Алаңдарда қозғалыста ұйымдастыру
Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі
Қазақ ұлттық аграрлық университеті
коммерциялық емес акционерлік қоғамы
Болатқұл Аяна
ШҚО Өскемен қаласындағы жол көлік оқиғаларын таңдап,
Буров көшесі мен Мызы көшесі қилысындағы ЖКҚ жетілдіру
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
мамандық 5В090100 - Көлікті пайдалану және жүк қозғалыс
мен тасымалдауды ұйымдастыру
Алматы 2018
Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі
Қазақ ұлттық аграрлық университеті
коммерциялық емес акционерлік қоғамы
Инженерлік факультет
Машина пайдалану кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: ШҚО Өскемен қаласындағы жол көлік оқиғаларын таңдап,
Буров көшесі мен Мызы көшесі қилысындағы ЖКҚ жетілдіру
Беттер саны
Сызбалар мен көрнекі
материалдардың саны
Қосымшалар -
Орындаған Болатқұл Аяна
2018 жылы мамырда қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі __________
профессор Қаласқаров М.Қ
Жетекші __________
қаум.проф. Жетпейсов М.Т.
Арнайы тараулар кеңесшілері:
Конструкторлық тарау __________
Аға оқытушы Сафаргалиев А.
Экономикалық тарау __________
аға оқытушы
Норма бақылау __________
аға оқыт. Қашаған Б.Е.
Сарапшы __________
доцент,т.ғ.к. Сыдықбаев Ж.
Мазмұны
Бет
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
1 Техникалық-экономикалық негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1 Өскемен қаласына қысқаша сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Қазақстанда 2017 жылғы көлік құралдарының жағыдайы ... ... ..
1.3 Көлік және көше-жол торабы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.4 Өсенмен қаласындағы күрделі қилыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.5 Жол-көлік оқиғаларын сараптау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 Бір деңгейдегі күрделі қилыстағы қозғалыс қауіпсіздігін
жоғарылатудың әдістемелік негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1Қала жолдарымен көшелерінің бір деңгейдегі қилыстарындағы қозғалысты ұйымдастырудың ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ...
2.2 Қилыстарды каналдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Айналмалы өзін-өзі реттелетін қиылыстар ... ... ... ... ... ... .. ... ..
2.4 Алаңдарда қозғалыста ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.5 Бағдаршамдық реттеулерді пайдалану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3Көше-жол желісі нысанындағы жол қозғалысын эксперименталды зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4 Қозғалысты ұйымдастыруды жетілдірудің тәжірибелік іс-шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
4.1 Бір деңгейдегі күрделі қиылыстарда қозғалысты ұйымдастыруды жетілдірудің іс-шаралар кешені ... ... ... ... ... ... ...
4.2 Серикбаев - Карбышев - Виноградов - 30 гв. дивизия көшелерінің қиылыстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.3 Буров - Мызы көшелерінің қиылысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4.4 Ушанов алаңы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ..
4.5 Орджоникидзе қиылысы - Ауэзов даңғылы - Красных Орлов жағалауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...
5 Жобаның қауіпсіздігі және экологиялылығы ... ... ... ... ... . ... ... ..
5.1. Бағдаршамдарды монтаждауда және пайдалануда қауіпсіздік техникасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..
5.2 Қоршаған ортаны қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6 Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6.1Реттелмейтін қиылыстағы ағымдық шығындарды ... ... ... ... ... .
6.2Реттелетін қиылыстардағы ағымды шығындарды есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттердің тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Қала жағдайында көлік проблемасына әкеліп соқтыратын нәрсе - автомобильдер паркінің өсуі мен тасымалдаулардың көлемінің артуы. Нақты мысал келтіретін болсақ:
Қазақстан автомобиль саласының кәсіпорындар одағы КазАвтоПром 2017 жылдың қортындысы бойынша автокөлік құралдарын тіркеудің динамикасы туралы ақпарат береді. 2017 жылдың қаңтар-желтоқсан айларында 1170584 автокөлік құралдары тіркелген, бұл 2016 жылдың осындай уақытымен салыстырғанда 19,2% артық. Оның ішінде 1100684 бірлік техника қайта тіркелген, демек иелері ауысқан, 19,6% бір жыл бұрынғыдан артық (920654 бірлік). Бірінші рет тіркелген техникалардың үлесі 69000 бірлікті құрады, 2016 жылмен салыстырғанда 13,7% артық [1]. Демек жылдан жылға көлік құралдарының саны артуда. 2017 жылдың желтоқсан айының қортындысы бойынша есепке қойылған көлік құралдарының саны өткен жылғы нәтижені 8,7% көтеріп 96773 бірлікке жетті. Оның ішінде 87986 бірлік қайталама нарықта алып сатылғандар (+7,1% 2016 жылдың нәтижесіне) [1].Көліктер ағындарының және жаяу жүретіндер легінің өсе беруі көшедегі қозғалыстың қауіпсіздігіне тікелей әсер ететіні белгілі. Жол- көлік оқиғаларының 60 % астамы қалалар және басқа ауылдық жерлердің үлесіне тиесілі. Жол-көлік оқиғалары әсіресе көше қилыстарында көбірек орын алады. Бұл жерлерде көліктердің тұрып қалуы көбейеді, кептелістермен кезектер пайда болады, ол жылдамдықтың төмендеуіне, отыннның шығынына және көлік құралдарының агрегаттары мен тораптарының тозуын тездетеді. Заманауи қалалардағы тез және қауіпсіз қозғалысты қамтамасыз ету үшін архтектуралық жоспарлау және ұйымдастыру түріндегі ісшаралар кешенін пайдалануды талап етеді.Архитектуралық-жоспарлау шараларына жаңа көшелерді, магистралдарды және өтпелерді салу және бар көшелерді қайта жасаулар жатады, көліктік қилыстарды әр деңгейде салу, жаяу жүргіншілер тонелін салу, транзитті көлік лектерінің айналып өтуі үшін қала сыртынан айналып өтетін жолдар салу жатады.Ұйымдастыру шаралары бар көше - жол желілеріндегі қозғалыстарды реттеуге септігін тигізеді. Бұндай шараларға бір бағыттағы қозғалыстарды енгізу, қилыстарда айналма қозғалысын енгізу, жаяу жүргіншілер өткелдерін жіне аймағын, автомобил тұрақтарын, қоғамдық көліктердің аялдамсын, жол белгілерін орнатуды және бағдаршам нысаналарын ұйымдастыру, қилыстарда бағыттаушы жаяу жүргіншілер шарбақтарын, жол белгілерін салу және т.б. жатады.Архитектуралық-жоспарлау шараларын іске асыру үшін, айтарлықтай капиталдық салымнан бөлек көп уақытты қажет ететін шаруа, ал ұйымдастыру шаралары уақытша болсада салыстырмалы түрде тиімділігі тез. Бұл жерде әңгіме қайта салуға келмейтін қалыптасқан кварталдардағы қозғалысты ұйымдастыру жайлы болып тұр. Сонымен қатар, көше-жол желісін дамыту жасыл желектерді жоюмен байланысты болады, көбінесе ол дұрыс емес.Жол қозғалысын ұйымдастыру шараларын іске асырған кезде, қозғалысты реттеуге техникалық құралдарды енгізу негізгі рөл атқарады. Болсада бағдаршамдық реттеу қилыстардағы қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ететін бірден бір негізгі құрал болып табылады.1 Техникалық-экономикалық негіздеу Өскемен қаласына қысқаша сипаттама Өскемен қаласы Ертіс өзенінің оң, жартылай сол жағалаунда, Ульба өзенінің екі жағында орналасқан. Өскемен қаласы 1720 жылы негізделген, Шығыс Қазақстан облысының өндірістік, мәдени және админстрациялық орталығы. Өскемен қаласы 1868 жылы қала статусына ие болды. 20 ғасырдың басында бұнда пристань салынады, сауда дами бастайды, Ридерге (Лениногорск) темір жол салынады, ауылшаруашылық шикізаттарын қайта өңдеумен байланысты өнеркәсіп кәспорындары, тамақ және жеңіл өнеркәсіп пайда бола бастайды.Қалалық құрлыстар Ертіс өзенінің оң және жартылай сол жағалауында орналасқан. Ертіс өзенімен Ульба өзенінің ағыны қала аумағын Ульбинский және Октябрьский аудандарына бөледі. Ульба ауданында ірі өнеркәсіп кәсіпорындары шоғырланған, онда екі өнеркәсіптік солтүстік және солтүстік- шығыс тораптары қалыптасты. Қаланың жалпы териториясы 203 км2 құрайды, қала аумағының бөлінуі 1.1 кестеде келтірілген. Кесте 1.1 Қала аумағының бөлінуі АталуыТериторя өлшемі, км[2]Пайыздық құрамы, % Түрғын аймағы 1991,79,8Өнеркәсіптік және комуналды-қоймалық территория2689,5 13,3Ауылшаруашылығына пайдаланылатын жерлер 8140,040,1Су айдындары1183,05,8Көшелер, алаңдар, парктер 1573,57,8Басқалар4704,023,2Барлығы2 0282100Заманауи Өскемен түсті металлургияның бірден бір орталығы. Бұл қалада машина жасау, прибор жасау, металлды қайта өңдеу, құрлыс материалдарының өнеркәсібі, жеңіл және тамақ өнеркәсібі даму үстінде. Қаланы Ертіс өзенінде тұрған Өскемен ГЭС энергетикалық базасы нәрлендіреді. Қалада ҒЗИ, ЖОО, колледждер, кәсіби - техникалық училищелер, көптеген мәдени-ағарту және спорттық мекемелер бар. Қала қалқының саны 300 мың адамнан асады, тығыздық 1,21 мың адкм2. Адам санының тығыздығы жол қозғалысын ұйымдастыруға айтарлықтай әсер етеді. Біріншіден жаяу жүргіншілер ағыны концентрациясының дәрежесін анықтайды, екіншіден жолаушылар ағыны концентрациясын.Өскемен қаласының климаты күрт континенттік, қаңтардағы орташа температура -17 дейін - 26ºС, тауларда абсолюттік минус - 55º С жетеді. Жаз жылы, шілденің орташа температурасы +19-дан +23º С құрайды, абсолюттік максимум +41º С. Жауын-шашын біркелкі емес, биік таулы аудандарда олардың саны 1000 мм құрайды тау баурайында 400-500 мм.1.2 Қазақстанда 2017 жылғы көлік құралдарының жағыдайы2017 жылы қайта тіркелген көлік құралдарының үштен екі бөлігі (66%) 10 жылдан асып кеткен техникаларды құрады. 20 (36,2% немесе 398 152 бірлік) жылдан асып кеткен көлік құралдарының үлесі көбірек болып тұр. 11 жылдан 20 жылға дейін-29,4% (324 023 бірлік), 8 жылдан 10 жылға дейін-9% (99492 бірлік), 4 жылдан 7 жылға дейін-16,6% (183012 бірлік),1 жылдан 3 жылға дейін - 7,6% (83 985 бірлік), 1 жыл болмаған көлікткер саны - 1,1% (12 020 бірлік). Цифрлар қуантарлықтай емес, отандық автопарктың ары қарай кәртейіп бара жатқанын көрсетеді. Сонымен, 20 жылдан асқан көлік құралдарын қайта сатудың қайталама нарықтағы үлесі 31,5% -дан 36,2%-ға артты, ал 1 жыл болмаған көлік құралдарының үлесі 2,7%-дан 1,1%-ға қысқарды.2017 жылдың қортындысы бойынша ең көп қайта тіркеуден өткен Алматы облысында байқалды(167435 бірлік), Оңтүстік-Қазақстан облысы (148048бірлік) және Алматы қаласы(136079 бірлік). Алматы облысының тұрғындары 20 жылдан асқан көлік құралдарын тіркеуден алдыңғы орынға шықты (82416 бірлік, 20,7%), ізінше Оңтүстік-Қазақстан облысы (58172 бірлік, 14,6%) және Қарағанды облысы (34848 бірлік, 8,8%). 1жыл болмаған көлік құралдарының ең көп саны Алматы (2540 бірлік, 21,1%) Астана(1640 бірлік, 13,6%) және Оңтүстік-Қазақстан облысы (921 бірлік, 7,7%) қалаларында тіркелген [1].Кесте - 1.22017жыл, Қайта тіркелудің жастық құрылымы№КатегорияСаны,бірлікҮлесі, %1234120 жылдан жоғары398 15236,2211-20 жыл324 02329,434-7жыл183 01216,648-10жыл99 4929,051-3 жыл83 9857,661 жылдан төмен12 0201,1Барлығы1 100 684 Кесте - 1.32017 жыл, қайталама тіркелудің аймақтық құрылымы№АймақСаны, бірлікҮлесі, %12341Алматы обл.167 43515,22Оңтүстік-Қазақстан обл.148 04813,53Алматы қаласы136 07912,44Астана қаласы85 7737,85Қараганды обл.80 3337,36Шығыс-Қазақстан обл.72 0066,57Жамбыл обл.60 5075,58Ақтөбе обл.49 9794,59Мангыстау обл.48 6234,410Акмола обл.43 4994,011Павлодар обл.40 6173,712Костанай обл.40 2593,713Кызылорда обл.37 4733,414Батыс-Казақстан обл.30 7802,815Атырау обл.30 2392,716Солтүстің-Казақстан обл.28 5782,6 Барлығы*1 100 684 * 456 бірліксіз, көлік құралдарының тіркелген аймағы анықталмаған [1].1.3 Көлік және көше-жол торабы20 ғасырдың 1 он жылдығының өзінде теміржол көлігіне бәсекелестік тудырған, автомобилдердің пайда болуымен ерекшеленеді, ал қалалардан жегін көліктерді тез ығыстыра бастады. Автокөлік паркінің құрамы елдегі әлеуметтік жағыдайға байланысты болады.Қаланың көлік-жолдық желісін құрастыру қажетті жұмыс.Қалада көлік-жол желісін қалыптастыру, оны талаптарға сай ұтымды ұйымдастыру қалаішілік тасымалдауды ғана емес, жүк және жолаушыларды да қанағаттандыратындай етіп ұйымдастыру маңызды міндет болып табылады.Өнеркәсіптік жүктер автокөлікпен қалалық аумақтардағы өнеркәсіп кәсіпорындары арасында, қоймалар, темір жол тауарлықстанциялар және басқа да объектілер орналасқан, қаланың түрлі аудандарында үлкен көлемде тасымалданады.Сондықтан еңбек өнімділігін көтеру талаптарын ескеретін, қозғалу қауіпсіздігін, адамдарға жұмыс істеп болған газдардан және автомобиль шуынан болатын зиянды әсерді төмендететін құрлыстық және өнеркәсіптік жүк тиеген автомобильдер легі қозғалысын жоспарлы ұйымдастыру өте актуалды19-20 жүз жылдықтарда көптеген қалаларды қалыптастыру процесінде, қала териториясын кеңейту сыртқы жолдардың бойында болды олар уақыт өтісімен қала көшелеріне айналып кетті. Тәртіп бойынша, дәліз үлгісіндегі кірме магистраль-жолдарын жайластыру сыртқы автомобиль көлігінің қала орталығына енуіне ықпал етті. Тек кейбір қалаларда қала териториясын кеңіту процесінде радиалды магистральдармен қатар айналмалы тарататын көше магистральдары құрылды. Онымен автокөліктердің бір бөлігін орталықтағы қозғалыстан алыстатуға болады. Алайда ондай айналмалы магистральдардың орналасуы қалыптасып жатқан қоныстанумен, өнеркәсіп кәсіпорындары пайда болған аудандармен темір жол станциялары және қоймалармен келісілмеді. Сондықтан қалаларда қалыптасқан айналмалы, жартылай айналмалы айналып өтетін магистраьлдар сырттағы атокөліктерге және қалааралық тасымалдауларға әдетте қысқа жол және қолайлы бағыт бола алмайды. Нәтижесінде қалааралық көліктер қаланың орталығы арқылы қысқа бағытпен өтуге тырысады, бұл үлкен қалаларда кептелістерге, жол көлік оқиғаларына (ЖКО) әкеледі, жұмыс істеген газдармен және шумен ауны ластайды.Айналып кететін және тарату магистральдарының рөлін атқару үшін айналмалы жолдармен көшелердің радиалды жолдармен салыстырғандағы көрсеткіштері өте жоғары қатынас жылдамдығына және өткізу қабілетіне ие болуы керек. Сондай жағыдайда ғана жүк және жеңіл автомобиль жүргізушілері радиалды жолмен емес, айналмалы магистральдармен жүргенді дұрыс санайды. Демек, тек жылдамдық сипатындағы және түрлі деңгейдегі қозғалыс жол айрығында айналмалы магистральдар орталықты қалаішілік транзиттен босататын шын мәніндегі айналма жол болады.Көлік құралдары (КҚ) тек тұрғындарға жақсы қызмет көрсетіп қана қоймай, жұмыс істеген газдармен және шумен зиянды әсер етпеуі және жаяу жүргіншілерге қауіп төндірмеулері керек. Қазіргі уақытта жүк автомобилдері көптеген көшелерде жолаушылар көлік құралдарымен бірге жүреді. Жүк автокөліктеріне қатысты сонымен бірге жалпы қалалық қозғалысқада қатыстыда көше желілірін, көшелердің және қилыстардың өткізу қабілітін жоспарлауды қарастыруға тура келеді. Көше желілерін жоспарлау олардың ұзақтығы және ені қалыптасқан қалаларда көпреген он жылдар бойы қалыптасқан. Құрлыс шекарасында болған су және көгалдандырылған кеңістік, көше желілерін жоспарлауға әсер етеді. Тұрғын үй, қоғамдық және өнеркәсіптік ғимараттардың сипаты, сондай-ақ кварталдардың өлшеміне және көшелер желілерін салуға әсер етті. Заманауи стандарттар бойынша бұл көп көшелердің ені қарқынды автомобиль қозғалысындағы магистральды көшелерге ғана емес, сонымен бірге 9-16 қабатты тұрғын үйлер салынып жатқан жергілікті маңызы бар көшелер үшінде жетпейді. Желдету, жарықтандыру және басқа шарттар бойынша, бұндай көшелердің ені кем дегенде 50-60 м., демек қазіргіден екі есеге үлкен болуы керек Бір неше жіңішке көшелердің жүру бөлігінің ені бар бір көшенің өткізу қабілеті, әдетте осы жіңішке көшелердің жиынтық өткізу қабілетінен аз болады. Өйткені, жиі қилыстары бар кең жүру бөлігінде көп қатарлы, қатаң көлік құралдарының паралельді қозғалысы қиындайды: автомобильдер түрлі интервалмен кем дегенде 3-4 қатармен қозғалады, алайда жүру бөлігінің барлық ауданы тиімді пайдаланылмайды. Қозғалу жылдамдығына және қолайлылығына келетін болсақ, кең жүру бөлігі озып шығу қиындау немесе мүмкін емес жіңішкеге қарағанда дұрысырақ болады, ал тролейбустар мен трамвайлар тез жүретін жеңіл автомобильдерді ұстап қалады. Өскемен қаласы бір неше көлік түрлері: әуе, өзен, темір жол және автомобиль жолдары шоғырланған ірі көліктік торап болып саналады.Қалада жаппай жолаушылар көлігінің екі түрі пайдаланылады: трамвай және автобус. Қала маңындағы және халықаралық қатынастағы жолаушыларға автовокзал қызмет көрсетеді.Қаланың магтстральды желісінің ұзақтығы 116,6 км құрайды. Көше және жолдар желісінің тығыздығы 1,87 кмкм2 құрайды. Қаладағы көлік құралдарының орташа саны 44579 бірлік, қаладағы КҚ саны 1.4 кестеде келтірілген.Кесте 1.4Өскемен қаласының КҚ саны.АталуыСаны12Жеке меншік көлігі32258Жеңіл автомобильдері 29430Жүк автомобильдері2631Автобустар235Соны ң ішінде шетелдік3193Мотороллер және мотоколяскілер41Мотоциклдер4317Барл ық автомототранспорт36654Тіркемелер260 4Заңды тұлғаларға тиесілі транспорт9468Жеңіл автомобильдері 1409Жүк автомобильдері5495Автобустар969Соны ң ішінде шетелдік63Мотокөлік52Барлық автомототранспорт7925Тіркемелер 1543Барлық автомототранспорт44579 Қаланың жоспарлау құрылымы көше-жол желісінің классификациясының сызылымына өзінің ізін қалдырды. Қала өзенмен және теміржолдармен бөлінген, сондықтан қаланың жеке аудандары арасында қатынастар атқарылатын жол және жасанды құрылыстар жоғары маңызға ие.Ульбинск және Октябрь аудандары өз ара Ульба өзені арқылы өтетін көпірлермен байланысады. Солтүстік жағалаудағы аудандармен байланыс Ертіс өзені арқылы өтетін көпірлермен іске асады. Негізгі магистральды көшелер: Абай даңғылы-қалаға ену, жергілікті мәні бар жолдар Өскемен-Зырян, қаланы солтүстік және солтүстік-шығыс өндірістік аудандарымен байланыстырады; Ленин даңғылы-жолаушылар көлігінің негізгі артериясы болып табылады, қаланы әуежаймен байланыстырады және Республикалық мәні бар Өскемн-Шемонаиха және Өскемен- Предгорное жолдарын енгізуге қызмет етеді. Бажов көшесі- Ленин даңғылын қайталайды, қаладағы жүк көлігінің негізгі артериясы болып табылады, қаланы әуежаймен байланыстырады және Республикалық мәні бар Өскемн-Шемонаиха және Өскемен- Верх-Уба жолдарын енгізуге қызмет етеді. Ушанов көшесі Республикалық мәні бар Өскемн-Георгиевка және жергілікті мәні бар Өскемен-Самарск жолын енгізуге қызмет етеді, жол өтпесі арқылы Октябрь ауданын солтүстік және солтүстік-шығыс өндірістік аудандарымен байланыстырады; Пролетарская көшесі Республикалық мәні бар Өскемн-Георгиевка жолын теміржол арқылы енгізуге қызмет етеді және Аблакетка ауылын Октябрь ауданымен байланыстыру үшін қызмет етеді. Орджоникидзе көшесі Октябрь ауданын Ульбинскімен байланыстырады. Әуезов даңғылы Октябрь ауданын Ертіс өзеніндегі көпір арқылы байланыстыруды іске асырады. Буров көшесі Өскемен теміржол станцасына көліктік кірме болып табыладыҚаланың көше-жол желісі (КЖЖ) қаланың жекелеген аймақтарының арасында қажетті жүк және жолаушы тасымалын қамтамасыз ететін қала қатынас жолдарының бөлігі болып табылады. Демек, Өскемен қаласының КЖЖ негігі элементтеріне магистральды көшелер және жалпы қалалық және жергілікті мәні бар жолдар жатады.Қала көшелерінің және жолдарының байланысы қаланың жоспарлы құрылымының негізгі бір элементі болады және қамтамасыз ету керек: адамдар тұратын орындар, еңбек ететін және мәдени - тұрмыстық орындар арасында, қала орталығымен және орталық аудандармен қысқа жолаушылар байланысын;жүкқұраушы және жүкқабылдаушы нысандар арасында қысқа байланыстарды.1.4 Өсенмен қаласындағы күрделі қилыстарҚаланың көше жол желісіндегі қозғалысты ұйымдастыру автомобиль көлігін рационалды жұмыс істету жолымен және қалалық жол қатынастарын пайдалану арқылы жүктерді және жолаушыларды тасымалдаудың жоғары тиімділігін қамтамасыз ету керек.Көше жол желісінің тиімді жұмыс істеуі көбінесе қала көшелерімен жолдарының қилыстардағы жұмыстарымен анықталады. КҚ ондағы қозғалу жағыдайы бірқатар факторлармен анықталады, оған КЖЖ учаскелерінің сипаттамасымен қатар қиылысудағы қозғалысты ұйымдастыру сұлбасының мәліметтеріде кіреді. Қала көшелерінің және жолдарының характелі ерекшелігі КҚ және жаяу жүргіншілердің әр бағыттағы қарқынды қозғалысы болады. Бір деңгейдегі күрделі қилысулар көбінесе қозғалысты жиі ұстап тұратын және жол көлік апаты (ЖКА) болатын жерлер болып табылады. Сондықтан дәл сондай жерлерде бірінші кезекте қозғалысты ұйымдастырудың тиісті шараларын қолдану талап етілуі керек.Арнайы әдебиеттерде күрделі қилысуды бір жақты немесе нақты анықтау жоқ. Профессор Фишельсон күрделілік дәрежесінің көрсеткішін пайдаланады: (1.1)мұндағы no - ауытқу нүктесінің саны; nc - бірігу нүктесінің саны; nп - қилысу нүктесінің саны.Бұл ретте көлік торабы m=120..150 күрделі болып есептеледі, тым күрделі - m150.Бұндай тәсіл Клинковштейннің [9] еңбектерінде пайдаланылады.Біз күрделі қилысты келесідей анықтауды ұсынамыз. Күрделі қилыс - бұл сол аймақтағы қозғалысты ұйымдастыру тұрғысынан алғанда күрделі көлік торабы[17].Қазіргі кездегі Өскемен қаласындағы бір деңгейдегі 12 қилысқа жүргізілген сараптама олардың негізгі типтік белгілерін анықтауға мүмкіндік берді: күрделі геометрия; айналмалы қозғалыстың болуы; трамвайлы қозғалыстың болуы; айтарлықтай ЖКО саны; бағдаршамдық реттеудің болуы; реттеудің 2 фазадан көп болуы; реттеудің көп циклы (80 - 100 сек және оданда жоғары) [17].Аталған белгілер, әр жағыдайда нақты қилысуда жергілікті жағыдайлармен анықталады. Мысалы, Ленин даңғылымен Абай даңғылы келесідей ерекшеліктермен сипатталады: күрделі геометрия, Ульбинск ауданының көпір алдындағы алаңында жалпы қалалық мәні бар екі магистральды көшенің бірігуі; Абай даңғылы бойында трамвайлы қозғалыстың болуы; үлкен циклды (90 сек.) екі фазалы бағдаршамдық реттеудің болуы. Басқа 11 күрделі қилыстың сипаттамасы таблицаға енгізілген.Кесте 1.5Өскемен қаласының бір деңгейдегі күрделі қилыстарының сипаттамасы Қилыстардың атауы Айырмашылық белгілері күрделі геометрияайналмалы қозғалыстың болуы кругового движения трамвайлы қозғалыстың болуыайтарлықтай ЖКО саныбағдаршамдық реттеудің болуыкөп циклы (80 - 100 сек және оданда жоғары)реттеудің 2 фазадан көп болуы12345678Ленин даңғ. - Абай даңғ. +-+-+--Ленин даңғ. - Гоголь көш. - б. Гагарин +---+++Ленин даңғ. - Виноградов көш. - Белинский көш.+--+++-Ушанов алаңы++--++-Серикбаев көш. - Карбышев көш. - Виноградов көш. ++-----Потанин көш. (студгородоктағы развязка)-+-----Орджоникидзе көш. - пр. Ауэзов даңғ. - Красных Орлов жағалауы +++-+-+Ушанов көш. - Ертіс жағ. - Крылов көш.++-----Ул. Ушанова - ул. Мызы--+-++-Бурова көш. - Мызы көш.+------Пролетарлар көш. - Буров көш.----++-Пролетарлар көш. - Новаторов көш.----++-Біз бес бір деңгейдегі күрделі қилыстағы қозғалысты ұйымдастырудың қолданыстағы сұлбасына сараптама жасадық, олар үшін жол қозғалысын ұйымдастырудың жетілдірілуі туралы сұрақтар қарастырылады. Басқа күрделі қилыстар берілген топ типтес болып келеді.Сурет 1.1 - Серикбаев көшесі - Карбышев көшесі - Виноградов көшесі - 30[шы] гв. дивизиясы көшелері қилыстарындағы қозғалысты ұйымдастыруСурет 1.2 - Буров көшесі - Мызы көшесі қилыстарындағы қозғалысты ұйымдастыруСурет 1.3 - Ленин даңғылы - Виноградов көшесі - Белинский көше қилыстарындағы қозғалысты ұйымдастыру.Фазалық жол айрығындағы сұлба берілген фазада барлық бағыттағы қозғалыстарды қарастырады. Реттеу - екі фазалы.Реттеудің цикл ұзақтығы және оның элементтері В.1 кестесінде келтірілген В қосымшасы.Сурет 1.4 - Ушанов даңғылында қозғалысты ұйымдастыру Ушанов даңғылында бағдаршамдық реттеу Ленин даңғылының жаяу жүргіншілер өткеліне енгізілген. Қилыстың өзі айналмалы. Реттеудің цикл ұзақтығы және оның элементтері Г.1 кестесінде келтірілген Г қосымшасы.Сурет 1.5 - Әуэзов даңғылы - Орджоникидзе көшесі - Красных Орлов жағ. қилыстарындағы қозғалысты ұйымдастыруҚозғалысты ұйымдастыру тұрғысынан қилыс күрделі болып табылады, өйткені ол жартылай реттелетін, айналмалы, трамвайлы қозғалыспен және Октябрь ауданының көпір алдындағы алаңында орналасқан.Бағдаршамдық реттеу - үш фазалы. Үшінші фазаға кері айналуға бара жатқан көлік ағындары бөлінген және Красных Орлов жағ. көпірге. Реттеудің цикл ұзақтығы және оның элементтері Д.1 кестесінде келтірілген Д қосымшасы.1.5 Жол-көлік оқиғаларын сараптау Өскемен қаласындағы бір деңгейдегі күрделі қилыстардағы 2014-2017 жылдардағы ЖКО статикалық мәліметтерді зерттей келе әр жылдардағы ЖКО саны туралы мәліметтер алынды. Оның нәтижесі төмендегі кестеге енгізілген.Кесте 1.42014-2017 жылдардағы ЖКО Наименование пересеченияЖКО саны жылдар бойынша2014201520162017Ленин даңғ. - Гоголь көш. - б. Гагарин----Ушанов алаңы12--Ленин даңғ. - Абай даңғ.21--Серикбаев көш. - Карбышев көш. - Виноградов көш. 30[шы] Гв. Дивизия2---Ленин даңғ. - Виноградов көш. - Белинский көш.342-Орджоникидзе көш. - пр. Ауэзов даңғ. - Красных Орлов жағалауы1-1-Ушанов көш. - Ертіс жағ. - Крылов көш.----Ушанов көш. - Мызы көш.----Потанин көш. (студгородоктағы развязка)1---Бурова көш. - Мызы көш.12-1Пролетарлар көш. - Новаторов көш.----Пролетарлар көш. - Буров көш.----2014-2017 жылғы оқиғаларды ЖКО түрлері бойынша сараптай келіп ЖКО басым түрлері жаяу жүргіншіні қағып кету, КҚ соқтығысуы, велосипедшіні соғып кету және басқалар болып табылады.ЖКО түрлері бойынша деректер кестеге енгізілген.Кесте1.5ЖКО түрлері бойынша тарату (2014-2017 жж.)Қилыстар атауыЖКО түрлеріСоқтығысуЖая жүргіншіні қағып кетуВелосипедшіні қағып кетуБасқаларЛенин даңғ. - Гоголь көш. - б. Гагарин----Ушанов алаңы11-1Ленин даңғ. - Абай даңғ.21--Серикбаев көш. - Карбышев көш. - Виноградов көш. 30[шы] Гв. Дивизия--2-Ленин даңғ. - Виноградов көш. - Белинский көш.54--Орджоникидзе көш. - пр. Ауэзов даңғ. - Красных Орлов жағалауы11--Ушанов көш. - Ертіс жағ. - Крылов көш.----Ушанов көш. - Мызы көш.----Потанин көш. (студгородоктағы развязка)-1--Бурова көш. - Мызы көш.-4--Пролетарлар көш. - Новаторов көш.----Пролетарлар көш. - Буров көш.----Алынған деректер негізінде ЖКО ары қарай сараптау төмен көрсеткіш болғандықтан орынсыз. 2 Бір деңгейдегі күрделі қилыстағы қозғалыс қауіпсіздігін жоғарылатудың әдістемелік негізі 2.1Қала жолдарымен көшелерінің бір деңгейдегі қилыстарындағы қозғалысты ұйымдастырудың ерекшеліктеріҚала көшелерінің қилыстары қозғалысты ұйымдастыру сипаты бойынша екі топқа бөлінеді: бір деңгейдегі қилысу және түрлі деңгейдегі қилысу. Жоспарлау бойынша шешіммен бір деңгейдегі қилысты бағыттаушысы жоқ сооружениемен қарапайым және жоспарлаушы элементтермен қозғалысты ұйымдастырушы, және каналдандырылған жоспарлауында арнаулы островтвары бар, бұрылатын көлік құралдары үшін жүру бөлігінде арнаулы бөліп тұратын жолақтар болады.Қозғалысты ұйымдастыру үшін ең ыңғайлысы екі көшенің түзуге жақынырақ бұрыштап қилысуы болып табылады. Бұл ретте бұрылатын көлік ағыны оптималды траекториямен қозғалуларына болады, ал жаяу жүргіншілер өтпесін қысқа бағытпен орналастыруға болады. 60° төмен бұрышпен қилысу бұрылатын көлік ағынының қозғалысын қиындатып жібереді. Жаяу жүргіншілер өтпесімен қиындықтар туады: оларды тротуардың жалғасына орналастырғанда олардың ұзындығы артады; қысқа бағытпен орналастырғанда оларды жаяу жүргіншілер қозғалысының тәртібін бұзуға соқтыратын көшенің тереңірек қилысына апару керек болады. Екі көшеден артық көшенің қилысуы КҚ және жаяу жүргіншілердің қозғалысын ұйымдастыруды әлдеқайда күрделендіреді, бағдаршамдық реттеулерді пайдалануды қиындатады ол тұрып қалуды арттырып және қозғалыс қауіпсіздігін төмендетуге әкеп соқтырады [12].Қозғалысты басқарудың болуына және сипатына байланысты қилыстарды реттелмелі және реттелмейтін деп бөледі. Реттелмеліге қилыста көліктік құралдар және жаяу жүргіншілер қозғалысын жанжал тудыратын бағыттарда уақыт бойынша бөліп тұратын бағдаршамдық реттеулер қарастырылғанБағдаршаммен жабдықталмаған қилыстар реттеушінің көмегімен уақытша реттелмелі болуы мүмкін. Мұндай шара әдетте бағдаршамдар жұмыс істемей қалғанда немесе әдетте қозғалыс аз болатын қилыстарда қозғалыс қарқындығының уақытша артуында (мысалы, қарбалас уақытта немесе жол учаскесін жөндеп жатқанда уақытша айналып өту құралы тұрған кезде). Сонымен бірге көлік және жаяу жүргіншілер ағынының қилысқан жерлеріде реттелмелі болуы мүмкін. Реттелмелі жаяу жүргіншілер өтпесі деп атайды.Қозғалыс сипатына байланысты реттелмейтін қилыстарды келесідей топтарға бөлуге болады:қозғалыс ұйымдастырылмаған;басымдығы белгіленген көлік құралдары үшін;айналмалы қозғалыс сұлбасымен.Қозғалысты ұйымдастырудың заманауи жағыдайында қозғалысы ұйымдастырылмаған қиылыс тек қозғалу қарқындылығы шамалы қосымша көшелермен жолдарда ғана болады. Бұндай жерлерде жол айрығы тәртібі оңжақтан кедергі жоқ принціпі бойынша, Жол қозғалыс ережесімен регламенттеледі[10,11]. Реттелмейтін қилыстарда қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін ондай қилыстарда өтудің белгілі тәртібі орнатылады. Барлық қилысатын бағыттарды негізгі және қосымша деп бөледі, онымен қозғалыстағы ағынды, сәйкесінше негізгі және қосыммшаға бөледі. Өту артықшылығы негізгі көлік ағынына берілуі керек. Мұндай тарату жоспарланған шешіммен қамтамасыз етіліуі керек: негізгі бағыттың өту бөлімі кеңірек болады, жоспарланған элементтер, реттелетін қозғалыстар (бағыттаушы аралшалар, сызықтар) қосымша көшелерге шығарылған. Қилыстағы барлық маневрлар негізгі көлік ағынында уақыт интервалының жетерліктей көп болғанында ғана мүмкін болады. Қажетті уақыт интервалы маневрдің түрініен, көлік құралының түрінен және қилыстың жоспарлану ерекшеліктеріне байланысты болдады.Негізгі көлік ағынында интервалдардың тең таратылумауына байланысты, қиылысқа қосыша көшеден жақындаған автомобиль, негізгі ағындағы уақытша интервалға байланысты сол уақытта уақытша интервалдың жетерліктей пайда болуын күтуі керек неболмаса, егер бар интервал жеткілікті созылып және өтуді қамтамасыз етсе, өтіп кетуге болады немесе негізгі ағынға еніп кетуге болады [12]. Жанжалды нүктенің сан және қауіптілік дәрежесін қысқарту принципінің дамуна бір деңгейдегі қилыстарда айналмалы қозғалысты ұйымдастыру мысал бола алады. Бұл әдістеменің іс жүзінде таралуы орасан зор. Айналмалы қозғалысты автомобиль жолдарының тораптарында, қала көшелерінің қилыстарында және ерекше күрделі конфигурациялы алаңдарда және көп жанасқан көшелерде қолданады[10].2.2 Қилыстарды каналдау Қозғалыс қауіпсіздігі және қилыстағы өткізу қабіліті ондағы қозғалысты ұйымдастыруға байланысты болады. Әр бағыт қозғалысы үшін ені қозғалу қарқындылығымен анықталатын, жеке өту бөлімін қамтамасыз ететін, жоспарланған шешім оптималды болып саналады.Көлік ағындары оларға бөлінген қозғалу жолағымен каналдармен жүргендей қозғалулары керек: қозғалу траекториясы тек осы канал шегінде орналасуы керек, ал кіру және шығу қатаң анықталған орындарда ғана мүмкін болады. Бұндай қозғалысты ұйымдастыру каналдандырылған қозғалыс деп аталады. Сұлбаны таңдағанда және қиылысты жоспарлағанда қилыстағы қозғалысты ұйымдастырудың төмендегідей принциптері қажет:1.Қилыстағы қозғалыс бағыты жылдамдық бойынша ерекшеленетін болғандықтан және олар үшін негізгі ағында түрлі шекаралық интервалдар талап етілетіндікткен, мүмкіндігінше екі жолдада транзиттік қозғалысты бұрылатындардан бөліп тастау керек, ол үшін оларға өту бөлігінен жекелеген жолақтар бөлу керек. 2 Көрші жолақтарға кіріп кетуді болдырмау үшін және өзара кедергілерді жою үшін, автомобиль ағындарын бағыттаушы аралшалармен және жолақтармен бөлу ұсынылады.3 Қилыстардың барлық түрлерін жоспарлағанда сырт қарағанда түсінікті және қарапайым болуы және сонымен қатар өту артықшылығы бар қозғалыстың негізгі бағытын атап көрсету керек. Жоспарлау жүргізушіге лабиринт әсерін тудыруы тиіс емес. Қозғалу бағытының мүмкін болатын көп саны екеу: тура немесе сыртқа бұру. Бұл ретте ережені сақтау керек, кедергіні (бағыттаушы аралы) оң жақтан айналып өту керек. 4 Қандайда бір бағыт үшін бөлінген қозғалу жолағы қилысты жоспарлауда аталып өтілуі керек және көз қиығына жеңіл байқалуы керек.5 Қиылысты жоспарлау көлік ағындарының қилысу бұрыштарының оптималдылығын қамтамасыз етуі керек. Бұл талап көшелердің кез келген қилысу бұрышында қамтамасыз етілуі мүмкін, өйткені траектория формасы және қилыстардағы автомобильдердің жағыдайы бағыттаушы аралшалардың кескінінен және жағыдайына байланысты болады (сурет 2.1). Қосымша көшеде каналдандыру үшін үш бағыттаушы аралша керек: орталық тамшытәріздес, оның көмегімен қарсы қозғалыс бөлінеді және ағындар қилысының оптималды бұрышы қамтамасыз етіледі және оң жақ бұрылысты транзитті қозғалыстан бөліп алатын екі үш бұрышты аралша. Бұл аралшалардың саны қосымша бағытта әр уақытта өзгеріссіз қалады. Тек олардың өлшемдері және кескіндері өзгереді.Каналдандыру автомобильдердің оларға бөлінген өту бөліміндегі жолақпен қатаң қозғалысын талап ететіндіктен, бұл жолақтардың кескіні, әсіресе бұрылу үшін қозғалғанда қозғалу траекториясының оптималды кескініне сәйкес болуы керек.а - 30; б - =30-45; в - =50-75; г - =90;д - =115; е - =135; ж - =150; з - 150;Сурет 2.1 - Жолды қиып өту бұрышына байланысты жоспарлауды өзгерту Автомобильдердің қозғалу жылдамдығы қозғалу жолағы жоспарындағы қисықпен анықталады, қисық радиусы аз болса, жылдамдық төмен болады; қисық радиусы өскен сайын қозғалу жылдамдығы артады.Негізгі жолдан солға бұрылғандағы жоғары қарқындылық кезінде қиылыс жоспарында бұрылатын автомобилдерге жылдамдықты төмендетуге мүмкіндік беретін және қажет болған жағыдайда маневр орындау мүмкіндігін күтетін арнаулы жолақтарды қарастыру қажетСолға бұрылу үшін бөлінген жолақ ені, өзгертілген жылдамдықпен қозғалу үшін жеткілікті болуы керек.Егер негізгі көшеде, солға бұрылу үшін жолақ бөлінген болса, тарату жолағы жоқ, онда солға бұрылатын көлік құралы транзитті қозғалыстан бағыттаушы аралшамен бөлініп тұруы керек. Қосымша жолақ енінің отгон ұзындығы кем дегенде 20м болуы керек. Каналдандырылған қилысты жобалаудың әдістемесі қилыста рұқсат етілген барлық бағыттар бойынша қозғалу траекториясын ізінше жобалауда. Бұл тұрғыда, негізгі бағыт бұрылатын ағын қозғалысынан кедергі көрмеу керектігінен шығады, барлық жоспарланған элементтерді олар негізгі бағыт бойынша тура қозғалысқа әсер етпейтіндей қылып орналастырады. Бұған келесідей ережелерді орындағанда қол жеткізіледі: көлік ағынының ауытқу бұрышы бастапқы бағыттан 7°кем болмауы керек, негізгі көлік ағынына кірген және одан шыққан автомобильдердің жылдамдығы осы ағынның орташа жылдамдығынан 20% арттыққа ерекшеленбеуі керек; барлық жоспарланатын элемент негізгі бағыттағы өту бөлігі жиегінен алынып тасталуы керек.2.3 Айналмалы өзін-өзі реттелетін қиылыстар Қозғалыстың қауіпсіздігін қамтамасыз ететін айналмалы қилыстар бір деңгейдегі реттелмейтін қилыстар және түрлі деңгейдегі қилыстар арасында ортаңғы орында тұр: оларда, түріл деңгейдегі қилыстардағыдай ағымдар қилысы болмайды (жанжалды нүктелер). Пайдалану тәжірибесі крест тәрізді реттелмейтін қилысты өзі реттелетін айналмалы қилыспен ауыстыру апаттық жағыдайды 1,5 - 3,0 есеге төмендету мүмкіндігін көрсетеді[12,13].Айналмалы қозғалысты тораптар: қилыстағы жанжалды нүктелердің болмауымен; түзусызықты қозғалыс учаскесімен салыстырғанда жылдамдықтың төмендеуімен; аялдамалардың және үздіксіз көлік ағынының қысқаруымен; мәжбүрлеп реттеуді енгізуге шығыстың болмаумен сипатталады. Сурет 2.2 - Айналмалы қозғалысты жол айрықты элементтер сұлбасы Айналмалы қозғалысты тораптың негізгі элементтері 2.2 - суретте көрсетілген, онда Rц - орталық аралшаның радиусы; rвх - кіретін сызық радиусы; rвых - шығатын сызық радиусы; Вк - өту бөлігінің ені; ln - қиылыс сызығының ұзындығы; М - бағыттауыш аралшаның маячогы.Орталық аралша тек қана шеңбердің формасын емес, алаңның конфигурациясына және бұндай торапқа кіретін жол жүру санына байланысты басқада формада болуы мүмкін [9]. Ең таралған түрі шеңберлі, шаршылы, ромба тәріздес, элиптикалық аралшалар. Тең дәрежедегі симметриялық қилыста шеңбер және ромба тәріздес формадағы аралшалар ұсынылады (2.3, а, в суреттер), әрі соңғысы, шеңберліге қарағанда байқаулар көрсеткендей, бірдей жалпы өлшемде үлкен көлемді бірігу сызығын қамтамасыз етіп көлік қозғалысын ұйымдастыру талаптарына жақсы жауап береді.Сулет 2.3 - Орталық аралша формасыҚозғалтылған қиылыстарда шаршы аралшалар дұрыс(сурет 2.3, б), ал егер қиылысатын магистральдардың біреуі басымдық бағытқа ие болатын болса (суреть. 2.3, г бағыт А - Б),негізгі магистраль бойымен ұзын өсімен орналастырылған элептикалық формадағы аралшаны қолдануға болады.Айналмалы қозғалысты алаңдарда көлік ағынының қарқындылығының өсуіне байланысты алаңға шығатын жерлерде және алаңның өзіндеде реттеудің принуд... енгізілуі мүмкінБұл жағыдайда айналмалы қозғалыстың негізгі қасиеті жоғалады - ағынның үздіксіздігі және өздігінен реттелуі және алаңмен қозғалыс траекториясының айналмалы сұлбасы қана қалады.Айналмалы қозғалысты енгізу әр уақытта мүмкін емес және дұрыс емес. Бұл жердегі кедергі орталық алаңшаны жеткілікті өлшемінде орындауға мүмкіндік бермейтін алаң торабының қол жетімді болмауында жәнеде жаяу жүргіншілер қозғалысын ұйымдастырудың күрделілігі және ыңғайсыздығында[11,12].Айналмалы қозғалыс барлық қызмет көрсетілетін бағыттарда ағынды теңдей қылып бөлуде дұрысрақ болады. Айнымалы қозғалысты ұйымдастырғанда: орталық аралшаның формасымен өлшемін; өту бөлімінің жалпы енін және жолақ санын; көлік ағынының өрімді (переплетения) сызығының ұзындығын; радиусы мен кіретін және шығатын көлік құралының қисық сызығының конфигурациясын; жолдағы қажетті ақпараттың кешенін анықтау қажет.Жол айрығындағы шеңберлі аралшаның переплетения учаскесінің ұзындығын және сәйкесінше көлік ағынының есептік жылдамдығы аралшаның диаметріне байланысты.2.1 кестесінде жол айрықтың айналмалы түрінің негізгі өлшемдерін сипаттайтын деректер келтірілген [10].Кесте 2.1Жол айрықтың айналмалы түрінің негізгі өлшемдері Орталық аралша радиусы, м.Есептік жылдамдық,кмсағ.Өрімді жолағының ұзындығы, м., кіру жолының саны 3456730335438---4038704936--5042866 04433-60461027152393070481188259453 58052134938851409055150104765744100 58166114846349Айналмалы қилыстағы қозғалыс жылдамдығы тек айналма диаметрімен қана анықталмайды, және қиылыстың барлық жоспарымен: айналмаға жанасу радиусымен, өту бөлігінің енімен, қозғалу жолағының санымен. Бұл көрсеткіштердің арасындағы байланыс тәжірибелік жолмен анықталды. Жүтелу деңгейі 0,3 кем айналмалар үшін келесідей қатынас байқалады:Орталық аралшаның диаметрі, м. 15 30 60Қиылыстағы қозғалыс жылдамдығы, кмсағ. 20 25 30Жанасу радиустары, м.: ұсынылатын 15 20 25 минималды 10 10 15Өрім аймағының минималды ұзындығы қозғалыс жолағын ауыстыру маневрының минималды ұзындығымен анықталады. Бұл ұзындық бұндай маневрдың ұзақтылық шартынан кем дегенде 4 сек. есептелуі мүмкін. Тәжірибе арқылы орнатылды, қозғалыс жолағын бір уақытта ауыстыру қарапайым өрім аумағының 30 м артық ұзындығында байқалады. Өрімнің күрделі аумағының ұзындығы үлкен болуы керек: ұш жолақты өту бөлігінде 60м, төрт жолақтыда -90м. Айналмалы алаңдарды пайдалану тәжірибесі төрт жолақтан артық саны бар өту бөлігінің құрлысының дұрыс емес екенін көрсетеді, өйткені тораптың өткізу қабілетін жоғарылатуда ешқандай тиімділікке жеткізбейді, алаңдағы қозғалысты ұйымдастырудың нашарлауына әкеледі[17]. Дегенмен, айналмалы жол айрығында барлық уақытта үзіліссіз қозғалыс байқалмайтындығы айқындалды, жүргізушілер жиі тоқтайды және көлік құралының ағынынан үзілісті аңдып тұрады шеңбер бойынша еркін қозғалу үшін. Бұл, атап айтқанда көлік ағынының қарқындылығы шнгіне дейін жоғарылағанда, қашан көлік құралдарының арасындағы басым болып тұрған уақытша интервал 4-5 с кем болғанда болады. Соған байланысты орталық аралшаның радиусын 40-45м артық үлкейту өткізу қабілетін елеулі өсірмейді.Атап өту қажет, көрсетілген жол айрықтарда басымдық белгілердің болмағанына қарамастан, көптеген жүргізушілер айналмалы жол айрықтағыларға жол береді және жол айрыққа шығуды алдын - ала қысқаша тоқтап тұрумен іске асырады. Айналмалы жол айрыққа шығатын жүргізушілердің кейбіреулері, Жол қозғалысы ережесімен орнатылған жалпы ережеге сәйкес өздерінің басымдықтарын қолданады және жолайрықпен келе жатқандарды тежелуге мәжбүрлейді.Сондықтан, бұндай қиылыстың өткізу қабілетін көтеру үшін бір жолақпен 400бірліксағ.қозғалу қарқындылығы кезінде барлық кіретін жерлерге 7.13 табличкамен негізгі жол айналмалы жол айрық екенін көрсететін 2.4 Жол бер басымдық белгісін орнату керек. Айналмалы түрдегі жол айрықтар міндетті түрде барлық кіретін жерлерде 4.3 Айналмалы қозғалыс белгісімен белгіленуі керек.Жол қозғалысын ұйымдастыру тәжірибесі үлкен созыңқы алаңда темір жол вокзалдарының, әуежайлар, ірі әкімшілік ғимараттарының алдына тән айналмалы қозғалыс принципін пайдаланған дұрыс екнін растайды, дегенмен ондағы қозғалыс траекториясы нағыз айналмалыдан алыс, соған байланысты тура учаскелерде жылдамдықты жоғарылату нежелательно. Сондықтан бұл жерде 30-40 кмсағ. белгісінің көмегімен жылдамдықты әдейі шектеуді пайдалану керек[9].2.4 Бағдаршамдық реттеулерді пайдалану Бағдаршамдық дабылдар көлік құралдарының және жаяу жүргіншілердің қозғалыс қауіпсіздігінің жағыдайын жақсартуға және деңгейін көтеруге пайдаланылады.Айналмалы өздігінен реттелетін қилыстарда егер жанжалды ағындар қосынды қарқындылық оңға бұрылу есебінен немесе қозғалысты ұйымдастыру үшін бос територияның болмауынан немесе 4.14 ГОСТ 23457-86 Қозғалысты ұйымдастырудың техникалық құралдары. Пайдалану ережесі пункітіндегі шарттардың біреуін орындағанда 200 бірліксағ. артық болса реттелетін қиылыстар жобаланады.Қиылыста принудительный қозғалысты енгізу жаяу жүргіншілер және көлік құралдарының қозғалысының өз өзінен қолайлылығын және қауіпсіздігін қамтамасыз етпейді. Өте маңызды, торап геометриясы қиылыс функциясын жақсы орындауға мүмкіндік береді:Қиылыстың алдына жиналу үшін бағдаршам тоқтатқан көлік құралдарын қажетті жағыдаймен қамтамасыз етеді;Тура бағыттағы көлік қозғалысын қамтамасыз етеді;Оңға бұрылатын қозғалысты қамтамасыз етеді;Солға бұрылатын қозғалысты қамтамасыз етеді;Көлік құралдарының күрделі кофигурациялы қилыстағы қолайлы және қауіпсіз жүрісіні қамтамасыз етеді;Жаяу жүргіншілердің қиылыс арқылы қолайлы және қауіпсіз жүрісіні қамтамасыз етеді[9].Қиылыстардың алдында көлік құралының ары қарайғы бағыты бойынша көлік ағынының бөлінуі болады және олардың жасыл дабылды күтуге жиналуы болады. Қиылысқа жақындағандағы өту бөлігінің ені қиылысқа жақындағанда көлік құралы ары қарай (тура, солға оңға) жылжуына тиісті, өту бөлігінің жолағын иеленіп жолақтан жолаққа ауысуы керек шартымен анықталады.Мәні бойынша, үш жолақ көліктің ыңғайлы жиналуын қамтамасыз ететін қажетті минимум болып есептеледі. Егер өту бөлімінде өткізу қабілетінің шарты бойынша әр бағытта екі жолақ болса, қиылысқа жақындағанда мүмкіндігінше үшінші жолақты қосу керек. Ендетілген ұзындық 60 м кем болмауы керек. Солға бұрылатын, оңға бұрылатын және тура бағыттағы қозғалыстарға өту бөлімінен бір жолақтан беруге болмайды, өйткені бұл тура бағыттағы қозғалыстың жолағының жүктелуіне әкеліп соғады, шеткі жолақтың толық пайдаланбағаны білініп қалады. Жүктелудің біркелкі болмауы жол қозғалысы ережесінде көлік құралдарына өту бөлімінің кез келген жолағынан тікелей бағыттағы қиылыс соңынан жүруге болатындығымен теңестіріледі.Бірақ тікелей бағыттағы қозғалысты солға бұрылатынмен біріктіруге болмайды, өйткені бұл өзара кедергіге және тұрып қалуға әкеледі, оңға бұрылатын ағымдар қозғалыстың тік бағытымен ешқандай қиындықсыз тарап кетеді.Қиылысқа жақындағанда жолды кеңейту жүзега аспаса, көлік ағынынын өткізуді ұйымдастыруды қиылыс арқылы жақсартуға болады, демек кіретін және шығатын жол қиылысы қимасының түрлі жұмыс характері ескерілетін симетриялы емес жол қиылысы сұлбасын қолданып оның өткізу қабілетін жоғарылатуға боладыЕгер бір уақытта қозғалыстың тура бағытына артықшылық беріп оңға бұрылытын, тікелей жүретін және солға бұрылатын ағынды бөлуді қамтамасыз етіп, ені бойынша кіретін қима жеткілікті болса, онда шығатын қима қозғалысты реттеу шарты бойынша кезек-кезек алдымен тікелей, ал одан кейін бұрылатын бағыттағы қозғалыс жұмыс істейді[17].Егер солға бұрылытын қозғалыстың қарқындылығы реттеу циклында екі автомобилден аспаса, реттелетін қилыстарды екі фазалы реттеумен қарапайым қиылыс түрінде орнатуды ұсынады[14]. Бұл тұрғыда солға бұрылу маневрі өтіп кету әдісімен орындалады, демек жүргізуші сол жолақпен қиылысқа шығады, тік және оңға қозғалып келе жатқан қарама қарсы бағыттағы көлік құралдарын жібереді және қауіпсіз уақытша интервалды күтіп, бағдаршамның рұқсат беретін дабылында солға бұрылады.Сондай жағыдайда, қиылыста бір реттеу циклында солға бұрылатын көлік құралдарын өткізуді іске асыру мүмкін болмаса, келесідей әдістер қолданылады: әдісі жатқызылған сол жақ бұрылу;әдісі жатқызылған жаяу жүргіншілер өтпесі;кварталдарды айналу әдісі;үш фазалы реттеу;барлық немесе жарты солға бұрылуларға рұқсат бермеу.Әдісі жатқызылған сол жақ бұрылу солға бұрылу қозғалысының қарқындылығы әр бағытта 200-250 автсағ. болғанда ұсынылады. Бұл әдісте солға бұрылулар қиылыстың ортасынан қиылысатын көшелердің біреуіне шығарылады. Екі элементті дұрыс анықтау маңызды: солға бұрылыс апарылатын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақ ұлттық аграрлық университеті
коммерциялық емес акционерлік қоғамы
Болатқұл Аяна
ШҚО Өскемен қаласындағы жол көлік оқиғаларын таңдап,
Буров көшесі мен Мызы көшесі қилысындағы ЖКҚ жетілдіру
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
мамандық 5В090100 - Көлікті пайдалану және жүк қозғалыс
мен тасымалдауды ұйымдастыру
Алматы 2018
Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі
Қазақ ұлттық аграрлық университеті
коммерциялық емес акционерлік қоғамы
Инженерлік факультет
Машина пайдалану кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: ШҚО Өскемен қаласындағы жол көлік оқиғаларын таңдап,
Буров көшесі мен Мызы көшесі қилысындағы ЖКҚ жетілдіру
Беттер саны
Сызбалар мен көрнекі
материалдардың саны
Қосымшалар -
Орындаған Болатқұл Аяна
2018 жылы мамырда қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі __________
профессор Қаласқаров М.Қ
Жетекші __________
қаум.проф. Жетпейсов М.Т.
Арнайы тараулар кеңесшілері:
Конструкторлық тарау __________
Аға оқытушы Сафаргалиев А.
Экономикалық тарау __________
аға оқытушы
Норма бақылау __________
аға оқыт. Қашаған Б.Е.
Сарапшы __________
доцент,т.ғ.к. Сыдықбаев Ж.
Мазмұны
Бет
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
1 Техникалық-экономикалық негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1 Өскемен қаласына қысқаша сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Қазақстанда 2017 жылғы көлік құралдарының жағыдайы ... ... ..
1.3 Көлік және көше-жол торабы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.4 Өсенмен қаласындағы күрделі қилыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.5 Жол-көлік оқиғаларын сараптау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 Бір деңгейдегі күрделі қилыстағы қозғалыс қауіпсіздігін
жоғарылатудың әдістемелік негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1Қала жолдарымен көшелерінің бір деңгейдегі қилыстарындағы қозғалысты ұйымдастырудың ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ...
2.2 Қилыстарды каналдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Айналмалы өзін-өзі реттелетін қиылыстар ... ... ... ... ... ... .. ... ..
2.4 Алаңдарда қозғалыста ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.5 Бағдаршамдық реттеулерді пайдалану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3Көше-жол желісі нысанындағы жол қозғалысын эксперименталды зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4 Қозғалысты ұйымдастыруды жетілдірудің тәжірибелік іс-шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
4.1 Бір деңгейдегі күрделі қиылыстарда қозғалысты ұйымдастыруды жетілдірудің іс-шаралар кешені ... ... ... ... ... ... ...
4.2 Серикбаев - Карбышев - Виноградов - 30 гв. дивизия көшелерінің қиылыстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.3 Буров - Мызы көшелерінің қиылысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4.4 Ушанов алаңы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ..
4.5 Орджоникидзе қиылысы - Ауэзов даңғылы - Красных Орлов жағалауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...
5 Жобаның қауіпсіздігі және экологиялылығы ... ... ... ... ... . ... ... ..
5.1. Бағдаршамдарды монтаждауда және пайдалануда қауіпсіздік техникасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..
5.2 Қоршаған ортаны қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6 Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6.1Реттелмейтін қиылыстағы ағымдық шығындарды ... ... ... ... ... .
6.2Реттелетін қиылыстардағы ағымды шығындарды есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттердің тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Қала жағдайында көлік проблемасына әкеліп соқтыратын нәрсе - автомобильдер паркінің өсуі мен тасымалдаулардың көлемінің артуы. Нақты мысал келтіретін болсақ:
Қазақстан автомобиль саласының кәсіпорындар одағы КазАвтоПром 2017 жылдың қортындысы бойынша автокөлік құралдарын тіркеудің динамикасы туралы ақпарат береді. 2017 жылдың қаңтар-желтоқсан айларында 1170584 автокөлік құралдары тіркелген, бұл 2016 жылдың осындай уақытымен салыстырғанда 19,2% артық. Оның ішінде 1100684 бірлік техника қайта тіркелген, демек иелері ауысқан, 19,6% бір жыл бұрынғыдан артық (920654 бірлік). Бірінші рет тіркелген техникалардың үлесі 69000 бірлікті құрады, 2016 жылмен салыстырғанда 13,7% артық [1]. Демек жылдан жылға көлік құралдарының саны артуда. 2017 жылдың желтоқсан айының қортындысы бойынша есепке қойылған көлік құралдарының саны өткен жылғы нәтижені 8,7% көтеріп 96773 бірлікке жетті. Оның ішінде 87986 бірлік қайталама нарықта алып сатылғандар (+7,1% 2016 жылдың нәтижесіне) [1].Көліктер ағындарының және жаяу жүретіндер легінің өсе беруі көшедегі қозғалыстың қауіпсіздігіне тікелей әсер ететіні белгілі. Жол- көлік оқиғаларының 60 % астамы қалалар және басқа ауылдық жерлердің үлесіне тиесілі. Жол-көлік оқиғалары әсіресе көше қилыстарында көбірек орын алады. Бұл жерлерде көліктердің тұрып қалуы көбейеді, кептелістермен кезектер пайда болады, ол жылдамдықтың төмендеуіне, отыннның шығынына және көлік құралдарының агрегаттары мен тораптарының тозуын тездетеді. Заманауи қалалардағы тез және қауіпсіз қозғалысты қамтамасыз ету үшін архтектуралық жоспарлау және ұйымдастыру түріндегі ісшаралар кешенін пайдалануды талап етеді.Архитектуралық-жоспарлау шараларына жаңа көшелерді, магистралдарды және өтпелерді салу және бар көшелерді қайта жасаулар жатады, көліктік қилыстарды әр деңгейде салу, жаяу жүргіншілер тонелін салу, транзитті көлік лектерінің айналып өтуі үшін қала сыртынан айналып өтетін жолдар салу жатады.Ұйымдастыру шаралары бар көше - жол желілеріндегі қозғалыстарды реттеуге септігін тигізеді. Бұндай шараларға бір бағыттағы қозғалыстарды енгізу, қилыстарда айналма қозғалысын енгізу, жаяу жүргіншілер өткелдерін жіне аймағын, автомобил тұрақтарын, қоғамдық көліктердің аялдамсын, жол белгілерін орнатуды және бағдаршам нысаналарын ұйымдастыру, қилыстарда бағыттаушы жаяу жүргіншілер шарбақтарын, жол белгілерін салу және т.б. жатады.Архитектуралық-жоспарлау шараларын іске асыру үшін, айтарлықтай капиталдық салымнан бөлек көп уақытты қажет ететін шаруа, ал ұйымдастыру шаралары уақытша болсада салыстырмалы түрде тиімділігі тез. Бұл жерде әңгіме қайта салуға келмейтін қалыптасқан кварталдардағы қозғалысты ұйымдастыру жайлы болып тұр. Сонымен қатар, көше-жол желісін дамыту жасыл желектерді жоюмен байланысты болады, көбінесе ол дұрыс емес.Жол қозғалысын ұйымдастыру шараларын іске асырған кезде, қозғалысты реттеуге техникалық құралдарды енгізу негізгі рөл атқарады. Болсада бағдаршамдық реттеу қилыстардағы қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ететін бірден бір негізгі құрал болып табылады.1 Техникалық-экономикалық негіздеу Өскемен қаласына қысқаша сипаттама Өскемен қаласы Ертіс өзенінің оң, жартылай сол жағалаунда, Ульба өзенінің екі жағында орналасқан. Өскемен қаласы 1720 жылы негізделген, Шығыс Қазақстан облысының өндірістік, мәдени және админстрациялық орталығы. Өскемен қаласы 1868 жылы қала статусына ие болды. 20 ғасырдың басында бұнда пристань салынады, сауда дами бастайды, Ридерге (Лениногорск) темір жол салынады, ауылшаруашылық шикізаттарын қайта өңдеумен байланысты өнеркәсіп кәспорындары, тамақ және жеңіл өнеркәсіп пайда бола бастайды.Қалалық құрлыстар Ертіс өзенінің оң және жартылай сол жағалауында орналасқан. Ертіс өзенімен Ульба өзенінің ағыны қала аумағын Ульбинский және Октябрьский аудандарына бөледі. Ульба ауданында ірі өнеркәсіп кәсіпорындары шоғырланған, онда екі өнеркәсіптік солтүстік және солтүстік- шығыс тораптары қалыптасты. Қаланың жалпы териториясы 203 км2 құрайды, қала аумағының бөлінуі 1.1 кестеде келтірілген. Кесте 1.1 Қала аумағының бөлінуі АталуыТериторя өлшемі, км[2]Пайыздық құрамы, % Түрғын аймағы 1991,79,8Өнеркәсіптік және комуналды-қоймалық территория2689,5 13,3Ауылшаруашылығына пайдаланылатын жерлер 8140,040,1Су айдындары1183,05,8Көшелер, алаңдар, парктер 1573,57,8Басқалар4704,023,2Барлығы2 0282100Заманауи Өскемен түсті металлургияның бірден бір орталығы. Бұл қалада машина жасау, прибор жасау, металлды қайта өңдеу, құрлыс материалдарының өнеркәсібі, жеңіл және тамақ өнеркәсібі даму үстінде. Қаланы Ертіс өзенінде тұрған Өскемен ГЭС энергетикалық базасы нәрлендіреді. Қалада ҒЗИ, ЖОО, колледждер, кәсіби - техникалық училищелер, көптеген мәдени-ағарту және спорттық мекемелер бар. Қала қалқының саны 300 мың адамнан асады, тығыздық 1,21 мың адкм2. Адам санының тығыздығы жол қозғалысын ұйымдастыруға айтарлықтай әсер етеді. Біріншіден жаяу жүргіншілер ағыны концентрациясының дәрежесін анықтайды, екіншіден жолаушылар ағыны концентрациясын.Өскемен қаласының климаты күрт континенттік, қаңтардағы орташа температура -17 дейін - 26ºС, тауларда абсолюттік минус - 55º С жетеді. Жаз жылы, шілденің орташа температурасы +19-дан +23º С құрайды, абсолюттік максимум +41º С. Жауын-шашын біркелкі емес, биік таулы аудандарда олардың саны 1000 мм құрайды тау баурайында 400-500 мм.1.2 Қазақстанда 2017 жылғы көлік құралдарының жағыдайы2017 жылы қайта тіркелген көлік құралдарының үштен екі бөлігі (66%) 10 жылдан асып кеткен техникаларды құрады. 20 (36,2% немесе 398 152 бірлік) жылдан асып кеткен көлік құралдарының үлесі көбірек болып тұр. 11 жылдан 20 жылға дейін-29,4% (324 023 бірлік), 8 жылдан 10 жылға дейін-9% (99492 бірлік), 4 жылдан 7 жылға дейін-16,6% (183012 бірлік),1 жылдан 3 жылға дейін - 7,6% (83 985 бірлік), 1 жыл болмаған көлікткер саны - 1,1% (12 020 бірлік). Цифрлар қуантарлықтай емес, отандық автопарктың ары қарай кәртейіп бара жатқанын көрсетеді. Сонымен, 20 жылдан асқан көлік құралдарын қайта сатудың қайталама нарықтағы үлесі 31,5% -дан 36,2%-ға артты, ал 1 жыл болмаған көлік құралдарының үлесі 2,7%-дан 1,1%-ға қысқарды.2017 жылдың қортындысы бойынша ең көп қайта тіркеуден өткен Алматы облысында байқалды(167435 бірлік), Оңтүстік-Қазақстан облысы (148048бірлік) және Алматы қаласы(136079 бірлік). Алматы облысының тұрғындары 20 жылдан асқан көлік құралдарын тіркеуден алдыңғы орынға шықты (82416 бірлік, 20,7%), ізінше Оңтүстік-Қазақстан облысы (58172 бірлік, 14,6%) және Қарағанды облысы (34848 бірлік, 8,8%). 1жыл болмаған көлік құралдарының ең көп саны Алматы (2540 бірлік, 21,1%) Астана(1640 бірлік, 13,6%) және Оңтүстік-Қазақстан облысы (921 бірлік, 7,7%) қалаларында тіркелген [1].Кесте - 1.22017жыл, Қайта тіркелудің жастық құрылымы№КатегорияСаны,бірлікҮлесі, %1234120 жылдан жоғары398 15236,2211-20 жыл324 02329,434-7жыл183 01216,648-10жыл99 4929,051-3 жыл83 9857,661 жылдан төмен12 0201,1Барлығы1 100 684 Кесте - 1.32017 жыл, қайталама тіркелудің аймақтық құрылымы№АймақСаны, бірлікҮлесі, %12341Алматы обл.167 43515,22Оңтүстік-Қазақстан обл.148 04813,53Алматы қаласы136 07912,44Астана қаласы85 7737,85Қараганды обл.80 3337,36Шығыс-Қазақстан обл.72 0066,57Жамбыл обл.60 5075,58Ақтөбе обл.49 9794,59Мангыстау обл.48 6234,410Акмола обл.43 4994,011Павлодар обл.40 6173,712Костанай обл.40 2593,713Кызылорда обл.37 4733,414Батыс-Казақстан обл.30 7802,815Атырау обл.30 2392,716Солтүстің-Казақстан обл.28 5782,6 Барлығы*1 100 684 * 456 бірліксіз, көлік құралдарының тіркелген аймағы анықталмаған [1].1.3 Көлік және көше-жол торабы20 ғасырдың 1 он жылдығының өзінде теміржол көлігіне бәсекелестік тудырған, автомобилдердің пайда болуымен ерекшеленеді, ал қалалардан жегін көліктерді тез ығыстыра бастады. Автокөлік паркінің құрамы елдегі әлеуметтік жағыдайға байланысты болады.Қаланың көлік-жолдық желісін құрастыру қажетті жұмыс.Қалада көлік-жол желісін қалыптастыру, оны талаптарға сай ұтымды ұйымдастыру қалаішілік тасымалдауды ғана емес, жүк және жолаушыларды да қанағаттандыратындай етіп ұйымдастыру маңызды міндет болып табылады.Өнеркәсіптік жүктер автокөлікпен қалалық аумақтардағы өнеркәсіп кәсіпорындары арасында, қоймалар, темір жол тауарлықстанциялар және басқа да объектілер орналасқан, қаланың түрлі аудандарында үлкен көлемде тасымалданады.Сондықтан еңбек өнімділігін көтеру талаптарын ескеретін, қозғалу қауіпсіздігін, адамдарға жұмыс істеп болған газдардан және автомобиль шуынан болатын зиянды әсерді төмендететін құрлыстық және өнеркәсіптік жүк тиеген автомобильдер легі қозғалысын жоспарлы ұйымдастыру өте актуалды19-20 жүз жылдықтарда көптеген қалаларды қалыптастыру процесінде, қала териториясын кеңейту сыртқы жолдардың бойында болды олар уақыт өтісімен қала көшелеріне айналып кетті. Тәртіп бойынша, дәліз үлгісіндегі кірме магистраль-жолдарын жайластыру сыртқы автомобиль көлігінің қала орталығына енуіне ықпал етті. Тек кейбір қалаларда қала териториясын кеңіту процесінде радиалды магистральдармен қатар айналмалы тарататын көше магистральдары құрылды. Онымен автокөліктердің бір бөлігін орталықтағы қозғалыстан алыстатуға болады. Алайда ондай айналмалы магистральдардың орналасуы қалыптасып жатқан қоныстанумен, өнеркәсіп кәсіпорындары пайда болған аудандармен темір жол станциялары және қоймалармен келісілмеді. Сондықтан қалаларда қалыптасқан айналмалы, жартылай айналмалы айналып өтетін магистраьлдар сырттағы атокөліктерге және қалааралық тасымалдауларға әдетте қысқа жол және қолайлы бағыт бола алмайды. Нәтижесінде қалааралық көліктер қаланың орталығы арқылы қысқа бағытпен өтуге тырысады, бұл үлкен қалаларда кептелістерге, жол көлік оқиғаларына (ЖКО) әкеледі, жұмыс істеген газдармен және шумен ауны ластайды.Айналып кететін және тарату магистральдарының рөлін атқару үшін айналмалы жолдармен көшелердің радиалды жолдармен салыстырғандағы көрсеткіштері өте жоғары қатынас жылдамдығына және өткізу қабілетіне ие болуы керек. Сондай жағыдайда ғана жүк және жеңіл автомобиль жүргізушілері радиалды жолмен емес, айналмалы магистральдармен жүргенді дұрыс санайды. Демек, тек жылдамдық сипатындағы және түрлі деңгейдегі қозғалыс жол айрығында айналмалы магистральдар орталықты қалаішілік транзиттен босататын шын мәніндегі айналма жол болады.Көлік құралдары (КҚ) тек тұрғындарға жақсы қызмет көрсетіп қана қоймай, жұмыс істеген газдармен және шумен зиянды әсер етпеуі және жаяу жүргіншілерге қауіп төндірмеулері керек. Қазіргі уақытта жүк автомобилдері көптеген көшелерде жолаушылар көлік құралдарымен бірге жүреді. Жүк автокөліктеріне қатысты сонымен бірге жалпы қалалық қозғалысқада қатыстыда көше желілірін, көшелердің және қилыстардың өткізу қабілітін жоспарлауды қарастыруға тура келеді. Көше желілерін жоспарлау олардың ұзақтығы және ені қалыптасқан қалаларда көпреген он жылдар бойы қалыптасқан. Құрлыс шекарасында болған су және көгалдандырылған кеңістік, көше желілерін жоспарлауға әсер етеді. Тұрғын үй, қоғамдық және өнеркәсіптік ғимараттардың сипаты, сондай-ақ кварталдардың өлшеміне және көшелер желілерін салуға әсер етті. Заманауи стандарттар бойынша бұл көп көшелердің ені қарқынды автомобиль қозғалысындағы магистральды көшелерге ғана емес, сонымен бірге 9-16 қабатты тұрғын үйлер салынып жатқан жергілікті маңызы бар көшелер үшінде жетпейді. Желдету, жарықтандыру және басқа шарттар бойынша, бұндай көшелердің ені кем дегенде 50-60 м., демек қазіргіден екі есеге үлкен болуы керек Бір неше жіңішке көшелердің жүру бөлігінің ені бар бір көшенің өткізу қабілеті, әдетте осы жіңішке көшелердің жиынтық өткізу қабілетінен аз болады. Өйткені, жиі қилыстары бар кең жүру бөлігінде көп қатарлы, қатаң көлік құралдарының паралельді қозғалысы қиындайды: автомобильдер түрлі интервалмен кем дегенде 3-4 қатармен қозғалады, алайда жүру бөлігінің барлық ауданы тиімді пайдаланылмайды. Қозғалу жылдамдығына және қолайлылығына келетін болсақ, кең жүру бөлігі озып шығу қиындау немесе мүмкін емес жіңішкеге қарағанда дұрысырақ болады, ал тролейбустар мен трамвайлар тез жүретін жеңіл автомобильдерді ұстап қалады. Өскемен қаласы бір неше көлік түрлері: әуе, өзен, темір жол және автомобиль жолдары шоғырланған ірі көліктік торап болып саналады.Қалада жаппай жолаушылар көлігінің екі түрі пайдаланылады: трамвай және автобус. Қала маңындағы және халықаралық қатынастағы жолаушыларға автовокзал қызмет көрсетеді.Қаланың магтстральды желісінің ұзақтығы 116,6 км құрайды. Көше және жолдар желісінің тығыздығы 1,87 кмкм2 құрайды. Қаладағы көлік құралдарының орташа саны 44579 бірлік, қаладағы КҚ саны 1.4 кестеде келтірілген.Кесте 1.4Өскемен қаласының КҚ саны.АталуыСаны12Жеке меншік көлігі32258Жеңіл автомобильдері 29430Жүк автомобильдері2631Автобустар235Соны ң ішінде шетелдік3193Мотороллер және мотоколяскілер41Мотоциклдер4317Барл ық автомототранспорт36654Тіркемелер260 4Заңды тұлғаларға тиесілі транспорт9468Жеңіл автомобильдері 1409Жүк автомобильдері5495Автобустар969Соны ң ішінде шетелдік63Мотокөлік52Барлық автомототранспорт7925Тіркемелер 1543Барлық автомототранспорт44579 Қаланың жоспарлау құрылымы көше-жол желісінің классификациясының сызылымына өзінің ізін қалдырды. Қала өзенмен және теміржолдармен бөлінген, сондықтан қаланың жеке аудандары арасында қатынастар атқарылатын жол және жасанды құрылыстар жоғары маңызға ие.Ульбинск және Октябрь аудандары өз ара Ульба өзені арқылы өтетін көпірлермен байланысады. Солтүстік жағалаудағы аудандармен байланыс Ертіс өзені арқылы өтетін көпірлермен іске асады. Негізгі магистральды көшелер: Абай даңғылы-қалаға ену, жергілікті мәні бар жолдар Өскемен-Зырян, қаланы солтүстік және солтүстік-шығыс өндірістік аудандарымен байланыстырады; Ленин даңғылы-жолаушылар көлігінің негізгі артериясы болып табылады, қаланы әуежаймен байланыстырады және Республикалық мәні бар Өскемн-Шемонаиха және Өскемен- Предгорное жолдарын енгізуге қызмет етеді. Бажов көшесі- Ленин даңғылын қайталайды, қаладағы жүк көлігінің негізгі артериясы болып табылады, қаланы әуежаймен байланыстырады және Республикалық мәні бар Өскемн-Шемонаиха және Өскемен- Верх-Уба жолдарын енгізуге қызмет етеді. Ушанов көшесі Республикалық мәні бар Өскемн-Георгиевка және жергілікті мәні бар Өскемен-Самарск жолын енгізуге қызмет етеді, жол өтпесі арқылы Октябрь ауданын солтүстік және солтүстік-шығыс өндірістік аудандарымен байланыстырады; Пролетарская көшесі Республикалық мәні бар Өскемн-Георгиевка жолын теміржол арқылы енгізуге қызмет етеді және Аблакетка ауылын Октябрь ауданымен байланыстыру үшін қызмет етеді. Орджоникидзе көшесі Октябрь ауданын Ульбинскімен байланыстырады. Әуезов даңғылы Октябрь ауданын Ертіс өзеніндегі көпір арқылы байланыстыруды іске асырады. Буров көшесі Өскемен теміржол станцасына көліктік кірме болып табыладыҚаланың көше-жол желісі (КЖЖ) қаланың жекелеген аймақтарының арасында қажетті жүк және жолаушы тасымалын қамтамасыз ететін қала қатынас жолдарының бөлігі болып табылады. Демек, Өскемен қаласының КЖЖ негігі элементтеріне магистральды көшелер және жалпы қалалық және жергілікті мәні бар жолдар жатады.Қала көшелерінің және жолдарының байланысы қаланың жоспарлы құрылымының негізгі бір элементі болады және қамтамасыз ету керек: адамдар тұратын орындар, еңбек ететін және мәдени - тұрмыстық орындар арасында, қала орталығымен және орталық аудандармен қысқа жолаушылар байланысын;жүкқұраушы және жүкқабылдаушы нысандар арасында қысқа байланыстарды.1.4 Өсенмен қаласындағы күрделі қилыстарҚаланың көше жол желісіндегі қозғалысты ұйымдастыру автомобиль көлігін рационалды жұмыс істету жолымен және қалалық жол қатынастарын пайдалану арқылы жүктерді және жолаушыларды тасымалдаудың жоғары тиімділігін қамтамасыз ету керек.Көше жол желісінің тиімді жұмыс істеуі көбінесе қала көшелерімен жолдарының қилыстардағы жұмыстарымен анықталады. КҚ ондағы қозғалу жағыдайы бірқатар факторлармен анықталады, оған КЖЖ учаскелерінің сипаттамасымен қатар қиылысудағы қозғалысты ұйымдастыру сұлбасының мәліметтеріде кіреді. Қала көшелерінің және жолдарының характелі ерекшелігі КҚ және жаяу жүргіншілердің әр бағыттағы қарқынды қозғалысы болады. Бір деңгейдегі күрделі қилысулар көбінесе қозғалысты жиі ұстап тұратын және жол көлік апаты (ЖКА) болатын жерлер болып табылады. Сондықтан дәл сондай жерлерде бірінші кезекте қозғалысты ұйымдастырудың тиісті шараларын қолдану талап етілуі керек.Арнайы әдебиеттерде күрделі қилысуды бір жақты немесе нақты анықтау жоқ. Профессор Фишельсон күрделілік дәрежесінің көрсеткішін пайдаланады: (1.1)мұндағы no - ауытқу нүктесінің саны; nc - бірігу нүктесінің саны; nп - қилысу нүктесінің саны.Бұл ретте көлік торабы m=120..150 күрделі болып есептеледі, тым күрделі - m150.Бұндай тәсіл Клинковштейннің [9] еңбектерінде пайдаланылады.Біз күрделі қилысты келесідей анықтауды ұсынамыз. Күрделі қилыс - бұл сол аймақтағы қозғалысты ұйымдастыру тұрғысынан алғанда күрделі көлік торабы[17].Қазіргі кездегі Өскемен қаласындағы бір деңгейдегі 12 қилысқа жүргізілген сараптама олардың негізгі типтік белгілерін анықтауға мүмкіндік берді: күрделі геометрия; айналмалы қозғалыстың болуы; трамвайлы қозғалыстың болуы; айтарлықтай ЖКО саны; бағдаршамдық реттеудің болуы; реттеудің 2 фазадан көп болуы; реттеудің көп циклы (80 - 100 сек және оданда жоғары) [17].Аталған белгілер, әр жағыдайда нақты қилысуда жергілікті жағыдайлармен анықталады. Мысалы, Ленин даңғылымен Абай даңғылы келесідей ерекшеліктермен сипатталады: күрделі геометрия, Ульбинск ауданының көпір алдындағы алаңында жалпы қалалық мәні бар екі магистральды көшенің бірігуі; Абай даңғылы бойында трамвайлы қозғалыстың болуы; үлкен циклды (90 сек.) екі фазалы бағдаршамдық реттеудің болуы. Басқа 11 күрделі қилыстың сипаттамасы таблицаға енгізілген.Кесте 1.5Өскемен қаласының бір деңгейдегі күрделі қилыстарының сипаттамасы Қилыстардың атауы Айырмашылық белгілері күрделі геометрияайналмалы қозғалыстың болуы кругового движения трамвайлы қозғалыстың болуыайтарлықтай ЖКО саныбағдаршамдық реттеудің болуыкөп циклы (80 - 100 сек және оданда жоғары)реттеудің 2 фазадан көп болуы12345678Ленин даңғ. - Абай даңғ. +-+-+--Ленин даңғ. - Гоголь көш. - б. Гагарин +---+++Ленин даңғ. - Виноградов көш. - Белинский көш.+--+++-Ушанов алаңы++--++-Серикбаев көш. - Карбышев көш. - Виноградов көш. ++-----Потанин көш. (студгородоктағы развязка)-+-----Орджоникидзе көш. - пр. Ауэзов даңғ. - Красных Орлов жағалауы +++-+-+Ушанов көш. - Ертіс жағ. - Крылов көш.++-----Ул. Ушанова - ул. Мызы--+-++-Бурова көш. - Мызы көш.+------Пролетарлар көш. - Буров көш.----++-Пролетарлар көш. - Новаторов көш.----++-Біз бес бір деңгейдегі күрделі қилыстағы қозғалысты ұйымдастырудың қолданыстағы сұлбасына сараптама жасадық, олар үшін жол қозғалысын ұйымдастырудың жетілдірілуі туралы сұрақтар қарастырылады. Басқа күрделі қилыстар берілген топ типтес болып келеді.Сурет 1.1 - Серикбаев көшесі - Карбышев көшесі - Виноградов көшесі - 30[шы] гв. дивизиясы көшелері қилыстарындағы қозғалысты ұйымдастыруСурет 1.2 - Буров көшесі - Мызы көшесі қилыстарындағы қозғалысты ұйымдастыруСурет 1.3 - Ленин даңғылы - Виноградов көшесі - Белинский көше қилыстарындағы қозғалысты ұйымдастыру.Фазалық жол айрығындағы сұлба берілген фазада барлық бағыттағы қозғалыстарды қарастырады. Реттеу - екі фазалы.Реттеудің цикл ұзақтығы және оның элементтері В.1 кестесінде келтірілген В қосымшасы.Сурет 1.4 - Ушанов даңғылында қозғалысты ұйымдастыру Ушанов даңғылында бағдаршамдық реттеу Ленин даңғылының жаяу жүргіншілер өткеліне енгізілген. Қилыстың өзі айналмалы. Реттеудің цикл ұзақтығы және оның элементтері Г.1 кестесінде келтірілген Г қосымшасы.Сурет 1.5 - Әуэзов даңғылы - Орджоникидзе көшесі - Красных Орлов жағ. қилыстарындағы қозғалысты ұйымдастыруҚозғалысты ұйымдастыру тұрғысынан қилыс күрделі болып табылады, өйткені ол жартылай реттелетін, айналмалы, трамвайлы қозғалыспен және Октябрь ауданының көпір алдындағы алаңында орналасқан.Бағдаршамдық реттеу - үш фазалы. Үшінші фазаға кері айналуға бара жатқан көлік ағындары бөлінген және Красных Орлов жағ. көпірге. Реттеудің цикл ұзақтығы және оның элементтері Д.1 кестесінде келтірілген Д қосымшасы.1.5 Жол-көлік оқиғаларын сараптау Өскемен қаласындағы бір деңгейдегі күрделі қилыстардағы 2014-2017 жылдардағы ЖКО статикалық мәліметтерді зерттей келе әр жылдардағы ЖКО саны туралы мәліметтер алынды. Оның нәтижесі төмендегі кестеге енгізілген.Кесте 1.42014-2017 жылдардағы ЖКО Наименование пересеченияЖКО саны жылдар бойынша2014201520162017Ленин даңғ. - Гоголь көш. - б. Гагарин----Ушанов алаңы12--Ленин даңғ. - Абай даңғ.21--Серикбаев көш. - Карбышев көш. - Виноградов көш. 30[шы] Гв. Дивизия2---Ленин даңғ. - Виноградов көш. - Белинский көш.342-Орджоникидзе көш. - пр. Ауэзов даңғ. - Красных Орлов жағалауы1-1-Ушанов көш. - Ертіс жағ. - Крылов көш.----Ушанов көш. - Мызы көш.----Потанин көш. (студгородоктағы развязка)1---Бурова көш. - Мызы көш.12-1Пролетарлар көш. - Новаторов көш.----Пролетарлар көш. - Буров көш.----2014-2017 жылғы оқиғаларды ЖКО түрлері бойынша сараптай келіп ЖКО басым түрлері жаяу жүргіншіні қағып кету, КҚ соқтығысуы, велосипедшіні соғып кету және басқалар болып табылады.ЖКО түрлері бойынша деректер кестеге енгізілген.Кесте1.5ЖКО түрлері бойынша тарату (2014-2017 жж.)Қилыстар атауыЖКО түрлеріСоқтығысуЖая жүргіншіні қағып кетуВелосипедшіні қағып кетуБасқаларЛенин даңғ. - Гоголь көш. - б. Гагарин----Ушанов алаңы11-1Ленин даңғ. - Абай даңғ.21--Серикбаев көш. - Карбышев көш. - Виноградов көш. 30[шы] Гв. Дивизия--2-Ленин даңғ. - Виноградов көш. - Белинский көш.54--Орджоникидзе көш. - пр. Ауэзов даңғ. - Красных Орлов жағалауы11--Ушанов көш. - Ертіс жағ. - Крылов көш.----Ушанов көш. - Мызы көш.----Потанин көш. (студгородоктағы развязка)-1--Бурова көш. - Мызы көш.-4--Пролетарлар көш. - Новаторов көш.----Пролетарлар көш. - Буров көш.----Алынған деректер негізінде ЖКО ары қарай сараптау төмен көрсеткіш болғандықтан орынсыз. 2 Бір деңгейдегі күрделі қилыстағы қозғалыс қауіпсіздігін жоғарылатудың әдістемелік негізі 2.1Қала жолдарымен көшелерінің бір деңгейдегі қилыстарындағы қозғалысты ұйымдастырудың ерекшеліктеріҚала көшелерінің қилыстары қозғалысты ұйымдастыру сипаты бойынша екі топқа бөлінеді: бір деңгейдегі қилысу және түрлі деңгейдегі қилысу. Жоспарлау бойынша шешіммен бір деңгейдегі қилысты бағыттаушысы жоқ сооружениемен қарапайым және жоспарлаушы элементтермен қозғалысты ұйымдастырушы, және каналдандырылған жоспарлауында арнаулы островтвары бар, бұрылатын көлік құралдары үшін жүру бөлігінде арнаулы бөліп тұратын жолақтар болады.Қозғалысты ұйымдастыру үшін ең ыңғайлысы екі көшенің түзуге жақынырақ бұрыштап қилысуы болып табылады. Бұл ретте бұрылатын көлік ағыны оптималды траекториямен қозғалуларына болады, ал жаяу жүргіншілер өтпесін қысқа бағытпен орналастыруға болады. 60° төмен бұрышпен қилысу бұрылатын көлік ағынының қозғалысын қиындатып жібереді. Жаяу жүргіншілер өтпесімен қиындықтар туады: оларды тротуардың жалғасына орналастырғанда олардың ұзындығы артады; қысқа бағытпен орналастырғанда оларды жаяу жүргіншілер қозғалысының тәртібін бұзуға соқтыратын көшенің тереңірек қилысына апару керек болады. Екі көшеден артық көшенің қилысуы КҚ және жаяу жүргіншілердің қозғалысын ұйымдастыруды әлдеқайда күрделендіреді, бағдаршамдық реттеулерді пайдалануды қиындатады ол тұрып қалуды арттырып және қозғалыс қауіпсіздігін төмендетуге әкеп соқтырады [12].Қозғалысты басқарудың болуына және сипатына байланысты қилыстарды реттелмелі және реттелмейтін деп бөледі. Реттелмеліге қилыста көліктік құралдар және жаяу жүргіншілер қозғалысын жанжал тудыратын бағыттарда уақыт бойынша бөліп тұратын бағдаршамдық реттеулер қарастырылғанБағдаршаммен жабдықталмаған қилыстар реттеушінің көмегімен уақытша реттелмелі болуы мүмкін. Мұндай шара әдетте бағдаршамдар жұмыс істемей қалғанда немесе әдетте қозғалыс аз болатын қилыстарда қозғалыс қарқындығының уақытша артуында (мысалы, қарбалас уақытта немесе жол учаскесін жөндеп жатқанда уақытша айналып өту құралы тұрған кезде). Сонымен бірге көлік және жаяу жүргіншілер ағынының қилысқан жерлеріде реттелмелі болуы мүмкін. Реттелмелі жаяу жүргіншілер өтпесі деп атайды.Қозғалыс сипатына байланысты реттелмейтін қилыстарды келесідей топтарға бөлуге болады:қозғалыс ұйымдастырылмаған;басымдығы белгіленген көлік құралдары үшін;айналмалы қозғалыс сұлбасымен.Қозғалысты ұйымдастырудың заманауи жағыдайында қозғалысы ұйымдастырылмаған қиылыс тек қозғалу қарқындылығы шамалы қосымша көшелермен жолдарда ғана болады. Бұндай жерлерде жол айрығы тәртібі оңжақтан кедергі жоқ принціпі бойынша, Жол қозғалыс ережесімен регламенттеледі[10,11]. Реттелмейтін қилыстарда қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін ондай қилыстарда өтудің белгілі тәртібі орнатылады. Барлық қилысатын бағыттарды негізгі және қосымша деп бөледі, онымен қозғалыстағы ағынды, сәйкесінше негізгі және қосыммшаға бөледі. Өту артықшылығы негізгі көлік ағынына берілуі керек. Мұндай тарату жоспарланған шешіммен қамтамасыз етіліуі керек: негізгі бағыттың өту бөлімі кеңірек болады, жоспарланған элементтер, реттелетін қозғалыстар (бағыттаушы аралшалар, сызықтар) қосымша көшелерге шығарылған. Қилыстағы барлық маневрлар негізгі көлік ағынында уақыт интервалының жетерліктей көп болғанында ғана мүмкін болады. Қажетті уақыт интервалы маневрдің түрініен, көлік құралының түрінен және қилыстың жоспарлану ерекшеліктеріне байланысты болдады.Негізгі көлік ағынында интервалдардың тең таратылумауына байланысты, қиылысқа қосыша көшеден жақындаған автомобиль, негізгі ағындағы уақытша интервалға байланысты сол уақытта уақытша интервалдың жетерліктей пайда болуын күтуі керек неболмаса, егер бар интервал жеткілікті созылып және өтуді қамтамасыз етсе, өтіп кетуге болады немесе негізгі ағынға еніп кетуге болады [12]. Жанжалды нүктенің сан және қауіптілік дәрежесін қысқарту принципінің дамуна бір деңгейдегі қилыстарда айналмалы қозғалысты ұйымдастыру мысал бола алады. Бұл әдістеменің іс жүзінде таралуы орасан зор. Айналмалы қозғалысты автомобиль жолдарының тораптарында, қала көшелерінің қилыстарында және ерекше күрделі конфигурациялы алаңдарда және көп жанасқан көшелерде қолданады[10].2.2 Қилыстарды каналдау Қозғалыс қауіпсіздігі және қилыстағы өткізу қабіліті ондағы қозғалысты ұйымдастыруға байланысты болады. Әр бағыт қозғалысы үшін ені қозғалу қарқындылығымен анықталатын, жеке өту бөлімін қамтамасыз ететін, жоспарланған шешім оптималды болып саналады.Көлік ағындары оларға бөлінген қозғалу жолағымен каналдармен жүргендей қозғалулары керек: қозғалу траекториясы тек осы канал шегінде орналасуы керек, ал кіру және шығу қатаң анықталған орындарда ғана мүмкін болады. Бұндай қозғалысты ұйымдастыру каналдандырылған қозғалыс деп аталады. Сұлбаны таңдағанда және қиылысты жоспарлағанда қилыстағы қозғалысты ұйымдастырудың төмендегідей принциптері қажет:1.Қилыстағы қозғалыс бағыты жылдамдық бойынша ерекшеленетін болғандықтан және олар үшін негізгі ағында түрлі шекаралық интервалдар талап етілетіндікткен, мүмкіндігінше екі жолдада транзиттік қозғалысты бұрылатындардан бөліп тастау керек, ол үшін оларға өту бөлігінен жекелеген жолақтар бөлу керек. 2 Көрші жолақтарға кіріп кетуді болдырмау үшін және өзара кедергілерді жою үшін, автомобиль ағындарын бағыттаушы аралшалармен және жолақтармен бөлу ұсынылады.3 Қилыстардың барлық түрлерін жоспарлағанда сырт қарағанда түсінікті және қарапайым болуы және сонымен қатар өту артықшылығы бар қозғалыстың негізгі бағытын атап көрсету керек. Жоспарлау жүргізушіге лабиринт әсерін тудыруы тиіс емес. Қозғалу бағытының мүмкін болатын көп саны екеу: тура немесе сыртқа бұру. Бұл ретте ережені сақтау керек, кедергіні (бағыттаушы аралы) оң жақтан айналып өту керек. 4 Қандайда бір бағыт үшін бөлінген қозғалу жолағы қилысты жоспарлауда аталып өтілуі керек және көз қиығына жеңіл байқалуы керек.5 Қиылысты жоспарлау көлік ағындарының қилысу бұрыштарының оптималдылығын қамтамасыз етуі керек. Бұл талап көшелердің кез келген қилысу бұрышында қамтамасыз етілуі мүмкін, өйткені траектория формасы және қилыстардағы автомобильдердің жағыдайы бағыттаушы аралшалардың кескінінен және жағыдайына байланысты болады (сурет 2.1). Қосымша көшеде каналдандыру үшін үш бағыттаушы аралша керек: орталық тамшытәріздес, оның көмегімен қарсы қозғалыс бөлінеді және ағындар қилысының оптималды бұрышы қамтамасыз етіледі және оң жақ бұрылысты транзитті қозғалыстан бөліп алатын екі үш бұрышты аралша. Бұл аралшалардың саны қосымша бағытта әр уақытта өзгеріссіз қалады. Тек олардың өлшемдері және кескіндері өзгереді.Каналдандыру автомобильдердің оларға бөлінген өту бөліміндегі жолақпен қатаң қозғалысын талап ететіндіктен, бұл жолақтардың кескіні, әсіресе бұрылу үшін қозғалғанда қозғалу траекториясының оптималды кескініне сәйкес болуы керек.а - 30; б - =30-45; в - =50-75; г - =90;д - =115; е - =135; ж - =150; з - 150;Сурет 2.1 - Жолды қиып өту бұрышына байланысты жоспарлауды өзгерту Автомобильдердің қозғалу жылдамдығы қозғалу жолағы жоспарындағы қисықпен анықталады, қисық радиусы аз болса, жылдамдық төмен болады; қисық радиусы өскен сайын қозғалу жылдамдығы артады.Негізгі жолдан солға бұрылғандағы жоғары қарқындылық кезінде қиылыс жоспарында бұрылатын автомобилдерге жылдамдықты төмендетуге мүмкіндік беретін және қажет болған жағыдайда маневр орындау мүмкіндігін күтетін арнаулы жолақтарды қарастыру қажетСолға бұрылу үшін бөлінген жолақ ені, өзгертілген жылдамдықпен қозғалу үшін жеткілікті болуы керек.Егер негізгі көшеде, солға бұрылу үшін жолақ бөлінген болса, тарату жолағы жоқ, онда солға бұрылатын көлік құралы транзитті қозғалыстан бағыттаушы аралшамен бөлініп тұруы керек. Қосымша жолақ енінің отгон ұзындығы кем дегенде 20м болуы керек. Каналдандырылған қилысты жобалаудың әдістемесі қилыста рұқсат етілген барлық бағыттар бойынша қозғалу траекториясын ізінше жобалауда. Бұл тұрғыда, негізгі бағыт бұрылатын ағын қозғалысынан кедергі көрмеу керектігінен шығады, барлық жоспарланған элементтерді олар негізгі бағыт бойынша тура қозғалысқа әсер етпейтіндей қылып орналастырады. Бұған келесідей ережелерді орындағанда қол жеткізіледі: көлік ағынының ауытқу бұрышы бастапқы бағыттан 7°кем болмауы керек, негізгі көлік ағынына кірген және одан шыққан автомобильдердің жылдамдығы осы ағынның орташа жылдамдығынан 20% арттыққа ерекшеленбеуі керек; барлық жоспарланатын элемент негізгі бағыттағы өту бөлігі жиегінен алынып тасталуы керек.2.3 Айналмалы өзін-өзі реттелетін қиылыстар Қозғалыстың қауіпсіздігін қамтамасыз ететін айналмалы қилыстар бір деңгейдегі реттелмейтін қилыстар және түрлі деңгейдегі қилыстар арасында ортаңғы орында тұр: оларда, түріл деңгейдегі қилыстардағыдай ағымдар қилысы болмайды (жанжалды нүктелер). Пайдалану тәжірибесі крест тәрізді реттелмейтін қилысты өзі реттелетін айналмалы қилыспен ауыстыру апаттық жағыдайды 1,5 - 3,0 есеге төмендету мүмкіндігін көрсетеді[12,13].Айналмалы қозғалысты тораптар: қилыстағы жанжалды нүктелердің болмауымен; түзусызықты қозғалыс учаскесімен салыстырғанда жылдамдықтың төмендеуімен; аялдамалардың және үздіксіз көлік ағынының қысқаруымен; мәжбүрлеп реттеуді енгізуге шығыстың болмаумен сипатталады. Сурет 2.2 - Айналмалы қозғалысты жол айрықты элементтер сұлбасы Айналмалы қозғалысты тораптың негізгі элементтері 2.2 - суретте көрсетілген, онда Rц - орталық аралшаның радиусы; rвх - кіретін сызық радиусы; rвых - шығатын сызық радиусы; Вк - өту бөлігінің ені; ln - қиылыс сызығының ұзындығы; М - бағыттауыш аралшаның маячогы.Орталық аралша тек қана шеңбердің формасын емес, алаңның конфигурациясына және бұндай торапқа кіретін жол жүру санына байланысты басқада формада болуы мүмкін [9]. Ең таралған түрі шеңберлі, шаршылы, ромба тәріздес, элиптикалық аралшалар. Тең дәрежедегі симметриялық қилыста шеңбер және ромба тәріздес формадағы аралшалар ұсынылады (2.3, а, в суреттер), әрі соңғысы, шеңберліге қарағанда байқаулар көрсеткендей, бірдей жалпы өлшемде үлкен көлемді бірігу сызығын қамтамасыз етіп көлік қозғалысын ұйымдастыру талаптарына жақсы жауап береді.Сулет 2.3 - Орталық аралша формасыҚозғалтылған қиылыстарда шаршы аралшалар дұрыс(сурет 2.3, б), ал егер қиылысатын магистральдардың біреуі басымдық бағытқа ие болатын болса (суреть. 2.3, г бағыт А - Б),негізгі магистраль бойымен ұзын өсімен орналастырылған элептикалық формадағы аралшаны қолдануға болады.Айналмалы қозғалысты алаңдарда көлік ағынының қарқындылығының өсуіне байланысты алаңға шығатын жерлерде және алаңның өзіндеде реттеудің принуд... енгізілуі мүмкінБұл жағыдайда айналмалы қозғалыстың негізгі қасиеті жоғалады - ағынның үздіксіздігі және өздігінен реттелуі және алаңмен қозғалыс траекториясының айналмалы сұлбасы қана қалады.Айналмалы қозғалысты енгізу әр уақытта мүмкін емес және дұрыс емес. Бұл жердегі кедергі орталық алаңшаны жеткілікті өлшемінде орындауға мүмкіндік бермейтін алаң торабының қол жетімді болмауында жәнеде жаяу жүргіншілер қозғалысын ұйымдастырудың күрделілігі және ыңғайсыздығында[11,12].Айналмалы қозғалыс барлық қызмет көрсетілетін бағыттарда ағынды теңдей қылып бөлуде дұрысрақ болады. Айнымалы қозғалысты ұйымдастырғанда: орталық аралшаның формасымен өлшемін; өту бөлімінің жалпы енін және жолақ санын; көлік ағынының өрімді (переплетения) сызығының ұзындығын; радиусы мен кіретін және шығатын көлік құралының қисық сызығының конфигурациясын; жолдағы қажетті ақпараттың кешенін анықтау қажет.Жол айрығындағы шеңберлі аралшаның переплетения учаскесінің ұзындығын және сәйкесінше көлік ағынының есептік жылдамдығы аралшаның диаметріне байланысты.2.1 кестесінде жол айрықтың айналмалы түрінің негізгі өлшемдерін сипаттайтын деректер келтірілген [10].Кесте 2.1Жол айрықтың айналмалы түрінің негізгі өлшемдері Орталық аралша радиусы, м.Есептік жылдамдық,кмсағ.Өрімді жолағының ұзындығы, м., кіру жолының саны 3456730335438---4038704936--5042866 04433-60461027152393070481188259453 58052134938851409055150104765744100 58166114846349Айналмалы қилыстағы қозғалыс жылдамдығы тек айналма диаметрімен қана анықталмайды, және қиылыстың барлық жоспарымен: айналмаға жанасу радиусымен, өту бөлігінің енімен, қозғалу жолағының санымен. Бұл көрсеткіштердің арасындағы байланыс тәжірибелік жолмен анықталды. Жүтелу деңгейі 0,3 кем айналмалар үшін келесідей қатынас байқалады:Орталық аралшаның диаметрі, м. 15 30 60Қиылыстағы қозғалыс жылдамдығы, кмсағ. 20 25 30Жанасу радиустары, м.: ұсынылатын 15 20 25 минималды 10 10 15Өрім аймағының минималды ұзындығы қозғалыс жолағын ауыстыру маневрының минималды ұзындығымен анықталады. Бұл ұзындық бұндай маневрдың ұзақтылық шартынан кем дегенде 4 сек. есептелуі мүмкін. Тәжірибе арқылы орнатылды, қозғалыс жолағын бір уақытта ауыстыру қарапайым өрім аумағының 30 м артық ұзындығында байқалады. Өрімнің күрделі аумағының ұзындығы үлкен болуы керек: ұш жолақты өту бөлігінде 60м, төрт жолақтыда -90м. Айналмалы алаңдарды пайдалану тәжірибесі төрт жолақтан артық саны бар өту бөлігінің құрлысының дұрыс емес екенін көрсетеді, өйткені тораптың өткізу қабілетін жоғарылатуда ешқандай тиімділікке жеткізбейді, алаңдағы қозғалысты ұйымдастырудың нашарлауына әкеледі[17]. Дегенмен, айналмалы жол айрығында барлық уақытта үзіліссіз қозғалыс байқалмайтындығы айқындалды, жүргізушілер жиі тоқтайды және көлік құралының ағынынан үзілісті аңдып тұрады шеңбер бойынша еркін қозғалу үшін. Бұл, атап айтқанда көлік ағынының қарқындылығы шнгіне дейін жоғарылағанда, қашан көлік құралдарының арасындағы басым болып тұрған уақытша интервал 4-5 с кем болғанда болады. Соған байланысты орталық аралшаның радиусын 40-45м артық үлкейту өткізу қабілетін елеулі өсірмейді.Атап өту қажет, көрсетілген жол айрықтарда басымдық белгілердің болмағанына қарамастан, көптеген жүргізушілер айналмалы жол айрықтағыларға жол береді және жол айрыққа шығуды алдын - ала қысқаша тоқтап тұрумен іске асырады. Айналмалы жол айрыққа шығатын жүргізушілердің кейбіреулері, Жол қозғалысы ережесімен орнатылған жалпы ережеге сәйкес өздерінің басымдықтарын қолданады және жолайрықпен келе жатқандарды тежелуге мәжбүрлейді.Сондықтан, бұндай қиылыстың өткізу қабілетін көтеру үшін бір жолақпен 400бірліксағ.қозғалу қарқындылығы кезінде барлық кіретін жерлерге 7.13 табличкамен негізгі жол айналмалы жол айрық екенін көрсететін 2.4 Жол бер басымдық белгісін орнату керек. Айналмалы түрдегі жол айрықтар міндетті түрде барлық кіретін жерлерде 4.3 Айналмалы қозғалыс белгісімен белгіленуі керек.Жол қозғалысын ұйымдастыру тәжірибесі үлкен созыңқы алаңда темір жол вокзалдарының, әуежайлар, ірі әкімшілік ғимараттарының алдына тән айналмалы қозғалыс принципін пайдаланған дұрыс екнін растайды, дегенмен ондағы қозғалыс траекториясы нағыз айналмалыдан алыс, соған байланысты тура учаскелерде жылдамдықты жоғарылату нежелательно. Сондықтан бұл жерде 30-40 кмсағ. белгісінің көмегімен жылдамдықты әдейі шектеуді пайдалану керек[9].2.4 Бағдаршамдық реттеулерді пайдалану Бағдаршамдық дабылдар көлік құралдарының және жаяу жүргіншілердің қозғалыс қауіпсіздігінің жағыдайын жақсартуға және деңгейін көтеруге пайдаланылады.Айналмалы өздігінен реттелетін қилыстарда егер жанжалды ағындар қосынды қарқындылық оңға бұрылу есебінен немесе қозғалысты ұйымдастыру үшін бос територияның болмауынан немесе 4.14 ГОСТ 23457-86 Қозғалысты ұйымдастырудың техникалық құралдары. Пайдалану ережесі пункітіндегі шарттардың біреуін орындағанда 200 бірліксағ. артық болса реттелетін қиылыстар жобаланады.Қиылыста принудительный қозғалысты енгізу жаяу жүргіншілер және көлік құралдарының қозғалысының өз өзінен қолайлылығын және қауіпсіздігін қамтамасыз етпейді. Өте маңызды, торап геометриясы қиылыс функциясын жақсы орындауға мүмкіндік береді:Қиылыстың алдына жиналу үшін бағдаршам тоқтатқан көлік құралдарын қажетті жағыдаймен қамтамасыз етеді;Тура бағыттағы көлік қозғалысын қамтамасыз етеді;Оңға бұрылатын қозғалысты қамтамасыз етеді;Солға бұрылатын қозғалысты қамтамасыз етеді;Көлік құралдарының күрделі кофигурациялы қилыстағы қолайлы және қауіпсіз жүрісіні қамтамасыз етеді;Жаяу жүргіншілердің қиылыс арқылы қолайлы және қауіпсіз жүрісіні қамтамасыз етеді[9].Қиылыстардың алдында көлік құралының ары қарайғы бағыты бойынша көлік ағынының бөлінуі болады және олардың жасыл дабылды күтуге жиналуы болады. Қиылысқа жақындағандағы өту бөлігінің ені қиылысқа жақындағанда көлік құралы ары қарай (тура, солға оңға) жылжуына тиісті, өту бөлігінің жолағын иеленіп жолақтан жолаққа ауысуы керек шартымен анықталады.Мәні бойынша, үш жолақ көліктің ыңғайлы жиналуын қамтамасыз ететін қажетті минимум болып есептеледі. Егер өту бөлімінде өткізу қабілетінің шарты бойынша әр бағытта екі жолақ болса, қиылысқа жақындағанда мүмкіндігінше үшінші жолақты қосу керек. Ендетілген ұзындық 60 м кем болмауы керек. Солға бұрылатын, оңға бұрылатын және тура бағыттағы қозғалыстарға өту бөлімінен бір жолақтан беруге болмайды, өйткені бұл тура бағыттағы қозғалыстың жолағының жүктелуіне әкеліп соғады, шеткі жолақтың толық пайдаланбағаны білініп қалады. Жүктелудің біркелкі болмауы жол қозғалысы ережесінде көлік құралдарына өту бөлімінің кез келген жолағынан тікелей бағыттағы қиылыс соңынан жүруге болатындығымен теңестіріледі.Бірақ тікелей бағыттағы қозғалысты солға бұрылатынмен біріктіруге болмайды, өйткені бұл өзара кедергіге және тұрып қалуға әкеледі, оңға бұрылатын ағымдар қозғалыстың тік бағытымен ешқандай қиындықсыз тарап кетеді.Қиылысқа жақындағанда жолды кеңейту жүзега аспаса, көлік ағынынын өткізуді ұйымдастыруды қиылыс арқылы жақсартуға болады, демек кіретін және шығатын жол қиылысы қимасының түрлі жұмыс характері ескерілетін симетриялы емес жол қиылысы сұлбасын қолданып оның өткізу қабілетін жоғарылатуға боладыЕгер бір уақытта қозғалыстың тура бағытына артықшылық беріп оңға бұрылытын, тікелей жүретін және солға бұрылатын ағынды бөлуді қамтамасыз етіп, ені бойынша кіретін қима жеткілікті болса, онда шығатын қима қозғалысты реттеу шарты бойынша кезек-кезек алдымен тікелей, ал одан кейін бұрылатын бағыттағы қозғалыс жұмыс істейді[17].Егер солға бұрылытын қозғалыстың қарқындылығы реттеу циклында екі автомобилден аспаса, реттелетін қилыстарды екі фазалы реттеумен қарапайым қиылыс түрінде орнатуды ұсынады[14]. Бұл тұрғыда солға бұрылу маневрі өтіп кету әдісімен орындалады, демек жүргізуші сол жолақпен қиылысқа шығады, тік және оңға қозғалып келе жатқан қарама қарсы бағыттағы көлік құралдарын жібереді және қауіпсіз уақытша интервалды күтіп, бағдаршамның рұқсат беретін дабылында солға бұрылады.Сондай жағыдайда, қиылыста бір реттеу циклында солға бұрылатын көлік құралдарын өткізуді іске асыру мүмкін болмаса, келесідей әдістер қолданылады: әдісі жатқызылған сол жақ бұрылу;әдісі жатқызылған жаяу жүргіншілер өтпесі;кварталдарды айналу әдісі;үш фазалы реттеу;барлық немесе жарты солға бұрылуларға рұқсат бермеу.Әдісі жатқызылған сол жақ бұрылу солға бұрылу қозғалысының қарқындылығы әр бағытта 200-250 автсағ. болғанда ұсынылады. Бұл әдісте солға бұрылулар қиылыстың ортасынан қиылысатын көшелердің біреуіне шығарылады. Екі элементті дұрыс анықтау маңызды: солға бұрылыс апарылатын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz