Ертіс өзеннің бойындағы ШҚО агроклиматы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫ
МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ "УНИВЕРСИТЕТІ" КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЕМЕС АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМ
Су ресурстары және мелиорация кафедрасы
САЙЛАУБЕКОВА ДИНАРА ҒАЛЫМБЕКҚЫЗЫ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Шығыс Қазақстан облысының жоғарғы Ертіс суқоймаларының су ресурстарын пайдалану схемасы
5В081000 - Жерді мелиорациялау, баптау және қорғау мамандығы
Алматы 2018
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ауыл шаруашылығы
минисТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ "УНИВЕРСИТЕТІ" КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЕМЕС АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМ
Гидротехника, мелиорация және бизнес факультеті
Су ресурстары және мелиорация кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:__________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ _____________________
Беттер саны _____________
Сызбалар мен көрнекі материалдар_____________
Қосымшалар_____________
Орындаған ___________________________________ ________
(аты-жөні)
20___ ж. ______________ қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі ________________ ____________________________
(қолы) (тегі,аты-жөні)
Жетекші ________________ ______________________________
(қолы) (тегі,аты-жөні)
Арнайы тараулар кеңесшілері:
_____________________ _______________ ____________________________
(тарау) (қолы) (тегі,аты-жөні)
_____________________ _______________ ____________________________
(тарау) (қолы) (тегі,аты-жөні)
Норма бақылау _______________ ___________________________
(қолы) (тегі,аты-жөні)
Сарапшы _______________ ___________________________
(қолы) (тегі,аты-жөні
Алматы 2018ж.
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ "УНИВЕРСИТЕТІ" КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЕМЕС АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМ
Гидротехника, мелиорация және бизнес факультеті
Су ресурстары және мелиорация кафедрасы
5В081000 - Жерді мелиорациялау, баптау және қорғау мамандығы
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау
ТАПСЫРМАСЫ
Білім алушы ___________________________________ _______________________________
(аты-жөні)
Жұмыс (жоба) тақырыбы
___________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ __________________________________
Университет бойынша 20___ж __________________ №____ бұйрығымен бекітілген
Дайын жұмысты (жобаны) тапсыру мерзімі 20___ж _________________
Жұмыстың (жобаның) бастапқы деректері
___________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ______________
___________________________________ _______________________________
Дипломдық жұмысты (жобаны) өңдеуге арналған мәселелер тізімі
___________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ____________________
Графикалық материалдардың тізімі (қажетті жағдайда)
___________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ____________________
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер
___________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ _________________
Жұмыстың (жобаның) арнайы тараулары бойынша кеңесшілері
Тарау
Кеңесші
Мерзімі
Қолы
Кафедра меңгерушісі ________________ ____________________________
(қолы) (аты-жөні)
Жұмыс жетекшісі ________________ ____________________________
(қолы) (аты-жөні)
Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент ________________ _____________________________
(қолы) (аты-жөні)
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау
ГРАФИГІ
Рет саны
Тараулар және қарастырылатын сұрақтар тізімі
Жетекшіге ұсыну мерзімі
Ескертулер
Кафедра меңгерушісі ________________ ____________________________
(қолы) (тегі,аты-жөні)
Жұмыс жетекшісі ________________ ____________________________
(қолы) (тегі,аты-жөні)
Тапсырманы орындауға
қабылдадым, білім алушы___________ _____________________________
(қолы) (тегі,аты-жөні)
АҢДАТПА
Бұл дипломдық жобада Шығыс Қазақстан облысындағы Жоғарғы- Ертіс каскадындағы суқоймаларының су ресурстарын пайдалу жөнінде қарастырдық. Дипломдық жұмыста су электрстанциясын қайта жобалау, ауданының табиғи-шаруашылық жағдайлары, су ресурыстарын кешенді пайдалану, су ресурстарын қадағалау мен пайдалану,бөгеттердің қауіпсіздігі, облыстың су қоймаларына сипаттама берілген. Соның ішінде Шүлбі СЭС жобасы көрсетілген.
Бөгеттің жоғары және төмеңгі бьфті қалыптастыру, құрылыстың тұрақтылығы мен биіктігін анықтау, құлама беткейдің орнықтылығын есептеу жүргізілді.
Жоғарғы-Ертіс каскадындағы су қоймаларын су ресурстарын пайдалану ережелері мен қауіпсіздігі, су ресурстарын кешенді пайдалану мен су ресурстарнынын ауылшаруашылығы мен басқада салаларда пайдалану.
МАЗМҰНЫ
Нормативтік сілтемелер
Белгілер мен қысқартылған сөздер ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.
Жалпы бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Ертіс бассейінің алып жатқан аумағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Ертіс өзеннің бойындағы ШҚО агроклиматы ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 ШҚО гидрологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.4 Ертіс бассейінің негізгі ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.5 Су шаруашылығын басқару құрамы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.6 Ертіс каскадын бақылау кезіндегі орындалатын электрон ды бағдарламалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.7 Ертіс бассейнің су ресурстарын басқару кезіндегі даулы мәселер мен оларды шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.
Су ресурстарын кешенді пайдалану бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Коммуналды-тұрмыстық сумен қамтамасыз ету ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Өнеркәсіп ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3 Ауылшаруашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.4 Құрылыс есебін жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.
Жоғарғы-Ертіс каскадындағы су қоймаларын пайдалану ережелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1 Суды пайдалану және су тұтыну ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2 Су қоймаларының жұмыс істеу ережелері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
3.3 Табиғатты қорғау мақсатындағы су жіберу ... ... ... ... ... ... ... . ... ...
3.4 Гидрометеорологиялық қамтамасыздық ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
3.5 Ертіс бассейінің сушаруашылығын басқарудағы су ресурстарын пайдалуды реттеудегі рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.6 Ертіс өзеніндегі бассейннің жылдық су тұтыну көрсет кішінің Уақытша ережесі мен Жоғарғы-Ертіс каскады ның Жаңа ережесі бойынша салыстыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.
Жоғарғы-Ертіс каскадындағы ірі су электростанциясы ... ... ... ... ... ...
4.1 Бұқтырма су электростанциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.2 Өскемен су электростанциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.3 Шүлбі су электростанциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.
Техникалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5.1 Бөгеттің көлденең пішінін құрастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.2 Бөгет биіктігін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.3 Топырақтан соғылған бөгет денесі арқылы су сүзілуін есептеу тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5.4 Біртекті дренажсыз бөгет табаны су өткізбейтін топырақтан тұратын ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.5 Табаны су өткізбейтін өзекті бөгет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.6 Бөгеттің төменгі құлама беткейінің орнықтылығын есептеу тәсілі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.7 Су жібергіш және суды ақтарып құрғатқыш құрылым дар, олардың түрлері, конструкциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.8 Су қоймасының құрамындағы суды ақтарып құрғатқыш құрылымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.9 Су жібергіш және су ақтарғыш құрылымның бьефтерінің қиылыстыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6.
Жобаның қауіпсіздігі мен экологиялығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6.1 Бөгеттің қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6.2 Жобаның экологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
7.
Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7.1 Жер бетіндегі суресурстарының пайдаланған бөлігі үшін төлемақы алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Нормативтік сілтемелер
1. СНиП 2.06.01.-86. Гидротехнические сооружения. Основные положения проектирования.
2. СНиП 2.06.05.-84. Плотины из грунтовых материалов.
3. СНиП 2.06.06.-85. Плотины бетонные и железобетонные.
4. СНиП 2.02.02.-85. Основания гидротехнических сооружений.
5. СНиП 2.06.07.-87. Подпорные стены, судоходные шлюзы, рыбопропускные и рыбозащитные сооружения
6. СНиП 2.06.09.-84. Туннели гидротехнические.
24. СНиП 2.06.03.-85. Мелиоративные системы и сооружения
7. СНиП 2.06.04.-82. Нагрузка и воздействия на гидротехнические сооружения (волновые, ледовые и от судов)
8. СНиП 2.06.08.-87. Бетонные и железобетонные конструкции гидротехнических сооружений.
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР
ПӘК - Пайдалы әсер коэффициенті;
ШҚО - Шығыс Қазақстан облысы;
ҚСД - Қалыпты су деңгейі;
ӨКД - Өлі көлем деңгейі;
УКД- Уақытша көлем деңгей
ЖБ-жоғарғы бьеф
ТБ-төменгі бьеф
БД-Балтық теңізі деңгейінің биіктігінің белгісі
ТП-Техника жобалық биіктік белгісі
СЭС-Су электр станциясы
БСЭС-Бұқтырма су электр станциясы
ШСЭС-Шүлбі СЭС
ӨСЭС-Өскемен СЭС
ШҚОГМО-Шығыс Қазақстан Облысының Гидрометеорологиялық орталығы
СРК-Су ресурстар комитететі
ҚХР-Қытай Халық Республикасы
ТРжҚОҚМ-Табиғи ресурстар және қоршаған ортаны қорғау
министірлігі
МК - Магистраль канал;
ҚМШ - Қалдықтардың мүмкіндік шегі;
МШК - мүмкіндік шекті концентрациясы;
м - метр;
м2 - шаршы метр;
м3 - текше метр;
мм - миллиметр;
с - секунд;
мс - метрсекунд;
м3с - текше метрсекунд;
км - километр;
км2 - шаршы километр;
км3 - текше километр;
м3км - текше метркилометр;
га - гектар;
цга - 1 гектар жерден центнер есебінде алынған өнім мөлшері;
лс - 1 секунд уақытта қаншалықты сұйықтың мөлшері өтті;
гм3 - граммтекше метр.
АНЫҚТАМАЛАР
Су ресурстары - белгілі бір территорияның топырақ және атмосфера ылғалын қоса алғанда , пайдалануға жарамды барлық жер астындағы және жер бетіндегі су қорлары.
Су пайдалану - халық шаруашылығының және тұрғындардың кез-келген қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін су нысандарын пайдалану.
Су ресурстарын кешенді пайдалану - су ресурстарын халықтың және экономиканың әр түрлі салаларының қажеттерін қанағаттандырып, сарқылтпай пайдалану.
Бөгет - судың деңгейін көтеру үшін су тоқтататын тосқауыл құрылыс.
Су шаруашылығы - халықтың және халық шаруашылығының қажетін сумен қамтамасыз етуді, оны тиімді пайдалануды, қорғауды қарастыратын шаруашылық саласы.
Суды қорғау шаралары - табиғи су көздерін тиімді пайдалану, таза сақтау, қалдықтармен ластамау шараларының жүйесі.
Су пайдалану мөлшері - судың пайдаланушыға қажетті мөлшері.
Су жинайтын аудан - жер бетіндегі немесе жер астындағы судың жиналатын орны.
Су жібергіш - су қоймалардан артық суды ағызып шығаратын гидротехникалық құрылым.
Пайдалы әсер коэффициенті (пәк) - қуатты өзгертіп пайдалану кезіндегі жүйенің (машина, құрылғы) тиімділігін көрсететін шама.
Табиғат қорғау - өзімізді қоршаған табиғи ортаны сақтауға, тиімді пайдалануға, жаңартуға, жақсартуға бағытталған шаралар жүйесі.
Еңбекті қорғау - еңбек жағдайының адам өміріне, денсаулығына қауіпсіз болуын қамтамасыз етуге бағытталған шаралар жүйесі.
Жер асты сулары - барлық физикалық күйдегі литосфераның сулары.
Топырақтың ылғал сыйымдылығы - топырақтың ылғалды ұстау қабілетінің сандық сипатының шамасы.
Су балансы - қарастырылатын нысан үшін таңдалған уақыт аралығындағы су қорының өзгерістерін ескере отырып, оның кірісі мен шығысының арақатынасы.
Су қоры - еліміздің барлық суларының жинтығы. Су қорларға өзендер, көлдер, су қоймалар, жер бетіндегі су көздер мен суаттар, сондай-ақ жер асты сулары, территориялық сулар, мұздықтар, ішкі теңіздер және т.б. кіреді. Су алатын құрылым - өзеннен, көлден, су қоймалардан және т.б. су алуға қызмет ететін гидротехникалық құрылыс.
Сумен қамтамасыз ету - суды тұтынушыларға беру.
Су жіберу - су қоймасын немесе арнасын босату үшін салынған гидротехникалық құрылыс.
Су қоймасы - суды қорғау және ағысын реттеу мақсатында су ағысын бекіту арқылы жасалған суат.
Гидромодуль - суарылатын жердің әрбір өлшеміне (1 гектарға) берілетін судың мөлшері (гектарына лс есебімен).
Гидромодульдің графигі - әрбір құрама гектар егістікті суару үшін керек болатын судың мөлшерін графикалық әдіспен бейнелеу.
Өзен жүйесі - суы бір-біріне қосылып, теңізге немесе көлге бір сағамен құятын негізгі өзен мен оның салаларының жиынтығы.
Өзен алабы- су арындары жеке өзенге немесе өзен жүйелеріне келіп қосылатын жер бетінің белгілі бір аумағы. Кейде Су жиналатын алқап деп те атайды.
Өзен-жер бетіндегі табиғитарна мен тұрақты немесе жыл маусымдарының көпшілік уақыттарында ағатын су ағыны.
Смета-алдағы кірістер мен шығыстарды есептеу, материалдық және ақшалай қаражаттың жұмсалуы мен түсуінің жоспары.
Серіктестік-коммерциялы ұйымдар қызметінің негізгі ұйымдық-құқықтық нысаны.
Гидротехникалық құрылымдар- су обьектілері мен аумақтардың гидрологиялық режимін(су деңгейі, температурасы, ағыс жылдамдығы, лайлылығы, мұз қату және еру құбылыстары, толқындар т.б.) бақылау және реттеу құрылысы.
Су деңгейі - су қоймалары су ағыстары еркін бетінің кез келген шартт жазық бетке (салыстырмалы су деңгейі) немесе теңіз деңгейіне қарағандағы биіктігі.
Су қойма-жер бетіндегі табиғи және жасанды (бөгет, әуіт) ойыстары ағынсыз немесе баяу ағыспен жиналатын су көздері.
Ауыл шаруашылық мелиорациясы-ауыл шаруашылық дақылдарынан мол және тұрақты өнім алу үшін, қолайсыз табиғи жағдайларды түбегейлі жақсарту жолында қолданылатын ұйымдастыру-шаруашылық және техникалық шаралар жүйесі.
КІРІСПЕ
Жұмыстың өзекті мәселесі - тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында ауыл аруашылығына аз көңіл бөлінді. Міне, қазір енді сол бұрынғы жоғалтылған жетістіктерге қайта қол жете бастады. Жер және су ресурстары толығымен дерлік мемлекет бақылауына алынды.
Мемлекеттік су құрылымдары ауыл шаруашылық өніміндерін өндіруге толығымен септігін тигізуі және өркендеуі үшін су саласына және мамадарына ақшалай қосымша көмектер (дотациялар), несиелер, салықтық жеңілдіктер мен үкіметтік тапсырмалар беріле бастады.
Еліміз бүгінде су көздерін және құрылымдарын жөндеу, толығымен реттеу мақсатында қажетті құрал-жабдықтармен қамтамасыз етіп, су шаруашылығын дамытуды жүзеге асыруға мүмкіндіктер жасауда.
Қазақстан жерінің асты да байлық, үсті де байлық - деп атап өткен Елбасы, осы табиғи байлықтарымызды нарықтық экономика жағдайында тиімді пайдалану жолдарын қарастыру керектігін меңзеген болатын. Табиғи ресурстар мәңгі емес. Күндердің -күнінде кез-келген табиғи ресурс азаяды немесе таусылады. Дәл осы табиғи ресурстар қатарына тіршіліктің көзі болмыш - су ресурстары да кіреді.
Қазіргі кезде еліміздің су шаруашылығы өз дамуының ерекше сатысына көтерілді, өйткені халық шаруашылығындағы жылдан-жылға ұлғайған су тұтынушылық кейбір аудандарда су қорларының азаюына және мүлдем бітуіне себеп болып отыр.
Жұмыстың мақсаты және зерттеу міндеттері - ШҚО Жоғарғы-Ертіс каскадындағы су қоймаларындағы су ресурстарын тиімді де және табиғи тасқынды ескере отырып қауіпсіздікті сақтау мен су ресурстарын кешенді пайдаланудың тиімді жолдарын негіздеу.
Зерттеу нысаны Жоғарғы-Ертіс каскадындағы су қоймалары.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы:
- ШҚО, Шүлбі бөгенін, су жібергіш құрылымын қайта құруды жобалау;
- Бөгендердің қауіпсіздігін сақтау
-жасанды су қоймасын салу нәтижесінде балық шаруашылығын өркендетуге мол жағдайлар жасау.
Жоғарғы-Ертіс каскадындағы су қоймалынындағы су ресурстарын пайдалану ережелерін саөтай отыра,су ресурстарын кешенді түрде ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіпе тиімді пайдалану
1. ЖАЛПЫ БӨЛІМ
1.1 Ертіс бассейінің алып жатқан
ШҚО мен Павлодар облысынада 986 өзен бар, олардың жалпы ұзындығы 29мың. км. Олардың 198 өзеннің 6,1 мың. км. Балқаш-Алакөл бассайіне, ал 788 өзен Ертіс бассейіне тиесілі. 28 өзен мен Қара Ертіс трансшекаралық өзендерге жатады.Оның алтауы: Үлкен Ұласты, Алқабек, Белезекті, Аққаба, Бұрханбұлақ, Қарақита шекарада жатыр, ал 22 өзен қиылысып жатыр.
Ертіс бассейні Шығыс Қазақстан облысының гидрографикалық желісі,табиғат жүйесі мен ауданның климат жағдайын байланыстыратын.
Ертіс өзені ШҚО мен Павлодар облыстарының гидрографикалық тораптарының орталығы және мемлекеттің ерекше су объектісі болып табылады. Биіктігі 2500 м. болатын Моңғолия жеріндегі Алтай тауларынан бастау алады. Ертіс өзені Қазақстан жері арқылы Шығыс Қазақстан облысы және Павлодар облыстары арқылы өтеді. Жалпы ұзындығы 4280 км, оның 1698 км-і Қазақстан жерінде, 618км. ҚХР арқылы ағады. Су жиналатын алабы 1643 мың км2.
Сурет 1.1 Ертіс бассейінің алып жатқан аумағы
1.2 Шығыс Қазақстан облысының агроклиматты
Облыс климаты күрт континенталды. Жазықтық және таулы аймақтардағы климаттық жағдайлары температура тәртібі бойынша және жауын-шашынның мөлшерімен өзгеріске ұшырап отырады Ендік аймақтық заңына сай радиациалық теңдіктің көрсеткіштігі 46-51 дейін ккалкв.см. Бұл көрсеткіштің жыл сайын солтүстіктен оңтүстікке қарай артуы байқалады, сонымен қатар таудың биіктегеніне қарай радиациада мөлшері өсуде.
Ең суық қаңтар айында орташа айлық ауа температурасы -17 -18ºС, ал кейбір жерлерде -13С, биік тау арасынадағы қазаншұңқырларында - 26°С-қа дейін барады. Ең жылы қыс айларында орташа айлық температура облыстың оңтүстік-батыс бөлігінде -10С төмен түспейді. Ең жылы шілде айында температурасы +16+23ºС. Жылдық температураның өзгеруі 33-41ºС тең. Кейбір қыстардағы ең төменгі температура -43, -55ºС, ал жаздағы ең жоғарғы +35+43ºС жетеді. Жазда таудағы орта температураның таралуы биіктігіне байланысты.
Облыстың климаты тым континенттік. Жауын-шашын: солтүстік-шығысында 350 - 380 мм, оңтүстік-шығысында 250 - 300 мм, батысында 200 - 250 мм аралығында, Кенді Алтайдың батыс бөлігінде 1000 - 1500 мм, облыс бойынша вегетациялық кезең 175 - 200 тәулікті құрайды. Таулы және тау бөктері аудандарында аязсыз кезеңдер үш айдан кем созылады, басқа аймақтарында бес айға дейін болады. Жылы кезеңдегі жауын-шашындар бірқалыпты болып бөлінеді. Зайсан көлі ауданында 100мм аз, ал таулы және тау бөктері аудандарында - 300 мм және одан да көп жауын-шашын жауады. Жылдық жауын-шашын мөлшері 165-тен 200 мм (шөл және шөлейт аймақтарда) 800-1500 мм (Орловка, Кіші Үлбі, Тарбағатайдың таулы жерлері) сәйкес өзгереді. Жылы кезеңдегі жауын-шашындар (сәуір-қазан) суық кезеңдердегі жауын-шашындардан (қараша -наурыз) басым болып келеді. Бұл облысқа тән континенталды белгісі. Облыстың барлық аймағында ең көп жауын-шашын жаз айларына келеді, көбірек екінші жартысына. Бірақ, бұған қарамастан, жаз бойы бұлыңғыр күндер саны ашық күндерге қарағанда үш-төрт есе аз болады (бұлыңғыр күндердің орташа саны жылы кезеңдерде айына 6-11 күннен аспайды). Қыс суық және ұзақ (5-6 ай). Облыс бойынша қар жамылғысы біркелкі болып түспейді; таулы және тау бөктері аудандарында оның биіктігі орташа 60-80 см және одан биікке жетеді, ал далалы және шөлейтті жерлерде 15-25 см, кейбір жерлерде 15 см де жетпейді. Қар жамылғысының біркелкі болып түспеуі топырақтың біркелкі емес тереңдікте қатуына әсер етеді.
Қысқы кезеңде облыс аумағының көп бөлігінде оңтүстік-шығыс және оңтүстік бағыттағы, жылы кезеңдерде - шығыс және солтүстік-шығыс бағыттағы жел басым болады. Желдің орта жылдамдығы 2,5-3,5 мс тең. Бірақ облыстың жекелеген аудандарында күшті жел (15 мс және одан да көп) ерекше болып табылмайды, және осындай желдің бір жылдағы күндерінің орташа саны 18-20 жетеді. Желдің анағұрлым көп соғуы Жалғыз Төбе, Қарауыл, Жарма стансалары аудандарында байқалады. Көпжылдық орташа күзгі-қысқы кезеңдерде (қазан-наурыз) бұл жерде 70-тен 105-ке дейін күшті желді (күштілігі 15 мс және одан да көп) күндер байқалады
1.3 ШҚО гидрологиясы
Өзен аралас түрле коректенеді, негізінен қар суымен, мұз суымен, төменгі ағыстарында қар суымен, жаңбыр және жер асты суымен толысады. Алабы Алтай тауларының оңтүстік-батысын, Тарбағатайдың солтүстік-батыс баурайын, Сарыарқаның солтүстік-шығысын,Ресей жерінде Батыс Сібір жазығы мен Шығыс Орал етегінде жатыр.
Қазақ жерінде Ертіс ағыны Тарбағатай , Сауыр, Нарын, Қалба, және Қатын жоталарынан, Құлынды даласынан бастау алады. Көп жерінде тау сілемдерін тіле терең шатқалдар қалыптасқан. Бұл тұста жағаларының биіктігі 500 м-ге жетеді. Құлынды даласында өзеннің арнасы кеңейіп, жайылмасы пайда болады. Таулық аңғары (250 м биіктікке дейін) қылқан жапырақты орманды, оң жағы көбіне қарағайлы шабындықты келеді, осы тұстағы арнасының ені 100 - 150 м, Омбы қаласы тұсында 6 - 8км, Тобыл кент тұсында 25 - 30 км-ге жетеді.
Ертіс өзеннін бойында кеме қатынасы бар. Басты кемежайлары: Өскемен, Семей, Павлодар,Омбы,Тобыл,Ханты-Мансийск. Ертіс каскадында-ғы үшінші саты Шүлбі СЭС-і бөгетінің құрылысынан басталды. Ертіс алабының су энергетикалық ресурстарын игеру жылына 30 млрд. квсағ-қа дейін электр энергиясымен қамтамасыз ете алады. Ертістің суы едәуір үлкен аумақ Орталық Қазақстанды сумен қамтамасыз етуге және суландыруға арналған Ертіс-Қарағанды каналының маңызы зор. Ертіс сүйрік, сылан, бекіре, шортан, алабұға, елең және т.б. балықтарға бай. Сазан, табан, көксерке және байкал омулі жерсіндірілген.
Ертіс бассейінде788 өзен, жалпы ұзындығы 23мың км. ШҚО және Павлодар облысының гидрографиялық тораптарының орталығы осы Ертіс өзені болып табылады.
Ертіс өзеннің жармасындағы Семиярка бекетінде орташа көп жылдық су шығыны 853 м3сек құрайды. Ертіс өзеннің негізгі салалары: Бұқтырма өзені (көлемі 6,43 км3), Обь өзені (көлемі 5,58 км3), Үлбі өзені (көлемі 3,24), Күршім өзені (көлемі 1,82 км3 ).Ертіс бассейінің өзенінің орташа көп жылдық су қоры 33,6 км3 жылына құрайды.Ертіс өзені және Зайсан көлі мемлекетің ерекше су объектісі.
Облыс Солтүстік Мұзды мұхит, Карск теңізі бассейніне және ішкі ағынсыз Балқаш көлінің аумағына жатады. Су айырық Тарбағатай және Шыңғыстау жоталары бойынша өтеді. Карск теңізінің бассейнінің ең басты өзені - Ертіс (Қазақстан шегінде 1700 км). Негізгі салалары - Бұқтарма, Үлбі, Ұба, Шар, Қызылсу, Күршім. Қазақтың ұсақ шоқысының өзендерінің суы аз, олардың көбі - құрғап бара жатқандар (Алтынсу, Шаған, Бұғаз, Бақанас, Қаракөл, Аягөз).
Облыста 1968 көл орналасқан. Аумақтың көлдік жері 0,37 % құрайды. Аумақ бойынша көлдер бірыңғай орналаспаған, негізінен Ертіс өзенінің бассейінінде және оның салаларында, биік таулы - Берел сеңгір мұз төңірегінде. Үлкен сутоғандар өзен аңғарлары және тауаралық ойпаттармен (Марқакөл, Алакөл, Сасықкөл) ұштасады. Облыстағы ірі көлдер - Зайсан, Марқакөл, Алакөл, Сасықкөл. Облыс шегінде Оңтүстік-Батыс Алтайда 350-ден астам мұздықтар бар,олардың жалпы жер көлемі 99,1 кв.км. олар биік таулы жерде орналасқан. Ең ірі мұздықтар - Үлкен және Кіші Бұқтырма. Бұқтырма бастауында 9 мұздық бар.
1.4 Ертіс бассейінің ерекшелігі
Ертіс өзені-трансшекарылық өзен болып табылады, бастауын Қытайдың Алтай тауларының сілеміндегі Бесбоғда алып Қазақстан жері арқылы өтіп, Ресей жеріндегі Обь өзенніне құяды. Жалпы ұзындығы 4280 км, оның 1698 км Қазақстан жерінде, 618км Қытай жерінде, 1964км Ресей арқылы ағып өтеді. Су жиналатын алабы 1643 мың км2;
Бассейн өзінің аумағындағы халық пен экономикалық салаларын қамтамасыз ете отырып, Қ.Сәтпаев атындағы канал арқылы суға тапшы үлкен Орталық Қазақстан аумағының 836 мың.км2 ауданнын және де 4млн. халқын сумен қамтамасыз етіп отыр
Қазақстан Республикасының 4 үлкендеу қаласын сумен қамтып отыр
1.5 Су шаруашылығын басқару құрамы
Қазақстан Республикасының Су кодексіне және Қазақстан Республика- сының Заңына сәйкес "Қоршаған ортаны қорғау "туралы, су ресурстарын пайдаланудағы Жоғарғы-Ертіс су қоймаларының каскадының ережесі, (бұдан әрі - Ереже) Ертіс өзеніндегі су ресурстарын тиімді пайдалану режимін орна -ту, су экожүйелерін сақтау мүддесінде және өзен алқаптарындағы биотоптар -дың экологиялық тепе-теңдігін және шектеу талаптарын ескере келе, негізгі гидротехникалық құрылымдардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету, халықты және шаруашылық объектілерін оларды кешенді пайдалануға, Өскемен, Бұқтырма және Шүлбі су тораптарының аймағында орналасқанқандығына ықпал етуіне жауап береді.
Ертіс өзендегі су ресурстарын кешенді пайдалану кезіндегі су шаруашылығындағы қатысушы құрамдары:
а) энергетикалық сала бойынша
ААҚ Бұқтарма СЭС;
ЖШС АЭС Өскемен СЭС;
ЖШС АЭС Шүлбі СЭС;
ә) су шаруашылығын басқару саласы:
Ертіс БСБ (Павлодар облысы және ШҚО бөлімдері);
б)өндірістік, ауыл және коммуналдық шаруашылық қызметтері:
Өндірістік, ауыл және коммуналдық шаруашылықтар департаменттері Шығыс Қазақстан және Павлодар облыстарында әкімдіктерінде орналасқан;
в) қоршаған ортаны қорғау кезіндегі қызметтер:
Шығыс Қазақстан және Павлодар облыстарының қоршаған ортаны қорғау және табиғи ресурстар басқарылу орталықтары;
"Ертіс өзеніндегі табиғи алқапқа" қызығушылық білдіретін мемлекеттік мүдделер қауымын ұйымдастыру;
г) су көлігі қызметтер:
Павлодар және Шығыс Қазақстан облыстарының су жолдары Республика- лық қазыналық кәсіпорындары;
Ресей Федерациясының әсері;
Омбы облысының су тұтынуы (егістікті суғару, жайылымды суару, коммуналды сумен жабдықтау) облыстық табиғи ресурстар комитеті ұсынылған.
Ережеге сай іс-қағаздар ісін жүргізетін барлық су шаруашылық кешендерінің басшылықтары, сондай-ақ ұйымдар соған байланысты гидротораптар мен су қоймаларын пайдалану, олардың ведомствалығына тәуелді емес.
Барлық техникалық нұсқаулықтарды пайдалана отырып,жеке құрлымдарға, гидротораптарға, ағысты реттейтін диспечерлік график және басқада құжаттар, су қоймаларындағы су ресурстардың режимін реттеу,осылардың барлығы ереже сәйкес толық әзірленеді.
Ережеден тыс Бұқтырма, Өскемен және Шүлбі су қоймаларына өту кезінде күтпеген мән-жайлар туындаған кезде, құрылымдарға қауіп төнгенде және кезек күттірмейтін шұғыл қабылдауды талап ететін шаралар орнағанда және тағыда басқа табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туындаған кезде жағдайда ғана су режимін өзгертуге болады.
Мынандай жағдайларда кезінде режимді өзгерту керек болса, сутораптарына жауапты тұлғалар үкімдігін жүргізген мезгілде бұл туралы қызығушылық танытқанда ұйымдар мен ведомстар , сондай-ақ Қазақстан Республикасының төтенше жағдайлар агенттігі, халықтың және шаруашылық объектілерінің су қоймалары және өзен маңайындағы учаскелердің қауіпсіздігіне назар аудару керек.
Ережелерінің сақталуын бақылау, Қазақстан Республикасының Су кодексін 2-бап 91-тармағына сәйкес табиғи ресурстар және қоршаған ортаны қорғау министрлігінің су ресурстар комитеті жүзеге асырады.
Ескерту: Осы Қағидаларда қалыптасқан тәжірибелер БСЭС және ӨСЭС көрсеткіштік белгілерін пайдалана отырып екі жүйеге сүйенеді: Балтық теңізінің жүйесі (Балтық теңізінің деңгейінен жоғары нүкте есепке алынуы) және техжоба жүйесі (жоғарғы деңгеймен алыған техникалық жобалау). Барлық жүйелерде біртектлік болу үшін Балтық теңізінің деңгейін қолданады.
Бұқтырма СЭС гидротурбиналардың жұмыс істеуіне байланысты доңғалақтарын жаңасына ауыстырып тұру, оның энергетикалық көрсеткішін жақсартуына септігін тигізеді, энергетикалық көрсеткіштің СЭС модернация лау және табиғи эксплутациялаудан өткенен кейін ,оны қайта үйлестіру керек.
1.6 Ертіс каскадын бақылау кезіндегі орындалатын электронды бағдарламалар
Су ресурстарын бақылау және де апаттын алдын алу және ақпаратты жылдам жеткізуге байланысты, жаңа заманның ағымына қарай ақпараттық ғасырға сай электронды бағдарламалар жұмысты жылдамдату мен оңайтады. Негізінен әр кәсіп орынның ө з электрондық мекен-жайлары, сонымен қатар оныңда өз түрлері бар. Семей қаласының Ертіс бассейн инспекциясыда барлық электронды журналдар мен бағдарламарды пайдаланады, соның ішінде су ресурстарын басқаруға байланысты кең түрде пайдаланатын екі бағдарламаны айттып өтемін.
Су ресурстарын басқаруға арналған бірыңғай ақпараттық-талдау жүйесі (Единая информационно-аналитическая система по водными ресурсами)
Жүйедеі орындалған бірыңғай WEB-қосымшасы үш блоктың көмегімен әртүрлі ұйымдың ресуртарына байланысты ашылады. Әрбір блок үшін өзіндік белгілері бар және олар мыналар: су ресурстарын пайдалану комитеті; су бассейн инспекциялары; сыртқы шаруашылық қожалықтары.
Жүйеге ғаламтор арқылы маман өзінің аты-жөнін мен құпия сөзін енгізу арқылы жүйеге қосылады. Бұл програмада бүкіл су ресурстары туралы ақпараттарды сақтайды, тәжірбиелер, заңдар мен жаңа өңделген мәліметтер , күнделікті бақылауға арналған мониторинг, картографиялар, гидротехника- лық құрылымдар, су шаруашылығына қатысты тағы да басқада толық ақпараттар қарастырылған.
Жүйе мынандай бөлімдерден тұрады: каталогтар, суды пайдалану, картография, мониторинг, гидротехникалық құрылымдар, анализ, заңдар.
Су ресурстарын басқаруға арналған бірыңғай ақпараттық-талдау жүйесі програманың маңызы: 8 су бассейінін бақылау ыңғайлығы; су деңгейлері мен су шығындары туралы ақпарт толық түрде қамтылған; жобалар енгізілген; әр өзеннің бойындағы пунктер анық көрсетілген; ақпарат алмасуға тиімді; апаттың алдын алуға барынша ықпал етеді.(сурет 1.2)
Сурет 1.2 Су ресурстарын басқаруға арналған бірыңғай ақпараттықталдау жүйесінің суреттері
Бірыңғай жүйедегі мемлекеттік ұйымдардың электронды құжат айналымы (ЕСЭДО) - мемлекеттік ведомстволық және ведомствоаралық органдардың ісқағаздар ісін айқын және тиімділігі жоғары технологиялық процестерді жүргі -зу жолымен мемлекеттік органдарды құжаттамалармен қамтамасыз ету Электронды құжаттың артықшылығы:
- электрондық құжаттардың жылдам жеткізілуі, уақытымызды үнемдейді; - қысқартылатын және тіркелетін құжаттарды іздеу ыңғайлы;
- Қазақстан Республикасы бизнес-үдерістерінің іс қағаздарын жүргізу, рәсімдеу, реттеу қауіпсіз
- хаттың жетуі кепілдендіріледі (яғни электрондық құжаттарды жіберушіге электрондық хабарламаның жеткізілгендігі туралы ақпарат көрінеді).
2014 жылғы желтоқсан айында 65 орталық және 16 жергілікті атқару- шы органдардың, 1950 мемлекеттік органдардың аумақтық бөлімшелерінің белсенді пайдалана бастағаны көрсетілген. Жүйеде әр құжаттың келген күні мен уақыты және қабылданған уақытты және тіркеу уақытты мен орындалу уақыты көрсетіледі, сонымен қатар жауапты маманды көрсетеді.Келген құ- жатты маман дер кезінде қабылдап, құжатты қарап, мерзімміне кешіктірмей, басшыға тапсыру. Басшы қағазға қол қойған сәттен бастап құжат заңды күшіне енеді және электронды құжат арқылы ол мақұлданады. (1.3-сурет)
Сурет 1.3 Бірыңғай жүйедегі мемлекеттік ұйымдардың электронды құжат айналымы (ЕСЭДО) жұмыс кезіндегі көрінісі
1.7 Ертіс бассейнің су ресурстарын басқару кезіндегі даулы мәселер мен оларды шешу жолдары
Жобада "Ұлттық жоспары бойынша су ресурстарын бірігіп басқару және су үнемдеу туралы" БСИ қазіргі таңда ҚР Су кодексінің барлық ережелерін іске асыра алмауда, , оның ұйымдық құрылымын күшейту, оның ішіндегі БСИ штаттары ұлғайту. Құжат айналымының артуы жағдайы бойынша бассейндік инспекциялардың өкілеттігін кеңейтеуге қосымша 11 бірлік штат қажет. 2016 жыл аралығында Ертіс бассейндік инспекциясына 4000-ға жуық жеке және заңды тұлғалардың өтініштері келіп түсті, әртүрлі сұраныстардағы жоғары тұрған инстанцияларды есепке алмағанда. Қазіргі кездегі штатағы инспекция қызметкерлерінің жұмыс жоспары жетерлік, ал ол жыл өткен сайын оданда көбеюде.
Үкіметтің қаулысымен 8 қазан 2010жылы №1045 құжаттар тізімін жобадан алдын ала келісу шараларын жасау, құрылыс салу жобасы және ұйымдардың ұсыныстары мен тағы басқа құрылымдар салу, олардың су көздеріне әсер етуі туралы анықтама, сонымен қатар құжаттардың келісіміне сай құрылыс болатын аумақтың басқада құрылымдардың су көздеріне тигізетін әсер қарау. Біз ойлаймыз оның бәрі артық әуре-салсаң. Тек жобаны қарауға өтініш жазу керек және құрылыс туралы құжаттар қаралу , қаралатын аумақтық актісі болса болғаны дұрыс.
2. СУ РЕСУРСТАРЫН КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ БӨЛІМ
2.1 Коммуналды- тұрмыстық сумен қамтамасыз ету
Бұл тарауды орындддааау кезінде келесі деректерді (2012 жылға жақын және алыс болашаққа) келтіру қажет;
1. өзен алабында халық саны (жеке қала және ауыл халқы);
2. абаттандыру дәрежесі бойынша оларды категорияларға бөліп. елді мекендердің санын;
3. комуналды-тұрмыстық су тұтыну және суды бұру көлемін;
4. шаруашылық-ауыз су және мәдени-тұрмыстық су тұтыну үшін зиянды заттардың ШРЕК (шекті-рұқсат етілетін концентрация) және МСТ 2874-82 талаптарына су сапасының сәйкестігін;
5. ақаба сулардың сапасын.
Ауылдық және қалалық халықтың осы уақыттағы саны жіне болашақтағы оның өсімі, тиісті анықтамалар бойынша анықталады. Болашақта халықтың өсуін болжау, халық санының ұлғаюы есебіне орай, орташа республикалық деректер бойынша бағалауға болады. Бұл өсім, Орта Азия халықтарының тууы және көшіп-қонуы есебінен, жылына 2,6% құрайды . Қалалық және ауылдық халықтың санын есептеу нәтижелері және қалалық және ауылдық халық қатынасы 4-кестеде келтірілген.
Кесте 2.1
Қалалық және ауылдық халықтың саны мен қатынасы, %
Халық
Есептік деңгейлер
2012 ж.
Жақын болашақта
Алыс болашақта
Қатын ас,%
Саны
Қатын ас, %
Саны
Қатын ас, %
саны
Барлығы, оның ішінде
қалалық
ауылдық
100
42,4
57,6
80
33,92
46,08
100
46,2
53,8
103,41
47,78
55,63
100
50
50
133,67
66,835
66,835
1 тұрғынға келетін комуналды-тұрмыстық су тұтыну нормалары q ҚНжЕ 2.04.02-84 бойынша қабылданады.
Берілген курстық жұмысты орындау кезінде үлестік орташа тәуліктік су тұтыну және суды бұру мөлшерін 6-кесте бойынша қабылдаймыз.
2.2-кесте деректері ескеріліп, қалалық және ауылдық су тұтыну және суды бұру көлемдері келесі формулалар бойынша анықталады.
WBr=Hr* qr *3651000 (2.1)
Wkr=Hr* qrI *3651000 (2.2)
WBc=Hc* qc *3651000 (2.3)
Wkr=Hc* qrI *3651000 (2.4)
мұнда: WBr және WBc - тиісінше қалалалық және ауылдық коммуналды-тұрмыстық сумен қату көлемдері, м3жыл;
WKr және WKc -қалалық және ауылдық суды бұру көлемдері, м3жыл; Hr және Hc - тиісінше, қалалар мен ауылдық елді мекендердегі халық саны;
qr және qc- тиісінше бір қалалық және ауылдық тұрғынға келетін су тұтыну нормалары, лтәулік;
qrI және qrI -қалалық және ауылдық суды бұру нормалары, лтәулік. Жоспарланатын су тұтыну және суды бұру көлемдері 5-кестеге түсіріледі.
Шаруашылық-ауыз су және мәдени-тұрмыстық суды пайдалану мақсаты үшін сапасын бағалау, МСТ 2874-82 және судағы зиянды заттардың ШРЕК талаптарына сәйкес жүргізіледі.
МСТ 2874-82 және судағы зиянды заттардың ШРЕК [5] талаптарына су нысанындағы судың сапасының кез-келген көрсеткіштері бірінің сәйкес болмаған жағдайында, су алуды ұйымдастыру орнындарында су сапасын жақсартуға бағытталған шараларды (механикалық, биологиялық, химиялық) ұсыну қажет.
Шаруашылық-тұрмыстық ақаба суларының сандық сипаттамасы айтарлықтай алуан түрлі болып келеді. Олардың құрамы мен қасиеттері айтарлықтай жақсы зерттелген. Шаруашылық-тұрмыстық ақаба сулардың сапалық сипаттамаларын анықтау үшін, 1 адамға есебінен оттегіге биохимиялық қажеттілігін анықтау қажет.
Зерттелген аудан үшін суды бұру нормасын біле отырып, шаруашылық-тұрмыстық ағындардың концентрациясын келесі формуламен есептеуге болады
с=aqrI (2.5)
Cc=aqcI (2.6)
мұнда: Cr; Cc - тиісінше қалалық және ауылдық коммуналды-тұрмыстық ағындардың ластануының бастапқы концентрациясы, тұрмыстық гл;
qrI және qcI - 1 адамға келетін тиісінше қалалық және ауылдық халыққа суды бұру нормалары, лтәулік.
Курстық жұмыста ақаба сулардың тығыз қалдығының (минералдылығы) шамасын анқытаса жеткілікті деп саналады. Шаруашылықтан шыққан тезек ағыны минералдылығын (гл) 2012 жылғы деңгейге және болашаққа, орташа алынған шама формуласы бойынша есептеген жөн
CKBC=CФ+CrWkr+CcWkcWkr+Wkc (2.7)
мұнда: WKr және WKc - қалалық және ауылдық суды бұру көлемдері, м3жыл;
CФ - су құбыры желісіндегі судың фондық минералдылығы, гл;
Су құбыры желісіндегі судың фондық минералдылығының есебінен 6-кестеге түсіреміз.
Курстық жұмыста, мал шаруашылығынан шыққан ағындар тазаланып (50%-ға дейін) суғару танаптарына ағызылады, ал ағынның қалған бөлігі жер асты суларының жиегіне сүзіледі немесе су арналарына қайта тасталады деген болжаммен, қазіргі уақыттағы су пайдалану схемасын (2012ж.) талдайды.
2.3 Өнеркәсіп
Өнеркәсіптегі су тұтыну және суды бұруды жоспарлау бойынша тарауды жасау үшін мыналар қажет:
1.өнеркәсіптің осы заманғы күйін сипаттау, болашақтағы оның дамуы және су тұтынудың технологиясы;
2.өнеркәсіптегі су сапасына қойылатын талаптар және су тұтыну номаларын анықтау, өзендер мен жер асты суларының қазіргі уақыттағы су сапасына қойылатын талаптарына сәйкестігін айқындау, дәл қазір, Орта Азия республикаларының өнеркәсіп мекемелерінің шамамен 30%-ы, сумен қамтамасыз етудің айналмалы схемасына өткен. Жақын болашақта бұл цифрді 50%-ға дейін, алыс болашақта - 90%-ға дейін жеткізу жоспарланып отыр.
Өнеркәсіптегі орташа жылдық су тұтыну мөлшері Wпр - төмендегі формуламен анықталады
Wпр=Ʃппр*qпр (2.8)
мұнда: Ппр - өнеркәсіп өнімі өндірісінің көлемі;
qпр - өнім бірлігіне шаққандағы шығындалатын су өтімінің нормасы.
2.4 Ауыл шаруашылығы
Мал аруашылығы тұрақты (фермалар, кешендер) және жайымдылық деп бөлінеді. Жайымдылық мал шаруашылығы кезінде ақаба сулар түзілмейді, тек малды шомылдыру және қыстау орындарында болмаса. Одан кейіндері өнеркәсіптік негізде мал шаруашылығын кеңінен дамыту жоспарлануда. Жайылымдық мал шаруашылығын қамтамасыз ететін персонал үшін қажет су көлемі, оншалықты көп шаманы құрамайды, бірақ су сапасына қойылатын талаптар, коммуналды сумен қамтуға қойылатын талаптардай. Малдың суаттартарға қажеттілігі де, мардымсыз ғана, сондықтан курстық жұмыста жайылымдық мал шаруашылығы және оған қызмет көрсететін персонал үшін, су тұтыну жіне суды бұру есептерін жасамаса да болады. Бірақ, мал мен қызмет көрсету персоналын сумен қамтамасыз ету және қайнар көзі сапаларына сипаттама берген жөн. Сонымен курстық жұмыста мал шаруашылығы кешендері үшін ғана су тұтыну және суды бұру мәселелері қарастырылады, мал шаруашылығын дамытуды жоспарлау үшін, өнеркәсіптік негізде алапта келесі жұмыстар жүргізі қажет:
Мал шаруашылығының қазіргі кездегі жағдайы мен оны дамыту жобаларын анықтау;
басқада шаруашылығы кешендері үшін су тұтыну және суды бұру көлемдерін есептеу.
Әр түрлі жануар түрлерінің су тұтыну көлемдері келесі формуламен анықталады
Wж=Nж*qж*3651000м3жыл (2.9)
мұнда: qж - бір малға келетін су өтімінің нормасы, лтәулік;
Nж - мал саны.
Жыл сайынғы мал санының өсімі, орташа, 2012 жылғы деңгейден 3 ... 5 % тең етіп қабылданады. Мал шаруашылығы кешендеріне суды бұру, Іріленген нормаларға сәйкес, жалп су тұтыну көлемінің 70...90% (орташа 80% деп алынады) мөлшерінде қабылданады және су бқру есебі 8-кестеге жазылады.
3. ЖОҒАРҒЫ-ЕРТІС КАСКАДЫНДАҒЫ СУ ҚОЙМАЛАРЫН ПАЙДАЛАНУ ЕРЕЖЕЛЕРІ
3.1 Суды пайдалану мен су тұтыну
Су тұтынуға мыналар жатады:
- қалалар мен ауылдарда халық тұтынатын коммуналды-тұрмыстық қажеттіліктегі ауыз су
- ауылшаруашылық және балық шаруашылығы
- өнеркәсіп
Суды пайдалануға жатады:
- гидроэнергетика
- су транспорты
Ертіс өзеніндегі бассейіннің сызбасы, өзен туралы қысқаша анықтамалар, су қоймасы және гидротехникалық құрылымдар
Бұқтырма, Өскемен, Шүлбі гидроэлектростанциялардан қуатты мөлшерлі түрде алуға және электроэнергия өндіруге, энергетикалық жүйеге апталық және тәуліктік бірқалыпсыздығына жүктеледі. СЭС тағыда кіреді жүктемелік функциялар жәнеде апаттық жағдайлар. Бұл функцияларды толық және талап етілу деңгейіне сәйкес, су қоймаларындағы су транспорт -тының қызметті, ауылшаруашылық, балық және коммуналдық шаруашылық- тар, мемлекеттік және қоршаған ортаны қорғау талаптарына сай орындалады
Табиғатты қорғау және кеме қатынасы негізінде Шүлбі СЭС төменгі бьефін жақсарту (тәуліктік ішкі тербеліс шығыны және деңгейі есептелмеген жағдайда) , ШСЭС энергетикалық жұмыс режимін жақсарту,(мүмкіндігінше барлық жиналған қуатты жүктемеге барынша пайдалану) тағыда жоғалған энергияның орнына өндіру үшін гидроэлектростанцияның каскадында ағының көлемін көбейту негізінде Қытай Халық Республикасының әсері болады, жоба бойынша ШСЭС төменгі бьефіне контрреттегіш орнату қарастырылған.
Су көлігіне қажет -кеме жолының қатынасы кезінде өзендегі су деңгейінің навигациялық уақытты 5 сәуірден-20 қараша уақыт аралығында (мемлекеттік су жолдары талапына сай кеме жолдарын жағдайы), Өскемен және Шүлбі су қоймаларының төменгі бьефінен су жіберуді орташа қамтамасыз етеді. Одан басқа навигациялық мерзім кезінде шлюздың жұмысы гидротораптың жоғарғы бьефінің есептелген деңгейіден қалыпты болғаны жөн.
Ертіс өзеннің жайылымасының экологиялық жүйесін және оның биологиялық ресурстарын толықтай сақтау мақсатында, табиғатты қорғау негізінде көктемгі су тасқыннан жыл сайын іске асырады.
Қ.Сәтпаев атындағы су жинауғыш каналы жыл бойы өнеркәсіпті, коммуналды және ауылшаруашылығын сумен қамтамасыз ету керек.
Вегетациялық уақыт кезінде Ертіс өзенніндегі суды әрдайым жайылымға және көлтабандап суғаруға жіберіп отырады.
Өткенге шолу жасасақ алқапты суғару, оның ішінде көлтабандап суғару сонымен қатар әртүрлі салада халық шаруашылығы үшін су тұтынуы және оның жағдайы, әр кезде жасалған болжамдарының динамикасы.
Балық шаруашылылығы, ескі арналар және көлдердегі көктемгі су тасқыны кезінде табиғатты қорғау талаптарына сәйкес су қоймасындағы режимнің деңгейі көрсетіледі.
3.2 Су қоймасының жұмыс істеу ережесі
Каскадты су қоймасының негізгі міндетті.
Ертіс өзеннің ағысын Бұқтырма су қоймасы жыл бойы өзіне негізгі жауапкершілікті иелене отырып, су тасқынының алдын алу, есептелінген болжамдар мен өзендегі су бассейннің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ "УНИВЕРСИТЕТІ" КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЕМЕС АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМ
Су ресурстары және мелиорация кафедрасы
САЙЛАУБЕКОВА ДИНАРА ҒАЛЫМБЕКҚЫЗЫ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Шығыс Қазақстан облысының жоғарғы Ертіс суқоймаларының су ресурстарын пайдалану схемасы
5В081000 - Жерді мелиорациялау, баптау және қорғау мамандығы
Алматы 2018
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ауыл шаруашылығы
минисТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ "УНИВЕРСИТЕТІ" КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЕМЕС АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМ
Гидротехника, мелиорация және бизнес факультеті
Су ресурстары және мелиорация кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:__________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ _____________________
Беттер саны _____________
Сызбалар мен көрнекі материалдар_____________
Қосымшалар_____________
Орындаған ___________________________________ ________
(аты-жөні)
20___ ж. ______________ қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі ________________ ____________________________
(қолы) (тегі,аты-жөні)
Жетекші ________________ ______________________________
(қолы) (тегі,аты-жөні)
Арнайы тараулар кеңесшілері:
_____________________ _______________ ____________________________
(тарау) (қолы) (тегі,аты-жөні)
_____________________ _______________ ____________________________
(тарау) (қолы) (тегі,аты-жөні)
Норма бақылау _______________ ___________________________
(қолы) (тегі,аты-жөні)
Сарапшы _______________ ___________________________
(қолы) (тегі,аты-жөні
Алматы 2018ж.
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ "УНИВЕРСИТЕТІ" КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЕМЕС АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМ
Гидротехника, мелиорация және бизнес факультеті
Су ресурстары және мелиорация кафедрасы
5В081000 - Жерді мелиорациялау, баптау және қорғау мамандығы
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау
ТАПСЫРМАСЫ
Білім алушы ___________________________________ _______________________________
(аты-жөні)
Жұмыс (жоба) тақырыбы
___________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ __________________________________
Университет бойынша 20___ж __________________ №____ бұйрығымен бекітілген
Дайын жұмысты (жобаны) тапсыру мерзімі 20___ж _________________
Жұмыстың (жобаның) бастапқы деректері
___________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ______________
___________________________________ _______________________________
Дипломдық жұмысты (жобаны) өңдеуге арналған мәселелер тізімі
___________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ____________________
Графикалық материалдардың тізімі (қажетті жағдайда)
___________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ____________________
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер
___________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ _________________
Жұмыстың (жобаның) арнайы тараулары бойынша кеңесшілері
Тарау
Кеңесші
Мерзімі
Қолы
Кафедра меңгерушісі ________________ ____________________________
(қолы) (аты-жөні)
Жұмыс жетекшісі ________________ ____________________________
(қолы) (аты-жөні)
Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент ________________ _____________________________
(қолы) (аты-жөні)
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау
ГРАФИГІ
Рет саны
Тараулар және қарастырылатын сұрақтар тізімі
Жетекшіге ұсыну мерзімі
Ескертулер
Кафедра меңгерушісі ________________ ____________________________
(қолы) (тегі,аты-жөні)
Жұмыс жетекшісі ________________ ____________________________
(қолы) (тегі,аты-жөні)
Тапсырманы орындауға
қабылдадым, білім алушы___________ _____________________________
(қолы) (тегі,аты-жөні)
АҢДАТПА
Бұл дипломдық жобада Шығыс Қазақстан облысындағы Жоғарғы- Ертіс каскадындағы суқоймаларының су ресурстарын пайдалу жөнінде қарастырдық. Дипломдық жұмыста су электрстанциясын қайта жобалау, ауданының табиғи-шаруашылық жағдайлары, су ресурыстарын кешенді пайдалану, су ресурстарын қадағалау мен пайдалану,бөгеттердің қауіпсіздігі, облыстың су қоймаларына сипаттама берілген. Соның ішінде Шүлбі СЭС жобасы көрсетілген.
Бөгеттің жоғары және төмеңгі бьфті қалыптастыру, құрылыстың тұрақтылығы мен биіктігін анықтау, құлама беткейдің орнықтылығын есептеу жүргізілді.
Жоғарғы-Ертіс каскадындағы су қоймаларын су ресурстарын пайдалану ережелері мен қауіпсіздігі, су ресурстарын кешенді пайдалану мен су ресурстарнынын ауылшаруашылығы мен басқада салаларда пайдалану.
МАЗМҰНЫ
Нормативтік сілтемелер
Белгілер мен қысқартылған сөздер ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.
Жалпы бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Ертіс бассейінің алып жатқан аумағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Ертіс өзеннің бойындағы ШҚО агроклиматы ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 ШҚО гидрологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.4 Ертіс бассейінің негізгі ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.5 Су шаруашылығын басқару құрамы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.6 Ертіс каскадын бақылау кезіндегі орындалатын электрон ды бағдарламалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.7 Ертіс бассейнің су ресурстарын басқару кезіндегі даулы мәселер мен оларды шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.
Су ресурстарын кешенді пайдалану бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Коммуналды-тұрмыстық сумен қамтамасыз ету ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Өнеркәсіп ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3 Ауылшаруашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.4 Құрылыс есебін жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.
Жоғарғы-Ертіс каскадындағы су қоймаларын пайдалану ережелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1 Суды пайдалану және су тұтыну ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2 Су қоймаларының жұмыс істеу ережелері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
3.3 Табиғатты қорғау мақсатындағы су жіберу ... ... ... ... ... ... ... . ... ...
3.4 Гидрометеорологиялық қамтамасыздық ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
3.5 Ертіс бассейінің сушаруашылығын басқарудағы су ресурстарын пайдалуды реттеудегі рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.6 Ертіс өзеніндегі бассейннің жылдық су тұтыну көрсет кішінің Уақытша ережесі мен Жоғарғы-Ертіс каскады ның Жаңа ережесі бойынша салыстыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.
Жоғарғы-Ертіс каскадындағы ірі су электростанциясы ... ... ... ... ... ...
4.1 Бұқтырма су электростанциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.2 Өскемен су электростанциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.3 Шүлбі су электростанциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.
Техникалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5.1 Бөгеттің көлденең пішінін құрастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.2 Бөгет биіктігін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.3 Топырақтан соғылған бөгет денесі арқылы су сүзілуін есептеу тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5.4 Біртекті дренажсыз бөгет табаны су өткізбейтін топырақтан тұратын ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.5 Табаны су өткізбейтін өзекті бөгет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.6 Бөгеттің төменгі құлама беткейінің орнықтылығын есептеу тәсілі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.7 Су жібергіш және суды ақтарып құрғатқыш құрылым дар, олардың түрлері, конструкциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.8 Су қоймасының құрамындағы суды ақтарып құрғатқыш құрылымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.9 Су жібергіш және су ақтарғыш құрылымның бьефтерінің қиылыстыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6.
Жобаның қауіпсіздігі мен экологиялығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6.1 Бөгеттің қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6.2 Жобаның экологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
7.
Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7.1 Жер бетіндегі суресурстарының пайдаланған бөлігі үшін төлемақы алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Нормативтік сілтемелер
1. СНиП 2.06.01.-86. Гидротехнические сооружения. Основные положения проектирования.
2. СНиП 2.06.05.-84. Плотины из грунтовых материалов.
3. СНиП 2.06.06.-85. Плотины бетонные и железобетонные.
4. СНиП 2.02.02.-85. Основания гидротехнических сооружений.
5. СНиП 2.06.07.-87. Подпорные стены, судоходные шлюзы, рыбопропускные и рыбозащитные сооружения
6. СНиП 2.06.09.-84. Туннели гидротехнические.
24. СНиП 2.06.03.-85. Мелиоративные системы и сооружения
7. СНиП 2.06.04.-82. Нагрузка и воздействия на гидротехнические сооружения (волновые, ледовые и от судов)
8. СНиП 2.06.08.-87. Бетонные и железобетонные конструкции гидротехнических сооружений.
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР
ПӘК - Пайдалы әсер коэффициенті;
ШҚО - Шығыс Қазақстан облысы;
ҚСД - Қалыпты су деңгейі;
ӨКД - Өлі көлем деңгейі;
УКД- Уақытша көлем деңгей
ЖБ-жоғарғы бьеф
ТБ-төменгі бьеф
БД-Балтық теңізі деңгейінің биіктігінің белгісі
ТП-Техника жобалық биіктік белгісі
СЭС-Су электр станциясы
БСЭС-Бұқтырма су электр станциясы
ШСЭС-Шүлбі СЭС
ӨСЭС-Өскемен СЭС
ШҚОГМО-Шығыс Қазақстан Облысының Гидрометеорологиялық орталығы
СРК-Су ресурстар комитететі
ҚХР-Қытай Халық Республикасы
ТРжҚОҚМ-Табиғи ресурстар және қоршаған ортаны қорғау
министірлігі
МК - Магистраль канал;
ҚМШ - Қалдықтардың мүмкіндік шегі;
МШК - мүмкіндік шекті концентрациясы;
м - метр;
м2 - шаршы метр;
м3 - текше метр;
мм - миллиметр;
с - секунд;
мс - метрсекунд;
м3с - текше метрсекунд;
км - километр;
км2 - шаршы километр;
км3 - текше километр;
м3км - текше метркилометр;
га - гектар;
цга - 1 гектар жерден центнер есебінде алынған өнім мөлшері;
лс - 1 секунд уақытта қаншалықты сұйықтың мөлшері өтті;
гм3 - граммтекше метр.
АНЫҚТАМАЛАР
Су ресурстары - белгілі бір территорияның топырақ және атмосфера ылғалын қоса алғанда , пайдалануға жарамды барлық жер астындағы және жер бетіндегі су қорлары.
Су пайдалану - халық шаруашылығының және тұрғындардың кез-келген қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін су нысандарын пайдалану.
Су ресурстарын кешенді пайдалану - су ресурстарын халықтың және экономиканың әр түрлі салаларының қажеттерін қанағаттандырып, сарқылтпай пайдалану.
Бөгет - судың деңгейін көтеру үшін су тоқтататын тосқауыл құрылыс.
Су шаруашылығы - халықтың және халық шаруашылығының қажетін сумен қамтамасыз етуді, оны тиімді пайдалануды, қорғауды қарастыратын шаруашылық саласы.
Суды қорғау шаралары - табиғи су көздерін тиімді пайдалану, таза сақтау, қалдықтармен ластамау шараларының жүйесі.
Су пайдалану мөлшері - судың пайдаланушыға қажетті мөлшері.
Су жинайтын аудан - жер бетіндегі немесе жер астындағы судың жиналатын орны.
Су жібергіш - су қоймалардан артық суды ағызып шығаратын гидротехникалық құрылым.
Пайдалы әсер коэффициенті (пәк) - қуатты өзгертіп пайдалану кезіндегі жүйенің (машина, құрылғы) тиімділігін көрсететін шама.
Табиғат қорғау - өзімізді қоршаған табиғи ортаны сақтауға, тиімді пайдалануға, жаңартуға, жақсартуға бағытталған шаралар жүйесі.
Еңбекті қорғау - еңбек жағдайының адам өміріне, денсаулығына қауіпсіз болуын қамтамасыз етуге бағытталған шаралар жүйесі.
Жер асты сулары - барлық физикалық күйдегі литосфераның сулары.
Топырақтың ылғал сыйымдылығы - топырақтың ылғалды ұстау қабілетінің сандық сипатының шамасы.
Су балансы - қарастырылатын нысан үшін таңдалған уақыт аралығындағы су қорының өзгерістерін ескере отырып, оның кірісі мен шығысының арақатынасы.
Су қоры - еліміздің барлық суларының жинтығы. Су қорларға өзендер, көлдер, су қоймалар, жер бетіндегі су көздер мен суаттар, сондай-ақ жер асты сулары, территориялық сулар, мұздықтар, ішкі теңіздер және т.б. кіреді. Су алатын құрылым - өзеннен, көлден, су қоймалардан және т.б. су алуға қызмет ететін гидротехникалық құрылыс.
Сумен қамтамасыз ету - суды тұтынушыларға беру.
Су жіберу - су қоймасын немесе арнасын босату үшін салынған гидротехникалық құрылыс.
Су қоймасы - суды қорғау және ағысын реттеу мақсатында су ағысын бекіту арқылы жасалған суат.
Гидромодуль - суарылатын жердің әрбір өлшеміне (1 гектарға) берілетін судың мөлшері (гектарына лс есебімен).
Гидромодульдің графигі - әрбір құрама гектар егістікті суару үшін керек болатын судың мөлшерін графикалық әдіспен бейнелеу.
Өзен жүйесі - суы бір-біріне қосылып, теңізге немесе көлге бір сағамен құятын негізгі өзен мен оның салаларының жиынтығы.
Өзен алабы- су арындары жеке өзенге немесе өзен жүйелеріне келіп қосылатын жер бетінің белгілі бір аумағы. Кейде Су жиналатын алқап деп те атайды.
Өзен-жер бетіндегі табиғитарна мен тұрақты немесе жыл маусымдарының көпшілік уақыттарында ағатын су ағыны.
Смета-алдағы кірістер мен шығыстарды есептеу, материалдық және ақшалай қаражаттың жұмсалуы мен түсуінің жоспары.
Серіктестік-коммерциялы ұйымдар қызметінің негізгі ұйымдық-құқықтық нысаны.
Гидротехникалық құрылымдар- су обьектілері мен аумақтардың гидрологиялық режимін(су деңгейі, температурасы, ағыс жылдамдығы, лайлылығы, мұз қату және еру құбылыстары, толқындар т.б.) бақылау және реттеу құрылысы.
Су деңгейі - су қоймалары су ағыстары еркін бетінің кез келген шартт жазық бетке (салыстырмалы су деңгейі) немесе теңіз деңгейіне қарағандағы биіктігі.
Су қойма-жер бетіндегі табиғи және жасанды (бөгет, әуіт) ойыстары ағынсыз немесе баяу ағыспен жиналатын су көздері.
Ауыл шаруашылық мелиорациясы-ауыл шаруашылық дақылдарынан мол және тұрақты өнім алу үшін, қолайсыз табиғи жағдайларды түбегейлі жақсарту жолында қолданылатын ұйымдастыру-шаруашылық және техникалық шаралар жүйесі.
КІРІСПЕ
Жұмыстың өзекті мәселесі - тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында ауыл аруашылығына аз көңіл бөлінді. Міне, қазір енді сол бұрынғы жоғалтылған жетістіктерге қайта қол жете бастады. Жер және су ресурстары толығымен дерлік мемлекет бақылауына алынды.
Мемлекеттік су құрылымдары ауыл шаруашылық өніміндерін өндіруге толығымен септігін тигізуі және өркендеуі үшін су саласына және мамадарына ақшалай қосымша көмектер (дотациялар), несиелер, салықтық жеңілдіктер мен үкіметтік тапсырмалар беріле бастады.
Еліміз бүгінде су көздерін және құрылымдарын жөндеу, толығымен реттеу мақсатында қажетті құрал-жабдықтармен қамтамасыз етіп, су шаруашылығын дамытуды жүзеге асыруға мүмкіндіктер жасауда.
Қазақстан жерінің асты да байлық, үсті де байлық - деп атап өткен Елбасы, осы табиғи байлықтарымызды нарықтық экономика жағдайында тиімді пайдалану жолдарын қарастыру керектігін меңзеген болатын. Табиғи ресурстар мәңгі емес. Күндердің -күнінде кез-келген табиғи ресурс азаяды немесе таусылады. Дәл осы табиғи ресурстар қатарына тіршіліктің көзі болмыш - су ресурстары да кіреді.
Қазіргі кезде еліміздің су шаруашылығы өз дамуының ерекше сатысына көтерілді, өйткені халық шаруашылығындағы жылдан-жылға ұлғайған су тұтынушылық кейбір аудандарда су қорларының азаюына және мүлдем бітуіне себеп болып отыр.
Жұмыстың мақсаты және зерттеу міндеттері - ШҚО Жоғарғы-Ертіс каскадындағы су қоймаларындағы су ресурстарын тиімді де және табиғи тасқынды ескере отырып қауіпсіздікті сақтау мен су ресурстарын кешенді пайдаланудың тиімді жолдарын негіздеу.
Зерттеу нысаны Жоғарғы-Ертіс каскадындағы су қоймалары.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы:
- ШҚО, Шүлбі бөгенін, су жібергіш құрылымын қайта құруды жобалау;
- Бөгендердің қауіпсіздігін сақтау
-жасанды су қоймасын салу нәтижесінде балық шаруашылығын өркендетуге мол жағдайлар жасау.
Жоғарғы-Ертіс каскадындағы су қоймалынындағы су ресурстарын пайдалану ережелерін саөтай отыра,су ресурстарын кешенді түрде ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіпе тиімді пайдалану
1. ЖАЛПЫ БӨЛІМ
1.1 Ертіс бассейінің алып жатқан
ШҚО мен Павлодар облысынада 986 өзен бар, олардың жалпы ұзындығы 29мың. км. Олардың 198 өзеннің 6,1 мың. км. Балқаш-Алакөл бассайіне, ал 788 өзен Ертіс бассейіне тиесілі. 28 өзен мен Қара Ертіс трансшекаралық өзендерге жатады.Оның алтауы: Үлкен Ұласты, Алқабек, Белезекті, Аққаба, Бұрханбұлақ, Қарақита шекарада жатыр, ал 22 өзен қиылысып жатыр.
Ертіс бассейні Шығыс Қазақстан облысының гидрографикалық желісі,табиғат жүйесі мен ауданның климат жағдайын байланыстыратын.
Ертіс өзені ШҚО мен Павлодар облыстарының гидрографикалық тораптарының орталығы және мемлекеттің ерекше су объектісі болып табылады. Биіктігі 2500 м. болатын Моңғолия жеріндегі Алтай тауларынан бастау алады. Ертіс өзені Қазақстан жері арқылы Шығыс Қазақстан облысы және Павлодар облыстары арқылы өтеді. Жалпы ұзындығы 4280 км, оның 1698 км-і Қазақстан жерінде, 618км. ҚХР арқылы ағады. Су жиналатын алабы 1643 мың км2.
Сурет 1.1 Ертіс бассейінің алып жатқан аумағы
1.2 Шығыс Қазақстан облысының агроклиматты
Облыс климаты күрт континенталды. Жазықтық және таулы аймақтардағы климаттық жағдайлары температура тәртібі бойынша және жауын-шашынның мөлшерімен өзгеріске ұшырап отырады Ендік аймақтық заңына сай радиациалық теңдіктің көрсеткіштігі 46-51 дейін ккалкв.см. Бұл көрсеткіштің жыл сайын солтүстіктен оңтүстікке қарай артуы байқалады, сонымен қатар таудың биіктегеніне қарай радиациада мөлшері өсуде.
Ең суық қаңтар айында орташа айлық ауа температурасы -17 -18ºС, ал кейбір жерлерде -13С, биік тау арасынадағы қазаншұңқырларында - 26°С-қа дейін барады. Ең жылы қыс айларында орташа айлық температура облыстың оңтүстік-батыс бөлігінде -10С төмен түспейді. Ең жылы шілде айында температурасы +16+23ºС. Жылдық температураның өзгеруі 33-41ºС тең. Кейбір қыстардағы ең төменгі температура -43, -55ºС, ал жаздағы ең жоғарғы +35+43ºС жетеді. Жазда таудағы орта температураның таралуы биіктігіне байланысты.
Облыстың климаты тым континенттік. Жауын-шашын: солтүстік-шығысында 350 - 380 мм, оңтүстік-шығысында 250 - 300 мм, батысында 200 - 250 мм аралығында, Кенді Алтайдың батыс бөлігінде 1000 - 1500 мм, облыс бойынша вегетациялық кезең 175 - 200 тәулікті құрайды. Таулы және тау бөктері аудандарында аязсыз кезеңдер үш айдан кем созылады, басқа аймақтарында бес айға дейін болады. Жылы кезеңдегі жауын-шашындар бірқалыпты болып бөлінеді. Зайсан көлі ауданында 100мм аз, ал таулы және тау бөктері аудандарында - 300 мм және одан да көп жауын-шашын жауады. Жылдық жауын-шашын мөлшері 165-тен 200 мм (шөл және шөлейт аймақтарда) 800-1500 мм (Орловка, Кіші Үлбі, Тарбағатайдың таулы жерлері) сәйкес өзгереді. Жылы кезеңдегі жауын-шашындар (сәуір-қазан) суық кезеңдердегі жауын-шашындардан (қараша -наурыз) басым болып келеді. Бұл облысқа тән континенталды белгісі. Облыстың барлық аймағында ең көп жауын-шашын жаз айларына келеді, көбірек екінші жартысына. Бірақ, бұған қарамастан, жаз бойы бұлыңғыр күндер саны ашық күндерге қарағанда үш-төрт есе аз болады (бұлыңғыр күндердің орташа саны жылы кезеңдерде айына 6-11 күннен аспайды). Қыс суық және ұзақ (5-6 ай). Облыс бойынша қар жамылғысы біркелкі болып түспейді; таулы және тау бөктері аудандарында оның биіктігі орташа 60-80 см және одан биікке жетеді, ал далалы және шөлейтті жерлерде 15-25 см, кейбір жерлерде 15 см де жетпейді. Қар жамылғысының біркелкі болып түспеуі топырақтың біркелкі емес тереңдікте қатуына әсер етеді.
Қысқы кезеңде облыс аумағының көп бөлігінде оңтүстік-шығыс және оңтүстік бағыттағы, жылы кезеңдерде - шығыс және солтүстік-шығыс бағыттағы жел басым болады. Желдің орта жылдамдығы 2,5-3,5 мс тең. Бірақ облыстың жекелеген аудандарында күшті жел (15 мс және одан да көп) ерекше болып табылмайды, және осындай желдің бір жылдағы күндерінің орташа саны 18-20 жетеді. Желдің анағұрлым көп соғуы Жалғыз Төбе, Қарауыл, Жарма стансалары аудандарында байқалады. Көпжылдық орташа күзгі-қысқы кезеңдерде (қазан-наурыз) бұл жерде 70-тен 105-ке дейін күшті желді (күштілігі 15 мс және одан да көп) күндер байқалады
1.3 ШҚО гидрологиясы
Өзен аралас түрле коректенеді, негізінен қар суымен, мұз суымен, төменгі ағыстарында қар суымен, жаңбыр және жер асты суымен толысады. Алабы Алтай тауларының оңтүстік-батысын, Тарбағатайдың солтүстік-батыс баурайын, Сарыарқаның солтүстік-шығысын,Ресей жерінде Батыс Сібір жазығы мен Шығыс Орал етегінде жатыр.
Қазақ жерінде Ертіс ағыны Тарбағатай , Сауыр, Нарын, Қалба, және Қатын жоталарынан, Құлынды даласынан бастау алады. Көп жерінде тау сілемдерін тіле терең шатқалдар қалыптасқан. Бұл тұста жағаларының биіктігі 500 м-ге жетеді. Құлынды даласында өзеннің арнасы кеңейіп, жайылмасы пайда болады. Таулық аңғары (250 м биіктікке дейін) қылқан жапырақты орманды, оң жағы көбіне қарағайлы шабындықты келеді, осы тұстағы арнасының ені 100 - 150 м, Омбы қаласы тұсында 6 - 8км, Тобыл кент тұсында 25 - 30 км-ге жетеді.
Ертіс өзеннін бойында кеме қатынасы бар. Басты кемежайлары: Өскемен, Семей, Павлодар,Омбы,Тобыл,Ханты-Мансийск. Ертіс каскадында-ғы үшінші саты Шүлбі СЭС-і бөгетінің құрылысынан басталды. Ертіс алабының су энергетикалық ресурстарын игеру жылына 30 млрд. квсағ-қа дейін электр энергиясымен қамтамасыз ете алады. Ертістің суы едәуір үлкен аумақ Орталық Қазақстанды сумен қамтамасыз етуге және суландыруға арналған Ертіс-Қарағанды каналының маңызы зор. Ертіс сүйрік, сылан, бекіре, шортан, алабұға, елең және т.б. балықтарға бай. Сазан, табан, көксерке және байкал омулі жерсіндірілген.
Ертіс бассейінде788 өзен, жалпы ұзындығы 23мың км. ШҚО және Павлодар облысының гидрографиялық тораптарының орталығы осы Ертіс өзені болып табылады.
Ертіс өзеннің жармасындағы Семиярка бекетінде орташа көп жылдық су шығыны 853 м3сек құрайды. Ертіс өзеннің негізгі салалары: Бұқтырма өзені (көлемі 6,43 км3), Обь өзені (көлемі 5,58 км3), Үлбі өзені (көлемі 3,24), Күршім өзені (көлемі 1,82 км3 ).Ертіс бассейінің өзенінің орташа көп жылдық су қоры 33,6 км3 жылына құрайды.Ертіс өзені және Зайсан көлі мемлекетің ерекше су объектісі.
Облыс Солтүстік Мұзды мұхит, Карск теңізі бассейніне және ішкі ағынсыз Балқаш көлінің аумағына жатады. Су айырық Тарбағатай және Шыңғыстау жоталары бойынша өтеді. Карск теңізінің бассейнінің ең басты өзені - Ертіс (Қазақстан шегінде 1700 км). Негізгі салалары - Бұқтарма, Үлбі, Ұба, Шар, Қызылсу, Күршім. Қазақтың ұсақ шоқысының өзендерінің суы аз, олардың көбі - құрғап бара жатқандар (Алтынсу, Шаған, Бұғаз, Бақанас, Қаракөл, Аягөз).
Облыста 1968 көл орналасқан. Аумақтың көлдік жері 0,37 % құрайды. Аумақ бойынша көлдер бірыңғай орналаспаған, негізінен Ертіс өзенінің бассейінінде және оның салаларында, биік таулы - Берел сеңгір мұз төңірегінде. Үлкен сутоғандар өзен аңғарлары және тауаралық ойпаттармен (Марқакөл, Алакөл, Сасықкөл) ұштасады. Облыстағы ірі көлдер - Зайсан, Марқакөл, Алакөл, Сасықкөл. Облыс шегінде Оңтүстік-Батыс Алтайда 350-ден астам мұздықтар бар,олардың жалпы жер көлемі 99,1 кв.км. олар биік таулы жерде орналасқан. Ең ірі мұздықтар - Үлкен және Кіші Бұқтырма. Бұқтырма бастауында 9 мұздық бар.
1.4 Ертіс бассейінің ерекшелігі
Ертіс өзені-трансшекарылық өзен болып табылады, бастауын Қытайдың Алтай тауларының сілеміндегі Бесбоғда алып Қазақстан жері арқылы өтіп, Ресей жеріндегі Обь өзенніне құяды. Жалпы ұзындығы 4280 км, оның 1698 км Қазақстан жерінде, 618км Қытай жерінде, 1964км Ресей арқылы ағып өтеді. Су жиналатын алабы 1643 мың км2;
Бассейн өзінің аумағындағы халық пен экономикалық салаларын қамтамасыз ете отырып, Қ.Сәтпаев атындағы канал арқылы суға тапшы үлкен Орталық Қазақстан аумағының 836 мың.км2 ауданнын және де 4млн. халқын сумен қамтамасыз етіп отыр
Қазақстан Республикасының 4 үлкендеу қаласын сумен қамтып отыр
1.5 Су шаруашылығын басқару құрамы
Қазақстан Республикасының Су кодексіне және Қазақстан Республика- сының Заңына сәйкес "Қоршаған ортаны қорғау "туралы, су ресурстарын пайдаланудағы Жоғарғы-Ертіс су қоймаларының каскадының ережесі, (бұдан әрі - Ереже) Ертіс өзеніндегі су ресурстарын тиімді пайдалану режимін орна -ту, су экожүйелерін сақтау мүддесінде және өзен алқаптарындағы биотоптар -дың экологиялық тепе-теңдігін және шектеу талаптарын ескере келе, негізгі гидротехникалық құрылымдардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету, халықты және шаруашылық объектілерін оларды кешенді пайдалануға, Өскемен, Бұқтырма және Шүлбі су тораптарының аймағында орналасқанқандығына ықпал етуіне жауап береді.
Ертіс өзендегі су ресурстарын кешенді пайдалану кезіндегі су шаруашылығындағы қатысушы құрамдары:
а) энергетикалық сала бойынша
ААҚ Бұқтарма СЭС;
ЖШС АЭС Өскемен СЭС;
ЖШС АЭС Шүлбі СЭС;
ә) су шаруашылығын басқару саласы:
Ертіс БСБ (Павлодар облысы және ШҚО бөлімдері);
б)өндірістік, ауыл және коммуналдық шаруашылық қызметтері:
Өндірістік, ауыл және коммуналдық шаруашылықтар департаменттері Шығыс Қазақстан және Павлодар облыстарында әкімдіктерінде орналасқан;
в) қоршаған ортаны қорғау кезіндегі қызметтер:
Шығыс Қазақстан және Павлодар облыстарының қоршаған ортаны қорғау және табиғи ресурстар басқарылу орталықтары;
"Ертіс өзеніндегі табиғи алқапқа" қызығушылық білдіретін мемлекеттік мүдделер қауымын ұйымдастыру;
г) су көлігі қызметтер:
Павлодар және Шығыс Қазақстан облыстарының су жолдары Республика- лық қазыналық кәсіпорындары;
Ресей Федерациясының әсері;
Омбы облысының су тұтынуы (егістікті суғару, жайылымды суару, коммуналды сумен жабдықтау) облыстық табиғи ресурстар комитеті ұсынылған.
Ережеге сай іс-қағаздар ісін жүргізетін барлық су шаруашылық кешендерінің басшылықтары, сондай-ақ ұйымдар соған байланысты гидротораптар мен су қоймаларын пайдалану, олардың ведомствалығына тәуелді емес.
Барлық техникалық нұсқаулықтарды пайдалана отырып,жеке құрлымдарға, гидротораптарға, ағысты реттейтін диспечерлік график және басқада құжаттар, су қоймаларындағы су ресурстардың режимін реттеу,осылардың барлығы ереже сәйкес толық әзірленеді.
Ережеден тыс Бұқтырма, Өскемен және Шүлбі су қоймаларына өту кезінде күтпеген мән-жайлар туындаған кезде, құрылымдарға қауіп төнгенде және кезек күттірмейтін шұғыл қабылдауды талап ететін шаралар орнағанда және тағыда басқа табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туындаған кезде жағдайда ғана су режимін өзгертуге болады.
Мынандай жағдайларда кезінде режимді өзгерту керек болса, сутораптарына жауапты тұлғалар үкімдігін жүргізген мезгілде бұл туралы қызығушылық танытқанда ұйымдар мен ведомстар , сондай-ақ Қазақстан Республикасының төтенше жағдайлар агенттігі, халықтың және шаруашылық объектілерінің су қоймалары және өзен маңайындағы учаскелердің қауіпсіздігіне назар аудару керек.
Ережелерінің сақталуын бақылау, Қазақстан Республикасының Су кодексін 2-бап 91-тармағына сәйкес табиғи ресурстар және қоршаған ортаны қорғау министрлігінің су ресурстар комитеті жүзеге асырады.
Ескерту: Осы Қағидаларда қалыптасқан тәжірибелер БСЭС және ӨСЭС көрсеткіштік белгілерін пайдалана отырып екі жүйеге сүйенеді: Балтық теңізінің жүйесі (Балтық теңізінің деңгейінен жоғары нүкте есепке алынуы) және техжоба жүйесі (жоғарғы деңгеймен алыған техникалық жобалау). Барлық жүйелерде біртектлік болу үшін Балтық теңізінің деңгейін қолданады.
Бұқтырма СЭС гидротурбиналардың жұмыс істеуіне байланысты доңғалақтарын жаңасына ауыстырып тұру, оның энергетикалық көрсеткішін жақсартуына септігін тигізеді, энергетикалық көрсеткіштің СЭС модернация лау және табиғи эксплутациялаудан өткенен кейін ,оны қайта үйлестіру керек.
1.6 Ертіс каскадын бақылау кезіндегі орындалатын электронды бағдарламалар
Су ресурстарын бақылау және де апаттын алдын алу және ақпаратты жылдам жеткізуге байланысты, жаңа заманның ағымына қарай ақпараттық ғасырға сай электронды бағдарламалар жұмысты жылдамдату мен оңайтады. Негізінен әр кәсіп орынның ө з электрондық мекен-жайлары, сонымен қатар оныңда өз түрлері бар. Семей қаласының Ертіс бассейн инспекциясыда барлық электронды журналдар мен бағдарламарды пайдаланады, соның ішінде су ресурстарын басқаруға байланысты кең түрде пайдаланатын екі бағдарламаны айттып өтемін.
Су ресурстарын басқаруға арналған бірыңғай ақпараттық-талдау жүйесі (Единая информационно-аналитическая система по водными ресурсами)
Жүйедеі орындалған бірыңғай WEB-қосымшасы үш блоктың көмегімен әртүрлі ұйымдың ресуртарына байланысты ашылады. Әрбір блок үшін өзіндік белгілері бар және олар мыналар: су ресурстарын пайдалану комитеті; су бассейн инспекциялары; сыртқы шаруашылық қожалықтары.
Жүйеге ғаламтор арқылы маман өзінің аты-жөнін мен құпия сөзін енгізу арқылы жүйеге қосылады. Бұл програмада бүкіл су ресурстары туралы ақпараттарды сақтайды, тәжірбиелер, заңдар мен жаңа өңделген мәліметтер , күнделікті бақылауға арналған мониторинг, картографиялар, гидротехника- лық құрылымдар, су шаруашылығына қатысты тағы да басқада толық ақпараттар қарастырылған.
Жүйе мынандай бөлімдерден тұрады: каталогтар, суды пайдалану, картография, мониторинг, гидротехникалық құрылымдар, анализ, заңдар.
Су ресурстарын басқаруға арналған бірыңғай ақпараттық-талдау жүйесі програманың маңызы: 8 су бассейінін бақылау ыңғайлығы; су деңгейлері мен су шығындары туралы ақпарт толық түрде қамтылған; жобалар енгізілген; әр өзеннің бойындағы пунктер анық көрсетілген; ақпарат алмасуға тиімді; апаттың алдын алуға барынша ықпал етеді.(сурет 1.2)
Сурет 1.2 Су ресурстарын басқаруға арналған бірыңғай ақпараттықталдау жүйесінің суреттері
Бірыңғай жүйедегі мемлекеттік ұйымдардың электронды құжат айналымы (ЕСЭДО) - мемлекеттік ведомстволық және ведомствоаралық органдардың ісқағаздар ісін айқын және тиімділігі жоғары технологиялық процестерді жүргі -зу жолымен мемлекеттік органдарды құжаттамалармен қамтамасыз ету Электронды құжаттың артықшылығы:
- электрондық құжаттардың жылдам жеткізілуі, уақытымызды үнемдейді; - қысқартылатын және тіркелетін құжаттарды іздеу ыңғайлы;
- Қазақстан Республикасы бизнес-үдерістерінің іс қағаздарын жүргізу, рәсімдеу, реттеу қауіпсіз
- хаттың жетуі кепілдендіріледі (яғни электрондық құжаттарды жіберушіге электрондық хабарламаның жеткізілгендігі туралы ақпарат көрінеді).
2014 жылғы желтоқсан айында 65 орталық және 16 жергілікті атқару- шы органдардың, 1950 мемлекеттік органдардың аумақтық бөлімшелерінің белсенді пайдалана бастағаны көрсетілген. Жүйеде әр құжаттың келген күні мен уақыты және қабылданған уақытты және тіркеу уақытты мен орындалу уақыты көрсетіледі, сонымен қатар жауапты маманды көрсетеді.Келген құ- жатты маман дер кезінде қабылдап, құжатты қарап, мерзімміне кешіктірмей, басшыға тапсыру. Басшы қағазға қол қойған сәттен бастап құжат заңды күшіне енеді және электронды құжат арқылы ол мақұлданады. (1.3-сурет)
Сурет 1.3 Бірыңғай жүйедегі мемлекеттік ұйымдардың электронды құжат айналымы (ЕСЭДО) жұмыс кезіндегі көрінісі
1.7 Ертіс бассейнің су ресурстарын басқару кезіндегі даулы мәселер мен оларды шешу жолдары
Жобада "Ұлттық жоспары бойынша су ресурстарын бірігіп басқару және су үнемдеу туралы" БСИ қазіргі таңда ҚР Су кодексінің барлық ережелерін іске асыра алмауда, , оның ұйымдық құрылымын күшейту, оның ішіндегі БСИ штаттары ұлғайту. Құжат айналымының артуы жағдайы бойынша бассейндік инспекциялардың өкілеттігін кеңейтеуге қосымша 11 бірлік штат қажет. 2016 жыл аралығында Ертіс бассейндік инспекциясына 4000-ға жуық жеке және заңды тұлғалардың өтініштері келіп түсті, әртүрлі сұраныстардағы жоғары тұрған инстанцияларды есепке алмағанда. Қазіргі кездегі штатағы инспекция қызметкерлерінің жұмыс жоспары жетерлік, ал ол жыл өткен сайын оданда көбеюде.
Үкіметтің қаулысымен 8 қазан 2010жылы №1045 құжаттар тізімін жобадан алдын ала келісу шараларын жасау, құрылыс салу жобасы және ұйымдардың ұсыныстары мен тағы басқа құрылымдар салу, олардың су көздеріне әсер етуі туралы анықтама, сонымен қатар құжаттардың келісіміне сай құрылыс болатын аумақтың басқада құрылымдардың су көздеріне тигізетін әсер қарау. Біз ойлаймыз оның бәрі артық әуре-салсаң. Тек жобаны қарауға өтініш жазу керек және құрылыс туралы құжаттар қаралу , қаралатын аумақтық актісі болса болғаны дұрыс.
2. СУ РЕСУРСТАРЫН КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ БӨЛІМ
2.1 Коммуналды- тұрмыстық сумен қамтамасыз ету
Бұл тарауды орындддааау кезінде келесі деректерді (2012 жылға жақын және алыс болашаққа) келтіру қажет;
1. өзен алабында халық саны (жеке қала және ауыл халқы);
2. абаттандыру дәрежесі бойынша оларды категорияларға бөліп. елді мекендердің санын;
3. комуналды-тұрмыстық су тұтыну және суды бұру көлемін;
4. шаруашылық-ауыз су және мәдени-тұрмыстық су тұтыну үшін зиянды заттардың ШРЕК (шекті-рұқсат етілетін концентрация) және МСТ 2874-82 талаптарына су сапасының сәйкестігін;
5. ақаба сулардың сапасын.
Ауылдық және қалалық халықтың осы уақыттағы саны жіне болашақтағы оның өсімі, тиісті анықтамалар бойынша анықталады. Болашақта халықтың өсуін болжау, халық санының ұлғаюы есебіне орай, орташа республикалық деректер бойынша бағалауға болады. Бұл өсім, Орта Азия халықтарының тууы және көшіп-қонуы есебінен, жылына 2,6% құрайды . Қалалық және ауылдық халықтың санын есептеу нәтижелері және қалалық және ауылдық халық қатынасы 4-кестеде келтірілген.
Кесте 2.1
Қалалық және ауылдық халықтың саны мен қатынасы, %
Халық
Есептік деңгейлер
2012 ж.
Жақын болашақта
Алыс болашақта
Қатын ас,%
Саны
Қатын ас, %
Саны
Қатын ас, %
саны
Барлығы, оның ішінде
қалалық
ауылдық
100
42,4
57,6
80
33,92
46,08
100
46,2
53,8
103,41
47,78
55,63
100
50
50
133,67
66,835
66,835
1 тұрғынға келетін комуналды-тұрмыстық су тұтыну нормалары q ҚНжЕ 2.04.02-84 бойынша қабылданады.
Берілген курстық жұмысты орындау кезінде үлестік орташа тәуліктік су тұтыну және суды бұру мөлшерін 6-кесте бойынша қабылдаймыз.
2.2-кесте деректері ескеріліп, қалалық және ауылдық су тұтыну және суды бұру көлемдері келесі формулалар бойынша анықталады.
WBr=Hr* qr *3651000 (2.1)
Wkr=Hr* qrI *3651000 (2.2)
WBc=Hc* qc *3651000 (2.3)
Wkr=Hc* qrI *3651000 (2.4)
мұнда: WBr және WBc - тиісінше қалалалық және ауылдық коммуналды-тұрмыстық сумен қату көлемдері, м3жыл;
WKr және WKc -қалалық және ауылдық суды бұру көлемдері, м3жыл; Hr және Hc - тиісінше, қалалар мен ауылдық елді мекендердегі халық саны;
qr және qc- тиісінше бір қалалық және ауылдық тұрғынға келетін су тұтыну нормалары, лтәулік;
qrI және qrI -қалалық және ауылдық суды бұру нормалары, лтәулік. Жоспарланатын су тұтыну және суды бұру көлемдері 5-кестеге түсіріледі.
Шаруашылық-ауыз су және мәдени-тұрмыстық суды пайдалану мақсаты үшін сапасын бағалау, МСТ 2874-82 және судағы зиянды заттардың ШРЕК талаптарына сәйкес жүргізіледі.
МСТ 2874-82 және судағы зиянды заттардың ШРЕК [5] талаптарына су нысанындағы судың сапасының кез-келген көрсеткіштері бірінің сәйкес болмаған жағдайында, су алуды ұйымдастыру орнындарында су сапасын жақсартуға бағытталған шараларды (механикалық, биологиялық, химиялық) ұсыну қажет.
Шаруашылық-тұрмыстық ақаба суларының сандық сипаттамасы айтарлықтай алуан түрлі болып келеді. Олардың құрамы мен қасиеттері айтарлықтай жақсы зерттелген. Шаруашылық-тұрмыстық ақаба сулардың сапалық сипаттамаларын анықтау үшін, 1 адамға есебінен оттегіге биохимиялық қажеттілігін анықтау қажет.
Зерттелген аудан үшін суды бұру нормасын біле отырып, шаруашылық-тұрмыстық ағындардың концентрациясын келесі формуламен есептеуге болады
с=aqrI (2.5)
Cc=aqcI (2.6)
мұнда: Cr; Cc - тиісінше қалалық және ауылдық коммуналды-тұрмыстық ағындардың ластануының бастапқы концентрациясы, тұрмыстық гл;
qrI және qcI - 1 адамға келетін тиісінше қалалық және ауылдық халыққа суды бұру нормалары, лтәулік.
Курстық жұмыста ақаба сулардың тығыз қалдығының (минералдылығы) шамасын анқытаса жеткілікті деп саналады. Шаруашылықтан шыққан тезек ағыны минералдылығын (гл) 2012 жылғы деңгейге және болашаққа, орташа алынған шама формуласы бойынша есептеген жөн
CKBC=CФ+CrWkr+CcWkcWkr+Wkc (2.7)
мұнда: WKr және WKc - қалалық және ауылдық суды бұру көлемдері, м3жыл;
CФ - су құбыры желісіндегі судың фондық минералдылығы, гл;
Су құбыры желісіндегі судың фондық минералдылығының есебінен 6-кестеге түсіреміз.
Курстық жұмыста, мал шаруашылығынан шыққан ағындар тазаланып (50%-ға дейін) суғару танаптарына ағызылады, ал ағынның қалған бөлігі жер асты суларының жиегіне сүзіледі немесе су арналарына қайта тасталады деген болжаммен, қазіргі уақыттағы су пайдалану схемасын (2012ж.) талдайды.
2.3 Өнеркәсіп
Өнеркәсіптегі су тұтыну және суды бұруды жоспарлау бойынша тарауды жасау үшін мыналар қажет:
1.өнеркәсіптің осы заманғы күйін сипаттау, болашақтағы оның дамуы және су тұтынудың технологиясы;
2.өнеркәсіптегі су сапасына қойылатын талаптар және су тұтыну номаларын анықтау, өзендер мен жер асты суларының қазіргі уақыттағы су сапасына қойылатын талаптарына сәйкестігін айқындау, дәл қазір, Орта Азия республикаларының өнеркәсіп мекемелерінің шамамен 30%-ы, сумен қамтамасыз етудің айналмалы схемасына өткен. Жақын болашақта бұл цифрді 50%-ға дейін, алыс болашақта - 90%-ға дейін жеткізу жоспарланып отыр.
Өнеркәсіптегі орташа жылдық су тұтыну мөлшері Wпр - төмендегі формуламен анықталады
Wпр=Ʃппр*qпр (2.8)
мұнда: Ппр - өнеркәсіп өнімі өндірісінің көлемі;
qпр - өнім бірлігіне шаққандағы шығындалатын су өтімінің нормасы.
2.4 Ауыл шаруашылығы
Мал аруашылығы тұрақты (фермалар, кешендер) және жайымдылық деп бөлінеді. Жайымдылық мал шаруашылығы кезінде ақаба сулар түзілмейді, тек малды шомылдыру және қыстау орындарында болмаса. Одан кейіндері өнеркәсіптік негізде мал шаруашылығын кеңінен дамыту жоспарлануда. Жайылымдық мал шаруашылығын қамтамасыз ететін персонал үшін қажет су көлемі, оншалықты көп шаманы құрамайды, бірақ су сапасына қойылатын талаптар, коммуналды сумен қамтуға қойылатын талаптардай. Малдың суаттартарға қажеттілігі де, мардымсыз ғана, сондықтан курстық жұмыста жайылымдық мал шаруашылығы және оған қызмет көрсететін персонал үшін, су тұтыну жіне суды бұру есептерін жасамаса да болады. Бірақ, мал мен қызмет көрсету персоналын сумен қамтамасыз ету және қайнар көзі сапаларына сипаттама берген жөн. Сонымен курстық жұмыста мал шаруашылығы кешендері үшін ғана су тұтыну және суды бұру мәселелері қарастырылады, мал шаруашылығын дамытуды жоспарлау үшін, өнеркәсіптік негізде алапта келесі жұмыстар жүргізі қажет:
Мал шаруашылығының қазіргі кездегі жағдайы мен оны дамыту жобаларын анықтау;
басқада шаруашылығы кешендері үшін су тұтыну және суды бұру көлемдерін есептеу.
Әр түрлі жануар түрлерінің су тұтыну көлемдері келесі формуламен анықталады
Wж=Nж*qж*3651000м3жыл (2.9)
мұнда: qж - бір малға келетін су өтімінің нормасы, лтәулік;
Nж - мал саны.
Жыл сайынғы мал санының өсімі, орташа, 2012 жылғы деңгейден 3 ... 5 % тең етіп қабылданады. Мал шаруашылығы кешендеріне суды бұру, Іріленген нормаларға сәйкес, жалп су тұтыну көлемінің 70...90% (орташа 80% деп алынады) мөлшерінде қабылданады және су бқру есебі 8-кестеге жазылады.
3. ЖОҒАРҒЫ-ЕРТІС КАСКАДЫНДАҒЫ СУ ҚОЙМАЛАРЫН ПАЙДАЛАНУ ЕРЕЖЕЛЕРІ
3.1 Суды пайдалану мен су тұтыну
Су тұтынуға мыналар жатады:
- қалалар мен ауылдарда халық тұтынатын коммуналды-тұрмыстық қажеттіліктегі ауыз су
- ауылшаруашылық және балық шаруашылығы
- өнеркәсіп
Суды пайдалануға жатады:
- гидроэнергетика
- су транспорты
Ертіс өзеніндегі бассейіннің сызбасы, өзен туралы қысқаша анықтамалар, су қоймасы және гидротехникалық құрылымдар
Бұқтырма, Өскемен, Шүлбі гидроэлектростанциялардан қуатты мөлшерлі түрде алуға және электроэнергия өндіруге, энергетикалық жүйеге апталық және тәуліктік бірқалыпсыздығына жүктеледі. СЭС тағыда кіреді жүктемелік функциялар жәнеде апаттық жағдайлар. Бұл функцияларды толық және талап етілу деңгейіне сәйкес, су қоймаларындағы су транспорт -тының қызметті, ауылшаруашылық, балық және коммуналдық шаруашылық- тар, мемлекеттік және қоршаған ортаны қорғау талаптарына сай орындалады
Табиғатты қорғау және кеме қатынасы негізінде Шүлбі СЭС төменгі бьефін жақсарту (тәуліктік ішкі тербеліс шығыны және деңгейі есептелмеген жағдайда) , ШСЭС энергетикалық жұмыс режимін жақсарту,(мүмкіндігінше барлық жиналған қуатты жүктемеге барынша пайдалану) тағыда жоғалған энергияның орнына өндіру үшін гидроэлектростанцияның каскадында ағының көлемін көбейту негізінде Қытай Халық Республикасының әсері болады, жоба бойынша ШСЭС төменгі бьефіне контрреттегіш орнату қарастырылған.
Су көлігіне қажет -кеме жолының қатынасы кезінде өзендегі су деңгейінің навигациялық уақытты 5 сәуірден-20 қараша уақыт аралығында (мемлекеттік су жолдары талапына сай кеме жолдарын жағдайы), Өскемен және Шүлбі су қоймаларының төменгі бьефінен су жіберуді орташа қамтамасыз етеді. Одан басқа навигациялық мерзім кезінде шлюздың жұмысы гидротораптың жоғарғы бьефінің есептелген деңгейіден қалыпты болғаны жөн.
Ертіс өзеннің жайылымасының экологиялық жүйесін және оның биологиялық ресурстарын толықтай сақтау мақсатында, табиғатты қорғау негізінде көктемгі су тасқыннан жыл сайын іске асырады.
Қ.Сәтпаев атындағы су жинауғыш каналы жыл бойы өнеркәсіпті, коммуналды және ауылшаруашылығын сумен қамтамасыз ету керек.
Вегетациялық уақыт кезінде Ертіс өзенніндегі суды әрдайым жайылымға және көлтабандап суғаруға жіберіп отырады.
Өткенге шолу жасасақ алқапты суғару, оның ішінде көлтабандап суғару сонымен қатар әртүрлі салада халық шаруашылығы үшін су тұтынуы және оның жағдайы, әр кезде жасалған болжамдарының динамикасы.
Балық шаруашылылығы, ескі арналар және көлдердегі көктемгі су тасқыны кезінде табиғатты қорғау талаптарына сәйкес су қоймасындағы режимнің деңгейі көрсетіледі.
3.2 Су қоймасының жұмыс істеу ережесі
Каскадты су қоймасының негізгі міндетті.
Ертіс өзеннің ағысын Бұқтырма су қоймасы жыл бойы өзіне негізгі жауапкершілікті иелене отырып, су тасқынының алдын алу, есептелінген болжамдар мен өзендегі су бассейннің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz