Электр өлшеу құралдары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
1. Электр станоктарымен жұмыс жасау
шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.1Ток
күші ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 4
1.2Электр өлшеу
құралдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..5
1.3Фрезерлік
станок ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 7
1.4Токарлық
станок ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .9
1.5Бұрғылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..10
2. Металл және металдармен жұмыс жасау ерекшелігі ... ... ... ... ... ...11
2.1Металдарды
егеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .12
2.2Металдарды
жаймалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 15
2.3Металдарды қысыммен
өңдеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .15
3. Илемдеу
өндірісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..17
3.1 Қаңылтырды иемдеу
өндірісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 24
3.2Металдарды термиялық
өңдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 28
3.3Металдардың жемірілуі және онымен күресу жолдары ... ... ... ... .29
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.31
Пайдалынған әдебиет тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32

Кіріспе

Мен, Ертанов Рустам Рустемұлы, Қостанай қаласының әлеуметтік-
техникалық колледжінің 1 курс студенті 17 сәуір-27 мамыр аралығында АО
Костанай Мелькомбинат мекемесінен байқау және бықылау машықтамасынан
өттім.
Тәжірбиеден өту мақсатым колледжде алған білімімді машықтамада
көрсетіп, сонымен қатар машықтамадан мол білім игеру-ашықтаманың басты
міндеті болып табылады. Сонымен қатар машықтамада өз мамандығымның басты
мақсаты мен міндеттерімен танысу болған болатын. Өз мамандығымды танып,
тәжірибе жинау. Сонымен қатар машықтама өткен жермен танысу.
Міндетім:
• Машықтама кезінде мол білім игеру;
• Колледжде алған теориялық білімімді кеңейту;
• Мамандықтың сырын білу;
• Машықтама барысында тәжірибе жинау;
• Жұмысқа арналған құралдармен танысу.
Тәжірибе жайында айтпас бұрын, тәжирибе өткен мекеме жайында айтқым келіп
отыр. АО Қостанай Мелькомбинат мекемесі
ОА Қостанай Мелькомбинат мекемесі туралы
Құрылған жылы: 1902
Директоры: Айтыков Кайрат Каибжанович. Адам саны: 260 адам
Ұсынылатын өнім:
Ұн, жарма және үлпектер бірі-дәнді және жарма дақылдары, ұн бидайдың
жұмсақ сортты бидай ұны бидайдың қатты сорттарын, кондитерлік бұйымдар,
торттар, пирожныйлар, печенье. Ұн- экологиялық таза азық-түлік. Ұн,жарма
және үлпек-дәнді дақылдардан сауда жасайды
Басты өнім: Ұн, күріш, табак. Жарма дақылдары.
1. Электр энергиясын тұтыну көлемі бойынша бірінші орында
КІРІСПЕ Елімізде өндірілген энергия 60% тиесілі өнеркәсіп, тиесілі.
Машиналар мен механизмдердің электр жетегі миллиондаған отырып, жабық
жарықтандыру, автоматты процесс бақылау жүргізілді. Электр энергиясын
жалғыз көзі болып табылады технологиялар бар. Байланысты өнеркәсіп энергия
тұтынудың ғылыми және ғылыми-технологиялық прогресс жеделдетуге икемді
автоматтандырылған өндірісті құру арқылы біршама өсті. Ресей Федерациясының
Энергетика саясаты энергия үнемдеу бағдарламаларын одан әрі дамыту
қарастырылған. Энергетикалық ресурстарды үнемдеу, энергия үнемдейтін
технологияларға көшу өндірістік арқылы жүзеге асырылуы тиіс; энергетикалық
жабдықтарды, ескі жабдықтарды жөндеу жетілдіру; энергия шығындар мен
қайталама энергия ресурстарын өсті пайдаланудың барлық түрлерін қысқарту.
Сондай-ақ, басқа да энергия көздерін, ең алдымен, ядролық және
гидравликалық энергиясын қазба отын алмастыру қарастырылған. Тікелей
энергия мен ресурстарды қатар, сайып келгенде, тұтастай алғанда өндіріс
өндірістік өсімдіктер өздері сол әсер әкеледі өзекті міндеттерді саны бар.
Мұнда бірінші кезекте, кейде тіпті өте қысқа қуат қатесі өндірісінің үлкен
шығындар әкелуі мүмкін, электрмен жабдықтаудың сенімділігін, сондай-ақ
кенеттен жетілдірілуде. Бірақ маңызды міндет, электрмен жабдықтау жүйесінің
сенімділігін үшін оңтайлы құрылымын таңдау сенімділігін оңтайлы
параметрлерін анықтау үшін қарастырылуы тиіс, электр жабдықтау жүйесін
құнының өсуімен байланысты сенімділігін арттыру. Тағы бір маңызды міндет
электр қажетті сапасын қамтамасыз ету болып табылады. Нашар қуат сапасы
басқа қолайсыз оқиғалар, электр тұтыну жабдығының қуат шығындардың артуына
және желі арасында әкеледі. Маңыздылығы электр энергиясының сапа
көрсеткiштерiнiң сатып алды. Соңғы онжылдықта айтарлықтай прогресс ғана
емес микроэлектроника саласындағы, сонымен қатар кабель технологиясы жаңа
электр және конструкциялық материалдар дамытуға elektroapparatostroenii.
Бұл аванстар құрылғылар (ЭС) құрылысына жолы электр және сарқынды суларды
ағызу жаңа мүмкіндіктер ашты. Атап айтқанда, электр желілері мен желілік
құрылғыларының жаңа пакеті оңа

1.1. Тоқ күші
Ток күші. Амперметр - Электр тогын өлшеу және салыстыру үшін ток
күші деген арнайы шама енгізіледі. Көлденең қимасының ауданы S өткізгіште
электр өрісінің әсерінен кейін заряд тасымалдаушылар қандай да бір
жылдамдықпен қозғалады деп алайық. Барлық заряд тасымалдаушылардың
қозғалысы реттелген болғандықтан, өткізгіш бойымен электр тогы жүреді. Бұл
кезде әр секунд сайын өткізгіштің кез келген қимасы арқылы электр мөлшері
деп аталатын қандай да бір заряд өтеді. Өткізгіштің көлденең қимасы арқылы
қандай да бір уақыт аралығында тасымалданатын электр мөлшерінің сол уақыт
аралығына қатынасын ток күші деп атайды:
өзара әрекеттесуі күштері бойынша анықтаған француз ғалымы А.Ампердің
құрметіне осылай атаған. 1 ампер - вакуумде бір-бірінен 1 м қашықтықта
орналасқан, көлденең қимасының ауданы өте аз, шексіз ұзын түзу екі
өткізгіштің бойымен өтетін тұрақты тоқ күші. Мұндай тоқ ұзындығы 1 м
өткізгіштердің әрбір кесіндісінде 2*10-7 Н-ға тең өзара ірекеттесу күшін
тудырады. Әлсіз және күшті тоқтарды өлшеу үшін тоқ күшінің үлестік және
еселік бірліктерін қолданады: 1 мА= 10-3 А; 1 мкА= 10-6А; 1кА =103А. Біздің
үйіміздің жарықтандыруға қолданатын қыздыру шамдарының ток күші, олардың
қуатына сәйкес 7-ден 400 мА-ге дейін болады. 1А ток күші адам өміріне
қауіпті. 1А ток күшінің бірлігі арқылы электр зарядының бірлігі немесе 1Кл
электр мөлшері анықталады. I=qt болғандықтан, q=It. I=1A, t=1c деп алып,
электр зарядының бірлігін аламыз: 1Кл=1А*1с. 1Кл ток күші 1А болғанда 1с
уақыт аралығында өткізгіштің көлденең қимасы арқылы өтетін электр зарядына
тең. Ток күші өлшейтін құралды амперметр деп атайды. Амперметрдің шартты
белгісі.-А-. Амперметрді ток күшін өлшейтін
құралмен тізбекпен қосады. Амперметрде екі қысқыш бар: "+", "-". : "+"
қысқышын ток көзінің оң полюсінен келетін өткізгішпен жалғайды.

I=qt. Халықаралық бірліктер жүйесінде (SI) ток күші ампермен (А)
өрнектеледі: 1А=1КЛ1с 1ампер = (1Кулон(1 секунд)). Ампер - негізгі
бірліктердің бірі. Оны тәжірибе жүзінде тогы бар екі параллель өткізгіштің

1.2. Электр өлшеу құралдары

Электр өлшеудің түрлері және әдістері туралы жалпы түсінік
Электрлік қондырғылардың қалыпты жұмыс жасауын жүйелі түрде бақылаусыз
қалдыру мүмкін емес.Барлық электрлік және магниттік шамалар электр өлшеу
объектілеріне жатады,олар:тоқ,кернеу,қуат,энергия ,магнит ағыны және т.б.
Электр өлшеу құрылғылары электрлік емес шамаларды(темп,қысым және
т.б.)өлшеу үшін де кеңінен пайдаланылады.Өлшеудің мұндай әдістері электрлік
емес шамдарды электрлік өлшеу деген атпен белгілі.Өлшеудің электрлік
әдістеріне қолдану өлшеу нәтижелерін алыс қашықтыққа салыстырмалы түрде
оңай беруге,машиналары мен аппараттарды басқаруға өлшенетін шамалармен
автоматты түреде математикалық жолымен амалдар орындауға,процесстерді
бақылау жолдарын жүзеге асыруға және т.б. мүмкіндік туады.
Құрылғылардың есептеу түріне қарап,оларды аналогты және цифрлық құралдар
деп бөледі.Есептік құрылғы орналасқан қозғалмалы бөлікке аналогтік
құралдардың өлшенетін немесе оған пропорционал шамасы тікелей әсер етеді.Ал
цифрлы құралдарда қозғалмалы бөлік жоқ,өлшенетін немесе оған пропорционал
шама,сандық баламаны түрлендіреді.Микропроцессорлар өлшеу құралдарының
өтімділігін және дәлдігін мейлінше жоғарлатып,қондырғыларын өңдеуде оларға
қосымша функциялық рөл береді.
Күрделі объектілерді зерттеуде автоматты өлшеу жүйелері қолданылады.Бұл
жүйелер датчиктер,өлшейтін және тіркейтін құралдар,құрылғы және оның
түйіндестері және басқарудың жиындарынан тұрады.
Қазіргі таңда осы заманғы өндірістің қай саласын алмасақ та,оларды өлшеу
жұмыстарынсыз көзге елестету қиын.

Өлшеу-бұл арнайы техникалық құралдың көмегімен физикалық шаманың мәні
тәжірибе жүзінде анықтау.Өлшеуді жүргізуге мүмкіндік беретін құрылғыны
өлшеу құралы деп атайды.Өлшеу процессін ең оңай жүргізуге мүмкіндік беретін
электр өлшеу құралдары аса маңызды рөл атқарады.
Өлшеу нәтижелерінің алынуына қарай өлшеулер тікелей және жанама болып
бөлінеді.Өлшеудің тікелей түріне өлшенетін шаманы тікелей құралдың көрсетуі
бойынша анықтайды(мысалы тоқты амперметрмен,кернеуді вольтметрмен,электр
энергиясын-санағышпен өлшеу).
Жанама өлшеу оның нәтижесі өрнектер арқылы анықталады.Ол өрнекке кіретін
шамалардың мәндері тікелей өлшеу арқылы алынады(вольтметр және амперметр
арқылы электр кедергісін өлшеу-әуелі кернеу мен тоқ өлшенеді,сонан соң Ом
заңы бойынша кедергіні есептейді).
Электр өлшеу әдісінің негізінен екі түрі бар:тікелей бағалау және
салыстыру.
Тікелей бағалау әдісінде өлшенетін шама құралдардың көрсетуінен тікелей
алынады.Құралдың шкаласы оны заводта дайындау кезінде эталондық құралдардың
өлшеу бірліктеріне сай градуирлейді.Мысалы
ретінде,вольтметрмен,амперметрмен,ф азаметрмен,ваттметрмен және т.б.
өлшеулер жүргізуді алуға болады.
Бұл әдістің негізгі артықшылығы өлшеудің қарапайымдылығы және оған уақыттың
аз кетуі.
Салыстырып өлшеу әдісінде,өлшенетін шама эталондық үлгімен немесе жұмысшы
өлшемімен салыстырылады.Өлшеу дәлдігі едәуір жоғары,бірақ өлшеулер
күрделігі жоғарлай түседі.

1.3 Фрезерлік станок
Фрезерлі жəне бұрғылау-жону топтарыны СББ бар станоктары бірінші
кезекте машинаның əртүрлі корпустық жəне басқада бөлшектерін жасауға
арналған. Өндеудің қойылған тапсырмаларының негізінде жəне
қолданылатын дайындама бар кезде, фрезерлік жəне бұрғылау-жону
станоктарындағы технологиялық операцияларды жобалауды бөлшектің
бетінің өндеу реттілігін шығару жəне технологиялық базаларын таңдаудан
бастайды. Дайындаманы базаландыру бұл станоктарда көп жағдайларда үш
жазықтық бойынша іске асады, екі базалық тесіктің жəне жазықтық бойынша
немесе координаталық бұрышпен. Алайда екілік бағыттаушы базаны
қолдану арқылы базаландыруға болады, корпусты бөлшек екі негізгі тесік
арқылы екі базалық конуста берік арқылы.
Технологиялық базаны олардың негізгі тағайындалуынан басқа таңдауды
– дайындаманың станоктың үстелінің жұмысшы аумағында дəл өзгеріссіз
жағдайын қамтамасыз ету үшін, (1-сурет) ол тағы қамтамасыз ету керек:
· ХДУДZД бөлшектің координаттық осьтерінің бағытының қиылысуы
XмYМZМ станоктың координаттық жүйесімен жəне кескіш аспаппен ХИ УИ ZИ;
· бөлшектің нөлінің Д талап етілген нүктеде дұрыс жатуы, ХМ (Д)=100
станоктың автоматты компьютер жүйесінде координаталармен тапсырылған,
УМ (Д)=100, ZМ (Д)=60;
· R бастапқы нүктесінің дұрыс жатуы жəне N аспатың нолдік нүктесінің
бөлшектің координаттық жүйесінде ХДУДZД;
· Берік нүктелердің дұрыс жатуы, бөлшектің координата жүйесінде
зигзагты схема бойынша фрезаның қозғалуын анықтайтын тректоря. Əртүрлі
фрезаларды қолдану арқылы бөлшектің корпустық дайындамасын өндеудің
схемасы:
1 – ауыстырмалы механикалық көп қырлы пластинасымен бүірлі фреза;
2 – қатты ерітпемен жабдықталған платиналары бар, бүірлі пышағы бар
фреза;3 – тез кесуші болаттан жасалған соңғылық фреза; 4 – бүйірлік тістері
бар тезкесуші соңғылық; 5 – тезкесуші соңғылық фреза; 6 – қатты ерітінді
пластинамен жабдықталған үшжақты дискілі пышағы бар фреза.
Дайындаманы өңдеу бір құрастыру сияқты да, сонымен бірге бірнеше
құрастыруда қайта құрастыру арқылы жүзеге асады. Сонымен бірге базалық
беттер комплектісі түрінде немесе екі базавых тесік жəне жазықтық түрінде
бірінші құру үшін технологиялық базалар басқа станокта дайындалуы
(өңделуі) мүмкін, сонымен қатар əмбебап станоктарда да.
Осы топтағы станоктарда дайындаманы өңдеу кесуші аспаптың кең
номенклатурасын қолдана отырып жонғыш, бұрғылау жəне қайрау

өтпелерінің орындалу реті мен əр түрлі сəйкестігі кезінде орындалады. Бірақ
операцияның орындалу жоспарына сəйкес, бірінші кезекте беттің сыртқы
тегістігін жонғылауын өңдейді, содан кейін кемерлерді, ойысын,
сыйымдылықты жонады, ал сосын екінші этапта тесікті өңдеу бойынша
технологиялық өтпелерді орындалады. Нəтижесінде геометриясы бойынша
тегіс жəне əр түрлі фасонды беттерді алдын ала жəне соңғы рет өңдеу жүреді,
сонымен қатар тегіс, сатылы жəне кескінді тесіктерді өңдейді.

1.4Токарлық станок

Токарлық қосалқы кесу жабдығын бірі болып табылады. Олар материал
қабатын (фишкалар) алып тастау арқылы органдарына өңдеуге арналған.
Тегістеу, бұрғылау, - Бұл басқа да түрлерін жасау үшін токарлық
негізделген. Токарлық станоктар тобы бойынша осындай біліктер, дискілер мен
Жадағайлалардың ретінде бөлшектер қарастырылады. Токарлық, сыртқы
цилиндрлік беттерін жүзеге асырылады және аяқталады шығыңқы жерлері
(революция орган) сегментін отмечания, тесік (цилиндрлік, конустық тәрізді)
бұрғылау, кесу, сыртқы және ішкі кесуге кесу конустық тәрізді беттерді,
бұрғылау, қашау кеңейтетін, тесік орналастыру, бұрылу отыр гофрленген
беттерін қалыптастыру, жіп құйынды, орама клишелер Түртіп.
Шыбықтың айналуы Дайындаманы асыратын, кесу жылдамдығы анықтау, негізгі
қозғалыс
. Бойлық және көлденең арналардың құны арқылы анықталады қозғалысы,
тіркелген кескіштің болып қолдау қозғалысы болып табылады, және түпкі
құралы жем қозғалысының өңдеу машина Артқы бабка алады.
токарлық станоктар, мамандандырылған және әмбебап болып бөлінеді.
Операциялар түрлі орындауға арналған
Әмбебап машина: сыртқы және ішкі цилиндрлік өңдеу, конустық, пішінді және
аяқталу беттерін; ішкі және сыртқы тақырыптар кесу; сегменттер, бұрғылау,
қашау кеңейтетін және тесік орналастыру.
мамандандырылған машиналар осындай темір жол көлігі, тегіс және орама
қалыптастыру, біліктерді қадам доңғалақты Ось босатылғаннан т.б.
жалғастырғыштарды, құбырлар, түрлі түрлері, іс-шаралар тар диапазонында
жұмыс таңда Әмбебап машиналар жіп кесу және бұрылу бөлінеді. Токарлық
станоктар ою кесуге қоспағанда, барлық бұрап операциялар арналған

1.5 Бұрғылау

Бұрғалау қондырғысы ұңғыманы бұрғылауға арналған құрал-жабдықтар кешені.
Ол бұрғылау тәсіліне қарай: айналмалы Бұрғалау қондырғысы (көп тараған
түрі) және соққылы Бұрғалау қондырғысы болып екіге бөлінеді. Айналмалы
Бұрғалау қондырғысының құрамына бұрғылау мұнарасы, күштік жетек, түсіріп-
көтеру операцияларын механикаландыруға арналған құрал-жабдықтар, бұрғылау
сорғылары, шайғыш ерітіндіні дайындауға, тазалауға және оны өңдеп қайта
қолдануға арналған құрал-жабдықтар, т.б. енеді. Бұрғалау қондырғысы мұнай,
газ және терең геологиялық барлау ұңғымаларын бұрғылауға арналған тұрақты
Бұрғалау қондырғысы, көбіне геологиялық барлау жұмыстарында, су астындағы
бұрғылауда және құрылыс жұмыстарында қолданылатын жылжымалы Бұрғалау
қондырғысы, негізінен қопарылыс ұңғымаларын бұрғылауға арналған (жабдықтары
шынжыр табанды не
доңғалақты сүйреткіштерге, автомоби льге, тракторға, катерге, т.б.
орнатылған), өздігінен жүретін Бұрғалау қондырғысы және жетуі қиын жерлерде
бұрғылау жұмыстарын жүргізуге арналған тасымалды Бұрғалау қондырғысы болып
ажыратылады. Тау-кен ісінде Бұрғалау қондырғысы бұрғылау станоктары деп
аталынады.

2. Металл және металлдармен жумыс жасау

Бөлшектердің немесе дайындамалардың материалдарына, пішіндеріне
және өлшемдеріне байланысты, оларды кесу қол немесе механикаландырылған
аспаптардың көмегімен жүргізіледі. Оларға тістеуіктер, қол және электр
қайшылары, қол және пневматикалық аралар, құбыр кескіштер және т.б.
асёпаптар жатады.

Жұқа қалыңтыр материалдар мен сымдарды кесуге арналған қайшылар мен
тістеуіктердің жұмыс істеу принципі екі кескіш пышақтардың қысыммен бір-
біріне қарама-қарсы бағыттағы қозғалыстарына негізделген.
Тістеуіктердің кесу жиектері барлық ұзындықтары бойынша бір уақытта
беттеседі, ал қайшылардың кесу жиектері бір жақ шетінен бастап, біртіндеп
қиылысады. Тістеуіктер мен қайшылар, бір-бірімен шарнирлі қосылған, екі
рычагтан тұрады. Оның қысқа жағы кескіш пышақтар, ал ұзын жағы қолмен
ұстайтын тұтқаның ролін атқарады.
Тістеуіктерді сымдарды кесу үшін қолданады. Олардың кесу жиектерінің
үшкірлеу бұрыштары кесетін материалдардың қаттылықтарына байланысты өзгеріп
отырады. Көптеген тістеуіктердің үшкірлеу бұрыштары 55-60 о тең.
Қол қайшылары қалыңдықтары 1,5 мм-ге дейінгі түсті металдар және 0,5-1,0
мм болат табақтарын кесуге арналған. Олар кесу пышақтарының құрылыстарына
байланысты келесі түрлерге бөлінеді:
- металдарды тік сызық немесе радиусы үлкен шеңбер бойымен кесуге арналған
- тік қайшылар
- кесу пышақтарды жіңішке-саусақты қайшылар
- металдарды радиусы кіші шеңбер бойымен кесуге және табақты металдарда
тесіктерді оюға арналған - қисық қайшы
- өлшемдері үлкен және қалыңдығы 2 мм-ге дейінгі металдарды кесуге арналған
- столға бекітілген қайшы
- қалыңдықтары 4 мм-ге дейінгі болаттарды және 6 мм-ге дейінгі түсті
металдарды кесуге арналған - рычагты қайшы
2.1 Металдарды егеу
Егеулердің көмегімен дайындама бетінен бір қабат материалды алу
тәсілі — металдарды егеулеу (түрпілеу) деп аталады.
Егеу-дайындама немесе бөлшектің өңделетін бетінің кедір-бұдырлылығын
азайтып, жоғары дәлдігін қамтамасыз ететін, көп жүзді аспап.
Егеулеу арқылы бөлшектердің қажетті пішіні мен өлшемдерін және бет
тазалығын алуға болады. Егеулердің көмегімен жазық беттерді, қисық сызықты
беттерді, әр түрлі пішіндегі ойықтарды және түрлі бұрыштармен орналасқан
беттерді өңдеуге болады. Егеулеуге қалдыратын бөлшектердің артық өлшем
шамасы(әдіп) 0,5-0,025 мм аралығында. Өңдеу дәлдігі 0,2-0,05 мм, кейбір
жағдайда 0,005 мм-ге дейін.
Егеу (7- сурет, а) — белгілі пішін мен ұзындығы бар, болаттан жасалынған
аспап. Оның жұмыс бетінде тіліктер (ойықтар) бар. Осы тіліктер өте ұсақ,
сына тәрізді, өткір тістерді құрайды. Егеудің тістерінің үшкірлеу бұрышы
b=70о, алдыңғы бұрышы g=0-16о, артқы бұрышы a=32-40о аралығында болады.
Егеулер бір(қарапайым) тілікті, қос тілікті, нүктелі тілікті және доғалы
тілікті болып бөлінеді (7- сурет, б-д).

6.7 сурет – Егеулер: а — негізгі бөліктері (1 — тұтқа; 2 — артқы бөлігі
(құйрықшасы); 3 — сақина; 4 — бос бөлігі (өкшесі); 5 — қыры; 6 — тіліктері;
7 — қабырғасы; 8 — тұмсығы); б — бір тілікті; в — екі (қос) тілікті; г —
нүктелік (рашпильді) тілікті; д — доғалы тілікті; е — тұтқаны отырғызу
тәртібі; ж — тұтқаны егеуден шығару тәсілі
Бір тілікті егеулер металл бетінен тіліктің барлық ұзындығына тең жалпақ
жаңқаны бөліп алады. Оларды жұмсақ металдарды егеулеу үшін қолданады. Қос
тілікті егеулер — болаттарды, шойындарды және басқа қатты металдарды
егеулеуге арналған. Олардың жұмыс беттерінде бір бірімен қиылысып
орналасқан тіліктер металл жаңқаларын майдалап, жұмысты жеңілдетеді.
Нүктелі (рашпильді) егеулер — жұмсақ металдар мен металл емес материалдарды
өңдеуге арналған. Олардың тістерінің арасындағы, жаңқалар орналасатын,
ойықтары кең.
Доғалы тілікті егеулердің тістерінің арасындағы ойықтары терең, соңдықтан
жоғары сапалы бет тазалығын және жоғары жұмыс өнімділігін береді. Барлық
егеулер У13 немесе У13А аспапты көміртекті болаттардан дайындалады. Жұмыс
беттеріне тіліктер ойылғаннан кейін, термиялық өңдеуден өтеді.
Егеулердің тұтқалары көбінесе ағаштардан дайындалады. Тұтқаларды отырғызу
және шығару 6.7 суретте (е және ж) көрсетілген.
Қолданылулары бойынша егеулер келесі топтарға бөлінеді:
— жалпы қолданыстағы егеулер;
— арнаулы қолданыстағы егеулер;
— түрпілер;
— рашпильдер;
— машиналық егеулер.
Барлық ұсталық жұмыстар үшін жалпы қолданыстағы егеулерді пайдаланады.
Оларды, 1 см ұзындыққа келетін тіліктер санына байланысты, 6 номерге
бөледі.
№ 0 және 1 тілікті егеулердің тістері ірі және 0,5-0,2 мм дәлдікпен алғашқы
(тұрпайы) өңдеуге арналған. № 2 және 3 тілікті егеулер 0,15-0,02 мм
дәлдікпен таза өңдеуге арналған. № 4 және 5 тілікті егеулер 0,01-0,005 мм
дәлдікпен соңғы өңдеуге арналған.
Егеулердің ұзындықтары 100-400 мм.
Көлденең қималарының пішіндеріне байланысты егеулер жалпақ, квадрат, үш
бұрышты, дөңгелек, жартылай дөңгелек, ромб, аралық болып келеді (8- сурет).

8- сурет – Егерлердің көлденең қималарының пішіндері:
а және б — жалпақ (жазық); в — квадрат; г — үш бұрышты; д — дөңгелек; е —
жартылай дөңгелек; ж — ромб; з — аралық.
Дайындаманы егеулер алдында, оның өңделетін беті қысқыштан 8-10 мм жоғары
болатындай етіп бекітеді. Жұмысшының денесін дұрыс ұстау тәртібі металдарды
арамен кесуге ұқсас.
Оң қолмен егеудің тұтқасынан ұстау керек (9- сурет, а), ал сол қолдың
алақанын, егеудің тұмсығынан 20-30 мм төменірек, егеудің үстіне қою керек
(9- сурет, б).

2.2 Металдарды жаймалау
Қазіргі заман техникасының тетіктері, құрылымдары және басқа
бұйымдары негізінен металл мен қорытпалардан металлургиялық және машина
жасау кәсіпорындарында жасалады. Металдан жасалған бұйымдарды және олардың
жартылай өнімдерін жасаудың негізгі тәсілдері болып мыналар саналады:
1)құю;
2) қысыммен өңдеу;
3)кесумен өңдеу.
Осы тәсілдердің ішінде ерекше рольді металдарды қысыммен өңдеу
(МҚӨ) алады. Металдарды қысыммен өңдегенде металдың пішінін, оны
деформациялау жолымен пластикалық өзгертеді.
3. Металдарды қысыммен өндеу (орыс. Обработка металлов давлением) —
дайындаманы, илемді деформациялап, дайын тетіктердің өлшемдеріне, түріне
жақын өлшемдер мен түр беру.
Металдарды қысыммен өңдеу үлкен өнімділікпен және аз шығынмен дайын тетікке
пішіні жақын тетіктерді немесе дайындама түрінде олардың жартылай өнімдерін
жасауға мүмкіндік береді. Металл суық және ыстық күйде пластикалық
деформациялаумен өңделеді. Пластикалық деформация процесінде металдың
құрылымы өзгереді және оның механикалық қаcиеті жоғарлайды. Сондықтан аса
жоғары күш түсетін машиналар тетіктерін қысыммен өңдеп жасайды. Пластикалық
деформациялау әр түрлі тәсілдермен іске асырылады. Осы тәсілдерге мыналар
жатады: илемдеу; еркін соғу; көлемдік қалыптау; баспақтау; қаңылтырлы
қалыптау; сымдау және МҚӨ арнайы тәсілдері. Металдардың пішінін өзгертуді
жоғары өнімділікпен және аз шығынмен жүргізуге мүмкіндік бар болғандықтан,
ал тағы да олардың механикалық қасиетін жоғарлатуға да мүмкіндік бар
болғандықтан қысыммен өңдеудің ролі қазіргі заманғы өндірісте өте үлкен
болып түр. Тұтастай алғанда металдарды қысыммен өңдеу машинажасау мен
металлургияның дайындаушы базасы болып саналады. Негізінен алғанда МҚӨ
сапалық дамуынан және толық жетілуінен қуатты энергетикалық құрылымды, жаңа
ұшатын аппаратарды, қазіргі заманғы автомобилдер мен жүккөтергіш
машиналарды, жаңа электронды және космосты техниканы жасау тәуелді болады.
Металдарды экономдау – МҚӨ алдына қойылатын негізгі міндеттердің бірі болып
саналады. Экономикалық көрсеткіштерді бағалау үшін тетіктің массасы мен оны
жасау үшін жұмсалған металдың массасының сандық қатынасын қолданады. Осы
қатнасты процентпем көрсетілген металды қолдану коэффициентті (МҚК) деп
атайды. Металды қолданудың ең үлкен мәніне суықтай көлемдік қалыптау және
илемдеу (82 және 85 %, сәйкесті жазылған) иемденген. Металөңдеу процестері,
мысалы МҚӨ, экономикалық тым тиімді өңдеу тәсілдерін жасау бағытында
дамитын болады. Осы тиімді тәсілдерге бірінші кезекте қиыстырылған және
қатар қолданылатын процестерді жатқызуға болады. Осындай да металлургиялық
қайта өңдеуді қысқарту өндірістің үздіксіз технологиялық сұлбасын
ұйымдастырумен байланысты. Бұл процестің еңбексиымдылығын және
энергиясиымдылығын едәуір азаютуға және металдың жарамды болып шығуын
үлкейтуге алып келеді. Металдарды қысыммен өңдеген кезде бастапқы материал
ретінде құймакесек, шыбық, әр түрлі сортты пішіндер және т.б. түріндегі
болаттардың барлық таңбасы, алюминий, магний, титан қорытпалары, ал тағы да
мыс, никель негізіндегі қорытпалар қолданылады. Соғу үшін мысалы құюға
дейін толық оттексіздендірілетін тыныш болатты қолданады. Қайнаған болаттан
жасалған құймакесек соғу үшін азырақ жарамды. Өйткені осы құймакесектегі
бос орындарды, көпіршіктерді деформациялау процесінде толық пісіру қиын.
Илемдегеннен кейін алынған болаттан немесе түсті металдан жасалған
дайындамаларды қалыптау үшін қолданады. Керекті пластикалық қасиетті
қамтамасыз ету үшін металл мен қорытпаларды суық және ыстық (басымырақ)
күйде деформациялайды. Болаттар, көміртегісі бар темір қорытпалары (2,14%)
өндірістің кез келген саласында: машина жасауда,металлургияда, құрлыста,
автомобил жасауда және т.б. қолданылады.
Химиялық құрамына байланысты болаттар: көміртекті (Ст3, 08кп және т.б.)
және қоспаланған (3Х2В8Ф, 5ХНМ және т.б.) болып екіге бөлінеді. Белгілеуіне
байланысты болаттарды құрылымдық және құрал-саймандық деп екіге бөледі.
Алыну тәсіліне байланысты болаттар мартендік, бессемерлік, тамастық болып
үшке бөлінеді. Оттексіздендіруіне байланысты айтылған болаттарды тыныш,
жартылай тыныш және қайнаған деп үшке бөледі. Көміртекті болаттар төменгі
көміртекті (0,25 % дейін көміртек), орташа көміртекті (0,25-0,6 %) және
жоғары көміртекті (0,6 жоғары) болып үшке бөлінеді. Төменгі және орташа
көміртекті болаттар құрылымдық, ал жоғары көміртекті болаттар құрал-
саймандық болып саналады. Осы болаттарда пластикалық деформацияның үлкен
қоры бар. Сондықтан олар 80 % дейінгі деформация дәрежесімен
деформациялануы мүмкін. Жоғары көміртекті және жоғары қоспаланған болаттар
өңдеудің бір циклінде 60 % дейін деформация дәрежесімен деформацияланады.
Сондықтан оларды орташа пластикалық материалдарға жатқызады. Алюминий
қорытпалары кішкентай меншікті салмаққа және жоғары беріктіктік қасиетке
иемденген. Оларды жұмсақ қорытпалар (АМц, АД31, АМГ), орташа қаттылықты
қорытпалар (Д1, Д16, АК1) және жоғары беріктікті қорытпалар (АК8, В95) деп
үшке бөледі. Осымен бірге алюминий қорытпаларын термиялық беріктенетін және
термиялық беріктенбейтін деп айырады. Алюминий қорытпалары жоғары
пластикалық қасиетке иемденген. Осы себептен оларды көлденең гидравликалық
баспақта баспақтап, олардан өте күрделі құрылымы және әр түрлі қимасы бар
көптеген пішіндерді жасайды. Алюминий қорытпаларының кішкентай тығыздығы,
жегідеге жоғары тұрақтылығы, салыстырмалы жоғары механикалық қасиеттері,
олардан жасалған бұйымдарды машинаның, автомобилжасаудың, құрылыс
құрылымының және архитекторлық ғимараттың әр түрлі тетіктерінде қолдануға
мүмкіндік берді. Алюминий қорытпаларынан жасалған тұтас және қуыс
пішіндердің негізгі тұтынушысы болып авиациалық, кеме жасау, тоңазытқыш
техникасы, электртехникалық өндірістер және т.б. саналады. Соңғы жылдары
алюминий қорытпаларынан жасалған қуыс пішіндердің түржиыны көбейді. Өйткені
оларды құрылымдық және құрлыстық тетіктерді жасау үшін құрлыста кеңінен
қолдана бастады. Мыс және оның негізіндегі қорытпаларды өндірістің көптеген
салаларында кеңінен қолданады, мысалы: электртехника, құрылыс,
жылуэнергетика және т.б. Мыста жоғары пластикалық қасиет бар. Сондықтан
одан МҚӨ барлық тәсілдерімен тетіктер жасайды. Қорытпаларды мынандай екі
топқа бөледі: қолалар, жездер. Қысыммен өңделетін жездерді (мыстың мырышпен
қорытпалары) 8 таңбаға бөледі. Ыстықтай металдарды қысыммен өңдеу үшін
кеңінен Л62 және Л68 таңбалы жездер қолданылады. Қолалар (мыстың қалайы,
алюминий, марганец, кремний, бериллий және басқа элементтермен (мырышты
қоспағанда) қорытпасы) 10 таңбаға бөлінеді. Қалайысыз қолалар жақсы
антифрикциялық және антижегіделік қасиеттермен сипатталады. Олар тұзды
суда, майда, буда жақсы жұмыс істей алады. Магний қорытпалары (МА2, МА5, ВМ
65-1) жеңіл қорытпаларға жатады. Олар жоғары жегіделік қасиетке бейім
екендігін көрсетеді. Осы себептен оларды белгілі бір шекпен машинажасауда
қолданады. Негізінен оларды авиациялық өндірісте кұрылымдық материал
ретінде қолданады. Қолдану аймағы мынандай: ракета жасау; ұшақ жасау;
автомобиль жасау; электр-техникалық өндіріс. Титан қорытпалары (ВТ-1) ең
үлкен меншікті беріктікке, жоғары антижегіделік тұрақтылықа және отқа
төзімділікке иемденген. Осы қорытпаларды авиажасауда, химиялық және
көліктік машинажасауда, яғни оларды ракета, ұшақ, сүнгір қайық және т.б.
машиналардың тетіктерін жасау үшін қолданады. Жоғарыда айтылған металдармен
бірге халық шаруашылығының әр түрлі саласында басқа металдар мен қорытпалар
қолданылады. Мысалы, зергерлік бұйымдарды өндіру үшін алтын, платина,
палладий, күміс және олардың негізіндегі қорытпаларды қолданады.
Электртехникалық өндіріс үшін вольфрам, молибден және т.б. баяу балқитын
қорытпаларды қолданады. Осымен бірге сәндік қорытпа ретінде мысникелді
қорытпаларды қолданады, мысалы, мельхиор, нейзильбер және басқа.
Металл өңдеуді металдарды қысыммен өңдеу тәсілдерін қолданып болашақта ары
қарай дамытуды келесі жолмен жетуге болады: металдарды қысыммен өңдеудің
процестерін барлық жақтан механизациялау және автоматтандыру; қара және
түсті металдарды және олардың қорытпаларын қатар қолданып өңдейтін жаңа
үздіксіз процестермен өңдеу; өндірістік жабдықтардың қуатын және
өнімділігін үлкейту; МҚӨ тәсілдерімен бұйымды шығарудың кішкентай шығынды
және шығынсыз технологияларын

3. Илемдеу өндірісі – бұл илемдеу өнімінің сапасын және илемдеу цехының
техник-экономикалық көрсеткішін анықтайтын бір бірімен кешенді байланыста
болатын технологиялық қайта өңдеулер. Илемдеу өндірісінің дамуы жаңа,
едәуір жетілдірілген қыздыру, илемдеу және таза өңдеу жабдықтарын қолдануға
негізделген. Осы жабдықтар жылдамдығы жоғары және жұмысының режімі қарқынды
болатын бір қатар технологиялық процестердің және операциялардың ағынды
болуымен сипатталуы қажет. Илемдеу өндірісінде технологиялық процестің
шешуші бағыты болып өндірістік процесті кешенді механизациялау, өнімнің
түржиынын кеңейту, оның сапасын жақсарту және металдан экономды түрде өнім
жасау саналады. Қара және түсті металдардан өндірісте илем шығаратындығын
оқулықтарда айтылып жатыр. Бірақта болаттан илемді өндіру басым болып
келеді. Түсті металдар мен қорытпалардан илемді шығарған кезде шығарылатын
өнімнің көлемінде үлкен үлесті қаңылтыр илемдеу өндірісі алады.
Дайындаманың көлденең қимасын азайтып оған керекті пішінді беру үшін
бастапқы дайындаманы илемдеу орнағының айналатын пішінбілігімен жаншитын
пластикалық өңдеудің бір түрін илемдеу деп айтады. Илемдеудің мынандай үш
негізгі тәсілдері бар: ұзына бойлы, көлденең және көлденең-бұрандалы. Ұзына
бойы илемдеген кезде дайындаманы деформациялау әр түрлі бағытта айналатын
пішінбіліктер арасында іске асырылады. Илемдейтін пішінбіліктер, ал тағы да
өңделетін дайындамалар осьтері параллельді екені (немесе кішкентай бұрышпен
қилысатыны) көлденең илемдеудің қарапайым сұлбасынан көрініп түр. Көлденең
илемдегенде қапастағы екі пішінбілікте бір бағытта айналады, ал көлденең
қимасы дөңгелек дайындама кері бағытта айналады. Көлденең илемдеу
процесінде өңделетін дайындаманы пішінбілікте арнайы құрылғы көмегімен
ұстап тұрады. Дайындаманы диаметр бойынша жаншу және оған қима бойынша
керекті пішінді беру пішінбілікті сәйкесті пішіндеумен және олардың
арасындағы арақашықты өзгертумен қамтамасыз етіледі. Осы тәсілмен айналу
денесі болып саналатын бұйымдарды (шар, ось, тістегіріштер және басқа)
шығарады. Көлденең-бұрандалы немесе қисық илемдеу орнақ қапасында бір
біріне белгілі бір бұрышпен орнатылған бір бағытта айналатын
пішінбіліктермен орындалады. Қисық илемдеу орнағын құбырды өндіргенде, ең
бастысы, құймакесекті немесе дайындаманы тесіп гильзаны жасағанда
қолданады. Өңделетін дайындаманың осіне еңкейіп орналасқан айналатын
пішінбілікпен металл жанасқан уақытта, дайындаманың осінің бойымен
бағытталған күштер және оның көлденең қимасына жанамамен бағытталған күштер
пайда болады. Осы күштердің бірлесіп әсер етуі айналуды, тарылатын
саңылауға өңделетін дайындаманы тартып кіргізуді және деформациялауды
қамтамасыз етеді. Илемдеуді қаңылтырлы және сортты де п екі бөледі. Сортты
илемдеген кезде пішінбіліктің бөшкесінде жылға бар болады. Осы жылғалар екі
және одан да көп пішінбіліктерді құрастырғанда пішіні және өлшемі бойынша
жасалатын жартылай өнімге сәйкес келетін мөлшерлегішті құрады. Қаңылтырлы
илемдеу кезінде пішінбіліктің тегіс бөшкесі қолданылады. Ең көп таралған
болып дуо және трио орнақтарында илемдеу саналады. Осы орнақтардың
қапастарында сәйкесті екі және үш жұмысшы пішінбіліктер бар. Жұқақаңылтырлы
илемді және фольганы өндірген кезде көппішінбілікті илемдеуді қолданады.
Бұндай жағдайда илемдеу төрт (кварто), алты, он екі және жирма пішінбілігі
бар қапастарда іске асырылады. Қағида бойынша әмбебапты қапастарда екі тік
және екі көлбеу пішібіліктер орнатылған. Осы пішінбіліктер дайын илемнің
пішіні мен өлшеміне сәйкес келетін жабық мөлшерлегішті құрады. Илемдеу
өндірісінің өнімі. Илемдеу өндірісінің өнімі халық шаруашылығының барлық
саласында өте кең қолдануды тапты. Осы өнім әр түрлі пішіні бар дайындама
ретінде машинаның, білдектің, трактордың, автомобильдің, вагондардың,
теміржолдың және т.б. жабдықтардың тетіктерін жасау үшін қолданылады.
Илемделетін пішіннің түржиыны. Илемдеудің профилі деп оның көлденең
қимасының пішінін айтады, ал түржиіні деп бір орнақта немесе орнақтар
тобында илемдеумен алынатын әр түрлі өлшемі бар бір қатар профилдерді
айтады.
Илемденетін профилдердің түржиыны өте көп. Осы түржиынды мынандай бес топқа
бөледі; 1) сортты илем; 2) қаңылтырлы илем; 3) құбырлар; 4) илемнің арнайы
түрлері (дөңгелектер, құрсаулар, сақиналар және т.б.); ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.