Топырақтың химиялық қасиеттері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
Ш.УӘЛИХАНОВ АТЫНДАҒЫ КӨКШЕТАУ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

БИОЛОГИЯ ЖӘНЕ ОӘ КАФЕДРАСЫ

Қолданбалы биология пәнінен

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Топырақтану және жер шаруашылығы

Орындаған:БК-
тобының
3 курс студенті БайшагироваАК

Тексерген: аға оқытушы
Шакиржанова И.С.

Көкшетау – 2011

Жоспары
Кіріспе
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 3
Негізгі бөлім
1. Топырақтану
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...4
1.1 Топырақтың морфологиялық
қасиеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...6
1.2 Топырақтың ылғалдылық
қасиеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .8
1.3 Топырақтың химиялық
қасиеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .8
2. Топырақтанудың зерттеу тәсілдер
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...10
3. Генетикалық
қабаттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...11
4. Топырақтың және жеке горизанталды
қалыңдығы ... ... ... ... ... ... .. ... 13
5.Қазақстан Республикасының
топырағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... 26
ПАЙДАЛАҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .27

Кіріспе

Өсімдіктердің, жануарлардың (әсіресе микроорганизмдердің), климат
жағдайларының және адамдардың әсерімен өзгерген жер бетінің үстіңгі
борпылдақ қабаты. Топырақ бойында құнарлылық қасиеті, яғни өсімдіктерді
сумен, басқа да қоректік элементтермен қамтамасыз ететін қабілеті болады.
Механикалық құрамы (топырақ түйіршіктерінің мөлшері) бойынша топырақ құмды,
құмдақ сазды және саз топырақ болып бөлінеді. Жасы мен генезисі бойынша —
қыртысты күлгін топырақ, батпақты топырақ, ормандық сұр топырақ, қара
топырақ, қоңыр топырақ, күрең топырақ, тағы басқалар болып бөлінеді.
Топырақтың жер бетінде таралуы зоналық (горизонтальды және вертикальды)
заңдылыққа байланысты. Топырақ - литосфераның жоғарғы әуе қабатымен
байланысатын қабат, бүкіл биосферадағы тіршіліктің тірегі. Топырақ ғасырлар
бойы топырақ түзуші факторлардың үздіксіз әрекетінен пайда болған
табиғаттың ерекше Топырақтану

Топырақтану ғылымының негізін орыс ғалымы В.В.Докучаев қалады. Оның
Петербургте басылып шыққаң Орыстың қара топырағы (1883 ж.) атты еңбегінде
топырақтың дүрыс анықтамасы, оның қасиеттері туралы ғылыми негізделген
түсініктер берілген. В.В.Докучаев топырақ түзілу процесінің бес факторға
байланысты екенін анықтады. Оларға: бастапқы аналық жыныстар, ауа райы, жер
бедері, уақыт және өсімдіктер мен жануарлар жатады. Кейін ғылыми
зерттеулердің нәтижесіне байланысты бұларға су (топырақ суы, жерасты суы)
және адамның шаруашылық әрекеті қосылды. Топырақ жеке әртүрлі өлшемдегі
қатты бөлшектерден түрады. Қатты бөлшектер сумен және ауамен қоршалған.
Сондықтан топырақты үш фазалы жүйе ретінде қарастырады. Топырақтың жоғарғы
беті борпылдақ. Мүның қүрамында көптеген өлі органикалық заттар бар
(өсімдіктер қалдығы,қарашірік). Бүл қарашірікті аккумулятивті А қабаты.
Тереңірек, өте тығыз иллювиалды өтпелі В қабаты жатыр. Оның астында топырақ
түзуші - С қабаты орналасқан. Барлық топырақтар бір-бірінен осы генетикалық
қабаттарымен ажыратылады. Әр түрлі топырақтың генетикалық қабаттары
қалыңдығымен, түстерімен, қүрылымымен, морфологиялық қасиеттерімен
ерекшеленеді. Топырақтың қалыңдығы санмен көрсетіледі. Мысалы, кейбір
топырақтарда А қабаты небары 0-5 см, ал кейбіреулерінде 0-50 см болады.
Топырақтың типтеріне байланысты А, В, С қабаттары бірнешеге бөлінуі мүмкін.
Топырақ қабаты тереңдеген сайын аэрация нашарлайды. Оттегінің мөлшері
азайып, көмір қышқыл газы мен органикалық заттардын ыдырауы кезінде
бөлінетін басқа да газдардың мөлшері артады. Топырақтың жоғарғы
қабаттарында өсімдікке қажетті фосфор, калий, азот, кальций және басқа
заттар жинақталған. Топырақтың әртүрлі қасиетіне (қышқылдығы, тұздылығы,
ылғалдылығы) байланысты өсімдіктерді көптеген экологиялық топтарға бөлуге
болады. Мысалы, топырақтың қышқылдығына байланысты:
1) рН 6,7-ден төмен қышқыл топырақта өсетін ацидофилді түрлер (сфагналы
батпақ өсімдіктері);
2) рН 6,7-7,0 топырақта өсетін нейтрофилдер (көпшілік мәдени
өсімдіктер);
3) рН 7,0-ден жоғары топырақта өсетін базифилді өсімдіктер(аққурай)
[1;4].

Сазды топырақ

Құламаларда тұрақты жэне су бұзып кетуіне қарсы келе алатын топырақ;
жолдың негізі үшін жақсы материал болып табылады.

Құмайт топырақ

Ылғалды және құрғақ күйінде байланысы жақсы топырақ: құрғақ және тым
ылғалды жерлерде жолға себуге пайдаланады.

Шым тезекті топырақ

Ылғалдылықтың тұрақсыздану кезінде көлемдік өзгерістерге зор бейімі
бар, қатты сығылатын орамды грунт, жол себуге қолданылмайды.

Топырақта тіршілік ететін организмдер

Топырақта тіршілік ететін организмдер эдафобионттар немесе педобионттар
деп аталады. Қоңыржай аймақтағы орман топырағының 1 шаршы метрінде 1000
жуық жануарлар түрін,нематодтар мен қарапайымдылардың 10 млн-нан аса,
аяққүйрықтар мен топырақ кенелерінің 100 мыңнан аса түрлерін табуға болады.
Эдафобионттардың көптеген экологиялық топтарының классификациялары бар.
Тіршілік ортасымен байланысы бойынша топырақ жануарлары негізгі үш
экологиялық топқа бөлінеді:
• геобионттар - үнемі топырақта тіршілік ететін организмдер. Олардың
бүкіл даму циклы топырақта жүреді (жауын құрттары);
• геофиллер - тіршілік циклының жоқ дегенде бір фазасы міндетті түрде
топырақта ететін организмдер (шегірткелер Acrididea, кейбір қоңыздар -
Staphylinidae, Carabidae, Elateridae). Олардың личинкалары топырақ
ішінде дамып, өскен соң жер бетінде тіршілік етеді;
• геоксендер - топырақты кейде уақытша немесе қорғаныс ретінде
пайдаланатын организмдер (тарақандар, кемірушілер жәңе басқа да інде
тіршілік ететін сүтқоректі организмдер).Сондай-ақ топырақ
организмдерін дене мөлшері мен қимылына байланысты да экологиялық
топтарға бөледі:
• микрофауна - детриттік қоректік тізбектің негізін құрайтың топырақ
микроорганизмдері. Бүларға жасыл (Chlorophyta), көк-жасылбалдырлар
(Cyanophyta), бактериялар (Bacteria), саңырауқүлақтар (Fungi) және
қарапайымдар (Protozoa) жатады.
• мезофауна - қозғалғыш, майда жануарлар тобы. Бүларға топырақ
нематодтары (Nemaloda), жәндіктердің майда личинкалары, кенелер
(Oribatei) және басқалар жатады. Бүлар негізінен детриттермен және
бактериялармен қоректенеді.
• макрофауна - топырақтағы ірі жәндіктер (жауын құрттары және т.б.).
• мегафауна — топырақта тіршілік ететін сүтқоректілер, мысалы,
көртышқандар, жертесерлер және т.б[1;2].
Топырақтың морфологиялық қасиеттері.
Топырақтың морфологиялық белгілерін зерттеу кезінде оның құрамын
топырақтың қабаттары және олардың қалыңдығы, түсін, турін кесектерінің
молшерін, тығыздығын, әрқилы бөгде заттар мен түзілімдерін, сонымен қатар
топырақтың механикалық құрамын және топырақ түзуші негіздердің тектерін,
ылғалдылығын, органикалық заттар мен өсімдік тамырлардың мөлшерін, әртүрлі
тереңдіктегі топырақ қабаттарының тұз қышқылы мен әсерін баяндай жазады.
Топырақ негізінен үш генетикалық тектік қабаттардан тұрады. Олар:
шірінді-қоректі А –қабат, аралас В-қабат және аналық жыныстар С-қабат
қабаттары. Топырақ қабаттарын толық дәйектеу үшін оларды қазіргі
сиппатамалар бойынша төменгі қабаттарға жіктеп белгілі бір индистермен
белгіленген.
Топырақтың тектік генетикалық қабаттарының қалыңдығы бірнеше
сантиметрден бір метрге және одан да көпке жетуі мүмкін. Топырақтың
қабаттарының бейнелеу үшін әр қабат пен қабатшалардың үстіңгі және астыңғы
тегін анықтайды. Мысалы қара топырақ үшін бұл сиппатама төменгідей болады
А 0-25, В25-50, ВС50-80 .
Топырақтың тектік генетикалық қабаттарының түсі топырақтардың түзілу
ерешеліктері, химиялық құрамына гумустың мөлшеріне, темір, марганец,
алюминий, кальций карбонаты т.б. қосылыстарға байланысты.
Әртүрлі топырақтың тектік қабаттарының түсі әрқилы болады, Мысалы,
шірікті қорлы қабат Асұрғұлт шымдаут-сотран топырақ, Қоңырқай реңді
сұрғұлт сұрғұлт тоғай топырақты, қарақара топырақ, сарғылт-
сұрғұлтсарғыт топырақ түске ие болу ықтимал.
Сонымен қатар топырақтардың түсі оның ылғалдылығына, жарықпен
қанығынуына және құрұлымдық жағдайына да байланысты. Мысалы, кез келген
топырақ құргақ кезінде кіршең сұрғұлт болса, су кезінде сұрғұлт болып
көрінеді. Таңертен немесе кешкі уақытта, күндізгі мезетпен салыстырғанда
топырақ әрқашан күңгірт түсті болып келеді.
Топырақ кезектерінің түріне қарай топырақтың негізгі үш құрылыммен
ажыратады. Олар: шықпақ, призма және қышплитатәріздес құрылымдық
бөлшектер[1;4].
Топырақтардың тығыздығы мен кеуектілігіне бір қасиетті оның тұтқырлығы
былайша айтқанда топырақ болшектерін айыру кезіңдегі соқамен қарсылықты
жоюға қажетті күш. Тұтқырлық мөлшері топырақтың механикалық құрамына және
ылғалдылығына байланысты. Бөлшектерінің диаметрі 0,001 мм кем топырақтардың
су, сыздақ, құм мен құмдаут топырақтарға қарағанда тұтқырлығы жоғары
болады.
Топырақтың ылғалдылығы артуымен бірге оның тұтқырлығы кемиді, бірақ
жабысқаұтық пайда болады.
Топырақтың түзілу құбылысын бағытты мен сипаты жайында мағлұматты оның
құрамындағы түзілімдер мен бөгде заттардың түрлеріне қарай білуге болады.
Топырақтың құрылымдағы түзілімдер химиялық көмір қышқылды әктің, темір
мен марганецтің т.б. тұздардың қосылыстары және биологиялық құрттардың
нәжісттері, өсімдіктің тамырларының табы болып бөлінеді. Кейбір
түзілімдердің арнайы атаулары болады мысалы, ортштейндер – темір мен
марганец тотықтарының кесек немесе тары тәрізді қара-қоңыр, күңгірт –қоңыр,
қосылыстары отрзаңдар-тығыз шірік, қоңыр түсті темірдің қабыршықтары,
псевдофибралар жұқа, шірік-саргыш түсті құрылымдар, ұлпалары топырақ
бөлшектерінің беттеріңдегі кремнеземнің жұқа ақшыл дақтары және құтандар-
топырақ бөлшектерінің беттеріңдегі темір органикалық дақтар. Бөгде
заттарғатопырақтардың жетілуіне қатысы жоқ заттар жатады: тау жыныстарының
кесігі, тас, кірпіш, көмір, шыны, сүйек, ағаш, мал мен осімдіктердің
қалдықтары, архиологиялық дүниелер.
Топырақтық ылғалдылық қасиетері.
Су топырақтың құнарлығы мен мәдени өсімдіктердің өнімділігініңең бір
басты жағдайларының бірегейі болып табылады. Өзіне керекті судың барлығына
дерлік мөлшерін өсімдіктер топырақтан алады. Топырақта судың әрқилы
жағдайда болады: бірде оны өсімдіктер пайдаланса, бірде пайдалана алмауы
ықтимал. Топырақтың ылғалдылық қасиеттеріне: судың бойына сіңіруі, суды
бойынан өткізу суды төменгі қабаттардан жоғарғы үстіңгі қабаттарға көтеру
немесе капиллярлық және суды буландыру қабілеттері жатады.
Топырақтық химиялық қасиеттері.
Өсімдік және жануарлар қалдықтарының ыдырауы кезінде немесе
органикалық заттардың минералданумен бір мезетте топырақта күрделі
органикалық заттар түзу құбылысы-шіріңді тузу журеді. Шіріңдінің химиялық
құрамы, алғашқы шіріңді тузілетін органикалық заттардың құрамынан
күрделірек болады. Шіріңдінің құрамында гумин және ульмин, фульво және амин
қышқылдары, топырақ гуминдері, шәйірлер, витаминдер, фенолдар,
антибиотиктертағы басқалар кездеседі. Шіріңді ыдыраған кезде көміртегі,
нитраттар, фосфаттар т.б. бөлінеді. Шіріңдінің құрамына 5% -ке дейін азот
кіреді, Сонымен қатар шіріңді топырақтың құрылымын тузуде, оны ауа және
жылудың алмасуына топырақтың сіңіру, ылғалұстау және басқадай топырақтың
құнарлығын анықтайтын физикалық және химиялық қасиеттерін реттеуде маңызы
өте зор. Әр түрлі топырақтардағы шіріңдінің мөлшері әр қилы болады.
Топырақтың басты химиялық қасиеттерінің бірі оның қышқылдылығы. Топырақтың
қышқылдылығын өсуі өсімдіктердің өсіп-өнуің кемітіп,топырақтағы пайдалы
бактериялардың өмір сүруін қиындатуымен бірге ондағы пайдасыз
саңырауқұлақтармен микроорганизимдердің дамуын қамтамассыз етеді. Мұның
өзі топырақтық физикалық және химиялық нашарлауына соғады. Топырақтың
қышқылдылығының экологиялық әсерін біз әрбір өсімдіктің белгілі бір рН
мөлшеріне ғана жақсы дами алатындығынан байқауымызға болады[2;4].
Топырақтану топырақ туралы олардың түзілуі, құрылысы, құрамы мен
қасиеттері, географиялық таралу заңдылықтары оның басты қасиеті құнарлықтың
қалыптасуы және дамуын анықтайтын сыртқы ортамен өзара қарым-қатынас
процесстері ауыл шаруашылығымен тиімді пайдалану жолдары игеру жағдайларда
топырақ жабынының игеруі туралы ғылым. Топырақтану біздің еліміздің 19ғ.
соңыорыс ұлы ғалымдары Докучаев.В.В, Козтычев.П.А, Сибирцев.Н.М еңбек
нәтижесін қалыптастырды. Топырақтың алғашқы ғылыми анықтамасын Докучаев
ұсынды. Ол топырақ деп су, ауа әртүрлі тірі және өлі организимдердің
қосарлы әсерінен табиғи өзгергентау жыныстарының сыртқы қабатын атайды.
Топырақтың негізгі қасиеті –оның құнарлығы өсімдіктің тіршілігімен өнімін
құру үшін қоректік элементерге суға, тамыр жүйесіне қалыпты мөлшерде ауаға
қалыпты тіршілігі үшін жылуға сұранысын қанағаттандыруы. Осы қасиеттеріне
сүйіне отырып В. Р. Вилимс топырақты өсімдік өнімін өндру қасиеті құрлықтың
беткі қабаты деп аталады. Топырақтың даму табиғи топырақ түзуші
факторларға және адам әрекетіне тәуелді топырақ түзілуіндетірі организмдер
маңызды орын алады. Олардың әсерінен тау жыныстары бұзылып топыраққа
айналу процесстері және оның құнарлығының қалыптасуы күлдік және азоттық
элементтің жиналуыорганикалық заттардың синтез бұзулуы жүреді. Құнарлылық
қасиетіне байланысты топырақ ауылшаруашылық негізгі өндірістік күшіне
айналды. Адамзат тпырақты өндіріс күші ретінде пайдалана отыра топырақ
түзілуіне үлкен ықпал етеді. Сондықтан топырақ адамзаттың еңбегіне
жұмсайтын орын ғана емес белгілі дәрәжеде сол еңбектің нәтижесі болып
саналады. Сонымен топырақтану топырақты ерекше табиғи дене өндіріс күші
еңбектің жұмсалу және жиналу орны белгілі дәрәжеде еңбек нәтижесі реттінде
зерттеледі. Топырақтану кең алқымды табиғи ғылыми пән өзінің дамуында
тәсілдерін қолдану арқылы матиматикалыққа, химия, физика сияқты
ғылымдармен байланысты. Ол табиғи ауыл шаруашық және экономикалық
ғылымдармен теориялық алмасу арқылы ұдайы қарым- қатынас болады.
Топырақтанудың зерттеу тәсілдер жүйесі
Салыстырмалы географиялық тәсілдер жүйесі, аналитикалық тәсіл,
стационарлық тәсіл, топырақ процесстерімен, режимдерін моделдеу тәсілі.
Топырақ туралы білімінің жиналуы адамзат жабайы өсімдіктерді жинап
оларды танаптарда өсіру ауыстырып жерді өңдеуден басталады. Топырақ туралы
жиналған білімді алғаш рет жинап жүйелеу ежелгі грек философ Аристотель
еңбектеріңде байқалады. Бірақ топырақтанудың ғылым реттінде даму кейінірек
басталды 18ғ. аяғы мен 19ғ. басында Батыс Еуропада топырақ туралы 2 көз
қарас қалыптасты. Агрогеалогиялық және аргдақылдық
Агрогеологиялық көзқарас топырақты тығыз тау жыныстарының бұзылуы
нәтижесінде түзілетін борпылдақ тау жынысы деп түсінеді. Өсімдік бөліну
кезінде бөлінетін элементтердің қабылдаудың пассивті рөлі беріледі.
Аргодақылдық көзқарас жақтаушылар Т.Р.Лейбих және олар топырақты тек
элементтер көзі деп қарастырылады. Бұл көзқарастар топырақтанудың ғылым
ретінде дамуына негіз болмады. Топырақтану ғылым реттінде Ресейде
қалыптастырды. Онда топырақтың ғлыми негізгі тәсілдері қалыптасты. 1725ж.
Ресейде ғылым академиясы ашылды. Осыдан бастап ғылыми зерттеулер жүргізіле
басталды Ломоносов алғаш рет топырақтың дамуы уақытқа байланысты өсімдіктер
мен тау жыныстылар қарым-қатынас нәтижесінде қалыптасты дейді.
Топырақтың құрылысы – топырақтың генетикалық қабаттарының бағытта
кезектесіп орналасуы. Топырақтың генетикалық қабаттарының геологиялық
қабаттардан айырмашылығы олрдың бір - бірімен тығыз байланыстылығында.
Топырақ қабаттрында ауа, су, жылу, еріген тұздар және газдар бір қабаттан
екінші қабатқа өтіп жиі алмасып отырады.
Мынадай генетикалық қабаттарға бөлінеді.
А – Оргонегендік қабат, жерге түскен жапырақтардың органикалық
қалдықтарынан және өлі өсімдіктердің сабақтану байламынан құралған. Тың
жерлерде болады.
А – органикалық заттардың жиналу қабаты, кескінің жоғарғы жағында
қалыптасады. Бұл қабатты сипатына қарай былай ажыратады: А - қарашірінді
аккумулятивти қабат. Бұл қабатта органикалық және қоректік заттар ең көп
жиналған, миниралдық заттардың бұзылуы және сілтізденуі байқалмайды. Бояуы
басқа қабаттармен салыстарғанда күңгірт болады. А1 – қарашірінділі
–эволюциалды қабат. Қарашірінді жиналуымен қатар миниралдардың бұзылуы және
бұзылған заттардың төменгі қабаттарға шайылып жылжып тұруымен сиппаталады.
А2 –эволюциалды қабат. Бұл қабатта топырақ түзілуі процесінде бірқатар
заттар төменгі қабатқа немесе топырақ кескіні астына шайылады. Сондықтан
қабатта балшықты миниралдар азайып кремний негізді заттар көбейеді.
В - иллювиальді немесе аралық қабат. Бұнда жоғарғы қабаттан шайылған
заттар, кей жағдайда қанығуы жоғарғы рельефтерден жер асты сулары арқылы
келген заттар жиналады. Топырақ кескінімен жылжыған заттарға байланысты
иллювиальды қабат әртүрлі қосындылармен байытылуы мүмкін: гумуспен (Вh),
лаймен (Вi), карбонаттармен (В), темір қосындылармен (Вfe). Егер топырақта
мұндай заттың жылжуы болмаса В -қабаты иллювиальды немесе аралық
қарашірікті аккумулятивті қабаттан аналық алмасуы қабаты деп аталады.
С - аналық жыныс. Өзгермеген немесе топырақ түзілу прцестерінің сәл
әсеріболғанжыны

.
Топырақты қабаттарға бөлгенде қабаттар алмасуына көңіл бөлу керек. Бір
қабаттан екінші қабатқа аласу сипатына түзу, түзу емес, біртіндеп, анық
және бірден деп бөлінеді. Бір қабат бояуының екінші қабат бояуына алмасуы
5см созылса біртіндеп алмасу 2-5см анық, 2см ге дейін бірден алмасу деп
аталады.
Топырақ түсі көзге ең бірінші байқалатын морфологиялық белгі. Басқа
белгілерді ескере отыра топырақ түсі топырақтың типін анықтайтын негізгі
белгі С.А.Захаровтың анықтауы бойынша топырақ бояуы негізінен төменгі
қосындылардың үш тобына байланысты: 1) гумус 2) темір қосындылары 3)
кремний қышқылы, көмір қышқыл әк пен каолин. Гумусты заттар қара,күңгірт
сұр және сұр бояу береді[4;2].
Топырақ құрылымы – топырақ бөлшектене алатын түйіршіктер агрегаттар.
Олар бір - бірімен байланысқан механикалық элементтер және ұсақ агрегатар
С.А.Захаровтың анықтауынша, негізгі үш құрылым типі бар 1) Куб тәріздес –
құрылым молшері бір-біріне перпендикуляр үш ось бойымен қалыптасқан: 2)
призма тәріздес - бөлшектер негізінен вертикаль ось бойымен қалыптасқан: 3)
тақта тәріздес – бөлшектер негізінен горизанталь екі ось бойымен
қалаптасқан.
Топырақтың және жеке горизанталды қалыңдығы.
Оның беткейіне топырақ түзілу процесстерімен аз қамтылған аналық
жынысқа дейінгі қалыңдығы. Қалыңдық топырақ түріне байланысты 40-50см 100-
150см дейін ауытқиды.
Топырақ түсі.
Топырақтың екі негізгі морфологиялық белгісі. Топырақтыңнегізгі атауы
осы белгіге сәйкес. Күлгін, қызыл, қара топырақ т.б. Топырақ түсін оны
құрайтын заттар түсі анықтайтын физикалық күйі ылғалдану дәрежесі де
анықтайды. Топырақ түсі үшін ең маңыздылары мына заттар тобы:
1) гумус
2) темір қосылыстары
3) кремний қышқылы және көмір қышқыл әк.
Гумусты заттар топыраққа қара,күңгірт, сұр түс береді теміроксиді
қосылыстары қызыл, қызыл-сары түстер береді.
Кремнизем, көмірқышқылкальций және коалит ақ,ақшыл түс береді.
Механикалық құрамы дала жағдайларда және камералды жағдайда
органолептикалық, яғни сыртқы белгілеріне қарай немесе үгіту арқылы
анықталады. Нақты анықтау үшін лабораториялық тәсілдер қолданылады.
Топырақты түзуші тау жыныстары топырақ түзуші немесе аналық жыныс деп
аталады. Топырақ түзуші жыныстарының топырақтың материалды негізі болып
табылады. Топырақтың механикалық, химиялық құрамы сонымен қатар физикалық,
химиялық қасиеті соның негізінде құрылып топырақ түзілу процессінің
әсерінен кейінен біртіңдеп өзгереді. Басты топырақ түзуші жыныстарға
борпылдақ төгінді жыныстар жатады.
1-иллювиальды жыныстар немесе иллювий бастапқы жыныстарының бұзылу
өнімдері түзілген орнында қалады.
2-делювиальды жыныстар немесе делювий деп еріген қар суымен жаңбыр
суымен жылжып тау беткейлерінде жиналған таспалар.
3-паралювий таулы елдерде қалыптастырылды. Тау етегінде уақытша су және
улкен күшті ағыстарының нәтижесінде қалыптастырылады. Алювий өзендер тасуы
кезінде қалыптасқан жыныстар немесе шөгінділер, оларға өзен арналарында
шөккенде жыныстар жатады.
Көл шөгінділер ертедегі бедер ойпандар балшықтық және қабаттылықпен
сипатталады.
Мұздақ шөгінділермұздақ пен орын ауыстырып шөккен әртүрлі жыныстар.
Флювигляциальды немесе су, мұздақ шөгінділер. Мұздық еріген сулары мен
орын ауыстырып қайта шөккен.
Лестар немесе лес тектес құм балшықтар әртүрлә генезті оларға қышқыл
немесе бұрыл қышқыл түс тән.
Эальды шөгінділер желдің аккумулятивтік әрекеттесу нәтижесінде
түзіледі.
Теңіз шөгінділері желдің жағалау сызығының жылжыунан түзіледі.
Топырақ және топырақтүзуші жыныстарының қатты фазасы әртүрлі көлемді
бөлшектерден құралған. Олар механикалық элементтер деп аталады. Механикалық
элементтердің сандық анықтау механикалық талдау деп аталады. Салыстырмалы
турде топырақ немесе жыныстардағы механикалық элементтер құрамы механикалық
немесе грануламетриялық құрамы деп аталады[3;4].
Топырақтың органикалық бөлігі ыдырап болмаған өсімдіктер мен жануарлар
қалдықтары немесе қарашіріктен құралады. Қарашірік топырақтың органикалық
заттарының негізгі бөлігі 2 үлкен топқа бөлінеді 1) Спецификалық емес
органикалық қосылыстар 2) Спецификалық қарашірікті заттар жалпы органикалық
заттардың шамамен 80-90% құрайды.
Фульво қышқылдары гумусты қосылыстарының жеңіл еритін тобы.
Гумин қышқылдары миниралды немесе органикалық қышқылдарда еримийтин
гумустың қосылыстар тобы.
Гумин қарашіріктің бөлінбейтін бөлігі балшықтың минералдармен тығыз
байланысты гумусту заттардан және анатомиялық құрылысын жоғалтқан жартылай
ыдыраған тұрақты қосылыстардан құралған.
Топыраққа енген органикалық заттар әртүрлі биохимиялық және физика -
химиялық өзгерістерге ұшырайды. Осының нәтижесінде органикалық заттардың
үлкенділігі соңғы өнімге дейін тотығады.
Топырақ түзілу процесі физико-химиялық процесстер категориясына жатады.
А.А.Роде анықтауынша топырақ түзілу процесі деп, топырақ қабатында жүретін
заттар мен энергия жылжуы және түрлену құбылысы жиынтықтарын айтады.
Топырақ түзілу процессінің негізгі кезеңдері: 1) тау жынысы минералдардың
өзгеруі; 2) оларда органикалық қалдықтардың жиналып біртіңдеп тасымалдануы;
3) органо-минералды қосылыстар күрделі жүйесін түзе минералды және
органикалық заттардың қарым-қатынасы; 4) топырақтың жоғарғы бөлігінде
биофилді элементер қатары, ең алдымен барлық қоректік элементтердің
жиналуы; 5) қалыптасушы топырақ кескінінде су ағынымен топырақ түзілуі
өнімдерінің жылжуы.
Топырақтың негізгі қасиеттері су ұстау, өткізгіштік, көтергіш қасиеті.
Су ұстау қасиетті – сорбциялық және капиллярлық күштер әсерінен
қалыптасқан. Әртүрлі күштермен топырақта ұсталып тұратын ылғалдық ең
жоғарғы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.