Халықаралық туризм аймақтық дамытудың факторы ретінде
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТУРИЗМНІҢ ҚАЗIРГI КЕЗЕҢДЕГI НЕГIЗГI ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ ЖӘНЕ
ДАМУЫНЫҢ ПЕРСПЕКТИВАСЫ
1.1 Халықаралық туризм аймақтық дамытудың факторы
ретінде ... ... ... ... ... ..5
1.2 Орталық Азия елдерiнiң аймақтық халықаралық туризм саласындағы
ынтымақтастық және
әрiптестiк ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..8
2.3 Туризмдағы жаһандану және оның Қазақстан Республикасының экономикасына
зардабы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...22
3 ОРТАЛЫҚ АЗИЯ ЕЛДЕРIНIҢ ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТУРИЗМНІҢ ДАМУЫНА
САЛЫСТЫРМАЛЫ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... 36
3.1 Орталық Азия елдерiндегi халықаралық туризмнің мiнездемесi: негiзгi
мәселелері және
перспективасы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 36
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР КӨЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
КІРІСПЕ
Халықаралық туризм бүгінгі күні қарапайым қоғамдық құбылыстан, әлемдік
экономикалық тізбектің ажырамас бір бөлігіне, әрі қарқынды дамып келе
жатқан негізгі бір саласына айналды. Өзінің тез дамыу мен өсімі жағынан
мамандар оны қазіргі ұрпақтың экономикалық феномені атауын берді.
Статистика бойынша, орташа есеппен, бір шетелдік туристің беретін табысын
алу үшін оған шамамен 9 тонна тас көмір мен 15 тонна мұнай немесе 2 тонна
жоғары сортты бидайды әлемдік рынокқа шығару керек. Бұл ретте шикізат сату
елдің энергия көздерін азайтады, ал туристік өндіріс таусылмайтын
ресурстармен жұмыс істейді. Шетелдік экономистердің есебі бойынша, 100 мың
турист қалада орташа есеппен екі сағат болған кезде кемінде 350 мың доллар
немесе адам басына бір сағатта 17,5 доллар жұмсайды. Сондықтан, осы салада
ғылыми зерттеулер жүргізу негізінде туризм саласының өзіндік ерекшеліктерін
анықтау, дамыған елдердегі туризмді ұйымдастыру мен дамыту тәжірибесін
ескере отырып отандық туризмді жандандырудың жолдарын анықтау мүмкіндігі
туады.
Туризмді дамыту жолында елімізде бірнеше шаралар жүргізілуде, солардың
ішінде 2007-2010 жылдар аралығындағы бағдарлама, 2007-2012 жылдарға
арналған бағдарлама мен Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық
дамуының 2003-2015 жылдарға арналған мемлекеттік Стратегиясы және Елбасының
Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты атты
биылғы 27 қаңтарындағы жолдауында дамыған елдерде туристік кластердің
үлесіне ІЖӨ-нің 10пайызына дейіні тиесілі болса, ал бізде 1пайызға да
жетпейтіндігін атап өтіп, туризм өсімінің нүктелерін зерттеуді тапсырған
болатын [1].
Бүкіл әлемдік туристік ұйымның мәліметтері бойынша 2012 жылы әлемде
туристік саяхатқа шыққандардың тіркелген саны 851,6 млн. адамға жетіп, одан
түскен кірістердің көлемі 601 млрд. доллар құраған. Эксперттердің болжамы
бойынша, халықаралық туризмнің қарқынды дамуы одан әрі жалғаса бермек. Осы
өсу қарқыны жалғаса берсе, 2012 жылдың соңына қарай әлемдегі туристердің
саны 937 млн. адамға жетеді [2].
Туристік кластерді дамытуда қызмет көрсетушілер, немесе, басқаша
айтқанда Қазақстанға шетелдік туристерді тартуда қызмет ететін туристік
агенттіктердің орны үлкен. Мейманханалардың, демалыс үйлерінің және көлік
кешендерінің қызметтері де туристік бизнестің маңызды буыны болып табылады.
Зерттеу жүргізілген орыны: Кокшетау қаласы, Департамент Туризма и
Спорта туристік фирмасы.
1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТУРИЗМНЫҢ ҚАЗIРГI КЕЗЕҢДЕГI НЕГIЗГI ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ ЖӘНЕ
ДАМУЫНЫҢ ПЕРСПЕКТИВАСЫ
1.1 Халықаралық туризм аймақтық дамытудағы фактор ретінде
Туризм қазіргі әлемде құқығы жағынан жүз жылдықтың экономикалық
феномені болып танылды және кез-келген мемлекет экономикасының дамуына
ықпал етеді. Осы заманғы әлемдік экономика да туристік сала-аса жанды және
перспективалы салалардың бірі, кейбір елдерде мемлекет кірісінің алғашқы
тарауы болып табылады.
Туризм – мемлекетті әлемге мәшһүр қылудан бөлек, көл-көсір табыс көзі.
Көптеген елдерде туристік бизнес жалпы ішкі өнімді қалыптастыруда
қосымша жұмыс орындарын құруда және халықты жұмыспен қамтамасыз ету, сыртқы
сауда балансынбелсендіруде маңызды. Әлеуметтік-экономикалық дамудың
катализаторы ретінде туризм саласы экономиканың маңызды көлік және
байланыс, құрылыс,ауылшаруашылығы, халық тұтынатын тауарлар өндірісі және
басқада салаларға ықпалы зор. Оның әсері оң не теріс болуы мүмкін.
Кесте 1 – Туристік кәсіпкерлік қызметке оң және теріс әсер ету
аспектілері
Оң аспектілері Теріс аспектілері
– жұмыс орындарын құру; –халықтың әртүрлі топтарының
–халықтың өмір сүру деңгейін қызығушылығын коммерциялау және
арттырады, яғни табыстың артуы; полияризациялау;
–урбандалу үдерісін тездетеді және –білікті емес еңбек үлесінің көбеюі;
инфрақұрылым дамиды; қоғамдық тәртіп нормасынан тысқары
–әлеуметтік және мәдени үдерісті (ішімдік ішу, бұзақылық) ауытқулар;
тездету; –мәдениеттің коммерциализациялануы;
–мәдени құндылықтар, мәдени нақты туристік бағыттың табиғилығының
ескерткіштерді қорғау және қайта жоғалуы;
қалпына келтіру жұмыстарын – жергілікті халық пен туристердің
жандандыру; арасындағы келіспеушілік,
–жергілікті өнім өндірушілердің қақтығыстардың болуы.
тауарлары мен ауылшаруашылығы
өнімдеріне сұраныстың артуы;
–табиғи кешендердің көбеюі;
–өңірдің тартымдылығының артуы.
Ескертпе – Автор құрастырған.
Туристік бизнестің тартымдылығы келесі себептерге байланысты: бастапқы
инвестициялар; туристік қызметтерге деген сұраныс; туризмнің пайдалылығының
жоғары деңгейі; шығыстардың қайтарымдылығының қысқа мерзімі. Туристік
қызметтердің қолжетімділігі, олардың сапалылығы және алуан түрлілігі
саяхаттаушылардың демалыс нысанын таңдауда маңызды фактор болып саналады.
Елімізде жақсы демалыспен және демалыс қауіпсіздігімен қамтамасыз ете
алатын қызметтерді көрсететін туристік компаниялар желісі дамыған. Туристік
қызметтің құқықтық, экономикалық, әлеуметтік және ұйымдастыру негіздері
Қазақстан Республикасында туристік қызмет туралы Заңында анықталған [8].
Осы заңға сәйкес туристік қызмет туристік агенттер қызметі және туристік
операторлар қызметі болып бөлінеді. Туристік өнімдерді қалыптастыруға,
дамытуға және ол өнімдерді туристік агенттер мен туристерге сатуға рұқсаты
бар заңды тұлғалардың қызметін туристік операторлар қызметі деп атайды.
Туристік операторлар қалыптастырған туристік өнімдерді дамыту мен сатуға
рұқсаты бар жеке немесе заңды тұлғалардың қызметі – туристік агенттер
қызметі.
X. Криппендорф берген анықтамасында, туристік қызмет – туристік
кәсіпорындар қызметінің, сонымен қатар туризм саласындағы жеке және
мемлекеттік саясаттың жүйелілік өзгеруі және шоғырлануы. Туризмнің алғашқы
және барынша толық анықтамаларының бірін Берндегі университет
профессорлары Фрунзикер мен Крапф берген, кейіннен бұл анықтаманы туризмнің
халықаралық ғылыми-сараптамалық ассоциациясы қабылдаған. Олардың пікірінше,
туризм - адамзаттың жол жүруін, саяхатқа шығуын айқындайтын, ешқандай табыс
табумен байланыссыз құбылыс.
Туристік бизнес – бұл туристік өнімді өндіру үшін нысанды
кәсіпорындары бар өндіріс орындары. Туристік бизнес қандай тауар мен қандай
қызмет түрін орындауды, қандай көлемде, қандай бағамен сату қажеттігін
анықтайтын ұғым [22].
Туризмнің әртүрлі түрлерін дамытудың келешегін бағалау әдісіне
төмендегі зерттеу кезеңдері кіреді:
1. Рекреациялық мүмкіндіктерді зерттеу.
2. Туризмнің қолданыстағы түрлеріне талдау жасау.
3. Қолданыстағы туристік бағыттарға талдау жасау.
4. Туризмнің жаңа түрлерін дамыту мүмкіндіктерін анықтау.
5. Туризмнің жаңа түрлерін дамытуда қажеттіліктерді маркетингтік
зерттеу, соның ішінде ұзақ мерзімді сұранысты анықтау.
6. Туризмнің келешегі зор түрлерін(соның ішінде турбағыттар) және
оларды дамыту үшін қорларды бағалау.
7. Қауіп-қатерлерді бағалау.
8. Туризмнің осы түрі үшін басты бәсекелес елдердің туристік әлеуетін
бағалау және туризмнің осы түрінің сырттан келушілер туризмі ретінде
қолданылу мүмкіндігін анықтау.
9. Экологиялық өріске әсерін анықтау.
10. Туризмнің осы түрінің экономикалық тиімділігін анықтау.
Шетелдік тәжірибелер туристік бизнесті дамытудағы жетістіктер туризм
саласы мемлекет деңгейінде қалай қабылданатындығына, мемлекет тарапынан
қаншалықты деңгейде қолдау табатындына және туристік саланы табысты
жүргізудің кепілі, кез келген мемлекеттің бюджетін толықтыру көзі
болатындығына тікелей байланысты екендігін көрсетіп отыр.
Туризм көптеген дамыған және дамушы елдер үшін валюталық түсімдерінің
кайнар көзі болып табылады. Қазіргі кезде Қазақстан үшін де бұл экономика
секторы маңызды мәселе болып отыр. Қазақстан Республикасында көптеген
туризм түрлерін және туристік қызметтің формаларын дамыту үшін ресурстары
мен мүмкіншіліктері жетерлік.
Қазақстан республикасында туристік индустрияның дамуы халықтың әл-
ахуалының деңгейінің артуының нәтижесі болып табылады және қоғам өміріне өз
ықпалын тигізеді (сурет 1).
Сурет 1. Туризмнің экономикадағы ролі
Туристік қызметтердің ұйымдастырылуы мен оларды жетілдірудің ұтымды
жолдарын қарастыруда, іздену жұмысымызды туризм нарығындағы кәсіпкерлік
субъектілердің туристік қызметтер көрсетуге деген казіргі қатынастарынан
бастадық.
Өкінішке орай, Қазақстан және дамыған еуропа нарығында да туризмде
көрсетілген қызметтің сапасына көп көңіл бөлінбейді. Туризм саласында
кәсіпкерлер өз тәжірибелеріне және жұмыс өтіліне сүйене отырып, іс әрекет
жасайды.
Көптеген туристік кәсіпорындар осы саладағы түбегейлі ғылыми
зерттеулерсіз және сапалы іс-шараларсыз пайдаларын жоғарылатуға
мүмкіндіктері болмай, клиенттері мен қызмет өндірісінің көлемін кеңейте
алмады [13,58 б.].
Туризм саласындағы жоғары деңгейдегі сұраныстың пайда болуы осы
саладағы ғылыми зерттеулер мен басқа да іс-шараларды жоспарлауға көп көңіл
бөлу керектігін негіздеді.
Туризм индустриясы көптеген шағын және орта кәсіпорындармен
сипатталады. Олардың қазіргі кезде кажетті зерттеу құралдары, ноу-хау,
немесе тәжірибелі жұмыстарды атқаруға жұмысшыларды жалдайтын қаражаты жоқ.
Олар тек қана жарнама жүргізуді, өткізуді және нарықты зерттеу мен өнімді
жетілдіру әрекеттерін жасайды. Бұл қызмет көрсетудің көптеген салаларында
колданылады. Бәсекенің күшеюі және клиенттердің талаптарының көбеюі
туристік ұйымдардың көпшілігі үшін маркетингті қолдануына алып келеді, яғни
бәсекелік күресте жетістікті қамтамасыз ету және сыртқы орта өзгерістеріне
бейімделуі үшін стратегиялык маркетингтік жоспар құрады.
Туризм саласының дамуы мен туристік қызметтерді зерттеуші экономист-
ғалымдардың пікірлерін жалпылай келе, біздің көзқарасымыз бойынша:
Туризмді дұрыс ұйымдастыру - нарықтағы кәсіпорынның мінез-құлқының
тұжырымдамасы, стратегиясы және тактикасы. Туризмді дұрыс ұйымдастырудың
мақсаты - сатып алушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру және осының
негізінде оның өсуі мен мол пайда табу мақсатына жетуін көздейді - деп
тұжырымдауға болады.
Зерттеу жұмысымызда туризмді ұйымдастырудағы шет елдік тәжірибеге
талдау жасай отырып, ұйымдастырудың екі үлгісін бөліп қарастырдық. Яғни,
туризмді ұйымдастырудың еуропалық және азиялық үлгілері.
Туризмді ұйымдастырудың еуропалық үлгісі әлемге әйгілі курорттарымен
танымал Италия, Испания және Франция елдерінде қолданылады. Бұл елдердегі
туризмді дамыту мәселелері көп салалы министрлік деңгейінде шешіледі.
Туристік саламен айналысатын министрліктің бөлімі мемлекеттік реттеу
бойынша мынадай іс-шаралар жүргізеді: нормативтік-құқықтық негізін
дайындайды, осы саладағы халықаралық ынтымақтастықты дамыту мәселелерімен
айналысады, статистикалық мәліметтерді өңдейді, аймақтардың осы бағыттағы
қызметтерін реттейді, осы салаға қатысты көрмелер ұйымдастырады және шет
елдердегі туристік өкілдіктерді басқарады [14, 69 б.].
Дамыған еуропалық елдердегі мемлекеттік туристік әкімшілік жергілікті
басқару орындарымен және жеке бизнеспен бірлесе отырып тірлік жасайды. Ал,
бұл өз кезегінде туризмді дамытудағы мемлекеттік бағдарламалардың
міндеттерін шешуде жеке қаржылық ресурстарды тартуға мүмкіндік береді. Бұл
саясаттың нәтижесі ретінде туристік қызметтерді реттеудегі аралас
(мемлекеттік-жеке) меншікті институттарды алуға болады.
Туризмді басқарудың мұндай жүйесінің арқасында, аталған елдер жоғары
индустриялы туризмі бар әлемдік туристік орталықтарға айналып отыр. Бұл
елдердегі туризмнен келетін кірістер бюджеттің маңызды баптарына кіреді.
Туризм дамуының бастапқы кезеңінде мемлекеттік басқару органдарының
маңызы үлкен. Оның себебі, алғашқы кезеңде туристік саланың инфрақұрылымын
жасау үшін қуатты қаржылық салымдар қажет болады. Мұндай қаржылық көмекті
тек мемлекет бере алады. Мемлекетке кірістер әкеле бастайтын жоғары дамыған
және бәсекелестік мүмкіншілігі үлкен туризм саласы қалыптасқаннан кейін,
мемлекеттік органдар негізінен туризм дамуын реттеуші қызметіне ауысады.
Кесте 2 - Туризм саласын ұйымдастыру үлгілері
Туризмді Ұйымдастыру Реттелу Қаржылану жағдайы
ұйымдастырудың үлгілері таралған ерекшеліктері
үлгілері елдер
Еуропалық Италия, Испания, Мемлекеттік Мемлекеттік
Франция және т.б. рет-теу қар-жылар, жеке
институттары, жекеқар-жылар
реттеу
инс-титуттары
Азиялық Түркия, Египет, Басым түрде Мемлекеттік
Тунис, Марокко, мем-лекеттік қар-жылар, жеке
Қытай және т.б. реттеу қар-жылар
институттары
Қазақстандық Қазақстан Басым түрде Мемлекеттік
Республикасы мем-лекеттік қар-жылар, жеке
реттеу қар-жылар
институттары
Туристік индустрияны ұйымдастырудың азиялық үлгісі Түркия, Египет,
Тунис, Марокко және Қытай елдерінде таралған (кесте 2). Бұл үлгідегі
елдерде туристік саланы ұйымдастыру мен басқару беделді әрі күшті
министрлікке жүктелген. Бұл елдерде туризм экономиканың басым бағыттарының
бірі болып саналады. Мемлекеттің көмегінің нәтижесінде аталған елдерде
туризм мен курорттар жоғары ырғақпен дамуда.
1.2 Орталық Азия елдерiнiң аймақтық халықаралық туризмның саласындағы
ынтымақтастық және әрiптестiк
Посткеңестік кеңістіктегі саяси ахуалға, заманауи талаптарға сай
әскери жағдайға байланысты Ұжымдық Қауіпсіздік Ұйымы Келісімінің құрылуы
айтулы оқиға болып табылды. ҰҚҰК мақсаттары ұйымның жарғысына сәйкес
бейбітшіліктің нығаюы, халықаралық және аймақтық қауіпсіздік пен
тұрақтылық, ұжымдық негізде тәуелсіздікті қорғау, территорияның тұтастығы
мен мүше мемлекеттердің егемендігі және мемлекеттердің саяси амалдар
негізінде жеткен жетістіктерінің басымдықтарынан тұрды.
Шанхай ынтымақтастық ұйымы (ШЫҰ) Орталық Азия, Ресей, Қытай,
Тәжікстан, Қырғызстан, Өзбекстан сияқты мемлекеттердің территориялық
тұтастығын қамтамасыз ету сияқты ауқымды мақсаттарды шешуге бағытталған
перспективалы халықаралық аймақтық ұйым болып табылады.
Мемлекеттердің сыртқы шекарасы қауіпсіздігінің бейтараптандырылуы
мәселелері аталған ұйымның бірқатар құжаттарында қарастырылады, бұлардың
ішінде ерекше орынға 2002 жылы қабылданған Шанхай ынтымақтастық ұйымы
Хартиясы ие. Бұл ретте ШЫҰ шеңберіндегі басты бағыттардың бірі болып:
аймақтағы бейбітшілікті қолдау және қауіпсіздік пен сенімді нығайту;
халықаралық ұйымдарда және халықаралық форумдарда жалпы қызығушылыққа сай
сырқы саяси мәселелерді шешудегі ортақ көзқарасты табу; терроризмге,
сепаратизм мен экстремизмге қарсы бағытталған біріккен шараларды,
ұйымдастыру және жүзеге асыру; қарусыздандыру және қарулануды бақылауға алу
мәселелері бойынша келісімдерді күшейту.
ШЫҰ өз кеңістігінде ғана емес тұтас әлемдегі қауіпсіздікті және
тұрақты дамуды қамтамасыз ете алады және оған өзіндік үлесін қосуы қажет.
Бұл халықаралық ұйым аймақтық қауіпсіздік жүйесінің құрылуына белсенді
түрде ат салыса отырып, барлық мемлекеттердің қызығушылықтары мен ықпалын
тең дәрежеде ескеруі, сондай-ақ мұндай маңызды шараға қатысушы барлық
мемлекеттер мен бірлестіктермен сындарлы ынтымақтықта болуы шарт.
Ресей Федерациясының ОБСЕ мүшесі екендігі белгілі. ОБСЕ қызметінің
негізін құрайтын қорытынды актіде халықаралық құқықтың маңызды принциптері
бекітілген, мемлекеттік қатынастар осы принциптерге негізделуі қажет.
Актіде сонымен қатар еуропалық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін ортақ
әдістер де белгіленген. Аталған ұйым Таулы Қарабах, Абхазия және Днестр
маңындағы әскери қақтығыстардың қалыпқа келтірілу үрдістерінде белсенді
қызмет атқарды. Еуропадағы ұжымдық қауіпсіздік жүйесінің басым бағыттары
принциптерді сақтауды бақылау, мемлекеттердің ынтымақтастық стандарттары
мен нормаларын қадағалау, қақтығыстарды қалыпқа келтіруде мәмлеге келу,
қарулануды шектеу және тыйым салу, сенімді нығайтудан тұрды.
Ресей әскерлерінің Оңтүстік Осетияға жасаған Грузия агрессиясын
тойтарғаннан кейін Оңтүстік Осетиямен бірге Солтүстік Кавказ аймақтарындағы
шекара қауіпсіздігін қамтамасыз ететін механизм құру қажеттігі туындады.
Бұл 2009 жылы 17-қыркүйекте Мәскеуде Ресей Федерациясы мен Оңтүстік Осетия
және Абхазия Республикасымен Достық, ынтымақтастық және өзара көмек
Келісіміне қол қоюға әсер етті. Келісім бойынша бұл мемлекеттердің
мәселелерінің шешілуінде алдымен қауіпсіздіктің қамтамасыз етілуі бірінші
орында тұрды.
Халықаралық заңгерлердің пікірінше осылайша ТМД, ОДКБ, ШОС және ОБСЕ
территорияларында халықаралық-құқықтық негізде посткеңестік кеңістікте
құрылған мемлекеттердің территориялық тұтастығы бірегей халықаралық
қауіпсіздік жүйесі мен халықаралық аймақтық қауіпсіздік жүйесі шеңберінде
қамтамасыз етіледі.
2005 жылы Қазақстан Республикасының Үкiметi мен Әзiрбайжан
Республикасының Yкiметi арасындағы Туризм саласындағы ынтымақтастық туралы
келiсiмге қол қойылды.
Қазақстан Республикасының Үкiметi мен Әзірбайжан Республикасының
Үкiметi арасындағы Туризм саласындағы ынтымақтастық туралы келiсiмнiң
жобасы мақұлданды.
Қазақстан мен Әзірбайжан халықтары арасында достық байланыстарды
кеңейтуге және олардың өмiрiмен, тарихымен және мәдени мұрасымен жақсы
танысуға ықпал етуге ниет бiлдiре отырып, туризм халықтар арасындағы өзара
түсiнiстiктi нығайтудың, iзге ниет бiлдiрудiң және қарым-қатынастарды
нығайтудың маңызды құралы болып табылатынын түсiне отырып, халықаралық
құқықтың жалпы қабылданған қағидаттары мен нормаларын басшылыққа ала
отырып, төмендегiлер туралы келiстi:
- мемлекеттерiнiң ұлттық заңнамаларына және өздерi қатысушылары болып
табылатын халықаралық шарттарға сәйкес теңдiк пен өзара тиiмдiлiк
негiзiнде туризм саласындағы ынтымақтастықты нығайтады және
дамытады.
- Қазақстанның және Әзірбайжанның туризм саласына күрделi қаржы
салуды, сондай-ақ туристерге қызмет көрсету мақсатында бiрлескен
кәсiпкерлiктi жүзеге асыратын туристiк ұйымдары арасында
ынтымақтастық орнату және оны дамыту саласындағы өздерiнiң туризмдi
басқаратын мемлекеттiк органдарының қызметiн қолдайды.
Өз мемлекеттерiнiң ұлттық заңнамаларына сәйкес және өзара негiзде екi
мемлекет арасында туристiк алмасумен байланысты шекаралық, кедендiк және
өзге де рәсiмдерiн оңайлатуға ұмтылады:
- туристiк көрнектi орындар болып табылатын табиғи және мәдени
ресурстарды қорғаумен әрi сақтаумен байланысты ұлттық заңнама
туралы;
- қонақ үйлердi және туристердi орналастырудың басқа да құралдарын
басқару тәжiрибесi туралы ақпаратты қоса алғанда туризмдi
басқарудың мемлекеттiк органдарының арасында статистикалық,
анықтамалық-ақпараттық, жарнамалық және туризм саласындағы басқа да
материалдармен алмасуға жәрдемдеседi.
Тағы айта кету мәселесі ол 2012 жылдың 15 сәуірінде Қазақстан
Республикасының Үкіметі мен Румыния Үкіметі арасындағы туризм саласындағы
ынтымақтастық туралы келісім қабылданды.
Қазақстан Республикасы мен Румыния арасындағы туризм саласындағы
қатынастарды дамытуға және Уағдаласушы Тараптар мемлекеттерінің құзыретті
органдары арасындағы ынтымақтастықты нығайтуға ықпал жасауды қалай отырып,
туризм саласындағы қатынастар Уағдаласушы Тараптар мемлекеттерінің
арасындағы достық қатынастарды нығайтуда маңызды және қажетті аспектіні
құрайтындығын мойындай отырып, Қазақстан Республикасы мен Румыния
арасындағы туризм саласындағы қатынастарды кеңейту үшін негіз қалауға
ниеттене отырып, өмендегілер туралы келісті:
Мемлекеттерінің ұлттық заңнамаларына және өздері қатысушылары болып
табылатын халықаралық шарттарға сәйкес Уағдаласушы Тараптар мемлекеттері
арасындағы туристік қатынастарды жылжыту мен дамыту үшін Уағдаласушы
Тараптар қажетті шараларды қабылдайды, туристік агенттіктердің және
туристік қызметпен айналысатын басқа да құрылымдар мен ұйымдардың
қолдауымен туристік ағынға ықпал етеді.
Уағдаласушы Тараптар өз мемлекеттерінің ұлттық заңнамаларына сәйкес
Уағдаласушы Тараптар мемлекеттерінің туристік салаларына инвестициялар
тартады. Уағдаласушы Тараптар халықаралық тәжірибеде қабылданған туризмнің
барлық түрлерін (мәдени туризм, ауыл туризмі, экологиялық туризм,
ұйымдасқан және жеке туризм) дамытуға ықпал етеді.
Уағдаласушы Тараптар өз мемлекеттеріндегі туризмге қатысты мәселелер
бойынша ақпарат, оның ішінде статистикалық ақпарат алмасуды жүзеге асырады,
сондай-ақ Уағдаласушы Тараптардың өзара келісіміне негізделген туристік
көрмелерге өзара қатысуды көтермелейді.
Қазақстандықтар үшін визасыз кіруге рұқсат етілген елдердің қатары
артты. Бүгін Астанада Қазақстан мен Сербия арасында визалық режимді жою
туралы құжатқа қол қойылды. Сербия президенті Борис Тадич қазақ жеріне
алғашқы ресми сапарын жасады. Мәртебелі мейманды Ақордада мемлекет басшысы
Нұрсұлтан Назарбаев қабылдап, тараптар екі ел арасындағы ынтымақтастықты
өркендетуді көздейтін өзге де құжаттарды бекітті.
Қазақстан мен Сербия арасындағы ынтымақтастықтың жаңа бастауы десе де
болады. Себебі екі елдің дипломатиялық байланысы қағаз жүзінде 1999 жылы
орнағанымен, арадағы қарым-қатынас деңгейі көңіл көншітпей келді. Осы
уақытқа дейінгі сауда айналымы небәрі 18 млн долларды құраған. Сондықтан да
Президенттер екіжақты кездесуде ең алдымен экономикалық байланысты
қарқындату жайын қарастырды.
Нұрсұлтан Назарбаев, Қазақстан Республикасының Президенті: Екі жақты
әрекеттің жемісті бағыттары ретінде өңдеу, көлік және транзит, құрылыс
салаларын да айтуға болады. Сондай-ақ фармацевтика, өнеркәсіп, туризм,
шағын өнеркәсіп салаларында Сербияның жинақтаған тәжірибесі мол
болғандықтан, екі ел арасындағы осы салаларда қарым-қатынас жанданады деп
сенеміз.
Қазақстан мен Сербия қарым-қатынасының баяу дамуына саяси себептер де
түрткі болды. Өйткені бұған дейін Сербияда ішкі саяси тұрақтылық болмады.
Оның құрамынан Косово бөлініп шығып, өздерін 2009 жылы тәуелсіз мемлекет
ретінде жариялаған. Алайда Косовоның бұл қадамы АҚШ, Англия секілді кейбір
елдер тарапынан қолдау тапқанымен, оны Ресей, Испания сияқты мемлекеттер
мойындамады. Қазақстанның бұл жағдайға қатысты ұстанымы Сербиямен сәйкес
келеді,- деді Нұрсұлтан Назарбаев.
Нұрсұлтан Назарбаев, Қазақстан Республикасының Президенті:
Келіссөздердің маңызды бөлігі халықаралық ауқымды мәселелер төңірегінде
болды. Біздің елдер Косово мәртебесі және өзге де жаһандық, әрі өңірлік
саясаттың маңызды мәселелері бойынша ұқсас ұстанымда.
Қазақстан Сербияны Балқан түбегіндегі маңызды серіктесі ретінде
қарастырады. Сондықтан да бұл елмен еркін сауда жасау, инвестиция тарту
бойынша ынтымақтастық құруға мүдделі. Дегенмен Сербияға бай мұнай қоры бар
Қазақстанмен байланысты жандандыру тиімдірек. Серіктестікке ұмтылыстың
күштілігі сондай, бүгін Қазақстан мен Сербия арасындағы визалық режим де
алынып тасталды. Таяуда бас қалада Сербия елінің елшілігі де ашылуы тиіс.
Борис Тадич, Сербия Президенті:
Біз Қазақстанмен бұдан әрі де ынтымақтастықты кеңейтуге ниеттіміз.
Мен Сербия Президенті ретінде бұл тұрғыдағы мәселелерге айрықша басымдық
беремін. Бірнеше жылдан бері сербиялық компаниялар Алматыда метро
станцияларының құрылысына қатысуда. Алдағы уақытта да біздің құрылысшылар
тендерлерге, құрылыс жұмыстарына қатыса алатынына сенімдімін.
Кездесуде Елбасы сербиялық кәсіпкерлерді еліміздің индустриалды-
инновациялық бағдарламасы шеңберінде де бірлескен жобалар жасауға шақырды.
Қазақстан мен Сауд Арабиясы туризм саласындағы ынтымақтастығы.
Рияд қаласында Қазақстанның елшісі Қайрат Лама Шариф Сауд Арабиясы
Корольдігінің Туризм және ескерткіштер жөніндегі агенттігінің төрағасы әмір
Сұлтан бен Салман бен Әбдел Әзизбен кездесті деп хабарлады Қазақстан
Республикасының Сауд Арабиясы Корольдігіндегі Елшілігінің баспасөз қызметі.
Кездесу барысында қазақстандық дипломат әмір Сұлтанға үстіміздегі
жылдың 3-4 мамыр аралығында өтетін Астана экономикалық форумына ҚР Туризм
және спорт министрі Т.Досмұхамбетовтің шақыру хатын табыс етті.
Елші еліміздің экономикалық дамуындағы маңызды бағыттардың бірі болып
саналатын туристік секторына Қазақстан Үкіметі соңғы жылдары басым назар
аударатынын атап өтті. Ел ішінде туризм саласындағы сұраныстың өсу қарқынын
қамтамасыз ету үшін әр түрлі мемлекеттік бағдарламалар мен жобалар іске
асырылуда. Қ.Лама Шариф өз сөзінде Қазақстан Еуразия кеңістігінің
кіндігінде орналасқан және өзіне тән бай табиғатының арқасында алдағы
келешекте халықаралық дәрежедегі танымал саяхат орталығының біріне
айналуына бірден-бір мүмкіндігі бар мемлекет екендігіне назар аударды.
Сонымен қатар Елші Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстанның туристік индустриясы отандық шикізаттық емес
салаларды дамыту үшін айқындалған жеті кластердің құрамындағы ұзақ мерзімге
арналған мемлекетіміздің экономикалық басым бағыттарының бірі болып
табылады, - деген сөзін тілге тиек етті. Осы ретте қазақстандық дипломат
Сауд Арабиясы Корольдігімен аталмыш саладағы екіжақты қарым-қатынастардың
дамуының маңыздылығын атап өтті.
Қазақстан Республикасы Еуропалық одақпен белсенді түрде қарым-қатынас
жасайды, осы ретте Қазақстан үшін туризм саласының дамуы барысында
серіктестік байланыста болудың маңызы зор екендігін айта кетуіміз қажет.
Негізгі екі жақты аймақтық нормативті-құқықтық актілер мен бір жақты
Қазақстан мен Еуропалық одақ арасындағы ынтымақтастық стратегияны талдау
үрдісінің барысында келесі мәселелер анықталды. Қазақстан мен ЕО арасында
туризм саласы бойынша арнайы келісім болмаса да, әртүрлі салалардағы қарым-
қатынас барысында Қазақстан мен Еуропалық одақ арасындағы аймақтық
туризмнің дамуына бағытталған халықаралық-құқықтық реттеу жүйесі қалыптаса
бастады. Негізінен алғанда мұндай қарым-қатынастағы басым бағытты
экономикалық байланыс алады. Яғни заң шығару, транспорт және байланыс,
ғылым және мәдениет, экология, космос, қауіпсіздік, виза жасау мен
кедендік рәсімдеу шаралары, статистика және т.б., демек туризмді құрайтын
(аспектісі) немесе оның дамуына ықпал ететін талаптардың барлығы.
Қазақстан мен Еропалық одақтың арасындағы байланыстың дамуы
экономикалық ынтымақтастықтың орнауына түрткі болды, нәтижесінде бұл
ынтымақтастық кеңейе және тереңдей түсіп, білім беру, мәдениет пен
туристік сияқты гуманитарлық салаларды да қамтыды. Екі жақ та басты назарды
жастарға және басқа да халықтың арасындағы әлеуметтік топтарға, олардың
әртүрлі алмасуларына аударды. Бұл серіктестік пен ынтымақтастық деңгейінің
жоғарылауына, мемлекетаралық туристік байланыстардың арта түсуіне ықпал
етті, сонымен қатар Қазақстан мен Еуропалық одақтың өз территориялырының
ішкі және сыртқы қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелеріне басты назар
аударатындығын көрсетті. Бұған халықтың жүріп-тұру қауіпсіздігін қамтамасыз
ету, яғни сырттан келер азаматтардың қоқан-лоқысынан (терроризм,
ұйымдастырылған қылмыс және т.б.) табиғаттың апатынан (стихиялық апаттар)
сақтандыру сияқты мәселелер кіреді.
Қазақстан мен Еуропалық одақтың шекаралық сызықсыз біртұтас
еуропалық аймақ құру бағыты, яғни өз азаматтарының еркін жүріп-тұруына
жағдай жасайтын біртұтас визасыз кеңістік құру жолындағы бастамасы 2007
жылдың мамыр айынан бастау алды. Бұл бойынша азаматтардың едәуір бөлігіне
(білімгерлер, оқытушылар, ғылыми, мәдени, спорттық іс-шаралардың
қатысушылары, кәсіпкерлер және т.б.) визалық жүйені жеңілдетті. Мұның өзара
туристік іс-сапарларға айтарлықтай қолайлы әсер етері сөзсіз.
Біртұтас туристік кеңістікті қалыптастыруға және РФ мен ЕО
мемлекеттері азаматтары арасындағы өзара туристік сапарлардың санын
ұлғайтуға бағытталған тенденцияға қарамастан Ресей мен ЕО қол қойыса алатын
туризм саласындағы ынтымақтастық туралы екіжақты Келісімнің, немесе
Қазақстан мен ЕО әріптестік пен ынтымақтастық туралы Келісіміндегі
ынтымақтастықтың көрсетілген бағытын кеңейту және детальдандырудың және
сәйкес туризмді дамыту бойынша бірлескен іс-қимылдар бағдарламасын
қабылдаудың маңызын төмендтеуге болмайды.
Қазақстан-ЕО ынтымақтастығы аясында қызмет ететін институциялық
органдардың кең ауқымын назарға ала отырып, диссертант әртүрлі жоспарлық
қатынастарды реттеу контекстіндегі біртұтас туристік кеңістікті дамыту
байынша бірлескен саясатты жүргізуде негізгі құқықтық жылжуларға
Қазақстан Республикасы Президенті мен Еуроодақ және Еурокомиссия
төрағаларының жоғары деңгейдегі кездесулерін өткізу шеңберінде қол
жеткізілгендігін баса айтады.
ТМД аясында және ЕО-пен стратегиялық ынтымақтастықтан басқа қазақстан
мемлекеті туризм саласында және онымен шектес салаларда әлемнің әр
өңірлерінде құрылған басқа да халықаралық бірлестіктермен көпаспектілі
халықаралық қатынастарды орнатуда.
Қазақстан ынтымақтасып отырған өңірлік халықаралық ұйымдар мен
бірлестіктер олардың құрылған және тұрған жеріне байланысты бірнеше
тақырыптық кеңістіктерге бөлінген: евуропалық, азиаттық-тынықмұхиттық ,
таяушығыстық, африкалық, американдық.
Зерттеудің жалпы нәтижесі Қазақстан барлық территориялық бағыттар
бойынша өңірлік халықаралық туризмді дамыту мақсатында халықаралық-құқықтық
ынтымақтастықтың белсенді әрвекторлы саясатын жүргізіп отыр деген
қоырытынды болғандығына қарамастан, неғұрлым мұқият реттелгендері
Қазақстанның СЕ. ОБСЕ, СБЕР, СГБМ, АС, ЧЭС, АСЕАН, АТЭС, ШОС сияқты
өңірліксубөңірлік интеграциялық бірлестіктердің өзара қарым-қатынастары
аясындағы еуроплақы және азиаттық-тынықмұхиттық кеңістіктегі халықаралық
қатынастары болып табылады. Мұнымен қоса, туризм саласындағы қатынастарды
өңірлік реттеу арнайы нормалар негізінде, сондай-ақ әріптестік және
ынтымақтастық туралы жарғылық құжаттар мен халықаралық-құқықтық актілерде,
сауда-экономикалық, әлеуметтік-мәдени келіссөздердегі, халықаралық
қауіпсіздік мәселелерін бір мезгілде шешкен кезде, сондай-ақ көлік
ынтымақтастығын кеңейту үшін туризммен шектес сипаттағы ынтымақтастықтың
түрлі бағыттары үшін ортақ нормалар негізінде жүзеге асырылатындығы
айтылады. Еуроплақы кеңістіктегі туризмді халықаралық-құқықтық
регламенттеу оның экологиялық ынтымақтастықпен және жастар арасындағы
алмасулардың интенсивтендірілуімен, білім берушілік, мәдени, спорттық және
басқа да мақсаттармен, және де бөлгіш сызықтарсыз біртұтас Еуропаны құру
тұжырымдамасы контекстінде байланыстырылатындығымен ерекшеленеді, ал АТР-де
бұл көбінесе сәйкес өңірдің тұрақты дамуы контексінде немесе мақсатында
жүзеге асады.
Мемлекеттердің іс жүзіндегі өзара ықпалдастығы, әдетте, бекіген
халықаралық институционалдық механизм шеңберінде жүзеге асады: саммиттер,
кеңестер немесе мемлекет, үкімет басшылары, сыртқы істер министрлеріне
сәйкес жоғарғы және жоғары деңгейдегі мәжілістер өткізу арқылы; кеңестерді
жүзеге асыру, салалық министрліктер мен ведомстволардың өкілдерінің
тәжірибе алмасулары, қарастырылған жағдайларда жұмыстық және мақсаттық
топтар, сәйкес жобалалар мен бағдарламаларды дайындау үшін ынтымақтастықтың
басты бағыттары бойынша комитеттер құру арқылы
Қазақстандық келісімшарттық тәжірибесінде туризм туралы нормалар бар
екіжақты халықаралық келісімшарттардың үлкен тізімі бар. Осыған байланысты,
ғылыми әдебиетте оларға түрлі негіздері бойынша классификациялау
жүргізіледі.
Біріншісіне туризм де мәдени, экономикалық, сауда, техникалық және
басқа да ынтымақтастықтың құрамдас бөлігі және тереңдету тәсілі ретінде,
осыдан келіп шығатын сәйкес саланы мемлекетаралық реттеу механизмімен
бірге, мемлекеттердің түрлі саладағы ынтымақтастығының негізін орнататын
келісімшарттар жатқызылды (достық пен ынтымақтастық туралы келісімшарттар,
мәдениет, ғылым, білім, спорт және туризм және сауда-экономикалық қызмет
саласындағы ынтымақтастық туралы келісімшарттар; мәдениет, ғылым мен
техниника, спорт және турзим; сауда, экономикалық және ғылыми-техникалық
және өнеркәсіптік ынтымақтастық және т.б. салаларда);
Екіншісіне, - турзимнің жекелеген жақтарын және халықаралық туристік
айырбастарды жүзеге асыруды реттейтіндер (өзара визалық-визасыз
азаматтардың сапары туралы, кеден істеріндегі өзара көмек туралы, түрлі
көлік салаларындағы ынтымақтастық туралы, әртүрлі мүмкін айырбастар туралы,
елден шығушы азаматтарды медициналық сақтандыру туралы және т.б.
келісімдер). Бұларды жоғарыдағы келісімшарттар тобындағы халықаралық
ынтымақтастықтың ережелері, бағыттары мен формаларын нақтылайтын
халықаралық келісімдер деп айтуға болады.
Үшінші топқа нақты туризм саласындағы ынтымақтастық туралы келісімдер
жатады.
Екіжақты келісімшарттарды қарастыру барысында туризм саласындағы
типтік және типтік сипат шеңберіне симайтын келісімдердің міндеткерліктері
анықталды, туризм саласындағы қатынастарды басқа келісімдермен (бірінші
және екінші) халықаралық-құқықтық реттеудің ерекшеліктері белгіленді.
Азаматтардың денсаулықтарын сақтау маңызды және шет ел туристеріне
сапалы, қажетті медициналық көмек көрсету қауіпсіздіктің деңгейі болып
саналады. Бір жағынан, Ресей азаматтарының осы тұрғыда қорғалмағандығы,
екінші жағынан автор өз жұмысында осы мәселені шешу жолдарын медициналық
сақтандыру және шет ел азаматына медициналық көмек көрсету үкіметаралық
келісім-шарт жасауды ұсынады. Онда келісіні бекіткен жөн: келісілген
мемлекеттер арасында туристердің міндетті түрде медициналық сақтандырулары
болуы керек, сонымен қатар, белгілі медициналық сақтандыру орындарынан
медициналық сақтандыруды пайдаланғандарды есепке алу жұмыстарын жүргізуді
талап етеді, және жыл аяқталған соң өзара есеп жүргізеді; осы мәлеметтерге
сай, қызмет көрсеткен дәрігер жалақысы өз мойынына алған сақтандару
орталықтары қорынан төленеді.
Өз кезегінде, ағымды түрдегі сақтандыру сақтандыру ұйымының негізгі
іскерлігінен төленетін болады, соның ішінде, келісілген елге сапарға
шыққанда азаматтарды медициналық сақтандыру. Бұның бәрі билет құнына және
туропарторлар жірберген ақша көлеміне енеді. Келісілген шарттарды, құқықтық-
нормативтык базаны жүзеге асыру үшін мемлекеттер арасында туристік
ұйымдардың ресми қызметкерлері енген ортақ ұйым құрылады.
Аймақтық халықаралық туризм саласында Қазақстан Республикасы мынадай
туристiк қызмет көрсету шартын құрады.
Туристік қызметтер көрсету шарт негізінде жүзеге асырылады. Туристік
қызмет көрсету шарты, гидпен (гид-аудармашымен) және экскурсоводпен
жасалатын шарттарды қоспағанда, жазбаша нысанда жасалады және Қазақстан
Республикасының заңнамасына сәйкес болуға тиіс.
Туристік қызметтер көрсету шартының елеулі талаптары Қазақстан
Республикасының Үкіметі бекіткен үлгі шартта белгіленеді. Шартты жасасу
кезiнде басшылыққа алынған мән-жайдың елеулi түрде өзгеруiне байланысты
тараптардың әрқайсысы шартты өзгертудi немесе бұзуды талап етуге құқылы.
Мән-жайлардың елеулi түрде өзгеруiне мыналар жатады:
саяхат жағдайларының нашарлауы, саяхат мерзiмiнiң өзгеруi;
көлiк тарифтерiнiң ойламаған жерден өсуi;
салықтар мен алымдардың және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi
төлемдердiң жаңа ставкаларын енгiзу немесе олардың қолданыстағы
ставкаларының артуы;
тараптардың келiсiмi бойынша белгiленетiн өзге де негiздер.
Турист туристік қызметті жүзеге асыратын тұлғаға шартты орындаудан
бас тарту туралы хабардар етiлгенге дейiн көрсетiлген қызметтерi үшiн
олардың iс жүзiнде шығарған шығындарын төлеген жағдайда, саяхат басталғанға
дейiн шартты орындаудан бас тартуға құқылы.
Турдың құрамына кiретiн туристiк қызметтер көрсетiлуiн сатып алған
жағдайда туристiк ваучер туристiң тиiстi қызмет көрсетудi пайдалану құқығын
растайтын құжат болып табылады.
Туристiң кiнәсiнен туристiк қызмет көрсету шартын орындау мүмкiн
болмайтын жағдай туындаған ретте, егер заң актiлерiнде немесе өтелмелi
қызметтер көрсету шартында өзгеше көзделмесе, көрсетiлген қызметтерге толық
көлемде ақы төленуi тиiс.
Туристiк қызмет көрсету шартын орындаудың мүмкiн болмауы тараптардың
бiр де бiрi жауап бермейтiн мән-жайлар бойынша туындаған жағдайда, егер заң
актiлерiнде немесе шартта өзгеше көзделмесе, турист туристік қызметті
жүзеге асыратын тұлғаға iс жүзiнде шығарған шығындарын өтейдi.
Туристiң кiнәсiнен болған жағдайды қоспағанда, туристік қызметті
жүзеге асыратын тұлға тапсырыс берушiге шартты бұзудан келтiрiлген
залалдарды толық өтеген жағдайда ғана шартты орындаудан бас тартуға құқылы.
Басқа елге келген жерi бойынша не жүру барысындағы маршруты бойынша
шарт талаптарына сәйкес келмеген жағдайда туристік қызметті жүзеге асыратын
тұлға шарт талаптарының тиiсiнше орындалмағаны үшiн жауапты болады.
Туристерге келтiрiлетiн залалдар мен моральдық зиянды өтеу Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес жүргiзiледi. Туристік қызметті жүзеге
асыратын тұлға саяхат жасау кезiнде дүлей күштiң ықпалы салдарынан туристке
келтiрiлген залал үшiн жауап бермейдi.
Жолаушыларды көлiктiң кез келген түрiмен тасымалдаған кезде туристік
қызметті жүзеге асыратын тұлға туристке жөнелтiлетiн және баратын пункттер
атаулары, жолаушылардың негiзгi құқықтары мен мiндеттерi көрсетiлген жеке
немесе топтық (туристер тобына қызмет көрсету кезiнде) тасымалдау құжатын
(билетiн) беруге мiндеттi.
Туристік қызметті жүзеге асыратын тұлға туристің төтенше жағдайға тап
болғаны туралы туристің отбасын өз есебінен жазбаша түрде хабардар етуге
міндетті.
Өлшеуге берiлмеген жүктi тасымалдау, оның сақталу жауапкершiлiгi
туристке жүктеледi. Егер туристік қызметті жүзеге асыратын тұлға билет, жүк
квитанциясын немесе тасымалдауға қабылданған жүктiң жөнелтпе құжатын берсе,
бiрақ олар дұрыс ресiмделмеген болса немесе жоғалса, немесе оларды қандай
да бiр басқа себептермен ұсыну мүмкiн болмаса, тасымалдау шарты күшiнде
қалады.
Туристік қызметті жүзеге асыратын тұлға шартпен көзделген мән-жайлар
өзгерген жағдайда және шарттың талаптарын елеулi түрде өзгерту қажет болған
жағдайда туристке жазбаша нысанда осындай өзгерiстердiң сипаты және ықтимал
салдарлары туралы дереу хабарлауға мiндеттi.
Турист туристік қызметті жүзеге асыратын тұлғаға шартты орындаудан
бас тарту туралы хабардар етiлгенге дейiн көрсетiлген қызметтерi үшiн
олардың iс жүзiнде шығарған шығындарын төлеген жағдайда, саяхат басталғанға
дейiн шартты орындаудан бас тартуға құқылы.
Турдың құрамына кiретiн туристiк қызметтер көрсетiлуiн сатып алған
жағдайда туристiк ваучер туристiң тиiстi қызмет көрсетудi пайдалану құқығын
растайтын құжат болып табылады.
Туристiң кiнәсiнен туристiк қызмет көрсету шартын орындау мүмкiн
болмайтын жағдай туындаған ретте, егер заң актiлерiнде немесе өтелмелi
қызметтер көрсету шартында өзгеше көзделмесе, көрсетiлген қызметтерге толық
көлемде ақы төленуi тиiс.
Туристiк қызмет көрсету шартын орындаудың мүмкiн болмауы тараптардың
бiр де бiрi жауап бермейтiн мән-жайлар бойынша туындаған жағдайда, егер заң
актiлерiнде немесе шартта өзгеше көзделмесе, турист туристік қызметті
жүзеге асыратын тұлғаға iс жүзiнде шығарған шығындарын өтейдi.
Туристiң кiнәсiнен болған жағдайды қоспағанда, туристік қызметті
жүзеге асыратын тұлға тапсырыс берушiге шартты бұзудан келтiрiлген
залалдарды толық өтеген жағдайда ғана шартты орындаудан бас тартуға құқылы.
Басқа елге келген жерi бойынша не жүру барысындағы маршруты бойынша
шарт талаптарына сәйкес келмеген жағдайда туристік қызметті жүзеге асыратын
тұлға шарт талаптарының тиiсiнше орындалмағаны үшiн жауапты болады.
Туристерге келтiрiлетiн залалдар мен моральдық зиянды өтеу Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес жүргiзiледi.
Туристік қызметті жүзеге асыратын тұлға саяхат жасау кезiнде дүлей
күштiң ықпалы салдарынан туристке келтiрiлген залал үшiн жауап бермейдi.
Жолаушыларды көлiктiң кез келген түрiмен тасымалдаған кезде туристік
қызметті жүзеге асыратын тұлға туристке жөнелтiлетiн және баратын пункттер
атаулары, жолаушылардың негiзгi құқықтары мен мiндеттерi көрсетiлген жеке
немесе топтық (туристер тобына қызмет көрсету кезiнде) тасымалдау құжатын
(билетiн) беруге мiндеттi.
Туристік қызметті жүзеге асыратын тұлға туристің төтенше жағдайға тап
болғаны туралы туристің отбасын өз есебінен жазбаша түрде хабардар етуге
міндетті.
Өлшеуге берiлмеген жүктi тасымалдау, оның сақталу жауапкершiлiгi
туристке жүктеледi. Егер туристік қызметті жүзеге асыратын тұлға билет, жүк
квитанциясын немесе тасымалдауға қабылданған жүктiң жөнелтпе құжатын берсе,
бiрақ олар дұрыс ресiмделмеген болса немесе жоғалса, немесе оларды қандай
да бiр басқа себептермен ұсыну мүмкiн болмаса, тасымалдау шарты күшiнде
қалады.
Туристік қызметті жүзеге асыратын тұлға шартпен көзделген мән-жайлар
өзгерген жағдайда және шарттың талаптарын елеулi түрде өзгерту қажет болған
жағдайда туристке жазбаша нысанда осындай өзгерiстердiң сипаты және ықтимал
салдарлары туралы дереу хабарлауға мiндеттi.
Посткеңестік кеңістіктегі саяси ахуалға, заманауи талаптарға сай
әскери жағдайға байланысты Ұжымдық Қауіпсіздік Ұйымы Келісімінің құрылуы
айтулы оқиға болып табылды. ҰҚҰК мақсаттары ұйымның жарғысына сәйкес
бейбітшіліктің нығаюы, халықаралық және аймақтық қауіпсіздік пен
тұрақтылық, ұжымдық негізде тәуелсіздікті қорғау, территорияның тұтастығы
мен мүше мемлекеттердің егемендігі және мемлекеттердің саяси амалдар
негізінде жеткен жетістіктерінің басымдықтарынан тұрды.
Шанхай ынтымақтастық ұйымы (ШЫҰ) Орталық Азия, Ресей, Қытай,
Тәжікстан, Қырғызстан, Өзбекстан сияқты мемлекеттердің территориялық
тұтастығын қамтамасыз ету сияқты ауқымды мақсаттарды шешуге бағытталған
перспективалы халықаралық аймақтық ұйым болып табылады.
Мемлекеттердің сыртқы шекарасы қауіпсіздігінің бейтараптандырылуы
мәселелері аталған ұйымның бірқатар құжаттарында қарастырылады, бұлардың
ішінде ерекше орынға 2002 жылы қабылданған Шанхай ынтымақтастық ұйымы
Хартиясы ие. Бұл ретте ШЫҰ шеңберіндегі басты бағыттардың бірі болып:
аймақтағы бейбітшілікті қолдау және қауіпсіздік пен сенімді нығайту;
халықаралық ұйымдарда және халықаралық форумдарда жалпы қызығушылыққа сай
сырқы саяси мәселелерді шешудегі ортақ көзқарасты табу; терроризмге,
сепаратизм мен экстремизмге қарсы бағытталған біріккен шараларды,
ұйымдастыру және жүзеге асыру; қарусыздандыру және қарулануды бақылауға алу
мәселелері бойынша келісімдерді күшейту.
ШЫҰ өз кеңістігінде ғана емес тұтас әлемдегі қауіпсіздікті және
тұрақты дамуды қамтамасыз ете алады және оған өзіндік үлесін қосуы қажет.
Бұл халықаралық ұйым аймақтық қауіпсіздік жүйесінің құрылуына белсенді
түрде ат салыса отырып, барлық мемлекеттердің қызығушылықтары мен ықпалын
тең дәрежеде ескеруі, сондай-ақ мұндай маңызды шараға қатысушы барлық
мемлекеттер мен бірлестіктермен сындарлы ынтымақтықта болуы шарт.
Ресей Федерациясының ОБСЕ мүшесі екендігі белгілі. ОБСЕ қызметінің
негізін құрайтын қорытынды актіде халықаралық құқықтың маңызды принциптері
бекітілген, мемлекеттік қатынастар осы принциптерге негізделуі қажет.
Актіде сонымен қатар еуропалық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін ортақ
әдістер де белгіленген. Аталған ұйым Таулы Қарабах, Абхазия және Днестр
маңындағы әскери қақтығыстардың қалыпқа келтірілу үрдістерінде белсенді
қызмет атқарды. Еуропадағы ұжымдық қауіпсіздік жүйесінің басым бағыттары
принциптерді сақтауды бақылау, мемлекеттердің ынтымақтастық стандарттары
мен нормаларын қадағалау, қақтығыстарды қалыпқа келтіруде мәмлеге келу,
қарулануды шектеу және тыйым салу, сенімді нығайтудан тұрды.
Ресей әскерлерінің Оңтүстік Осетияға жасаған Грузия агрессиясын
тойтарғаннан кейін Оңтүстік Осетиямен бірге Солтүстік Кавказ аймақтарындағы
шекара қауіпсіздігін қамтамасыз ететін механизм құру қажеттігі туындады.
Бұл 2009 жылы 17-қыркүйекте Мәскеуде Ресей Федерациясы мен Оңтүстік Осетия
және Абхазия Республикасымен Достық, ынтымақтастық және өзара көмек
Келісіміне қол қоюға әсер етті. Келісім бойынша бұл мемлекеттердің
мәселелерінің шешілуінде алдымен қауіпсіздіктің қамтамасыз етілуі бірінші
орында тұрды.
Халықаралық заңгерлердің пікірінше осылайша ТМД, ОДКБ, ШОС және ОБСЕ
территорияларында халықаралық-құқықтық негізде посткеңестік кеңістікте
құрылған мемлекеттердің территориялық тұтастығы бірегей халықаралық
қауіпсіздік жүйесі мен халықаралық аймақтық қауіпсіздік жүйесі шеңберінде
қамтамасыз етіледі.
2005 жылы Қазақстан Республикасының Үкiметi мен Әзiрбайжан
Республикасының Yкiметi арасындағы Туризм саласындағы ынтымақтастық туралы
келiсiмге қол қойылды.
Қазақстан Республикасының Үкiметi мен Әзірбайжан Республикасының
Үкiметi арасындағы Туризм саласындағы ынтымақтастық туралы келiсiмнiң
жобасы мақұлданды.
Қазақстан мен Әзірбайжан халықтары арасында достық байланыстарды
кеңейтуге және олардың өмiрiмен, тарихымен және мәдени мұрасымен жақсы
танысуға ықпал етуге ниет бiлдiре отырып, туризм халықтар арасындағы өзара
түсiнiстiктi нығайтудың, iзге ниет бiлдiрудiң және қарым-қатынастарды
нығайтудың маңызды құралы болып табылатынын түсiне отырып, халықаралық
құқықтың жалпы қабылданған қағидаттары мен нормаларын басшылыққа ала
отырып, төмендегiлер туралы келiстi:
мемлекеттерiнiң ұлттық заңнамаларына және өздерi қатысушылары болып
табылатын халықаралық шарттарға сәйкес теңдiк пен өзара тиiмдiлiк негiзiнде
туризм саласындағы ынтымақтастықты нығайтады және дамытады.
Қазақстанның және Әзірбайжанның туризм саласына күрделi қаржы салуды,
сондай-ақ туристерге қызмет көрсету мақсатында бiрлескен кәсiпкерлiктi
жүзеге асыратын туристiк ұйымдары арасында ынтымақтастық орнату және оны
дамыту саласындағы өздерiнiң туризмдi басқаратын мемлекеттiк органдарының
қызметiн қолдайды.
Өз мемлекеттерiнiң ұлттық заңнамаларына сәйкес және өзара негiзде екi
мемлекет арасында туристiк алмасумен байланысты шекаралық, кедендiк және
өзге де рәсiмдерiн оңайлатуға ұмтылады
туристiк көрнектi орындар болып табылатын табиғи және мәдени
ресурстарды қорғаумен әрi сақтаумен байланысты ұлттық заңнама туралы;
қонақ үйлердi және туристердi орналастырудың басқа да құралдарын
басқару тәжiрибесi туралы ақпаратты қоса алғанда туризмдi басқарудың
мемлекеттiк органдарының арасында статистикалық, анықтамалық-ақпараттық,
жарнамалық және туризм саласындағы басқа да материалдармен алмасуға
жәрдемдеседi.
Тағы айта кету мәселесі ол 2012 жылдың 15 сәуірінде Қазақстан
Республикасының Үкіметі мен Румыния Үкіметі арасындағы туризм саласындағы
ынтымақтастық туралы келісім қабылданды.
Қазақстан Республикасы мен Румыния арасындағы туризм саласындағы
қатынастарды дамытуға және Уағдаласушы Тараптар мемлекеттерінің құзыретті
органдары арасындағы ынтымақтастықты нығайтуға ықпал жасауды қалай отырып,
туризм саласындағы қатынастар Уағдаласушы Тараптар мемлекеттерінің
арасындағы достық қатынастарды нығайтуда маңызды және қажетті аспектіні
құрайтындығын мойындай отырып, Қазақстан Республикасы мен Румыния
арасындағы туризм саласындағы қатынастарды кеңейту үшін негіз қалауға
ниеттене отырып, өмендегілер туралы келісті:
мемлекеттерінің ұлттық заңнамаларына және өздері қатысушылары болып
табылатын халықаралық шарттарға сәйкес Уағдаласушы Тараптар мемлекеттері
арасындағы туристік қатынастарды жылжыту мен дамыту үшін Уағдаласушы
Тараптар қажетті шараларды қабылдайды, туристік агенттіктердің және
туристік қызметпен айналысатын басқа да құрылымдар мен ұйымдардың
қолдауымен туристік ағынға ықпал етеді.
Уағдаласушы Тараптар өз мемлекеттерінің ұлттық заңнамаларына сәйкес
Уағдаласушы Тараптар мемлекеттерінің туристік салаларына инвестициялар
тартады. Уағдаласушы Тараптар халықаралық тәжірибеде қабылданған туризмнің
барлық түрлерін (мәдени туризм, ауыл туризмі, экологиялық туризм,
ұйымдасқан және жеке туризм) дамытуға ықпал етеді.
Уағдаласушы Тараптар өз мемлекеттеріндегі туризмге қатысты мәселелер
бойынша ақпарат, оның ішінде статистикалық ақпарат алмасуды жүзеге асырады,
сондай-ақ Уағдаласушы Тараптардың өзара келісіміне негізделген туристік
көрмелерге өзара қатысуды көтермелейді.
Қазақстандықтар үшін визасыз кіруге рұқсат етілген елдердің қатары
артты. Бүгін Астанада Қазақстан мен Сербия арасында визалық режимді жою
туралы құжатқа қол қойылды. Сербия президенті Борис Тадич қазақ жеріне
алғашқы ресми сапарын жасады. Мәртебелі мейманды Ақордада мемлекет басшысы
Нұрсұлтан Назарбаев қабылдап, тараптар екі ел арасындағы ынтымақтастықты
өркендетуді көздейтін өзге де құжаттарды бекітті.
Қазақстан мен Сербия арасындағы ынтымақтастықтың жаңа бастауы десе де
болады. Себебі екі елдің дипломатиялық байланысы қағаз жүзінде 1999 жылы
орнағанымен, арадағы қарым-қатынас деңгейі көңіл көншітпей келді. Осы
уақытқа дейінгі сауда айналымы небәрі 18 млн долларды құраған. Сондықтан да
Президенттер екіжақты кездесуде ең алдымен экономикалық байланысты
қарқындату жайын қарастырды.
Нұрсұлтан Назарбаев, Қазақстан Республикасының Президенті: Екі жақты
әрекеттің жемісті бағыттары ретінде өңдеу, көлік және транзит, құрылыс
салаларын да айтуға болады. Сондай-ақ фармацевтика, өнеркәсіп, туризм,
шағын өнеркәсіп салаларында Сербияның жинақтаған тәжірибесі мол
болғандықтан, екі ел арасындағы осы салаларда қарым-қатынас жанданады деп
сенеміз.
Қазақстан мен Сербия қарым-қатынасының баяу дамуына саяси себептер де
түрткі болды. Өйткені бұған дейін Сербияда ішкі саяси тұрақтылық болмады.
Оның құрамынан Косово бөлініп шығып, өздерін 2009 жылы тәуелсіз мемлекет
ретінде жариялаған. Алайда Косовоның бұл қадамы АҚШ, Англия секілді кейбір
елдер тарапынан қолдау тапқанымен, оны Ресей, Испания сияқты мемлекеттер
мойындамады. Қазақстанның бұл жағдайға қатысты ұстанымы Сербиямен сәйкес
келеді,- деді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТУРИЗМНІҢ ҚАЗIРГI КЕЗЕҢДЕГI НЕГIЗГI ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ ЖӘНЕ
ДАМУЫНЫҢ ПЕРСПЕКТИВАСЫ
1.1 Халықаралық туризм аймақтық дамытудың факторы
ретінде ... ... ... ... ... ..5
1.2 Орталық Азия елдерiнiң аймақтық халықаралық туризм саласындағы
ынтымақтастық және
әрiптестiк ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..8
2.3 Туризмдағы жаһандану және оның Қазақстан Республикасының экономикасына
зардабы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...22
3 ОРТАЛЫҚ АЗИЯ ЕЛДЕРIНIҢ ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТУРИЗМНІҢ ДАМУЫНА
САЛЫСТЫРМАЛЫ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... 36
3.1 Орталық Азия елдерiндегi халықаралық туризмнің мiнездемесi: негiзгi
мәселелері және
перспективасы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 36
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР КӨЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
КІРІСПЕ
Халықаралық туризм бүгінгі күні қарапайым қоғамдық құбылыстан, әлемдік
экономикалық тізбектің ажырамас бір бөлігіне, әрі қарқынды дамып келе
жатқан негізгі бір саласына айналды. Өзінің тез дамыу мен өсімі жағынан
мамандар оны қазіргі ұрпақтың экономикалық феномені атауын берді.
Статистика бойынша, орташа есеппен, бір шетелдік туристің беретін табысын
алу үшін оған шамамен 9 тонна тас көмір мен 15 тонна мұнай немесе 2 тонна
жоғары сортты бидайды әлемдік рынокқа шығару керек. Бұл ретте шикізат сату
елдің энергия көздерін азайтады, ал туристік өндіріс таусылмайтын
ресурстармен жұмыс істейді. Шетелдік экономистердің есебі бойынша, 100 мың
турист қалада орташа есеппен екі сағат болған кезде кемінде 350 мың доллар
немесе адам басына бір сағатта 17,5 доллар жұмсайды. Сондықтан, осы салада
ғылыми зерттеулер жүргізу негізінде туризм саласының өзіндік ерекшеліктерін
анықтау, дамыған елдердегі туризмді ұйымдастыру мен дамыту тәжірибесін
ескере отырып отандық туризмді жандандырудың жолдарын анықтау мүмкіндігі
туады.
Туризмді дамыту жолында елімізде бірнеше шаралар жүргізілуде, солардың
ішінде 2007-2010 жылдар аралығындағы бағдарлама, 2007-2012 жылдарға
арналған бағдарлама мен Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық
дамуының 2003-2015 жылдарға арналған мемлекеттік Стратегиясы және Елбасының
Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты атты
биылғы 27 қаңтарындағы жолдауында дамыған елдерде туристік кластердің
үлесіне ІЖӨ-нің 10пайызына дейіні тиесілі болса, ал бізде 1пайызға да
жетпейтіндігін атап өтіп, туризм өсімінің нүктелерін зерттеуді тапсырған
болатын [1].
Бүкіл әлемдік туристік ұйымның мәліметтері бойынша 2012 жылы әлемде
туристік саяхатқа шыққандардың тіркелген саны 851,6 млн. адамға жетіп, одан
түскен кірістердің көлемі 601 млрд. доллар құраған. Эксперттердің болжамы
бойынша, халықаралық туризмнің қарқынды дамуы одан әрі жалғаса бермек. Осы
өсу қарқыны жалғаса берсе, 2012 жылдың соңына қарай әлемдегі туристердің
саны 937 млн. адамға жетеді [2].
Туристік кластерді дамытуда қызмет көрсетушілер, немесе, басқаша
айтқанда Қазақстанға шетелдік туристерді тартуда қызмет ететін туристік
агенттіктердің орны үлкен. Мейманханалардың, демалыс үйлерінің және көлік
кешендерінің қызметтері де туристік бизнестің маңызды буыны болып табылады.
Зерттеу жүргізілген орыны: Кокшетау қаласы, Департамент Туризма и
Спорта туристік фирмасы.
1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТУРИЗМНЫҢ ҚАЗIРГI КЕЗЕҢДЕГI НЕГIЗГI ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ ЖӘНЕ
ДАМУЫНЫҢ ПЕРСПЕКТИВАСЫ
1.1 Халықаралық туризм аймақтық дамытудағы фактор ретінде
Туризм қазіргі әлемде құқығы жағынан жүз жылдықтың экономикалық
феномені болып танылды және кез-келген мемлекет экономикасының дамуына
ықпал етеді. Осы заманғы әлемдік экономика да туристік сала-аса жанды және
перспективалы салалардың бірі, кейбір елдерде мемлекет кірісінің алғашқы
тарауы болып табылады.
Туризм – мемлекетті әлемге мәшһүр қылудан бөлек, көл-көсір табыс көзі.
Көптеген елдерде туристік бизнес жалпы ішкі өнімді қалыптастыруда
қосымша жұмыс орындарын құруда және халықты жұмыспен қамтамасыз ету, сыртқы
сауда балансынбелсендіруде маңызды. Әлеуметтік-экономикалық дамудың
катализаторы ретінде туризм саласы экономиканың маңызды көлік және
байланыс, құрылыс,ауылшаруашылығы, халық тұтынатын тауарлар өндірісі және
басқада салаларға ықпалы зор. Оның әсері оң не теріс болуы мүмкін.
Кесте 1 – Туристік кәсіпкерлік қызметке оң және теріс әсер ету
аспектілері
Оң аспектілері Теріс аспектілері
– жұмыс орындарын құру; –халықтың әртүрлі топтарының
–халықтың өмір сүру деңгейін қызығушылығын коммерциялау және
арттырады, яғни табыстың артуы; полияризациялау;
–урбандалу үдерісін тездетеді және –білікті емес еңбек үлесінің көбеюі;
инфрақұрылым дамиды; қоғамдық тәртіп нормасынан тысқары
–әлеуметтік және мәдени үдерісті (ішімдік ішу, бұзақылық) ауытқулар;
тездету; –мәдениеттің коммерциализациялануы;
–мәдени құндылықтар, мәдени нақты туристік бағыттың табиғилығының
ескерткіштерді қорғау және қайта жоғалуы;
қалпына келтіру жұмыстарын – жергілікті халық пен туристердің
жандандыру; арасындағы келіспеушілік,
–жергілікті өнім өндірушілердің қақтығыстардың болуы.
тауарлары мен ауылшаруашылығы
өнімдеріне сұраныстың артуы;
–табиғи кешендердің көбеюі;
–өңірдің тартымдылығының артуы.
Ескертпе – Автор құрастырған.
Туристік бизнестің тартымдылығы келесі себептерге байланысты: бастапқы
инвестициялар; туристік қызметтерге деген сұраныс; туризмнің пайдалылығының
жоғары деңгейі; шығыстардың қайтарымдылығының қысқа мерзімі. Туристік
қызметтердің қолжетімділігі, олардың сапалылығы және алуан түрлілігі
саяхаттаушылардың демалыс нысанын таңдауда маңызды фактор болып саналады.
Елімізде жақсы демалыспен және демалыс қауіпсіздігімен қамтамасыз ете
алатын қызметтерді көрсететін туристік компаниялар желісі дамыған. Туристік
қызметтің құқықтық, экономикалық, әлеуметтік және ұйымдастыру негіздері
Қазақстан Республикасында туристік қызмет туралы Заңында анықталған [8].
Осы заңға сәйкес туристік қызмет туристік агенттер қызметі және туристік
операторлар қызметі болып бөлінеді. Туристік өнімдерді қалыптастыруға,
дамытуға және ол өнімдерді туристік агенттер мен туристерге сатуға рұқсаты
бар заңды тұлғалардың қызметін туристік операторлар қызметі деп атайды.
Туристік операторлар қалыптастырған туристік өнімдерді дамыту мен сатуға
рұқсаты бар жеке немесе заңды тұлғалардың қызметі – туристік агенттер
қызметі.
X. Криппендорф берген анықтамасында, туристік қызмет – туристік
кәсіпорындар қызметінің, сонымен қатар туризм саласындағы жеке және
мемлекеттік саясаттың жүйелілік өзгеруі және шоғырлануы. Туризмнің алғашқы
және барынша толық анықтамаларының бірін Берндегі университет
профессорлары Фрунзикер мен Крапф берген, кейіннен бұл анықтаманы туризмнің
халықаралық ғылыми-сараптамалық ассоциациясы қабылдаған. Олардың пікірінше,
туризм - адамзаттың жол жүруін, саяхатқа шығуын айқындайтын, ешқандай табыс
табумен байланыссыз құбылыс.
Туристік бизнес – бұл туристік өнімді өндіру үшін нысанды
кәсіпорындары бар өндіріс орындары. Туристік бизнес қандай тауар мен қандай
қызмет түрін орындауды, қандай көлемде, қандай бағамен сату қажеттігін
анықтайтын ұғым [22].
Туризмнің әртүрлі түрлерін дамытудың келешегін бағалау әдісіне
төмендегі зерттеу кезеңдері кіреді:
1. Рекреациялық мүмкіндіктерді зерттеу.
2. Туризмнің қолданыстағы түрлеріне талдау жасау.
3. Қолданыстағы туристік бағыттарға талдау жасау.
4. Туризмнің жаңа түрлерін дамыту мүмкіндіктерін анықтау.
5. Туризмнің жаңа түрлерін дамытуда қажеттіліктерді маркетингтік
зерттеу, соның ішінде ұзақ мерзімді сұранысты анықтау.
6. Туризмнің келешегі зор түрлерін(соның ішінде турбағыттар) және
оларды дамыту үшін қорларды бағалау.
7. Қауіп-қатерлерді бағалау.
8. Туризмнің осы түрі үшін басты бәсекелес елдердің туристік әлеуетін
бағалау және туризмнің осы түрінің сырттан келушілер туризмі ретінде
қолданылу мүмкіндігін анықтау.
9. Экологиялық өріске әсерін анықтау.
10. Туризмнің осы түрінің экономикалық тиімділігін анықтау.
Шетелдік тәжірибелер туристік бизнесті дамытудағы жетістіктер туризм
саласы мемлекет деңгейінде қалай қабылданатындығына, мемлекет тарапынан
қаншалықты деңгейде қолдау табатындына және туристік саланы табысты
жүргізудің кепілі, кез келген мемлекеттің бюджетін толықтыру көзі
болатындығына тікелей байланысты екендігін көрсетіп отыр.
Туризм көптеген дамыған және дамушы елдер үшін валюталық түсімдерінің
кайнар көзі болып табылады. Қазіргі кезде Қазақстан үшін де бұл экономика
секторы маңызды мәселе болып отыр. Қазақстан Республикасында көптеген
туризм түрлерін және туристік қызметтің формаларын дамыту үшін ресурстары
мен мүмкіншіліктері жетерлік.
Қазақстан республикасында туристік индустрияның дамуы халықтың әл-
ахуалының деңгейінің артуының нәтижесі болып табылады және қоғам өміріне өз
ықпалын тигізеді (сурет 1).
Сурет 1. Туризмнің экономикадағы ролі
Туристік қызметтердің ұйымдастырылуы мен оларды жетілдірудің ұтымды
жолдарын қарастыруда, іздену жұмысымызды туризм нарығындағы кәсіпкерлік
субъектілердің туристік қызметтер көрсетуге деген казіргі қатынастарынан
бастадық.
Өкінішке орай, Қазақстан және дамыған еуропа нарығында да туризмде
көрсетілген қызметтің сапасына көп көңіл бөлінбейді. Туризм саласында
кәсіпкерлер өз тәжірибелеріне және жұмыс өтіліне сүйене отырып, іс әрекет
жасайды.
Көптеген туристік кәсіпорындар осы саладағы түбегейлі ғылыми
зерттеулерсіз және сапалы іс-шараларсыз пайдаларын жоғарылатуға
мүмкіндіктері болмай, клиенттері мен қызмет өндірісінің көлемін кеңейте
алмады [13,58 б.].
Туризм саласындағы жоғары деңгейдегі сұраныстың пайда болуы осы
саладағы ғылыми зерттеулер мен басқа да іс-шараларды жоспарлауға көп көңіл
бөлу керектігін негіздеді.
Туризм индустриясы көптеген шағын және орта кәсіпорындармен
сипатталады. Олардың қазіргі кезде кажетті зерттеу құралдары, ноу-хау,
немесе тәжірибелі жұмыстарды атқаруға жұмысшыларды жалдайтын қаражаты жоқ.
Олар тек қана жарнама жүргізуді, өткізуді және нарықты зерттеу мен өнімді
жетілдіру әрекеттерін жасайды. Бұл қызмет көрсетудің көптеген салаларында
колданылады. Бәсекенің күшеюі және клиенттердің талаптарының көбеюі
туристік ұйымдардың көпшілігі үшін маркетингті қолдануына алып келеді, яғни
бәсекелік күресте жетістікті қамтамасыз ету және сыртқы орта өзгерістеріне
бейімделуі үшін стратегиялык маркетингтік жоспар құрады.
Туризм саласының дамуы мен туристік қызметтерді зерттеуші экономист-
ғалымдардың пікірлерін жалпылай келе, біздің көзқарасымыз бойынша:
Туризмді дұрыс ұйымдастыру - нарықтағы кәсіпорынның мінез-құлқының
тұжырымдамасы, стратегиясы және тактикасы. Туризмді дұрыс ұйымдастырудың
мақсаты - сатып алушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру және осының
негізінде оның өсуі мен мол пайда табу мақсатына жетуін көздейді - деп
тұжырымдауға болады.
Зерттеу жұмысымызда туризмді ұйымдастырудағы шет елдік тәжірибеге
талдау жасай отырып, ұйымдастырудың екі үлгісін бөліп қарастырдық. Яғни,
туризмді ұйымдастырудың еуропалық және азиялық үлгілері.
Туризмді ұйымдастырудың еуропалық үлгісі әлемге әйгілі курорттарымен
танымал Италия, Испания және Франция елдерінде қолданылады. Бұл елдердегі
туризмді дамыту мәселелері көп салалы министрлік деңгейінде шешіледі.
Туристік саламен айналысатын министрліктің бөлімі мемлекеттік реттеу
бойынша мынадай іс-шаралар жүргізеді: нормативтік-құқықтық негізін
дайындайды, осы саладағы халықаралық ынтымақтастықты дамыту мәселелерімен
айналысады, статистикалық мәліметтерді өңдейді, аймақтардың осы бағыттағы
қызметтерін реттейді, осы салаға қатысты көрмелер ұйымдастырады және шет
елдердегі туристік өкілдіктерді басқарады [14, 69 б.].
Дамыған еуропалық елдердегі мемлекеттік туристік әкімшілік жергілікті
басқару орындарымен және жеке бизнеспен бірлесе отырып тірлік жасайды. Ал,
бұл өз кезегінде туризмді дамытудағы мемлекеттік бағдарламалардың
міндеттерін шешуде жеке қаржылық ресурстарды тартуға мүмкіндік береді. Бұл
саясаттың нәтижесі ретінде туристік қызметтерді реттеудегі аралас
(мемлекеттік-жеке) меншікті институттарды алуға болады.
Туризмді басқарудың мұндай жүйесінің арқасында, аталған елдер жоғары
индустриялы туризмі бар әлемдік туристік орталықтарға айналып отыр. Бұл
елдердегі туризмнен келетін кірістер бюджеттің маңызды баптарына кіреді.
Туризм дамуының бастапқы кезеңінде мемлекеттік басқару органдарының
маңызы үлкен. Оның себебі, алғашқы кезеңде туристік саланың инфрақұрылымын
жасау үшін қуатты қаржылық салымдар қажет болады. Мұндай қаржылық көмекті
тек мемлекет бере алады. Мемлекетке кірістер әкеле бастайтын жоғары дамыған
және бәсекелестік мүмкіншілігі үлкен туризм саласы қалыптасқаннан кейін,
мемлекеттік органдар негізінен туризм дамуын реттеуші қызметіне ауысады.
Кесте 2 - Туризм саласын ұйымдастыру үлгілері
Туризмді Ұйымдастыру Реттелу Қаржылану жағдайы
ұйымдастырудың үлгілері таралған ерекшеліктері
үлгілері елдер
Еуропалық Италия, Испания, Мемлекеттік Мемлекеттік
Франция және т.б. рет-теу қар-жылар, жеке
институттары, жекеқар-жылар
реттеу
инс-титуттары
Азиялық Түркия, Египет, Басым түрде Мемлекеттік
Тунис, Марокко, мем-лекеттік қар-жылар, жеке
Қытай және т.б. реттеу қар-жылар
институттары
Қазақстандық Қазақстан Басым түрде Мемлекеттік
Республикасы мем-лекеттік қар-жылар, жеке
реттеу қар-жылар
институттары
Туристік индустрияны ұйымдастырудың азиялық үлгісі Түркия, Египет,
Тунис, Марокко және Қытай елдерінде таралған (кесте 2). Бұл үлгідегі
елдерде туристік саланы ұйымдастыру мен басқару беделді әрі күшті
министрлікке жүктелген. Бұл елдерде туризм экономиканың басым бағыттарының
бірі болып саналады. Мемлекеттің көмегінің нәтижесінде аталған елдерде
туризм мен курорттар жоғары ырғақпен дамуда.
1.2 Орталық Азия елдерiнiң аймақтық халықаралық туризмның саласындағы
ынтымақтастық және әрiптестiк
Посткеңестік кеңістіктегі саяси ахуалға, заманауи талаптарға сай
әскери жағдайға байланысты Ұжымдық Қауіпсіздік Ұйымы Келісімінің құрылуы
айтулы оқиға болып табылды. ҰҚҰК мақсаттары ұйымның жарғысына сәйкес
бейбітшіліктің нығаюы, халықаралық және аймақтық қауіпсіздік пен
тұрақтылық, ұжымдық негізде тәуелсіздікті қорғау, территорияның тұтастығы
мен мүше мемлекеттердің егемендігі және мемлекеттердің саяси амалдар
негізінде жеткен жетістіктерінің басымдықтарынан тұрды.
Шанхай ынтымақтастық ұйымы (ШЫҰ) Орталық Азия, Ресей, Қытай,
Тәжікстан, Қырғызстан, Өзбекстан сияқты мемлекеттердің территориялық
тұтастығын қамтамасыз ету сияқты ауқымды мақсаттарды шешуге бағытталған
перспективалы халықаралық аймақтық ұйым болып табылады.
Мемлекеттердің сыртқы шекарасы қауіпсіздігінің бейтараптандырылуы
мәселелері аталған ұйымның бірқатар құжаттарында қарастырылады, бұлардың
ішінде ерекше орынға 2002 жылы қабылданған Шанхай ынтымақтастық ұйымы
Хартиясы ие. Бұл ретте ШЫҰ шеңберіндегі басты бағыттардың бірі болып:
аймақтағы бейбітшілікті қолдау және қауіпсіздік пен сенімді нығайту;
халықаралық ұйымдарда және халықаралық форумдарда жалпы қызығушылыққа сай
сырқы саяси мәселелерді шешудегі ортақ көзқарасты табу; терроризмге,
сепаратизм мен экстремизмге қарсы бағытталған біріккен шараларды,
ұйымдастыру және жүзеге асыру; қарусыздандыру және қарулануды бақылауға алу
мәселелері бойынша келісімдерді күшейту.
ШЫҰ өз кеңістігінде ғана емес тұтас әлемдегі қауіпсіздікті және
тұрақты дамуды қамтамасыз ете алады және оған өзіндік үлесін қосуы қажет.
Бұл халықаралық ұйым аймақтық қауіпсіздік жүйесінің құрылуына белсенді
түрде ат салыса отырып, барлық мемлекеттердің қызығушылықтары мен ықпалын
тең дәрежеде ескеруі, сондай-ақ мұндай маңызды шараға қатысушы барлық
мемлекеттер мен бірлестіктермен сындарлы ынтымақтықта болуы шарт.
Ресей Федерациясының ОБСЕ мүшесі екендігі белгілі. ОБСЕ қызметінің
негізін құрайтын қорытынды актіде халықаралық құқықтың маңызды принциптері
бекітілген, мемлекеттік қатынастар осы принциптерге негізделуі қажет.
Актіде сонымен қатар еуропалық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін ортақ
әдістер де белгіленген. Аталған ұйым Таулы Қарабах, Абхазия және Днестр
маңындағы әскери қақтығыстардың қалыпқа келтірілу үрдістерінде белсенді
қызмет атқарды. Еуропадағы ұжымдық қауіпсіздік жүйесінің басым бағыттары
принциптерді сақтауды бақылау, мемлекеттердің ынтымақтастық стандарттары
мен нормаларын қадағалау, қақтығыстарды қалыпқа келтіруде мәмлеге келу,
қарулануды шектеу және тыйым салу, сенімді нығайтудан тұрды.
Ресей әскерлерінің Оңтүстік Осетияға жасаған Грузия агрессиясын
тойтарғаннан кейін Оңтүстік Осетиямен бірге Солтүстік Кавказ аймақтарындағы
шекара қауіпсіздігін қамтамасыз ететін механизм құру қажеттігі туындады.
Бұл 2009 жылы 17-қыркүйекте Мәскеуде Ресей Федерациясы мен Оңтүстік Осетия
және Абхазия Республикасымен Достық, ынтымақтастық және өзара көмек
Келісіміне қол қоюға әсер етті. Келісім бойынша бұл мемлекеттердің
мәселелерінің шешілуінде алдымен қауіпсіздіктің қамтамасыз етілуі бірінші
орында тұрды.
Халықаралық заңгерлердің пікірінше осылайша ТМД, ОДКБ, ШОС және ОБСЕ
территорияларында халықаралық-құқықтық негізде посткеңестік кеңістікте
құрылған мемлекеттердің территориялық тұтастығы бірегей халықаралық
қауіпсіздік жүйесі мен халықаралық аймақтық қауіпсіздік жүйесі шеңберінде
қамтамасыз етіледі.
2005 жылы Қазақстан Республикасының Үкiметi мен Әзiрбайжан
Республикасының Yкiметi арасындағы Туризм саласындағы ынтымақтастық туралы
келiсiмге қол қойылды.
Қазақстан Республикасының Үкiметi мен Әзірбайжан Республикасының
Үкiметi арасындағы Туризм саласындағы ынтымақтастық туралы келiсiмнiң
жобасы мақұлданды.
Қазақстан мен Әзірбайжан халықтары арасында достық байланыстарды
кеңейтуге және олардың өмiрiмен, тарихымен және мәдени мұрасымен жақсы
танысуға ықпал етуге ниет бiлдiре отырып, туризм халықтар арасындағы өзара
түсiнiстiктi нығайтудың, iзге ниет бiлдiрудiң және қарым-қатынастарды
нығайтудың маңызды құралы болып табылатынын түсiне отырып, халықаралық
құқықтың жалпы қабылданған қағидаттары мен нормаларын басшылыққа ала
отырып, төмендегiлер туралы келiстi:
- мемлекеттерiнiң ұлттық заңнамаларына және өздерi қатысушылары болып
табылатын халықаралық шарттарға сәйкес теңдiк пен өзара тиiмдiлiк
негiзiнде туризм саласындағы ынтымақтастықты нығайтады және
дамытады.
- Қазақстанның және Әзірбайжанның туризм саласына күрделi қаржы
салуды, сондай-ақ туристерге қызмет көрсету мақсатында бiрлескен
кәсiпкерлiктi жүзеге асыратын туристiк ұйымдары арасында
ынтымақтастық орнату және оны дамыту саласындағы өздерiнiң туризмдi
басқаратын мемлекеттiк органдарының қызметiн қолдайды.
Өз мемлекеттерiнiң ұлттық заңнамаларына сәйкес және өзара негiзде екi
мемлекет арасында туристiк алмасумен байланысты шекаралық, кедендiк және
өзге де рәсiмдерiн оңайлатуға ұмтылады:
- туристiк көрнектi орындар болып табылатын табиғи және мәдени
ресурстарды қорғаумен әрi сақтаумен байланысты ұлттық заңнама
туралы;
- қонақ үйлердi және туристердi орналастырудың басқа да құралдарын
басқару тәжiрибесi туралы ақпаратты қоса алғанда туризмдi
басқарудың мемлекеттiк органдарының арасында статистикалық,
анықтамалық-ақпараттық, жарнамалық және туризм саласындағы басқа да
материалдармен алмасуға жәрдемдеседi.
Тағы айта кету мәселесі ол 2012 жылдың 15 сәуірінде Қазақстан
Республикасының Үкіметі мен Румыния Үкіметі арасындағы туризм саласындағы
ынтымақтастық туралы келісім қабылданды.
Қазақстан Республикасы мен Румыния арасындағы туризм саласындағы
қатынастарды дамытуға және Уағдаласушы Тараптар мемлекеттерінің құзыретті
органдары арасындағы ынтымақтастықты нығайтуға ықпал жасауды қалай отырып,
туризм саласындағы қатынастар Уағдаласушы Тараптар мемлекеттерінің
арасындағы достық қатынастарды нығайтуда маңызды және қажетті аспектіні
құрайтындығын мойындай отырып, Қазақстан Республикасы мен Румыния
арасындағы туризм саласындағы қатынастарды кеңейту үшін негіз қалауға
ниеттене отырып, өмендегілер туралы келісті:
Мемлекеттерінің ұлттық заңнамаларына және өздері қатысушылары болып
табылатын халықаралық шарттарға сәйкес Уағдаласушы Тараптар мемлекеттері
арасындағы туристік қатынастарды жылжыту мен дамыту үшін Уағдаласушы
Тараптар қажетті шараларды қабылдайды, туристік агенттіктердің және
туристік қызметпен айналысатын басқа да құрылымдар мен ұйымдардың
қолдауымен туристік ағынға ықпал етеді.
Уағдаласушы Тараптар өз мемлекеттерінің ұлттық заңнамаларына сәйкес
Уағдаласушы Тараптар мемлекеттерінің туристік салаларына инвестициялар
тартады. Уағдаласушы Тараптар халықаралық тәжірибеде қабылданған туризмнің
барлық түрлерін (мәдени туризм, ауыл туризмі, экологиялық туризм,
ұйымдасқан және жеке туризм) дамытуға ықпал етеді.
Уағдаласушы Тараптар өз мемлекеттеріндегі туризмге қатысты мәселелер
бойынша ақпарат, оның ішінде статистикалық ақпарат алмасуды жүзеге асырады,
сондай-ақ Уағдаласушы Тараптардың өзара келісіміне негізделген туристік
көрмелерге өзара қатысуды көтермелейді.
Қазақстандықтар үшін визасыз кіруге рұқсат етілген елдердің қатары
артты. Бүгін Астанада Қазақстан мен Сербия арасында визалық режимді жою
туралы құжатқа қол қойылды. Сербия президенті Борис Тадич қазақ жеріне
алғашқы ресми сапарын жасады. Мәртебелі мейманды Ақордада мемлекет басшысы
Нұрсұлтан Назарбаев қабылдап, тараптар екі ел арасындағы ынтымақтастықты
өркендетуді көздейтін өзге де құжаттарды бекітті.
Қазақстан мен Сербия арасындағы ынтымақтастықтың жаңа бастауы десе де
болады. Себебі екі елдің дипломатиялық байланысы қағаз жүзінде 1999 жылы
орнағанымен, арадағы қарым-қатынас деңгейі көңіл көншітпей келді. Осы
уақытқа дейінгі сауда айналымы небәрі 18 млн долларды құраған. Сондықтан да
Президенттер екіжақты кездесуде ең алдымен экономикалық байланысты
қарқындату жайын қарастырды.
Нұрсұлтан Назарбаев, Қазақстан Республикасының Президенті: Екі жақты
әрекеттің жемісті бағыттары ретінде өңдеу, көлік және транзит, құрылыс
салаларын да айтуға болады. Сондай-ақ фармацевтика, өнеркәсіп, туризм,
шағын өнеркәсіп салаларында Сербияның жинақтаған тәжірибесі мол
болғандықтан, екі ел арасындағы осы салаларда қарым-қатынас жанданады деп
сенеміз.
Қазақстан мен Сербия қарым-қатынасының баяу дамуына саяси себептер де
түрткі болды. Өйткені бұған дейін Сербияда ішкі саяси тұрақтылық болмады.
Оның құрамынан Косово бөлініп шығып, өздерін 2009 жылы тәуелсіз мемлекет
ретінде жариялаған. Алайда Косовоның бұл қадамы АҚШ, Англия секілді кейбір
елдер тарапынан қолдау тапқанымен, оны Ресей, Испания сияқты мемлекеттер
мойындамады. Қазақстанның бұл жағдайға қатысты ұстанымы Сербиямен сәйкес
келеді,- деді Нұрсұлтан Назарбаев.
Нұрсұлтан Назарбаев, Қазақстан Республикасының Президенті:
Келіссөздердің маңызды бөлігі халықаралық ауқымды мәселелер төңірегінде
болды. Біздің елдер Косово мәртебесі және өзге де жаһандық, әрі өңірлік
саясаттың маңызды мәселелері бойынша ұқсас ұстанымда.
Қазақстан Сербияны Балқан түбегіндегі маңызды серіктесі ретінде
қарастырады. Сондықтан да бұл елмен еркін сауда жасау, инвестиция тарту
бойынша ынтымақтастық құруға мүдделі. Дегенмен Сербияға бай мұнай қоры бар
Қазақстанмен байланысты жандандыру тиімдірек. Серіктестікке ұмтылыстың
күштілігі сондай, бүгін Қазақстан мен Сербия арасындағы визалық режим де
алынып тасталды. Таяуда бас қалада Сербия елінің елшілігі де ашылуы тиіс.
Борис Тадич, Сербия Президенті:
Біз Қазақстанмен бұдан әрі де ынтымақтастықты кеңейтуге ниеттіміз.
Мен Сербия Президенті ретінде бұл тұрғыдағы мәселелерге айрықша басымдық
беремін. Бірнеше жылдан бері сербиялық компаниялар Алматыда метро
станцияларының құрылысына қатысуда. Алдағы уақытта да біздің құрылысшылар
тендерлерге, құрылыс жұмыстарына қатыса алатынына сенімдімін.
Кездесуде Елбасы сербиялық кәсіпкерлерді еліміздің индустриалды-
инновациялық бағдарламасы шеңберінде де бірлескен жобалар жасауға шақырды.
Қазақстан мен Сауд Арабиясы туризм саласындағы ынтымақтастығы.
Рияд қаласында Қазақстанның елшісі Қайрат Лама Шариф Сауд Арабиясы
Корольдігінің Туризм және ескерткіштер жөніндегі агенттігінің төрағасы әмір
Сұлтан бен Салман бен Әбдел Әзизбен кездесті деп хабарлады Қазақстан
Республикасының Сауд Арабиясы Корольдігіндегі Елшілігінің баспасөз қызметі.
Кездесу барысында қазақстандық дипломат әмір Сұлтанға үстіміздегі
жылдың 3-4 мамыр аралығында өтетін Астана экономикалық форумына ҚР Туризм
және спорт министрі Т.Досмұхамбетовтің шақыру хатын табыс етті.
Елші еліміздің экономикалық дамуындағы маңызды бағыттардың бірі болып
саналатын туристік секторына Қазақстан Үкіметі соңғы жылдары басым назар
аударатынын атап өтті. Ел ішінде туризм саласындағы сұраныстың өсу қарқынын
қамтамасыз ету үшін әр түрлі мемлекеттік бағдарламалар мен жобалар іске
асырылуда. Қ.Лама Шариф өз сөзінде Қазақстан Еуразия кеңістігінің
кіндігінде орналасқан және өзіне тән бай табиғатының арқасында алдағы
келешекте халықаралық дәрежедегі танымал саяхат орталығының біріне
айналуына бірден-бір мүмкіндігі бар мемлекет екендігіне назар аударды.
Сонымен қатар Елші Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстанның туристік индустриясы отандық шикізаттық емес
салаларды дамыту үшін айқындалған жеті кластердің құрамындағы ұзақ мерзімге
арналған мемлекетіміздің экономикалық басым бағыттарының бірі болып
табылады, - деген сөзін тілге тиек етті. Осы ретте қазақстандық дипломат
Сауд Арабиясы Корольдігімен аталмыш саладағы екіжақты қарым-қатынастардың
дамуының маңыздылығын атап өтті.
Қазақстан Республикасы Еуропалық одақпен белсенді түрде қарым-қатынас
жасайды, осы ретте Қазақстан үшін туризм саласының дамуы барысында
серіктестік байланыста болудың маңызы зор екендігін айта кетуіміз қажет.
Негізгі екі жақты аймақтық нормативті-құқықтық актілер мен бір жақты
Қазақстан мен Еуропалық одақ арасындағы ынтымақтастық стратегияны талдау
үрдісінің барысында келесі мәселелер анықталды. Қазақстан мен ЕО арасында
туризм саласы бойынша арнайы келісім болмаса да, әртүрлі салалардағы қарым-
қатынас барысында Қазақстан мен Еуропалық одақ арасындағы аймақтық
туризмнің дамуына бағытталған халықаралық-құқықтық реттеу жүйесі қалыптаса
бастады. Негізінен алғанда мұндай қарым-қатынастағы басым бағытты
экономикалық байланыс алады. Яғни заң шығару, транспорт және байланыс,
ғылым және мәдениет, экология, космос, қауіпсіздік, виза жасау мен
кедендік рәсімдеу шаралары, статистика және т.б., демек туризмді құрайтын
(аспектісі) немесе оның дамуына ықпал ететін талаптардың барлығы.
Қазақстан мен Еропалық одақтың арасындағы байланыстың дамуы
экономикалық ынтымақтастықтың орнауына түрткі болды, нәтижесінде бұл
ынтымақтастық кеңейе және тереңдей түсіп, білім беру, мәдениет пен
туристік сияқты гуманитарлық салаларды да қамтыды. Екі жақ та басты назарды
жастарға және басқа да халықтың арасындағы әлеуметтік топтарға, олардың
әртүрлі алмасуларына аударды. Бұл серіктестік пен ынтымақтастық деңгейінің
жоғарылауына, мемлекетаралық туристік байланыстардың арта түсуіне ықпал
етті, сонымен қатар Қазақстан мен Еуропалық одақтың өз территориялырының
ішкі және сыртқы қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелеріне басты назар
аударатындығын көрсетті. Бұған халықтың жүріп-тұру қауіпсіздігін қамтамасыз
ету, яғни сырттан келер азаматтардың қоқан-лоқысынан (терроризм,
ұйымдастырылған қылмыс және т.б.) табиғаттың апатынан (стихиялық апаттар)
сақтандыру сияқты мәселелер кіреді.
Қазақстан мен Еуропалық одақтың шекаралық сызықсыз біртұтас
еуропалық аймақ құру бағыты, яғни өз азаматтарының еркін жүріп-тұруына
жағдай жасайтын біртұтас визасыз кеңістік құру жолындағы бастамасы 2007
жылдың мамыр айынан бастау алды. Бұл бойынша азаматтардың едәуір бөлігіне
(білімгерлер, оқытушылар, ғылыми, мәдени, спорттық іс-шаралардың
қатысушылары, кәсіпкерлер және т.б.) визалық жүйені жеңілдетті. Мұның өзара
туристік іс-сапарларға айтарлықтай қолайлы әсер етері сөзсіз.
Біртұтас туристік кеңістікті қалыптастыруға және РФ мен ЕО
мемлекеттері азаматтары арасындағы өзара туристік сапарлардың санын
ұлғайтуға бағытталған тенденцияға қарамастан Ресей мен ЕО қол қойыса алатын
туризм саласындағы ынтымақтастық туралы екіжақты Келісімнің, немесе
Қазақстан мен ЕО әріптестік пен ынтымақтастық туралы Келісіміндегі
ынтымақтастықтың көрсетілген бағытын кеңейту және детальдандырудың және
сәйкес туризмді дамыту бойынша бірлескен іс-қимылдар бағдарламасын
қабылдаудың маңызын төмендтеуге болмайды.
Қазақстан-ЕО ынтымақтастығы аясында қызмет ететін институциялық
органдардың кең ауқымын назарға ала отырып, диссертант әртүрлі жоспарлық
қатынастарды реттеу контекстіндегі біртұтас туристік кеңістікті дамыту
байынша бірлескен саясатты жүргізуде негізгі құқықтық жылжуларға
Қазақстан Республикасы Президенті мен Еуроодақ және Еурокомиссия
төрағаларының жоғары деңгейдегі кездесулерін өткізу шеңберінде қол
жеткізілгендігін баса айтады.
ТМД аясында және ЕО-пен стратегиялық ынтымақтастықтан басқа қазақстан
мемлекеті туризм саласында және онымен шектес салаларда әлемнің әр
өңірлерінде құрылған басқа да халықаралық бірлестіктермен көпаспектілі
халықаралық қатынастарды орнатуда.
Қазақстан ынтымақтасып отырған өңірлік халықаралық ұйымдар мен
бірлестіктер олардың құрылған және тұрған жеріне байланысты бірнеше
тақырыптық кеңістіктерге бөлінген: евуропалық, азиаттық-тынықмұхиттық ,
таяушығыстық, африкалық, американдық.
Зерттеудің жалпы нәтижесі Қазақстан барлық территориялық бағыттар
бойынша өңірлік халықаралық туризмді дамыту мақсатында халықаралық-құқықтық
ынтымақтастықтың белсенді әрвекторлы саясатын жүргізіп отыр деген
қоырытынды болғандығына қарамастан, неғұрлым мұқият реттелгендері
Қазақстанның СЕ. ОБСЕ, СБЕР, СГБМ, АС, ЧЭС, АСЕАН, АТЭС, ШОС сияқты
өңірліксубөңірлік интеграциялық бірлестіктердің өзара қарым-қатынастары
аясындағы еуроплақы және азиаттық-тынықмұхиттық кеңістіктегі халықаралық
қатынастары болып табылады. Мұнымен қоса, туризм саласындағы қатынастарды
өңірлік реттеу арнайы нормалар негізінде, сондай-ақ әріптестік және
ынтымақтастық туралы жарғылық құжаттар мен халықаралық-құқықтық актілерде,
сауда-экономикалық, әлеуметтік-мәдени келіссөздердегі, халықаралық
қауіпсіздік мәселелерін бір мезгілде шешкен кезде, сондай-ақ көлік
ынтымақтастығын кеңейту үшін туризммен шектес сипаттағы ынтымақтастықтың
түрлі бағыттары үшін ортақ нормалар негізінде жүзеге асырылатындығы
айтылады. Еуроплақы кеңістіктегі туризмді халықаралық-құқықтық
регламенттеу оның экологиялық ынтымақтастықпен және жастар арасындағы
алмасулардың интенсивтендірілуімен, білім берушілік, мәдени, спорттық және
басқа да мақсаттармен, және де бөлгіш сызықтарсыз біртұтас Еуропаны құру
тұжырымдамасы контекстінде байланыстырылатындығымен ерекшеленеді, ал АТР-де
бұл көбінесе сәйкес өңірдің тұрақты дамуы контексінде немесе мақсатында
жүзеге асады.
Мемлекеттердің іс жүзіндегі өзара ықпалдастығы, әдетте, бекіген
халықаралық институционалдық механизм шеңберінде жүзеге асады: саммиттер,
кеңестер немесе мемлекет, үкімет басшылары, сыртқы істер министрлеріне
сәйкес жоғарғы және жоғары деңгейдегі мәжілістер өткізу арқылы; кеңестерді
жүзеге асыру, салалық министрліктер мен ведомстволардың өкілдерінің
тәжірибе алмасулары, қарастырылған жағдайларда жұмыстық және мақсаттық
топтар, сәйкес жобалалар мен бағдарламаларды дайындау үшін ынтымақтастықтың
басты бағыттары бойынша комитеттер құру арқылы
Қазақстандық келісімшарттық тәжірибесінде туризм туралы нормалар бар
екіжақты халықаралық келісімшарттардың үлкен тізімі бар. Осыған байланысты,
ғылыми әдебиетте оларға түрлі негіздері бойынша классификациялау
жүргізіледі.
Біріншісіне туризм де мәдени, экономикалық, сауда, техникалық және
басқа да ынтымақтастықтың құрамдас бөлігі және тереңдету тәсілі ретінде,
осыдан келіп шығатын сәйкес саланы мемлекетаралық реттеу механизмімен
бірге, мемлекеттердің түрлі саладағы ынтымақтастығының негізін орнататын
келісімшарттар жатқызылды (достық пен ынтымақтастық туралы келісімшарттар,
мәдениет, ғылым, білім, спорт және туризм және сауда-экономикалық қызмет
саласындағы ынтымақтастық туралы келісімшарттар; мәдениет, ғылым мен
техниника, спорт және турзим; сауда, экономикалық және ғылыми-техникалық
және өнеркәсіптік ынтымақтастық және т.б. салаларда);
Екіншісіне, - турзимнің жекелеген жақтарын және халықаралық туристік
айырбастарды жүзеге асыруды реттейтіндер (өзара визалық-визасыз
азаматтардың сапары туралы, кеден істеріндегі өзара көмек туралы, түрлі
көлік салаларындағы ынтымақтастық туралы, әртүрлі мүмкін айырбастар туралы,
елден шығушы азаматтарды медициналық сақтандыру туралы және т.б.
келісімдер). Бұларды жоғарыдағы келісімшарттар тобындағы халықаралық
ынтымақтастықтың ережелері, бағыттары мен формаларын нақтылайтын
халықаралық келісімдер деп айтуға болады.
Үшінші топқа нақты туризм саласындағы ынтымақтастық туралы келісімдер
жатады.
Екіжақты келісімшарттарды қарастыру барысында туризм саласындағы
типтік және типтік сипат шеңберіне симайтын келісімдердің міндеткерліктері
анықталды, туризм саласындағы қатынастарды басқа келісімдермен (бірінші
және екінші) халықаралық-құқықтық реттеудің ерекшеліктері белгіленді.
Азаматтардың денсаулықтарын сақтау маңызды және шет ел туристеріне
сапалы, қажетті медициналық көмек көрсету қауіпсіздіктің деңгейі болып
саналады. Бір жағынан, Ресей азаматтарының осы тұрғыда қорғалмағандығы,
екінші жағынан автор өз жұмысында осы мәселені шешу жолдарын медициналық
сақтандыру және шет ел азаматына медициналық көмек көрсету үкіметаралық
келісім-шарт жасауды ұсынады. Онда келісіні бекіткен жөн: келісілген
мемлекеттер арасында туристердің міндетті түрде медициналық сақтандырулары
болуы керек, сонымен қатар, белгілі медициналық сақтандыру орындарынан
медициналық сақтандыруды пайдаланғандарды есепке алу жұмыстарын жүргізуді
талап етеді, және жыл аяқталған соң өзара есеп жүргізеді; осы мәлеметтерге
сай, қызмет көрсеткен дәрігер жалақысы өз мойынына алған сақтандару
орталықтары қорынан төленеді.
Өз кезегінде, ағымды түрдегі сақтандыру сақтандыру ұйымының негізгі
іскерлігінен төленетін болады, соның ішінде, келісілген елге сапарға
шыққанда азаматтарды медициналық сақтандыру. Бұның бәрі билет құнына және
туропарторлар жірберген ақша көлеміне енеді. Келісілген шарттарды, құқықтық-
нормативтык базаны жүзеге асыру үшін мемлекеттер арасында туристік
ұйымдардың ресми қызметкерлері енген ортақ ұйым құрылады.
Аймақтық халықаралық туризм саласында Қазақстан Республикасы мынадай
туристiк қызмет көрсету шартын құрады.
Туристік қызметтер көрсету шарт негізінде жүзеге асырылады. Туристік
қызмет көрсету шарты, гидпен (гид-аудармашымен) және экскурсоводпен
жасалатын шарттарды қоспағанда, жазбаша нысанда жасалады және Қазақстан
Республикасының заңнамасына сәйкес болуға тиіс.
Туристік қызметтер көрсету шартының елеулі талаптары Қазақстан
Республикасының Үкіметі бекіткен үлгі шартта белгіленеді. Шартты жасасу
кезiнде басшылыққа алынған мән-жайдың елеулi түрде өзгеруiне байланысты
тараптардың әрқайсысы шартты өзгертудi немесе бұзуды талап етуге құқылы.
Мән-жайлардың елеулi түрде өзгеруiне мыналар жатады:
саяхат жағдайларының нашарлауы, саяхат мерзiмiнiң өзгеруi;
көлiк тарифтерiнiң ойламаған жерден өсуi;
салықтар мен алымдардың және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi
төлемдердiң жаңа ставкаларын енгiзу немесе олардың қолданыстағы
ставкаларының артуы;
тараптардың келiсiмi бойынша белгiленетiн өзге де негiздер.
Турист туристік қызметті жүзеге асыратын тұлғаға шартты орындаудан
бас тарту туралы хабардар етiлгенге дейiн көрсетiлген қызметтерi үшiн
олардың iс жүзiнде шығарған шығындарын төлеген жағдайда, саяхат басталғанға
дейiн шартты орындаудан бас тартуға құқылы.
Турдың құрамына кiретiн туристiк қызметтер көрсетiлуiн сатып алған
жағдайда туристiк ваучер туристiң тиiстi қызмет көрсетудi пайдалану құқығын
растайтын құжат болып табылады.
Туристiң кiнәсiнен туристiк қызмет көрсету шартын орындау мүмкiн
болмайтын жағдай туындаған ретте, егер заң актiлерiнде немесе өтелмелi
қызметтер көрсету шартында өзгеше көзделмесе, көрсетiлген қызметтерге толық
көлемде ақы төленуi тиiс.
Туристiк қызмет көрсету шартын орындаудың мүмкiн болмауы тараптардың
бiр де бiрi жауап бермейтiн мән-жайлар бойынша туындаған жағдайда, егер заң
актiлерiнде немесе шартта өзгеше көзделмесе, турист туристік қызметті
жүзеге асыратын тұлғаға iс жүзiнде шығарған шығындарын өтейдi.
Туристiң кiнәсiнен болған жағдайды қоспағанда, туристік қызметті
жүзеге асыратын тұлға тапсырыс берушiге шартты бұзудан келтiрiлген
залалдарды толық өтеген жағдайда ғана шартты орындаудан бас тартуға құқылы.
Басқа елге келген жерi бойынша не жүру барысындағы маршруты бойынша
шарт талаптарына сәйкес келмеген жағдайда туристік қызметті жүзеге асыратын
тұлға шарт талаптарының тиiсiнше орындалмағаны үшiн жауапты болады.
Туристерге келтiрiлетiн залалдар мен моральдық зиянды өтеу Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес жүргiзiледi. Туристік қызметті жүзеге
асыратын тұлға саяхат жасау кезiнде дүлей күштiң ықпалы салдарынан туристке
келтiрiлген залал үшiн жауап бермейдi.
Жолаушыларды көлiктiң кез келген түрiмен тасымалдаған кезде туристік
қызметті жүзеге асыратын тұлға туристке жөнелтiлетiн және баратын пункттер
атаулары, жолаушылардың негiзгi құқықтары мен мiндеттерi көрсетiлген жеке
немесе топтық (туристер тобына қызмет көрсету кезiнде) тасымалдау құжатын
(билетiн) беруге мiндеттi.
Туристік қызметті жүзеге асыратын тұлға туристің төтенше жағдайға тап
болғаны туралы туристің отбасын өз есебінен жазбаша түрде хабардар етуге
міндетті.
Өлшеуге берiлмеген жүктi тасымалдау, оның сақталу жауапкершiлiгi
туристке жүктеледi. Егер туристік қызметті жүзеге асыратын тұлға билет, жүк
квитанциясын немесе тасымалдауға қабылданған жүктiң жөнелтпе құжатын берсе,
бiрақ олар дұрыс ресiмделмеген болса немесе жоғалса, немесе оларды қандай
да бiр басқа себептермен ұсыну мүмкiн болмаса, тасымалдау шарты күшiнде
қалады.
Туристік қызметті жүзеге асыратын тұлға шартпен көзделген мән-жайлар
өзгерген жағдайда және шарттың талаптарын елеулi түрде өзгерту қажет болған
жағдайда туристке жазбаша нысанда осындай өзгерiстердiң сипаты және ықтимал
салдарлары туралы дереу хабарлауға мiндеттi.
Турист туристік қызметті жүзеге асыратын тұлғаға шартты орындаудан
бас тарту туралы хабардар етiлгенге дейiн көрсетiлген қызметтерi үшiн
олардың iс жүзiнде шығарған шығындарын төлеген жағдайда, саяхат басталғанға
дейiн шартты орындаудан бас тартуға құқылы.
Турдың құрамына кiретiн туристiк қызметтер көрсетiлуiн сатып алған
жағдайда туристiк ваучер туристiң тиiстi қызмет көрсетудi пайдалану құқығын
растайтын құжат болып табылады.
Туристiң кiнәсiнен туристiк қызмет көрсету шартын орындау мүмкiн
болмайтын жағдай туындаған ретте, егер заң актiлерiнде немесе өтелмелi
қызметтер көрсету шартында өзгеше көзделмесе, көрсетiлген қызметтерге толық
көлемде ақы төленуi тиiс.
Туристiк қызмет көрсету шартын орындаудың мүмкiн болмауы тараптардың
бiр де бiрi жауап бермейтiн мән-жайлар бойынша туындаған жағдайда, егер заң
актiлерiнде немесе шартта өзгеше көзделмесе, турист туристік қызметті
жүзеге асыратын тұлғаға iс жүзiнде шығарған шығындарын өтейдi.
Туристiң кiнәсiнен болған жағдайды қоспағанда, туристік қызметті
жүзеге асыратын тұлға тапсырыс берушiге шартты бұзудан келтiрiлген
залалдарды толық өтеген жағдайда ғана шартты орындаудан бас тартуға құқылы.
Басқа елге келген жерi бойынша не жүру барысындағы маршруты бойынша
шарт талаптарына сәйкес келмеген жағдайда туристік қызметті жүзеге асыратын
тұлға шарт талаптарының тиiсiнше орындалмағаны үшiн жауапты болады.
Туристерге келтiрiлетiн залалдар мен моральдық зиянды өтеу Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес жүргiзiледi.
Туристік қызметті жүзеге асыратын тұлға саяхат жасау кезiнде дүлей
күштiң ықпалы салдарынан туристке келтiрiлген залал үшiн жауап бермейдi.
Жолаушыларды көлiктiң кез келген түрiмен тасымалдаған кезде туристік
қызметті жүзеге асыратын тұлға туристке жөнелтiлетiн және баратын пункттер
атаулары, жолаушылардың негiзгi құқықтары мен мiндеттерi көрсетiлген жеке
немесе топтық (туристер тобына қызмет көрсету кезiнде) тасымалдау құжатын
(билетiн) беруге мiндеттi.
Туристік қызметті жүзеге асыратын тұлға туристің төтенше жағдайға тап
болғаны туралы туристің отбасын өз есебінен жазбаша түрде хабардар етуге
міндетті.
Өлшеуге берiлмеген жүктi тасымалдау, оның сақталу жауапкершiлiгi
туристке жүктеледi. Егер туристік қызметті жүзеге асыратын тұлға билет, жүк
квитанциясын немесе тасымалдауға қабылданған жүктiң жөнелтпе құжатын берсе,
бiрақ олар дұрыс ресiмделмеген болса немесе жоғалса, немесе оларды қандай
да бiр басқа себептермен ұсыну мүмкiн болмаса, тасымалдау шарты күшiнде
қалады.
Туристік қызметті жүзеге асыратын тұлға шартпен көзделген мән-жайлар
өзгерген жағдайда және шарттың талаптарын елеулi түрде өзгерту қажет болған
жағдайда туристке жазбаша нысанда осындай өзгерiстердiң сипаты және ықтимал
салдарлары туралы дереу хабарлауға мiндеттi.
Посткеңестік кеңістіктегі саяси ахуалға, заманауи талаптарға сай
әскери жағдайға байланысты Ұжымдық Қауіпсіздік Ұйымы Келісімінің құрылуы
айтулы оқиға болып табылды. ҰҚҰК мақсаттары ұйымның жарғысына сәйкес
бейбітшіліктің нығаюы, халықаралық және аймақтық қауіпсіздік пен
тұрақтылық, ұжымдық негізде тәуелсіздікті қорғау, территорияның тұтастығы
мен мүше мемлекеттердің егемендігі және мемлекеттердің саяси амалдар
негізінде жеткен жетістіктерінің басымдықтарынан тұрды.
Шанхай ынтымақтастық ұйымы (ШЫҰ) Орталық Азия, Ресей, Қытай,
Тәжікстан, Қырғызстан, Өзбекстан сияқты мемлекеттердің территориялық
тұтастығын қамтамасыз ету сияқты ауқымды мақсаттарды шешуге бағытталған
перспективалы халықаралық аймақтық ұйым болып табылады.
Мемлекеттердің сыртқы шекарасы қауіпсіздігінің бейтараптандырылуы
мәселелері аталған ұйымның бірқатар құжаттарында қарастырылады, бұлардың
ішінде ерекше орынға 2002 жылы қабылданған Шанхай ынтымақтастық ұйымы
Хартиясы ие. Бұл ретте ШЫҰ шеңберіндегі басты бағыттардың бірі болып:
аймақтағы бейбітшілікті қолдау және қауіпсіздік пен сенімді нығайту;
халықаралық ұйымдарда және халықаралық форумдарда жалпы қызығушылыққа сай
сырқы саяси мәселелерді шешудегі ортақ көзқарасты табу; терроризмге,
сепаратизм мен экстремизмге қарсы бағытталған біріккен шараларды,
ұйымдастыру және жүзеге асыру; қарусыздандыру және қарулануды бақылауға алу
мәселелері бойынша келісімдерді күшейту.
ШЫҰ өз кеңістігінде ғана емес тұтас әлемдегі қауіпсіздікті және
тұрақты дамуды қамтамасыз ете алады және оған өзіндік үлесін қосуы қажет.
Бұл халықаралық ұйым аймақтық қауіпсіздік жүйесінің құрылуына белсенді
түрде ат салыса отырып, барлық мемлекеттердің қызығушылықтары мен ықпалын
тең дәрежеде ескеруі, сондай-ақ мұндай маңызды шараға қатысушы барлық
мемлекеттер мен бірлестіктермен сындарлы ынтымақтықта болуы шарт.
Ресей Федерациясының ОБСЕ мүшесі екендігі белгілі. ОБСЕ қызметінің
негізін құрайтын қорытынды актіде халықаралық құқықтың маңызды принциптері
бекітілген, мемлекеттік қатынастар осы принциптерге негізделуі қажет.
Актіде сонымен қатар еуропалық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін ортақ
әдістер де белгіленген. Аталған ұйым Таулы Қарабах, Абхазия және Днестр
маңындағы әскери қақтығыстардың қалыпқа келтірілу үрдістерінде белсенді
қызмет атқарды. Еуропадағы ұжымдық қауіпсіздік жүйесінің басым бағыттары
принциптерді сақтауды бақылау, мемлекеттердің ынтымақтастық стандарттары
мен нормаларын қадағалау, қақтығыстарды қалыпқа келтіруде мәмлеге келу,
қарулануды шектеу және тыйым салу, сенімді нығайтудан тұрды.
Ресей әскерлерінің Оңтүстік Осетияға жасаған Грузия агрессиясын
тойтарғаннан кейін Оңтүстік Осетиямен бірге Солтүстік Кавказ аймақтарындағы
шекара қауіпсіздігін қамтамасыз ететін механизм құру қажеттігі туындады.
Бұл 2009 жылы 17-қыркүйекте Мәскеуде Ресей Федерациясы мен Оңтүстік Осетия
және Абхазия Республикасымен Достық, ынтымақтастық және өзара көмек
Келісіміне қол қоюға әсер етті. Келісім бойынша бұл мемлекеттердің
мәселелерінің шешілуінде алдымен қауіпсіздіктің қамтамасыз етілуі бірінші
орында тұрды.
Халықаралық заңгерлердің пікірінше осылайша ТМД, ОДКБ, ШОС және ОБСЕ
территорияларында халықаралық-құқықтық негізде посткеңестік кеңістікте
құрылған мемлекеттердің территориялық тұтастығы бірегей халықаралық
қауіпсіздік жүйесі мен халықаралық аймақтық қауіпсіздік жүйесі шеңберінде
қамтамасыз етіледі.
2005 жылы Қазақстан Республикасының Үкiметi мен Әзiрбайжан
Республикасының Yкiметi арасындағы Туризм саласындағы ынтымақтастық туралы
келiсiмге қол қойылды.
Қазақстан Республикасының Үкiметi мен Әзірбайжан Республикасының
Үкiметi арасындағы Туризм саласындағы ынтымақтастық туралы келiсiмнiң
жобасы мақұлданды.
Қазақстан мен Әзірбайжан халықтары арасында достық байланыстарды
кеңейтуге және олардың өмiрiмен, тарихымен және мәдени мұрасымен жақсы
танысуға ықпал етуге ниет бiлдiре отырып, туризм халықтар арасындағы өзара
түсiнiстiктi нығайтудың, iзге ниет бiлдiрудiң және қарым-қатынастарды
нығайтудың маңызды құралы болып табылатынын түсiне отырып, халықаралық
құқықтың жалпы қабылданған қағидаттары мен нормаларын басшылыққа ала
отырып, төмендегiлер туралы келiстi:
мемлекеттерiнiң ұлттық заңнамаларына және өздерi қатысушылары болып
табылатын халықаралық шарттарға сәйкес теңдiк пен өзара тиiмдiлiк негiзiнде
туризм саласындағы ынтымақтастықты нығайтады және дамытады.
Қазақстанның және Әзірбайжанның туризм саласына күрделi қаржы салуды,
сондай-ақ туристерге қызмет көрсету мақсатында бiрлескен кәсiпкерлiктi
жүзеге асыратын туристiк ұйымдары арасында ынтымақтастық орнату және оны
дамыту саласындағы өздерiнiң туризмдi басқаратын мемлекеттiк органдарының
қызметiн қолдайды.
Өз мемлекеттерiнiң ұлттық заңнамаларына сәйкес және өзара негiзде екi
мемлекет арасында туристiк алмасумен байланысты шекаралық, кедендiк және
өзге де рәсiмдерiн оңайлатуға ұмтылады
туристiк көрнектi орындар болып табылатын табиғи және мәдени
ресурстарды қорғаумен әрi сақтаумен байланысты ұлттық заңнама туралы;
қонақ үйлердi және туристердi орналастырудың басқа да құралдарын
басқару тәжiрибесi туралы ақпаратты қоса алғанда туризмдi басқарудың
мемлекеттiк органдарының арасында статистикалық, анықтамалық-ақпараттық,
жарнамалық және туризм саласындағы басқа да материалдармен алмасуға
жәрдемдеседi.
Тағы айта кету мәселесі ол 2012 жылдың 15 сәуірінде Қазақстан
Республикасының Үкіметі мен Румыния Үкіметі арасындағы туризм саласындағы
ынтымақтастық туралы келісім қабылданды.
Қазақстан Республикасы мен Румыния арасындағы туризм саласындағы
қатынастарды дамытуға және Уағдаласушы Тараптар мемлекеттерінің құзыретті
органдары арасындағы ынтымақтастықты нығайтуға ықпал жасауды қалай отырып,
туризм саласындағы қатынастар Уағдаласушы Тараптар мемлекеттерінің
арасындағы достық қатынастарды нығайтуда маңызды және қажетті аспектіні
құрайтындығын мойындай отырып, Қазақстан Республикасы мен Румыния
арасындағы туризм саласындағы қатынастарды кеңейту үшін негіз қалауға
ниеттене отырып, өмендегілер туралы келісті:
мемлекеттерінің ұлттық заңнамаларына және өздері қатысушылары болып
табылатын халықаралық шарттарға сәйкес Уағдаласушы Тараптар мемлекеттері
арасындағы туристік қатынастарды жылжыту мен дамыту үшін Уағдаласушы
Тараптар қажетті шараларды қабылдайды, туристік агенттіктердің және
туристік қызметпен айналысатын басқа да құрылымдар мен ұйымдардың
қолдауымен туристік ағынға ықпал етеді.
Уағдаласушы Тараптар өз мемлекеттерінің ұлттық заңнамаларына сәйкес
Уағдаласушы Тараптар мемлекеттерінің туристік салаларына инвестициялар
тартады. Уағдаласушы Тараптар халықаралық тәжірибеде қабылданған туризмнің
барлық түрлерін (мәдени туризм, ауыл туризмі, экологиялық туризм,
ұйымдасқан және жеке туризм) дамытуға ықпал етеді.
Уағдаласушы Тараптар өз мемлекеттеріндегі туризмге қатысты мәселелер
бойынша ақпарат, оның ішінде статистикалық ақпарат алмасуды жүзеге асырады,
сондай-ақ Уағдаласушы Тараптардың өзара келісіміне негізделген туристік
көрмелерге өзара қатысуды көтермелейді.
Қазақстандықтар үшін визасыз кіруге рұқсат етілген елдердің қатары
артты. Бүгін Астанада Қазақстан мен Сербия арасында визалық режимді жою
туралы құжатқа қол қойылды. Сербия президенті Борис Тадич қазақ жеріне
алғашқы ресми сапарын жасады. Мәртебелі мейманды Ақордада мемлекет басшысы
Нұрсұлтан Назарбаев қабылдап, тараптар екі ел арасындағы ынтымақтастықты
өркендетуді көздейтін өзге де құжаттарды бекітті.
Қазақстан мен Сербия арасындағы ынтымақтастықтың жаңа бастауы десе де
болады. Себебі екі елдің дипломатиялық байланысы қағаз жүзінде 1999 жылы
орнағанымен, арадағы қарым-қатынас деңгейі көңіл көншітпей келді. Осы
уақытқа дейінгі сауда айналымы небәрі 18 млн долларды құраған. Сондықтан да
Президенттер екіжақты кездесуде ең алдымен экономикалық байланысты
қарқындату жайын қарастырды.
Нұрсұлтан Назарбаев, Қазақстан Республикасының Президенті: Екі жақты
әрекеттің жемісті бағыттары ретінде өңдеу, көлік және транзит, құрылыс
салаларын да айтуға болады. Сондай-ақ фармацевтика, өнеркәсіп, туризм,
шағын өнеркәсіп салаларында Сербияның жинақтаған тәжірибесі мол
болғандықтан, екі ел арасындағы осы салаларда қарым-қатынас жанданады деп
сенеміз.
Қазақстан мен Сербия қарым-қатынасының баяу дамуына саяси себептер де
түрткі болды. Өйткені бұған дейін Сербияда ішкі саяси тұрақтылық болмады.
Оның құрамынан Косово бөлініп шығып, өздерін 2009 жылы тәуелсіз мемлекет
ретінде жариялаған. Алайда Косовоның бұл қадамы АҚШ, Англия секілді кейбір
елдер тарапынан қолдау тапқанымен, оны Ресей, Испания сияқты мемлекеттер
мойындамады. Қазақстанның бұл жағдайға қатысты ұстанымы Сербиямен сәйкес
келеді,- деді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz