Қанат жеке шаруашылығының суғармалы егістік жерінің топырақ жағдайы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 47 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫ

МИНИСТРЛІГІ

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

«Су ресурстары және мелиорация» кафедрасы

ҚУАТБЕК МАДИНА ҚАРАУЫЛҚЫЗЫ

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

ОҚО СОЗАҚ АУДАНЫ «ҚАНАТ» ЖЕКЕ ШАРУАШЫЛЫҒЫНДАҒЫ АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ ДАҚЫЛДАРЫН ЖАҢБЫРЛАТЫП СУҒАРУ

5В081000 - «Жерлерді мелиорациялау, баптау және қорғау» мамандығы

Алматы 2018

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ

МИНИСТРЛІГІ

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

«Гидротехника, мелиорация және бизнес» факультеті

«Су ресурстары және мелиорация» кафедрасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

Тақырыбы: ОҚО Созақ ауданы «Қанат» жеке шаруашылығындағы

ауылшаруашылық дақылдарын жаңбырлатып суғару

Беттер саны

Сызбалар мен көрнекі материалдар

Қосымшалар

Орындаған Қуатбек М. Қ.

(аты-жөні)

20___ ж. «___» қорғауға жіберілді

Кафедра меңгерушісі E. C Capкынoв. уар

(қолы) (аты-жөні)

Жетекші Ә. Т. Қoзыкeeвa

(қолы) (аты-жөні)

Арнайы тараулар кеңесшілері:

Ж. C. Мұcтaфaeв

(тарау) (қолы) (аты-жөні)

Норма бақылау Қ. Қ. Ануар беков

(қолы) (аты-жөні)

Сарапшы

(қолы) (аты-жөні)

Алматы 2018

КІРІСПЕ

2012 жылдың 14 желтоқсанындағы «Қазақстан-2050» Елбасының стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» жолдауында жаһандық азық-түлік қауіпсіздігі мен судың тым тапшылығына ерекше көңіл бөлінген. Жаһандық азық-түлік қауіпсіздігіне байланысты біздің президентіміз Н. Ә. Назарбаев «біздің зор мүмкіндіктеріміздің бар және қазірдің өзінде астық дақылдарын аса ірі экспорттаушылар қатарына ендік, бізде аса ірі экологиялық таза аумақтар бар және экологиялық таза тағам өнімдерін шығара аламыз» - деп атап көрсеткен еді[1] .

Біздің елімізде қазір ауылшаруашылығында пайдалатын жерлерінің көлемі, шамамен, 215850, 9 мың га, ал оның ішінде егістік жер 23230, 4 мың га, пішендік 4816, 0 мың га, жайылым 182358, 1 мың га алып жатыр. Егер біз 2010 жылғы суғармалы жерлер көлемін 1991 жылмен салыстыратын болсақ, онда олардың көлемі 298 мың гектарға дейін азайып кеткенін және 575 мың гектар суғармалы жер ауыл шаруашылығы айналымынан шығып кеткенін көреміз, сонымен қатар бұрын қолданып келген 20 мың гектар суғармалы жер жекеменшік үй, жол өндіріс орындарын салуға және басқа да мақсаттарға берілген және де осы жылдар аралығында бос жатқан жерлердің көлемі 8 есеге ұлғайып, 423 мың гектарға жетті. Суғару тәртібін, агротехникалық шараларды дұрыс пайдаланбаудың нәтижесінде көптеген суғармалы жерлер тұзданып, олардың құнарлылығы мен өнімділігі төмендеуде.

Қазақстанның суғармалы егіншіліктің көпшілік пайызы шөлді және шөлейт аймақтарында орналасқан. Сондықтан су қорын үнемдейтін технологиялар мен ауылшаруашылық дақылдарын суғарудың заманауи техникалық құрылғыларын қолдану арқылы суғармалы егіншілікті тиімді пайдалану үшін мен өзімнің дипломдық жұмысымда ОҚО Созақ ауданы «Қанат» жеке шаруашылығындағы ауылшаруашылық дақылдарын жаңбырлатып суғару мәселесін қарастырдым.

1 «ҚАНАТ» ЖЕКЕ ШАРУАШЫЛЫҒЫНЫҢ ТАБИҒИ КЛИМАТТЫҚ ЖАҒДАЙЫ

1. 1 Географиялық орны

«Қанат» жеке шаруашылығы Оңтүстік Қазақстан облысы Созақ ауданында орналасқан. Созақ ауданы Оңтүстік Қазақстан облысының солтүстігінде орналасқан (сурет 1) .

Сурет 1. 1 Оңтүстік Қазақстан облысының картасы

«Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан Созақ ауданы қаңтар айыңда мекендеген 6 болыс ел мен Жылыбұлақ болысы негізінде құрылған және аудан жерінің көпшілік бөлігін тасты-құмды шөлді жазықтықтар (Бетпақдала, Мойынқұм) алып жатыр. «Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан ауданын оңтүстік және оңтүстік-батысын ала Қаратау жотасы, солтүстік-батысында - Ащыкөл ойысы, Тамғалы соры, орталық бөлігінде - Тамғалынұра қонысы, шығысында - Сүмбешетарал қонысы мен сор жерлер орналасқан және бұл ауданының аумақтық жер көлемі 4 млн 104 мың 940 га, немесе 41 мың 41 шаршы шақырым алып жатыр (сурет 2) [2] .

Сурет 1. 2«Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан

Созақ ауданының картасы

«Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан ауданында өсімдіктер мен жануарлар алуан түрлі, табиғат аймақтары ендік бағытында созылып жатыр және ауданының ең биік жері Бессаз тауы 2176 м болып табылады.

«Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан аудан 12 ауыл әкімшілігіне бөлінген: Таукен поселкасы, Жартытөбе, Шолаққорған, Сызған, Созақ, Қарақұр, Қаратау ауылдары: Шу өзені бойындағы: Шу, Тасты, Жуантөбе ауылдары және Қыземшек поселкасы әкімшіліктері және аудан орталығына ең жақын темір жол станциясы Жаңатас қаласы, сонымен қатар жұмысшы поселкелер 2, поселкілік әкімшіліктер 2, ауылдық әкімшіліктер 10, ауылдық әкімшіліктер мен поселкілердегі елді мекендер 36 орналасқан.

1. 2 Климаты

«Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан аумақтың климаты шұғыл континентті болып келеді, қысы суық, құрғақ, жазы ыстық, қауақшылықты. Бұл аумақтағы климаттың қалыптасуына Қаратау жотасы мен Мойынқұм негізгі фактор болып есептелінеді, өйткені Қаратау жотасы Оңтүстік Батыстан келетін субтропик ауа массаларын тосып қалады, соның нәтижесінде жауын- шашыннің түсуіне кедергі келтіреді.

«Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан аумақта қыс айларында Сибирь антициклоны үстемдік жасауының арқасында көбірек шығыстан жел үріп ауа-райы суық болады, қаңтар айының орташа температураcы -130С, кейде қыс айларында кейбір күндері температура төмендеп - 400С суықтықты көрсетеді, ал жаз айлары ыстық әрі қуаңшылықты болып келеді, шілде айының орташа температурасы + 250С, кейбір кездері температура + 400С ыстықтықты көрсетеді (сурет ) [] .

Сурет 1. 3 «Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан Созақ ауданы ауасының орташа айлық температурасы

«Қанат» жеке шаруашылығында қардың қалыңдығы 10-13 см болады, ол көп тұрмай, тез еріп кетеді. Жылдық жауын-шашын мөлшері 170 мм-н ас-пайды, негізінен жауын- шашыні көктемде - наурыз - сәуір айларында, күзде - қазан айының соңы - қараша айында жауады. Жауын-шашын жеткіліксіз болғандықтан, ауылшаруашылық дақылдардан тұрақты және мол өнім алу үшін суғару қажет болады.

Кесте 1

«Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан Созақ ауданының климаттық көрсеткіштері

Метиобекет Н, м Айлар жыл

01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Ауаның орташа айлық температурасы (t, ºС)

Шолаққорған 481 -9, 9 -5, 8 2, 4 10, 9 17, 6 22, 6 26, 1 22, 8 15, 8 7, 6 -0, 1 -6, 2 8, 0

Созақ 317 -8, 7 -4, 3 3, 0 13, 0 18, 8 24, 1 26, 2 24, 8 18, 1 9, 7 1, 9 -4, 0 10, 2

Ауаның орташа айлық ылғалдылығы (α, %)

Шолаққорған 481 72, 0 86, 0 59, 0 41, 0 29, 0 23, 0 22, 0 22, 0 23, 0 36, 0 57, 0 78, 0 54, 0

Созақ 317 74, 0 68, 0 56, 0 39, 0 28, 0 22, 0 20, 0 20, 0 23, 0 34, 0 57, 0 69, 0 48, 0

Жауын-шашын(Ос, мм)

Шолаққорған 481 17. 0 16. 0 15. 0 25. 0 22. 0 12. 0 4. 0 2. 0 4. 0 10. 0 9. 0 14. 0 150

Созақ 317 15. 0 12. 0 23. 0 24. 0 21. 0 15. 0 5. 0 2. 0 4. 0 11. 0 13. 0 7. 0 167

Ауа ылғалдылығының орташа айлық жетіспеушілігі (d, мб)

Шолаққорған 481 1. 0 2. 2 3. 3 7. 0 12. 9 20. 7 25. 3 21. 8 13. 5 7. 0 2. 4 1. 4 9. 9

Созақ 317 1. 0 2. 2 3. 3 7. 0 12. 9 20. 7 25. 3 21. 8 13. 5 7. 0 2. 4 1. 4 9. 9

Желдің жылдамдыңы (V, м ∕с)

Шолаққорған 481 3. 8 4. 1 3. 8 3. 6 3. 4 2. 4 2. 1 2. 4 2. 5 2. 6 2. 8 3. 4 3. 1

Созақ 317 3. 8 4. 1 3. 8 3. 6 3. 4 2. 4 2. 1 2. 4 2. 5 2. 6 2. 8 3. 4 3. 1

Сурет 5 «Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан Созақ ауданы ауасының орташа айлық ылғалдылығы

Сурет 5 «Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан Созақ ауданының жауын-шашын мөлшері

1. 3 Геологиялық және морфологиялық жағдайы

«Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан облысы территориясының басым бөлігі Тұран плитасында орналасқан және оңтүстік-шығыста Өгем жотасы арқылы Өзбекістанмен шектеседі және батыста шекарасы Қызылқұм бойы Өзбекістанмен жалғасады және солтүстікте Бетпақдала арқылы Қарағанды облысымен шекаралас болады, ал шығыста Қаратау мен Мойынқұм бойынша Жамбыл облысымен шекара өтеді. «Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан облыстың ортасын оңтүстік-шығыстан солтүстік-батысқа қарай Қаратау жотасы кесіп өтед және Өгем және Қаратау Батыс Тянь-Шань тауларының бөліктері.

«Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан облыс шетіндегі Тұран ойпаты сазды Бетпақдала және құмды Мойынқұм мен Қызылқұм шөлдеріне және Сырдария бойы тау алды шөлейт жазыққа бөлінеді.

«Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан облыстың Бетпақдала, борпылдақ қабат-қабат орналасқан мезозой және палеоген тау жыныстарынан құрылған жазықтық, оның орташа биіктігі 300 м және жазық үстінде басым теңіздік және континенттік палеогендік шөгінділер - құм, құмтас, саз, ұсақ жұмыр тас.

«Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан облыстың Мойынқұм құмды шөлі Шу синеклизаның басым бөлігін алып жатыр және ол Тянь-Шань тауы алды көлбеу жазықтар мен ойпаттың жазықтарына өтпелі болып табылады және Мойынқұм шөлінің жер бедері негізінен эолды - төбелі және тізбекті құм жайылған [] .

«Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан облыстың оңтүстік-батысын Қызылқұмның солтүстік-шығысы алып жатыр және онда эолды құм жер бедері көп және құмның астында ежелгі аллювиалдық қабат және ал Сырдария маңында аллювиалды-көлді қабат орналасқан және аллювиалды және аллювиалды-көлді шөгінділерді желмен електеу есебінен эолды құм пайда болған және олар басым бөлігінде өсімдіктермен бекітілген [] .

1. 4 Топырағы және геоморфологиялық жағдайы

«Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан ауданның топырақ жамылғысында карбонатты сұр, сортаңды бозғылт сұр топырақ басым және өзен аңғарларында шалғынды сұр топырақ қалыптасқан және бұл жерде өсімдік жамылғысына қияқ, қоңырбас және солтүстігінде бозжусан, ши аралас эфемероидті өсімдіктер өседі.

«Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан жердің топырағы әр түрлі болып келген. Оңтүстік Қазақстан облысы Созақ ауданы «Қанат» жеке шаруашылығының суғармалы егістік жерінің топырақ жағдайы 2-суретте көрсетілген.

Сурет 2- «Қанат» жеке шаруашылығының суғармалы егістік жерінің топырақ жағдайы

Оңтүстік Қазақстан облысы Созақ ауданы «Қанат» жеке шаруашылығының суғармалы егістік жерінің топырақ жағдайы туралы аңыз 3- ші суретте көрсетілген.

Топырақ-тың индексі және түсі Топырақтың аты Жер асты суының тұздылы-ғы, г/л Жер асты суының орналасу деңгейі, м Топырақ қабаты-ның қалыңды-ғы, см Ауда-ны,

га

сазды сұр топырақ 1, 0 3-8 100 200

карбонатты сұр

топырақ 1, 0 3-8 100

сортаңды ақшыл сұр топырақ 1, 0 3-8 100

Сурет 3 - «Қанат» жеке шаруашылығының суғармалы егістік жерінің топырақ жағдайы туралы аңыз

«Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан суғармалы егістік жердің топырағының механикалық құрамының әртүрлігіне байланысты, олар екі мелиоративтік топқа бөлінген: бірінші топқа жалпы ауданы 200 га сазды сұр топырақ жатады және оның құрамындағы қарашірік салыстырмалы түрде қарағанда жоғары (2. 5-1. 2 %), бұл топырақ тұзданбаған - құрғақ топырақтың құрамындағы қалың қалдық 0. 30 %-дан аспайды. Осы жерлер сапасы жағынан жоғары және орташа, ауылшаруашылық дақылдарын өсіруге ыңғайлы, бірақ оганикалық және минералдық тыңайытқыштарды еңгізуді, аймақтық агротехникаларды және суғару тәртібін сақтауды талап етеді.

«Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан екінші топқа жататын топырақтар суғармалы егістік жердің шағын ауданын (50 га) алып жатыр және ол жерде негізінен карбонатты сұр және сортаңды бозғылт сұр топырақтар орналасқан және бұл топырақтың құрамындағы салыстырмалы түрде қарашірік 2. 53-1. 23 % алып жатыр және топырақ аздап тұзданған - құрғақ топырақтың құрамындағы қалың қалдық 0. 35-50% тең, сондықтан жоғарғы аталған шаралардан басқа, қосымша шаралар 1. 5-2. 0 мың м3/га мөлшерде суғарумен қатар ретінде 1 га жерге 4-5 тонна гипс енгізуді талап етеді. Бұл топырақтың суды өткізу қабілеті төмен және олардың топқа бөліну жағдайы бойынша бір сағаттағы суды сіңіру жылдамдығы 0. 041 және 0. 061 м/сағат және сүзілу коэффициенті 0. 21 және 0. 32 м/ тәулік.

1. 5 Жануарлар дүниесі

«Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан облыстың кең-байтақ табиғат аймақтары түрлі жануарларға өте бай және онда жануарлардың 1400-ге жуық түрлері кездеседі, ал балықтардың 8 түрі, қосмекенділердің 3 түрі, бауырымен жорғалаушылардың 9 түрі, құстардың 240-тан астам түрі, сүтқоректілердің 8 отрядына жататын 50-ден астам түрлері мекендейді[]

«Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан облыстың балықтар класы бойынша оңтүстік суларында, Шардара бөгенінде жайындар, сазан, майшабақ, табан балық, жылан балық, үкішабақ сияқты сирек түрлері кездеседі.

«Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан облыста құстардың 240-тан астам түрі кездеседі және оның 14 түрі: қара дегелек, сақалтай, бүркіт, жыланжегіш, ителгі, лашын, ақ дегелек, кіші құтан, жамансары Қазақстан «Қызыл кітабына» енгізілген және олар тау беткейлерін мекендейді.

1. 6 Өсімдік жамылғысы

«Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан облыстың агроландшафт-тарының дамуына өсімдік жамылғысының маңызды әсері бар және өсімдік жамылғысы өте түрлі болып келеді және шамамен 1, 5 мың түрі бар. Негізінен жазықтықтарда шөлді өсімдіктер басым болып келген. Бетпақдала үстіртінде бұйырғын мен жусан көп тараған. Шу өзенінің аңғарында жусаннан құрылған шалғынды-сор өсімдіктер дамыған, арасында жыңғыл, шеңгел, сексеуіл кездеседі, ал Қаратаудың солтүстік-шығыс беткейі тау етегінде пролювиалдық жазықтықта боялыш пен жусан басым болып келген. Қызылқұмда бұталы өсімдіктер көп кездеседі - сексеуіл, жусан, Коноллидің құмды қарағаны (құмды акация), жүзгін. Шөлдің қиыр оңтүстігінде жүсанды-эфемерлік өсімдік дала дала өсімдігіне ауысады. Сырдария аңғарында жусанды-солянкалы өсімдіктер басым. Ал, өзенге жақындаған сайын қамыстық және тоғай өсімдіктері көбейеді (жіде, қамыс, шенгел, тамарикс, тораңғыл, тал т. б. )

1. 7 Ауылшаруашылығының қазіргі жағдайы

«Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан Созақ ауданы территориясының басым бөлігі Бетпақдала мен Мойынқұмда, тек оңтүстік шеті ғана Солтүстік Қаратаудың солтүстік беткейін алып жатыр. Ауданның ауыл шаруашылық жер көлемі 516568 га, ауданның жалпы жер көлемінің 11, 7 % құрайды (кесте 2) .

Кесте 2

«Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан Созақ ауданының ауыл шаруашылық жерлердің көлемі

№ Ауданның аты Территория-сының ауданы, га Облыс территория-сынан, % алыңғанда-ғы Ауыл шаруашылық жерлер, га Ауыл шаруашылық жерлердің жалпы жер көлеміндегі үлесі, %

1 Созақ 4104940 34, 8 516568 11, 7

«Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан ауданның Қаратау беткейінде орналасқан бөлігінде ежелгі Жібек жолының солтүстікке бағытталған тармағы өткен, сондықтан, ауданның оңтүстігінде орналасқан жерлер көптеген ғасырлар бойы адам тарапынан ауыл шаруашылық мақсатында игерілген және ауданда ауыл шаруашылық ландшафттардың жайылым кешендері дамыған. Қазіргі уақытта суғармалы егістік ландшафттары тек ғана кішігірім өзендер бойында орналасқан.

«Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан Созақ ауданы жалпы жер көлемі бойынша облыстың ең үлкен ауданы, оның басым бөлігі Мойынқұм және Бетпақдала шөлдерін алып жатыр және агроклиматтық ресурстары егін шарушалығын шектейді. Ауылшаруашылық егін кешендері Солтүстік Қаратаудың солтүстік беткейлерінде дамыған, негізінен суғармалы агроландшафттар болып талады (кесте 3) .

Кесте 3

«Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан Созақ ауданының егістік ландшафттарының көлемі

Аудан аты Егістік агроландшафттың ауданы, га Егістік агроланд-шафттардың ау-данның жалпы жер көлеміндегі үлесі, % Егістік агроланд-шафттардың аудан-ның ауыл шаруа-шлық жер көлемін-дегі үлесі, %

1 Созақ 6703 0, 15 1, 3

«Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан ауданы бойынша ауыл шаруашылығы саласындағы құрылымдар саны 704, оның ішінде жер актісін алған шаруа қожалықтары 698, өндірістік кооперативтер 3, жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер 15.

«Қанат» жеке шаруашылығы орналасқан ауданы бойынша ауыл шаруашылығына пайдаланатын жер 3 млн 539 мың 323 га, оның ішінде нақтыланған егістік жер көлемі 10 мың 251 га, оның ішінде суармалы жер көлемі 4 мың 247 га, тұрақты суармалы жер көлемі 4247 га, үй іргелік жер көлемі 417 га, жайылымдық жер көлемі 3 млн 516 мың 566 га, бау 316 га, шабындық жер көлемі 11 мың 773 га, яғни ауыл шаруашылығының жалпы өнімі 2647, 9 млн тенге.

2 АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ ЕГІСТІК ЖҮЙЕСІНІҢ ҚҰРЫЛЫМЫН НЕГІЗДЕУ ЖӘНЕ ӨНІМДІЛІГІН БАҒДАРЛАУ

2. 1 Ауылшаруашылық дақылдардың жылу ресурстарымен қамтамасыз етілуі

«Қанат» жеке шаруашылығының суғармалы егістік жерлердің жылумен қамтамасыз етілуі ауылшаруашылық дақылдардың жылуды қажет ету шамасының климаттың жылу қорына сай келу дәрежесін сипаттайды. Суғармалы егістіктің жылумен қамтамасыз етілуі қоры және ауаның жылуының 10°C жоғары шамасының өсімдіктің өніп-өсу кезеңіндегі көп жылдақ орташа ауа жылуының жиынтығымен анықталады, сонымен қатар ауылшаруашылық дақылды себуден толық пісіп жетілу кезеңінен арасындағы ауаның белсенді температурасының жиынтығымен бағаланады (кесте 5) [4] .

«Қанат» жеке шаруашылығының жерге келіп түскен ФАР-ның өлшемі мына формаламен анықталады:

ΣQ = 13. 93 + 0. 0079 · Σt = 13. 93 + 0. 0079 ·4049= 45. 92 ккал/см2

мұндағы: ΣQ - ФАР-дың мөлшері, ккал/см2; Σt - вегетация мерзіміндегі орташа күндік температуралардың жиынтығы, 0С;

Кесте 5

«Қанат» жеке шаруашылығының ауыспалы егістік құрамындағы көкөністі дақылдардың ауаның жылуына деген сұранысы

№ Дақылдар Өсімдіктің өсуіне қажетті ең төменгі ауа жылуы, оС Өсімдіктің өсіп-өнуіне қажеті биологиялық белсенді ауа жылу-ының жинтығы, оС Өсімдіктің өсіп-өнуі кезеңінің ұзақтығы, тәулік

1 Сәбіз 4-5 1900 130

2 Жоңышқа 3-4 1500 140

3 Бұршақ 4-5 2600 120

4 Картоп 6-8 2500 120

5 Қызанақ 10-11 2800 130

Оңтүстік Қазақстан облысы Созақ ауданы «Қанат» жеке шаруашылығының егістік жеріндегі ауылшаруашылық дақылдарының өніп-өсу кезеңіндегі қажетті белсенді жылудың жиынтығы 5 кестеде және 6-шы сурете көрсетілген.

Кесте 4 - «Қанат» жеке шаруашылығының егістік жеріндегі +100С - тан және +50С жоғары орташа күндік температураның жиынтығы

Көрсеткіштер Наурыз Сәуір Мамыр Маусым Шілде

I II III I II III I II III I II III I II III

t >+5°С 3, 4 6, 0 8, 7 11, 2 13, 1 15, 0 16, 6 18, 3 20, 1 21, 7 23, 2 24, 7 25, 9 26, 4 26, 7

Σt >+5°С - 56 96 112 131 150 166 183 221 217 232 247 259 264 344

Σtө. қ. >+5°С 56 152 264 395 545 711 894 1115 1332 1564 1811 2070 2334 2628

t >+10°С 11. 2 13. 1 15. 0 16. 6 18. 3 20. 1 21. 7 23. 2 24. 7 25. 9 26. 4 26. 7

Σt >+10°С 112 131 150 166 183 221 217 232 247 259 264 294

Σtө. қ. >+10°С 112 243 393 559 742 963 1180 1412 1659 1918 2182 2476

4 кестенің жалғасы

Көрсеткіштер Тамыз Қыркүйек Қазан Қараша Вегетациялық мерзімі

I II III I II III I II III I II III

t >+5°С 26, 0 24, 8 23, 3 21, 1 18, 6 16, 1 13, 8 11, 3 8, 8 6, 6 5, 0 3, 3 11. 03-14. 11

Σt >+5°С 260 248 256 211 186 161 138 113 97 66 22 - 4386

Σtө. қ. >+5°С 2888 3136 3392 3603 3789 3950 4088 4201 4298 4364 4386 - 4386

t >+10°С 26. 0 24. 8 23. 3 21. 1 18. 6 16. 1 13. 8 11. 3 - - 1. 04-20. 10

Σt >+10°С 260 248 256 211 186 161 138 113 - - 4049

Σtө. қ. >+10°С 2736 2984 3240 3451 3637 3798 3936 4049 - - 4049

«Қанат» жеке шаруашылығының ауылшаруашылық дақылдардың жылу ресурстарымен қамтамасыз етілуі 5 суретте көрсетілген.

Cурет 5 «Қанат» жеке шаруашылығының егістік жеріндегі ауылшаруашылық дақылдардың жылу ресурстарымен қамтамасыз етілуі

2. 2 Ауыспалы егістіктің құрамын негіздеу

«Қанат» жеке шаруашылығының егістік жеріндегі ауылшаруашылық егістік жүйесінің құрылымын және құрамын ауылшаруашылық дақылдарының биологиялық ерекшеліктеріне және суғармалы егістік жердің ауа-райының ерекшеліктеріне, жеке шаруашылықтардың өндірістік бағытына және халық шаруашылығында атқаратын жұмыстарына байланысты анықтайды. Сондықтан бұл шаруашылықтағы ауыспалы егістіктің құрылысы және құрамы, ондағы танаптардың санына сай, ауылшаруашылық дақылдардың биологиялық ерекшеліктеріне байланысты, ғылыми-зертеу институтарының және бекеттердің егістік жүйесін аудандастыруға арналған ұсыныстарына байланысты қабылданды.

«Қанат» жеке шаруашылығының Созақ ауданының ауа-райының жағдайын Созақ агрометеорологиялық бекеттің мәліметері бойынша қарастырдық, оның жалпы ауылшаруашылық дақылдарының өсіп-өну кезеңіндегі қорланатын ауа жылуының 10оС жоғарғы шамасының жиынтығы 4049оС. Сондықтан «Қанат» жеке шаруашылығының аймағы өте құрғақ агроклиматтық аймаққа жатады және табиғи ылғалдану шамасы, яғни ылғалдану көрсеткіші 0. 145 тең. Жалпы ауа жылуының 10оС жоғарғы шамасы байқалатын кезеңінің ұзақтығы 180-200 тәулік. Көп жылғы мәлімектерге сүйенсек, ең соңғы ауа райының 10оС төменгі жылуы наурыз айының соңғы онкүндігінде байқалады.

«Қанат» жеке шаруашылығының ауа-райының энергетикалық қуаты оңтүстік аймақтарда өсірілетін ауылшаруашылық дақылдардың көпшілігіне жеткілікті екенін ескере отырып, жобада қарастырылап отырған суармалы егістік жерге көкөністік ауыспалы егістігін толық қарастыруға болады: жоңышқа, сәбіз, бұршақ, қызанақ, картоп (кесте 7 және 6 сурет) .

Кесте 7

«Қанат» жеке шаруашылығындағы көкөністік ауыспалы егістігінің құрылымы

Рет саны Ауылшаруашылық

дақылдар Ауданы, га

1 Сәбіз 6, 0

2 Картоп 6, 0

3 Бұршақ 4, 8

4 Бұршақ 4, 8

5 Жоңышқа 6, 4

6 Жоңышқа 4, 8

7 Қызанақ 4, 8

8 Қызанақ 6, 4

Барлығы 44, 0

Сурет 6 - «Қанат» жеке шаруашылығының егістік жеріндегі ауыспалы егістіктегі көкөністердің орналасу сұлбасы

Ауыспалы егістің ротациялық кестесі дегеніміз, ауыл шаруашылық дақылдарын бос жатқан танаптардың уақыт және территория бойынша орналасу жоспарын ауыспалы егістің ротациялық кестесі деп аталады.

Оңтүстік Қазақстан облысы Созақ ауданы «Қанат» жеке шаруашылығының жерлеріндегі көкөніс ауыспалы егістігіндегі дақылдардың алмасу желісі 7 суретте көрсетілген.

Сурет 7 - «Қанат» жеке шаруашылығының жерлеріндегі көкөніс ауыспалы егістігіндегі дақылдардың алмасу желісі

2. 3 ФАР-дың мөлшері мен жағдайларына байланысты ауылшаруашылық дақылдардың потенциалдық өнімділігін анықтау

«Қанат» жеке шаруашылығының ФАР-дың мөлшері және оның сіңірілу қабілетін дақылдардың потенциалдық өнімділігін бағдарлайды және өнімді бағдарлау үшін потенциалды өнім өзгеріс жағдайында алынатын өніміне алынатын өнімге анықтама бере аламыз және олардың арасындағы сәйкессіздік себебін және бұл көрсеткіштердің арасындағы айырмашылықты азайту жолдарын анықтауға мүмкіндік береді. Бұл ауылшаруашылық дақылдардың ФАР-ң пайдалану коэффициенті орта есеппен 0, 3-0, 5 % шамасында және 1%-тен аспайды.

«Қанат» жеке шаруашылығының ауыспалы егісі дақылдардың ФАР-ы бойынша потенциалдық өнімділігі келесі формуламен анықталады:

мұндағы, Убиол - дақылдардың вегетация мерзіміндегі абсолютті құрғақ биологиялық өнімділігі, т/га; ΣQ - вегетация мерзіміндегі жерге келетін ФАР-дың мөлшері, ккал/га; К - ФАР-дың пайдалану коэффициенті; q - 1кг абсолютті құрғақ биомассасының жаққанда бөлініп шығатын энергияның мөлшері, ккал/га.

«Қанат» жеке шаруашылығының ауылшаруашылық дақылдардың абсолютті құрғақ биологиялық өнімділігінен белгілі бір стандарт ылғалдылықтағы негізгі өнімге өту келесі формуламен жүргізіледі:

мұндағы Ун. ө - дақылдардың негізгі өнімі, ц/га; βст - негізгі ылғалының стандарт ылғалдылығы, %; S - негізгі өнімнің қосалқы өнімге қатынасының қосындысы.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.