Қарақұмық қарақұмықтар тұқымдастығына жататын біржылдық өсімдіктер
Қазақстан Республикасының ғылым және білім министрлігі
Красноармейка аграрлы техникалық колледжі
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Алғы егiске байланысты қарақұмық
дақылының өнiмдiлiгi
Орындаған: Садвакасов Р.И.
Тексерген: Канапьянова. Қ. И
Красноармейка 2010
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
1 Халық шаруашылық маңызының жалпы сипаттамасы (өсірілетін
аудандары, өнімділігі, 5
соттары) ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
... .
1.1 Ботаникалық 6
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...
1.2 Биологиялық 7
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...
1.3 Агротехникасының 8
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...
1.3.1 Алғы 9
дақыл ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
1.3.2 Тыңайту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
1.3.3 Топырақа 9
өңдеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...
1.3.4 Тұқымды себуге әзірлеу және 10
себу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .
1.3.5 Тұқым себу мерзімі, мөлшері әдісі мен 10
тереңдігі ... ... ... ... ... ... . ... ...
1.3.6 Егісті 11
күтіп-баптау ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..
2 Ауа райы – 11
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...
3 Алғы егiске байланысты қарақұмық өнiмдiлiгiн 13
зерттеу ... ... ... ... ...
3.1. Су 13
режимi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
3.2. Егiстiктiң 14
ластануы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .
3.3 Өнiмдiлiгi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 15
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
4 Қарақұмық Шортандылық 2 сұрыпының экономикалық
тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
5 Қорытынды және 19
ұсыныстар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..
6 Қолданылған әдебиеттер 20
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...
Технологиялық 21
қарта ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Солтүстік Қазақстанның құрғақ далалық аймағы жағдайында барлық өсу
мерзіміндегі гидротермикалық жағдайы жақсартушы әсіресе су орныққан
тәртібін кез келген жағдайды жоғары тиімділікке жеткізуге негізделеді.
Ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігін арттыруға бағытталған
агротехникалық шаралардың арасында ғылыми негізделген себу мерзімі, егістік
тәсілі және себу мөлшері маңызды роль атқарады. Осы арқылы қарақұмық
дақылдардан қолайлы жағдайда жоғарғы өнімділік алуға, олардың технологиялық
сапасын жақсартуға негіз салынады.
Себу мөлшері мерзімі, тәсілі арқылы топырақтағы ылғал қорын өнімді
пайдалану күзгі-қысқы және ерте көктемгі ылғалдарды, сол сияқты жазғы
кезеңдегі, әсіресе өсу кезенінің екінші жартысындағы ылғалды тиімді жұмсау
нәтиже бермек. Осыған орай тағы да агрономиялық тәжірибеде бұдан басқа
тиімді тәсіл жоқ екенін атап айту жөн, ол егінді егу мерзімі тәсілі және
себу мөлшері өсімдіктің өсу кезеңінде судың және қоректің орныққан тәртібін
дұрыс сақтау, сонымен қатар минералдық тыңайтқыштарды және сұрыптарды ретті
қолдану болып табылады.
Қазіргі кезеңде Батыс Сібір және Солтүстік Қазақстанның топырақтық ауа
райы жағдайында қарақұмық дақылдарды себу мерзімі және себу мөлшері
мәселесін зерттеуде көлемді ақбар жинақталды. Бұл қорытынды себу мерзімі
және себу мөлшері дұрыс таңдау дақылдарға биологиялық талап есебінде жан
жақты және өнімнің сапасын арттырып, өнімділігін жоғарлататын аз шығынды
қор жасауға мүмкіндік береді.
Алайда зерттеушілермен және тәжірибелердің арасында егудің қолайлы
кезенің таңдап алу мәселесі бойынша әліде келіспеушілік бар. Мәселен,
біршама зерттеушілер және тәжірибелілер сәуір айының аяғында, мамырдың
басында себілген қарақұмық топырақтағы көктемгі ылғал қорын ең көп
пайдалана отырып жақсы өнімділік қалыптастырады, басқалардың пікірі бойынша
қарақұмықтың әлде қайда тұрақты өнімділігі оны орта мерзімде (15 мамырдан
25 мамырға дейін) сепкенде қалыптасады, өйткені осы сепкен жағдайда арам
шөппен қатты ластанады, ал кеш егілген жағдайда өсімдік піспеуі ықтимал.
Бір қатар зерттеушілер қарақұмықтың егілу мерзімін сұрыптарының
ерекшеліктеріне байланысты жүргізуді ұсынады, кеш пісетін сұрыптарды
мерзімнің орта кезеңінде, орта пісетін сұрыптарды кешірек 25-30 мамыр
кезеңінде себуді ұсынады.
Агрономиялық әдебиетте қолайлы себу мөлшері жөнінде әр түрлі пікірлер
бар. Авторлардың бір қатары қарақұмықтың себу мөлшерін азайту оларды өсіру
озық технология бойынша азайту қажет деп біледі, ал басқалары озық
технология жағдайында себу мөлшерін альтернативті және әдеттегі
технологияға қарағанда себу мөлшерін біршама арттыру қажет деп біледі.
Авторлар тобы, М.С.Савицкийдің, қортындысын ұстанып әр дақыл үшін белгілеу
қажет, ол алғашқы дәннің шығу санымен байланысты болмауы қажет, егін орылар
кезеңдегі сабақты қолайлы бітіктігіне байланысты болу қажет, олар көп өнім
алқаптың бірлігімен есептегендей өсімдіктің саны және оның өнімді сабағы
түттіктігіне байланысты деп есептейді, мұндай жағдайда егін орағы алдындағы
жағдайдың біршама бітік болуын қамтамасыз етеді, сондықтанда олар себу
мөлшерін белгілегенде белгілі бір жағдайларда сабақтың қолайлы бітік болуын
әр дақыл және сорт үшін солай болуы қажеттігіне назар аударады. Өнімнің
түттіктігі, 1000 дәннің салмағы, сол сияқты өсімдіктің аталған далалық
жағдайға төзімділігі есепке алынады. Олардың пікірі бойынша себу мөлшерін
белгілеу – “бұл агротехниканың ескі және мәңгілік жаңа мәселесі”.
Солтүстік Қазақстанда негізгі жармалық дақыл қарақұмық болып табылады.
Астық, қарақұмық өңдірудің 98% Павлодар, Қостанай, Торғай және Ақмола
облысында орналастырылған. Павлодар облысының ауа райы ерекшелігі осы
дақылдан жоғары өнім алуға мүмкіндік береді.
Қарақұмықтан жоғары өнім алуда өсу мерзіміндегі ауа райы климаттық
жағдайды тиімді пайдалану шешуші әсерлердің бірі, өйткені бұл дақыл
астықтың масақты дақылдарға қарағанда өздерінің өсу және даму мерзімдерінде
метеорологиялық жағдайларға мейлінше тәуелді. Қара құмықтың шашақтану,
гүлдену ауа райы жағдайына байланысты 60-70% өнімділігін құрайды, мұнымен
қатар кеш көктемді және ерте көктемді ауа райының төмендеуіне тәуелді.
Сондықтанда оны себудің қолайлы мерзімін таңдау бұл дақылдан тұрақты және
жоғары өнім алуда бірінші дәрежелі маңызға ие.
Қазіргі кезеңде агрономиялық әдебиеттерде қарақұмық дақылды себу
мерзімі, тәсілі және себу мөлшері жөнінде кең көлемді ақбарат жиналған.
Оларға қорытынды жасау бұл агротәсілдердің қолайлы параметрі уақытша
белгілі бір мерзімге арналған деген түйін жасауға итермелейді, мәселен бұл
көптеген ықпалдарға байланысты, сондықтанда аракідік анықталып отыруға
тиіс.
Жоғарыда айтылғандай себудің мерзімі және тәсілі, қарақұмық дақылды
себу мөлшері сол сияқты тұқымды сіңіру тереңдігі топырақ климаттық жағдайға
байланысты белгіленеді, бұл арада оларды өңдеу агротехникасы
аудандастырылған сұрыптардың озықтығы және т.б. есепке алынуы шарт.
Ауылшаршылығы технологиясының құрылымының даму мөлшеріне сәйкес жаңа
келешекті сұрыптар чс ды аудандастыру минералды тыңайтқыштарды қолдануды
арттыру өңдеу технологиясын, мерзімді себу тәсілін, себу мөлшері және тұқым
сіңіру тереңдігін жетілдіру тұрақты есепке алынып отыруға тиіс.
Егін шаруашылығы жүйесін жетілдіру кезеңінде басты мәселелерді естен
шығармау қажет. Әлем ауа райының жылуына, атмосферада көмір қышқыл газының
жинақталуының арта түсуіне басқа мәселерге мейлінше алаңдаулы.
1 Халық шаруашылық маңызының жалпы сипаттамасы (өсірілетін аудандары,
өнімділігі, соттары)
Республикамызда негізгі жармалық дақыл есебінде өсірілетін қарақұмық –
халық шаруашылығындағы маңызды дақылдардың бірі.
Қарақұмықтан жарма және ұн алады. Қара құмық- жармалы дақылдардың
ішіндегі маңыздылардың бірі.
Оның жармасы адамға өте пайдалы диеталық тағам болғандықтан қарақұмық
жармасы өзінің қоректік және дәмділік қасиеттерімен құнды. Оның жармасы
диетті дәмді тамақ, өйткені қара құмық дәнінің құрамында едәуір мөлшерде
сіңімді белок, крахмал, углевод, май, жез, лимон, алма, қымыздық
қышқылдары, минералды, фосфор, темір, кальций заттары және органикалық
қышқылдар мол. Сонымен қатар қара құмық дәнінде витаминдер (В1,В2)
минералдық тұздарда болады. Қара құмық қауызы отын пайдаланылады. Белогының
құрамында лизиннің мөлшері 8 процентке дейін жететін болғандықтан, ол
тамақты жақсы сіңіруге көмектеседі. Денсаулық сақтау мамандарынаң
мәлімдемесіне қарағанда қарақұмық белогы өзінің сіңімділігімен және басқа
да қасиеттеріне байланысты дәнді дақылдардың белогынан әлде қайда пайдалы,
толық құрамды. Қарақұмық белогы ерігіш келеді. Таза суға еритін альбуминдер
58 процент, ал тұзды суға еритін глобулиндер 28 процентке жетеді. Ал оны
бидаймен салыстырсақ, осы белоктар бидай дәнінде 5,2-5,8 процент қана
болады. Қарақұмықтың ұрығында тиамин, рибофлавин, ниацин витаминдері көп
және ол эндоспермнің орта бөлігіне орналасқан. Сондықтан оны ақтап жарма
алғанда осы пайдалы заттар жарманың құрамында түгел қалып қояды.
Қара құмықтың ерте пісетін сорттарынын өсу мерзімі қысқа, яғни 50-60
күн шамасында, сондықтан оны аралық дақыл ретінде пайдалануға болады.
Күздік бидай үсіп кеткен жылдары қара құмықты сақтық дақыл ретінде
пайдаланады.
Қара құмық - балды өсімдік, гүлдерінен аралар бал жинайды. Бал аралары
оның әр гектарынан 50-60 кг, ал қолайлы жағдайда 100 кг-ға дейін бал
жинайды.
Қарақұмықтың сабағы да пайдалы. Онда рутин көп, сондықтан одан Р
витаминін алады. Оның тағы бір медициналық қасиеті, оның құрамында болатын
лецитин заттары қан тамырының ауруы холестеринге қарсы тұра алады.
Қарақұмықтың сабаны мен топанын мал азығына пайдаланады. Онда калий
көп, сондықтаноның күлінен поташ (сақар –сабын алуға пайдаланатын химиялық
қоспа) алуға да болады.
Қарақұмықтың өсу дәуірі өте ерте басталып (өнгеннен соң 60-70 күннен
бастап) гүлдейді де, қысқы аяз басталып үсіп кеткенше созылады. Ең алғашқы
пайда болған дәндері ірі, бірақ аз болады. Сондықтан да бал алуға, қыста
үсіп кеткен күздік егістіктердің орнына себуге немесе малға көк балауса
ретінде пайдалануға өте қолайлы. Қарақұмықтың тамыры жер қыртысындағы
күрделі фосфор қоспаларын тез арада қоректік заттарға айналдырады. Оны
айдап тастаса тыңайтқыш та бола алады.
ТМД елдерінде қарақұмық көп егіледі. Оның 70 процентке жақыны Ресейде,
20 процентке жақыны Украинада, 5 проценттейі Беларус пен Қазақстанда
себіледі. Қазақстанда қара құмық негізінен солтүстік облыстарда, әсіресе
Павлодар облысында, Орталық Қазақстанда, Шығыс Қазақстанда, Семей және
Талдықорған облыстарында егіледі. Республика бойынша 1990 жылы қара
құмықтың егіс көлемі 218,0 мыңга, оның ішінде суармалы жерде - 4,0 мыңга
дейін болған. Кейінгі жылдары қара құмықтың өнімділігі әр гектардан 9,7 ц
шамасында болып, жалпы түсімі 216,0 мыңт дейін жетті. Нақты айтқанда
Қазақстанда орта есеппен алғанда 214,2 мың гектар жерге қарақұмық егісі
себіліп, 90,4 мың тонна өнім өндірілді.
Басқа елдерде – АҚШ-та, Канадада, Францияда, Польшада, Германияда оның
егістігі едәуір көлемде.
Қазақстанда себілетін сорттары Богатырь, Сумчанка, СИР-3, Шортанды
және т.б.
1.1 Ботаникалық сипаттамасы
Қарақұмық қарақұмықтар тұқымдастығына жататын біржылдық өсімдіктер.
Сабағы жалаңаш, бұтақталған, әр буын арасы тізе сияқты бүгілген. Гүлдері
шоқты, шаршы тозаңданады. Бір өсімдікте керісінше болады. Ұзын аналық
ұрықтар те ұзын аталық ұрықтардың тозаңымен, қысқа аналық ұрықтар қысқа
аталық ұрықтың тозаңымен тозаңдана алады. Сондықтан олар ара тағы басқа
жәндіктермен немесе жел арқылы айқас тозаңданады.
Көптеген қарақұмық тегіне жататын өсімдіктердің тек біреуі ғана мәдени
қарақұмық (Fagopyrum esculentum) мәдени түрге жатады. Бұл егістіктің
ішінде, арам шөп ретінде татар қарақұмығы (F. tataricum) кездеседі.
Мәдени қарақұмықтың ұрығы ірі, үш қырлы, ал татар қарақұмығының ұрығы
ұсақ, қара немесе қоңыр түсті, дәмі ащы келеді. Оны тазалау өте қиын. Астық
қоспаларындағы татар қарақұмығы жарма жасағанда ақталмайды. Сондықтан
жарманың ішінде көп кездеседі де, оның тауарлық сапасын төмендетеді.
Мәдени қарақұмық екі кіші түрге бөлінеді: 1. Кәдімгі қарақұмық – биік
(25-100 см), сабағы жіңішке, жапырағы ұсақ (2-6 мм) өсімдік; 2. Көпжылдық
қарақұмық – Примор және Амур өткелерінде ғана өседі. Биік (2-ге дейін)
өсімдік, жуан қызыл сабақты (10 мм), жапырақтары ірі болады. Қазақстанда
өспейді.
1.2 Биологиялық ерекшелігі
Қарақұмық- жылу мен ылғал сүйгіш дақыл. Жел және жәндіктер арқылы
тозаңданады. Қарақұмық жылуды бірқалыпты талап ететіндігімен, өте ылғал
сүйгіштігімен, тез өсіп, тез жетілетіндігімен ерекшеленеді. Оның тұқымы
топырақ 7-8 градусқа қызғанда барып өнеді, ал біркелкі және тез өсіп, жер
бетіне шығуы үшін оған 12-15ºС температура қажет. Сонда қарақұмық 7-8 күнде
көктеп шығады. Қарақұмықтың өсуіне ең қолайлы температура 18-20ºС болып
саналады. Орта тәуліктік жылылық 13ºС төмендеген кезде қарақұмықтың
жетілуі төмендей береді, ал қатты ыстыққа және аңызаққа төзе алмайды.
Қарақұмық суыққа төзімсіз. Оның көгі 1-2ºС суықтың өзінде үсікке
шалдығады. Өсімдіктің гүлдеген кезде үсіп кетуіне1ºС салқын жеткілікті, ал
осы мезгілде температура 30 градустан жоғары және ылғал жеткіліксіз болса,
онда оның түйіні қурап, дәні түсіп қалады, қарақұмық ешқандай өнім
бермейді.
Қарақұмық өсіп-дамуы үшін ылғалды көп талап етеді. Оның
трансперациялық коэффициенті 500-600, яғни бидайдан 1,5 еседей көп. Әсіресе
гүлдену және-ден түсу кезеңінде ауаның ылғалдылығы 30-40 проценттен кем
болмаса, өсімдік қурап оның гүлі мен түйіні өліп қалады. Ылғал әсіресе
өсімдік дамуының екінші жартысында қажет. Басқа дақылдармен салыстырғанда
қарақұмықтың тамыры топырақтағы тез ерімейтін фосфор қышқыл қосындыларын
пайдалануға қабілеттті келеді. Алайда ол құнарлы топырақта жақсы өсетін
дақыл. Біршама қысқа мерзімде (өсіп-жетілу кезеңі) қарақұмық топырақтан
қоректік заттарды (әсіресе фосфорды) бидайға қарағанда көп сіңіріп шығады.
Негізгі егістік жерді жыртқан кезде гектарына 1 ... .1,6 ц суперфосфат берілсе
қарақұмық өте жақсы өседі. Оның әр гектарына 0,5-0,7 ц түйіршігі
суперфосфат енгізілу ұсынылады.
Тұқым топырақ бетіне көктеп шыққаннан 6-8 күннен кейін бірінші нағыз
жапырақ құралады. 4-6 күнде екінші жапырақ шығып, өсімдіктің даму
кезеңдерінің өн бойында жапырақ қойнауынан бүршіктер пайда болады. бұлардан
сабақтар дамып, одан әрі өсе келе гүл шоқтары құралады. Алдымен негізгі
сабақтағы гүлдерге сосын 2-3 күннеғн кейін бүр сабақтардағы гүлдер
гүлдейді. Гүлдену шоқтары төменгі гүлдердің ашылуынан басталады.
Қарақұмықтың гүлдену мерзімінің ұзақтығы 40-45 күнге созылады. Ол гүлдену
кезеңінде қоректік заттарды өте-мөте көп керек етеді, сондықтан кең қатарлы
егістіктерде суперфосфатты 0,5-1 ц есебінен 8-10 см тереңдікте енгізеді.
Фосфоробактеринді қолдану мейлінше тиімді. Тамыр жүйесі өзек сияқты, 79-90
см тереңдікке сіңеді, негізгі тамыр 25-30 см тереңдікте орналасқан, 1000
дәннің салмағы шамамен – 18-32 гр. болады.
Қарақұмық топырақ тандайды. Ол көбінесе қара және қызыл-қоңыр
топырақта жақсы өсіп, мол өнім береді. Топырақ ортасы қышқыл болса, тәуір
өседі (РН-5-6,5 болғаны жөн).
1.3 Агротехникасының ерекшелігі
Республика шаруашашылығында қарақұмық үшін ең жақсы алғы дақыл дәнді
бұршақты, отамалы дақылдар, тамыр түйнек жемістер, күздіктер және таза пар.
Оңтүстік облыстарда топырақ – климат жағдайы қарақұмықты суармалы
жерлерде (шабындық пен аңыздықтарда) екінші дақыл есебінде ерте орылатын
жемжөптік, дәндік, көкеніс дақылдарынан кейін өсіруге мүмкіндік береді.
Өте қуаншылық жағдайында қарақұмық егісі үшін топырақты қайырмалы және
қайырмасыз құралдармен өңдейді. Топырақты өңдеу көп жағдайда алғы дақылға
да байланысты.
Егер қарақұмықтың алғы дақылы отамалы және дәнді бұршақтар болса,
топырақты негізгі өңдеу егін орылып алынысымен іле шала жүргізіледі. Одан
кейін сыдыра жыртылады да, шолақ түренді соқамен 22 см тереңдікте айдалып,
тырмаланады.
Шабындық пен аңыздық дақыл егістерінде негізгі дақылды орғаннан кейін
(бірінші) аңыз дискілі ЛД-10 сыдыра жыртқышпен екі рет өңделеді де, іле-
шала қандыра суарылады. 3-4 күн өткен соң ауыр тырмамен агрегатталған шолақ
түренді соқамен 20-22 см тереңдікте жыртылады.
Себуден кейін топырақ шығыршықты (ЗКК-6А) немесе тегіс катокпен
нығыздалуы тиіс, ал көктегенге дейін топырақ қабыршақтанған жағдайда ЗБП-
0,6 жеңіл тырмасымен, ротациялы шабықтауышпен кесе көлденең өңдейді. Кең
қатарлы әдіспен себілген егістіктерде қатараралық 2-3 рет қопсытылады.
Сүдігерге топырақты өңдеу үшін қайырмасыз құралдармен – КПГ-250 терең
қопсытқыштармен 25-27 см тереңдікте өңдейді. Бұл жағдайда топырақтың ауа
алмасуы жақсарып, аңыз бетіне ылғал көп жиналады да, топырақта қоректік
заттар көбейеді. Топырақты терең өңдеу тамыр жүйесінің жақсы дамуын
қамтамасыз етеді. Көктемде ең бірінші мүмкіндік туысымен танаптарға
агрегаттар шығарылып, БИГ-3 тырмалармен және қопсытқыштармен ылғал жабу
жүргізіледі. 2-3 рет культивация жүргізіп, онымен қатар тырмалайды. Бірінші
культивация 8-10 см-ге, ең соңғысы тұқымды себу тереңдігіне жүргізіледі.
Тұқымды себу үшін оны сорттайды, ол үшін оны суға салады, ауыр тұқым
төмен түсіп, жеңіл тұқым су бетіне қалқиды. Сұрыпталған тұқым кептіріледі.
Себер алдында оны 1,5-2 кгт гранозонмен немесе 80% ТМТД-мен –өңдейді.
Қарақұмықты себу үшін топырақтың температурасы +12...+15ºС-қа жетуі
керек. Қарақұмықты көп жағдайда жалпылама қарапайым әдісімен себеді. Кең
қатарлап сепкенде қатар аралығын өңдеп тұрмаса арамшөп басып кетеді, оны
көбіне тұқым шауашылығында пайдаланады.
Азық-түлік үшін қарақұмықты қарапайым әдіспен себеді де, әр гектарға
2,5...3,5 млн данага көктегіш тұқым келеді.
Тұқымда себу тереңдігі 5...6 см болады. Ылғалда топырақта 4-5 см, ал
жеңіл өте құрғақ топырақта егу тереңдігі 6-8 см болу керек. Себу үшін
қолданылатын сепкіш СЗС-9, СЗС-2,1. Көп жағдайда жауын-шашын болып өткеннен
кейін, топырақ бетіне қабыршақ пайда болса, оны қарақұмықтың көгі
көрінгенше жеңіл тырмамен танпқа қиғаш тырмалайды. Қарақұмықтың гүлдену
кезеңінде оның егістігінде таяу жерге бал арасы ұяларын орналастыру қажет.
Қарақұмық біркелкі піспейді. Сондықтан қарақұмық дәні 60-70% піскен кезде
бөлектеп жинайды да, кепкеннен кейін комбаймен бөлектеп дестелейді. Дәнді
биіктігі 10-12 см етіп жайып, қырманда кептіреді. Дәнді кептіретін
машинамен 14% -ке дейін кептіріп, тазалап, сорттап тұқымды сақтайды.
1.3.1 Алғы дақыл
Қара құмық ... жалғасы
Красноармейка аграрлы техникалық колледжі
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Алғы егiске байланысты қарақұмық
дақылының өнiмдiлiгi
Орындаған: Садвакасов Р.И.
Тексерген: Канапьянова. Қ. И
Красноармейка 2010
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
1 Халық шаруашылық маңызының жалпы сипаттамасы (өсірілетін
аудандары, өнімділігі, 5
соттары) ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
... .
1.1 Ботаникалық 6
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...
1.2 Биологиялық 7
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...
1.3 Агротехникасының 8
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...
1.3.1 Алғы 9
дақыл ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
1.3.2 Тыңайту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
1.3.3 Топырақа 9
өңдеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...
1.3.4 Тұқымды себуге әзірлеу және 10
себу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .
1.3.5 Тұқым себу мерзімі, мөлшері әдісі мен 10
тереңдігі ... ... ... ... ... ... . ... ...
1.3.6 Егісті 11
күтіп-баптау ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..
2 Ауа райы – 11
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...
3 Алғы егiске байланысты қарақұмық өнiмдiлiгiн 13
зерттеу ... ... ... ... ...
3.1. Су 13
режимi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
3.2. Егiстiктiң 14
ластануы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .
3.3 Өнiмдiлiгi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 15
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
4 Қарақұмық Шортандылық 2 сұрыпының экономикалық
тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
5 Қорытынды және 19
ұсыныстар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..
6 Қолданылған әдебиеттер 20
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...
Технологиялық 21
қарта ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Солтүстік Қазақстанның құрғақ далалық аймағы жағдайында барлық өсу
мерзіміндегі гидротермикалық жағдайы жақсартушы әсіресе су орныққан
тәртібін кез келген жағдайды жоғары тиімділікке жеткізуге негізделеді.
Ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігін арттыруға бағытталған
агротехникалық шаралардың арасында ғылыми негізделген себу мерзімі, егістік
тәсілі және себу мөлшері маңызды роль атқарады. Осы арқылы қарақұмық
дақылдардан қолайлы жағдайда жоғарғы өнімділік алуға, олардың технологиялық
сапасын жақсартуға негіз салынады.
Себу мөлшері мерзімі, тәсілі арқылы топырақтағы ылғал қорын өнімді
пайдалану күзгі-қысқы және ерте көктемгі ылғалдарды, сол сияқты жазғы
кезеңдегі, әсіресе өсу кезенінің екінші жартысындағы ылғалды тиімді жұмсау
нәтиже бермек. Осыған орай тағы да агрономиялық тәжірибеде бұдан басқа
тиімді тәсіл жоқ екенін атап айту жөн, ол егінді егу мерзімі тәсілі және
себу мөлшері өсімдіктің өсу кезеңінде судың және қоректің орныққан тәртібін
дұрыс сақтау, сонымен қатар минералдық тыңайтқыштарды және сұрыптарды ретті
қолдану болып табылады.
Қазіргі кезеңде Батыс Сібір және Солтүстік Қазақстанның топырақтық ауа
райы жағдайында қарақұмық дақылдарды себу мерзімі және себу мөлшері
мәселесін зерттеуде көлемді ақбар жинақталды. Бұл қорытынды себу мерзімі
және себу мөлшері дұрыс таңдау дақылдарға биологиялық талап есебінде жан
жақты және өнімнің сапасын арттырып, өнімділігін жоғарлататын аз шығынды
қор жасауға мүмкіндік береді.
Алайда зерттеушілермен және тәжірибелердің арасында егудің қолайлы
кезенің таңдап алу мәселесі бойынша әліде келіспеушілік бар. Мәселен,
біршама зерттеушілер және тәжірибелілер сәуір айының аяғында, мамырдың
басында себілген қарақұмық топырақтағы көктемгі ылғал қорын ең көп
пайдалана отырып жақсы өнімділік қалыптастырады, басқалардың пікірі бойынша
қарақұмықтың әлде қайда тұрақты өнімділігі оны орта мерзімде (15 мамырдан
25 мамырға дейін) сепкенде қалыптасады, өйткені осы сепкен жағдайда арам
шөппен қатты ластанады, ал кеш егілген жағдайда өсімдік піспеуі ықтимал.
Бір қатар зерттеушілер қарақұмықтың егілу мерзімін сұрыптарының
ерекшеліктеріне байланысты жүргізуді ұсынады, кеш пісетін сұрыптарды
мерзімнің орта кезеңінде, орта пісетін сұрыптарды кешірек 25-30 мамыр
кезеңінде себуді ұсынады.
Агрономиялық әдебиетте қолайлы себу мөлшері жөнінде әр түрлі пікірлер
бар. Авторлардың бір қатары қарақұмықтың себу мөлшерін азайту оларды өсіру
озық технология бойынша азайту қажет деп біледі, ал басқалары озық
технология жағдайында себу мөлшерін альтернативті және әдеттегі
технологияға қарағанда себу мөлшерін біршама арттыру қажет деп біледі.
Авторлар тобы, М.С.Савицкийдің, қортындысын ұстанып әр дақыл үшін белгілеу
қажет, ол алғашқы дәннің шығу санымен байланысты болмауы қажет, егін орылар
кезеңдегі сабақты қолайлы бітіктігіне байланысты болу қажет, олар көп өнім
алқаптың бірлігімен есептегендей өсімдіктің саны және оның өнімді сабағы
түттіктігіне байланысты деп есептейді, мұндай жағдайда егін орағы алдындағы
жағдайдың біршама бітік болуын қамтамасыз етеді, сондықтанда олар себу
мөлшерін белгілегенде белгілі бір жағдайларда сабақтың қолайлы бітік болуын
әр дақыл және сорт үшін солай болуы қажеттігіне назар аударады. Өнімнің
түттіктігі, 1000 дәннің салмағы, сол сияқты өсімдіктің аталған далалық
жағдайға төзімділігі есепке алынады. Олардың пікірі бойынша себу мөлшерін
белгілеу – “бұл агротехниканың ескі және мәңгілік жаңа мәселесі”.
Солтүстік Қазақстанда негізгі жармалық дақыл қарақұмық болып табылады.
Астық, қарақұмық өңдірудің 98% Павлодар, Қостанай, Торғай және Ақмола
облысында орналастырылған. Павлодар облысының ауа райы ерекшелігі осы
дақылдан жоғары өнім алуға мүмкіндік береді.
Қарақұмықтан жоғары өнім алуда өсу мерзіміндегі ауа райы климаттық
жағдайды тиімді пайдалану шешуші әсерлердің бірі, өйткені бұл дақыл
астықтың масақты дақылдарға қарағанда өздерінің өсу және даму мерзімдерінде
метеорологиялық жағдайларға мейлінше тәуелді. Қара құмықтың шашақтану,
гүлдену ауа райы жағдайына байланысты 60-70% өнімділігін құрайды, мұнымен
қатар кеш көктемді және ерте көктемді ауа райының төмендеуіне тәуелді.
Сондықтанда оны себудің қолайлы мерзімін таңдау бұл дақылдан тұрақты және
жоғары өнім алуда бірінші дәрежелі маңызға ие.
Қазіргі кезеңде агрономиялық әдебиеттерде қарақұмық дақылды себу
мерзімі, тәсілі және себу мөлшері жөнінде кең көлемді ақбарат жиналған.
Оларға қорытынды жасау бұл агротәсілдердің қолайлы параметрі уақытша
белгілі бір мерзімге арналған деген түйін жасауға итермелейді, мәселен бұл
көптеген ықпалдарға байланысты, сондықтанда аракідік анықталып отыруға
тиіс.
Жоғарыда айтылғандай себудің мерзімі және тәсілі, қарақұмық дақылды
себу мөлшері сол сияқты тұқымды сіңіру тереңдігі топырақ климаттық жағдайға
байланысты белгіленеді, бұл арада оларды өңдеу агротехникасы
аудандастырылған сұрыптардың озықтығы және т.б. есепке алынуы шарт.
Ауылшаршылығы технологиясының құрылымының даму мөлшеріне сәйкес жаңа
келешекті сұрыптар чс ды аудандастыру минералды тыңайтқыштарды қолдануды
арттыру өңдеу технологиясын, мерзімді себу тәсілін, себу мөлшері және тұқым
сіңіру тереңдігін жетілдіру тұрақты есепке алынып отыруға тиіс.
Егін шаруашылығы жүйесін жетілдіру кезеңінде басты мәселелерді естен
шығармау қажет. Әлем ауа райының жылуына, атмосферада көмір қышқыл газының
жинақталуының арта түсуіне басқа мәселерге мейлінше алаңдаулы.
1 Халық шаруашылық маңызының жалпы сипаттамасы (өсірілетін аудандары,
өнімділігі, соттары)
Республикамызда негізгі жармалық дақыл есебінде өсірілетін қарақұмық –
халық шаруашылығындағы маңызды дақылдардың бірі.
Қарақұмықтан жарма және ұн алады. Қара құмық- жармалы дақылдардың
ішіндегі маңыздылардың бірі.
Оның жармасы адамға өте пайдалы диеталық тағам болғандықтан қарақұмық
жармасы өзінің қоректік және дәмділік қасиеттерімен құнды. Оның жармасы
диетті дәмді тамақ, өйткені қара құмық дәнінің құрамында едәуір мөлшерде
сіңімді белок, крахмал, углевод, май, жез, лимон, алма, қымыздық
қышқылдары, минералды, фосфор, темір, кальций заттары және органикалық
қышқылдар мол. Сонымен қатар қара құмық дәнінде витаминдер (В1,В2)
минералдық тұздарда болады. Қара құмық қауызы отын пайдаланылады. Белогының
құрамында лизиннің мөлшері 8 процентке дейін жететін болғандықтан, ол
тамақты жақсы сіңіруге көмектеседі. Денсаулық сақтау мамандарынаң
мәлімдемесіне қарағанда қарақұмық белогы өзінің сіңімділігімен және басқа
да қасиеттеріне байланысты дәнді дақылдардың белогынан әлде қайда пайдалы,
толық құрамды. Қарақұмық белогы ерігіш келеді. Таза суға еритін альбуминдер
58 процент, ал тұзды суға еритін глобулиндер 28 процентке жетеді. Ал оны
бидаймен салыстырсақ, осы белоктар бидай дәнінде 5,2-5,8 процент қана
болады. Қарақұмықтың ұрығында тиамин, рибофлавин, ниацин витаминдері көп
және ол эндоспермнің орта бөлігіне орналасқан. Сондықтан оны ақтап жарма
алғанда осы пайдалы заттар жарманың құрамында түгел қалып қояды.
Қара құмықтың ерте пісетін сорттарынын өсу мерзімі қысқа, яғни 50-60
күн шамасында, сондықтан оны аралық дақыл ретінде пайдалануға болады.
Күздік бидай үсіп кеткен жылдары қара құмықты сақтық дақыл ретінде
пайдаланады.
Қара құмық - балды өсімдік, гүлдерінен аралар бал жинайды. Бал аралары
оның әр гектарынан 50-60 кг, ал қолайлы жағдайда 100 кг-ға дейін бал
жинайды.
Қарақұмықтың сабағы да пайдалы. Онда рутин көп, сондықтан одан Р
витаминін алады. Оның тағы бір медициналық қасиеті, оның құрамында болатын
лецитин заттары қан тамырының ауруы холестеринге қарсы тұра алады.
Қарақұмықтың сабаны мен топанын мал азығына пайдаланады. Онда калий
көп, сондықтаноның күлінен поташ (сақар –сабын алуға пайдаланатын химиялық
қоспа) алуға да болады.
Қарақұмықтың өсу дәуірі өте ерте басталып (өнгеннен соң 60-70 күннен
бастап) гүлдейді де, қысқы аяз басталып үсіп кеткенше созылады. Ең алғашқы
пайда болған дәндері ірі, бірақ аз болады. Сондықтан да бал алуға, қыста
үсіп кеткен күздік егістіктердің орнына себуге немесе малға көк балауса
ретінде пайдалануға өте қолайлы. Қарақұмықтың тамыры жер қыртысындағы
күрделі фосфор қоспаларын тез арада қоректік заттарға айналдырады. Оны
айдап тастаса тыңайтқыш та бола алады.
ТМД елдерінде қарақұмық көп егіледі. Оның 70 процентке жақыны Ресейде,
20 процентке жақыны Украинада, 5 проценттейі Беларус пен Қазақстанда
себіледі. Қазақстанда қара құмық негізінен солтүстік облыстарда, әсіресе
Павлодар облысында, Орталық Қазақстанда, Шығыс Қазақстанда, Семей және
Талдықорған облыстарында егіледі. Республика бойынша 1990 жылы қара
құмықтың егіс көлемі 218,0 мыңга, оның ішінде суармалы жерде - 4,0 мыңга
дейін болған. Кейінгі жылдары қара құмықтың өнімділігі әр гектардан 9,7 ц
шамасында болып, жалпы түсімі 216,0 мыңт дейін жетті. Нақты айтқанда
Қазақстанда орта есеппен алғанда 214,2 мың гектар жерге қарақұмық егісі
себіліп, 90,4 мың тонна өнім өндірілді.
Басқа елдерде – АҚШ-та, Канадада, Францияда, Польшада, Германияда оның
егістігі едәуір көлемде.
Қазақстанда себілетін сорттары Богатырь, Сумчанка, СИР-3, Шортанды
және т.б.
1.1 Ботаникалық сипаттамасы
Қарақұмық қарақұмықтар тұқымдастығына жататын біржылдық өсімдіктер.
Сабағы жалаңаш, бұтақталған, әр буын арасы тізе сияқты бүгілген. Гүлдері
шоқты, шаршы тозаңданады. Бір өсімдікте керісінше болады. Ұзын аналық
ұрықтар те ұзын аталық ұрықтардың тозаңымен, қысқа аналық ұрықтар қысқа
аталық ұрықтың тозаңымен тозаңдана алады. Сондықтан олар ара тағы басқа
жәндіктермен немесе жел арқылы айқас тозаңданады.
Көптеген қарақұмық тегіне жататын өсімдіктердің тек біреуі ғана мәдени
қарақұмық (Fagopyrum esculentum) мәдени түрге жатады. Бұл егістіктің
ішінде, арам шөп ретінде татар қарақұмығы (F. tataricum) кездеседі.
Мәдени қарақұмықтың ұрығы ірі, үш қырлы, ал татар қарақұмығының ұрығы
ұсақ, қара немесе қоңыр түсті, дәмі ащы келеді. Оны тазалау өте қиын. Астық
қоспаларындағы татар қарақұмығы жарма жасағанда ақталмайды. Сондықтан
жарманың ішінде көп кездеседі де, оның тауарлық сапасын төмендетеді.
Мәдени қарақұмық екі кіші түрге бөлінеді: 1. Кәдімгі қарақұмық – биік
(25-100 см), сабағы жіңішке, жапырағы ұсақ (2-6 мм) өсімдік; 2. Көпжылдық
қарақұмық – Примор және Амур өткелерінде ғана өседі. Биік (2-ге дейін)
өсімдік, жуан қызыл сабақты (10 мм), жапырақтары ірі болады. Қазақстанда
өспейді.
1.2 Биологиялық ерекшелігі
Қарақұмық- жылу мен ылғал сүйгіш дақыл. Жел және жәндіктер арқылы
тозаңданады. Қарақұмық жылуды бірқалыпты талап ететіндігімен, өте ылғал
сүйгіштігімен, тез өсіп, тез жетілетіндігімен ерекшеленеді. Оның тұқымы
топырақ 7-8 градусқа қызғанда барып өнеді, ал біркелкі және тез өсіп, жер
бетіне шығуы үшін оған 12-15ºС температура қажет. Сонда қарақұмық 7-8 күнде
көктеп шығады. Қарақұмықтың өсуіне ең қолайлы температура 18-20ºС болып
саналады. Орта тәуліктік жылылық 13ºС төмендеген кезде қарақұмықтың
жетілуі төмендей береді, ал қатты ыстыққа және аңызаққа төзе алмайды.
Қарақұмық суыққа төзімсіз. Оның көгі 1-2ºС суықтың өзінде үсікке
шалдығады. Өсімдіктің гүлдеген кезде үсіп кетуіне1ºС салқын жеткілікті, ал
осы мезгілде температура 30 градустан жоғары және ылғал жеткіліксіз болса,
онда оның түйіні қурап, дәні түсіп қалады, қарақұмық ешқандай өнім
бермейді.
Қарақұмық өсіп-дамуы үшін ылғалды көп талап етеді. Оның
трансперациялық коэффициенті 500-600, яғни бидайдан 1,5 еседей көп. Әсіресе
гүлдену және-ден түсу кезеңінде ауаның ылғалдылығы 30-40 проценттен кем
болмаса, өсімдік қурап оның гүлі мен түйіні өліп қалады. Ылғал әсіресе
өсімдік дамуының екінші жартысында қажет. Басқа дақылдармен салыстырғанда
қарақұмықтың тамыры топырақтағы тез ерімейтін фосфор қышқыл қосындыларын
пайдалануға қабілеттті келеді. Алайда ол құнарлы топырақта жақсы өсетін
дақыл. Біршама қысқа мерзімде (өсіп-жетілу кезеңі) қарақұмық топырақтан
қоректік заттарды (әсіресе фосфорды) бидайға қарағанда көп сіңіріп шығады.
Негізгі егістік жерді жыртқан кезде гектарына 1 ... .1,6 ц суперфосфат берілсе
қарақұмық өте жақсы өседі. Оның әр гектарына 0,5-0,7 ц түйіршігі
суперфосфат енгізілу ұсынылады.
Тұқым топырақ бетіне көктеп шыққаннан 6-8 күннен кейін бірінші нағыз
жапырақ құралады. 4-6 күнде екінші жапырақ шығып, өсімдіктің даму
кезеңдерінің өн бойында жапырақ қойнауынан бүршіктер пайда болады. бұлардан
сабақтар дамып, одан әрі өсе келе гүл шоқтары құралады. Алдымен негізгі
сабақтағы гүлдерге сосын 2-3 күннеғн кейін бүр сабақтардағы гүлдер
гүлдейді. Гүлдену шоқтары төменгі гүлдердің ашылуынан басталады.
Қарақұмықтың гүлдену мерзімінің ұзақтығы 40-45 күнге созылады. Ол гүлдену
кезеңінде қоректік заттарды өте-мөте көп керек етеді, сондықтан кең қатарлы
егістіктерде суперфосфатты 0,5-1 ц есебінен 8-10 см тереңдікте енгізеді.
Фосфоробактеринді қолдану мейлінше тиімді. Тамыр жүйесі өзек сияқты, 79-90
см тереңдікке сіңеді, негізгі тамыр 25-30 см тереңдікте орналасқан, 1000
дәннің салмағы шамамен – 18-32 гр. болады.
Қарақұмық топырақ тандайды. Ол көбінесе қара және қызыл-қоңыр
топырақта жақсы өсіп, мол өнім береді. Топырақ ортасы қышқыл болса, тәуір
өседі (РН-5-6,5 болғаны жөн).
1.3 Агротехникасының ерекшелігі
Республика шаруашашылығында қарақұмық үшін ең жақсы алғы дақыл дәнді
бұршақты, отамалы дақылдар, тамыр түйнек жемістер, күздіктер және таза пар.
Оңтүстік облыстарда топырақ – климат жағдайы қарақұмықты суармалы
жерлерде (шабындық пен аңыздықтарда) екінші дақыл есебінде ерте орылатын
жемжөптік, дәндік, көкеніс дақылдарынан кейін өсіруге мүмкіндік береді.
Өте қуаншылық жағдайында қарақұмық егісі үшін топырақты қайырмалы және
қайырмасыз құралдармен өңдейді. Топырақты өңдеу көп жағдайда алғы дақылға
да байланысты.
Егер қарақұмықтың алғы дақылы отамалы және дәнді бұршақтар болса,
топырақты негізгі өңдеу егін орылып алынысымен іле шала жүргізіледі. Одан
кейін сыдыра жыртылады да, шолақ түренді соқамен 22 см тереңдікте айдалып,
тырмаланады.
Шабындық пен аңыздық дақыл егістерінде негізгі дақылды орғаннан кейін
(бірінші) аңыз дискілі ЛД-10 сыдыра жыртқышпен екі рет өңделеді де, іле-
шала қандыра суарылады. 3-4 күн өткен соң ауыр тырмамен агрегатталған шолақ
түренді соқамен 20-22 см тереңдікте жыртылады.
Себуден кейін топырақ шығыршықты (ЗКК-6А) немесе тегіс катокпен
нығыздалуы тиіс, ал көктегенге дейін топырақ қабыршақтанған жағдайда ЗБП-
0,6 жеңіл тырмасымен, ротациялы шабықтауышпен кесе көлденең өңдейді. Кең
қатарлы әдіспен себілген егістіктерде қатараралық 2-3 рет қопсытылады.
Сүдігерге топырақты өңдеу үшін қайырмасыз құралдармен – КПГ-250 терең
қопсытқыштармен 25-27 см тереңдікте өңдейді. Бұл жағдайда топырақтың ауа
алмасуы жақсарып, аңыз бетіне ылғал көп жиналады да, топырақта қоректік
заттар көбейеді. Топырақты терең өңдеу тамыр жүйесінің жақсы дамуын
қамтамасыз етеді. Көктемде ең бірінші мүмкіндік туысымен танаптарға
агрегаттар шығарылып, БИГ-3 тырмалармен және қопсытқыштармен ылғал жабу
жүргізіледі. 2-3 рет культивация жүргізіп, онымен қатар тырмалайды. Бірінші
культивация 8-10 см-ге, ең соңғысы тұқымды себу тереңдігіне жүргізіледі.
Тұқымды себу үшін оны сорттайды, ол үшін оны суға салады, ауыр тұқым
төмен түсіп, жеңіл тұқым су бетіне қалқиды. Сұрыпталған тұқым кептіріледі.
Себер алдында оны 1,5-2 кгт гранозонмен немесе 80% ТМТД-мен –өңдейді.
Қарақұмықты себу үшін топырақтың температурасы +12...+15ºС-қа жетуі
керек. Қарақұмықты көп жағдайда жалпылама қарапайым әдісімен себеді. Кең
қатарлап сепкенде қатар аралығын өңдеп тұрмаса арамшөп басып кетеді, оны
көбіне тұқым шауашылығында пайдаланады.
Азық-түлік үшін қарақұмықты қарапайым әдіспен себеді де, әр гектарға
2,5...3,5 млн данага көктегіш тұқым келеді.
Тұқымда себу тереңдігі 5...6 см болады. Ылғалда топырақта 4-5 см, ал
жеңіл өте құрғақ топырақта егу тереңдігі 6-8 см болу керек. Себу үшін
қолданылатын сепкіш СЗС-9, СЗС-2,1. Көп жағдайда жауын-шашын болып өткеннен
кейін, топырақ бетіне қабыршақ пайда болса, оны қарақұмықтың көгі
көрінгенше жеңіл тырмамен танпқа қиғаш тырмалайды. Қарақұмықтың гүлдену
кезеңінде оның егістігінде таяу жерге бал арасы ұяларын орналастыру қажет.
Қарақұмық біркелкі піспейді. Сондықтан қарақұмық дәні 60-70% піскен кезде
бөлектеп жинайды да, кепкеннен кейін комбаймен бөлектеп дестелейді. Дәнді
биіктігі 10-12 см етіп жайып, қырманда кептіреді. Дәнді кептіретін
машинамен 14% -ке дейін кептіріп, тазалап, сорттап тұқымды сақтайды.
1.3.1 Алғы дақыл
Қара құмық ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz