Өстік желдеткіш

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 173 бет
Таңдаулыға:

1

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ

Коммерциялық емес акционерлік қоғамы
АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ

Электр энергетика
Электр энергетикасы

. факультеті
мамандығы

Өндірістік қондырғылардың электр жетегі және автоматтандырылуы кафедрасы

жобаны орындауға берілген

ТАПСЫРМА

Студент ____

Күзембаева Перизат
(аты - жөні)

_

Жоба тақырыбы Осьті желдеткіштің реттелетін электр жетегі
ректордың 29 қыркүйек № 124 бұйрығы бойынша бекітілген.
Аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі: 18 мамыр 2015 ж.
.

Жобаға

бастапқы деректер (талап етілетін жоба нәтижелерінің

параметрлері және нысанның бастапқы деректері)
Pн = 75 кВт, U = 220 В, nH = 1482 айнмин, R'1 = 0,025, Х'1 = 0,089, R"2 =
0,014, X"2 = 0,11, Xu = 4,4 .

Диплом жобасындағы

әзірленуі тиіс сұрақтар тізімі

немесе

диплом жобасының қысқаша мазмұны:
Дипломдық жұмыс "Осьті желдеткіштің реттелетін ЭЖ" тақырыбына
жазылды. Ол келесі бөлімдерден тұрады: арнайы бөлім, өмір тіршілік
қауіпсіздігі, экономикалық бөлім. Арнайы бөлімде кондициялау жүйесінде
қолданылатын өсьті желдеткіштің жұмыс істеу ерекшеліктері мен
қолданылулары қарастырылады, таңдалған жиілікті түрлендіргіш -
асинхронды қозғалтқыш жүйесінің есептеулері мен реттеу әдістерін
таңдау жасалынады. ЖТ - АҚ жүйесінің басқару сұлбасы көрсетіледі.
Matlab- та ЖТ - АҚ сұлбасын модельдеу арқылы алынған механикалық және

динамикалық сипаттамалар тұрғызылады

2
.

Сызба

материалдарының (міндетті

түрде

дайындалатын

сызуларды көрсету) тізімі
Осьтік желдеткіш, осьтік желдеткіш сызбасы, осьтік желдеткіштердің
эксплуатациялық сипаттамасы, статор тізбегіндегі кедергі көмегімен АҚ

координаттарын реттеу, статорда кернеу өзгерту арқылы
АҚ

координатын реттеу,
АҚ жүйесінде координатты реттеу,
АҚ

координатының жиіліктік реттеудегі механикалық сипаттамалары, КИМ

бар ЖТ құрылымды сұлбасы, үш фазалы
АҚ қосылу сұлбасы, жылжу

кезіндегі АҚ тәуелділік графигі , қосу сызбасы, эквиваленті ток, тоқтың
үйлесімді спектрі, ЖТ - АҚ жүйесінің күш тібектерінің сызбасы, асинхронды
қысқа тұйықталған қозғалтқыштың координаттың қозғалмайтын
жүйесіндегі үлгісі, сатылы ықпал етудегі кезең мен жылдамдығын

өзгертудің өтпелі процесстері,
қозғалтқышының виртуалдық үлгісі
асинхронды қысқа тұйықталған
.

Негізгі ұсынылатын әдебиеттер
1. С.А. Веселов. Проектирование вентиляционных установок предприятий по
хранению и переработке зерна. - М.: Колос, 1974 ; 2 . В.В. Алешковская и др.
Вентиляционные и аспирационные установки. - М.: Агропромиздат, 1986 ; 3.
А.М. Дзядзио, А.В. Панченко и др. Вентиляционные установки
зерноперерабаты - вающих предприятий. - М.: Колос, 1974 ; 4 . С.А. Веселов.
Практикум по вентиляционным установкам. - М.: Колос, 1982 ; 5 . А.Б.
Демский и др. Оборудование для производства муки и крупы. Справочник.
СПб. Профессия, 2000 г .; 6 . В.В. Алешковская. Практическое руководство
по эксплуатации аспирационных и пневмотранспортных систем на
предприятиях перерабатывающей промышленности. - М.: ДеЛи, 2000 г.; 7.
Бердибеков А.О., Тергемес К.Т. Многодвигательный ЭП синхронного

вращения с повышенной синхронизирующей способностью.
Труды

международной научной конференции Информационные технологии и

АПП. - Алматы, КазНТУ, 2002 г.

3
.

4

АНДАТПА

Дипломдық жұмыс "Осьті желдеткіштің реттелетін ЭЖ" тақырыбына
жазылды. Ол келесі бөлімдерден тұрады: арнайы бөлім, өмір тіршілік
қауіпсіздігі, экономикалық бөлім.

Арнайы бөлімде
кондициялау жүйесінде қолданылатын өсьті

желдеткіштің жұмыс істеу ерекшеліктері мен қолданылулары
қарастырылады, таңдалған жиілікті түрлендіргіш - асинхронды қозғалтқыш
жүйесінің есептеулері мен реттеу әдістерін таңдау жасалынады. ЖТ - АҚ
жүйесінің басқару сұлбасы көрсетіледі. Matlab-та ЖТ - АҚ сұлбасын
модельдеу арқылы алынған механикалық және динамикалық сипаттамалар
тұрғызылады.
Экономикалық бөлімде модернизациядан кейінгі осьтік
желдеткіштердің реттелетін электржетегінің, шығын мен тиімділіктің жалпы
есептеулері жүргізілді. Сондай ақ, басқару жүйесіндегі электр жабдықтардың
құны арасындағы айырма мен электроэнергия шығынының жылдық
жұмсалуы анықталды және жобаның финанстық - экономикалық тиімділігінің
көрсеткіштері есептелді.
Өмір тіршілік қауіпсіздігі бөлімінде желдеткіш қондырғысы орналасқан
мекемедегі зиянды және қауіпті факторларға талдау жасалды және жарықтану
жүйесі мен жерге қосу құрылғысына есеп жүргізілді.

5

АННОТАЦИЯ

Дипломная работа выполнена на тему Регулируемый электропривод
осевого вентилятора. В нее входят следующие разделы: специальная часть,
безопасность жизнедеятельности, экономическая часть.
В специальной части рассматривается назначение и особенности работы

осевого вентилятора применяемого в
системе кондиционирования,

производится выбор способа регулирования и расчет выбранной системы

преобразователь частоты
-
асинхронный двигатель (ПЧ
-
АД).

Предоставляется схема управления системой ПЧ - АД. Строятся механические
и динамические характеристики, полученные при моделировании схемы ПЧ -
АД в среде Matlab.
В экономической части был проведен расчет регулируемого
электропривода осевого вентилятора после модернизации, общий расчет
затрат и расчет эффективности. А так же, определены разницы в стоимости
электрооборудования систем управления и годовые затраты на потери

электроэнергии, расчитаны показатели финансово
-
экономической

эффективности проекта.
В разделе безопасность жизнедеятельности анализированы вредные и
опасные факторы в производстве, где расположено вентиляционное
устройство и сделан расчет системы освещения и обородувания для
заземления.

6

ANNOTATION

The graduate work performed on "regulated electric axial fan." It includes the
following sections: a special part, life safety, the economic part.
The special part deals with the purpose and features of axial fans which are
used in air-conditioning system, selects a method for controlling and calculation
system selected "frequency converter - induction motor" (IF - AD). Provided the
control circuit of the motor-BP. Built mechanical and dynamic characteristics
obtained by the simulation circuit IF - AD in the sphere of Matlab.
In the economic part there was calculated regulated electric axial fan after the
modernization, the overall calculation of costs and calculation of efficiency. Also,
the difference in the cost of electrical control systems and the annual cost of
electricity for losses, calculated indicators of financial and economic efficiency of
the project.
The occupational factors in the production, where there are ventilating device
and made the calculation of lighting and equipments of grounding are analyzed in
the part of life safety.

7

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

АҚ - асинхронды қозғалтқыш
КТТ - Кернеудің тиристорлы түрлендіргіші
ЭҚК - электр қозғаушы күш
ПӘК - пайдалы әсер коэффициенті
ЭЕМ - электр есептеуіш машина
ЭЖ - электр жетегі
ЖТ - жиілікті түрлендіргіш
АБЖ - автоматты басқару жүйесі
КИМ - кең импульсті модуляция

8

МАЗМҰНЫ

Кіріспе

10

1

1.1
1.2

2
2.1
2.2

3

3.1
3.2
3.3
4
4.1

4.2
5
5.1

5.2

5.3

6
6.1
6.2
6.3
6.4

6.5
6.6
Қуатты өстік желдеткіштерді іске қосу мен жұмыс істеуінің
технологиялық ерекшеліктері
Өстік желдеткіштердің мақсаты мен жұмысы
Салқындатқыштың өстік желдеткіштерін іске қосудың тәсілін
таңдау, негіздеу және реттеу
ЖТ - АҚ жүйесінің статикалық сипатамалары
ЖТ - АҚ жүйесінің механикалық сипаттамалары
Uf = const, U=380В, f= 50Гц кезіндегі, АҚ механикалық табиғи
сипаттамасының есебі
Жиілік өңдегіші мен күш сызбасы элементі мен параметрлерін
есептеу
Инвертор мен түзеткіштің күштік элементтерін таңдау және есептеу
Аналитикалық шолу және сериялы жиілікті түрлендіргішін таңдау
Қоректенетін желіге жиілікті түрлендіргіштің әсер ету бағасы
ЖТ - АҚ жүйесін математикалық үлгілеу
ЖТ - АҚ жүйесінің күшті жағының элементтерін математикалық
сипаттау
MatLab ортасында ЖТ - АҚ жүйесінің үлгісі
Өмір тіршілік қауіпсіздігі бөлімі
Желдеткіш қондырғысы орналасқан мекемедегі зиянды және қауіпті
факторларға талдау жасау
Желдеткіш қондырғысы орналасқан цехта жарықтану жүйесіне есеп
жүргізу
Электр қауіпсідігі бойынша қорғаныстық жерге қосу құрылғысына
есеп жүргізу
Экономикалық бөлім
Техникалық экономикалық есептің мақсаты
Озық жүйенің техникалық экономикалық негіздемесі
Басқару жүйесінің біреуін таңдауға мүскіндік беретін факторлар
Басқару жүйесіндегі электр жабдықтардың құны арасындағы
айырманы анықтау
Электроэнергия шығынының жылдық жұмсалуын анықтау
Жобаның финанстық - экономикалық тиімділігінің көрсеткіштерін
есептеу
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі

9
11

11
17

26
26
28

32

39
42
49
51
51

58
60
60

62

64

68
68
70
71
71

73
73

75
76

КІРІСПЕ

Өнеркәсіп механизмдерінің жұмысы және өндіріс үрдістері кезінде
бөлменің ауасы әрдайым әр түрлі зиянды заттармен ластанады, адамдардың
денсаулығына, кейде шығарылып жатқан өнімге кері әсерін тигізеді. Сондай
зиянды заттарға әртүрлі түрдегі шаң, бу, газ, сонымен бірге артық жылу мен
ылғал, химиялық бу, жалпы уытты заттектер немесе тітіркенгіштік әсері, улы
және сусыз шаң, зиянды радиоактивті факторлар жатады және оның адам
ағзасына әсері де зор.
Қоршаған ауаның ластануы жалпы жылудың бөлінуі, ылғалдылық пен
көмірқышқыл газы, жылу мен ылғалдың бөліну мөлшеріне байланысты
физикалық дәрежесі адамға артық жүктеме және қоршаған ортаның
температурасына қатысты болғандықтан, қазіргі заман талабына сай адам
өміріне жасанды құрал тиімділігі ауа ортасына қажет.
Техникалық желдету ауадан зиянды заттарды жою жолымен күресу
және соңғы таза өтемақы жүйесін пайдаға асыру мақсатымен қызмет етеді.
Желдету жүйесі ұстаным әсеріне қарай: табиғи және механикалық
болып бөлінеді. Табиғи желдету жүйесі сирек кездеседі, оның ерекшелігі
жалпы ауа алмасу, яғни бөлмені барлық ауамен алмасуды қамсыздандыру.
Механикалық желдету жүйесі жалпы ауа алмасуда, жергілікті де бола
алады. Жергілікті жүйеде құрылғы арқылы зиянның бөлінуіне қарсы әртүрлі
қорғаныс түрін жасайды, ауа жергілікті ауа шығару нұсқауымен, яғни ауа
өтемақысы, жергілікті ауа шығаруды жою, бөлме ішіне жаңа таза ауаның
берілуімен жойылады.
Алматы мақта мата комбинаты шығару кәсіпорындарында негізінен
сорғыш желдеткіш қондырғылары қолданылады. Ауаны сору кезінде
машинаның қаптамасында вакуум пайда болады, ол шаңның бөлмеге
таралмауын қамтамасыз етеді.

10

1 Қуатты өстік желдеткіштерді іске қосу мен жұмыс істеуінің
технологиялық ерекшеліктері

1.1 Өстік желдеткіштердің мақсаты мен жұмысы
Өстік желдеткіштер өмір тіршілігінің барлық саласында өз қолдауын
тапты. Оларды пайдалану аясы өте кең. Жеңіл өнеркәсіптен бастап, ауыр
машина жасау саласына дейін қолданысқа ие. Мұндай машиналарға деген
сұраныс көлемі де айтарлықтай жоғары.
Қоршаған ортаны қорғау мен өндіріс еңбегі шартына сұраныстың
тұрақты түрде өсуі өстік желдеткіштер қолданысын кеңейтті. Тоқыма өндіріс
комбинаты, химиялық кәсіпорындар, шахталар, металлургиялық комбинаттар
сияқты зиянды өндірістер желдетілуін желдеткіштер қамтамасыз етеді.
Өндіріс көлемінің ұлғаюымен, құрылыс қарқынының өсуімен және
пайдалы қазбаларды игерумен желдеткіштік режимнің аясы кеңейе түсіп,
өстік желдеткіштер маңызы одан әрі арта түседі.
Қазіргі таңда, өстік желдеткіштер кең таралған. Олар құрылыс, ғимарат,
өнеркәсіп орындарында, машина жасау бұйымдарын құрастыруда және
технологиялық қондырғыларды ауамен жылыту, ауа тартқыш және ауа
ағымын қамтамасыз ететін түрлі желдетулер жүйелерінде қолданылады. Өстік
желдеткіштер басқа желдеткіштерден ерекшеленеді. Оның құрылымының
жеңіл болуы ерекшеліктерінің бірі болып саналады.

Өстік
желдеткіштерді мақсаты бойынша жалпы және арнайы

мақсаттағы желдеткіштер деп бөледі. Жалпы мақсаттағы желдеткіштер 40°С
температурада жарылғыш заттар, жабысқақ және талшықты заттар,
цементтейтін тозаң мен басқыншы заттардан тұрмайтын таза немесе аз

шаңдалған ауаны тасымалдауға арналған.
Температура шегінің белгілену

себебі: ауыстырылатын газ ағынындағы электр қозғалтқыш орауының жылу
өткізгіштігі өте жоғарғы температурада нашарлайды.

1- қалақтар; 2- ротор; 3- қаптама.

Сурет 1 - Өстік желдеткіш

Өстік желдеткіштер айналым жазықтығының бұрышының төлкесінде
бекітілген қалақтардан тұратын дөңгелектің цилиндрлік қаптамасында
орналасады. Өстік желдеткіштер жабдықталған қалақтардың орақ тәрізді
болуы, жұмыс барысында шу деңгейін төмендетуге мүмкіндік береді. Өстік

11

дөңгелек айналып бастағанда, ауа қалақтармен қамтылып, айналым бағытына
қарай тасымалданады. Сонымен қатар, өстік желдеткіштер жұмысының бір
ерекшелігі бар: ауа тек өстік бағытта ғана тарайды және мүлдем радиал
бағытта қозғалмайды. Осылайша, өстік желдеткіштер қуатты бағытталған ауа
ағынын жасайды.

1- корпус (қорап); 2 - жұмыс жасайтын дөңгелегі; 3- сүйіршілік (обтекатель).

Сурет 2 - Өстік желдеткіш сызбасы

Реттелетін электр жетектерді пайдалану бірқатар өстік желдеткіштер
үшін ерекше маңызға ие. Себебі, кейбір деректер бойынша өстік
желдеткіштер ПӘК реттелетін электр жетектерде орта есеппен 12 %
реттелетіндіден жоғары болуы тиіс. ПӘК жоғарлатудан басқа, өстік
желдеткіштердің реттелетін электр жетектерін пайдалану кейбір жағдайларда
бағыттаушы аппаратты алып тастап, турбомашина құрылымын жеңілдетуге,
сондай - ақ екі немесе одан да көп желдеткішдердің жұмысын қамтамасыз
етуге мүмкіндік береді. Қазіргі таңда, өстік желдеткіштердің реттелетін электр
жетектеріне көшу үрдісі белең алып тұр.
Өстік желдеткіштер - бұл бір жыл ішінде үлкен жұмыс ұзақтығы мен
ұзақ уақытқа созылатын жүктемелі режим механизмі болып табылады.
Желдеткішдердің үлкен инерция моменттеріне ие. Оны электр жетектердің
іске қосу есептемелерінде ескеру қажет.
Әдетте, желдеткішдердің жылдамдықтарын реттеудің қажетті шегі 2:1
аспайды. Егер айналым жиілігіне пайдаланылатын қуаттың текшелік
тәуелділігін есепке алсақ, тереңірек реттеу сирек қолданылады:

PМЕХ

P
PНОМ МЕХ

3

(1)

Өстік желдеткішдерді іске қосу босатылған машинада, яғни жабық
бағытталған аппаратта, сонымен қатар толықтай ашық болған жағдайда да

12

МЕХ

орындалады.

Бірінші жағдайда желдеткіш қозғалтқышын іске қосу

барысындағы максималды момент шамамен 0,4 номинальді, екіншісінде -

номинальды. Қуатты
өстік желдеткішдерді іске қосуда жұмыс жасайтын

дөңгелегінің үлкен диаметрімен, әдетте жұмыс жасайтын дөңгелегінде артық
динамикалық кернеудің пайда болуын болдырмау үшін іске қосуда үдеуді
шектеу талап етіледі.
Өнеркәсіпте өстік желдеткіштердің төрт типі шығарылады: МЦ, У, В
және ВОК.
МЦ типіндегі желдеткіштердің жалпақ диск түрінде жасалған күпшекке
ерітіліп жабыстырылған төрт қалағы болады. Негізінен тұрғын жай желдетуі
үшін пайдаланылады.
У (әмбебап) типіндегі желдеткіштердің алты (У-6) немесе он екі (У-12)
жайылма қалақтары бар. Олар күпшекке бекітіледі. Ал күпшек диаметрі
ротордың 0,5D диаметрін құрайды. УК-2М типіндегі желдеткіштер пайдалы
әсер коэффицентіне ие ,тұрақты профильдегі бұралған қалақтарынан тұрады.
Кептіргіш техникада олар көп таралған. В типіндегі желдеткіштер, он алты
қалақты және үлкен диаметрлі күпшектерімен кептіргіштердің электорлы

орнатуларында қолданылады. Құюлы (жеңіл құймалардан)
бұратылған

қалақтары бар ВОК типіндегі желдеткіштер ең жетілгендері болып табылады.
Оларда ПӘК жоғары және тоттануға аз орын алады.
Әр топтаманың шегінде желдеткіштер дөңгелек диаметрі мен айналым
жазықтығына қалақ бұрылысының бұрышымен ерекшеленеді. Өстік
желдеткіштер көлемі жұмыс дөңгелегінің диаметрінің дециметр санымен
алғандағы нөміріне сәйкес болады. Диаметрі 1000 мм немесе 10 дм болатын
дөңгелек 10 нөмірлі болса, диаметрі 1250 мм, сәйкесінше 12,5 тең.
Өнеркәсіпте таралған турбомеханизмдер ішінде желдеткіштер
сорғылардан кейін екінші орында тұр. Олардың негізін өндіріс және басқа да
жайларда салқындатқыш ауамен қамтамасыз ететін санитарлы - техникалық
желдеткіштер саны құрайды. Бұл желдеткіштердің азғантай қуатына
қарамастан олар аса көп энергия жұмсайды.
Қуатты желдеткіштер химиялық және металлургиялық комбинаттар
градирняларында суды суыту қарқынын күшейту үшін пайдаланылады.
Әдетте, олардың жұмыс жасайтын дөңгелектерінің айналым жиілігі үлкен
емес, 600 айнмин жоғары.
Жұмыс жасайтын дөңгелегі қалақтары шетінің мүмкін болатын
жылдамдығын шектеу дөңгелек диаметрінің үлкеюі салдарынан, оның
номиналды айналым жиілігін төмендетуге алып келеді. Желдеткіштердің
үлкен инерция моменті бар. Кейде жетек қозғалтқыштың инерция моменті
артқанда ол іске қосуды қиындатып, кейбір жағдайда жұмыс дөңгелегін тез
тоқтату үшін электрлік тежеуді қолдануды талап етеді.
Желдеткіштер басқа турбомашиналармен салыстырғанда байланысқа
қандай да бір қарсы қысымсыз жұмыс істейді. Нәтижесінде жетек
қозғалтқыштың білігінде статикалық қарсыласу кезінің жылдамдықтан
квадраттық сипатта қажеттілігі бар болса, ал желдеткішке жақындатылған

13

қуат мойынтіректегі үйкелісті есепке алмай, жылдамдықтың үш еселенген
дәрежесіне пропорционал болады. Сол себепті де желдеткіштер жұмысының
режимі есебі үшін ұқсастық заңына өрнектеуді қолдануға болады.

Q*

Q
Qном

ном

;

(2)

H *

M *

H
H ном

M
M ном

ном

ном

2

2

(3)

(4)

Pмех *

P
Pном мех

3

(5)

мұнда ωном, Mном, Pном - сәйкесінше номинальды айналым жылдамдығы,
қозғалтқыш қуаты мен моменті.
Желдеткіштер өндірісін реттеудің экономикалық емес тәсілі болып
сорғыларды дроссельді реттеуге ұқсас желдеткіштің шығу каналы қимасын
сұқпажапқышпен реттеу болып табылады. Бұл кезде желдеткіш сипаты
өзгермейді, сорғылы орнатуларда орын алған сияқты магистраль сипаты
өзгереді.
Егер желдеткіш беруін жылдамдық өзгерісімен реттелсе, онда байланыс
сипаты келесі формулаға сәйкес келеді:

H=Hc+RQ2

(6)

Нс = 0, яғни Н= RQ 2, ал желдеткіш реттеудің барлық шегінде тұрақты
болып қала береді.

Желдеткіш қозғалтқышы (желдеткіш ПӘК есебінсіз),
пайдаланатын

қуатты сұқпажапқышпен реттеуде келесі өрнекпен бағалауға болады:

P1*

1 aS но м
1 S ном

Q* ;

(7)

Ал жеке реттеуде:

P1* Q*3
S но м ( 1 a )
1 S ном

2

(8)

Пайдаланылатын қуат (7) және (8) формулаларымен шығады және 3
суретте көрсетілген. Желдеткіш ПӘК есебімен қозғалтқыш қуаты графигі үзік

14

;

;
мех

.
Q* ;

сызықпен берілген. 3 суреттен, желдеткіштің жиілікті реттелетін электр
құрылғысында пайдаланылатын қуат номинальды режим нүктесінен басқа
шығындардың кез келгенінде сұқпажапқышпен реттеуге қарағанда біршама
төмен екендігі көреміз.

Сурет 3 - Сұқпажапқышпен (1) және жиілікті реттеуде (2)
Желдеткіштің электр жетегі торабынан тұтынатын қуат өзгерісінің
тәуелділіктері (желдеткіш ПӘК есебінсіз)

Өстік желдеткіштер 4 суреттегі сипаттамаларға ие ортадан тебуші

машиналар сипаттамасынан пішіні бойынша ерекшеленеді.
Өстік

желдеткіштер сипаттамасында сол жағында ойық бар және сол себепті де
тұрақсыз, сондықтан ол тек шектегі қысым аймағында ғана жұмыс істей
алады. Өстік желдеткіштер сипаттамасының оң (іске жарамды) жағы тік
құлайтын болып табылады.
Жұмыс дөңгелегінің қалақтарының орнату бұрыштарын өзгерту арқылы
өстік желдеткіштердің жұмысы реттеледі. Әдетте, қалақтар бұрылысы
желдіткеш жұмыс істемей тұрғанда орындалып, ұзақ уақытты алады.
Реттеудің бұл тәсілі автоматтық басқару жүйесі үшін жарамсыз әдіс. Қалақтар
бұрылысы үшін құрастырылған құрылымдар жұмыс барысында желдеткіш
құрылымын ауырлатады және сенімділігін төмендетеді.
Қалақтарды бұру арқылы реттеу кезінде өстік желдеткіш ПӘК тең
болатын қисықтар (4 сурет) H = f(Q) сипаттамаларына перпендикуляр
орналасып, қысым азаюынан ПӘК төмендеп, сыртқа тебуші машиналардағы
қисықтар ПӘК тең келіп, H=f(Q) сипаттамаларына параллель орналасады.

15

Сурет 4 - Өстік желдеткіштердің эксплуатациялық сипаттамасы
Қозғалтқыш жылдамдығын өзгерту арқылы өстік желдеткіштер
өндірісін реттеу ортадан тебуші машиналарда болмайтын нақты бір
қиыншылықтармен байланысты. Егер қалақтар бұрылысы бұрышын θн.а=47о
тең деп алсақ, онда тораптағы жұмыс 0А1 (4 сурет) сипаттамасындай болады,
яғни сол жағынан өтетін 0А2 кез келген сипаттама болуы мүмкін емес, себебі
желдеткіш тұрақсыз жұмыс аумағына түседі.
0А2 оң жағынан өтетін сипаттама, мысалы 0А3 к кезінде тораптағы
жұмыс үнемсіз, себебі желдеткіш ПӘК жылдамдығын реттеуге қарамастан
0,5 аспайды. Сол себепті өстік желдеткіштің тек жылдамдығын реттеу
рационалды жұмыс аумағын кішірейтеді, көп жағдайда бірлескен реттеу талап
етіледі. Осыларды ескере отырып, алдын ала талдау жасай келе мүмкін жұмыс
режимдерді өстік желдеткіштер үшін сәйкестендіріп, реттеу жүргізілу тиіс.
Реттелетін электр жетектерді пайдалану бірқатар өстік желдеткіштер
үшін үлкен маңызға ие. Себебі, кейбір деректер бойынша өстік желдеткіштер

ПӘК-і реттелетін электр жетектерде орта есеппен 12 %
реттелетіндіден

жоғары болуы тиіс. ПӘК жоғарлатудан басқа, өстік желдеткіштердің
реттелетін электр жетектерін пайдалану кейбір жағдайларда бағыттаушы
аппаратты алып тастап, турбомашина құрылымын жеңілдетуге, сондай - ақ
екі немесе одан да көп желдеткішдердің жұмысын қамтамасыз етуге
мүмкіндік береді. Қазіргі таңда, өстік желдеткіштердің реттелетін электр
жетектеріне көшу үрдісі белең алды.
Өстік желдеткіштер бұл бір жыл ішінде үлкен жұмыс ұзақтығы мен ұзақ
уақытқа созылатын жүктемелі режим механизмі болып табылады.

16

Желдеткіштердің үлкен инерция моменті бар. Оны электр жетектердің іске
қосу есептемелерінде есепке алу керек.
Желдеткіштер жылдамдығын реттеудің тиісті 1,4 аспайды. Егер айналым
жиілігіне пайдаланылатын қуаттың текшелік тәуелділігін есепке алсақ, (5)
сирек тереңірек реттеу қолданылады.
Өстік желдеткіштерді іске қосу босатылған машинада, яғни жабық
бағытталған аппаратта, сонымен қатар толықтай ашық болса да орындалады.
Бірінші жағдайда желдеткіштер қозғалтқышын іске қосу барысындағы
максималды момент шамамен 0,4 номинальді, екіншісі - номинальді. Қуатты
өстік желдеткіштерді іске қосуда іс дөңгелегінің үлкен диаметрімен әдетте
жұмыс дөңгелегінде артық динамикалық кернеудің пайда болуын болдырмау
үшін іске қосуда үдеуді шектеу талап етіледі.

1.2

Салқындатқыштың өстік желдеткіштерін іске қосудың тәсілін

таңдау, негіздеу және реттеу

1.2.1 Қуатты өстік желдеткіштерді іске қосудың ерекшеліктері
Мақта мата өндірісінің механизмдері реттелмеген электр жетекпен
жабдықталған қуатын ұдайы жоғарылатумен байланысты, заманауи өндіріс
кәсіпорындарына қызмет ететін энергожүйелер мен трансформатор аралық
станциялар толықтай жүктеліп қойған және іске қосу барысында кернеудің
төмендеуі байқалады. Өстік желдеткіштердің қысқа тұйықталған асинхронды
қозғалтқышын іске қосу қиындықтары, жұмыс машинасының ауқымды
маховик салмағының іске қосу процесін созуына байланысты пайда болады.
Үдеуді шектеуге автотрансформатор көмегімен қозғалтқыш статорының
кернеуін азайту арқылы жетуге болады. Барлық қысқа тұйықталған
асинхронды қозғалтқыштар тура іске қосылады, сондықтан статорының
кернеуін азайтуды тек екпін алу барысында үдетуді азайту үшін жасау керек.
Мұндай іске қосу тәсілдерін қолдану жетек сызбасын ауырлатады.
Маховик массалы ауыр механизмнің екпін алуы барысында статор
немесе орауында шығындар саны өсіп, шамадан тыс температураның
көтерілуіне әкеледі. Кейбір жағдайда шығындар өсуі салдарынан қарапайым
сызбада қысқа тұйықталған асинхронды қозғалтқыштарды іске қосу мүмкін
болмайды.
Қазіргі таңда барлық өстік желдеткіштерде дерлік тура іске қосылатын
электр қозғалтқышы бар реттелмейтін асинхронды электр жетек
қолданылады. Тура қосу үлкен және ұзақ іске қосу тоқтарының салдарынан
электр қозғалтқыштарға ауқымды қайта жүктеуге алып келеді. Өстік
желдеткіштер жылдық жұмыс сағаттары көп, созылмалы жүктемелі режимдегі
механизмдер болып табылады: бекітілген режимде артық жүктемелер
орындалмайды. Желдеткіш жұмыс дөңгелегінің айналым жиілігі ауыр
машиналар үшін 1500 айнмин аспайды. Желдеткіш үлкен инерция моментіне
ие механизм болып табылады. Оны электр жетектің іске қосу
сипаттамаларының есебінде есепке алу керек.

17

Желдеткіштерді іске қосу жүктелген машинада, сонымен қатар
тораптың қалыпты жұмысында да жүзеге асырылады. Бірінші ретте, іске қосу
барысында ең жоғарғы момент шамамен номинальді 0,5 тең, екіншісінде -

номинальдіге тең.
Үлкен диаметрлі жұмыс дөңгелегі бар қуатты

желдеткіштерді іске қосу барысында іске қосу тоғының тез артып кетуі мен
артық динамикалық кернеудің пайда болуын болдырмау үшін іске қосу
кезінде үдеуді шектеу керек.
Технологиялық процесстердің талаптары бойынша шығындарды азайту
кезінде пайдаланылатын қуатты тиімді төмендету электр қозғалтқыштың
жылдамдығын азайту кезінде ғана мүмкін бола алады. Бұл дегеніміз
асинхронды электр қозғалтқышы бар агрегаттың жұмыс істеуі үшін реттелетін
электр жетекті пайдалану керек екенін білдіреді.
Реттелетін электр жетегі бар желдеткіштегі ПӘК реттелмейтін электр
жетегіне қарағанда орта есеппен 10 - 12% жоғары болуы тиіс.
ПӘК жоғарлатудан басқа, өстік желдеткіштердің реттелетін электр
жетектерін пайдалану кейбір жағдайларда бағыттаушы аппаратты алып
тастап, турбомашина құрылымын жеңілдетуге мүмкіндік береді. Сонымен
қатар, энергетикалық сипаттамаларын жақсартудан басқа, пайдалану
көрсеткіштері өзгереді: механикалық жүктемелердің азаюы мен іске қосу
режимдерінің жеңілдеуіне байланысты аралық жұмыс циклі ұлғаяды, қажетті
технологиялық режим жеңіл таңдалады және желдеткіштің параллельді
жұмысы қамтамасыз етіледі.
1.2.2 Қысқа тұйықталған ротарлы асинхронды қозғалтқыштары бар
өстік желдеткіштерді іске қосуды реттеу тәсілдері;

Біздің жағдай үшін
өстік желдеткіштерді іске қосу
тәсілін

қарастырайық.
Статор мен ротордың тізбегіндегі кедергі көмегімен жылдамдық, тоқ
және моментті реттеу.
5, а суретінде АҚ координаттарын реттеуге мүмкіндік беретін сызба
берілген. Әдетте, бұл тәсіл қысқа тұйықталған роторлы АҚ үшін тиімді. 5, а
суретінің сызбасы статордың барлық үш фазасына қосымша кедергіні

симметриялық қосуға сәйкес келеді. Бұл сызбадан басқа,
бір фазаға да

кедергіні қосу қолданылады. Бұл реттеуші элементтердің санын кеміту
арқылы шамамен тура сондай қозғалтқыш сипаттамасын алуға мүмкіндік
береді.

18

а) сызба

б) механикалық сипаттамалар

Сурет 5 - Статор тізбегіндегі резисторлар көмегімен АҚ координаттарын
реттеу

5, б - суретінде алынған жасанды сипаттамалар берілген. Олар
механикалық сипаттамалар нүктесіне тән талдаулардан алынған, әсіресе:
1. Идеалды бос жүріс жылдамдығы 0 статордың фазасының
кедергісінен тәуелсіз R1, сондықтан барлық жасанды сипаттамалар ордината
өсінің бір нүктесінен өтеді.
2. АҚ сырғанауы мен критикалық моменті:

M к

3U ф2
0 s R1 R12 xк2

(9)

және

sк
R2'
R12 xк2

,

(10)

R1 ұлғайтқан сайын азаяды.
3. АҚ Мп іске қосу моменті келесідей өрнектеледі:

M

2M к (1 asк )
s sк sк s 2asк

,

(11)

s=1 болғанда, сонымен қатар R1д ұлғайған сайын кішірейеді.
5, б суретінің жасанды сипаттамалары АҚ жылдамдығын реттеуде
көмегі аз: олар жылдамдық өзгерісінің үлкен емес диапазонын қамтамасыз
етеді; АҚ сипаттамаларының қатаңдығы мен ауыстырып жүктейтін қабілеті

19

төмендейді; кедергіде айтарлықтай шығындар болуын; айыра білу және
үнемдеу қабілеті.
АҚ жылдамдығын реттеудегі кемшіліктер салдарынан белсенді
кедергілер көмегімен оның статор тізбегінде сирек пайдаланылады.
АҚ координаттарын реттеуге мүмкіндік беретін тәсілдерлің бірі
кернеудің тиристорлы түрлендіргіші (КТТ) арқылы статор өткізгішіндегі
кернеуді өзгерту болып табылады. Сонымен қатар, мұндай кернеудің жиілігі

тұрақты және айнымалы тоқ жиілігіне тең.
6 суретінде, мұндай тәсілді

орындаудағы электр жетек сызбасы берілген. АҚ статоры мен тоқ көзі
өткізгіштері арасында кернеу түрлендіргіші қосылған, оны пайдалану арқылы
АҚ статорына жақындалған кернеу өзгере алады.

а) сызба; б) механикалық сипаттама

Сурет 6 - Статорда кернеу өзгерту арқылы АҚ координатын реттеу

Статорда кернеу өзгерту арқылы АҚ координатын реттеу мүмкіндігі
мына формуладан шығады (9):

M к

3U ф2
2 0 R1 R12 xк2

Сәйкесінше, Uф фазалық кернеуін реттеу арқылы АҚ моментінің
критикалық моментін өзгерте алуға және сол арқылы жасанды сипаттамалар
алуға болады. АҚ критикалық сырғанауы мен оның синхронды жылдамдығы
кернеуге байланысты емес және оны реттегенде де тұрақты болып қала береді.
6, б суретінде АҚ статорының өткізгіштерінде кернеуді реттеудегі
механикалық сипаттамалары келтірілген. Графиктарда көрсетілгендей,
алынған жасанды сипаттамалардың жылдамдықты реттеу үшін пайдасы аз
болып шықты. Себебі кернеу азаюынан АҚ критикалық моменті мен оның
қайта жүктей алу қабілеті төмендей түседі. Ал жылдамдықта реттеу шегі өте

тар. Сол себепті де 6 суреттегі а
сызба тек АҚ моментін және берілген

20

формулаға сәйкес статор кернеуіне пропорционал токты реттеу үшін ғана
қолданыла алады.

I 2'

U ф
(R1 R2' s) 2 ( x1 x2' ) 2

U ф
(R1 R2' s) 2 xк2

,

(12)

а) электр жетектің ажыратылған сұлбасы;
б) ажыратылған жүйеде механикалық сипаттамалар

Сурет 7 - АҚ жүйесінде координатты реттеу

КТТ шығысында пайда болатын кернеу гармоникалары АҚ жұмысына
белігілі бір әсерін тигізеді. Кернеудің әр гармоникасы АҚ орамында қосымша
тоқтың өтуін анықтайды. Сәйкесінше, орамда қосымша шығындар әкеледі.
Талдау бойынша, КТТ-нен АҚ қуаттануы 7, а суреттегі сызба бойынша АҚ

өзгермелі синусоидалды кернеу көзінен қуаттануына қарағанда
10 - 20 %

шығандар көбірек. Сонымен бірге, кернеудің жоғарғы гармоникалары АҚ
моментіне көп әсер етпейді.
7, б суретінде келтірілген сипаттамалар АҚ жылдамдығын реттеу
талаптарын толық қанағаттандырмайды. Графиктерде көрсетілгендей
басқару бұрышын кеңейтуден АҚ критикалық моменті төмендеп, оның

механикалық сипатының қатаңдығы төмендейді.
Нәтижесінде механизм

қарсылығының мүмкін тербелісінен Мс оның жылдамдығы тез ауытқуы
мүмкін.
Реттеу үнемділігі электр жетек жұмысының белгілі бір жағдайларына
байланысты болады. Егер төмен жылдамдықта жұмыс уақыты цикл
уақытынан артық болмаса, үнемділігі жоғары болуы мүмкін. Бұл жүйеде АҚ
жылдамдығын реттеу негізгі сипаттамадан тек төмен жатады.

Жиілік түрлендіргіш
-
қозғалтқыш жүйесінде электр жетек

координатын реттеу.
Жиіліктік тәсіл АҚ жылдамдығын реттеу тәсілдерінің ішінде ең кең
қолданылатындардың бірі. Оның негізгі мақсаты болып АҚ кернеуінен
қуаттанатын f1 жиілігін өзгерту арқылы 0 2 f1 p өрнегіне сәйкес, оның

21

синхронды жылдамдығын өзгертіп 0, жасанды сипаттамалар алу болып
табылады. Сонымен қатар, жиіліктік тәсілдің АҚ жылдамдығын реттеуде бір
ерекшелігі бар. Ол оның сырғанауының ұлғаймауы. Сондықтан бұл тәсілде
сырғану шығындары:

P2 P1 P2 M 0 M M 0 s P1s ,

(13)

өрнектеледі және аз болады. Сол себепті бұл тәсіл үнемді болып келеді.
АҚ жақсырақ пайдалану мен жоғарғы энергетикалық көрсеткіштерге
қол жеткізу үшін кернеуінің қажетті мәнін өзгерту керек. Кернеу өзгерісінің
заңы жүктеу моментінің сипаттамасына байланысты болады.
АҚ статорына келетін жиілік пен кернеу арасындағы ара қатынасты
таңдау кезінде, оның жүктемелік қабілетін сақтау шартымен анықталады, ол

қозғалтқыштың критикалық моментін
қатынасымен анықталады.

M к M с const .
Мк, жүктеме моментінің Мс

(14)

Статордың активті кедергісін елемеу кезінде, xк f1 және 0 f1, онда
осыған сәйкес:

M к 3U ф2 (2 0 xк ) ;

(14) өрнегін осылай жазу керек:

(15)

3U ф2
2 0 xк M c

A

U ф2
f12 M c

const ,

(16)

A - тұрақты, f1 тәуелді емес.

(16) өрнегінен, f1i және f1к, кез келген екі мәндерінде, келесі арақатынас
сақталу керек:

U ф2i ( F1i2 M ci ) U ф2k ( F12k M ck ) ,

(17)

Mci, Mck - f1i және f1к жиілігіне сәйкес келетін АҚ жылдамдығы кезіндегі
жүктеме моменттері.

22

Осы жерден байқайтынымыз, АҚ жылдамдығын жиілік әдіспен реттеу
кезінде кернеудің негізгі заңымен өзгеретіндігін көреміз:

U фi
U фk

f1i
f1k

M ci
M ck

.

(18)

жылдамдықтан Мс жүктеме моментінің әртүрлі тәуелдіктері кезінде (18)
өрнегінің көмегімен жиілік пен кернеу өзгерісінің кейбір заңдары алынады.
Жүктеменің Мс=const тұрақты кезінде және (18) сәйкес:

U ф f1 const ,

(19)

Жүктеме моментінің желдеткіштік сипаттамасы үшін (19) арақатынасы
мынадай түрде:

U ф f12 const ,

сонымен қатар, жүктеме моменті кезінде жылдамдыққа
пропорционал болғанда (19) ара қатынасы мына түрде жазылады:

(20)

кері

U ф

f 1 const .

(21)

8 суретте

(20) ара қатынасы орындалу кезіндегі АҚ механикалық

сипаттамалары келтірілген. Номиналдыдан төмен (f1if1ном) жиіліктер үшін,
АҚ критикалық моменті тұрақты, қозғалтқыштың өзгермейтін асыра жүктеме
қабілетін қамтамасыз етеді. Номиналдыдан жоғары жиіліктер (f1if1ном)
кезінде статордағы кернеу теникалық жағдай бойынша, номиналдыдан
жоғарылайды, ал АҚ критикалық моменті төмендейді.
Жиіліктің статикалық түрлендіргішінің дамуы, әсіресе, жаңа күштік
жартылай өткізгіш құралдарының пайда болуына байланысты тез дамыды:
тиристорлар мен транзисторлер. Реттелетін статикалық жиілік түрлендіргішті

жасауға көп назар аударылды, жоғары технико
-
экономикалық

көрсеткіштермен анықталады, оларды қолдану кезінде, реттелетін жиілікті
электр жетекке ие болады. Реттеу жүйелерінің ПӘК жоғарылайды және оның
жылдам (ол 0,85 - 0,9) жұмыс кезінде шу жойылады.
Барлық статикалық ЖТ 2 топқа бөлінеді:

23

1)

қоректенетін желі және жүктемемен тікелей байланысты тұрақты

тоқты буынсыз ЖТ ( тікелей ЖТ );
2) тұрақты тоқты аралық буыны бар түрлендіргіштер (екі буынды ЖТ).

а) есептелген; б) тәжірибелік
Сурет 8 - АҚ координатының жиіліктік реттеудегі механикалық
сипаттамалары

Сурет 9 - КИМ бар ЖТ құрылымды сұлбасы

Тұрақты тоқ буыны бар ЖТ дамығаннан бері оларға ендік-импульсты
модуляциясы бар (КИМ) инверторды қолданып келеді. Бұл инверторлардың
негізгі ерекшеліктері, кернеу мен жиілікті кең реттеу мүмкіндігі емес,
синусоидалдыға жақын шығатын тоқтың пішінін алу болып табылады.

24

Бұл АҚ жылдамдығының үлкен диапазонын реттеп қамтамасыз етуге
және бір уақытта шығынды жоғары гармоникалық тоғын төмендетуге рұқсат
етеді. КИМ бар инверторларды қолдану кезінде бірлікке жақын ЖТ
сұлбасында ЖТ сұлбасын жеңілдететін басқарылмайтын түзеткіш
қолданылуы мүмкін және ЖТ қуатты коэффициентін алуға рұқсат етеді.
АҚ басқаруыдың жиіліктік әдісінің жалпы көрсеткіштеріне тоқтайық.
Жиілікті басқару үнемді болып келеді, себебі АҚ жылдамдығын реттеу бұл
жүйеде, ротор тізбектерінде сырғанаудың үлкен шығынымен шектеледі,
электр жетектің ПӘК нашарлауына және АҚ қуатының жоғарлауына алып
келеді.
Бұл жүйеде реттеу табиғи сипаттамадан екі жағынан кең диапазонда баяу
жүргізіледі, яғни АҚ номиналдыдан аз, бірақ тез жылдамдықта болу керек.
Осыған қоса, реттеу сипаттамалары жоғары қаттылықта, ал АҚ үлкен асыру
жүктеу қабілеттілігін сақтайды.
Көптеген жағдайларда, реттеудің жақсы көрсеткіштері ажыратылған
жүйеде жетістікке жету мүмкін. Жоғарылатылған талаптар кезінде, электр
жетекке сол немесе басқа кері байланыстарды қолдану керек, яғни
тұйықталған реттеу жүйесін қолдану. Ажыратылған жүйеде жылдамдықты
реттеуде алынған диапазон 5 - 10 құрайды, ал тұйықталған жүйеде оның мәні
1000 немесе одан жоғары болады. Жиілікті басқару әдісі, белгіленген жоғары
көрсеткіш күші, қазіргі таңда кең қолданысқа ие. Соған қарамастан,
асинхронды электр жетектің жиілікті - басқаруды қолдану жалғыз мүмкіндік,
мысалы, жоғары жылдамдықты электр шпинделдердің жетегі, электр ұршық,
жоғары жылдамдықты аэродинамикалық құбырлардың желдеткіштері, әртүрлі
сынақ жүргізетін стендтар және т.б.
Жиілікті электр жетектің кең енгізуіне көбінесе статикалық ЖТ
өнеркәсіптік етіп шығарылуына септігін тигізеді.
1.2.2 ЖТ-АҚ жүйесін таңдау және дәлелдеу
Жиілікті түрлендіргіш жоғары ПӘК-мен ерекшеленеді, инерциясыз,
басқару үшін аз ғана қуатпен және олардың көмегімен, жылдамдықты кең
диапазонда баяу реттеуге ие электр жетек жүйелері пайда болады.
Сәйкесінше, сұлбалы шешімдер қажетті статикалық және динамикалық
сипаттамалардың қалыптасуын қамтамасыз етеді.
Белгілі, асинхронды қозғалтқыш тұрақты тоқ қозғалтқышынан бірнеше
есе арзан, аз габаритты, қуатты үлкен жылдамдықта орындалады, сенімді
және эксплуатация кезінде оңай, себебі байланыссыз болып табылады. Қазіргі
таңда жиілікті түрлендіргішті айнымалы тоқты электр жетектерімен
автоматты басқарудың принциптары үнемді баяу реттеуді қамтамасыз етеді.
ЖТ - АҚ жүйесі, қосымша мүмкіндіктерді қалыптастырады:
1. Апатты және жұмыс режимдегі асыра жүктемесіде электр
қозғалтқыштың бағдарламалау қорғанысын қамтамасыз етеді;
2. Электр қозғалтқыштың тежелуі және баяу қосылуының
қайтадан бағдарламалау режимдерін қамтамасыз етеді;

25

3. Жүйені автоматты түрде, яғни жүктеменің жұмыс кезінде МС 07
МНОМ электр энергия үнемдеу режиміне ауыстыру;
4. Негізгі технологиялық процессті орындауға арналған шығын
материалдарын азайту;
5. Жабдық сенімін жоғарылату;
6. Негізгі технологиялық жабдық қызметінің мерзімін жоғарылату.
Жиілік түрлендіргішті қолдану нәтижесінде:
1. қозғалтқыштың жіберу тоғы азаяды, оның шамасы статордың
номиналды тоқ деңгейімен шектеледі;
2. механикалық берілістегі кинематикалық бөлімдерде, динамикалық
асыра жүктемелер төмендейді: жалғастырғыш, редуктор және т.б;
3. қозғалтқыш статорындағы орауыштың электр магнитті күштері
төмендейді, соның салдарынан, кеспелтектен жасалған орауыштардың
дірілдеуі және орауыш оқшауының бұзылуының төмендеуі арқылы
статордың қызмет ететін мерзімі жоғарылайды;
4. электр техникалық жабдықтың пайдалану жағдайы жоғарылайды:
трансформатор, сымдық желілер және т.б;
5. қозғалтқышты қосу кезінде желідегі кернеу қондырғысы төмендейді;
6. баяу жүргізуді қолдану сенімділікті жоғарылатады және
технологиялық жабдықтың қызмет ететін уақытын жоғарылатады.
ЖТ базасында баяу жүргізужүйесін қолдана отырып, жиілікті, энергия
сыйымдылық электр жетектерінің тоқтауының шектеуін алып тастауға
болады, осыған қоса электрэнергияның үнемдеуіне жетуге болады.

2 ЖТ - АҚ жүйесінің статикалық сипатамалары

2.1 ЖТ-АҚ жүйесінің механикалық сипаттамалары
Үшфазалы АҚ негізгі сұлбасын қосу және оған сәйкес шығарылған
магниттелетін контуры бар, қысқартылған сұлбасы 10 а,б суретінде
келтірілген.

Сурет 10 - Үш фазалы АҚ қосылу сұлбасы.

26

Сұлбаларда келесі белгілеулер қабылданған:
U1, Uф - желілі және фазалы кернеу желілердің әсер ететін мәндері; I1;
I , I2 - статордың фазалық тоқтары, келтірілген ротордың магниттеуі; х1;
x , х2 - магниттейтін контур және келтірілген ротордың, статордың
индуктивті фазалық кедергілері;
Rc, R1д, R1=Rc+R1д - статор орауышының активті фазалық кедергілері,
қосымша резистор мен статордың жалпы фазалары;

Rp' , R2д' , R2' Rp' R2д'
- статор орауышына активті келтірілген, ротор

орауышының фазалы кедергілері, қосымша резистор және ротордың жалпы
фазасы;
s=( 0 - ) 0 - АҚ сырғанауы;
0=2 f l p - АҚ магниттік өрістің бұрышты жылдамдығы (синхронды
жылдамдық);

f1- қоректенетін кернеудің жиілігі;
p-АҚ полюстарының жұп саны.
Электрмеханикалық сипаттама =f(I2) АҚ 10, б
қарастырғаннан кейін, тікелей алынатын өрнекпен жазылады:

сұлбасын

I 2'
U ф
(R1 R2' s) 2 ( x1 x2' ) 2

(22)

Атап өтейік, АҚ электрмеханикалық және механикалық сипаттамалары
тоққа тәуелді және сырғанау моменті s түрінде белгіленеді. Бұл жағдайда
алынған аналитикалық өрнектері талдауға, есептеуге өте ыңғайлы.
АҚ механикалық сипаттамалары үшін өрнектерді ротор тізбегіндегі қуат
балансын қарағаннан соң алуға болады. Ротор тізбегіндегі қуат шығыны Р2,
АҚ механикалық координаттары арқылы шығады, электрмагнитті қуаттың
Рэм=М 0 айырымы және пайдалы механикалық қуаттың айырымын Р2=М
көрсетеді, яғни:

P2 Pэм P2 M 0 M M 0 s .

(23)

Электр шамалары арқылы белгіленген, қуат шығындары, осылай
анықталады:

P2 3I 2'2 R2' .
(24)

(23) және (24) шығындарды осы өрнек арқылы теңестіру келесі өрнекке
алып келеді:

M 3I 2'2 R2' ( 0 s) .

27
(25)

(22)

өрнегі бойынша (25)

тоғын

I 2'

ауыстырсақ, онда келесі

формулаға алып келеді:

M
3U ф2 R2'
0 s (R1 R2' s) 2 ( x1 x2' ) 2

(26)

Механикалық сипаттама M(s) ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.