Күнтізбелік суару жоспары

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ

МИНИСТРЛІГІ

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

«Су ресурстары және мелиорация» кафедрасы

ТҰРМАТ А. Т.

Шығыс Қазақстан облысы, Тарбағатай ауданы, «Көкжыра» шаруа қожалығына қарасты ауданы 210 га жерді суару жүйесінің жобасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

5В081000 - Мелиорация, жерді баптау және қорғау мамандығы

Алматы 2018

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ауыл шаруашылығы

минисТРЛІГІ

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

«Гидротехника, мелиорация және бизнес» факультеті

«Су ресурстары және мелиорация» кафедрасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

Тақырыбы:

Орындаған

(аты-жөні)

20___ ж. «___» қорғауға жіберілді

Кафедра меңгерушісі

(қолы) (аты-жөні)

Жетекші

(қолы) (аты-жөні)

Арнайы тараулар кеңесшілері:

(тарау) (қолы) (аты-жөні)

(тарау) (қолы) (аты-жөні)

Норма бақылау

(қолы) (аты-жөні)

Сарапшы

(қолы) (аты-жөні)

Алматы 2018

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

«Гидротехника, мелиорация және бизнес» факультеті

«Су ресурстары және мелиорация» кафедрасы

5В080500 - «Су ресурстары және суды пайдалану» мамандығы

Дипломдық жобаны (жұмысты) орындау

ТАПСЫРМАСЫ

Студент

(аты-жөні)

Жұмыс (жоба) тақырыбы

Университет бойынша 20___ж «» № бұйрығымен бекітілген

Дайын жобаны (жұмысты) тапсыру мерзімі 20___ж «»

Жобаның (жұмыстың) бастапқы деректері

Дипломдық жобаны (жұмысты) өңдеуге арналған мәселелер тізімі

Графикалық материалдардың тізімі (қажетті жағдайда)

Ұсынылатын негізгі әдебиеттер

Жобаның (жұмыстың) арнайы тараулары бойынша кеңесшілері

Кафедра меңгерушісі

(қолы) (аты-жөні)

Жоба жетекшісі

(қолы) (аты-жөні)

Тапсырманы орындауға

қабылдадым, студент

(қолы) (аты-жөні)

Дипломдық жобаны (жұмысты) орындау

ГРАФИГІ

Кафедра меңгерушісі

(қолы) (аты-жөні)

Жоба жетекшісі

(қолы) (аты-жөні)

Тапсырманы орындауға

қабылдадым, студент

(қолы) (аты-жөні)

МАЗМҰНЫ

СУАРУ ЖҮЙЕСIНIҢ ТӨЛҚҰЖАТЫ

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

СниП 2. 01. 14. 83 Определеное расчетных гидрологических характеристик взамен СН 435-72.

СниП 2. 02. 02-85 Основания гидротехнических сооружений взамен СниП II-7676.

СниП 2. 06. 01-86 Гидротехнические сооружения. Основные местоположения проектирования. Взамен СниП II -51-74 и СниП II-50-74.

СниП 2. 06. 04-82 Нагрузки и воздействия на гидротехнические сооружения(волновые, медовые и от судов) .

Взамен II-57-75.

СниП 2. 06. 05-84 Плотины из грунтовых материаов. Взамен СниП II-53-73.

АНЫҚТАМАЛАР

Су ресурстары - белгілі бір территорияның топырақ және атмосфера ылғалын қоса алғанда, пайдалануға жарамды барлық жер астындағы және жер бетіндегі су қорлары.

Су ресурстарын кешенді пайдалану - су ресурстарын халықтың және экономиканың әр түрлі салаларының қажеттерін қанағаттандырып, сарқылтпай пайдалану.

Су шаруашылығы - халықтың және халық шаруашылығының қажетін сумен қамтамасыз етуді, оны тиімді пайдалануды, қорғауды қарастыратын шаруашылық саласы.

Су пайдалану мөлшері - судың пайдаланушыға қажетті мөлшері.

Су жинайтын аудан - жер бетіндегі немесе жер астындағы судың жиналатын орны.

Су жібергіш - су қоймалардан артық суды ағызып шығаратын Суды қорғау шаралары - табиғи су көздерін тиімді пайдалану, таза сақтау, қалдықтармен ластамау шараларының жүйесі.

Бөгет - судың деңгейін көтеру үшін су тоқтататын тосқауыл құрылыс.

Гидротехникалық құрылым.

Пайдалы әсер коэффициенті (пәк) - қуатты өзгертіп пайдалану кезіндегі жүйенің (машина, құрылғы) тиімділігін көрсететін шама.

Табиғат қорғау - өзімізді қоршаған табиғи ортаны сақтауға, тиімді пайдалануға, жаңартуға, жақсартуға бағытталған шаралар жүйесі.

Еңбекті қорғау - еңбек жағдайының адам өміріне, денсаулығына қауіпсіз болуын қамтамасыз етуге бағытталған шаралар жүйесі.

Су қоры - еліміздің барлық суларының жинтығы. Су қорларға өзендер, көлдер, су қоймалар, жер бетіндегі су көздер мен суаттар, сондай-ақ жер асты сулары, территориялық сулар, мұздықтар, ішкі теңіздер және т. б. кіреді.

Су алатын құрылым - өзеннен, көлден, су қоймалардан және т. б. су алуға қызмет ететін гидротехникалық құрылыс.

Сумен қамтамасыз ету - суды тұтынушыларға беру.

Су жіберу - су қоймасын немесе арнасын босату үшін салынған гидротехникалық құрылыс.

Су балансы - қарастырылатын нысан үшін таңдалған уақыт аралығындағы су қорының өзгерістерін ескере отырып, оның кірісі мен шығысының арақатынасы.

Гидромодуль - суарылатын аудан бірлігіне бір уақыт бірлігінде берілетін су көлемі.

Жер асты сулары - барлық физикалық күйдегі литосфераның сулары.

БЕЛГІЛЕР ЖӘНЕ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘНДЕР

АӨК - агроөнеркәсіптік кешен

СШК - су шаруашылық кешені

ҚСД - қалыпты су деңгейі

ӨКД - өлі көлем деңгейі

МК - магистральді канал

ҚӨ - құбыр өсі

АӨК - агро өнеркәсіп кешені

ҚМШ - қалдықтардың мүмкіндік шегі

ЖШС - жауапкершілігі шектеулі серіктестік

ШМК - шекті мүмкіндік концентрациясы

КIРIСПЕ

ХХ ғасырдың 90-жылдарында Қазақстанның барлық облыстарында суармалы жерлердің ауданы 2, 3 млн. гектарға жеткен болатын. Қазіргі кезде суармалы жерлердің ауданы кеміп, 1, 4 млн. га жер ғана пайдаланылуда. Оның 1, 3 млн. гектары Қазақстанның оңтүстігінде, яғни Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл, Алматы облыстарының аумағында орналасқан. Қалған облыстарда қолданыстағы суармалы жерлердің ауданы 90 мың га-дан аспайды.

Соңғы жылдары, суармалы жерлердің істен шығуына суару жүйелерінің техникалық жағдайының нашарлап, топырақ құнарлылығының төмендеуі себеп болды. Суару жүйелеріндегі топырақ құнарлылығының төмендеуі, қолданыстағы суармалы жерлердің өнімділігінің кемуімен сипатталады. Сондықтан, шаруа қожалықтарының суармалы жерлердегі өндірілген егіннен түсетін пайдалары өте төмен. Қазіргі кезде суармалы жерлерден түсетін өнім, жалпы ауыл шаруашылығы дақылдарынан түсетін өнімнің 5%-ын құрайды. Ал кезінде 2, 3 млн. га суармалы жер Қазақстанның жалпы егін егілетін жерінің 5%-ын құраса да, олардан түсетін өнімнің 30%-ын беретін.

Келтірілген мәліметтерді салыстырмалы сараптау нәтижесі, қазіргі кезде суармалы жерлерден түсетін өнім өткен ғасырдағы өнімділікпен салыстырғанда 6 есеге кемігендігін көрсетеді. Бұл дегеніміз Қазақстанда көкөніс, жүгері, мақта, бау-бақша, жүзім сияқты дақылдар өнімдерінің азайып, республикамызды осы дақылдардың өнімімен толық қамтамасыз ете алмайтындығымызды анықтайды.

Қолдағы бар зерттеу нәтижелерін талдау барысында, оған себеп факторлардың бірі, суармалы жерлердің құнарлылығының төмендеуі екендігі анықталды. Суармалы жерлердің құнарлылығының төмендеуі, топырақтың тамыр өсетін қабатының тұздануына, сортаңдануына, тығыздануына, қоректік заттардың кемуіне, оның су режімінің бұзылуына тікелей байланысты. Сондықтан, суар­малы жерлердің өнімділігін арттыру үшін, осы келтірілген себептерді жойып, топырақтың құнарлы­лығын арттыру қажет.

Шығыс Қазақстан облысыгда суармалы жерлерді пайдаланудағы ұшан-теңіз мүмкіндіктің аздаған бөлігі ғана қажетке жаратылып отыр. Мәселен облыста 205 мың гектардың үстіндегі суармалы жердің 204, 7 мың гектары ауыл шаруашылығы алқаптары болса, қазіргі кезде соның 64 мың гектары ғана пайдаланылуда. Бұл - «Востокводхоз» республикалық мемлекеттік кәсіпорнына қарасты жерлер. Олар Зайсан, Тарбағатай, Үржар, Жарма аудандарында. Ал сулы, нулы саналатын Күршім өңірінің бұл кәсіпорынға қарасты алқаптары жоқ. Осы аудандағы «Сарыөлең» кооперативінің шетелдік жобамен салынған каналдарының қызметі халыққа тиімсіз болғандықтан толық пайдаланылмай, ақыры банкротқа ұшырады. Семей өңіріндегі Ертістің суын пайдаланатын шаруашылықтар тәжірибесі суармалы жердің пайдасы қандай екендігін айқын айшықтап тұр деуге болады [1] .

Жоғарыда аталған кәсіпорынның қарамағында алты су қоймасы мен 15 су тоспалары (плотина) бар. Олар шаруашылықтарды сумен толық қамтамасыз етуге қуаты жеткенімен, пайдаланылып отырған суармалы алқап көлемі аз. Мәселен, Зайсан ауданында 23 мың гектар алқап болса, оның егістікке жарамдысы 19, 6 мың гектар, ал суарылатыны 14 мың гектар. Сол сияқты Тарбағатай ауданында 28000 гектар осындай жер болса, оның 15000 гектары тұрақты суаруға жатқанымен соңғы төрт-бес жылда 6500 -7000 гектары немесе 49 пайызы ғана игерілуде.

Соңғы кезде Тарбағатай ауданында шаруа қожалықтары суды көбірек алатын болды. Себебі халық егінмен қоса екпе шөп (жоңышқа) өсіруді қолға алды. Осы ауданда су жеткілікті, 2011 жылы 40 миллион текше метр су жинап, соның жартысы ғана сұранысқа ие болды.

Дипломдық жұмыста Шығыс Қазақстан облысы, Тарбағатай ауданы «Көкжыра» шаруа қожалығына қарасты ауданы 210 га жерді суару жүйесі жобаланып отыр.

Жобаланылатын суарудың су көзі болып Тарбағатай тауынан солтүстікке қарай ағып шығатын Тебеске өзені саналады. Суару телімі су көзіне байланысты жүйектеп алаптап суару түріне жатады.

Жобаланып отырған суару жүйесі атап айтқанда жүйектеп алаптап суару табиғи пішінді жерлерді суаруға пайдаланылады. Жоғырыда айтқандай жобаланатын сегіз танапты егіс алқабы келесідей дақылдардан тұрады. Олар: Күнбағыс, жоңышқа және сүрлемдік жүгері.

Жерді жақсарту жұмыстарын одан әрі дамыту, оның агроөнеркәсіптік құрамында алатын, орнын көтеру, елімізді азық-түлік және шикізатпен тиісті тәртіп бойынша қамтамасыз етудугі маңызының зор екені белгілі.

Осыған орай агроөнеркәсіп кешегінің негізгі серігі - мелиоратордың шаруашылық ішкілік арық-атыз жүйесі мен олардағы арнаулы ғимараттарды техникалық жағынан күтудегі жауапкершіліктері күшейту талап етіледі. Олар егістікке берілетін әрбір текшеметр су арқылы өндірілетін өнімді молайту үшін оны мезгілінде және тиімді пайдалануды қамтамасыз ету керек.

Шаруашылықтағы егістік алқабын суару, су пайдалану жоспары негізінде жүргізулуі тиіс.

Міне, осы мәселелердің барлығы дипломдық жобада қарастырылады.

1 ТАБИҒИ-КЛИМАТТЫҚ ЖАҒДАЙЛАРЫ

1. 1 Орналасқан жерi

Шығыс Қазақстан облысы Тарбағатай ауданы Қазақыстанның шығыс бөлігінде (47 ⁰ 45 ¹ 46 ⁰ 00 ¹ ) солтүстiк ендiкте 82 ⁰ 57 ¹ -75 ⁰ 50 ¹ бойлықта Тарбағатай тау жоталарының шығыс бөлігінде орналасқан.

Тарбағатай ауданы 1928 жылы құрылды. Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы мамыр айындағы Жарлығымен Республикамыздағы әкімшілік жұмыстардың өзгертілуіне байланысты Ақсуат ауданы таратылып Тарбағатай ауданының аумағына енгізіліп Тарбағатай ауданы деп аталды.

Аудан Шығыс-Қазақстан облысының оңтүстік-шығысында Тарбағатай тау жоталары мен Зайсан шұңқырының аралығында орналасқан. Аудан аумағы 23, 8 мың кв. км-ге тең, солтүстіктен оңтүстікке қарай 500 км-ден артық созылып жатыр [2] .

Аудан шығыста Зайсанмен, батыста Үржар мен Аягөз, солтүстікте Көкпекті және Жарма аудандарымен шекаралас. Ауданның оңтүстігінен ұзындығы 300 км болатын, ҚХР -мен мемлекеттік шекара өтеді.

Ал жобадағы «Көкжыра» шаруа қожалығы аудан орталығынан Аксуат кентінен 9, 5 км қашықтықта орналасқан.

1. 2 Жер бедерi

Оңтүстік Шығыстан Солтүстік батысқа дейінгі орталық бөлігі ашық сарғылтым топырақ қабатымен, тау беткейлері қоңыр топырақты жайылғымен ерекшеленеді. Аудан жерінің көпшілік бөлігі жазық. Зайсан қазан шұңқыры манындағы құмды, құмдақ және қалын, қабатты сұр топырақты жерлерде жусанды - соран өсімдіктер, ал Зайсан көлінің жағасына таяу шалғынды батпақты топырақта тұрақты шалғындар мен жайылымдар бар. Тарбағатай тауының етегінде қиыршық тасты боз қызыл-қоңыр топырақтарда тобылғы аралас әр түрлі шөп өседі. Тарбағатайда бірнеше топырақ пен өсімдіктер белдеулері бар 1400 м биіктікке дейін таулы қызыл-қоңыр, таулы қара топырақтарда бозды бетегелі дала зонасы, одан жоғары /1400-1700 м/ қара топырақ тәрізді шымды-шалғындық топырақтарда суальпілік және альпілік шалғындар өскен таулы зонасы бар.

Зайсан қазан шұңқыры - Қазақстанның шығыс бөлігіндегі ойыс. Оңтүстік Алтай, Қалба және Сауыр - Тарбағатай жоталары аралығындағы тектоникалық ойыс. Ұзындығы - 225 км, ені 100 - 125 км. Зайсан қазан шұңқырының үштік дәуіріндегі көл тасқындарының аллювалдық шөгінділерінен түзілген. Қазан шұңқыр таудан ағатын өзендермен, сай - жырлармен тілімделген ойыстан шөл және шөлейт жерлері жайылымға пайдаланады (1-сурет) .

Сурет 1 - Суландыратын жүйе жобаланатын аумақтың топографиялық картасы

Аумақтың біршама бөлiгi iншара жер бетiн тегiстеу жұмыстарын жүргiзудi қажет етiп, ауылшаруашылығы дақылдарын өндiруге жағдай жасайды.

Жер бетiнiң еңкiсi өте қолайлы және суаруға қажеттi су көздерiнiң мөлшерi де жеткiлiктi. Топырақ құрамында барлық iс- әрекеттерге мүмкiндiк бередi. Бұл аумақта бұлақ көздерiнен бастау алатын Қандысу, Тымырсық, Ақсуат, Базар секіденген өзендер жеткiлiктi .

Жер бедерiнiң әртүрлiгiне жерасты ыза суларында әр түрлi тереңдiкте жататынына әсерiн тигiзедi, және олардың минералдық құралдары да әртүрлi болып келедi.

1. 3 Су көздерi

Облыстық Тарбағатай тауының солтүстік бөліндегі өзендер негізінен Жайсан көлі су жыйнау алабына кіреді. Бұл маңдағы үлкен өзендердің қатарына Терсайрық, Шет Ласты, Орта ласты, Тебезгі, Базар, Қарабұға өзендері жатады. Бұл өзендер негізінен көктемгі еріген қар суымен қоректенеді. Бұл өңірдегі суы мол өзендер Қарабұға және Базар өзендері, тиісіне жылдық орташа су өтімдері 3, 70 және 3, 60 м ³ /с құрайды [3] .

Қарастырып отырған Тебезгі өзенінің жылдық орташа су өтімі Q = 1, 40 м3/с, жылдық су ағымы 44 млн. м3, көпжылдық орташа ағын модулі 2, 46 л/сек, жылдық ағынның құбылмалылық коэффициенті 0, 46 тең. Тебезгі өзенінің су жинау алабы 570 км ² , ұзындығы 53, 6 км болады. 1 кестеде қарастырып отырған Тебезгі өзенінің айлар бойынша көпжылдық орташа су өтімдері берілген (2- сурет) .

Кесте 1 - Тебезгі өзенінің таудан шығар жердегі жармасындағы айлар бойынша көпжылдық орташа мәліметтері

Сурет 2 - Тебезгі өзені су өтімінің айлар бойынша таралуы

1. 4 Топырақ және өсiмдiктері

Облыста 1131, 1 мыңға жыртуға жарамды жерлер, бiраз бөлiгi тәлiмдi егiн шаруашылығы үшiн пайдаланылады. Егiн шаруашылығы үшiн пайдаланылатын топырақ аймақтары :

1. Жайсан көліне жақын аумақтағы жерлер, мұнда сары және шалғынды топырақтар .
2. Тарбағатай өзендерінің орта және төменгi ағысындағы алқаптар, мұнда сорлы сары және шалғынды - батпақты топырақтар.
3. Тарбағатай жоталарының солтүстiк бөлiктерi және бұған жақын орналасқан биiк ойлы- қырлы алқаптар. Мұнда сары тастақты және шалғынды сары топырақтар.
4. Ақсуат маңындағы аз корбанатты егiншiлiкке пайдаланылатын шалғынды сары топырақтар.

1. 5 Климаты

Облыс климаты тез өзгергiш қатаң континентельдi. Көп жерлерде өте қатал және қысқа мерзiмдi қыс болып келедi, жазы ыстық құрғақты. Жылдың орташа температурасы 2, 5 ^о С, орталық бөлiгiнде 2, 7 ^о С, таулы аймақтарда 2, 3 ^о С.

Облыстың бұл өңірінде қыста кейбiр жағдайларда өте қатты суықтар болып -40, - 45 ^о С жетуi мүмкiн.

Ең суық ай қаңтарда қарастырып отырған аумақта -18, 2 ^о С, дейiн жетуi мүмкiн ал өте ыстық екi шiлдеде 22, 3 ^о С жетедi.

Жазда кейбiр күндерi температура 45 ^о С - қа дейiн жетедi (2 - кесте) .

... жалғасы

Ауыл шаруашылық дақылдары мен мал азығы ретінде

Ауыспалы егіншілік дақылдардың орны

Ақтөбе -- Батыс Қазақстандағы қала

Шаруашылық ішіндегі су пайдалану жоспарларын құру

Оңтүстік Қазақстан облысының ауыл шаруашылығы

Табиғи климаттық жағдайы_Ауыспалы егіншілік дақылдардың орны

Павлодар облысының ауыл шаруашылығы

Алматы облысы, Ақсу ауданындағы Қызылағаш LD өндірістік бірлестігінің суару жүйесін жобалау

Жүзім өсімдігінің таралуы, сорттары және оларды өсіру

Тақталап суару

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс