Қазақ күресі арқылы жасөспірім балуандардың дене сапаларын жетілдіру амалдары

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

I. ҚАЗАҚ КҮРЕСІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Қазақша курес және оның даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..
1.2 Қазақша күрес техникасының негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... . 1.3 Күрестегі жан - жақты дайындық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
II. қАЗАҚША КҮРЕСТЕГІ СПОРТШЫНЫҢ ТЕХНИКАЛЫҚ ДАЙЫНДЫҒЫ және СПОРТТЫҚ МАШЫҚТАНУ ПРОЦЕСІН БАСҚАРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Қазақ күресінің техникалық дайындығы және әдіс тәсілдерінің үйретілуі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Қазақ күресі арқылы жасөспірім балуандардың дене сапаларын жетілдіру амалдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3 Спортшының машықтану процесін жоспарлау және өткізу ... ... .

III. ҚАЗАҚ КҮРЕСІН ӨТКІЗУ ЖӘНЕ ЖАРЫСТАР ҰЙЫМДАСТЫРУДАҒЫ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
3.1 Қазақша күресті жетілдіру үшін жарыс ұйымдастыру ... ... ... ... ...
3.2 Жаттығу гигиенасы және жарақаттанудың алдын алу ... ... ... ... ...
3.3 Төрешілік ету ережелері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...

3

5
5
11
17

20

20

34
38

48
48
52
54

58

60

КІРІСПЕ

Зерттеудің өзектілігі: Спортшыларды дайындаудың отандық жүйесінің алға басушылығы мамандардың кәсіби дәрежесі деңгейімен, дарынды спортшылар мен жаттықтырушылар санымен мамандардың ғылыми әлеуеттілігімен, яғни спорттық нәтижелердің одан әрі өсуі үшін барынша келешегі бар болып табылатын бағыттағы технология мен әдістемені ұсынуға қабілетті мамандардың ғылыми потенциалын қамтамасыз ету.
Қазақ халқы қашаннан ұлттық спорт түрлеріне бай халық. Қазақша күрес, көкпар, қыз қуу, бәйге, аударыспақ, тағы басқа спорт түрлері баяғы заманнан бері халқымызбен бірге жасасып келеді. Күні бүгін де олар өздерінің мән - мазмұнын жойған жоқ.
Қазақтың ұлттық спорт түрлерінің бірі - қазақ күресі. Көптеген тәсілдер, әдістер жасап орындалатын күрестің түрі. Оның ережесі бойынша самбоның, еркін және классикалық күрестің кейбір амалдарын қолдануға рұқсат етілген. Мұнда белбеуден қос-қолдап, бір қолмен ұстап немесе кеудеден, қолдан, киімнен ұстап лақтыруға болады.
Қазақ күресі- халқымыздың ежелгі спорттарының бірі. Онда, грек - рим, самбо күрестерінің айла-тәсілдері кездеседі. Күрестің бұл түрінен жарыстар 1938 жылдан бастап өткізіліп келеді. Алғашқы спартакиадалық жарысқа 1938 жылы барлық салмақ категориялары қатысты[1].
Республиканың алғашқы жеңімпаздары Құрманбаев, Досқалиевтер (Алматы) болды. 1940 жылы 5 салмақ категориясы анықталды, 1944 жылдан бері қазақша күрестен Қазақстан чемпионаты өткізіліп келеді. Ал 1973 жылдан бері қарай Орта Азия мен Қазақстан біріншілігінің өтуі дәстүрге айналып келеді. 1973 жылдан бері екі мәрте Социалистік Еңбек Ері Ж. Қуанышбаев атындағы жүлде үшін осы күрес түрінен дәстүрлі жарыс өткізілуде. Қазақша күрес ережелері мен айла тәсілдерінің бекіп, дамуына әйгілі спорт шебері, атақты палуан Әбілсейіт Айтханов зор еңбек сіңірді. Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген жаттықтырушысы П. Матущак пен М. Болғанбаев қазақша күрес туралы оқулық жазып шығарды. Қазіргі кезде қазақша күрес ҚР-ның қазақ күресінің федерациясының шешімі бойынша қазақ күресі деп жаңартылды. Осы жаңаруымен 7 салмақ категориясы бойынша әр түрлі денгейдегі жарыстар жас және жыныс ерекшеліктеріне байланысты өтуде.
Күресушілер қозғалған кезде тепе-теңдікті сақтау заңдылықтарын ескерулері қажет.
Күрес үстінде шабуылдағанда күресушінің бірі екіншісін тепе-теңдіктен шығаруға, ал екіншісі жығылып қалмау үшін тепе-теңдігін сақтап, сондай жағдайда қарсыласынан ұпай алуға тырысады. Бірақ қарсыласын тепе-теңдіктен шығарғанда балуанның өзі де тепе-теңдікті сақтай алмайды өйткені ондай қимылдарды бір орында тұрып орындау мүмкін емес. Сөйтіп күрес кезінде екі жақ та ұдайы тепе-теңдігінен айырылып және оны сақтап тұрады.
Күрескен кезде балуандар көбінесе тіреу алаңын көзбен бақылайды. Мұндай жағдайда тіреу алаңы екі табанымен табандарының арасындағы кеңістік болып табылады. Жалпы ауырлық орталығына түсетін түзу сызық тіреу алаңының шетіне келсе немесе одан шығып кетсе, тепе-теңдік бұзылады[2].
Әдебиетті оқып, зерттеу балуанның спорттық күресті жақсы меңгеріп кетуіне көмектесетін әдістердің бірі болып табылады. Теориялық мәліметтерді оқып-үйрену балуанның дүниетанымын кеңейтіп, спортпен одан әрі айналысуға қажетті білім алуға мүмкіндік береді.
Зерттеудің мақсаты: Машықтану процесінде техника - тактикалық элементтеріне үйрету және жетілдіру барысында дұрыс, қолайлы оқыту әдістемелерін таңдап алуларына ықпал тигізу.
Зерттеудің міндеттері: Балуанның арнайы дене жаттығулары арқылы денсаулықты нығайту, адамгершілік, жігерілік қасиеттерін қалыптастыру, күрес жайында арнайы білім беру, күрестің техникалық және тактикалық элементтерін меңгерту, кимыл ептілігі мен дағдысын меңгерту.
Зерттеу объектісі: Машықтану сабағында шұғлданушыларды, еңбек етуге жақсы, қабілетті ұрпақты даярлау процесі.
Зерттеу пәні: Балуандардың жас ерекшеліктеріне байланысты тиімді әдіс-тәсілдерін меңгеруді қадағалау және жүзеге асыру әдістемесі.
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер машықтану жаттығу сабақтарында біздің зерттеу жұмыстарында көрсетілген әдістемені қолданса, онда қазақ күресіне дайындау жұмысының сапасы артып, қазақ күресінің мәртебесі біршама денгейгі көтерілер еді.
Дипломдық жұмысқа қолданған зерттеу әдістері: анализ, синтез, тарихи монографиялық, индукция, дедукциялық әдістері .
Зерттеудің теориялық және методологиялық базасы.
Философиялық принциптерді таңу, жүйелілік, бірізділікті камтамасыз ету.
Ғылыми жаңалығы: Қазақ күресі пәні жоғарғы оқу орындарында тереңірек оқытылып, талданады және қазақ күресін әлемге айгілі спорт түрі ретінде танытады.
Практикалық маңыздылығы: Оқу - машықтану сабағында қолданылған жалпы және арнайы жаттығулар жас ұрпаққа келешекте кажетті кезде практика жүзінде қолдана алуына мүмкіндік туғызады.
Диплом жұмысының кұрылымы:
Кіріспе
3-бөлімнен түрады
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

I. ҚАЗАҚ КҮРЕСІ

0.1 Қазақша курес және оның даму тарихы
Қазақ күресінің тарихы ұлтымыздың өмір тарихымен тығыз байланысты. Балуандардың күш сынасуы ат жарысы, ақындар айтысы сияқты қазақ халқы өнерінің ажырамас бір бөлігі болып саналады. Қазақтар күш иесін алып, толағай, балуан деп атап, оны ерекше қасиет қонған адам ретінде таныған. Күрес - ұлттық мәдениетіміздің маңызды бір саласы болып табылады. Қазақтардың жыл он екі ай далада өмір кешіп, үнемі қозғалыста болу тірлігі, жас баладан бастап еңкейген кәріге дейін дене-күш дайындығына ерекше талап қойды. Қазақ елінде ат үстінде еркін отырудан бастап, садақ ату, күрес, жекпе-жек айла-тәсілдерін меңгеру ұл мен қызға бірдей қойылатын талап деңгейіне көтерілді.
Халқымыздың ұлан-байтақ аумақта орналасуы, көшіп-қонып жүруге негізделген шаруашылығы және көршілес елдер салт-дәстүрлерінің ықпал етуі қазақ жерінде балуандық өнердің бір-бірінен айырмашылығы бар бірнеше түрлерінің дамуына негіз болды. Ертегі, аңыздарда, батырлар жырларында, тарихи және көркем шығармалар мен, археологиялық қазба деректерде күрестің бірнеше түрлері болғандығы туралы көптеген дәлелдер кездеседі.
Қазақ топырағында балуандық өнердің ежелден келе жатқанын мына бір тарихи оқиғадан айқын аңғаруға болады.
Осыдан 18 ғасыр бұрын 371-381 жылдар арасында ғұндар патшасы Баламбер (Атилланың алдындағы патша) өзінің жеңістері мен мемлекеттік шешімдерінен кейін үлкен той-жиын өткізіп, оның негізгі бір бөлігі ретінде ат жарыс, балуан күресі, садақ ату, найза лақтыру, аударыспақ, теңге алу, т.б. ойын түрлерін өткізген. Ал сол кездегі ғұндар тілімен осы ойын түрлері былай айтылған: Ээр-хүреш, Ат-хуреш, Ланса-хуреш, Шабарман-хүреш, Жебе-хүреш, т.б. Ээр - ер күшті мағынасында, Хүреш - балуан күресі мағынасын білдіреді. Біздің дәуірімізден 3 000 жыл бұрын салынған Бени-Гассан жеріндегі перғауынның табытындағы суреттерден Мысыр жауынгерлерінің ең маңызды жаттығуларының бірі күрес болғандығын көруге болады.
Қазіргі Орталық Мексика жерінде өмір сүрген (б.з.б. 909 жыл) Мая мәдениеті тарихында доп ойындарымен қатар жекпе-жек түрлерінің де жақсы дамығандығы белгілі. Осындай сайыстар кезінде адамдар күрес әдістерін кеңінен қолданып, арнайы киім киген.
Көне грек жазушысы Клавдий Элиан: Сақ жігіті өзі ұнатқан қызға үйленгісі келсе, сол қызбен күресуге міндетті болған. Егер бұл белдесуде қыз жеңіске жетсе, онда жігіт соның қол астында қалып, бағынышты болады. Мықты, күшті жігіттердің ғана мерейі өсіп, билік жүргізген, - деп жазады. Ал, кіндік Азия елдерін шарлап, жиһангерлігімен аты шыққан итальян саяхатшысы Марко Поло да күрес өнері сақ елдерінде өркендеп өсіп, әскери-қолданбалы жаттығудың бір түріне айналғанын және жігіттермен бірге қыздардың да күреске түсетінін айтып, тарих шежіресіне тіркеген. Тағы бір саяхатшы, король Кастилий Генрих III-тің жіберген кісісі Рей Гонзалес Клавдихо өте-өте құнды деректерді келтіреді. Ол даңқты қолбасшысы Темірдің сарайында ең күшті балуандардың белбеуден ұстап күрескенін тамашалайды. Бұл 1403-1406 жылдар аралығы екенін ескерсек, белбеуден ұстап күресудің ережесі әлдеқайда ертеден бастау алғанына көз жеткіуге болады. Темір әміршінің белбеуден ұстап күресуге қатты назар аударып, көз салып қарап отыруы туралы тың тарих жылнамасының мәні зор. Атақты, ауыр айқастарда жеңіске жеткен балуандарға алтыннан, күмістен, басқа да бағалы металлдардан жасалған сыйлықтар, тарту-таралғылар беріліп отырған. Тағы бір құнды жаңалық, атақты тарихшы Әбілқазы Бахадүрхан былай деп жазады: Чурас деген бектің бірі айтты: Осында бір күшті батыр бар. Сол онымен күресіп көрсін. Егер ол соны жеңсе, мен мұсылман боламын. Моңғолдың күштісін алып келді. Әлгі балуан өте қарулы екен. Бірақ, Шейх оны кеуде тұсынан қатты ұрып еді, моңғол есінен танып құлап жатты... Әмір Чурас жағдайды көргеннен соң мұсылман дініне енді. Бұл күні 160 мың адам мұсылман дінін қабылдады. Содан бері Шағатай ұлысында ислам мемлекеттік дін болып жария етілді.
Діни-саяси мәнге ие болған күрестің құдіретін осыдан-ақ білуге болады. Ру, тайпа өкілдерінің даңқты балуандарын бүкіл қазақ білген.
Жылдар жылжып өтті, ғасырлар артта қалды. Содан бері қазақтың ұлттық спорты - күрес ешқашан тіршіліктен тыс қалмай, бірге жасасып келеді. Тарихи жазбаларда балуандық өнер туралы деректер өте көп. I.Жансүгіровтың "Құлагер" поэмасы мен Ғ.Мүсіреповтің "Ұлпан" романындағы балуандардың айқастары халықтың бауырынан бастау алған өнердің мәңгілік екенін дәлелдейтін бір ғана мысал. Батырлар жырларына зер салсаңыздар халықтың жекпе-жек өнеріне асыл мұра ретінде қарағанына күмән келтірмейсіз. Академик, ғалым Әлкей Марғұлан балуан сөзін көне түркінің балбал сөзінен шыққандығын айта келіп, Орхон-Енисей жазуындағы балбал сөзі кемпір тас қазіргі уақыттағы балуан, яғни күшті, мықты, алып ұғымын беретіндігін көрсетеді.
Қазақ күресін бүгінде әлемнің көптеген елдері танып білді. Қазақ күресінен өткізілетін жарыстар республикалық дәрежеден асып, Азия және Әлем біріншіліктері деңгейінде өткізіле бастады.
ХХ ғасырдың бас кезіне дейін балуандар салмақ дәрежесіне немесе жас ерекшеліктеріне қарай күрескен. Ол уақытта итжығыс, бас аттау сияқты тәртіптер болған.
Итжығыс - екі балуанның күресуі кезінде болатын жағдай. Екі балуан бір-бірін жеңе алмаған жағдайда итжығыс болды деп күресті тоқтатқан немесе балуандардың екеуі де бір мезгілде жерге құлаған жағдайда итжығыс деп, балуандарды қайта күрестірген.
Бастан аттау қазақ халқының көне ырымдарының бірі. Негізгі мағынасы - бір адамның екінші адамның басынан аттауы арқылы күш алу. Бұл түсінік бойынша жеңілген адамның күші жеңген адамға өтеді. Күресу кезінде жеңген балуан жығылған балуанның басынан аттаса жеңімпаз атанған.
1928 жылға дейін қазақ күресіне арналған бірыңғай ереже болған жоқ. Сондықтан күреске шыққан балуандардың жас ерекшеліктері, салмақ дәрежелері ескерілмеді. Балуандар күресі алдын ала өзара ауызша келіскен шарт бойынша өткізілді.
Әр аймақта күрестің өзіндік ережелері болған. Күрес киімі әр өңірдің дәстүріне сәйкес ойластырылып, киілетін болған. Қандай ережемен белдесетіндерін балуандардың өзара келісімдері бойынша шешіліп отырған. Сондай-ақ, күресудің әдістерін балуандар өзара ақылдаса отырып, алдын-ала айтып отырған. Халық арасында ауыздан ауызға жеткен күрес ережелерін қатаң түрде сақтауға тырысқан. Сол заманда ең мықтыны атайтын түйе балуан, өгіз балуан сөзі бүгінгі күнге дейін айтылып жүр.
Тұңғыш рет қазақ күресі 1938 жылы Алматыда өткізілген колхозшылардың республикалық спартакиадасының бағдарламасына енгізілді. Ұлттық күрестен сайысқа түсушілердің қарасы көп болғандықтан, оларды үш топқа бөліп тастады. Жеңіл салмақтағылар - 65 келіге дейінгі, орта салмақтағылар - 76 келіге дейінгі, аса ауыр салмақтағылар - 76 келіден жоғары салмақ дәрежелерінде белдесті.
Бұл спартакиадада Семей облысының балуандары: С.Адасқанов, К.Алтыбасаров және И.Түменов республика жеңімпаздары атанды.
Бұл спартакиада ел мықтыларының есімін көпке танытумен бірге, ұлттық күрес өнерінің өрісін кеңейтуге жол ашты.
Дәстүрлі қазақ күресінің өрісін кеңейтіп, балуандардың тәжірибесін халық мұратына жаратуға 1940 жылы жақсы мүмкіндік туды. Қазақстан Республикасының 20 жылдық мерекесі құрметіне арналған біріншілікке қатысушылар енді бес салмақ дәрежесі бойынша күрес кілеміне шықты. Жеңіл салмақта - Байдәулетов, жартылай жеңіл салмақта - Құрманбаев, орта салмақта - Төлегенов, жартылай орта салмақта - Мақманов, ал ауыр салмақта - Жұмабаев бас жүлдеге ие болды. 1955 жылы салмақ дережесі сегізге дейін көбейтіліп, қазақ күресі бойынша жарыстың жалпы ережесі бекітіліп, жарыққа шықты. Бұл іске қамқорлықпен қарап, ұйтқы болған Мұзафар Рақымқұлов есімі жанкүйерлердің жадында сақталатыны даусыз.
1952 жылы Түрікменстанның астанасы - Ашхабадта Орта Азия мен Қазақстан Республикасы спортшылары арасындағы спартакиада ойындарының бағдарламасына ұлттық күрес те енгізілген еді. Бұл жерде бес елдің білікті мамандары өзара ақылдасып, ұлттық күрестің негізгі ережесі етіп қазақ күресі тәсілдерін алуға келісті. Өйткені, қазақ күресінің ережелері классикалық күрестердің табиғатына жақын әрі оның болашағы зор екендігі анық еді.
Күткендей-ақ, бұл дүрмекті, аса тартысты күрес бәсекесінде қазақстандықтар табысты болды. Жеңіл салмақта семейлік К. Бибатыров, орта және жартылай ауыр салмақтарда қарағандылықтар Күлен Бәкіжанов пен Әлімшайх Селімбаев үздік шықты.
1959 жылы Мәскеудегі КСРО халықтарының екінші жазғы спартакиадасын өткізу кезінде ұлттық спорттық күрес түрлері бойынша бапкерлер мен мамандардың бүкілодақтық бас қосу семинар-жиыны болды. Негізінен онда жарыс ережесін түпкілікті екшеп, хаттау мәселесі қаралды. Мамандардың талқылау барысында қазақ күресімен бірге грузиннің чидаоба, молдаванның трынта күресінің ережелері аса жоғары бағаға ие болды. Одан соң Қарағандылық балуандар Ж.Тәтиев пен С.Аманжолов спартакиадаға жиналған қалың жұртшылықтың алдында қазақ күресінің әдіс-амалдарын асқан шеберлікпен көрсетіп, қошеметке бөленді. Бұған дейін 1949 және 1953 жылдары да Қазақстанның біріншілігі болып жатқан тұста республикамыздың беделді мамандары қазақ күресінің ережесін жетілдіріп, пысықтау мәслихатын өткізді.
Қазақ күресінің басты ерекшелігі: табан тіреп ұстасқан сәтте тобықтан қағуға, шалуға рұқсат етіледі, ал ұстасқан бетте қолмен аяқтан алуға болмайды. Қазақ күресінің ауқымы, көкжиегі өте кең. Қазақ күресін жетік меңгерген адам өзге халықтардың күресін еркін меңгеріп кетеді. Кейбір әдістер күрестің классикалық түрлеріне сай келетінін айта кеткен дұрыс. Қазақ күресінің ең бір ерекше тұсы мұнда төрттағандату (партер) жоқ.
Қазақ күресі - нағыз текті күрес түрі. Балуандардың жауырыны толық жерге тисе ғана таза жеңіс болып есептелінеді. Ол нағыз білек күші бұлқынған, қарсыласының жігерін құм қылған апайтөс алыптардың күресі. Сондықтан қазақ күресінің келешегі - кемел, болашағы жарқын.
Қазақша күрес әлемдегі ең тарихы терең спорт түрлерінің бірі. Қазақтың ешбір ұлы тойы мен мерейлі мерекесі онсыз өтпеген. Сонау ықылым замандардан бері қазақ білекті азаматтарына қара күштің киесі дарыған жан деп қана қарамай, ұлт қуаттылығын, ел қүдыретін танытар өнер иесі деп қадір тұтқан. Алайда осы өнеріміз күні кешеге дейін Қазақстан аумағынан аса алмады. Кеңес тұсында да ол кеудесінен басылып тұрды. Бұл ретте оның ашылмай тұрған тағы бір тынысы бардай сезілетін. Содан еліміз егемендік алып, ел еңсесін көтере бастаған тұста, Штаттағы ұлттық командалар дирекциясын басқарып тұрған маған қазақ күресінің басы-қасында жүрген ағаларымыз қолқа салды. Осы күрестің қыр-сырын білетін Бауыржан Жаналин, Марат Жақитов, Диқанбай Биткөзов, Бақытжан Жаңбырбаев секілді ағаларымыз: Өзің қазақша күресті жақсы білесің, сосын барлық күрес түрлерін басқарып отырсың. Демек, осы ұлттық спорт түрін жаңа биік деңгейге шығару қолыңнан келеді. Елде экономика өрледі емес пе, енді рух та көтерілсін! деп ой тастады. Өзімді де осы ой мазалап жүрген болатын, сөйтіп, төлтума спортымызды тар шеңбер мен шекарадан асырып, әлемдік деңгейде шарықтатуға тәуекел жасап, бел будық. Бұл жолда, ең алдымен, оны сырттан таңылған, кірме ұғымдардан аршып алу қалсет еді. Ол кезде кеңес тұсынан қазақ күресінде бір балл, екі балл деген сияқты орысша бағалау терминдері, сосын еркін күрестен алына салынған айла-тәсіл атаулары араласып жүрген, олардан арылу керек болды. Содан төрешілік бұйрықтарды, әдіс-айла атауларын, күрес тәсілдерін қайтадан қазақшалауға кірістік. Мәселен, бір балл, екі балл дегеннің орнына қазақи қалыппен жамбас, бүк сияқты баға айту керектігін белгіледік. Анау жапондар мысалға, өз күрестерінде - дзюдода иппон, кока, юка деп бекіткен, орысың да, ағылшының да әрқайсысы өз тіліне тартпай, тілін бұрап, осылай жапонша атайды. Бізде де солай болуға тиіс. Мысалға, жапондар хаджиме! дейді, қазақша күресте біз баста! дедік. Сосын оларда -- иппон, ал бізде - таза жеңіс. Оның сыртында, біз тоқта!, жартылай жеңіс сияқты көптеген бұйрықтарды бекіттік. Қиын ештеңесі жоқ, қазір мұны бәрі үйреніп алды.
Күрестің ұлттық түрі қазақ күрестің даму тарихы қазақ халқының тамыры тереңнен тартылатын тарихымен тұтасып жатыр. айналған. Қазақтың ұлы батыры Қажымұқан есімі қазақ халқының тарихына ғана еніп қойған жоқ, сонымен бірге спортшылардың әлемдік элитасының қатарына кірді.
Қазақ күресі бойынша бірінші ірі жарыс 1938 жылы ауыл шаруашылығы аймақтары арасындағы спартакиада аясында өткен. Сол сәттен бастап жарыс дәстүрлі түрде республика қалаларында тұрақты өткізіліп келеді.
Ірі Халықаралық турнирлер 1952 және 1975 жылдары Азия аймағы спортшыларының қатысуымен өткізілді. Ұлттық күрестің дамуы Қазақстан егемендік алғаннан кейін жаңа серпін алды. 1991 жылдан бастап республикалық чемпионаттар мен біріншіліктер жыл сайын өткізілетін болды.
2004 жылы Қазақтардың Берлиндегі Бүкіләлемдік Құрылтайында конференция болып, сонда Қазақ күресі бойынша халықаралық федерация ұйымдастырылды. Федерацияның президенті - Төкеев Серік Адамұлы.
2005 жылы Ресейде (Алтай өлкесі) Қазақ күресі бойынша І Азия Чемпионаты өтті. 2005 жылы қарашада Астанада ҚР Президентінің жүлдесіне Қазақ күресі күресі бойынша ірі халықаралық турнир болды. Оған әлемнің 25 елінен 100-дене аса спортшы қатысты. Олардың қатарында Германия, Түркия, Голландия, Франция және басқалары бар.
2006 жылы Алматы қаласында қазақ күресінен 1-ші әлем біріншілігі өткізілді, оған 36 мемлекеттің балуандары қатысты. Бұл жарыста Қазақстанның 4 балуаны әлем чемпионы атанды, атап айтсақ Бауыжан Тәліп, Мәди Құрымбаев, Бақтыбай Қисықов, Бейбіт Ыстыбаев.
2008 жылы Ресейдің Орск қаласында 2-ші әлем біріншілігі өткізілді, оған 42 мемлекеттің балуандары қатысып, Қазақстанның 4 балуаны алтын,2-і күміс медальмен оралды.
2010 жылы Елордамыз Астана төрінде 3-ші әлем біріншілігі туын желбіретті, 46 мемлекеттен 300-ден астам балуандар қатысты. Қазақ балуандары бұл бәсекеде намысты қолдан бермей 5 алтын 1 күміс 1қола медаль иеленіп командалық есепте бірінші орынды алды.
2011 жылы 20-шы тамызда Қазақ барысы жүлдесі өткізілді, оған әр обылыстан 4 балуаннан , барлығы 64 балуан қатысып бас жүлдені сарапқа салды. Бұл сайыста 1-ші орынды Қызылордалық балуан Рысқұл Ұлан иеленіп 150 000 АҚШ долларын алды, 2-ші орынды Жамбыл обылысының балуаны Ыстыбаев Бейбіт иеленіп жүлдеге 30 000 АҚШ долларын алса, 3-ші орын Шығыс Қазақстандық Жоламанов Шалқарға бұйырды, тиісінше 10 000 АҚШ долларын алды.
2012 жылдың 15 қыркүйегіне Қазақ барысы жүлдесі сарапқа салынбақшы жалпы жүлде қоры 320 000 АҚШ долларын құрайды, мұндай үлкен сый тағайындау арқылы бүкіл әлемге қазақ күресін насихаттау.
Қазақстан барысы - 2012 Бейбіт Ыстыбаев Қазақстан барысы атанды. Ал, күміс жүлдеге Шалқар Жоламанов ие болды. Қола медальды алған Айбек Нұғымаров. Ең жас палуан Рустам Жұмаев Көрермен көзайымы атанды. Еске сала кетейік, биылғы Қазақстан барысы- 2012 турниріне әр облыс пен Астана, Алматы қалаларынан 32 палуан іріктелген еді. Сондай-ақ былтырғы Қазақстан барысы Ұлан Рысқұл мен Олимпиада ойындарына қатысушы Ержан Шынкеев іріктеуден тыс қатыстырылды. Алайда, Ержан Шынкеев қола жүлде үшін бәсекеде Айбек Нұғымаровтан, Ұлан Рысқұл Батыс Қазақстандық Арман Әбеуовтен жеңілді.
2013 жылдың 30 маусым күні Астанадағы Сарыарқа велотрегінде қазақ күресінен Ұлт Көшбасшысы - Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жүлдесі үшін Қазақстан Барысы турнирі өтті. Еліміздегі 14 облыс пен республикалық маңызы бар 2 қаладан финалдық сынға жолдама алған 32 балуан Қазақстан Барысы атанып, ұлттық күрестің көшін бастау үшін кілемге шықты.
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев 2020 жылға дейін ел халқының 30 пайызы бұқаралық спортпен шұғылдануы керектігін ескертіп, Қазақстан халқына жолдауында спортқа ерекше басымдық береді. Қазақстан Барысы жобасы да халықтың салауатты өмір салтын ұстанып , бұқаралық спортты серік етуіне, өзінің ұлттық құндылықтарын жоғары қойып, төл спорттың тынысын ашуға серпін беріп келеді. Одан бөлек , Қазақстан Барысы жобасы арқылы бүгінге дейін босағадан сығалап, тек ас пен тойдың көркі болып келген қазақ күресінің мәртебесі асқақтады. Қазақстан Барысы жобасы арқылы қазақ күресінің Олимпиада ойындарының бағдарламасына ену мүмкіндігі де молайды. Себебі, Қазақстан Барысында чемпион атанған спортшы еліміздегі Олимпиада жеңімпаздарымен тең дәрежеде құрметтеледі.
Биылғы Қазақстан Барысы турнирінің іріктеу сындарына жалпы есебі 100 мыңға жуық балуан қатысты. Сол жүз мыңға жуық спортшының арасынан екшеліп шыққан шын мықты, яғни үздік 33 балуан финалда күресу құқын жеңіп алды. Финалға жолдама алған балуандардың ішіндегі ең ауыр салмақтысы - Жұманазар Ерсұлтанов. Оңтүстік Қазақстан облысының намысын қорғаған Жұманазардың салмағы - 159 келі.
Турнирдегі ең жеңіл салмақты балуан - Сұңғат Закарияев. Атырау облысынан қара үзіп шыққан 20 жастағы спортшының салмағы - 83 келі.
Ал, турнирдегі ең бойы ұзын балуан - Солтүстік Қазақстан облысының өкілі Рустам Жұмаев. Рустамның бойы 198 сантиметр.
Жобадағы ең аласа бойлы балуан - Сұңғат Махамбетов. Сұңғаттың бойы 173 сантиметр.
2013 жылы Қазақстан Барысы турнирінде Шығыс Қазақстан облысының бас балуаны, жобаға үш жыл қатарынан қатысып, былтыр қола жүлде жеңіп алған Айбек Нұғымаровтың шоқтығы биіктеді. Айбек алғашқы белдесуінде павлодарлық Дархан Жоламановты, екінші айналымда атыраулық Сұңғат Закарияевті, үшінші айналымда Алматы облысының балуаны Айдос Қаңлыбаевты, жартылай финалда Оңтүстік Қазақстан облысының бас батыры Жұманазар Ерсұлтановты жеңді. Ал, финалдық сында Қарағанды облысының балуаны, Лондон Олимпиадасының қатысушысы, дзюдодан 2013 жылғы Азия чемпионатының қола жүлдегері Ержан Шынкеевті таза жеңді. Осылайша , үшінші мүмкіндігінде Айбек Нұғымаров Қазақстан Барысы атанып , ұйымдастырушылар тарапынан 150 мың АҚШ доллары, алтыннан құйылған Тайтұяқ, автокөлік және алтын белбеуге ие болды. Екінші орынға Ержан Шынкеев табан тіресе, үшінші орында оңтүстік балуаны Жұманазар Ерсұлтанов шаппай алды. Қазақстан Барысы жобасының демеушісі Алматы қаласының балуаны Виктор Демьяненконы жеңіске деген жігері үшін номинациясы бойынша марапаттап, оған Будапештте өтетін күрес түрлерінен әлем чемпионатын тамашалап қайту үшін арнайы жолдама тарту етті.
2013 жылы Қазақстан Барысы жобасын ұйымдастыру ісінде біршама алға жылжушылық бары байқалды. Себебі, турнирді ТМД аймағына тарайтын Боец және Грузияның кабельді GMG арналары тікелей эфирде көрсетті. Турнир идеясының авторы Арман Шораевтың мәлімдеуінше, Боец телеарнасы арқылы Қазақстан Барысы турнирінің биылғы финалдық сынын Ресейде 1,5 миллион, ТМД мемлекеттерінде 1,5 миллион көрермен тамашалапты. Сондай-ақ, Қазақстан Ұлттық арнасы мен КТК телеарнасы арқылы 6 миллион көрермен финалдық бәсекені жіті қадағалаған. Одан бөлек, республикалық Сарыарқа велотрегіне финалды арнайы көру үшін 12 мыңға жуық жанкүйер жиналды. Мұның бәрі қазақ күресіне деген халық ықыласының, балуандар назарының оң екендігін көрсетеді.
Қазақстан Барысы жобасын Қазақстан Барысы қазақ күресін дамыту қоры ұйымдастырады. Енді санаулы айлардан соң, еліміздің бас барысын анықтау ісі қайтадан жаңа парағын ашады. Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев: Лондонда өткен 30-шы жазғы Олимпиада ойындарында зор жетістіктерге жеттік. Еліміз спорттық бәсекелерді ұйымдастыруда мол тәжірибе жинақтады. Былтырғы Қысқы Азия ойындары - осының айқын дәлелі. Сондықтан, Қазақстан барысы секілді ауқымды жарыстарды өткізуге барынша қолдау жасалуы керек. Сайыпқыран ерлерге сәттілік тілеймін! деп батасын берген жоба ұлттық күресімізді ұлықтауды одан әрі жалғастырады!

1.2 Қазақша күрес техникасының негіздері
Техникалық дайындық. Балуан шеберлігінің негізі -- техника болып табылады. Жаттығудың барысында балуанның өзінің жақсы игерген, жарыстарда қолданатын калыптасқан техникалық әрекеттері болады.
Қазақша күресте оннан астам негізгі тәсілдер тобы бар (Қазақша күрес техникасы деген бөлімді қараңыз). Оларды балуан жарыстарда орындай алатын болса, бұл спортшының жан-жақты техникалық дайындығы бар екендігін көрсетеді Бірақ әдістерді жарыс кезіндегі айқастарда тактикамен байланыстырмай табыспен орындауға болады деп есептеудің өзі қиын. Сондықтан қай балуан болмасын оның тактика жөнінде білімі, шеберлігі және дағдысы болуы тиіс.
Егер балуан спорттық жоғары нәтижеге жетем дейтін болса, оның техникасы бір деңгейде қалуы керек. Күрестің ерекшелігі қарсыластардың бір-бірінің шабуылдағанда қолданатын тәсілдерін тез біліп алып, одан жақсы қорғана алатындығында. Сондықтан ол әдістердің, қарсы амалдардың және қорғанудың ұтымды варианттарын үдейы игеріп отыру қажет.
Балуанның техникалық дайындығын жаттықтырушы мынадай бағытта жетілдіре алады:
- қателіктерін түзетіп, әдістер, қарсы амалдар және қорғану құрылымының үтымдылығын арттыру арқылы;
- техникалық әрекеттерді әр түрлі қарсыластарымен және түрліше қимыл-қозғалыс үстінде орындауға шеберлендіру арқылы;
- ұнамды әдістерді орындауға көбірек керек болатын күш, шыдамдылық, иілгіштік сияқты т. б. жан-жақты дайындықты дамыту арқылы;
- ерік күшін (табандылығын, батылдығын және өзіне деген сенімін) тәрбиелөу арқылы.
Балуанның техникасы оның жеке басының ерекшеліктеріне неғүрлым сай келсе, соғұрлым үтымды болады. Сондықтан жаттықтырушы әдіс құрылымын дұрыс орындауға үйретумен қатар балуанның қандай екендігіне де (бойы, дене бітімі, жан-жақты дайындығы, мінез-құлық ерекшеліктері т. с. с.) көңіл бөлуі тиіс. Сондай-ақ оқушысының әдіс орындауға өзгеріс енгізу жөніндегі үсыныстарына да оның сергек қарағаны жөн.
Техниканы жетілдіру жолдары. Қазақша күрестің оқу - жаттығу сабақтарын жүргізу үшін мынадай жолдарды пайдалануға болады.
Кайталау. Бүл бір техникалық немесе тактикалық әрекетті сан қайталап орындауға саяды. Сонда палуан оны жақсы игеріп, қандай жағдай болса да мүлтіксіз орындайтын дәрежеге жетеді.
Жағдайды өзгерту. Жаттығу кезіндө осы амалды пайдаланғанда балуан жарыстағы қандай да болмасын жаңылдыратын факторларға төтеп береді, өйткені бұған дейін ол өзгеріп тұратын жағдайда жаттыққанды.
Бұл үшін мынадай амалдар қолданылады:
а) сыртқы жағдайларды (жабдықтарды және сабақ өтетін орынды) өзгерту, сабақты далада немесе бөлмеде, жұмсақ, қатты немесе көлемі әр түрлі кілемде өткізу;
б) жаттығулардың түрлерін өзгерту: арнайы, еліктеу жаттығулары, арнайы жаттығуларды екінші спортшымен орындау, әр түрлі сипаттағы, яғни оқу, оқу - жаттығу, жаттығу, жарыс айқастары. Әдістерді бойы, салмағы, техникалық және тактикалық, жан - жақты дайындығы (шапшаң, баяу қимылдайтын, күшті немесе әлсіз, икемді немесе қолапайсыз), еркі (батыл, табанды, жасқаншақ) әр түрлі спортшылармен бірлесіп орындау;
в) жаттығудағы қарсыласына әр түрлі тапсырма беру; бұл жағдайда балуан оның алдағы жарыста белдесетін қарсыласындай болуын көздей алады;
г) әрекеттерді психологиялық күйі және организмнің жағдайы әр түрлі кезде орындау. Балуан әдісті тың кезінде немесе шаршағанда орындап үйренеді.
Қазақша күрес техникасы дегеніміз жеңіске жетуге бағытталған белгілі бір әрекеттер жүйесі. Күрес тактикасында аса тиімді әрі түрлі әрекеттер сараланып шықты. Оларды шабуылдау, қорғану, қарсы шабуылдау Бәрекеттері деп бөлуге болады. Осылардың ішінде балуанның техникалық шеберлігін арттыруға ең пайдалысы шабуылдау әрекеттері болып табьлады.
Күрес техникасына нашар балуандар әдетте, өзіне қолайсыз әрі тиімсіз амалдарды пайдаланады. Сөйтіп, кебінесе қарсыластарының бетін қайтаруға ғана күш салады. Ал мұндай амалдар шабуылдаушы жақтың күші басым болса ғана нәтиже береді. Техникасы жақсы балуандар көбінесе күші басым қарсыласын да жеңіп кетеді. Бұл үшін олар түрліше қимылдар жасап, қорғанып, қарсы шабуылға шығып, не күш жағынан, не уақыт жағынан ұтады.
Күрес техникасын анықтау үшін күресушілердің барлық негізгі қимылдарын талдаудан өткізу қажет. Мұндай талдауды ең алдымен ол қимылдарды орындауға жұмсалатын механикалық күш тұрғысынан қарау керек.
Ең қарапайым қимылды орындағанның өзінде де адам денесінің бірқатар органдары өзара қимылға келіп, оны орталық нерв жүйесі реттеп тұратындығы белгілі. Сондықтан күрес техникасын талдап анықтағанда жеке булшық ет қызметі қарастырылмайды. Өйткені күресте оның қысу немесе тарту күші, тарту узақтығы, шапшаңдығы пайдаланылады. Сонымен, балуандар қозғалысында әсер етуші күш ретінде мыналар ескеріледі:
* салмақ күші;
* бұлшық еттің тарту күші;
* дененің инертті (қимылсыз тұрған кездегі) қарсылығы.
Осы күштер әсер еткенде балуан денесі әр түрлі жағдайға түседі, оның жеке бөліктерін рычаг ретінде қарастыру ыңғайлы.
Қазақша күрестегі техникалық тәсілдері. Күрес жеке - жеке қарапайым қозғалыстан (ол қозғалыс кеңістік және уақыт арқылы бір-бірімен байланысты) тұратын тұтас (бүтін) әрекет болып табылады. Яғни әрбір әдіс, қол, аяқ, дене арқылы жасалатын қарапайым қозғалыстан тұрады, ол қарапайым қозғалыс деп аталады. Күресте шартты түрде қозғалыстар бы-лайша бөлінеді:
* қолдардың қозғалысы -- ұстау, орап ұстау, қысу, итеру, жұлқу, тұю, тарту, тіреу, басу, т. с. с.
* аяқтардың қозғалысы -- қою, аттау, кейін қою, адымдап кету, бүгу, жазу, іліп шалу, қағу, үстіне салу, итеру, т. с. с.
* дененің қозғалысы -- еңкею, тік көтеру, иілу, бұрылу, қысу, итеру, құла-ту, т. с. с.
Балуанның қимылдарының біразы бір мезгілде, біразы бірінен соң бірі орындалады. Барлық әдістерді шартты түрде қарапайым қозғалыс және қозғалу фазасы деп бөлуге болады[3].
Күресушінің негізгі жағдайы және қозғалыстары, олардың биомеханикалық талдауы (тіреу алаңы, жалпы ауырлық орталығы).
Қазақша күрес те айқасудан басталады. Сондықтан күресушілер қозғалған көзде тепе-теңдікті сақтау заңдылықтарын ескерулері қажет.
Күрес үстінде шабуылдағанда күресушінің бірі екіншісін тепе-теңдіктен шығаруға, ал екіншісі жығылып қалмау үшін тепе-теңдігін сақтап, сондай жағдайда қарсыласын түсіруге тырысады. Бірақ қарсыласын тепе-теңдіктен шығарғанда балуанның өзі де тепе-теңдікті сақтай алмайды. Өйткені ондай қимылдарды бір орында турып орындау мүмкін емес. Сөйтіп, күрес кезінде екі жаң та удайы тепе-теңдігінен айырылып және оны сақтап турады.
Күрескен кезде балуандар көбінесе тіреу алаңын көзбен бақылайды. Мұндай жағдайда тіреу алаңы екі табаны мен табандарының арасындағы кеңістік болып табылады. Балуанның жағдайына қарай оның аяқтарын тірейтін алаңы да өзгеріп отырады. Әрине тіреу алаңы неғурлым үлкен болса, балуанның берік туратындығы да табиғи нәрсе. Жалпы ауырлық орталыққа түсетін түзу сызық тіреу алаңының шетіне келсе немесе одан шығып кетсе, тепе-теңдік бұзылады. Сондықтан балуан қимылдаған кезде ауырлық орталығының түзу сызығы тіреу алаңының ортасына жаңын болуының маңызы зор.
Балуан денесінің белгілі бір бағыттағы орнықтылығы орнықтылық бұрышы бойынша сипатталады. Орныңтылық бұрышы дегеніміз ауырлық сызығы және дененің ауырлық центрін тіреу алаңының шетімен (дененің орныңтылық дәрежесі аныңталатын жақтағы) қосатын сызық арасындағы бурыш. Орнықтылық бұрышы (X) дененің ауырлық центрі төмендеп, тіреу алаңы үлкейген сайын және ауырлық сызығы тіреу алаңының шетінен қашықтауына қарай үлкейе береді. Айқас кезінде аяқтарын алшағырақ қойып, аздап бүксе, балуан денесі орнықтырақ болады. Алайда аяқтарын тым алшақ қойып иемесе көбірек бүгіп жіберсе, спортшы денесін шапшаң игере алмай қалады.
Тепе-теңдікті сақтау өнері мынаған саяды: тіреу алаңын тез езгертіп, қауіпті бағытта орнықтылық бұрышын арттыратын қимылдар жасау; қарсыластың жұмсаған күшін бейтараптау немесе кері серпу үшін тиісті бұлшық еттерін қатайту немесе босату.
Осындай қимылдар жасау үшін ең қолайлы жағдайды күресте балуанның тұрысы деп атайды. Бұл мынадай жағдай: аяқтары иығынан сәл алшақтау, бір аяғы (сол немесе оң) бір табан алға қойылған; тізелері аздап бүгілген,бұлшық еттері бос, кез келген бағытта тез қимылдауға дайын, денесі сәл ғана еңкейген, ал алға қойған аяғы жағындағы иығы да солай қарай бұрылған. Әсіресе, жалпы ауырлық центріне ерекше көңіл аудару қажет. Ол шабуылдау кезінен басқа уақытта тіреу алаңының ортасында (аяқтарынын, арасында) болуы тиіс.
Орнықтылық бұрышын қауіпті бағытта арттағы аяқты балуан өзінің турған күйін сақтайтындай етіп, ал қауіпті бағыт қарсы жақта қалатындай етіп тағы да кейін қою арқылы арттыруға болады.
Тұрған күйінде қозғалтудың алғашқы сәті, әдетте ауырлық центрі вертикалын (тік сызығын) тіреу алаңының алғы шетінен асырып, тепе-теңдіктен шығумен байланысты. Алайда тепе- теңдіктен сәл айырылудың өзін қарсыласы шабуылдау үшін пайдаланып кетуге әзір тұрған жағдайда (яғни айқасу кезеңінде) ауырлық центрін тіреу алаңынан шығарғанда аса сақ болған дұрыс. Аяқты аттағанда (егер бұл шабуылдауға байланысты болмаса) мына ережені сақтау керек, әр уақытта әуелі қозғалу бағытына жақын турған аяқты аттау керек және оған салмағын бірден түсірмеуі қажет. Салмағы әуелі орнындағы аяғына түсуі, содан кейін барып аттаған аяғына түсуі тиіс. Бұдан соң арттағы аяғын ыңғайлы туру қалпына келетіндей к,а-шықтыққа қоюы керек. Аяқтарын осылай қозғағанда қозғалатын бағытта орнықтылық бұрышын арттыру мүмкіндігі туады. Демек спортшының тепе- теңдігін тез қалпына келтіруіне болады.
Қандай жағдайда да бір аяғын екінші аяғына жақын қоюға немесе айқастыруға болмайды. Өйткені бұлай қозғалғанда салмағы басқан жаққа денесі ауып, балуан тепе - теңдігінен айырылады да қайтадан тік тұрып кету қиынға түседі.
Күресуші дұрыс тұрып, қозғалатын болса, қорғанғанда қатты қарсылық көрсетіп, шабуылдауына да ыңғайлы болады.
Шабуылды бастарда, әдетте, спортшы оны тактикалық әрекеттермен дайындап алады. Егер палуан дұрыс тұратын болса, шабуылдаушының әрекет етуі қиындайды, ал шабуылға ұшыраған спортшының тепе - теңдігін сақтап қалуы оңай. Қарсыласы шабуылдаған палуан мынадай жолдармен тік тұрған қалпын сақтайды:
* бұлшық еттеріне күш түсіреді және денесін алғашқы күйінде қатайта үстайды;
* денесін қарсыласынын, жұлқыған немесе итерген жағынан қарсы жаққа қозғалтады
Оның осылайша белсенді қарсылық көрсетуіне салмағы да көмектеседі. Кейбір жағдайларда қарсыласының жұмсаған күшін дененің кей жерін босаңсыту (қолдарын, кеудесін) арқылы да бейтараптауға болады.
Кеудесін дұрыс ұстап, аяқтарын жақсы тіреп тұрса, осы әрекетттерді орындау үшін қолайлы жағдай жасалады.
Шабуылдаушы күрескен кезде қарсыласының тепе - теңдігінен айырылатын және оны сақтайтын сәттерін ескеруі қажет. Көптеген амалдар шабуылдаушынын, өзінің тепе - теңдігінен айрылып қалуына да байланысты. Осылайша тепе - теңдіктен айрылу тәсілді орындау бағытында қатты қозғалыс жасауға қолайлы жағдай туғызады. Бұл кезде қарсыластың орнықтылық дәрежесін міндетті түрде ескеріп, оны орнынан тайдырып жығу бағытында әдіс қолдану қажет. Қорғану мақсатында жасалатын қи-мылдар да көбінесе қарсыласты тепе-теңдіктен шығаруға негізделеді. Мұндай жағдайда шабуылға ұшыраған балуан қорғана тұрып, шабуыл бағытында (қарсы жаққа тепе-теңдігін жоғалту есебінен) шабуылдаушы тойтара алмайтындай орнықтылық бұрышын жасайды.
Сонымен: қауіпті бағытта орнықтылық дәрежесін арттыра тұрып, денесінің күиін тез өзгерте алу жене карсыласының әрекеттеріне белсенді табандылық көрсетіп, ауырлық центрін тіреу алаңы ортасынан барынша аз ауытқытып қозғалу -- күрес кезінде тепе- теңдікті сақтаудың негізі.
Қарсыласының да, өзінің де тепе-теңдіктен айрылуын шабуылды, ңарсы шабуылды күшейтіп, жақсы қорғану мақсатына пайдалана алу -- күрестегі жоғары техникалық әрекеттер негізі.
Күрес тәсілдерінің құрылымы дегеніміз -- жекелеген қарапайым қозғалыстарды бірінен соң бірін үзіліс жасамай бір мезгілде бір әрекет сияқты етіп орындап шығу. Күрес техникасында құрылымның негізі және оның варианттары деп бөледі. Негізі -- құрылыстардың өзгермейтін тұрақты белігі (негізгі қарапайым қозғалыстардың жиынтығы), варианттары -- құрылым негізіне басқа да қарапайым қозғалыстар қосылуы және ондай қозғалыстардың қосылу, уақыт пен күш жұмсап орындалу әдістері.
Классикалық күрес техникасында қазіргі уақытта амалдар құрылымының ең тұрақты бөлігі денені қозғалту болып табылады. Дененің жеке қарастырылатын түрлі қимылдары (еңкею, иілу, бұрылу) балуандардың қарапайым қимылдары болып есептеледі. Классикалық және еркін күреспен айналысатын балуандардың қимыл ерекшеліктеріне қарай дене бұлшық еттері аса жақсы жетіледі,
Дененің ерекше (әр күреске тән) қимылдарына қолдың (үстау) және аяқтың (аттау, қою) көп орындалатын қозғалыстары қосылғанда амал құрылымының негізі шығады. Бұдан әрі дене қозғалысына аяқ пен қол қимылдарының әр уақытта (аз, көп) және әр қалай күш жұмсап (аз, көп) орындалатын түрлері қосылғанда осы топтағы амалдардың жаңа құрылымы пайда болады[4].
Тәсіл түрлерінің құрылымы. Бір әдістің өзі қозғалыс формасы, қарапайым қозғалыстар саны бойынша, яғни құрылымы жағынан әр түрлі болып орындалуы мүмкін, Ол әдіске жаңа қосымша элемент косылғандықтан да, сондай - ақ элементтердің орындалу әдісі бойынша да өзгеше болады, сонымен қатар бір әдістің өзі уақыты, бағыты, жылдамдығы және жұм-салатын күші жағынан да әр түрлі орындалады; бір элементтер бір мезгілде, басқалары бірінен соң бірі және бұлшық ет күші түрліше дәрежеде жұмсалып орындалуы мүмкін. Осылайша негізгі тәсілдердің түрлері шығады. Бірақ тәсіл түрлерінің осылайша көп болу мүмкіндігіне ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.