегі бірлескен
жұмысын қамтитын әдістерді жатқызуға болады: Микрофон, Аяқталмаған
сөйлемдер, Миға шабуыл, Оқи отырып, үйренемін. Ойын барысында оқыту
әдістеріне рольдік ойындар, драматизациялау жатады. Пікірталасқа оқыту
әдісі оқыту үдерісінде оқушылардың танымдық әрекетінің маңызды тәсілі,
өйткені пікірталас – даулы мәселені көпшілік алдында кеңінен талқылау.
Бұндай әдістерге Ток-шоу, Пресс әдісі, Бағытыңды таңда әдістері
жатады. Интербелсенді әдістерді тиімді пайдалану үшін мұғалім өз жұмысын
жан-жақты жоспарлауы тиіс: - бастауыш сынып оқушыларының жас
ерекшеліктеріне, олардың иетербелсенді әдістемелермен жұмыс тәжірибесіне
сәйкес келетін тәсілдерді пайдалану; - оқушылар үшін тақырыпты игерудің
кілті болатын интербелсенді жаттығуларды іріктеу; - әрбір оқушының жұмыс
қарқынын және оның қабілеттерін есепке алу; - бір сабақта интербелсенді
әдістердің бір-екеуін қолдану.
Сонымен қатар, топтық пікірталас механизмдері оқыту мен
диагностикалау, шығармашылық және іс-әрекеттің басқа түрлеріндегі
тұлғааралық қарым-қатынастағы белсенділікті арттыру үшін қолданудың
тиімділігін көрсетті.
Дәстүрлі оқыту түріне де, интерактивті оқуда да ойын әдістері
қолданылады. Ойын әдісі оқу және кәсіби іс-әрекетті соның үлгісінде
жасауға негізделген топтық оқыту әдістерінің түрі ретінде алға шығады.
Ойын әдісі оқытудың маңызды түрлерінің бірі болып табылады. Әсіресе,
тіл меңгертуде ойын әдісінің орны ерекше. Біз осы ойын әдістеріне сипаттама
береміз.
Рөлдік ойындар оқу және кәсіби тапсырмаларды шешу үдерісінде
әлеуметтік рөлдердің үлгілерін жасауға негізделіп ұйымдастырылады. Рөлдік
ойындар білім алушыға әлеуметтік қатынастағы тілді меңгеру үшін оңтайлы
жағдайды қамтамасыз етеді.
Қазіргі уақытта іскерлік ойындардың алуан түрі, анықтамасы және
жіктемелері (классификациясы) бар деп айтуға болады. Қоғамдағы әлеуметтік-
өндірістік іс-әрекет нормаларын және іскерлік жағдаяттарды оңтайлы
шешу жолдарын іздестіру мақсатында маманның кәсіби әрекетінің
заттық және әлеуметтік мазмұнының үлгілерін жасау формасын іскерлік
ойындар (ІО) деп атайды. Яғни, іскерлік ойын дегеніміз белгілі бір
ұйымның және басқарушы мамандардың іс-әрекетін қайталау, сондай-ақ,
басқару жүйесін ойын түрінде үлгілендіру. Іскерлік ойын сценариінде
нысанның сипаттамасы, жүргізу тәртібі, қатысушылар құрамы, іс-әрекеттің
үлгісі бойынша жасалынатын лауазымдар көрсетіледі. Сонымен қатар,
қатысушылардың тізімі, олардың рөлдері, бастапқы ақпарат, ақпаратты
өңдеуге және тиісті шешім қабылдауға дайындық жасауға қажетті
анықтамалық материалдар мен кестелер ұсынылады. Ұсыналатын материалда
ойын ережелері мен әдістемелік нұсқаулар және қорытынды шығаруы
сипатталады.
Оқытудың дискуссиялық (пікірталастық) әдістері ұйымдасқан
коммуникацияға негізделген оқу-кәсіби тапсырмаларды шешу барысындағы
топтық оқыту. Топтық пікірталас - оның мақсатын жылдам әрі жемісті шешу
үшін бірлескен коммуникацияны ұйымдастыру әдісі болып табылады.
Оқыту әдістерінің ішінде дөңгелек үстел топтық пікірталастың бір
түрі, әрі оқыту әдісінің тиімді тәсілдерінің бірі ретінде алға шығады.
Әдетте, дөңгелек үстелге маңызы жоғары тақырыптық мәселелер ұсынылып,
бұл мәселе бойынша жетекші мамандар қатыстырылады. Миға шабуыл -
инновациялық ойындардың бастапқы және дискуссиялық әдістердің бір
түрі болып табылады. Бұл әдіс ізденістерді сынға алмайтынымен, іздену
барысында туындаған бар жорамаларды жинаумен, оларды практикадағы
қиындықтарды жою үшін болашақта қолдануға болатындығын талдаумен
сипатталады. Интеллекттік бой сергіту жедел сұрақ-жауап сипатында
өткізіледі. Оқытушы білім алушыларға сұрақ қояды, олар оған қысқаша жауап
беруі қажет. Егер біреуі сұраққа жауап беруге қиналатын болса, оқытушы
басқаларынан сұрайды. Осылайша 10-15 минут ішінде білім алушылардың
бастапқы түсініктер, категориялар, ұстанымдар, негізгі теориялық ойлар
туралы түсініктері тексеріліп, әрі қарайғы белсенді танымдық іс-әрекетке
дайындық жүргізіледі. Шын мәнісінде қақтығыс әдісі мен нақты жағдаяттарды
талдау әдістері кейс әдісінің (ағылшынша кейс - жағдай, оқиға)
басқаша атаулары болып табылады. Қақтығыс әдісі – шынайы тәжірибеден
алынған оқиғаларды талқылауға негізделген дискуссиялық оқыту әдістерінің
бір түрі ретінде алға шығады. Кейс, яғни нақты жағдаяттарды талдау әдісі –
индивидтің қарастырылып отырған құбылысқа тән күнделікті және кәсіби
тәжірибесіндегі оқиғаны сипаттауына негізделген дискуссиялық оқыту
әдістерінің бір түрі болып табылады. Бұл әлеуметтік-психологиялық оқытуда
оқу үлгісі арқылы пайдаланылатын дәл осындай оқиғаның ғылыми
негізделген сипаты. Топта туындаған жағдаяттардың барлығында және кез-
келген тақырыптық және мәселелік аймақтарда қолдануға болатындығы
интерактивті ойындардың артықшылығы болып табылады. Интерактивті ойындар
арқылы кез-келген дара және кәсіби мінез-құлық тәсілдерін, атап айтар
болсақ, коммуниникативтік дағдыларды, байқампаздықты, өзінің және басқаның
сезімдерін саралай алу қабілеттерін, сонымен бірге, шығармашылық
қабілеттер мен қиялды жақсартып, дамытуға болады. Интерактивті ойындар
топты жетелеу, шешім қабылдау үдерісінде, рөлдік мінез-құлықты, шиеленісті
шешуде, ынтымақтастыққа, биліктік-мәртебелік қатынастарға және т.б. оқыту
үшін қолданылады.
Оқыту үдерісінде қолданылатын ойындар тұлғаішілік немесе тұлғааралық
мәселелердің алуан түрлерінің ішінен маңызды бөлшектерін бөліп алып,
жасанды тудырылған қандай да бір іс-әрекет кестесі арқылы көрсетуге
жәрдемдеседі. Мұның негізінде қатысушылардың интеллектілік және эмоциялық
күш-қуаты белгілі бір бағытта жинақталады. Интерактивті ойындардың
қарапайым әлемі қатысушыларға өтіп жатқан оқиғаның құрылымы мен себеп-
салдарының өзара байланысын шынайы өмірге қарағанда жақсырақ тануға,
оны түсінуге мүмкіндік береді. Осылайша, мінез-құлықтың жаңа тәсілдерін
неғұрлым тиімдірек және тәуекелі аз жолмен үйренуге және өз идеяларын
тәжірибеде қолданып көруге жағдай туады.
Қай сипатта болсын ойын ұғымының маңызы жоғары. Себебі,
интерактивті ойындар қатысушылардың қызығушылығын және тәуекелге
дайындығын оятады. Сонымен қатар, барлық ойынға тән сынақ жағдайын
туындата отырып, жаңалық ашу қуанышын сыйлайды.
Интерактивті оқыту әдістері – бұл ұжымдық, өзіндік толықтыратын,
барлық қатысушылардың өзара әрекетіне негізделген, оқу үдерісіне білім
алушының қатыспай қалуы мүмкін болмайтын оқытуды ұйымдастыру болып
табылады.
Интерактивті әдістің ерекшелігі – бала өзгелермен араласу барысында ашыла
түседі, көбірек оқып, тәжірибе жинай білуі керек. Тәжірибе интеллектуалдық
тәуелсіздіктің негізі болып табылады және барлық өркениетті азаматтың
қажетті құралы десек те болады. Интерактивті әдістеме білім алушылардың
мынадай мақсаттарына жетуге мүмкіндік береді:
1) олар мол мағлұмат алып, өздері айт-қан пікірге логикалық түсініктеме
беруге жол ашады;
2) өз пікірлерін терең ойланып айта алатын болады;
3) мәселені талқылаған кезде бұған дейін алған, тәжірибеде жинақтаған білім
қорын пайдалана алады;
4) бір-бірінен жаңа мағұлматтар ала отырып, білімін толықтыра алады;
5) шындыққа көз жетуі үшін дәлел іздеп, ойын анықтап көрсете алады; [8, 77]
Білім берудегі интерактивті тақтаны қолданудың үш кілттік бағытының
артықшылығын қарастырайық.
1. Презентациялар, демонстрациялар, модельдеуді сабақтарда қолдану
Интерактивті тақта – визуалды ресурс. Сабаққа қажетті кез келген
суреттер, сызбалар, кесте, диаграммаларды қолдануға мүмкіндік береді.
Интернет желісіне қосылып ақпарат алуға, оқу материалын қозғалмалы күйге
келтіру, абстрактілі ойлау мен түсінуді моделдеуге , обьектілерді ойлау мен
түсінуді моделдеуге, обьектілер арсындағы байланыс орнатуға болады.
2. Сабақ барысында оқушылардың белсенділігінің артуы
Интерактивті тақтамен жаңа сабақ өткізу кезінде тиімді қолдануға болады. Әр
пәннің өз ерекшелігімен қатар, өзіндік күрделігі де болады. Сондықтан
ұстаздың міндеті осы күрделікті дұрыс құрастырып, сабақтың әр сағатын
тиімді өткізу. Жалпы интерактивті тақтаны пайдалана отырып білімін
жетілдіру барысында іскерлігін дамыту, тапсырмаларды орындау барысында
теориялық білімдерін тиімді пайдалана білу.белсенділік танытып
тапсырмаларды ұқыпты орындаған оқушылардың ой-өрісін жан-жақты
жетілдіруіне, шығармашылық қабілетін арттыруына, белсенділігін дамытуына
ықпалы зор.
3. Уақыт ұтымдығы
Егер сізде интерактивті тақта болса, сізге күтуге тура келмейді. Мысалы,
жаңа тақырыпты, үй тапсырмасын жазып уақыт алмаймыз. Алдын ала дайындалған
материалдарды қолдау арқылы тіпті қиын тақырыпты оқушыларға меңгеруге оңай
болады. Қолданылған материалдарды сақтап қоюға болады. Тіпті шетелдік оқыту
әдісінде сабаққа келмей қалған оқушыға дайын материалды беріп жіберіп,
меңгеріп алуын қамтамасыз етеді екен.
Интерактивті оқыту ең алдымен білім алушы мен оқытушы қарым-қатынасы
тікелей жүзеге асатын сұхбаттасып оқыту ретінде алға шығады. Сонымен қатар,
көптеген зерттеулерді тұжырымдайтын болсақ, интерактивті оқыту дегеніміз
танымдық әрекеттің арнаулы ұйымдастыру формасы болып табылады. Интерактивті
оқыту толық айқындалған және мақсатын алдын-ала болжауға болатын оқытудың
бірден бір түрі. Осындай мақсаттардың бірі білім алушы өзінің
жетістіктерін, интеллекттік белсенділігін сезетіндей, оқу барысының
өнімділігі арттырып және қарқындылығын қамтамасыз ететін оқытудың жинақы
шарттарын жасау екені сөзсіз. [7, 90]
2.2 Қазақ тілі сабақтарында интерактивті әдісті қолданудың ерекшеліктері
Білім беру саласының барлық жағына жаңаша көзқарас, жаңаша қарым-
қатынас (жаңа базистік оқу жоспарына көшу, білім мазмұнын жетілдіру, оқу
әдістемелік кешендерге көшу, т.б.), жаңаша ойлау қалыптасуда.Қазір дәстүрлі
білім беруде студенттерге тек пәндік білім, білік, дағдылардың белгілі
жиынтығын меңгеруге ғана бағытталып, олардың жеке басының дамуына, тұлға
ретінде қалыптасуына көңіл бөліп отыр.
Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік
білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу
тәрбиесі үдерісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім
берудің мазмұны жаңарып, жаңа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz