Деректер базасының даталогиялық моделі
Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі
Қазақ ұлттық аграрлық университеті
Уапанов А.Қ.
Темір жол мекемесінде жүк тасымалын ұйымдастыру жүйесін бағдарламалау
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
мамандығы 5В070400 - Есептеу техникасы және бағдарламалық
қамтамасыз ету
Алматы 2018
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Инженерлік факультеті
Ақпараттық технологиялар, математика және физика кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Темір жол мекемесінде жүк тасымалын ұйымдастыру жүйесін бағдарламалау
Беттер саны ____
Сызбалар мен көрнекі
материалдар саны ___
Қосымшалар ___
Орындаған Уапанов Аслан Қуанышұлы
2018 ж. ____ _______________ қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
ф.-м.ғ.д., профессор
_______________
Серикбаев А.У.
Жетекші
аға оқытушы
_______________
Дильмагамбетова Б.М.
Арнайы тараулар кеңесшілері:
Экономикалық бөлім
аға оқытушы
_______________
Карымсакова Ж.К.
Еңбек қорғау бөлімі
т.ғ.к., қауымдастырылған
профессор
_______________
Жанашев И.Ж.
Норма бақылау
ф.-м.ғ.к., қауымдастырылған
профессор
_______________
Киргизбаева Б.Ж.
Сарапшы
_______________
_______________
Алматы 2018 ж.
КІРІСПЕ
Тәуелсіздік алған Қазақстанның көлік қатынасында темір жолдың маңызы ерекше зор. Өйткені темір жол арқылы республиканың халқы тек біздің елімізде ғана емес, сонымен қатар бүкіл жер бетінің барлық аймақтарына ешқандай қиындықсыз бара алады және қажетті тауарларын жеткізе алады. Қазіргі кезде Қазақстан темір жолының үлесіне көлік қатынасының барлық түрлері бойынша тасылатын жүктің төрттен үш бөлігін қалалар мен ауылдар және басқада жерлерге жол жүретін жолаушылардың тең жарымы тиеді. Темір жолдарды техникалық жағынан қамтамасыз ету және жүк тасу жөніндегі Қазақстан ТМД елдері арасында Ресей мен Украинадан кейінгі үшінші орында алады. Тек 1991-2003 жылдар аралығында Қазақстан темір жолы арқылы 220-миллион тонна мұнай өнімдері 1,1 миллиард тонна көмір 60 миллион тоннадан астам қара металл барлығы - 2,5 миллиард тонна әр түрлі халық шаруашылығы жүктері тасылған.
Қазақстан темір жол көлігіне талаптар жыл өткен сайын өсіп отыр және оның басты міндеттері Президент Н.Ә Назарбаевтың Қазақстан - 2030 стратегиялық Бағдарламасында көрініс тапқан.Олар темір жол қатынасының негізгі бағыттарын қазіргі кезеңнін талабына сай қайта құру сондай - ақ Трансазия магистралы бойынша жүк тасуды жетілдіру. Шет елдермен байланыс жасауда аса маңызды Достық-Ақтоған станциялары арасындағы жол қатынасын одан әрі дамытып тасылатын жүктін көлемін жылына 10 млн. тоннаға жеткізу. Жүк тасылатын басты аймақтарда қазіргі кезеңнін талабына сай жүк сақтайтын терминалдарды ұйымдастыру барлық көлік және комуникациялық орындардың құрылымдарымен қайтадан қарап жетілдіру.
Темір жол көлігі Қазақстан экономикасының базалық саласы болып есептеліп, жеке бір орынға ие, себебі ол еліміздің әлеуметтік дамуы мен экономикасын көтеруде, дүниежүзілік көлік жүйесі ретінде сипатталады. Оның нақты және нәтижелі жұмысынан мемлекеттің экономикасы, ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, халықтың әл-ауқатының жақсы болуына себепші болады. Қазақстандағы темір жол рөлін түсіну үшін бірнеше мысалдарды атап кетуге болады: темір жол жұмысына барлығы 68% жүк тасу және 57%-дан жоғары еліміздің жолаушыларын тасымалдау. Темір жол саласында 150 мың адам жұмыс істейді, ол Қазақстан халқының 1%-ына жуығын құрайды.
Соңғы бірнеше он жыл ішінде есептеуіш техникасының барлық аспектілерінде байқалған прогресс компьютерлерді қолдану облысының елеулі түрде кеңеюіне және олардың қолданушылар санының өсуіне алып келді. Қазіргі ғылыми-техникалық прогрестің ажыратылмайтын құрамдас бөлігі болып табылатын ақпаратқа қатынау мен ақпаратты сақтаудың әр түрлі жүйелері қазіргі қоғамның маңызды бір бөлігі болып табылады. Кәсіпорындағы бар ақпаратты компьютерлік негізге аударудың көптеген себептері бар, себебі клиентсерверлік технологияларды қолдана отырып, деректерді неғұрлым жылдам өңдеу және олардың сақталуын орталықтандыру процесі маңызды құралдарды сақтауға, ең бастысы, қажетті ақпаратты алуға кететін уақытты үнемдеуге мүмкіндік береді, сонымен қатар деректерге рұқсатты және енгізуді жеңілдетеді.
Ақпаратты жинау, өңдеу, талдау және тиімді қолдану процестері кейіннен адам қызметінің барлық бағыттарында табысқа жетудің негізгі факторына айналды. Қазіргі уақытта бірде-бір ірі технологиялық мәселені үлкен ақпарат көлемі мен коммуникациялық процестерді өңдеусіз шешу мүмкін емес, сол себепті өндіріске прогрессивті технологияларды қолдану деңгейін анықтайтын ақпараттық жарақталуы қажет.
Сондықтан да жүк тасымалдауды тіркеуді автоматтандыру жұмыстарына ерекше көңіл бөлген жөн, себебі жүк тасымалдауды тіркеу жұмысын ұйымдастыру мен реттеу темір жол саласында жұмыс істейтін кәсіпорынның табыстылығына өзінің ықпалын тигізеді. Жүк тасымалдауды тіркеуді автоматтандыру тапсырмасында жедел жинақтылық, ақпараттың бүтінділігі және сақтанушылығы, ақпаратты уақытысында өңдеу, ақпаратты рұқсатсыз қатынаудан сақтауды қамтамасыздандыру, ақпаратқа қатынау мүмкіндігін жоғарылату тапсырманың негізгі өзектілігі ретінде қабылданады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты жүк тасымалдауды тіркеу ақпараттық жүйесін құру болып табылады.
Зерттеу объектісі - Қазақстан Теміржолы жүкті тасымалдайтын ұлттық компаниясы. Дипломдық жоба мақсатымен сәйкес келесі есептер қойылады:
oo пәндік аймақты сипаттау;
oo жүк тасымалдауды тіркеу бойынша деректерді өңдеудің әрекет етуші жүйелерінің ресурстарын меңгеру, олардың кемшіліктерін табу және олардың алдын-алу бойынша шараларды ұйымдастыру;
oo жаңа ақпараттық жүйені құру үшін экономикалық есептің қойылымын құрастыру;
oo келіп түсіп жатқан ақпараттың толықтығына бақылау жасау;
oo деректер базасының негізінде кіріс ақпараттарды құру;
oo жүк тасымалдауды тіркеу ақпараттық жүйесін құрастыру;
oo шығыс есеп берулер мен анықтамаларды жетілдіру;
oo аппараттық және бағдарламалық құралдарды таңдау және негіздеу;
oo жобаның экономикалық тиімділігін есептеу және негіздеу.
Құрастырылатын ақпараттық жүйе жүк тасымалдауды тіркеу жұмысын оңтайландыруға, мәліметтерді белсенді күйде қолдауға, нормативтік-анықтамалық ақпараттарды енгізуді жүзеге асыруға, әр түрлі есеп берулерді дайындауға, сонымен қатар сенімді, әрі толық ақпаратты қалыптастыруға мүмкіндік береді.
1 Талдау бөлімі
1.1 Автоматтандыру объектісінің сипаттамасы
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 31 қаңтардағы №129 Қазақстан Республикасы темір жол кәсіпорындарын қайта құру туралы қаулысымен Алматы теміржол бөлімшесі, Тың теміржолы және Батыс Қазақстан теміржолдарының қосылуы нәтижесінде Қазақстан темір жолы республикалық мемлекеттік кәсіпорны құрылды. Теміржолдарды біріктіру арқылы тасымалдау үдерісі, артық құрылымдарды қысқарту, теміржол саласын қаржылық-экономикалық сауықтыру көзделеді.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы наурыздың 15-індегі №310 Қазақстан темір жолы Ұлттық компаниясы акционерлік қоғамын құру туралы қаулысымен Қазақстан темір жолы республикалық мемлекеттік кәсіпорны мен оның еншілес кәсіпорындарының бірігуі есебінен Қазақстан темір жолы Ұлттық компаниясы жабық акционерлік қоғамы құрылды.
2014 жылғы сәуірдің 2-сінде Қазақстан Республикасының Акционерлік қоғамдар туралы 2003 жылғы мамырдың 13-інде жарық көрген Заңына сәйкес ҚТЖ ҰК ЖАҚ-ы ҚТЖ ҰК АҚ болып қайта тіркеуден өткізілді.
Қазіргі таңда ҚТЖ ҰК АҚ темір жол саласының тасымалдау үдерісі мен қызметтік міндетін қамтамасыз ететін холдингілік құрылымы бар.
ҚТЖ ҰК АҚ-ының бірден бір акционері болып Самұрық - Қазына ұлттық әл-ауқат қоры акционерлік қоғамы табылады. Ол Ұлттық компанияның оперативтік жұмыстарына араласпай, корпоративтік басқаруды жетілдіру, бюджет ашықтығын қамтамасыз ету, ҚТЖ ҰК АҚ қызметін Директорлар Кеңесі арқылы басқаруды қамтамасыз етеді.
Оған қоса Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрлігі 2001 жылғы желтоқсанның 8-індегі №266-11 Теміржол көлігі туралы Заңға сәйкес, өкілетті орган ретінде теміржол көлігіндегі мемлекеттік саясаттың жүзеге асырылуын қамтамасыз етеді. Қазақстан Республикасы көлік кешенінің жұмысын үйлестіреді, реттейді, бақылайды.
ҚТЖ ҰК АҚ магистральдық теміржол желісінің, жүк және жолаушылар тасымалының операторы қызметін атқарады. Аталған қызметтер Қазақстан Республикасының Теміржол көлігі туралы және Табиғи монополиялар және реттелетін рынок туралы Заңдарымен бекітілген.
Бүгінгі таңда темір жол көлігі Қазақстан Республикасының өндірістік инфрақұрылымының маңызды бөлшегі болып табылады. Қазақстанның географиялық орналасуы (теңізге шығу мүмкіндігі болмауы, су кемелері жүретін өзендер болмауы) территориясының кеңдігі, өндірістің шикізаттық құрылымы, автокөлік саласының инфрақұрылымының төмендігі темір жол көлігінің маңыздылығын арттыра түседі.
Қазақстанның теміржол саласы экономиканың дамушы секторы. Соңғы кездері өндірістік және техникалық әлеуеті өсіп келеді. 140 мыңнан астам адам жұмыспен қамтылған.
Қазақстан темір жолы өз тарихында ел экономикасы мен тұрғындардың тасымалдауға сұранысын толығымен қамтамасыз етіп келеді. 90-шы жылдардың өзіндегі экономиканың құлдыраған шағында да темір жол саласы өзінің міндетін тоқталыссыз атқарды. Экономиканың тұрақтанып, көтеріле бастаған 2000-2008 жылдары компания жылдық тасымалдау үдерісі көрсеткішін жеті пайыздық өсім деңгейінде ұстады.
Алайда, қазіргі таңда Ұлттық темір жол компаниясы 2011 жылдары жасақталған өндірістік активтердің тозығы жетуіне байланысты едәуір қиындықтарға кезігіп отыр. 2020 жылдарға дейін компания паркіндегі жүк вагондарының 54 пайызының, магистральдық локомотивтердің 68 пайызының, маневрлік локомотивтердің 82 пайызының пайдалану уақыты аяқталады. Бұл компания үшін ерекше сынақққа айналғалы тұр.
Теміржол тасымалы отанымыздың көліктік инфрақұрылымының негізгі элементі болып табылады. Сондықтан, аталмыш проблеманы стратегиялық тұрғыда шешу компанияның ғана емес мемлекеттік деңгейдегі маңызды мәселе.
Саланы қазіргі үйлестір моделі мен тарифті көтермей қалыпты ұстап тұру сұраныс иелерінің ұзақ жылдарғы талаптарына жауап бере алмайды. Қазақстан Республикасын стратегиялық дамытудың 2020 жылдарға дейінгі жоспары, Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық инновациялық дамытудың 2010-2014 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасына, ҚР көлік инфрақұрылымын дамытудың 2010-2014 жылдрға арналған Бағдарламасына сәйкес темір жол көлігін дамытуды ойдағыдай аяқтау қажет. Темір жол саласының атқаратын қызметі мемлекет және қоғам үшін барынша қолайлы әрі қолжетімді болуы тиіс. Сондықтан саланы реформалаудағы корпоративтік құрылыс мақсаты мен міндеті бір ғана мүддеге бағынышты.
2010 жылығы мамырдың 7-сінде ҚТЖ ҰК АҚ Директорлар Кеңесінің шешімімен (№3 хаттама) ҚТЖ ҰК АҚ стратегиялық дамытудың
2020 жылдарға дейінгі жоспары бекітілді.
ҚТЖ ҰК АҚ миссиясы: Инфрақұрылымдық жүйеқұрушы ретінде біз экономиканың тұрақтылығын қалыптастыруда қоғамдағы тұтынушыларға жүк және жолаушы тасымалында, теміржол магистральдық желісінде сапалы да бәсекелестікке сай көліктік лоистикалық қызмет түрлерін ұсынады.
Біз өзімізді тиімділігі аса жоғары, бизнес жүргізудегі әлемдік үздік тәжірибедегі үздіктердің қатарында Бір ғана акционердің талабына жауап бере алатын Қазақстанның ұлттық көлік корпорациясы ретінде көреміз.
Компания қызметкерлері барынша үнемділікке қол жеткізе отырып, инвестициялық ресурстарды өсіру маңызды екендігін ұғынуы тиіс. Осыған орай пайдалану қызметінде сапалық көрсеткіштерді түбегейлі жақсарту : вагон, локомотив өнімділігі, іске аз тартылатын телімдерді оңтайландыру, шикізатты және материалдарды жұмсау нормативін қайта қарау т. т. Компания бәсекелестікті қамтамасыз ету мақсатында саланың құрылымдық жаңғыртылуында мынадай стратегиялық мақсаттар бар:
oo жаңа басқару жүйесі талаптарына сай корпоративтік оңтайлы құрылымдау,
oo өндірісті және портфел активін оңтайландыру;
oo өндірісті жаңғырту және еңбек өнімділігін кешенді жақсарту;
oo компания сұранысына сай машина құрылысы базасын жасақтау стратегиялық тапсырманы орындау;
oo инвестициялық бағдарламаны тиімді жүзеге асыру;
Стратегияны жүзеге асыру ұлттық экономиканың инфрақұрылымдық тұрақты өсу негізін қалыптастыру Қазақстанның бәсекелестікке сай және инвестициялық тартымдылығын арттырады.
Қазіргі уақытта АҚ ҰК Қазақстан Теміржолы темір жол торабында жалғыз оператор болып саналады, бұл біріккен кешенді ұсына отырып, энерго жабдық пен байланысты, станцияларды, пункттерді, локомотивтерді, жүк және жолаушы вагондары мен контейнерлерді, сонымен қатар орталықтандырылған оперативті-диспетчер басқармасы мен темір жол көлігін қамтамасыз етеді.
Қазіргі кезде компанияның құрамына орталық аппарат құрылымдық бөлімшелері (департаменттер, өзіндік басқармалар, басқарма және бөлімдер); мемлекеттік 9 еншілес кәсіпорындары және олардың филиалдары,
АҚ ҰК Қазақстан Теміржолы филиалдарының құқындағы құрылымдық бөлімшелер кіреді.
ҰК Қазақстан Теміржолы АҚ оперативті құрылымына жүк тасымалдайтын, жолаушыларды тасымалдайтын және т.б. қызмет түрлері кіреді.
Жүктерді тасу тарифі көптеген факторларға әсерін тигізеді: локомотивті пайдалану типі мен вагонның, вагонның сыймдылығы мен жүк тасу контейнерлерінің сыйымдылығы және т.б. АҚ ҰК Қазақстан Теміржолы қызметінің үлкен мәні тарифтік жүйеге жеңілдік береді. Аталған тарифтер Қазақстан Республикасының агенттіктерімен бекітіледі және бақыланады.
Темір жол көлігі басқа көлік түрлерімен бәсекеге түсе алады және де ол үшінші орынға ие болып отыр (біріншісі әуе, екіншісі автомобиль көлігі және жүкті тасымалдау барысында өзен және су құбырларынан кейінгі орынды алып отыр).
Темір жол көлігінің қолайлығы үнемі жүктер мен жолаушыларды уақытында ауа райының жағдайына қарамастан, кез келген жыл айында дұрыс тасымалдап жеткізе алады. Ол жүк пен адамдарды тасымалдау қызметін арзан және осылардың барлығы әлеуметтік қызмет көрсету болып есептеледі. Жолаушылар жүретін төлем ақыны төменгі бағамен ұстап тұрады. Бірақ инфрақұрылым мен қозғалатын құрылымның бағасы өте жоғары.
ҰК Қазақстан Теміржолы АҚ Қазақстан Республикасында темір жол транспорт қызмет көрсету тасымалын қамтамасыз етеді. Компанияның тарифтік саясатын мемлекеттік орган реттейді. Қауіп ұлттық валюта девальвациясы өсіп кеткен жағдайда ҰК Қазақстан Теміржолы АҚ кірісі азаяды, себебі ол доллар эквивалентімен саналады. Менеджменттің пікірінше компанияға ешқандай қауіп-қатер келмейді.
ҰК Қазақстан Теміржолы АҚ - республикамызда ең ірі компания болып табылады, бұнда 85 мыңға жуық адамдар жұмыс істейді. Темір жол жыл сайын 70% жүкті және 60% жолаушыларды тасымалдайды және бұл өте басты рөлді атқара отырып, ең алдымен мемлектіміздің бюджетін, атап айтқанда, төмендегі жүйелерді жетілдіреді:
oo қаржы-экономика көрсеткіштер жүйесінің есебін;
oo кадрлар жүйесінің есебін;
oo негізгі техникалық құралдарының есеп жүйесін;
oo тауарлы-материал құндылығының есебін;
oo электронды құжат айналым жүйесін;
oo аналитикалық жүйесін (басшының ақпараттық жүйесін);
oo шаруашылыққа керекті арнайы жүйені және т.б.
Ұлттық компания қызметінің негізгі түрі республика торабындағы темір жол торабы және жүктерді тасымалдау функцияларын орындау болып табылады. Сонымен қатар, компания акционерлік қоғамның пакет акциялары бар, телекоммуникацияны қамтамасыз ету, подъезді жолдарды пайдалану, жүкті тасымалдау және контейнерлі терминалдар әскери күзетпен қамтамасыз етіледі.
ҰК Қазақстан Теміржолы АҚ соңғы жылдары ақпараттық технологияларды енгізуге үлкен қадам басты. Әсіресе, соңғы жылдарда байқалған экономикалық дағдарыстарға қарамастан, Қазақстанның темір жол көлігінің дамуы көзден тыс қалған жоқ. Барлық инвестициялық жобаны қоса отыра, жалпы мемлекеттік масштабта қаржыландыру сол саланың өзінен шығады.
ҰК Қазақстан Теміржолы АҚ қажет деген инвестициялық жобасы еліміздің 10 жылдық тәуелсіздігін алғанда ойдағыдай аяқталды. Испан фирмасы Тальго вагондарын пайдалана отырып, жылдамдығы тез Алматы-Астана және Алматы-Шымкент поездары ең алғаш жүрген болатын.
Темір жол көлігі Қазақстан Республикасының өндіріс инфрақұрылымын құрайтын қажетті бөлігі болып табылады. Оның нәтижелі жұмысынан мемлекетіміздің экономикасы, ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, елдің жағдайын жақсарту дәрежесіне жет білді.
Қазақстанның бүгінгі болатты магистралі - бұл 14 мыңға жуық темір жол шаршысы болса, оның ішіндегі 5 мыңы екі жолды, ал 4 мыңы электрифицияланған жолдар болып табылады. Қазақстан темір жол шекарасы Ресей Федерециясымен, Қытай Халық Республикасымен, Қырғыз Республикасымен, Өзбекстан Республикасымен шектесуде.
Жыл сайын темір жол көлігінің негізінде еліміздің жалпы ішкі өнімі және мемлекеттің бюджетіне салықтың түсімі түсіп отырады.
Компания қызметінің негізгі мақсаттары:
oo жолаушыларды, поштаны, жүкті және халық жүгін тасымалдау, сондай-ақ экономика тұтынушыларының заттарын сапалы және үздіксіз тасымалдау;
oo пошта және басқа да жүктерді тасымалдау барысында поездардың қақтығыспауын қамтамасыз ету;
oo материалдық-техникалық базасының дамуын кешенді түрде жоспарлау;
oo техника құралдары мен құрылғыларының дұрыс тасымалдауын қадағалау;
oo темір жол көлігін дайындау, құпиялы және қызметтік деректерді қорғауда кешенді түрде дұрыс шараларды қолданала алу және т.б.
Компания келесі қызмет түрлерін көрсетеді:
oo темір жол торабының магистралін дұрыс пайдалана алуы;
oo темір жол торабының магистраліндегі оператор қызметінің орындалуы;
oo жолаушылар мен темір жол жүктерін тасымалдау;
oo қауіпті жүктерді тасымалдау;
oo темір жолдың жылжымалы құрамына жөндеу жұмыстарын жүргізу;
oo аса қауіпті жүктерге арналған арнайы контейнерлерді дайындау;
oo жіберушінің, тосып алушының, тасымалданатын жолаушылардың қажеттілігін қанағаттандырып, олардың жүктерін сақтауды қамтамасыз ету, пошта мен қазіргі тасымалдау пункттерінің тағайындалуы;
oo маркетингтік қызмет;
oo әр түрлі көліктердің қатысуымен аралас және тура жүйелерді ұйымдастыру;
oo Қазақстан Республикасының жүргізуші потенциалын пайдалана отырып, шараларды қолдана білу;
oo Қазақстан Республикасының коммуникациясы мен көлік Министрімен келісілген темір жол шараларын жетілдірудегі транзитті-көлік жолдарын құру;
oo ішкі экономика қызметі мен басқа елдердің экономикалық қауымдастығымен өнімдерді экспорттау және импорттау бойынша қызмет көрсету және әлемдік нарыққа шығару;
oo Қазақстан Республикасының мемлекеттік сектор қызметінің техникасын қорғау, сонымен қатар ақпараттарды қорғау құралдарындағы техниканы сақтау, жөндеу, монтаждау, дайындау және өңдеу;
oo ақпараттық қызмет көрсету және т.б.
Компанияның құрамына тасымалдаушы дирекциялары мен магистраль торабы, корпоративті даму, жолаушыларды тасымалдауды ұйымдастыру департаменттері, заңдық, кадрлық және әлеуметтік жұмыстар, ақпараттандыру, техникалық саясаттың және техника регламенттерінің басқармалары, ұйымдастырланған бақылау, кеңселер және т.б. кіреді.
Компания филиалының құрамына басты есептеуіш орталығы (БЕО) кіреді, ол келесі құрылымдардан тұрады: техникалық бөлімдер, ақпараттық жүйелер мен есептерді пайдалану бөлімдері, жобалау және бағдарламаларды өңдеу, біріккен ақпараттық кешенді қамтамасыз ету, ЭЕМ пайдалану техникалық қызмет көрсету, машинистің маршрутын өңдеу, АЖО пайдалану және енгізу, құжаттардың есеп қоры, ДЭЕМ желісі арқылы деректерді беру, әкімшіліктеу, БЕО филиалдары мен өндірістерді қамтамасыз ету аймақтық есептеу орталықтары.
БЕО қызметі болып өз филиалдарын тиімді басқару, статистикалық есеп берулер мен жетілдірулер, қабылданған ақпараттың толықтығы табылады. Орталық аппарат құрылымдарына ақпараттық нәтижесін өңдеу, оның мерзімі мен берілу сапасының қоғамы Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарымен, ИВЦ ЖА, ТМД елдерінің қауымдастығымен, Литва, Латвия, Эстония және БЕО ААҚ РЖД байланысқа түседі.
Сонымен қатар, БЕО бүкіл мемлекеттер арасында ақпараттық қарым-қатынасты орната отырып, ұйымның басты қызметін орындайды, ЕО мен темір жол әкімшілігінің арасында, АЕО ЖА - салалық қордағы алгоритмдерді енгізеді, бағдарламаларды, классификаторларды және нормативтік құжаттарды, автоматтандырылған бағдарламалық жүйені қамтамасыз етеді, қазіргі стандарттар мен басшылық жасайтын әдістемелік құжаттың негізінде компания құрылымдарының құжаттары мен бағдарламалық құралдарын өңдейді.
БЕО қызметіне даму жоспарын өңдеу және филиал жоспарының орындауын бақылау мен шараларды дамыту, жаңа техника мен технологияны енгізу, сонымен қатар компания құрылымдарының тапсырысы бойынша есептеу техника құралдарымен жөндеу жұмыстарын жүргізу, ауыстыру, әкелу, филиалдардың өндірістік жұмыстарының орындалуын бақылау, еңбекті қорғау бойынша кешенді түрде жоспар құру, компанияның басшылығына техника құралдарын мысалға келтіре отыра, өз ұсыныстарын айту және орындалатын жұмыстың көлеміне қарай адамдар өмірін қауіпсіздендіру жүйесіне сәйкес, жанармай-энергетикасын тиімді пайдалану ресурстарын өңдеу, жылу энергиясын және БЕО филиалдарында орындалатын жұмысқа бақылау жүргізіп отыру және т.б. кіреді.
Басқа да заңды тұлға ретінде БЕО еңбекті жоспарлау бойынша штаттық кестемен бекітілген, өз филиалдарында жұмыскерлер санының нормативін анықтай отырып, сондай-ақ ай сайын сандық көрсеткіштерін талдай отырып, еркін бюджетті жетілдіру, бюджетті қорғау, оны түзету ұсыныстарын беру, орындалуын талдау, өз филиалдарын қаржыландыру аванстық төлемақымен келісілген, бұл БЕО ұсынған тапсырыстың негізінде ақша түседі және шығындалады; капиталды жөндеу жұмыстарына титул тізімін жетілдіру, жұмыстың орындалу көлеміне талдау және уақытында титул тізімін түзетіп отыру, ақпараттық жүйені пайдалану және т.б. сұрақтары бойынша компания мен ұйымның ортасындағы келісім-шарт жасасуы қаржылай орындалады.
Жолаушыларды тасымалдау сапасының жақсаруы, қызмет көрсету мәдениетінің жоғары болуы, вагондардың сыйымды болуы, қазіргі кезде жұмыс істеп жатқан Экспресс-3 автоматтандырылған жүйесін билет сату барысында пайдалану.
Экспресс-3 типті жүйе ретінде өңделген, кез келген темір жол торабында билет сатуды кешенді түрде аdтоматтандыру түріне арналған. Ол ұжымдық есептеу торабын ұсына отыра, бірнеше билет кассаларын (терминалдарды) қосады. Жолаушыларға қызмет көрсету жүйесі алдын-ала 45 тәулік режимінде билеттерді сатады және тәулікке (1-2 тәулікке) алдын-ала билеттер сатыла береді. Экспресс-3 төмендегілерді қамтамасыз етеді:
oo пайдаланған билеттерді, құжаттарды қайтарып беру;
oo сменасына кассирлердің есеп берулері;
oo тәулік және айлық қаржылай есеп беру;
oo алдын-ала орынға тапсырыс беру мүмкіндігі;
oo тапсырыстың көп нұсқалығын пайдалану;
oo телефон арқылы тапсырыс беру;
oo терминалдарға оперативті түрде ену;
oo жүйеде бос орын туралы дерек алу, сонымен қатар жұмысы туралы анықтама алу;
oo технологиялық және техникалық жұмыстарды шешу және т.б.
Экспресс-3 шегінде локальді желіні біріктіре отыра, әр темір жол касса терминалдарын аясын кеңейтеді. Мұндай байланыс болған жағдайда кез келген билетті ресімдеп беруге болады. Сондай-ақ жүру құжатын берген кезде бір маршруттан келесі маршрутқа отыру мүмкіндігі жасалған және қайту бағыты да қарастырылған.
Ақпараттық жүйелер мен міндеттерін пайдалану бөлімдерінің құрамына өңделген бағдарламалық секторлар жатады:
oo қазіргі уақытқа бейімделген бағдарламалар;
oo орындалған жұмыстарды енгізу, міндеттері мен жүйесін пайдалану;
oo ҰК Қазақстан Теміржолы АҚ құрылымдарына енгізілген тапсырыс формасына есеп беру және өндіру;
oo міндеттерді орындау нәтижесінің толық және сенімділігіне талдау жасау;
oo пайдаланушыларға нұсқауларды дайындау, жұмыс кезеңі туралы есеп беру мен жоспар құру;
oo әр тәулік сайын құралдар мен жұмыс жүйелеріне талдау жасау және т.б.
Сонымен қатар ұсынылып отырған бөлімдердің қызметін орындау барысында қатесін түзету үшін тез арада шара қолдану, міндетті шешетін графиктерді құру, нормативтік-анықтамалық ақпараттарына және бағдарламаларына өзгерістер енгізу.
1.2 Жүк тасымалдауды тіркеу процесін автоматтандыру қажеттілігі
ҰК Қазақстан Теміржолы АҚ-дағы жүк тасымалдауды тіркеу процесінде үлкен көлемінің жинақталуымен ерекшеленеді. Бұл компанияда ағымдағы уақытта нақты жүк тасымалдауды тіркеу бойынша автоматтандырылған жүйе болмағандықтан, әр түрлі үлкен көлемді жүк тасымалдауды тіркеу бойынша ақпаратты жинақтау, сақтау, өңдеу және талдау, оны қолданушыларға ыңғайлы түрде ұсыну компанияда сәйкес ақпараттық жүйені құру міндетін қояды.
Бұл жүйеге қойылатын негізгі талаптар - ЭЕМ-ді, алдыңғы қатарлы ақпараттық технологияларды, математикалық әдістерді және модельдеуді кең қолдану және т.б. Ақпараттық жүйе негізін әрбір қызметкер туралы ақпаратты, оның айналасы мен сыртқы байланыстарын кескіндейтін бірыңғай массив құру қажет. Мұның өзі ақпараттың белгілі бір ұйымдастырылуын және деректер массивімен әрекет жасау әдістерін талап етеді. Қызметкерлер ұжымында және оның айналасында ағып өтетін процестер қарқынды болып табылатындықтан, барлық бұл өзгерістерді деректердің ақпараттық массивінде оперативті түрде бейнелеген маңызды. Бұл талап егер ақпараттық жүйе компаниядағы құжат айналымымен тығыз байланыста болатын жағдайда ғана орындалады,.
Аталған ақпараттың жұмыс орындарының құрылымы туралы ақпаратпен, бұл жұмыс орындарымен қызметкерге қойылатын талаптарымен, еңбекақының мүмкін деңгейімен, еңбек шартының қалып-күйімен өзара байланыста болуы үлкен маңызға ие. Мұндай қатынас, ең алдымен, ақпараттық-іздестіру есептерінің (ақпараттық массивте қызметкерлерді берілген белгілермен іздестіру) шешілуін қамтамасыз етеді.
Шараларды жүзеге асыру кезінде болған сол және өзге параметрлері бойынша объектінің қалып-күйіндегі өзгерістерді қадағалай отырып, компания бөлімшелерінің басшылары басқарудың тиімді стратегиясын құрастыра алады және оның іске асырылуын бақылай алады.
Ақпараттық жүйе неғұрлым маңызды факторларды айқындауда және факторлар мен нәтижелер арасындағы себеп-салдарлық тәуелділіктерді орнатуда өзінің көмегін тигізу керек. Мұндай түрдегі ақпарат жүк тасымалдауды тіркеу негізіне қойылған мақсатты орнатуларды құру үшін қажет.
Болашақ бағдарламаның жұмыс істеу жылдамдығы мен компания бөлімшелерінің жұмыс тиімділігін ескірген операциялары кезінде (әсіресе есеп берулерді форматтау кезінде) едәуір жоғарылату керек. Аталған болашақ АЖ автоматты түрде құрастыруы қажет есеп берулер қолданушыға беретін жеңілдіктердің бірі болуы керек.
Аталған бағдарламаның қолдану кезіндегі нәтижесі компания жүк тасымалдауды тіркеуді бақылау процесіне араласатын бөлімшелердің уақыттарын үнемдеуге мүмкіндік береді, себебі бұл бағдарламаларда құжаттар айналымы автоматтандырылған және бұл жүйелер қажетті ақпаратты жоғары жылдамдықпен іздейді.
Аталған бағдарламаларда құжаттарды форматтау автоматты түрде құрастырылып, құжаттарды форматтағаннан кейін осы болашақ бағдарлама арқылы оларды деректер базасында сақтау, сонымен қатар оларды баспаға шығару мүмкіндіктеріне ие болу керек.
2 жобалау бөлімі
2.1 Есептің қойылымы
Есептің ұйымдастырушылық экономикалық мәні төменде көрсетілген:
1) Жүк тасымалдауды тіркеу АЖ есебі жүк тасымалдауды тіркеу ішкі жүйесінде шешіледі;
2) есеп қызметкердің темір жол транспортын бақылау процесіне сәйкес шешіледі және ондағы жұмысты оңтайландыру үшін қолданылады;
3) шығыс деректері ДЭЕМ-на пернетақтамен енгізіледі және магниттік дискіге жазылып отырады;
4) енгізілген немесе магниттік дискіде сақталған деректер негізінде арнайы алдын-ала дайындалған шаблондар негізінде шығыс құжаттары баспаға жіберіледі;
5) сақтауға қажетті жүк тасымалдауды тіркеу бойынша барлық ақпараттар ЭЕМ жадысында сақталады.
Шығыс ақпараттарының сипаттамасы
Шешілетін есептің қойылымы (F) түріндегі шығыс машинограммасын қалыптастыруды талап етеді:
Кесте 1
жүк тасымалдауды тіркеу бойынша шығыс мәліметтерінің баспалық формасы
Дата
Клиент-тің коды
Клиент-тің аты-жөні
Тауар
Мар-шрут атауы
Ара қашық-тығы
Жалда-натын шаршы метр
Салық сомасы
Шаршы метрдің құны
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Кесте 2
Шығу құжаттарының тізімі
№
Идентификатор
Ұсыныс формалары
Төлем кезеңі
Төлем мерзімі
Алушылар
1
2
3
4
5
6
1
PF01
құжат
Клиент назарына сәйкес жеке
Клиент назарынан кейін бірден
Теміржол компания-сы
Кесте 3
Шығу құжаттары реквизиттерінің сипатталуы және тізімі
№
Реквизит атауы
Шығу құжатының идентификаторы
Шартты белгілері
Реквизит ұзындығы
1
2
3
4
5
1
Дата
PF01
DAT
9(8)
2
Клиенттің коды
PF01
RNN
9(12)
3
Клиенттің аты-жөні
PF01
NN
A(30)
4
Тауар
PF01
VTU
A(20)
5
Маршрут атауы
PF01
NB
A(15)
6
Ара қашықтығы
PF01
RNNB
9(4)
7
Жалданатын шаршы метр
PF01
NS
9(2)
8
Жалпы сомасы
PF01
SN
9(7)
9
Шаршы метрдің құны
PF01
ST
9(10)
Кесте 4
Сақталынатын ақпарат реквизиттерінің тізімі және сипатталуы
№
Реквизит атауы
Шартты белгілері
Реквизит ұзындығы
Ақпарат көзі
Ақпарат көзінің идентиф.
1
2
3
4
5
6
1
Дата
DAT
9(8)
MD
DN
2
Клиенттің коды
RNN
9(12)
MD
DN
3
Клиенттің аты-жөні
NN
A(30)
MD
DN
4
Тауар
VTU
A(20)
MD
DN
5
Маршрут атауы
NB
A(15)
MD
DN
6
Ара қашықтығы
RNNB
9(12)
MD
DN
7
Жалданатын шаршы метр
SN
9(7)
Құжат
DN
8
Шаршы метрдің құны
ST
9(10)
Құжат
DN
Кіріс ақпараттарының сипаттамасы
Экономикалық ақпаратты өңдеудің ақпараттық жүйесінің және басқарудың ақпараттық жүйесін жасау және енгізу процестері басқарудың автоматтандырылған жүйесінің бірыңғай стандарттар жүйесіне сәйкес жүргізіледі.
Кіріс ақпараты бөлімі, енгізілетін мәліметтердің сипаттамасы мен тізімінен және оларға енетін ақпараттың құрылымдық бірлігінен тұрады. Әрбір ену мәліметі бойынша идентификатор, ұсыну формасы (алғашқы құжат, кодограмма және т.б.) және есептеу орталығына келіп түсу жиілігі көрсетіледі. Ақпараттың әрбір құрылымдық бірлігінің сипаттамасында атауы, талап етілетін дәлдік, ақпарат көзі және ақпарат көзінің идентификаторы көрсетіледі.
Ақпараттық қамтамасыздандыруды ұйымдастыру кезінде кіріс ақпараты сенімді болуы және өз уақытында ұсынылуы, бір мағыналылыққа ие болуы, реттеулі және қабылдау үшін ыңғайлы болуы қажет.
Кіріс ақпараты мекен-жайлы болуы керек, басқарудың берілген деңгейіне сәйкес болуы тиіс. Бұған қоса, деректерді өңдеу, жаңарту, сақтау, жинау процестері басқару процесінің өмірлік циклі процестерімен уақытымен сәйкес болуы қажет.
Кіріс ақпараты сыртқы дүниеден келіп түсетін кіріс сыртқы және ішкі жүйенің басқарылатын объектісінен алынатын кіріс ішкі ақпаратқа бөлінеді. Кіріс ішкі ақпарат кәсіпорын жағдайы туралы мәліметтерден тұрады және ол алғашқы болып табылады. Алғашқы ақпарат Жүк тасымалдауды тіркеу ішкі жүйесінің жұмыс істеуі үшін бірінші дәрежелі мағынаға ие, яғни толықтықтан, сенімділіктен шығыс ақпаратының сапасы бағынышты болып келеді. Шығыс ақпаратты қалыптастыру үшін алдымен онда кездесетін кіріс ақпараттары қажет, себебі кіріс ақпараттар негізінде көптеген шығыс ақпараттар жиынтықтары құрастырылады.
Кесте 5
Ену құжаттарының тізімі және сипатталуы
№
Идентификатор
Ұсыныс формасы
Түсу жиілігі
1
2
3
4
1
RN (a1)
Құжат
Күн сайын
2
VTU (Қызмет,тауар түрі) (а2)
Құжат
Күн сайын
Кесте 6
Ену құжаттары реквизиттерінің тізімі және сипатталуы
№
Реквизит атауы
Шартты белгілер
Реквизит ұзындығы
Ақпарат көзі
Ақпарат көзінің идентиф.
1
2
3
4
5
6
1
Дата
DAT
9(8)
Құжат
DN
2
Клиенттің коды
RNN
A(12)
Құжат
DN
3
Клиенттің аты-жөні
NN
A(30)
Құжат
DN
4
Тауар
VTU
A(20)
Құжат
DN
5
Маршрут атауы
NB
A(15)
Құжат
DN
6
Ара қашықтығы
RNNB
9(12)
Құжат
DN
7
Жалданатын шаршы метр
NS
9(2)
Құжат
DN
8
Шаршы метрдің құны
ST
9(10)
Құжат
DN
Берілген есепті шешу үшін нормативтік-анықтамалық ақпарат ретінде (НАА) массив пайдаланылады.
Есептің қойылымына салынған келтірілген ақпараттық деректер қорының негізінде ДПД деректер ағынының диаграммасын қалыптастырамыз. Жоғары (нолдік) деңгейдегі диаграмма жүйені бірегей сопақ сызық ретінде қарастырады, оны негізгі немесе контексті модель деп атайды.
Жүйені анықтау кезінде төменгі деңгейдегі диаграмма енгізіледі, яғни
F өзгертушінің мәліметтер өзгертушілерінің бүтін жүйесіне ауыстырылуы туралы сөз болып отыр. Ақпараттық ағынның үздіксіздігін және оның келісімділігін сақтау маңызды. Яғни, кез келген деңгейде әр өзгертушінің кіру және шығуы ақпараттық ағынға байланысты болуы керек. Диаграммада өңдеу кезектілігіне нақты көрсетулер жоқ. Нақты көрсетулер жобалау кезеңіне дейін шегеріледі.
2.2 Ақпараттық қамтамасыздандыру
Жүк тасымалдауды тіркеу ДБ архивін жүргізу есебін шешу барысында сақталатын ақпараттың үлкен мөлшерін қалыптастырады, ол оның қатал ұйымдастырылуы мен қорғалуын талап етеді. Сақталатын ақпарат мөлшері деректер базасына қалыптастырылады.
Экономикалық жағынан берілген бағдарламалық өнімнің құрылу мәні деректерді бақылау бойынша жұмыстарды өндіруге кеткен шығындарды төмендетуде және автоматтандыру жолымен деректер базасын құру мен қол еңбегінен деректерді өңдеудің автоматтандырылған әдісінде және алынған деректер базасы негізінде есептердің құрылуында жатыр.
Деректер базасының жұмыс істеуі, анықтамалар мен есептердің берілу мерзімі жұмыс уақытына байланысты болып келеді. Құрылатын болашақ АЖ деректер базасын құру және кіріс пен шығыс ақпаратын өңдеуге негізделеді, ол кадрлар бөлімшесі жұмысын ұйымдастырудың аса тиімді және жылдам әдістеріне көшуге мүмкіндік береді.
ДБ жобалау процесі пәндік аймақ объектілерінің жіктелуін, объектілер мен олардың арасындағы байланыстарды алдын-ала қарастыруға мүмкіндік береді. ДБ логикалық құрылымын жобалау барысында нақты ДББЖ ұстанатын деректер моделіне ағымдағы ИЛМ қайта өңделуі және көрсетіліп отырған даталогиялық модельдің барабарлығының тексерілуі жүзеге асырылады.
Пәндік аймақтың инфологиялық моделі (ИЛМ) құрастыруға арналған бастапқы деректер объектілер кластарының сипаттамалары және олардың арасындағы байланыстары түрінде көрсетілген пәндік аймақты талдау нәтижелері болып табылады. Пәндік аймақтың ИЛМ көбінесе деректердің семантикалық моделі терминдерінде, пәндік аймақтың ER-диаграммасы түрінде бейнеленеді.
Пәндік аймақты зерттегеннен кейін сурет 1 және сурет 2-де көрсетіліп тұрғандай, деректер базасының нақты ER-диаграммасы құрастырылды.
Инфологиялық түрлерді құрастырғанда ER диаграммасы тілін қолдануға болады (ағылшынша Entity Relationship немесе нақтылық байланыс), оларда нақтылық белгіленген тік бұрыштармен суреттеледі, ассоцияция-белгіленген ромб немесе асты бұрышпен, атрибуттар - белгіленген сопақша, ал олардың арасындағы байланыс - бағытталмаған қабырға белгілерімен көрсетіліп, белгі үстінде байланыс деңгейінің сатысы қойылады (бір немесе "көп" сөзін ауыстыратын әріп түрінде). Сонымен қатар қажетті түсінік беріледі (3 сурет).
Жүк тасымалдауды тіркеу ДБ-дағы объектілер:
1. Клиенттер (Клиент_коды, ФИО, Қала, Мекен-жай, Телефон, e-mail);
2. Тасымалдау (Тасымалдау_коды, Клиент_коды, Маршрут_коды, Тасымалдау_түрі_коды, Көлемі);
3. Маршруттар (Маршрут_коды, Кету_жері, Жету_жері, Кету_уақыты, Жету_уақыты, Пойыз_атауы, ара_қашықтығы_км);
4. Бағасы (Тасымалдау_түрі_коды, Тасымалдау_түрі, қашықтығы_км, Бағасы, Қосымша);
5. Станциялар (Станция_коды, Станция_аты, Мәртебе);
6. Пойыздар (Пойыз_коды, Пойыз_атауы, Максималды_жылдамдығы).
Мысалы, Клиенттер объект экземпляры мынадай түрде болады:
1, Оразбаев А.О., Қарағанды, Орбита-1, 35 үй, 78-ші пәтер, 743480, orazbaev_a@mail.ru.
Жүк тасымалдауды тіркеу ДБ-ның ER модельдерінің бірнеше нұсқаларын қарастырайық. Бір клиент бірнеше рет тасымалдау жасай алады.
Сурет 1. ER-типті диаграмма
ТАСЫМАЛДАУ
КЛИЕНТ
К1
К2
К3
К4
Т1
Т2
Т3
Т4
Сурет 2. ER-экземплярлы диаграмма
Клиенттер
Клиент_коды
Тасымалдау
Клиент_коды
Маршрут_коды
Тасымалдау_түрі_коды
Бағасы
Тасымалдау_түрі_коды
Маршруттар
Маршрут_коды
Кету_жері
Жету_жері
Пойыз_атауы
Станциялар
Станция_аты
Станциялар
Станция_аты
Пойыздар
Пойыз_атауы
Сурет 3. Жүк тасымалдауды тіркеу ДБ-ның канондық түрі
ДБ-сының физикалық құруына дейін даталогиялық жобалауды жүргізу керек, яғни байланыстарды орнату қажет, қатынастарды қалыптандыру керек. Жақсы құжатталған логикалық құрылымының бар болуы кезінде деректер базасының физикалық жүзеге асырылуы нақты түрде анықталған, стандартталған процесс болып табылады, сондай-ақ деректерді сенімді, әрі тиімді сақтау және іздестіру жұмыстары қамтамасыз етіледі.
Даталогиялық моделдін негізгі жұмысы барлық ақпарат ДББЖ байланыс болуы керек. Даталогиялық моделді жобалағанда деректер тілінің сипаттамасы мен ақпараттық бірліктін және олардың арасындағы байланыс графикалық түрде қамтамасыз етілу керек. Деректердің логикалық құрылымын жобалау үшін ақпараттық бірлігін және олардың арасындағы байланыстарды анықтап, атауын беру. Сондықтан даталогиялық жобалау келесі кезеңдерге шектеледі:
oo кестені анықтау;
oo кестенің өрісін анықтау;
oo ДББЖ таңдалған деректердің типтерін анықтау;
oo кестенің әр өрісінің ұзындығын анықтау;
oo әр кестенің қажеттілігін анықтау;
oo әр кестенің индексінің анықтау.
Даталогиялық моделін құру алдында келесіні анықтау керек:
oo ДББЖ-нің негізін толық меңгеру;
oo жобалау шешемін таңдауында факторларды анықтау;
oo жобалау әдістемесімен танысу;
oo автоматтандырылған жобалау құралдарына талдау өткізу.
Пәндік аймақты сипаттауда келтірілген талдау негізінде пәндік облыстың құрылымын көрсететін деректердің логикалық өзара байланысын анықтай алады. Нәтижесінде, ақпараттық объектілер ерекшеленіп, олардың арасында байланыс орнатылуы керек.
Функционалдық тәуелділіктерін анықтау. Мысал ретінде Клиенттер құжатының реквизиттерінің функционалдық тәуелділіктерін анықтап, олардың ақпараттық объектілерін белгілейік.
Кесте 7
Клиенттер құжатының функционалдық тәуелділіктері
Құжат
Реквизиттер атауы
Реквизит аты
Функционалдық тәуелділіктер
Клиенттер
Клиент_коды
KK
ФИО
FIO
Қала
CITY
Мекен-жай
ADR
Телефон
PHN
e-mail
MAIL
Кесте 8
Тасымалдау құжатының функционалдық тәуелділіктері
Құжат
Реквизиттер атауы
Реквизит аты
Функционалдық тәуелділіктер
Тасымалдау
Тасымалдау_коды
TK
Клиент_коды
KK
Маршрут_коды
MK
Тасымалдау_түрі_коды
TTK
Көлемі
S
Кесте 9
Маршруттар құжатының функционалдық тәуелділіктері
Құжат
Реквизиттер атауы
Реквизит аты
Функционалдық тәуелділіктер
Маршруттар
Маршрут_коды
MK
Кету_жері
KJ
Жету_жері
JJ
Кету_уақыты
KU
Жету_уақыты
JU
Пойыз_атауы
PA
Ара_қашықтығы_км
AK
Кесте 10
Бағасы құжатының функционалдық тәуелділіктері
Құжат
Реквизиттер атауы
Реквизит аты
Функционалдық тәуелділіктер
Бағасы
Тасымалдау_түрі_коды
TTK
Тасымалдау_түрі
TT
қашықтығы_км
K
Бағасы
B
Қосымша
KSM
Кесте 11
Станциялар құжатының функционалдық тәуелділіктері
Құжат
Реквизиттер атауы
Реквизит аты
Функционалдық тәуелділіктер
Станциялар
Станция_коды
SK
Станция_аты
SA
Мәртебе
COUN
Кесте 12
Пойыздар құжатының функционалдық тәуелділіктері
Құжат
Реквизиттер атауы
Реквизит аты
Функционалдық тәуелділіктер
Пойыздар
Пойыз_коды
PK
Пойыз_атауы
PA
Максималды_жылдамдығы
MJ
Кесте 13
Ақпараттық объектілердің байланысы
Байланыс нөмірі
Объектілер
Байланыс типі
1
Клиенттер
Тасымалдау
1:infinity
2
Тасымалдау
Бағасы
1:1
3
Маршруттар
Тасымалдау
1:infinity
4
Маршруттар
Станциялар
1:infinity
5
Маршруттар
Пойыздар
1:infinity
Пәндік аймақта жүретін және деректер базасында есепке алынуы қажет барлық процестер құжаттар негізінде жүзеге асырылады, олар өз кезегінде белгілі бір деректердің жинақталуын, орнын ауыстырылуын, шығындалуын бекітеді. Сонымен, сәйкесінше шаблондарды қолдана отырып, көптеген жағдайларды модельдеуге болады. Біздің жағдайда мен көптеген модельдердің ішінен құрылатын деректер базасының логикалық құрылымын кескіндеу үшін деректер иерархиясының моделін таңдадым. Себебі, пәндік аймақта төменде келтіріліп кеткен тізімдер болатын болса, деректер иерархиясы байқалатын болады:
oo объектілер кластар иерархиясының айнымалы саны;
oo иерархияға кіретін объектілер кластарындағы бірдей қасиеттер;
oo объектілердің мұндай кластар арасындағы бірдей байланыстар.
ДБ логикалық құрылымын жобалау кезінде барлық ақпараттық бірліктерді және олардың арасындағы байланыстарды анықтау, оларға атау беру, ақпараттық бірліктердің типін анықтау, сонымен қатар қандай да бір мөлшерлі сипаттамаларды беру қажет. Сурет 4-да көрсетіліп тұрғандай,
ДБ-ның даталогиялық моделі инфологиялық модельдің адекватты көрсетілуінен алынады.
Сурет 4. Деректер базасының даталогиялық моделі
АЖ-нің маңызды аспектісі - ДББЖ қолдайтын және ұйымдастыратын деректерді сақтау схемасы болып табылады. Көбінесе ДББЖ-ның ақпараттық массиві бір немесе бірнеше беттен тұрады, ал олардың әрқайсысы физикалық жазба деп аталатын кейбір бірлі-жарым элементтердің құрылымын құрайды.
Беттердегі жазбаларды ұйымдастыратын тәсіл деректердің физикалық құрылымын құрайды. Физикалық құрылымды жобалау - ДБ-ның сақталатын орнын анықтауда (сервер, диск, папка), ДБ кестесінің жеке өрістерінің деңгейінде сақталған деректер форматында жатыр. ДБ-ны физикалық жобалау мақсаты - есептеу ресурстарын тиімді пайдалану.
Сыртқы жадыдағы жазбаларға енуді көбінесе ДББЖ сәйкес жазбалардан тұратын, берілген файлдар беттерін жедел жадыға есептеу арқылы жүзеге асырады. Бұнда жазба өңделуі жедел жадыда орындалады, ол үшін ДББЖ өңдеу жазбаларынан тұратын, уақытша беттер орналастырылған арнайы буферлерді құрайды және қолдайды. Өңдеу аяқталғаннан кейін, бет сәйкес жазбаларымен буферден шығады және дисктік файлде көрсетіледі.
Қолданушы нұсқаулықты жіберу арқылы ДБ-мен қатынаста болады.
Стратегиялық селектр қолданушылар командасын қолдануға тиімді формаға өзгертеді. Өзгертілген талаптар жедел жад пен диск арасындағы деректердің орналасыун бақылайтын, буферлік диспечерді қарқындатады. Файлдар диспечері буферлер диспечерін қолдайды, дисктегі деректердің орналасуын және онымен байланысқан құрылым деректерін басқарады. Қолданушылар деректерінен басқа диск, қолданушылар деректерінің құрылымын анықтайтын мәліметтер сөздігін және олармен қалай қолдану керектігін құрайды. Қолданушылар деректері физикалық деректер базасы немесе жазбалар құрылымы түрінде сақталады.
ДБ жобалауының кезеңдерінің компонентеріне деректерді ұйымдастыру мен ену тәсілдерінен басқа мыналар жатады:
oo бос жадыны басқару;
oo тасымалдауыш типін таңдау;
oo сыртқы тасымалдауышта деректерді орналастыруды басқару;
oo физикалық блогтің көлемін анықтау;
oo деректерді сығылуының пайдалылығын және қолданылатын сығу тәсілдерін анықтау және т.б.
Бағдарламаны орындау үшін мәліметтер керек. Олар сыртқы есте сақтау құрылғысынан жедел жадыға жіберіледі.
Жедел жад кәсіпорынның барлық деректер базасын сақтау үшін аз болады. Сондықтан сыртқы есте сақтау құрылғысы қолданылады. Әр файл үшін жүйеде келесі ақпарат сақталады:
oo файл аты;
oo файл типі (мысалы, кеңтарауы немесе басқа да сипаттамалары);
oo жазба көлемі;
oo бос емес физикалық блогтардың саны;
oo базалық бастапқы мекен-жай;
oo кеңтарау сегментіне сілтеме;
oo ену тәсілі (қорғаныс коды).
Сыртқы есте сақтау құрылғысы ретінде ДБ жүйелік басқаруда диск немесе магниттік лента қолданылады. Барлық деректер базасы дискте сақталады, ал ДБ бөліктері қажетіне қарай, дисктен жедел жадыға жіберіледі.
Дискте сақтау - бұл тікелей қатынайтын деректерді сақтаудың негізгі формасы. Деректер жолдарға, яғни әр дискте болатын жазбаға арналаған дөңгелек позицияларға жазылады. Бір дискте жүздеген жолдар болуы мүмкін. Әр жол беті көптеген блогтардан тұрады.
2.3 Бағдарламалық қамтамасыздандыру
Базалық бағдарламалық қамтамасыздандыру үшін келесіні таңдадық:
oo Object Pascal бағдарламалау тілі бар Borland Си бағдарламалау тілі құру ортасы - бағыныңқы жүйенің бағдарламалық бөлігін жазу үшін;
oo MS Access деректер базасын басқару жүйесі;
oo Word мәтіндік процессор - құжаттарды рәсімдеу үшін, PowerPoint - презентация жасау үшін.
Borland Си бағдарламалау тілі
Қолданбалы бағдарламалық қамтамасыздандыруды құру үшін Object Pascal тілінде негізделген Borland Си бағдарламалау тілі 7.0 құру ортасын таңдайық.
Құрылған жүйе деректер базасымен жұмыс істеуге арналған графикалық интерфейсі бар қолданбалы бағдарламалық пакеті түрінде болады. Си бағдарламалау тілі 7.0 құру ортаның жетістіктерін қарастырайық:
oo басқа тілдерге қарағанда қосымшаларды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақ ұлттық аграрлық университеті
Уапанов А.Қ.
Темір жол мекемесінде жүк тасымалын ұйымдастыру жүйесін бағдарламалау
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
мамандығы 5В070400 - Есептеу техникасы және бағдарламалық
қамтамасыз ету
Алматы 2018
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Инженерлік факультеті
Ақпараттық технологиялар, математика және физика кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Темір жол мекемесінде жүк тасымалын ұйымдастыру жүйесін бағдарламалау
Беттер саны ____
Сызбалар мен көрнекі
материалдар саны ___
Қосымшалар ___
Орындаған Уапанов Аслан Қуанышұлы
2018 ж. ____ _______________ қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
ф.-м.ғ.д., профессор
_______________
Серикбаев А.У.
Жетекші
аға оқытушы
_______________
Дильмагамбетова Б.М.
Арнайы тараулар кеңесшілері:
Экономикалық бөлім
аға оқытушы
_______________
Карымсакова Ж.К.
Еңбек қорғау бөлімі
т.ғ.к., қауымдастырылған
профессор
_______________
Жанашев И.Ж.
Норма бақылау
ф.-м.ғ.к., қауымдастырылған
профессор
_______________
Киргизбаева Б.Ж.
Сарапшы
_______________
_______________
Алматы 2018 ж.
КІРІСПЕ
Тәуелсіздік алған Қазақстанның көлік қатынасында темір жолдың маңызы ерекше зор. Өйткені темір жол арқылы республиканың халқы тек біздің елімізде ғана емес, сонымен қатар бүкіл жер бетінің барлық аймақтарына ешқандай қиындықсыз бара алады және қажетті тауарларын жеткізе алады. Қазіргі кезде Қазақстан темір жолының үлесіне көлік қатынасының барлық түрлері бойынша тасылатын жүктің төрттен үш бөлігін қалалар мен ауылдар және басқада жерлерге жол жүретін жолаушылардың тең жарымы тиеді. Темір жолдарды техникалық жағынан қамтамасыз ету және жүк тасу жөніндегі Қазақстан ТМД елдері арасында Ресей мен Украинадан кейінгі үшінші орында алады. Тек 1991-2003 жылдар аралығында Қазақстан темір жолы арқылы 220-миллион тонна мұнай өнімдері 1,1 миллиард тонна көмір 60 миллион тоннадан астам қара металл барлығы - 2,5 миллиард тонна әр түрлі халық шаруашылығы жүктері тасылған.
Қазақстан темір жол көлігіне талаптар жыл өткен сайын өсіп отыр және оның басты міндеттері Президент Н.Ә Назарбаевтың Қазақстан - 2030 стратегиялық Бағдарламасында көрініс тапқан.Олар темір жол қатынасының негізгі бағыттарын қазіргі кезеңнін талабына сай қайта құру сондай - ақ Трансазия магистралы бойынша жүк тасуды жетілдіру. Шет елдермен байланыс жасауда аса маңызды Достық-Ақтоған станциялары арасындағы жол қатынасын одан әрі дамытып тасылатын жүктін көлемін жылына 10 млн. тоннаға жеткізу. Жүк тасылатын басты аймақтарда қазіргі кезеңнін талабына сай жүк сақтайтын терминалдарды ұйымдастыру барлық көлік және комуникациялық орындардың құрылымдарымен қайтадан қарап жетілдіру.
Темір жол көлігі Қазақстан экономикасының базалық саласы болып есептеліп, жеке бір орынға ие, себебі ол еліміздің әлеуметтік дамуы мен экономикасын көтеруде, дүниежүзілік көлік жүйесі ретінде сипатталады. Оның нақты және нәтижелі жұмысынан мемлекеттің экономикасы, ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, халықтың әл-ауқатының жақсы болуына себепші болады. Қазақстандағы темір жол рөлін түсіну үшін бірнеше мысалдарды атап кетуге болады: темір жол жұмысына барлығы 68% жүк тасу және 57%-дан жоғары еліміздің жолаушыларын тасымалдау. Темір жол саласында 150 мың адам жұмыс істейді, ол Қазақстан халқының 1%-ына жуығын құрайды.
Соңғы бірнеше он жыл ішінде есептеуіш техникасының барлық аспектілерінде байқалған прогресс компьютерлерді қолдану облысының елеулі түрде кеңеюіне және олардың қолданушылар санының өсуіне алып келді. Қазіргі ғылыми-техникалық прогрестің ажыратылмайтын құрамдас бөлігі болып табылатын ақпаратқа қатынау мен ақпаратты сақтаудың әр түрлі жүйелері қазіргі қоғамның маңызды бір бөлігі болып табылады. Кәсіпорындағы бар ақпаратты компьютерлік негізге аударудың көптеген себептері бар, себебі клиентсерверлік технологияларды қолдана отырып, деректерді неғұрлым жылдам өңдеу және олардың сақталуын орталықтандыру процесі маңызды құралдарды сақтауға, ең бастысы, қажетті ақпаратты алуға кететін уақытты үнемдеуге мүмкіндік береді, сонымен қатар деректерге рұқсатты және енгізуді жеңілдетеді.
Ақпаратты жинау, өңдеу, талдау және тиімді қолдану процестері кейіннен адам қызметінің барлық бағыттарында табысқа жетудің негізгі факторына айналды. Қазіргі уақытта бірде-бір ірі технологиялық мәселені үлкен ақпарат көлемі мен коммуникациялық процестерді өңдеусіз шешу мүмкін емес, сол себепті өндіріске прогрессивті технологияларды қолдану деңгейін анықтайтын ақпараттық жарақталуы қажет.
Сондықтан да жүк тасымалдауды тіркеуді автоматтандыру жұмыстарына ерекше көңіл бөлген жөн, себебі жүк тасымалдауды тіркеу жұмысын ұйымдастыру мен реттеу темір жол саласында жұмыс істейтін кәсіпорынның табыстылығына өзінің ықпалын тигізеді. Жүк тасымалдауды тіркеуді автоматтандыру тапсырмасында жедел жинақтылық, ақпараттың бүтінділігі және сақтанушылығы, ақпаратты уақытысында өңдеу, ақпаратты рұқсатсыз қатынаудан сақтауды қамтамасыздандыру, ақпаратқа қатынау мүмкіндігін жоғарылату тапсырманың негізгі өзектілігі ретінде қабылданады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты жүк тасымалдауды тіркеу ақпараттық жүйесін құру болып табылады.
Зерттеу объектісі - Қазақстан Теміржолы жүкті тасымалдайтын ұлттық компаниясы. Дипломдық жоба мақсатымен сәйкес келесі есептер қойылады:
oo пәндік аймақты сипаттау;
oo жүк тасымалдауды тіркеу бойынша деректерді өңдеудің әрекет етуші жүйелерінің ресурстарын меңгеру, олардың кемшіліктерін табу және олардың алдын-алу бойынша шараларды ұйымдастыру;
oo жаңа ақпараттық жүйені құру үшін экономикалық есептің қойылымын құрастыру;
oo келіп түсіп жатқан ақпараттың толықтығына бақылау жасау;
oo деректер базасының негізінде кіріс ақпараттарды құру;
oo жүк тасымалдауды тіркеу ақпараттық жүйесін құрастыру;
oo шығыс есеп берулер мен анықтамаларды жетілдіру;
oo аппараттық және бағдарламалық құралдарды таңдау және негіздеу;
oo жобаның экономикалық тиімділігін есептеу және негіздеу.
Құрастырылатын ақпараттық жүйе жүк тасымалдауды тіркеу жұмысын оңтайландыруға, мәліметтерді белсенді күйде қолдауға, нормативтік-анықтамалық ақпараттарды енгізуді жүзеге асыруға, әр түрлі есеп берулерді дайындауға, сонымен қатар сенімді, әрі толық ақпаратты қалыптастыруға мүмкіндік береді.
1 Талдау бөлімі
1.1 Автоматтандыру объектісінің сипаттамасы
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 31 қаңтардағы №129 Қазақстан Республикасы темір жол кәсіпорындарын қайта құру туралы қаулысымен Алматы теміржол бөлімшесі, Тың теміржолы және Батыс Қазақстан теміржолдарының қосылуы нәтижесінде Қазақстан темір жолы республикалық мемлекеттік кәсіпорны құрылды. Теміржолдарды біріктіру арқылы тасымалдау үдерісі, артық құрылымдарды қысқарту, теміржол саласын қаржылық-экономикалық сауықтыру көзделеді.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы наурыздың 15-індегі №310 Қазақстан темір жолы Ұлттық компаниясы акционерлік қоғамын құру туралы қаулысымен Қазақстан темір жолы республикалық мемлекеттік кәсіпорны мен оның еншілес кәсіпорындарының бірігуі есебінен Қазақстан темір жолы Ұлттық компаниясы жабық акционерлік қоғамы құрылды.
2014 жылғы сәуірдің 2-сінде Қазақстан Республикасының Акционерлік қоғамдар туралы 2003 жылғы мамырдың 13-інде жарық көрген Заңына сәйкес ҚТЖ ҰК ЖАҚ-ы ҚТЖ ҰК АҚ болып қайта тіркеуден өткізілді.
Қазіргі таңда ҚТЖ ҰК АҚ темір жол саласының тасымалдау үдерісі мен қызметтік міндетін қамтамасыз ететін холдингілік құрылымы бар.
ҚТЖ ҰК АҚ-ының бірден бір акционері болып Самұрық - Қазына ұлттық әл-ауқат қоры акционерлік қоғамы табылады. Ол Ұлттық компанияның оперативтік жұмыстарына араласпай, корпоративтік басқаруды жетілдіру, бюджет ашықтығын қамтамасыз ету, ҚТЖ ҰК АҚ қызметін Директорлар Кеңесі арқылы басқаруды қамтамасыз етеді.
Оған қоса Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрлігі 2001 жылғы желтоқсанның 8-індегі №266-11 Теміржол көлігі туралы Заңға сәйкес, өкілетті орган ретінде теміржол көлігіндегі мемлекеттік саясаттың жүзеге асырылуын қамтамасыз етеді. Қазақстан Республикасы көлік кешенінің жұмысын үйлестіреді, реттейді, бақылайды.
ҚТЖ ҰК АҚ магистральдық теміржол желісінің, жүк және жолаушылар тасымалының операторы қызметін атқарады. Аталған қызметтер Қазақстан Республикасының Теміржол көлігі туралы және Табиғи монополиялар және реттелетін рынок туралы Заңдарымен бекітілген.
Бүгінгі таңда темір жол көлігі Қазақстан Республикасының өндірістік инфрақұрылымының маңызды бөлшегі болып табылады. Қазақстанның географиялық орналасуы (теңізге шығу мүмкіндігі болмауы, су кемелері жүретін өзендер болмауы) территориясының кеңдігі, өндірістің шикізаттық құрылымы, автокөлік саласының инфрақұрылымының төмендігі темір жол көлігінің маңыздылығын арттыра түседі.
Қазақстанның теміржол саласы экономиканың дамушы секторы. Соңғы кездері өндірістік және техникалық әлеуеті өсіп келеді. 140 мыңнан астам адам жұмыспен қамтылған.
Қазақстан темір жолы өз тарихында ел экономикасы мен тұрғындардың тасымалдауға сұранысын толығымен қамтамасыз етіп келеді. 90-шы жылдардың өзіндегі экономиканың құлдыраған шағында да темір жол саласы өзінің міндетін тоқталыссыз атқарды. Экономиканың тұрақтанып, көтеріле бастаған 2000-2008 жылдары компания жылдық тасымалдау үдерісі көрсеткішін жеті пайыздық өсім деңгейінде ұстады.
Алайда, қазіргі таңда Ұлттық темір жол компаниясы 2011 жылдары жасақталған өндірістік активтердің тозығы жетуіне байланысты едәуір қиындықтарға кезігіп отыр. 2020 жылдарға дейін компания паркіндегі жүк вагондарының 54 пайызының, магистральдық локомотивтердің 68 пайызының, маневрлік локомотивтердің 82 пайызының пайдалану уақыты аяқталады. Бұл компания үшін ерекше сынақққа айналғалы тұр.
Теміржол тасымалы отанымыздың көліктік инфрақұрылымының негізгі элементі болып табылады. Сондықтан, аталмыш проблеманы стратегиялық тұрғыда шешу компанияның ғана емес мемлекеттік деңгейдегі маңызды мәселе.
Саланы қазіргі үйлестір моделі мен тарифті көтермей қалыпты ұстап тұру сұраныс иелерінің ұзақ жылдарғы талаптарына жауап бере алмайды. Қазақстан Республикасын стратегиялық дамытудың 2020 жылдарға дейінгі жоспары, Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық инновациялық дамытудың 2010-2014 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасына, ҚР көлік инфрақұрылымын дамытудың 2010-2014 жылдрға арналған Бағдарламасына сәйкес темір жол көлігін дамытуды ойдағыдай аяқтау қажет. Темір жол саласының атқаратын қызметі мемлекет және қоғам үшін барынша қолайлы әрі қолжетімді болуы тиіс. Сондықтан саланы реформалаудағы корпоративтік құрылыс мақсаты мен міндеті бір ғана мүддеге бағынышты.
2010 жылығы мамырдың 7-сінде ҚТЖ ҰК АҚ Директорлар Кеңесінің шешімімен (№3 хаттама) ҚТЖ ҰК АҚ стратегиялық дамытудың
2020 жылдарға дейінгі жоспары бекітілді.
ҚТЖ ҰК АҚ миссиясы: Инфрақұрылымдық жүйеқұрушы ретінде біз экономиканың тұрақтылығын қалыптастыруда қоғамдағы тұтынушыларға жүк және жолаушы тасымалында, теміржол магистральдық желісінде сапалы да бәсекелестікке сай көліктік лоистикалық қызмет түрлерін ұсынады.
Біз өзімізді тиімділігі аса жоғары, бизнес жүргізудегі әлемдік үздік тәжірибедегі үздіктердің қатарында Бір ғана акционердің талабына жауап бере алатын Қазақстанның ұлттық көлік корпорациясы ретінде көреміз.
Компания қызметкерлері барынша үнемділікке қол жеткізе отырып, инвестициялық ресурстарды өсіру маңызды екендігін ұғынуы тиіс. Осыған орай пайдалану қызметінде сапалық көрсеткіштерді түбегейлі жақсарту : вагон, локомотив өнімділігі, іске аз тартылатын телімдерді оңтайландыру, шикізатты және материалдарды жұмсау нормативін қайта қарау т. т. Компания бәсекелестікті қамтамасыз ету мақсатында саланың құрылымдық жаңғыртылуында мынадай стратегиялық мақсаттар бар:
oo жаңа басқару жүйесі талаптарына сай корпоративтік оңтайлы құрылымдау,
oo өндірісті және портфел активін оңтайландыру;
oo өндірісті жаңғырту және еңбек өнімділігін кешенді жақсарту;
oo компания сұранысына сай машина құрылысы базасын жасақтау стратегиялық тапсырманы орындау;
oo инвестициялық бағдарламаны тиімді жүзеге асыру;
Стратегияны жүзеге асыру ұлттық экономиканың инфрақұрылымдық тұрақты өсу негізін қалыптастыру Қазақстанның бәсекелестікке сай және инвестициялық тартымдылығын арттырады.
Қазіргі уақытта АҚ ҰК Қазақстан Теміржолы темір жол торабында жалғыз оператор болып саналады, бұл біріккен кешенді ұсына отырып, энерго жабдық пен байланысты, станцияларды, пункттерді, локомотивтерді, жүк және жолаушы вагондары мен контейнерлерді, сонымен қатар орталықтандырылған оперативті-диспетчер басқармасы мен темір жол көлігін қамтамасыз етеді.
Қазіргі кезде компанияның құрамына орталық аппарат құрылымдық бөлімшелері (департаменттер, өзіндік басқармалар, басқарма және бөлімдер); мемлекеттік 9 еншілес кәсіпорындары және олардың филиалдары,
АҚ ҰК Қазақстан Теміржолы филиалдарының құқындағы құрылымдық бөлімшелер кіреді.
ҰК Қазақстан Теміржолы АҚ оперативті құрылымына жүк тасымалдайтын, жолаушыларды тасымалдайтын және т.б. қызмет түрлері кіреді.
Жүктерді тасу тарифі көптеген факторларға әсерін тигізеді: локомотивті пайдалану типі мен вагонның, вагонның сыймдылығы мен жүк тасу контейнерлерінің сыйымдылығы және т.б. АҚ ҰК Қазақстан Теміржолы қызметінің үлкен мәні тарифтік жүйеге жеңілдік береді. Аталған тарифтер Қазақстан Республикасының агенттіктерімен бекітіледі және бақыланады.
Темір жол көлігі басқа көлік түрлерімен бәсекеге түсе алады және де ол үшінші орынға ие болып отыр (біріншісі әуе, екіншісі автомобиль көлігі және жүкті тасымалдау барысында өзен және су құбырларынан кейінгі орынды алып отыр).
Темір жол көлігінің қолайлығы үнемі жүктер мен жолаушыларды уақытында ауа райының жағдайына қарамастан, кез келген жыл айында дұрыс тасымалдап жеткізе алады. Ол жүк пен адамдарды тасымалдау қызметін арзан және осылардың барлығы әлеуметтік қызмет көрсету болып есептеледі. Жолаушылар жүретін төлем ақыны төменгі бағамен ұстап тұрады. Бірақ инфрақұрылым мен қозғалатын құрылымның бағасы өте жоғары.
ҰК Қазақстан Теміржолы АҚ Қазақстан Республикасында темір жол транспорт қызмет көрсету тасымалын қамтамасыз етеді. Компанияның тарифтік саясатын мемлекеттік орган реттейді. Қауіп ұлттық валюта девальвациясы өсіп кеткен жағдайда ҰК Қазақстан Теміржолы АҚ кірісі азаяды, себебі ол доллар эквивалентімен саналады. Менеджменттің пікірінше компанияға ешқандай қауіп-қатер келмейді.
ҰК Қазақстан Теміржолы АҚ - республикамызда ең ірі компания болып табылады, бұнда 85 мыңға жуық адамдар жұмыс істейді. Темір жол жыл сайын 70% жүкті және 60% жолаушыларды тасымалдайды және бұл өте басты рөлді атқара отырып, ең алдымен мемлектіміздің бюджетін, атап айтқанда, төмендегі жүйелерді жетілдіреді:
oo қаржы-экономика көрсеткіштер жүйесінің есебін;
oo кадрлар жүйесінің есебін;
oo негізгі техникалық құралдарының есеп жүйесін;
oo тауарлы-материал құндылығының есебін;
oo электронды құжат айналым жүйесін;
oo аналитикалық жүйесін (басшының ақпараттық жүйесін);
oo шаруашылыққа керекті арнайы жүйені және т.б.
Ұлттық компания қызметінің негізгі түрі республика торабындағы темір жол торабы және жүктерді тасымалдау функцияларын орындау болып табылады. Сонымен қатар, компания акционерлік қоғамның пакет акциялары бар, телекоммуникацияны қамтамасыз ету, подъезді жолдарды пайдалану, жүкті тасымалдау және контейнерлі терминалдар әскери күзетпен қамтамасыз етіледі.
ҰК Қазақстан Теміржолы АҚ соңғы жылдары ақпараттық технологияларды енгізуге үлкен қадам басты. Әсіресе, соңғы жылдарда байқалған экономикалық дағдарыстарға қарамастан, Қазақстанның темір жол көлігінің дамуы көзден тыс қалған жоқ. Барлық инвестициялық жобаны қоса отыра, жалпы мемлекеттік масштабта қаржыландыру сол саланың өзінен шығады.
ҰК Қазақстан Теміржолы АҚ қажет деген инвестициялық жобасы еліміздің 10 жылдық тәуелсіздігін алғанда ойдағыдай аяқталды. Испан фирмасы Тальго вагондарын пайдалана отырып, жылдамдығы тез Алматы-Астана және Алматы-Шымкент поездары ең алғаш жүрген болатын.
Темір жол көлігі Қазақстан Республикасының өндіріс инфрақұрылымын құрайтын қажетті бөлігі болып табылады. Оның нәтижелі жұмысынан мемлекетіміздің экономикасы, ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, елдің жағдайын жақсарту дәрежесіне жет білді.
Қазақстанның бүгінгі болатты магистралі - бұл 14 мыңға жуық темір жол шаршысы болса, оның ішіндегі 5 мыңы екі жолды, ал 4 мыңы электрифицияланған жолдар болып табылады. Қазақстан темір жол шекарасы Ресей Федерециясымен, Қытай Халық Республикасымен, Қырғыз Республикасымен, Өзбекстан Республикасымен шектесуде.
Жыл сайын темір жол көлігінің негізінде еліміздің жалпы ішкі өнімі және мемлекеттің бюджетіне салықтың түсімі түсіп отырады.
Компания қызметінің негізгі мақсаттары:
oo жолаушыларды, поштаны, жүкті және халық жүгін тасымалдау, сондай-ақ экономика тұтынушыларының заттарын сапалы және үздіксіз тасымалдау;
oo пошта және басқа да жүктерді тасымалдау барысында поездардың қақтығыспауын қамтамасыз ету;
oo материалдық-техникалық базасының дамуын кешенді түрде жоспарлау;
oo техника құралдары мен құрылғыларының дұрыс тасымалдауын қадағалау;
oo темір жол көлігін дайындау, құпиялы және қызметтік деректерді қорғауда кешенді түрде дұрыс шараларды қолданала алу және т.б.
Компания келесі қызмет түрлерін көрсетеді:
oo темір жол торабының магистралін дұрыс пайдалана алуы;
oo темір жол торабының магистраліндегі оператор қызметінің орындалуы;
oo жолаушылар мен темір жол жүктерін тасымалдау;
oo қауіпті жүктерді тасымалдау;
oo темір жолдың жылжымалы құрамына жөндеу жұмыстарын жүргізу;
oo аса қауіпті жүктерге арналған арнайы контейнерлерді дайындау;
oo жіберушінің, тосып алушының, тасымалданатын жолаушылардың қажеттілігін қанағаттандырып, олардың жүктерін сақтауды қамтамасыз ету, пошта мен қазіргі тасымалдау пункттерінің тағайындалуы;
oo маркетингтік қызмет;
oo әр түрлі көліктердің қатысуымен аралас және тура жүйелерді ұйымдастыру;
oo Қазақстан Республикасының жүргізуші потенциалын пайдалана отырып, шараларды қолдана білу;
oo Қазақстан Республикасының коммуникациясы мен көлік Министрімен келісілген темір жол шараларын жетілдірудегі транзитті-көлік жолдарын құру;
oo ішкі экономика қызметі мен басқа елдердің экономикалық қауымдастығымен өнімдерді экспорттау және импорттау бойынша қызмет көрсету және әлемдік нарыққа шығару;
oo Қазақстан Республикасының мемлекеттік сектор қызметінің техникасын қорғау, сонымен қатар ақпараттарды қорғау құралдарындағы техниканы сақтау, жөндеу, монтаждау, дайындау және өңдеу;
oo ақпараттық қызмет көрсету және т.б.
Компанияның құрамына тасымалдаушы дирекциялары мен магистраль торабы, корпоративті даму, жолаушыларды тасымалдауды ұйымдастыру департаменттері, заңдық, кадрлық және әлеуметтік жұмыстар, ақпараттандыру, техникалық саясаттың және техника регламенттерінің басқармалары, ұйымдастырланған бақылау, кеңселер және т.б. кіреді.
Компания филиалының құрамына басты есептеуіш орталығы (БЕО) кіреді, ол келесі құрылымдардан тұрады: техникалық бөлімдер, ақпараттық жүйелер мен есептерді пайдалану бөлімдері, жобалау және бағдарламаларды өңдеу, біріккен ақпараттық кешенді қамтамасыз ету, ЭЕМ пайдалану техникалық қызмет көрсету, машинистің маршрутын өңдеу, АЖО пайдалану және енгізу, құжаттардың есеп қоры, ДЭЕМ желісі арқылы деректерді беру, әкімшіліктеу, БЕО филиалдары мен өндірістерді қамтамасыз ету аймақтық есептеу орталықтары.
БЕО қызметі болып өз филиалдарын тиімді басқару, статистикалық есеп берулер мен жетілдірулер, қабылданған ақпараттың толықтығы табылады. Орталық аппарат құрылымдарына ақпараттық нәтижесін өңдеу, оның мерзімі мен берілу сапасының қоғамы Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарымен, ИВЦ ЖА, ТМД елдерінің қауымдастығымен, Литва, Латвия, Эстония және БЕО ААҚ РЖД байланысқа түседі.
Сонымен қатар, БЕО бүкіл мемлекеттер арасында ақпараттық қарым-қатынасты орната отырып, ұйымның басты қызметін орындайды, ЕО мен темір жол әкімшілігінің арасында, АЕО ЖА - салалық қордағы алгоритмдерді енгізеді, бағдарламаларды, классификаторларды және нормативтік құжаттарды, автоматтандырылған бағдарламалық жүйені қамтамасыз етеді, қазіргі стандарттар мен басшылық жасайтын әдістемелік құжаттың негізінде компания құрылымдарының құжаттары мен бағдарламалық құралдарын өңдейді.
БЕО қызметіне даму жоспарын өңдеу және филиал жоспарының орындауын бақылау мен шараларды дамыту, жаңа техника мен технологияны енгізу, сонымен қатар компания құрылымдарының тапсырысы бойынша есептеу техника құралдарымен жөндеу жұмыстарын жүргізу, ауыстыру, әкелу, филиалдардың өндірістік жұмыстарының орындалуын бақылау, еңбекті қорғау бойынша кешенді түрде жоспар құру, компанияның басшылығына техника құралдарын мысалға келтіре отыра, өз ұсыныстарын айту және орындалатын жұмыстың көлеміне қарай адамдар өмірін қауіпсіздендіру жүйесіне сәйкес, жанармай-энергетикасын тиімді пайдалану ресурстарын өңдеу, жылу энергиясын және БЕО филиалдарында орындалатын жұмысқа бақылау жүргізіп отыру және т.б. кіреді.
Басқа да заңды тұлға ретінде БЕО еңбекті жоспарлау бойынша штаттық кестемен бекітілген, өз филиалдарында жұмыскерлер санының нормативін анықтай отырып, сондай-ақ ай сайын сандық көрсеткіштерін талдай отырып, еркін бюджетті жетілдіру, бюджетті қорғау, оны түзету ұсыныстарын беру, орындалуын талдау, өз филиалдарын қаржыландыру аванстық төлемақымен келісілген, бұл БЕО ұсынған тапсырыстың негізінде ақша түседі және шығындалады; капиталды жөндеу жұмыстарына титул тізімін жетілдіру, жұмыстың орындалу көлеміне талдау және уақытында титул тізімін түзетіп отыру, ақпараттық жүйені пайдалану және т.б. сұрақтары бойынша компания мен ұйымның ортасындағы келісім-шарт жасасуы қаржылай орындалады.
Жолаушыларды тасымалдау сапасының жақсаруы, қызмет көрсету мәдениетінің жоғары болуы, вагондардың сыйымды болуы, қазіргі кезде жұмыс істеп жатқан Экспресс-3 автоматтандырылған жүйесін билет сату барысында пайдалану.
Экспресс-3 типті жүйе ретінде өңделген, кез келген темір жол торабында билет сатуды кешенді түрде аdтоматтандыру түріне арналған. Ол ұжымдық есептеу торабын ұсына отыра, бірнеше билет кассаларын (терминалдарды) қосады. Жолаушыларға қызмет көрсету жүйесі алдын-ала 45 тәулік режимінде билеттерді сатады және тәулікке (1-2 тәулікке) алдын-ала билеттер сатыла береді. Экспресс-3 төмендегілерді қамтамасыз етеді:
oo пайдаланған билеттерді, құжаттарды қайтарып беру;
oo сменасына кассирлердің есеп берулері;
oo тәулік және айлық қаржылай есеп беру;
oo алдын-ала орынға тапсырыс беру мүмкіндігі;
oo тапсырыстың көп нұсқалығын пайдалану;
oo телефон арқылы тапсырыс беру;
oo терминалдарға оперативті түрде ену;
oo жүйеде бос орын туралы дерек алу, сонымен қатар жұмысы туралы анықтама алу;
oo технологиялық және техникалық жұмыстарды шешу және т.б.
Экспресс-3 шегінде локальді желіні біріктіре отыра, әр темір жол касса терминалдарын аясын кеңейтеді. Мұндай байланыс болған жағдайда кез келген билетті ресімдеп беруге болады. Сондай-ақ жүру құжатын берген кезде бір маршруттан келесі маршрутқа отыру мүмкіндігі жасалған және қайту бағыты да қарастырылған.
Ақпараттық жүйелер мен міндеттерін пайдалану бөлімдерінің құрамына өңделген бағдарламалық секторлар жатады:
oo қазіргі уақытқа бейімделген бағдарламалар;
oo орындалған жұмыстарды енгізу, міндеттері мен жүйесін пайдалану;
oo ҰК Қазақстан Теміржолы АҚ құрылымдарына енгізілген тапсырыс формасына есеп беру және өндіру;
oo міндеттерді орындау нәтижесінің толық және сенімділігіне талдау жасау;
oo пайдаланушыларға нұсқауларды дайындау, жұмыс кезеңі туралы есеп беру мен жоспар құру;
oo әр тәулік сайын құралдар мен жұмыс жүйелеріне талдау жасау және т.б.
Сонымен қатар ұсынылып отырған бөлімдердің қызметін орындау барысында қатесін түзету үшін тез арада шара қолдану, міндетті шешетін графиктерді құру, нормативтік-анықтамалық ақпараттарына және бағдарламаларына өзгерістер енгізу.
1.2 Жүк тасымалдауды тіркеу процесін автоматтандыру қажеттілігі
ҰК Қазақстан Теміржолы АҚ-дағы жүк тасымалдауды тіркеу процесінде үлкен көлемінің жинақталуымен ерекшеленеді. Бұл компанияда ағымдағы уақытта нақты жүк тасымалдауды тіркеу бойынша автоматтандырылған жүйе болмағандықтан, әр түрлі үлкен көлемді жүк тасымалдауды тіркеу бойынша ақпаратты жинақтау, сақтау, өңдеу және талдау, оны қолданушыларға ыңғайлы түрде ұсыну компанияда сәйкес ақпараттық жүйені құру міндетін қояды.
Бұл жүйеге қойылатын негізгі талаптар - ЭЕМ-ді, алдыңғы қатарлы ақпараттық технологияларды, математикалық әдістерді және модельдеуді кең қолдану және т.б. Ақпараттық жүйе негізін әрбір қызметкер туралы ақпаратты, оның айналасы мен сыртқы байланыстарын кескіндейтін бірыңғай массив құру қажет. Мұның өзі ақпараттың белгілі бір ұйымдастырылуын және деректер массивімен әрекет жасау әдістерін талап етеді. Қызметкерлер ұжымында және оның айналасында ағып өтетін процестер қарқынды болып табылатындықтан, барлық бұл өзгерістерді деректердің ақпараттық массивінде оперативті түрде бейнелеген маңызды. Бұл талап егер ақпараттық жүйе компаниядағы құжат айналымымен тығыз байланыста болатын жағдайда ғана орындалады,.
Аталған ақпараттың жұмыс орындарының құрылымы туралы ақпаратпен, бұл жұмыс орындарымен қызметкерге қойылатын талаптарымен, еңбекақының мүмкін деңгейімен, еңбек шартының қалып-күйімен өзара байланыста болуы үлкен маңызға ие. Мұндай қатынас, ең алдымен, ақпараттық-іздестіру есептерінің (ақпараттық массивте қызметкерлерді берілген белгілермен іздестіру) шешілуін қамтамасыз етеді.
Шараларды жүзеге асыру кезінде болған сол және өзге параметрлері бойынша объектінің қалып-күйіндегі өзгерістерді қадағалай отырып, компания бөлімшелерінің басшылары басқарудың тиімді стратегиясын құрастыра алады және оның іске асырылуын бақылай алады.
Ақпараттық жүйе неғұрлым маңызды факторларды айқындауда және факторлар мен нәтижелер арасындағы себеп-салдарлық тәуелділіктерді орнатуда өзінің көмегін тигізу керек. Мұндай түрдегі ақпарат жүк тасымалдауды тіркеу негізіне қойылған мақсатты орнатуларды құру үшін қажет.
Болашақ бағдарламаның жұмыс істеу жылдамдығы мен компания бөлімшелерінің жұмыс тиімділігін ескірген операциялары кезінде (әсіресе есеп берулерді форматтау кезінде) едәуір жоғарылату керек. Аталған болашақ АЖ автоматты түрде құрастыруы қажет есеп берулер қолданушыға беретін жеңілдіктердің бірі болуы керек.
Аталған бағдарламаның қолдану кезіндегі нәтижесі компания жүк тасымалдауды тіркеуді бақылау процесіне араласатын бөлімшелердің уақыттарын үнемдеуге мүмкіндік береді, себебі бұл бағдарламаларда құжаттар айналымы автоматтандырылған және бұл жүйелер қажетті ақпаратты жоғары жылдамдықпен іздейді.
Аталған бағдарламаларда құжаттарды форматтау автоматты түрде құрастырылып, құжаттарды форматтағаннан кейін осы болашақ бағдарлама арқылы оларды деректер базасында сақтау, сонымен қатар оларды баспаға шығару мүмкіндіктеріне ие болу керек.
2 жобалау бөлімі
2.1 Есептің қойылымы
Есептің ұйымдастырушылық экономикалық мәні төменде көрсетілген:
1) Жүк тасымалдауды тіркеу АЖ есебі жүк тасымалдауды тіркеу ішкі жүйесінде шешіледі;
2) есеп қызметкердің темір жол транспортын бақылау процесіне сәйкес шешіледі және ондағы жұмысты оңтайландыру үшін қолданылады;
3) шығыс деректері ДЭЕМ-на пернетақтамен енгізіледі және магниттік дискіге жазылып отырады;
4) енгізілген немесе магниттік дискіде сақталған деректер негізінде арнайы алдын-ала дайындалған шаблондар негізінде шығыс құжаттары баспаға жіберіледі;
5) сақтауға қажетті жүк тасымалдауды тіркеу бойынша барлық ақпараттар ЭЕМ жадысында сақталады.
Шығыс ақпараттарының сипаттамасы
Шешілетін есептің қойылымы (F) түріндегі шығыс машинограммасын қалыптастыруды талап етеді:
Кесте 1
жүк тасымалдауды тіркеу бойынша шығыс мәліметтерінің баспалық формасы
Дата
Клиент-тің коды
Клиент-тің аты-жөні
Тауар
Мар-шрут атауы
Ара қашық-тығы
Жалда-натын шаршы метр
Салық сомасы
Шаршы метрдің құны
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Кесте 2
Шығу құжаттарының тізімі
№
Идентификатор
Ұсыныс формалары
Төлем кезеңі
Төлем мерзімі
Алушылар
1
2
3
4
5
6
1
PF01
құжат
Клиент назарына сәйкес жеке
Клиент назарынан кейін бірден
Теміржол компания-сы
Кесте 3
Шығу құжаттары реквизиттерінің сипатталуы және тізімі
№
Реквизит атауы
Шығу құжатының идентификаторы
Шартты белгілері
Реквизит ұзындығы
1
2
3
4
5
1
Дата
PF01
DAT
9(8)
2
Клиенттің коды
PF01
RNN
9(12)
3
Клиенттің аты-жөні
PF01
NN
A(30)
4
Тауар
PF01
VTU
A(20)
5
Маршрут атауы
PF01
NB
A(15)
6
Ара қашықтығы
PF01
RNNB
9(4)
7
Жалданатын шаршы метр
PF01
NS
9(2)
8
Жалпы сомасы
PF01
SN
9(7)
9
Шаршы метрдің құны
PF01
ST
9(10)
Кесте 4
Сақталынатын ақпарат реквизиттерінің тізімі және сипатталуы
№
Реквизит атауы
Шартты белгілері
Реквизит ұзындығы
Ақпарат көзі
Ақпарат көзінің идентиф.
1
2
3
4
5
6
1
Дата
DAT
9(8)
MD
DN
2
Клиенттің коды
RNN
9(12)
MD
DN
3
Клиенттің аты-жөні
NN
A(30)
MD
DN
4
Тауар
VTU
A(20)
MD
DN
5
Маршрут атауы
NB
A(15)
MD
DN
6
Ара қашықтығы
RNNB
9(12)
MD
DN
7
Жалданатын шаршы метр
SN
9(7)
Құжат
DN
8
Шаршы метрдің құны
ST
9(10)
Құжат
DN
Кіріс ақпараттарының сипаттамасы
Экономикалық ақпаратты өңдеудің ақпараттық жүйесінің және басқарудың ақпараттық жүйесін жасау және енгізу процестері басқарудың автоматтандырылған жүйесінің бірыңғай стандарттар жүйесіне сәйкес жүргізіледі.
Кіріс ақпараты бөлімі, енгізілетін мәліметтердің сипаттамасы мен тізімінен және оларға енетін ақпараттың құрылымдық бірлігінен тұрады. Әрбір ену мәліметі бойынша идентификатор, ұсыну формасы (алғашқы құжат, кодограмма және т.б.) және есептеу орталығына келіп түсу жиілігі көрсетіледі. Ақпараттың әрбір құрылымдық бірлігінің сипаттамасында атауы, талап етілетін дәлдік, ақпарат көзі және ақпарат көзінің идентификаторы көрсетіледі.
Ақпараттық қамтамасыздандыруды ұйымдастыру кезінде кіріс ақпараты сенімді болуы және өз уақытында ұсынылуы, бір мағыналылыққа ие болуы, реттеулі және қабылдау үшін ыңғайлы болуы қажет.
Кіріс ақпараты мекен-жайлы болуы керек, басқарудың берілген деңгейіне сәйкес болуы тиіс. Бұған қоса, деректерді өңдеу, жаңарту, сақтау, жинау процестері басқару процесінің өмірлік циклі процестерімен уақытымен сәйкес болуы қажет.
Кіріс ақпараты сыртқы дүниеден келіп түсетін кіріс сыртқы және ішкі жүйенің басқарылатын объектісінен алынатын кіріс ішкі ақпаратқа бөлінеді. Кіріс ішкі ақпарат кәсіпорын жағдайы туралы мәліметтерден тұрады және ол алғашқы болып табылады. Алғашқы ақпарат Жүк тасымалдауды тіркеу ішкі жүйесінің жұмыс істеуі үшін бірінші дәрежелі мағынаға ие, яғни толықтықтан, сенімділіктен шығыс ақпаратының сапасы бағынышты болып келеді. Шығыс ақпаратты қалыптастыру үшін алдымен онда кездесетін кіріс ақпараттары қажет, себебі кіріс ақпараттар негізінде көптеген шығыс ақпараттар жиынтықтары құрастырылады.
Кесте 5
Ену құжаттарының тізімі және сипатталуы
№
Идентификатор
Ұсыныс формасы
Түсу жиілігі
1
2
3
4
1
RN (a1)
Құжат
Күн сайын
2
VTU (Қызмет,тауар түрі) (а2)
Құжат
Күн сайын
Кесте 6
Ену құжаттары реквизиттерінің тізімі және сипатталуы
№
Реквизит атауы
Шартты белгілер
Реквизит ұзындығы
Ақпарат көзі
Ақпарат көзінің идентиф.
1
2
3
4
5
6
1
Дата
DAT
9(8)
Құжат
DN
2
Клиенттің коды
RNN
A(12)
Құжат
DN
3
Клиенттің аты-жөні
NN
A(30)
Құжат
DN
4
Тауар
VTU
A(20)
Құжат
DN
5
Маршрут атауы
NB
A(15)
Құжат
DN
6
Ара қашықтығы
RNNB
9(12)
Құжат
DN
7
Жалданатын шаршы метр
NS
9(2)
Құжат
DN
8
Шаршы метрдің құны
ST
9(10)
Құжат
DN
Берілген есепті шешу үшін нормативтік-анықтамалық ақпарат ретінде (НАА) массив пайдаланылады.
Есептің қойылымына салынған келтірілген ақпараттық деректер қорының негізінде ДПД деректер ағынының диаграммасын қалыптастырамыз. Жоғары (нолдік) деңгейдегі диаграмма жүйені бірегей сопақ сызық ретінде қарастырады, оны негізгі немесе контексті модель деп атайды.
Жүйені анықтау кезінде төменгі деңгейдегі диаграмма енгізіледі, яғни
F өзгертушінің мәліметтер өзгертушілерінің бүтін жүйесіне ауыстырылуы туралы сөз болып отыр. Ақпараттық ағынның үздіксіздігін және оның келісімділігін сақтау маңызды. Яғни, кез келген деңгейде әр өзгертушінің кіру және шығуы ақпараттық ағынға байланысты болуы керек. Диаграммада өңдеу кезектілігіне нақты көрсетулер жоқ. Нақты көрсетулер жобалау кезеңіне дейін шегеріледі.
2.2 Ақпараттық қамтамасыздандыру
Жүк тасымалдауды тіркеу ДБ архивін жүргізу есебін шешу барысында сақталатын ақпараттың үлкен мөлшерін қалыптастырады, ол оның қатал ұйымдастырылуы мен қорғалуын талап етеді. Сақталатын ақпарат мөлшері деректер базасына қалыптастырылады.
Экономикалық жағынан берілген бағдарламалық өнімнің құрылу мәні деректерді бақылау бойынша жұмыстарды өндіруге кеткен шығындарды төмендетуде және автоматтандыру жолымен деректер базасын құру мен қол еңбегінен деректерді өңдеудің автоматтандырылған әдісінде және алынған деректер базасы негізінде есептердің құрылуында жатыр.
Деректер базасының жұмыс істеуі, анықтамалар мен есептердің берілу мерзімі жұмыс уақытына байланысты болып келеді. Құрылатын болашақ АЖ деректер базасын құру және кіріс пен шығыс ақпаратын өңдеуге негізделеді, ол кадрлар бөлімшесі жұмысын ұйымдастырудың аса тиімді және жылдам әдістеріне көшуге мүмкіндік береді.
ДБ жобалау процесі пәндік аймақ объектілерінің жіктелуін, объектілер мен олардың арасындағы байланыстарды алдын-ала қарастыруға мүмкіндік береді. ДБ логикалық құрылымын жобалау барысында нақты ДББЖ ұстанатын деректер моделіне ағымдағы ИЛМ қайта өңделуі және көрсетіліп отырған даталогиялық модельдің барабарлығының тексерілуі жүзеге асырылады.
Пәндік аймақтың инфологиялық моделі (ИЛМ) құрастыруға арналған бастапқы деректер объектілер кластарының сипаттамалары және олардың арасындағы байланыстары түрінде көрсетілген пәндік аймақты талдау нәтижелері болып табылады. Пәндік аймақтың ИЛМ көбінесе деректердің семантикалық моделі терминдерінде, пәндік аймақтың ER-диаграммасы түрінде бейнеленеді.
Пәндік аймақты зерттегеннен кейін сурет 1 және сурет 2-де көрсетіліп тұрғандай, деректер базасының нақты ER-диаграммасы құрастырылды.
Инфологиялық түрлерді құрастырғанда ER диаграммасы тілін қолдануға болады (ағылшынша Entity Relationship немесе нақтылық байланыс), оларда нақтылық белгіленген тік бұрыштармен суреттеледі, ассоцияция-белгіленген ромб немесе асты бұрышпен, атрибуттар - белгіленген сопақша, ал олардың арасындағы байланыс - бағытталмаған қабырға белгілерімен көрсетіліп, белгі үстінде байланыс деңгейінің сатысы қойылады (бір немесе "көп" сөзін ауыстыратын әріп түрінде). Сонымен қатар қажетті түсінік беріледі (3 сурет).
Жүк тасымалдауды тіркеу ДБ-дағы объектілер:
1. Клиенттер (Клиент_коды, ФИО, Қала, Мекен-жай, Телефон, e-mail);
2. Тасымалдау (Тасымалдау_коды, Клиент_коды, Маршрут_коды, Тасымалдау_түрі_коды, Көлемі);
3. Маршруттар (Маршрут_коды, Кету_жері, Жету_жері, Кету_уақыты, Жету_уақыты, Пойыз_атауы, ара_қашықтығы_км);
4. Бағасы (Тасымалдау_түрі_коды, Тасымалдау_түрі, қашықтығы_км, Бағасы, Қосымша);
5. Станциялар (Станция_коды, Станция_аты, Мәртебе);
6. Пойыздар (Пойыз_коды, Пойыз_атауы, Максималды_жылдамдығы).
Мысалы, Клиенттер объект экземпляры мынадай түрде болады:
1, Оразбаев А.О., Қарағанды, Орбита-1, 35 үй, 78-ші пәтер, 743480, orazbaev_a@mail.ru.
Жүк тасымалдауды тіркеу ДБ-ның ER модельдерінің бірнеше нұсқаларын қарастырайық. Бір клиент бірнеше рет тасымалдау жасай алады.
Сурет 1. ER-типті диаграмма
ТАСЫМАЛДАУ
КЛИЕНТ
К1
К2
К3
К4
Т1
Т2
Т3
Т4
Сурет 2. ER-экземплярлы диаграмма
Клиенттер
Клиент_коды
Тасымалдау
Клиент_коды
Маршрут_коды
Тасымалдау_түрі_коды
Бағасы
Тасымалдау_түрі_коды
Маршруттар
Маршрут_коды
Кету_жері
Жету_жері
Пойыз_атауы
Станциялар
Станция_аты
Станциялар
Станция_аты
Пойыздар
Пойыз_атауы
Сурет 3. Жүк тасымалдауды тіркеу ДБ-ның канондық түрі
ДБ-сының физикалық құруына дейін даталогиялық жобалауды жүргізу керек, яғни байланыстарды орнату қажет, қатынастарды қалыптандыру керек. Жақсы құжатталған логикалық құрылымының бар болуы кезінде деректер базасының физикалық жүзеге асырылуы нақты түрде анықталған, стандартталған процесс болып табылады, сондай-ақ деректерді сенімді, әрі тиімді сақтау және іздестіру жұмыстары қамтамасыз етіледі.
Даталогиялық моделдін негізгі жұмысы барлық ақпарат ДББЖ байланыс болуы керек. Даталогиялық моделді жобалағанда деректер тілінің сипаттамасы мен ақпараттық бірліктін және олардың арасындағы байланыс графикалық түрде қамтамасыз етілу керек. Деректердің логикалық құрылымын жобалау үшін ақпараттық бірлігін және олардың арасындағы байланыстарды анықтап, атауын беру. Сондықтан даталогиялық жобалау келесі кезеңдерге шектеледі:
oo кестені анықтау;
oo кестенің өрісін анықтау;
oo ДББЖ таңдалған деректердің типтерін анықтау;
oo кестенің әр өрісінің ұзындығын анықтау;
oo әр кестенің қажеттілігін анықтау;
oo әр кестенің индексінің анықтау.
Даталогиялық моделін құру алдында келесіні анықтау керек:
oo ДББЖ-нің негізін толық меңгеру;
oo жобалау шешемін таңдауында факторларды анықтау;
oo жобалау әдістемесімен танысу;
oo автоматтандырылған жобалау құралдарына талдау өткізу.
Пәндік аймақты сипаттауда келтірілген талдау негізінде пәндік облыстың құрылымын көрсететін деректердің логикалық өзара байланысын анықтай алады. Нәтижесінде, ақпараттық объектілер ерекшеленіп, олардың арасында байланыс орнатылуы керек.
Функционалдық тәуелділіктерін анықтау. Мысал ретінде Клиенттер құжатының реквизиттерінің функционалдық тәуелділіктерін анықтап, олардың ақпараттық объектілерін белгілейік.
Кесте 7
Клиенттер құжатының функционалдық тәуелділіктері
Құжат
Реквизиттер атауы
Реквизит аты
Функционалдық тәуелділіктер
Клиенттер
Клиент_коды
KK
ФИО
FIO
Қала
CITY
Мекен-жай
ADR
Телефон
PHN
Кесте 8
Тасымалдау құжатының функционалдық тәуелділіктері
Құжат
Реквизиттер атауы
Реквизит аты
Функционалдық тәуелділіктер
Тасымалдау
Тасымалдау_коды
TK
Клиент_коды
KK
Маршрут_коды
MK
Тасымалдау_түрі_коды
TTK
Көлемі
S
Кесте 9
Маршруттар құжатының функционалдық тәуелділіктері
Құжат
Реквизиттер атауы
Реквизит аты
Функционалдық тәуелділіктер
Маршруттар
Маршрут_коды
MK
Кету_жері
KJ
Жету_жері
JJ
Кету_уақыты
KU
Жету_уақыты
JU
Пойыз_атауы
PA
Ара_қашықтығы_км
AK
Кесте 10
Бағасы құжатының функционалдық тәуелділіктері
Құжат
Реквизиттер атауы
Реквизит аты
Функционалдық тәуелділіктер
Бағасы
Тасымалдау_түрі_коды
TTK
Тасымалдау_түрі
TT
қашықтығы_км
K
Бағасы
B
Қосымша
KSM
Кесте 11
Станциялар құжатының функционалдық тәуелділіктері
Құжат
Реквизиттер атауы
Реквизит аты
Функционалдық тәуелділіктер
Станциялар
Станция_коды
SK
Станция_аты
SA
Мәртебе
COUN
Кесте 12
Пойыздар құжатының функционалдық тәуелділіктері
Құжат
Реквизиттер атауы
Реквизит аты
Функционалдық тәуелділіктер
Пойыздар
Пойыз_коды
PK
Пойыз_атауы
PA
Максималды_жылдамдығы
MJ
Кесте 13
Ақпараттық объектілердің байланысы
Байланыс нөмірі
Объектілер
Байланыс типі
1
Клиенттер
Тасымалдау
1:infinity
2
Тасымалдау
Бағасы
1:1
3
Маршруттар
Тасымалдау
1:infinity
4
Маршруттар
Станциялар
1:infinity
5
Маршруттар
Пойыздар
1:infinity
Пәндік аймақта жүретін және деректер базасында есепке алынуы қажет барлық процестер құжаттар негізінде жүзеге асырылады, олар өз кезегінде белгілі бір деректердің жинақталуын, орнын ауыстырылуын, шығындалуын бекітеді. Сонымен, сәйкесінше шаблондарды қолдана отырып, көптеген жағдайларды модельдеуге болады. Біздің жағдайда мен көптеген модельдердің ішінен құрылатын деректер базасының логикалық құрылымын кескіндеу үшін деректер иерархиясының моделін таңдадым. Себебі, пәндік аймақта төменде келтіріліп кеткен тізімдер болатын болса, деректер иерархиясы байқалатын болады:
oo объектілер кластар иерархиясының айнымалы саны;
oo иерархияға кіретін объектілер кластарындағы бірдей қасиеттер;
oo объектілердің мұндай кластар арасындағы бірдей байланыстар.
ДБ логикалық құрылымын жобалау кезінде барлық ақпараттық бірліктерді және олардың арасындағы байланыстарды анықтау, оларға атау беру, ақпараттық бірліктердің типін анықтау, сонымен қатар қандай да бір мөлшерлі сипаттамаларды беру қажет. Сурет 4-да көрсетіліп тұрғандай,
ДБ-ның даталогиялық моделі инфологиялық модельдің адекватты көрсетілуінен алынады.
Сурет 4. Деректер базасының даталогиялық моделі
АЖ-нің маңызды аспектісі - ДББЖ қолдайтын және ұйымдастыратын деректерді сақтау схемасы болып табылады. Көбінесе ДББЖ-ның ақпараттық массиві бір немесе бірнеше беттен тұрады, ал олардың әрқайсысы физикалық жазба деп аталатын кейбір бірлі-жарым элементтердің құрылымын құрайды.
Беттердегі жазбаларды ұйымдастыратын тәсіл деректердің физикалық құрылымын құрайды. Физикалық құрылымды жобалау - ДБ-ның сақталатын орнын анықтауда (сервер, диск, папка), ДБ кестесінің жеке өрістерінің деңгейінде сақталған деректер форматында жатыр. ДБ-ны физикалық жобалау мақсаты - есептеу ресурстарын тиімді пайдалану.
Сыртқы жадыдағы жазбаларға енуді көбінесе ДББЖ сәйкес жазбалардан тұратын, берілген файлдар беттерін жедел жадыға есептеу арқылы жүзеге асырады. Бұнда жазба өңделуі жедел жадыда орындалады, ол үшін ДББЖ өңдеу жазбаларынан тұратын, уақытша беттер орналастырылған арнайы буферлерді құрайды және қолдайды. Өңдеу аяқталғаннан кейін, бет сәйкес жазбаларымен буферден шығады және дисктік файлде көрсетіледі.
Қолданушы нұсқаулықты жіберу арқылы ДБ-мен қатынаста болады.
Стратегиялық селектр қолданушылар командасын қолдануға тиімді формаға өзгертеді. Өзгертілген талаптар жедел жад пен диск арасындағы деректердің орналасыун бақылайтын, буферлік диспечерді қарқындатады. Файлдар диспечері буферлер диспечерін қолдайды, дисктегі деректердің орналасуын және онымен байланысқан құрылым деректерін басқарады. Қолданушылар деректерінен басқа диск, қолданушылар деректерінің құрылымын анықтайтын мәліметтер сөздігін және олармен қалай қолдану керектігін құрайды. Қолданушылар деректері физикалық деректер базасы немесе жазбалар құрылымы түрінде сақталады.
ДБ жобалауының кезеңдерінің компонентеріне деректерді ұйымдастыру мен ену тәсілдерінен басқа мыналар жатады:
oo бос жадыны басқару;
oo тасымалдауыш типін таңдау;
oo сыртқы тасымалдауышта деректерді орналастыруды басқару;
oo физикалық блогтің көлемін анықтау;
oo деректерді сығылуының пайдалылығын және қолданылатын сығу тәсілдерін анықтау және т.б.
Бағдарламаны орындау үшін мәліметтер керек. Олар сыртқы есте сақтау құрылғысынан жедел жадыға жіберіледі.
Жедел жад кәсіпорынның барлық деректер базасын сақтау үшін аз болады. Сондықтан сыртқы есте сақтау құрылғысы қолданылады. Әр файл үшін жүйеде келесі ақпарат сақталады:
oo файл аты;
oo файл типі (мысалы, кеңтарауы немесе басқа да сипаттамалары);
oo жазба көлемі;
oo бос емес физикалық блогтардың саны;
oo базалық бастапқы мекен-жай;
oo кеңтарау сегментіне сілтеме;
oo ену тәсілі (қорғаныс коды).
Сыртқы есте сақтау құрылғысы ретінде ДБ жүйелік басқаруда диск немесе магниттік лента қолданылады. Барлық деректер базасы дискте сақталады, ал ДБ бөліктері қажетіне қарай, дисктен жедел жадыға жіберіледі.
Дискте сақтау - бұл тікелей қатынайтын деректерді сақтаудың негізгі формасы. Деректер жолдарға, яғни әр дискте болатын жазбаға арналаған дөңгелек позицияларға жазылады. Бір дискте жүздеген жолдар болуы мүмкін. Әр жол беті көптеген блогтардан тұрады.
2.3 Бағдарламалық қамтамасыздандыру
Базалық бағдарламалық қамтамасыздандыру үшін келесіні таңдадық:
oo Object Pascal бағдарламалау тілі бар Borland Си бағдарламалау тілі құру ортасы - бағыныңқы жүйенің бағдарламалық бөлігін жазу үшін;
oo MS Access деректер базасын басқару жүйесі;
oo Word мәтіндік процессор - құжаттарды рәсімдеу үшін, PowerPoint - презентация жасау үшін.
Borland Си бағдарламалау тілі
Қолданбалы бағдарламалық қамтамасыздандыруды құру үшін Object Pascal тілінде негізделген Borland Си бағдарламалау тілі 7.0 құру ортасын таңдайық.
Құрылған жүйе деректер базасымен жұмыс істеуге арналған графикалық интерфейсі бар қолданбалы бағдарламалық пакеті түрінде болады. Си бағдарламалау тілі 7.0 құру ортаның жетістіктерін қарастырайық:
oo басқа тілдерге қарағанда қосымшаларды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz