Төгінді сулардың топыраққа әсері
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫ
МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
«Су ресурстары және мелиорация» кафедрасы
УМБЕТОВА З.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ТӨГІНДІ СУЛАРДЫ АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫ ДАҚЫЛДАРЫН СУҒАРУҒА ПАЙДАЛАНУ (АЛМАТЫ ҚАЛАСЫ МЫСАЛЫНДА)
5В081000 - «Жерді мелиорациялау, баптау және қорғау» мамандығы
Алматы 2018
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ауыл шаруашылығы
минисТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
«Гидротехника, мелиорация және бизнес» факультеті
«Су ресурстары және мелиорация» кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Орындаған
(аты-жөні)
20___ ж. «___» қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
(қолы) (аты-жөні)
Жетекші
(қолы) (аты-жөні)
Арнайы тараулар кеңесшілері:
(тарау) (қолы) (аты-жөні)
(тарау) (қолы) (аты-жөні)
Норма бақылау
(қолы) (аты-жөні)
Сарапшы
(қолы) (аты-жөні)
Алматы 2018
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
«Гидротехника, мелиорация және бизнес» факультеті
«Су ресурстары және мелиорация» кафедрасы
5В081000 - «Жерді мелиорациялау, баптау және қорғау» мамандығы
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау
ТАПСЫРМАСЫ
Студент
(аты-жөні)
Жұмыс (жоба) тақырыбы
Университет бойынша 20___ж «» № бұйрығымен бекітілген
Дайын жұмысты (жобаны) тапсыру мерзімі 20___ж «»
Жұмыстың (жобаның) бастапқы деректері
Дипломдық жұмысты (жобаны) өңдеуге арналған мәселелер тізімі
Графикалық материалдардың тізімі (қажетті жағдайда)
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер
Жұмыстың (жобаның) арнайы тараулары бойынша кеңесшілері
Кафедра меңгерушісі
(қолы) (аты-жөні)
Жұмыс жетекшісі
(қолы) (аты-жөні)
Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент
(қолы) (аты-жөні)
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау
ГРАФИГІ
Кафедра меңгерушісі
(қолы) (аты-жөні)
Жұмыс жетекшісі
(қолы) (аты-жөні)
Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент
(қолы) (аты-жөні)
Мазмұны
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Президенті - Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың «Қазақстан-2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауында су мәселесін алдыңғы қатарға қойып отырғаны бекер емес. Халықты таза сумен қамтамасыз ету бүгінгі күннің аса өзекті мәселелерінің бірі екенін білдіреді. « . . . Соңғы 60 жылда жер шарында ауыз суды пайдалану 8 есе өсті. Су - барынша шектеулі ресурс және оның көздерін иелену үшін күрес жер бетіндегі шиеленіс пен жанжалдар себептерінің бірі ретінде, қазірдің өзінде геосаясаттың аса маңызды факторына айналып отыр. Сумен қамтамасыз ету проблемасы біздің елімізде де өткір. Бізге сапалы ауыз су жетіспейді. Қазірдің өзінде біз трансшекаралық өзендердің су ресурстарын пайдалануда бірқатар мәселелермен бетпе-бет келдік. Аталған мәселенің күрделілігіне қарамастан, біз оны саясаттандыруға жол бермеуге тиіспіз»[1] .
Бүкіл дүние жүзінде өндірістің қарқынды дамуы, қоршаған ортаның әртүрлі өнеркәсіптік қалдықтарымен ластануына әкеліп соғады. Әсіресе өнеркәсіптердің белсенділгінің әсерінен сонымен қатар қала халқының көбеюі және әртүрлі коммуналды -тұрмыстық мекемелердің тастаған төгінді суының көлемі ұлғаюы, топыраққа және су көздерінің ластану қауіпін тудырып отыр. Сондықтан осы жиналып қалған төгінді суды залалсыздандырып, ауылшаруашылығында жарамды су ретінде пайдаланудың маңызы зор.
Көптеген ғалымдардың айтуынша егерде суғарлатын дақылды дұрыс таңдай біліп, топырақ, су, өсімдік құрамын үнемі бақылап, санитарлық жағыдайды сақтап отырса, төгінді сумен суғару еш зианын тигізбейді. Қазақстанда төгінді сумен жүгері, беде, жоңышқа тағы сол сияқты көптеген дақылдар суғарылады[5-9] .
Қазақстан республикасының оңтүстік шығыс облыстарының құрғақ аридті, ылғал жетіспейтін жерлерінде егілетін мал азықты дақылдарды егіп, олардан жоғары өнім алу үшін суғару жұмысы өте қажет.
Қазіргі таңда қалаларда суды пайдалану деңгейін азайтудың әр түрлі жолдарын қарастырылуда. Олардың ішіндегі өндіріс орындарының суды қайыра пайдалануы, тұрғын үйлер мен қоғамдық тамақтану орындарында пайдаланатын су мөлшерін шектеу сияқты шаралар қарастырылған. Дегенмен де, жоғарыда аталған тәсілдер қалалардан шыққан төгінді су мөлшерін азайтуға мүмкіндік жасайды деуге болмайды. Қазіргі кезде төгінді сумөлшерін азайтудың басқа да тиімді жолдары қарастырылу керек.
Ауылшаруашылық малазықтық дақылдарын суғару мақсатында төгінді суларды пайдалану табиғи суларды пайдаланудың көлемін азайтудың негізгі тәсілі болып табылады. Суғару алқабына төгінді суды зарасыздандырып, табиғи тазалаудың аяқталған бір бөлігі ретінде қарастырылады. Төгінді суларды толығымен пайдаланған жағдайда көптеген әлеуметтік - экономикалық, экологиялық және техникалық проблемалар шешілер еді.
Төгінді суларды егіс алқаптарын суғаруға пайдалану ашық су көздерін ластанудан қорғаумен қатар, көп көлемде минералдық тыңайтқыштарды үнемдеуге мүмкіндік береді. Жыл сайын шаруашылықтық - тұрғын үй кешендерінен шыққан төгінді сулардан шамамен 450 мың гектар жайылымдар мен шалғынды жерлерді тыңайтуға жететін 150 мың тонна азот, 50 мың тонна фосфор және 70 мың тонна калий алуға болады[17-19] .
Қала маңында жинақталған төгінді суды жаз айларында су тапшылығына байланысты ауыл шаруашылық дақылдарын суғару мақсатында жиі пайдаланылады. Бұл кезде судың химиялық құрамы ескерілмейді, жұмысшылар сақтандырылмайды, суғару технологиясы сақталмайды және ешқандай бақылау жүргізілмейді. Суды осылайша пайлдалану орны толмас жағдайға әкеліп соқтырады. Сондықтан, біз, төгінді суды ауыл шаруашылық дақылдарын суғару мақсатында пайданылу мәселелерін шешуді қарастырып отырмыз.
Осы дипломдық жұмыста ауылшаруашылық жерлерінің өнімділігін арттыру үшін төгінді сумен суғару режимін есептеп, оның өнімге және сапасына тигізетін әсерін ғылыми зерттеу арқылы анықтап, қарастырылды.
Дипломдық жұмыстың жалпы сипаттамасы.
Дипломдық жұмыста Сорбұлақ төгінді су жинағыш тоғанының суларын механикалық және биологиялық тазартулардан кейін мал азықтық дақылдарының өнімділігін арттыруға пайдалану зерттеулерінің нәтижелері қарастырылған. Алматы қаласы мен облысы жағдайында қала маңайындағы суғару алқаптарында мал азығын дайындау және мал шаруашылығын жетілдіру мақсатында жоңышқа, арпа, тұқымдық жүгері егістіктерінің өнімділігін арттыру үшін Сорбұлақтың суын пайдалану тиімділігі зерттелген.
Тақырыптың өзектілігі.
Алматы қаласы маңында жиналған төгінді суды тазартып, залалсыздандырып, ауылшаруашылығы дақылдарын суғаруға жарамды су ретінде пайдаланудың маңызы зор. Ауылшаруашылығы дақылдарын, оның ішінде малазықтық дақылдарының өнімділігін арттыруда, жер беті су ресурстарын тиімді пайдалану үшін қалалардан шыққан төгінді суларды пайдалану бүгінгі күннің өзекті мәселелерінің бірі. Ауылшаруашылығы дақылдарынан сапалы және жоғары өнім алу үшін, төгінді сулар құрамындағы топыраққа енетін тыңайтқыш элементтерінің рөлі өте маңызды. Қазақстанның көптеген ғалымдарының зерттеулері көрсеткендей, малазықтық дақылдарды суғаруға төгінді суларды пайдалану, әр аймақтарға байланысты, орта шамамен 20-30% аспайды[15-18] . Яғни, төгінді суларды пайдалануды өндіріске енгізу-өзен суларын үнемдеу мен мал азығының өнімін жоғарылату резерві болып табылады.
Сондықтан менің зерттеу жұмыстарым Алматы қаласы маңындағы Сорбұлақтың суын ауыл шаруашылығына пайдаланып, мал азықтық дақылдардың өнімділігін арттыруға арналды.
Дипломдық жұмыстың мақсаты.
Жұмыстың негізгі мақсаты Алматы қаласының төгінді суларын тазартудың технологиясын қарастырып, Сорбұлақ тоғанының суларын ауылшаруашылығы дақылдарының өнімділігіне тигізетін тиімділігін анықтау және оның Іле өзені алабының суларын үнемдеудегі орынын анықтау.
Зерттеудің міндеттері:
Бұл жұмыста қойылған мақсаттарға сай келесі міндеттер іске асырылды:
- қаланың ортақтандырылған сумен жабдықтау және су әкету жүйелерiнің жалпы жағдайын бағалау және зерттеу нысандарын анықтау;
-тазарту әдiстерiн талдау өндiрiстiк қондырғылардың тиiмдiлiгiн, технологиялық сараптау және конструкциялық шешiмдер беру;
- төгінді сулардың құрамын зертханалық жағдайда анықтау;
-төгінді суларды тазарту технологиялары мен құрал-жабдықтарын зерттеу;
- төгінді суларды тазалау және пайдалану технологияларын ұсыну;
- қарастырылған жұмыстарды техника-экономикалық тұрғыда негіздеу.
Жұмыстың практикалық құндылығы
Алматы қаласының төгінді суларын залалсыздандыруда қосымша табиғи цеолит қолдану тиімділігі. Сорбұлақ тоғанының төгінді суларын Алматы облысы шаруашылықтарында малазықтық дақылдарының өнімділігін арттыру мақсатында пайдалану тиімділігі қарастырылған.
1 ТӨГІНДІ СУЛАРДЫ ТАЗАРТУ ЖӘНЕ АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫНДА ПАЙДАЛАНУ
Қазақстан Республикасында табиғатты қорғау мәселесіне ерекше мән берілгенді. Осыған орай «Қоршаған ортаны қорғау туралы» заңы және басқа нормативті-құқықты құжаттар мен қаулылар қабылданды. Қалалық және өндірістік төгінді суларды тазалау ғимараттарын техникалық жабдықтау және қайта құруды жүргізу ең бір қиын инженерлік жұмыстар. Бұл еліміздің әр аймақтарындағы экологиялық жағдайларын жақсартуға, суаттардың төгіндітануы мен құрып кетуіне арналған шаралар. Сондықтан «ҚР қоршаған ортаны қорғау туралы» заңы күшіне ену үшін сумен жабдықтау, суды әкету өнеркәсіптерінде ерекше мән берілетін мәселе су қорларын қорғау және тиімді пайдалану, тазарту ғимараттары мен қондырғылардың тиімділігін жоғарылату болып саналады[4] .
Қазіргі кезде адамның қоршаған ортамен қарым - қатынасы ерекше маңызға ие болып отыр. Жер шарындағы халық санының жедел өсуі және көптеген елдердің индустриалды дамуы табиғи ресурстарды пайдалануды еселеп арттырып, адамның табиғатқа әсерінің көлемін өсіре түсуде.
Соңғы жылдары пайдалы қазба қорларының азаюы, жер бетінен өсімдік және жануарлар дүниесінің көптеген өкілдерінің жойылуы және сондай - ақ табиғи ортаның шектен тыс ластануы айрықша белең алып отыр. Кейбір елдерде, әсіресе дамыған елдерде қоршаған орта жағдайының нашарлағаны соншалық, адамдардың денсаулығы бұзыла бастады. Осының бәрі қоршаған ортаны қорғау мәселесіне ерекше көңіл бөлуге, табиғатты сақтау және қалпына келтіру мәселелерімен жақсырақ айналысуға, сондай- ақ оның ресурстарын тиімді пайдалануға итермелейді. Сондықтан жыл сайын жерлерді суландыру, ормандарды қалпына келтіру, өндірістік қалдықтар мен техникалық лас суларды тазарту, топырақтың құнарлылығын сақтау және топырақ эрозиясына жол бермеу төңірегіндегі жұмыстар кең көлемде жүргізілуде.
Өткен кезеңдердің барлық тәжірибесі көрсетіп отырғандай, табиғатқа ұқыптылықпен қарамау, бүгінгі пайда үшін атқарған істеріміздің күні ертең орны томас зиянға ұшыратарын алдын ала болжап барып әрекет етуіміздің қажет екенін естен шығармаған жөн. Табиғатқа ұқыптылықпен қарамаудың ащы мысалдары өте көп және лоардың зиянды жақтары баршаға белгілі.
Ірі қалаларда халықтың санының еселеп артуы тұрмыстық-коммуналдық құрылыстар мен өнеркәсіп, зауыт, фабрикалардың салыну қажеттігін туғызады. Осыған байланысты мұндай қалаларда техникалық және төгінді сулар көптеп жиналуда. Қазақстанда жыл сайын шығарылатын төгінді судың мөлшері 7 млрд деп есептеледі. Қазіргі кезде тұрмыстық төгінді суларды залалсыздандыру үлкен мәселе болып отыр. Осындай қаланың бірі-оңтүстік астана атанған Алматы қаласы.
Алматы қаласының халқы жыл сайын артып, білім, ғылым және мәдениет ошағына айналуда. Осы уақытқа дейін Алматы қаласының пайдаланылған тұрмыстық - коммуналдық суы 70 км жердегі Жаманқұм және Сорбұлақ бөгетіне жинақталып, ірі жасанды көлдерге айналған болатын.
Қалыпты экологиялық жағдай 1986 жылы бұзылды. Жылдар бойы жинақталған төгінді су Жаманқұм жағалауын бұзып-жарып, Қапшағай су қоймасына қарай ақты. Бұл апатты жағдай көптеген мал басы мен құрылыстарды қиратып, шығынға ұшыратты. Қапшағай су қоймасы ластанып, демалыс орындары уақытша қызметін тоқтатқан болатын Жаманқұм су жинақтау орнының жойылуы Сорбұлаққа үлкен салмақ түсірді. Қазір Сорбұлақ суы шамадан тыс көбейіп, қауіпті деңгейге жетті. Суды азайтататын каналдар қалыпты жұмыс істемейді. Осының салдарынан Сорбұлақтағы су айдыны 60 км артып, ұзындығы -15км, ені - 8 км, тереңдігі-18 метрге тереңдеп, жинақталған судың көлемі - 1 млрд. текшеметрден асады.
Жасанды көлдің жиегін бұзып кету қаупі күн өткен сайын өсе түсуде. Кейбір болжамдар бойынша Сорбұлақ апаты болған жағдайда Іле- Балқаш алабы бұрын сонды болмаған апатқа ұшырап, 5 тұрғыны бар Балқаш өңірі зардап шекпек. Іле бойындағы гидромелиорациялық станциялар елді мекендер, егіс алқаптары мен шұрайлы өзне бойындығы тоғайлардың төгінді су астында қалу қаупі төнуде.
Сорбұлақ апаты әкелетін зардаптар қандай болмақ. Сорбұлақ жасанды көлі суының құрамы өте қауіпті. Су құрамында көп мөлшерде улы токсиндер, фенолдар, мұнай өнімдері, нитриттер, ауыр металдар, т. б. белгісіз зиянды химиялық заттар жинақталған. Зиянды заттардың шекті рауалы мөлшері есепке алынбаған. Су құрамындығы химиялық қоспалар тіршіллікке өте қауіпті диоксин тәрізді заттарды түзуі мүмкін. Ал диоксинді екінші дүние жүзілік соғыста улағыш қару ретінде қолданған. Әрине Сорбұлақ көлінде судың өздігінен тазалану процесі жүріп жатыр. Бірақ оның тұрақты тазалану механизміне үздіксіз ағып келіп қосылып келіп жатқан лас сулар мүмкіндік бермей отыр.
Тағы бір қауіпті мәселе көлдегі органикалық заттардың есебінен жәндіктердің еркін көбейе түсуі. Нәтижесінде, Сорбұлақ жағалауында құстардың, суында балықтардың көбеюі артып отыр. Көлден айналадағы малдар еркін су ішеді. Осының бәрі айналып келіп қоректік тізбектер арқылы өсімдіктер, жәндіктер, жануарлар, құстар, адамдар болып жалғасып, ақырында, адам организіміне айықпас дерт әкелмесіне кім кепіл.
Сорбұлақ мәселесін шешуге бола ма? Бүгінгі өмір сүріп отырған ғасырымыз ғылым мен білімнің шарықтаған дәуірі. Адамның ақыл- ойы табиғат апаттарының бәрін шешуге дайын. Сорбұлақ мәселесі- ғалымдарды, қоғамдық ұйымдарды бейжай қалдырмауда. Кейбір жобалар ұсынылып та үлгерді. Соның бірі- Сорбұлақ көлінен канал арқылы суды Күрті суқоймасына жеткізу. Жол бойы суды тазартудың лазерлік агрогидромодуль жүйесін қолданып, суды залалсыздандыру құрылысын салу.
Екінші жоба- Сорбұлақ суын канал арқылы Күрті су қоймасына әкеле отырып, оны қосымша тазартып, одан соң Іле өзеніне құю. Мұны жүзеге асыру үшін суды қайтара отырып тазалау және жасанды биотоғандар салу, суды хлорлау станцияларын іске қосу жұмыстары талап етілуде.
Үшінші бір топ ғалымдардың пікірі бойынша- қала суын қайта тазартудың жаңа технологиясын қолдана отырып, судың сапасын жақсартып қайта пайдалану.
Келесі бір болашағы зор бағыт Сорбұлақ суын құрылыс ағаштарын өсіруге пайдалану. Бұл мәселе экологиялық жағынан қауіпсіз шаруашылық салалары үшін арзан ағаш материалдарын дайындаудың көзі болмақ. Бұл салада “ Мерей- Терек ” ЖШС бірлестігі терек өсіруді жоспарлап отыр. Егерде жоспарланған 400 мың га жерге терек отырғызылатын болса онда оған жылына 30 млн м су жұмсалып, Сорбұлақ суының деңгейін тұрақтандыру жүзеге асары сөзсіз. Ал бұл мәселені көкөніс пен дәнді - дақылдар егіп шешуге мүлдем болмайды.
Қорыта айтқанда, Сорбұлақ мәселесі барлық ірі қалаларға тән жағдай. Оны шешу қоршаған ортаның тазалығы мен адам баласының салауатты өмір салты үшін ауадай қажет мәселелер. Ең бастысы өндіріске тұрмыстық- коммуналдық суларды тазартудың бүгінгі күн талабына сай жаңа технологияны енгізу жолы ғана бұл мәселені дер кезінде шешері сөзсіз. Қалалардың саны мен олардың тұрғындары тез өсуіне байланысты, экологиялық жүйеге түсетін ауыртпалық үнемі күшейіп келеді. «urbs» латынша қала деген сөз ертеден белгілі болғанымен « урбанизм» немесе «урбанизация» түсінігі соңғы жылдары жиі қолданыла бастады.
Халықтың қалада тұруға ұмтылуы, қаладағы тұрмысты ұнатуы урбанизация процесінің күшеюіне алып келеді. Қазақстан Республикасы да дүниежүзілік урбанизация әсерінен тысқары қалған жоқ. Әсіресе, өнеркәсіп және қатынас кәсіпорындарын көптеп салу мен тың және тыңайған жерлерді игеру кезінде қалалар саны тез өсті. Олардың тұрғындары 45
жылда 5 еседен артық өсіп, халықтың басым көпшілігі қалада тұратын болды.
Қазақстанда өзінің сумен жабдықтау және суды әкетуге арналған ҚЕмН, ТШ, МЖСТы норматив тік құжаттары мен заңнамалары бар. Онда әлемнің тәжірибелері, қазіргі кездегі ғылым мен техниканың дамуы, қоршаған ортаның жағдайы (атмосфера, гидросфера және литосфера), жаңа әлеуметті-экономикалық шарттар қарастырылған. Сонымен қатар, жаңа сумен жабдықтау мен суды әкету жүйелері, сұлбалары, технологиялары, жер ресурстарын үнемдеу, экологиялық таза, экономикалық тиімді, техникалық сенімді технологиялары бар[75] .
Кейбір жағдайларда қосымша сумен жабдықтау және төгінді су тазарту ғимараттары жоқтығынан тұрғын үй құрылыстары да саябырсиды. Бұл жағдайлар ғимарат алаңын кеңейтуге бос алаңдар жоқтығынан қиындықтар әкеледі. Сонымен қатар, төгінді су тазарту дәрежесіне қойылатын талаптардың өсуіне байланысты терең тазалау ғимараттарын салуды қажет етеді. Осылардың барлығы тазарту ғимараттарын қайта құру мен кеңейтілуін талап етеді.
Тазарту ғимараттарының жұмысын қарқындатудың негізгі жолдары: олардың өткізу қабілеттілігімен тиімділігін жоғарлату; күрделі және пайдалану шығындарын төмендету, оның ішінде қызмет көрсету мен технологиялық процестің энергиялық көлемін азайту; жер аудандарын тиімді пайдалану.
... жалғасыСіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz