Топырақтардың морфологиялық сипаттамасы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 73 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Су ресурстары және мелиорация кафедрасы

ЯРБАБА АБДУЛ БАКИ

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ, МАҚТААРАЛ АУДАНЫ ДОСТЫҚ ШАРУАШЫЛЫҚ АРАЛЫҚ КАНАЛЫНДАҒЫ СУДЫ ЕСЕПТЕУ ЖӘНЕ ОНЫ АВТОМАТТАНДЫРУДЫ ЖОБАЛАУ

5В080500 - Су ресурстары және суды пайдалану мамандығы

Алматы 2017
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ауыл шаруашылығы
минисТРЛІГІ

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Гидротехника, мелиорация және бизнес факультеті

Су ресурстары және мелиорация кафедрасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

Тақырыбы:__________

___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ________

Беттер саны _____________
Сызбалар мен көрнекі материалдар_____________
Қосымшалар_____________
Орындаған ___________________________________ ________
(аты-жөні)

20___ ж. ______________ қорғауға жіберілді

Кафедра меңгерушісі ________________ ______________________________
(қолы) (аты-жөні)
Жетекші ________________ _______________________________
(қолы) (аты-жөні)
Арнайы тараулар кеңесшілері:
______________________ _______________ ____________________________
(тарау) (қолы) (аты-жөні)
______________________ _______________ ____________________________
(тарау) (қолы) (аты-жөні)
Норма бақылау _______________ ___________________________
(қолы) (аты-жөні)
Сарапшы _______________ ___________________________
(қолы) (аты-жөні)

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Гидротехника, мелиорация және бизнес факультеті

Су ресурстары және мелиорация кафедрасы

5В080500 - Су ресурстары және суды пайдалану мамандығы

Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау

ТАПСЫРМАСЫ

Студент ___________________________________ _________________________
(аты-жөні)
Жұмыс (жоба) тақырыбы
___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ _____________________________

Университет бойынша 20___ж __________________ №____ бұйрығымен бекітілген

Дайын жұмысты (жобаны) тапсыру мерзімі 20___ж _________________

Жұмыстың (жобаның) бастапқы деректері
___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________________ ___________________
___________________________________ _________________________________

Дипломдық жұмысты (жобаны) өңдеуге арналған мәселелер тізімі

___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ______________________
Графикалық материалдардың тізімі (қажетті жағдайда)
___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ______________________

Ұсынылатын негізгі әдебиеттер
___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ____________________________________________

Жұмыстың (жобаның) арнайы тараулары бойынша кеңесшілері

Тарау
Кеңесші
Мерзімі
Қолы

Кафедра меңгерушісі ________________ ______________________________
(қолы) (аты-жөні)

Жұмыс жетекшісі ________________ ______________________________
(қолы) (аты-жөні)

Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент ________________ ______________________________
(қолы) (аты-жөні)

Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау
ГРАФИГІ
Рет саны
Тараулар және қарастырылатын сұрақтар тізімі
Жетекшіге ұсыну мерзімі
Ескертулер

Кафедра меңгерушісі ________________ ______________________________
(қолы) (аты-жөні)
Жұмыс жетекшісі ________________ ______________________________
(қолы) (аты-жөні)

Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент ________________ ______________________________
(қолы) (аты-жөні

МАЗМҰНЫ

Тұжырым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7

Аннотация ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
8

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
9
1.
Нысанның орналасқан орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
10

1.1 Табиғи - климаттық жағдайлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..
10

1.2 Инженерлік-геологиялық және гидрогеологиялық жағдайлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

11

1.3 Жерасты суларының режимі және динамикасы ... ... ... ... ... ... .
22

1.4 Жерасты суларының минералдануы және химиялық құрамы...
24

1.5 Топырақ-мелиоративтік жағдайлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...
25

1.6 Грунттардың су-физикалық қасиеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...
28
2.
Су пайдаланушылар мен суландыру көзі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
30

2.1 К-26 жүйесіндегі суландыру арналарының техникалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

33

2.2 Шаруашылық ішіндегі арналар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
35

2.3 Суландырылатын жерлердің қазіргі пайдаланылуы және қазірде бар суландыру технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

38
3.
Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
40

3.1 К-26 шаруашылықаралық арнасын қайта құрастыру бойынша жобалық шаралардың кешенінің қысқаша сипаттамасы ... ... ... ... ..

40

3.2 Ауылшаруашылық дақылдарын суландыру режимі ... ... ... ... ...
41

3.3 Шаруашылық ішіндегі жабық суландыратын құбыржолдардың есептік шығындары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

41
4.
Сәулет-құрылыс бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
49

4.1 Су қабылдайтын құрылыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
49

4.2 Құрылысты ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
51

4.3 Технология және гидромеханикалық жабдық ... ... ... ... ... ... ... .
53

4.4 Сорап станциясының негізгі міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..
54

4.5 Сорап станциясын басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
56

4.6 SCADA жүйесінің мақсатты қолданылуы мен жасалуының мақсаты және оған қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

65
5.
Қауіпсіздік техникасы және еңбек қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
68

5.1 Құрылыстың ұзақтығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
69
6.
Қоршаған ортаны қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
70
7.
Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
71

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
72

Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
73

ТҰЖЫРЫМ

Оңтүстік Қазақстан облысы, Мақтаарал ауданы Достық шаруашылық аралық каналындағы суды есептеу және оны автоматтандыруды жобалау.
Дипломдык жоба 73 беттен, 22 кестеден, 4 суреттен, 7 тараудан, кіріспеден, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Жұмыстың мақсаты: Шаруашылық аралық арнасының Мақтаарал ирригациялық жобасының аймағында су және жер өнімділігін арттыру.
Шамаланып отырған шаралар және оларды іске асыру стратегиясы:техникалық, агротехникалық және институционалдық сипаттағы шараларды үйлестіру арқылы, Мақтаарал ирригациялық жобасының жұмысын жетілдіруге кедергі келтіретін факторларды жою.
Жоғарыда аталған шараларды жүргізу стратегиясы осы шараларды пилоттық жобалардың деңгейінде бастапқы сынауды шамалайды.
Пилоттық шаралардың нысандары болып екінші реттік К-26 және К-30 арналары таңдап алынды. Әр арна бойынша жеке жұмыс жобалары жасалатын болады.
Мақтаарал ирригациялық жобасының аймағында су және жер өнімділігін арттыру жөніндегі концепцияға сәйкес жасалуға тиіс.
Концепцияда жалпы мәліметтер келтірілген және Мақтаарал суландыру жүйесінің қысқаша сипаттамасы берілген, сондықтан одан әрі жобада тек концепцияда баяндалғандарға қосымша қажетті ақпарат қана беріледі.

АННОТАЦИЯ

Проектирование автоматизации и расчет воды межхозяйственного канала Достык в Мактааральском районе, Южно-Казахстанской области
Дипломный проект содержит 73 листов текста, 22 таблиц, 4 рисунков, 7 разделов, введение, заключение, список использованной литературы.
Цель работы: Проектирование автоматизации и расчет воды межхозяйственного канала Достык в Мактааральском районе, Южно-Казахстанской области повышение продуктивности воды и земли в зоне Мактааральского ирригационного проекта межхозяйственного канала. Предполагаемые мероприятия и стратегия их реализации: Устранение факторов мешающих совершенствованию работы Мактааральского ирригационного проекта путем сочетания мер технического, агротехнического и институционального характера. Стратегия ведения вышеназванных мероприятий предполагает первоначальное испытание этих мероприятий на уровне пилотных проектов.
Объектами пилотных мероприятий выбраны каналы второго порядка К-26 и К-30. По каждому каналу будут разработаны отдельные рабочие проекты. В соответствии с Заданием на разработку ПСД настоящий Рабочий проект должен быть разработан в соответствии с концепцией по Повышению продуктивности воды и земли в зоне Мактааральского ирригационного проекта в Мактааральском районе ЮКО.

КІРІСПЕ

Дипломдық жобаның тақырыбы: Оңтүстік Қазақстан облысы, Мақтаарал ауданы Достық шаруашылық аралық каналындағы суды есептеу және оны автоматтандыруды жобалау.
Жобаның мақсаты: Шаруашылық аралық арнасының Мақтаарал ирригациялық жобасының аймағында су және жер өнімділігін арттыру.
Шамаланып отырған шаралар және оларды іске асыру стратегиясы:техникалық, агротехникалық және институционалдық сипаттағы шараларды үйлестіру арқылы, МИЖ жұмысын жетілдіруге кедергі келтіретін факторларды жою.
Жоғарыда аталған шараларды жүргізу стратегиясы осы шараларды пилоттық жобалардың деңгейінде бастапқы сынауды шамалайды.
Пилоттық шаралардың нысандары болып екінші реттік К-26 және К-30 арналары таңдап алынды. Әр арна бойынша жеке жұмыс жобалары жасалатын болады.
ЖҚҚ жасауға Тапсырмаға сәйкес, осы Жұмыс жобасы Халықаралық су басқару институты жасаған ОҚО Мақтаарал ауданындағы Мақтаарал ирригациялық жобасының аймағында су және жер өнімділігін арттыру жөніндегі концепцияға сәйкес жасалуға тиіс.
Концепцияда жалпы мәліметтер келтірілген және Мақтаарал суландыру жүйесінің қысқаша сипаттамасы берілген, сондықтан одан әрі жобада тек концепцияда баяндалғандарға қосымша қажетті ақпарат қана беріледі.
К-26 жүйесінің суландыру арналарын суретке түсіру бойынша топографиялық-геодезиялық зерттеулерді Құрылыс Сервис-БКК ЖШС жүргізген.
Қарастырылып отырған ауданның климаттық, инженерлік-геологиялық пен гидрогеологиялық және топырақ-мелиоративтік сипаттамасы өткен жылдардың зерттеулерінің қордағы материалдары мен мұрағат материалдары бойынша келтіріліп отыр.

1. НЫСАННЫҢ ОРНАЛАСҚАН ОРНЫ

Мақтаарал суландыру жүйесі Қазақстан Республикасының Оңтүстік Қазақстан облысының Мақтаарал ауданында орналасқан.
Мақтаарал ауданының әкімшілік орталығы - Жетісай қ., Оңтүстік Қазақстан облысының әкімшілік орталығы - Шымкент қ.
К-26 пилоттық суландыру жүйесінің аумағы Мақтаарал суландыру жүйесінің құрамдас бөлігі болып табылады және оның орталық бөлігін алып отыр, орталығы Қазыбек би ауылы болып табылатын Қазыбек би ауылдық округының аумағында орналасқан.
К-26 Пилоттық жобасының шекаралары: солтүстік-батыста - Тоғайлы коллектор, оңтүстік-батыста - республика аралық Достық арнасы, оңтүстік-шығыста және шығыста - Солтүстік коллектор болып табылады.

1.1 Табиғи-климатық жағдайлары

Ауданның климаты температуралардың үлкен тәуліктік және жылдық ауытқуларымен күрт континенталды болып келеді.
Ауданның климаттық жағдайлары Мақтаарал, Шардара және Ленин кеңшары метестанцияларының1988 жж. мәліметтерімен сипатталады (3.1, 3.2, 3.3 кес.) [1].
Орташа айлық ауа температурасы қаңтар айындағы 0,70 бастап,маусым айындағы 27,40С дейін өзгереді. Жылдың көпшілік бөлігіндегі орын алатын ала бұлтты ауа райы күн радиациясының көп келуіне себеп болады. Күннің сәуле шашуының ұзақтығы 2600-2800 сағат. 370-420 сағ. шамасында өзгере отырып, оның максималды ұзақтығы шілдеге келеді. Бұлтты күндердің саны шамалы - жылына 40-44, оның ең көп саны (айына 8-10) желтоқсан және қаңтар айларына келеді.
Жауын-шашынның жыл бойында бөлінуі көктемгі және қысқы кезеңде өте бірқалыпсыз, жазда жауын-шашын іс жүзінде жаумайды десе де болады. Атмосфералық жауын-шашынның жыл бойында бөлінуінің, максимумы төмен температуралар (ал демек, азырақ булану) кезеңіне келетін осындай сипаты,жерасты суларының қорларының толығуына қолайлы ықпалын тигізеді.
Қар жамылғысының қалыңдығы аз және орнықсыз, жылымықтар кезінде мезгіл-мезгіл еріп кетеді.
Желдің орташа айлық жылдамдығы, 14-18 мс максималды жылдамдықтары кезінде, жаздағы және күздегі 0,5-1,2 мс бастап, қысқы-көктемгі кезеңдегі 1,7 мс дейін өзгереді [2].
1.2 Инженерлік-геологиялық, гидрогеологиялық және геоморфологиялық жағдайлары

Қарастырылып отырған аумақтың жер бедері ұзақ уақыт бойына тектоникалық, денудациялық және аккумулятивтік процестердің әсерімен қалыптасты. Ауданда тау бөктерлеріне көшетін таулар дамуына ие болып отыр, тау бөктерлері алдыңғы қатардағы тізбектермен шашыраған тау аралық ойпаттардың толқынды кеңістіктерімен, ағын сулардың бірігіп кеткеншығару конустарымен құрылған кедір-бұдырлы толқынды жазықтықтармен, Сырдария өзенінің ежелгі және қазіргі аңғарларының жалпақ жазықтықтарымен және кедір-бұдырлы толқынды құмдауыт жазықтықтармен алмасады. Таулы жер бедерінің пайда болуына көтерілу облыстарының шайылуы және салыстырмалы төмен түсу аймақтарында бұзылу өнімдерінің шоғырлануы ілесіп отырды [3].
Ең көп дамуға Ташкент және Бетпақдала замандарының аккумулятивті түзілімдері (аллювиальды, аллювиальды-пролювиальды) ие болып отыр. Осы кезеңде таулардан ағып түсетін өзендердің шығарылу конустарының материалымен толтырылған тау аралық шұңқырлардың жер бедерінің түпкілікті қалыптасуы жүріп отырды.

Кесте 1.1
Ауа температурасының ауытқуының мәліметтері

Жылдар
Айлар

I
II
III
IV
V
VI
VII
VII
IX
X
XI
XII
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
Мақтаарал метеомәліметтері. Орташа айлық температура (оС)
1982
0,3
2,1
6,9
16,8
21,8
25,3
25,6
23,7
18,9
13,2
16
-2,6
1983
-0,1
5,0
7,5
16,7
21,5
34,8
28,0
24,9
18,6
12,2
8,8
1,2
1984
-0,8
-8,8
6,9
14,9
21,4
26,1
27,0
24,9
17,9
12,5
7,3
-10,9
1985
-3,5
3,6
6,0
17,0
21,5
26,4
26,8
23,8
19,2
11,4
3,7
1,6
1986
3,0
3,8
4,6
14,4
22,6
25,1
25,6
23,4
20,2
12,9
5,8
0,9
1987
3,1
4,5
9,3
13,2
21,2
мәліметтер жоқ
1988
0,7
2,0
8,1
17,3
14,5
27,4
27,3
23,9
19,5
12,2
9,9
-
Абсолюттік максималды температура
1982
16,6
17,1
24,7
33,0
38,3
38,5
38,3
40,0
34,6
31,3
21,6
9,0
1983
13,9
19,2
2,3
30,2
33,5
40,1
42,4
39,9
33,8
31,8
28,1
20,0
1984
9,0
5,2
21,6
35,1
40,0
41,5
39,8
39,3
33
34,1
22,6
1,8
1985
6,1
18,3
22,3
36,1
37,2
40,1
40,1
35,6
33,1
35,6
10,6
20,7
1986
15,7
22,5
22,5
32,3
40,1
37,7
39,3
37,3
36,9
33,9
27,1
14,6
1987
17,7
21,2
19,0
30,4
36,8
мәліметтер жоқ
1988
12,1
14,1
23,2
37,1
36,7
43,7
38,8
36,0
36
26,3
26,1
-
Абсолюттік минималды температура
1982
-13,7
-10
-3,0
-1,0
4,5
9,7
11,6
9,9
4,4
-3,9
-10,1
-22,6
1983
-12,4
-3,5
-2,4
1,0
6,0
5,8
15,5
11,4
3,9
-2,5
-10,6
-12,6
1984
-8,8
-23,6
-5,6
4,0
8,8
7,8
15,1
11,3
3,5
-1,1
-4,5
-23,9
1985
-22
-8,9
-7,0
2,8
2,0
7,1
12,1
10,2
4,7
-4,1
-9,7
-8,3
1.1 кестенің жалғасы
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
1986
-4,3
-5,6
-10,1
-0,7
7,6
10,6
12,0
8,6
7,0
-1,6
-10,7
-14,8
1987
-12,2
-4,6
1,8
2,9
5,4
мәліметтер жоқ
1988
-8,8
-7,7
-2,5
4,6
6,1
10,5
10,0
12,9
2,0
-0,1
-3,6
-
Ленин кеңшары метеомәліметтеріОрташа айлық температура (оС)
1982
0,4
2,1
7,0
17,0
22,2
25,9
26,6
25,1
19,4
13,4
1,9
-2,3
1983
0,3
5,1
7,4
16,7
21,6
26,5
28,8
26,3
19,5
12,4
9,0
1,2
1984
-0,8
-8,1
6,8
14,7
21,4
26,8
28,7
26,5
18,6
12,5
7,
-11,2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
1985
-3,3
3,8
5,8
16,8
21,6
26,8
27,8
24,5
20
11,6
3,8
2,1
1986
3,1
3,5
4,8
14,8
23,1
25,6
27,4
24,9
21,1
13,
5,6
1,7
1987
3,5
4,4
9,0
13,0
21,4
мәліметтер жоқ
1988
0,9
1,8
7,8
17,6
19,9
28,1
28,9
25,1
20,0
12,7
9,9
-
Абсолюттік максималды температура
1982
17,8
14,7
24,5
33,4
39,3
39
38,7
42
35,8
32,2
21,7
11,4
1983
14,6
20,1
21,4
30,5
35,5
40,1
45,5
40,4
35,1
32,2
26,7
20,3
1984
7,4
3,2
21,3
35,5
40,5
42,5
42,7
40
33,7
33,5
21,8
1,8
1985
5,4
17,3
24,4
35,7
37,3
39,8
40,6
36,5
33,3
35,1
20,0
20,6
1986
15,0
24,1
20,5
32,1
40,0
37,7
40,5
39,5
37,3
34,6
31,6
13,6
1987
18,1
20,3
17,9
30,3
36,4
мәліметтер жоқ
1988
12,0
14,0
23,5
37,3
36,7
44,7
40,1
40,6
36,1
26,7
27,8
-
Абсолюттік минималды температура
1982
-12,3
-9,7
-3,3
-0,6
6,7
10,9
15,1
11,0
5,9
-3,7
-8,6
-22
1983
-12,3
-2,8
-2,3
3,6
7,2
6,8
16,2
13,9
4,7
-2,1
-11,5
-12,2
1984
-9,0
-21,2
-7,4
3,3
9,4
9,4
16,3
13,3
4,3
-0,8
-4,6
-23,4
1985
-20,8
-7,7
-5,9
2,7
2,7
10,3
12,5
11,7
7,4
-2,6
-9,3
-7,0
1986
-3,7
-7,2
-10,1
-1,6
8,0
10,6
14,1
12,7
5,1
-0,7
-10,8
-13,4
1987
-11,7
-5,3
0,4
2,6
5,7
мәліметтер жоқ
1988
-8,7
-8,6
-2,5
4,8
6,9
12,3
11,7
13,1
2,4
-0,1
-3,0
-
Шардара метеомәліметтері Орташа айлық температура, (оС)
1982
-0,6
1,2
6,3
16,9
22,3
26,4
27,7
26,7
20,9
13,7
2,3
-2,6
1983
-0,8
4,6
7,3
16,7
21,5
27,1
30,4
28,1
21,1
13,7
8,7
0,4
1984
-1,6
-8,1
6,1
14,1
21,4
27,5
30,1
28,4
20,5
13,7
6,8
-11,9
1985
-4,1
2,7
5,2
16,5
21,6
27,2
21,3
26
21,3
12,1
3,9
1,0
1986
2,2
3,0
4,4
14,4
22,7
26,2
28,7
26,7
22,4
13,9
5,9
0,8
1987
2,5
3,4
8,2
12,5
21,7
мәліметтер жоқ
1988
0,9
0,2
7,2
17,1
19,9
28,2
29,8
26,5
21,4
13,3
10,3
-
Абсолюттік максималды температура
1982
13,0
11,8
21,3
31,0
35,7
37,4
38,7
43,0
35,5
30,9
18,3
6,7
1983
10,4
17,1
19,4
28,4
33,9
38,9
45,3
40,5
34,5
31,7
23,8
17,8
1984
6,6
3,2
20,1
32,7
37,2
42,7
41,4
40,4
34,0
32,
20
1,8
1985
4,0
14,9
23,4
33,2
34,5
38,6
40,8
37,6
33,2
32,7
18,2
17,5
1986
12,1
20,5
18,3
30
36,9
37,6
41,3
40,5
36
31,3
24,5
12,7
1987
15,1
18,7
17,3
26,2
35,0
мәліметтер жоқ
1988
10,2
14,2
19,6
34,3
35,8
43,6
40,5
37,5
35,3
25,4
23,7
-
Абсолюттік минималды температура
1982
-13,3
-14,1
-5,5
0,1
8,3
12,8
16,1
14,1
5,6
-4,0
-9,0
-22,5
1983
-15,5
-3,6
-4,8
4,8
3,7
9,4
18,6
15,7
9,6
0
-10,5
-15,3
1.1 кестенің жалғасы

1984
-14,9
-21,2
-6,9
1,7
9,9
10,6
19,5
15,2
6,0
0,5
-5,8
-24,5
1985
-16,8
-8,1
-6,5
2,6
1,9
8,5
16,7
13,8
9,1
-3,8
-11,1
-10,1
1986
-6,6
-9,8
-9,3
1,6
11,0
12,6
16,8
13,
7,4
-1,0
-13,3
-12,9
1987
-13,2
-8,4
-1,1
2,3
6,4
мәліметтер жоқ
1988
-9,2
-12,4
-3,6
3,1
7,8
11,9
14,0
16,1
5,6
2,4
-6,4
-

Кесте 1.2
Орташа және максималды жел жылдамдықтарының мәліметтері

Жыл
дар
Айлар

I
II
III
IV
V
VI
VII
VII
IX
X
XI
XII
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
Мақтаарал метеомәліметтері. Желдің орташа жылдамдығы (мс)
1982
1,4
1,6
1,5
1,7
2,2
1,9
1,0
0,9
,9
1,4
0,9
0,8
1983
2,3
1,4
1,7
1,7
1,8
1,5
1,0
1,0
0,8
1,3
1,3
1,2
1984
1,1
0,8
1,6
2,2
2,1
1,5
1,3
0,6
0,8
0,9
1,3
0,7
1985
1,1
2,0
1,6
1,7
1,7
1,1
0,8
0,6
0,4
1,2
0,6
1,5
1986
1,0
1,3
1,5
1,5
1,6
1,1
0,9
0,7
0,8
0,6
1,0
1,6
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
1987
1,5
1,2
1,2
1,2
1,3

1988
1,1
1,3
1,7
1,5
1,2
1,1
0,8
0,5
0,7
0,6
0,8
-
Желдің максималды жылдамдығы (мс)
1982
10
9
7
12
12
12
7
7
10
9
6
7
1983
14
9
8
10
12
8
7
7
5
12
9
7
1984
10
5
7
17
12
10
7
6
6
7
8
8
1985
9
12
10
12
12
9
7
5
7
9
7
8
1986
8
9
12
10
10
10
10
5
7
10
10
14
1987
10
12
10
7
12

1988
12
9
10
14
12
7
8
5
14
6
8
-
Ленин ат. кеңшар метеостанциясы. Желдің орташа жылдамдығы (мс)
1982
1,8
2,2
2,0
2,0
2,5
1,9
1,5
1,3
1,1
1,6
1,2
1,1
1983
2,3
1,8
1,9
2,0
2,4
2,1
1,9
1,7
1,5
1,6
2,2
1,8
1984
1,3
1,3
2,0
2,2
2,6
1,8
2,0
1,4
1,7
1,4
1,9
0,7
1985
1,4
2,7
1,6
1,7
2,4
1,9
1,5
1,3
1,0
1,5
1,1
2,1
1986
2,1
1,9
1,9
2,1
2,2
2,0
1,4
1,2
1,2
1,0
1,3
2,5
1987
2,4
2,0
1,4
1,9
1,6

1988
1,4
1,4
1,5
1,4
1,6
1,4
1,2
0,9
0,8
0,9
1,2
-
Желдің максималды жылдамдығы (мс)
1982
9
14
14
14
14
18
9
10
12
14
14
14
1983
18
20
10
14
20
14
12
12
8
12
14
12
1984
9
14
12
14
18
14
12
9
8
10
12
9
1985
1
14
14
14
18
10
10
8
7
10
9
10
1986
10
10
9
10
14
9
10
5
9
10
10
20
1987
14
18
14
14
12

1988
10
12
10
9
18
12
16
8
16
9
10
-
Шардара метеомәліметтері. Желдің орташа жылдамдығы (мс)
1982
4,1
4,6
4,5
4,3
5,4
5,0
5,2
4,3
3,9
3,8
3,2
2,9
1.2 кестенің жалғасы
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
1983
4,5
2,9
2,3
2,3
2,4
2,2
2,2
2,0
1,8
2,1
2,6
1,9
1984
2,1
1,3
1,7
2,4
2,6
2,0
2,9
1,9
1,6
1,7
1,7
1,1
1985
1,6
2,5
1,3
1,6
2,0
1,7
1,9
1,9
1,6
2,1
1,5
1,4
1986
1,7
1,9
2,1
2,3
2,5
2,2
2,3
2,8
2,5
1,9
2,2
3,2
1987
3,0
2,9
2,9
2,5
1,6

1988
1,3
1,3
1,3
1,2
1,5
1,6
1,7
1,6
1,5
1,6
1,8
-
Желдің максималды жылдамдығы (мс)
1982
20
25
2
25
22
25
25
14
20
20
20
12
1983
23
20
12
18
25
2
18
12
9
20
18
18
1984
22
12
9
24
30
17
16
9
17
17
20
9
1985
15
20
10
15
25
17
18
10
8
16
8
10
1986
1
14
18
18
20
18
20
11
18
22
18
20
1987
10
18
18
20
20

1988
22
22
9
8
22
20
12
20
15
18
17
-

Таудағы өзендердің аңғарларында плиоцен-төменгі төрттік уақытта жайылма үстіндегі биік (V, IV, III) террасалардың сериясы түзілді; Сырдария кезеңінде аласа террасалар (II, I жайылма үстіндегі және жайылма) пайда болды [3] .
Тектоникалық қозғалыстардың қарқындылығына байланысты болатын эндогенді және экзогенді процестердің ара қатынасы жер бедерін 5 генетикалық категорияға бөлуге мүмкіндік береді:
А. Денудациялық-тектоникалық (биік тау, орташа тау).
Б. Тектоникалық-денудациялық (аласа тау, адырлы жер бедері).
В. Эрозиялық-аккумулятивті (тау аралық ойпаттар).
Г. Аккумулятивті (аллювиальды, аллювиальды-пролювиальды, пролювиальды жазықтықтар).
Д. Эол-аккумулятивті (құмдауытты жазықтықтар).
Бетпақдала тау аралық шұңқырда орналасқан. Оңтүстіктен ол Джизак даласымен шекаралас жатыр, батыстан және солтүстік-батыстанАрнасай төмендеуімен және Қызылқұммен, солтүстіктен - Шардара су қоймасымен, солтүстік-шығыстан - Сырдария өзенімен шектелген.
Даланың оңтүстік бөлігін Түркістан жотасынан ағып түсетін ағын сулардың ежелгі және қазіргі шығару конустарының шеткері бөліктерінің пролювиальды-аллювиальды жалпақ жазықтығы алып отыр.
Солтүстік бөлікте, ежелгі шығару конустарының аумағында жазықтық толқынды, көбіне адырланған жер бедеріне ие, Қилыжәне Тоқырсай өзендерінің қазіргі аңғарларының маңайында салыстырмалы төмендеген жер бедері дамыған, мұнда сортаңдар көп таралымын алған, батысқа, Пістелітау және Балықтытау жаққа алға басуға қарай, Қилы және Тоқырсай өзендерінің шығару конустарыны даму аймағында жер бедері толқынды-адырланған сипатқа ие болады [3].
Жер бедерінің жалпы төмендеуі солтүстік және солтүстік-батысқа қарай. Балықтыт аудың солтүстік бөктерінің маңында ағынсыз төмендеу орналасқан, оның орталығында ауданы 4 км2 Балықты көлі орналасып отыр.
Жалпақ жазықтар солтүстік-шығысқа қарай Сырдарияның ежелгі аңғарының, гипсометриялық тұрғыдан III террасаның бетіне сәйкес келетін,аллювиальды-пролювиальды жазықтықтарымен алмасады. Жалпы құрғақ аңғарлармен бөлінген солтүстік-шығысқа 0,0005-0,0008 еңістігі бар жалпақ бетімен сипатталады. Жекелеген учаскелерде топырағын жел үрлеген шағын (50-100 м дейін) шұңқырлар байқалады. Литологиялық құрылысына орташа саздақтар және құмдақтардың бағынышты қабатшалары бар құмдар қатысады. Шығыс бөлікте лайы көп саздар және құмдақтар басым болып келеді. Құмдар көбіне көп қалыңдығы 30-35 м дейін бір қабат түрінде байқалады.
III террасаның пролювиальды-аллювиальды және аллювиальды-аллювиальды бөліктерінің арасындағы шекара бойынша солтүстік-батыс бағытта, шағын су айырықтарымен бөлінген бірыңғай тектоникалық иіліс ретінде қарастырылатын Жетісай-Сардоба және Қарой-Қарақой төмендеулері (ХI-2) созылып жатыр. Төмендеулер жиектерінің салыстырмалы асып түсулері 3-8 м болатын, ұзындығы бірнеше ондаған километр адырлармен және табақ тәрізді төмендеулермен күрделенген, түбі жалпақ ойпаттар болып келеді. Жер бетінің еңістігі солтүстік-батысқа 0,0002 аспайды.
Төмендеулердің литологиялық қимасында, қалыңдығы 20 м асатын жоғарғы қабатта құмдақтардың және құмдардың қабатшаларымен саздақтар және саздар басым болып келеді. Төменде аймақтық су тірегіне дейін саздақтардың, саздардың және құмдақтардың қабатшаларымен құмдар
Төменде өңірлік су тірегіне дейін саздақтардың, саздардың және құмдақтардың қабатшаларымен құмдар ілесіп отырады. Байланысқан грунттың қалыңдық және аумақтық таралу бойынша ұсталған қабаты жергілікті су тірегі ретінде қабылданған. Арнасайға жақындай түскенде, құмдағы құмдақтардың қабатшалары арта түседі. Жоғарыда сипатталған төмендеулер Орталық Бетпақдала коллекторымен (ОБК) қиылысады.
Арнасай төмендеуі Бетпақдаланың батыс шетінде орналасқан. Ол биіктігі 6-18 м (Бетпақдала жағынан) бастап 25-26 м (Қызылқұм жағынан) дейін тік баурайлары бар, ені 2-3 бастап 23-41 км дейін ескі өзеннің арнасын еске түсіреді.
Төмендеудің оңтүстік бөлігі Тұзқан сортаңдарын қамтиды. Арнасай төмендеуі 0,0008 еңіспен жазық жер бедеріне ие. Оңтүстік толқынды бөлігін солтүстік-шығысқа созылған тау тізбектері мен эол құмдауытты төмпешіктері жауып жатыр.
Ойпат қалыңдығы 1 м дейін құмдақтармен, құмдармен және саздақтармен қалыптасқан, төменіректе қимада құмдар басым болып келеді. Сырдария өзенінің III террасасының тегістелген аллювиальды-пролювиальды жазықтықтары солтүстік-батыс бағытта созылып жатады. Террасаның бет жағы солтүстік-батысқа жалпы еңіспен жазық болып келеді. Барлық жерлерде дерлік, үстіңгі жақтан 20-35 м дейін тереңдікке терраса саздақтармен немесе құмдақтармен, сирегірек саздармен, қиыршық тастардың-малта тастардың, саздақтардың, құмдақтардың және саздардың қабатшаларымен 0-200 м тереңдікке дейін төселіп жатқан құмдармен қалыптасқан.
Сырдария өзенінің екінші террасасының тегістелген аллювиальды жазықтығы салыстырмалы шамалы таралуға ие және морфологиялық ерекшеліктері бойынша террасаның өзіне және Шорұзақ төмендеуіне бөлінеді.
Екінші терраса арна тәріздес және көлдік төмендеулермен жырымдалған, ені 6 кем бастап 12 км дейін жазықтық болып келеді, қалыңдығы 10 м дейін ұсақ топырақпен, төсеп жатқанқұмдармен және қиыршық тасты-малта тастармен күрделенген.
II террасаның денесіне енген Шорұзақ төмендеуінің ұзындығы шамамен 60 км және ені 2 км бастап (Сырдария ст. жақын жерде) Гүлстан және Алтын Орда кент. ендігіндегі 12-13 км дейін. Төмендеудің баурайлары жазық, биіктігі 1,5-2 бастап 5-6 м дейін (сол жаға) және 2,5 м бастап 4 м дейін (оң жаға).Литологиялық тұрғыдан қалыңдығы 5-25 м саздақтармен және құмдақтармен, төселіп жатқан құмдармен және малта тастармен құралған.
Сырдария өзенінің жайылмасының және I жайылма үстіндегі террасасының тегістелген беті өзенді бойлай тар жолақпен созылып жатыр. Террасаның өзенге және солтүстік-батысқа еңіспен бет жағында көлдер-ескі арналар және ескі өзендердің арналары мол. Литологиялық тұрғыдан бет жақтан қалыңдығы 15 м дейін саздақтар немесе құмдақтар жатыр, төменде қалыңдығы 15 м дейін, малта тастар төсеп жатқан құмдар кездеседі. Террасаның солтүстік бөлігіндежамылғы қабаттың қалыңдығы 1-3 м дейін азаяды.
Арнасай ойпатынан шығысырақ, беттің оңтүстік- және солтүстік-батыс жаққа еңісімен Қызылқұм алдындағы адырлы-толқынды құмды жазықтық таралған. Жазықтық 100 м дейінгі тереңдікке саздақтардың қабатшаларымен қабаттасатын құмдақтармен және құмдармен құралған. Бет жақта биіктігі 5-10 м дейін, тау тізбектері аралығындағы төмендеулермен және желмен үрленген шұңқырлармен кезектесіп отыратын құмдауытты төмпешіктер және тау тізбектері кеңінен таралған. Солтүстік бөлігінде жазықтық қатты тілімделгендігімен сипатталады.
Қызылқұм шөлінің құмды жазықтығы Бетпақдаланың оңтүстік-шығыс шетінің шектеріне кіреді. Жер бедері құмдауыт барқандардың және тізбектердің тізбек аралық төмендеулермен кезектесуімен сипатталады. Жазықтық кей жерлерде қалыңдығы 5 м дейін құмдақтардың және саздақтардың жамылғысымен, қалыңдығы 50 м дейін ұсақ және эолдық ұсақ түйіршікті құмдармен қалыптасқан.
Аймақтың геологиялық құрылысы
Геологиялық құрылысқа палеозойдан бастап төрттік жасқа дейінгі жыныстар қатысады.
Палеозойдың шөгінділерімен тау бөктерлері мен жазықтықтар жаққа 450-500м бастап (Бетпақдаламен шекара бойынша), 2000-2100м дейін (Урсатьевская-Мырзашөл теміржол станциясының маңайында) тереңдікке бататын оқпалы тау тізбектері және таулар қалыптасқан. Бетпақдалада палеозойдың жабынының орташа жату тереңдігі, В.Г. Гафуровтың мәліметтері бойынша - 750 м [3] .
Бор шөгінділері (К2) қарастырылып отырған аумақта салыстырмалы шамалы таралуға ие. Бетпақдаланың солтүстік бөлігінде бор шөгінділері, палеозойда жатып, палеоген, неоген және төрттік шөгінділердің қабатының астында ашылады. Литологиялық тұрғыдан бор қалыңдығы 100 м дейін қызғылт және бурыл құмдауыттардың, қызыл күрең саздардың қабатшаларымен қиыршық тасты және ұсақ малта тасты конгломераттардың қызыл түсті қабатымен көрсетілген. Қызыл түсті қабаттан жоғарырақта, құмды ізбестермен және құмдауытты-сазды шақпақтастармен ауысып отыратын ақ әктастар және сары-ақ әктілеу құмдауыттар жатыр.
Бетпақдалада палеоген шөгінділерібұхара, созақ, алай, Түркістан, риштан және исфарин ярустарымен көрсетілген. Жоғарғы бордың және палеозойдың су жырып кеткен бетінде жентек таспен, құмдауыттармен және әктастармен көрсетілген, күрт үйлеспеумен бұхара ярусының қабаты жатыр. Жоғарырақта созақ ярусының құмдауыттардың қабатшаларымен сарғылт-жасыл саздары, алай ярусының әктас-ұлутас қабатшаларымен ұсақ түйіршікті жасылдау-сұр құмдауыттары, Түркістан ярусының сұр және ашық-жасыл түсті құмдалған саздары, риштан ярусының құмдауыттары және исфарин ярусының гипстелген саздары жатыр.
Палеогеннің жалпы қалыңдығы 68 м жетеді.
Бөлшектенбеген олигоцен-миоцендік шөгінділер немесе палеозойдың су жырып кеткен бетінде күрт үйлеспеумен, әлде палеогеннің әртүрлі қабаттарымен үйлесімде жатады. Литологиялық тұрғыдан, негізінен, конгломераттардың және құмдауыттардың қабатшаларымен кірпіштей қызыл құмдауытты саздармен, құмды ізбестермен, жентектастармен көрсетілген. Шөгінділердің қалыңдығы 2-30 м бастап 485 м дейін.
Бетпақдала иілімі басым бөлігінде арнасай қабатының ежелгі аллювийінің шөгінділерімен және жоғарғы плиоценнің Тұзқан қабатының көл шөгінділерімен толтырылған. Жер-жерде оның қимасында Бетпақдала иілімінің қарқынды батуы кезінде бұрынғы Сырдарияның кезуі жағдайларында қалыптасқан жайылма-көлдік және арналық шөгінділердің көп мәрте қайталануы байқалады. Тұзқан қабатының көл шөгінділері жасыл түсті сазды-алевролитті жыныстармен құралған.
Арнасай қабаты құмдауыт және сазды грунттардың күрделі кезектесуімен көрсетілген, әрі мұнда қимада арналық құмдардың бағынышты қабатшаларымен қабаттасып отыратын жайылмалық және көлдік алевролитті-сазды шөгінділер басым болып келеді. Жоғарғы плиоцен шөгінділерінің қалыңдығы тұрақсыз және Бетпақдала иілімінің тереңдігіне байланысты, 150 м бастап 650 м дейін өзгереді. Бетпақдаланың орталық бөлігінде және Арнасай төмендеуінің маңайында олар, түптеп келгенде, бұрынғы Сырдарияның бірыңғай аллювиальды сериясы бола отырып, генезисінің және құрамының бірлігімен біріккендіктен, Арнасай қабатының оны жауып жатқан төрттік шөгінділермен шекарасы шартты түрде жүргізіледі. Сондықтан, арналық құмдардың арасында стратиграфиялық шекараны жүргізу іс жүзінде мүмкін емес. Оны тек құмдарды жіктейтін жайылмалық ұсақ топырақтардың алмасуы бойынша, яғни, борпылдақ сұр құмдақтарды және саздақтарды тығыз қоңыр-сұр және қуқыл сары плиоцен саздарының және алевролиттердің алмастыруы бойынша белгілеу қолдан келіп отырады.
Төрттік шөгінділер үш негізгі генетикалық типтермен - қазіргі жер бедерімен тығыз байланысқан пролювиальды, аллювиальды және эолдық типтермен көрсетілген. Пролювиальды шөгінділер Нұражы тауларының төмендеулерін жиектеп жатыр және әлсіз еңісті тау етегіндегі жазықтықты құрайды. Сырдарияның аллювийі Бетпақдаланың іс жүзінде мінсіз тегіс бетін құрайды. Осы аккумулятивті жазықтықтардан солтүстікке қарай оңтүстік-шығыс Қызылқұмның ауқымды эолдық жазықтығы созылып жатыр. Нұражы тау етегіндегі жазықтығының және Бетпақдаланың Қызылқұммен түйіндескн жерінде қазіргі көл, көл-батпақ және химогенді шөгінділермен құралған, ендік бағытта созылған Арнасай-Тұзкен-Айдар төмендеуі орналасқан.
Төрттік шөгінділер, қоршаған таулардан ағып түсетін тұрақты және уақытша жерүсті ағындарының шығарылу өнімдері болып табыла отырып, таулы аудандарда тауаралық ойпаттарды орындайды. Таулардан жазыққа шыққан кезде, радиалды таралатын тармақтарға таралатын ағындар, желпуіш тәрізді жинақталулар (шығару конустарын) құрай отырып, жарықшақты жұмырланған материалдың массасын қалдырған. Шығару конустарының шөгінділері жарықшақты материалдың таралуындағы анық білінетін заңдылықпен сипатталады. Ұш жақтарында малта тастар басым болып келеді. Ортаңғы бөлігінде - қиыршық тас және ірі құм басым. Тау етектерінен қашықтаған сайын, қиыршық тасты-малта тасты қабатта орташа және ұсақ жұмыр тас басымырақ бола бастайды, құмның, құмдақтардың және саздақтардың қабатшалары жиірек кездеседі. Конустардың перифериясына дейін құмдауытты-сазды шөгінділер басым болып келеді, малта тастар солтүстікке тар бағытталған жолақтар түрінде кездеседі. Кейбір шығару конустарының шеткері бөліктерінің ұсақ топырақтары, біріге отырып, Бетпақдалаға таулар жақтан жерасты суларының ағып келуін қиындататын пролювиальды шөгінділердің аймағын құрайды.
Орта Азия үшін қабылданған жас тұрғысынан, сохтық (Q1), ташкенттік (QII) кешендерді, Бетпақдала (QIII) және Сырдария (QIV) кешендерін бөліп көрсетеді, олар фауналық тұғрыдан сипатталмаған және сондықтан жас шекаралары шартты түрде жүргізіледі.
Төрттіктердің арасында ең ежелгісі бөлшектенбеген плиоцен-төменгі төрттік шөгінділері болып табылады.
Сохтық және ташкенттік кешендерді бөлу әсіресе қиын, сондықтан қималарда олар бөлшектенбеген ретінде көрсетілген
Олардың жабыны орташа алғанда 90-100 м тереңдікте жатады.
Ташкент кешенінің су жырып кеткен бетінде жатып, Бетпақдала кешені (QIII) таралу Бетпақдалада ең кең таралымға ие және генетикалық тұрғыдан пролювиальды-аллювиальды,аллювиальд ы-пролювиальды және аллювиальды болып бөлінеді.
Пролювиальды-аллювиальды шөгінділер тау етегін, көлбеу, жалпақ, тегістелген және төмендеген жазықтарды құрайды. Шөгінділердің кешені, көбінесе 30 м құрай отырып, жалпы қалыңдығы 10 м бастап 54 м дейін ұсақ түйіршікті құмдардың және саздақтардың қабаттарымен сарғылт-сұр сары топырақты құмдақтармен көрсетілген.
Аллювиальды-пролювиальды жоғарғы төрттік шөгінділер тау аралық ойпаттың жоғарғы қабаттарын, Сырдария өзенінің III террасасын (сол жағалауда) және толқынды адыр алдындағы жазықтықты құрайды.
Сырдария кешені (QIV) генетикалық тұрғыдан аллювиальды, эолдықжәне химиялық шөгінділермен көрсетілген.
Эол шөгінділері Қызылқұм шөлінің шегінде көбірек таралуға ие және жекелеген дақтар түрінде Жетісай және Арнасай төмендеулерінің аумағында байқалады. Шөгінділер жалпы қалыңдығы 1 м бастап 20 м дейін және одан көбірек құмдақтардың және жеңіл саздақтардың қабатшаларымен және жамылғысымен құмдармен көрсетілген [4].
Бетпақдаланың шегінде төрттік шөгінділердің жалпы қалыңдығы 100-150 м бастап 200 м дейін.
Инженерлік-геологиялық жағдайлары: табиғи құбылыстардың инженерлік-геологиялық сипаттамасы, грунттардың таралуы және физикалық-механикалық қасиеттері бөліп көрсетілген өңірлерге орайластырылуы бойынша келтіріліп отыр:
I. Сырдарияның қазіргі арнасы (аQIV),
II. Бетпақдаланың өзі (арQIII),
III. Арнасай ойпаты (арQIII-IV)
IV. Қызылқұм шөлі (QIII-IV)
Сырдария өзенінің қазіргі аңғары құмдар, сирегірек малта тастар төсеп жатқан саздақтардың, құмдақтардың және құмдардың аллювиальды кешенімен құралған жайылмамен, I және II жайылма үстіндегі террасалармен көрсетілген. Сырдария өзенінің қазіргі аңғары Бетпақдаланың қарастырылып отырған бөлігіннен тысқары орналасқан.
Бетпақдаланың аңғар тәрізді созылған, кей жерлерде төмендеулердің жүйесімен (Арнасай ойпатына өтетін Жетісай-Сардоба-Қарой) күрделенген, тегістелген аллювиальды-пролювиальды жазықтық болып келетін III жайылма үстіндегі террасаны алып жатыр.
Литологиялық тұрғыдан үстіңгі жақтан басым бөлігінде, байланысқан грунттардың линзаларымен және қабатшаларымен қабаттасып жататын құмдар төселіп жататын саздақтармен және құмдақтармен көрсетілген қалың жамылғы қабаты (20-35 м) жатады.
Жоғарыда атап көрсетілген грунттардың физикалық-механикалық қасиеттерінің сипаттамасы . 3.4 кестеде келтіріліп отыр.
Қазіргі инженерлік-геологиялық процестердің ішінен аэрация аймағының грунттарының қайталап сортаңдануы, дренажы жеткіліксіз, төмендеген учаскелерде елді мекендерді және суландырылатын жерлерді су басу дамыған. Су мол болғанда грунт суларының жер бетіне шығуы, құрылыстарға шығын келтіруі мүмкін.

Кесте 1.3
Грунттардың физикалық-механикалық қасиеттері

№
рс
Көрсеткіштердің атауы
Өлш. бір.
Саздақ
Құмдақ
Ұсақ түйіршікті құм
Ұсақ құм
1
Гранқұрам
0,005-2 мм
0,002-0,05 мм
0,002 мм аз

%
%
%

33
52
15

38
57
15

78
22

93,6
5
1,4
2
Иілгіштік саны
д.е.
0,08
0,04
-
-
3
Үлестік салмағы
гсм3
2,67
2,68
2,67
2,65
4
Көлемдік салмағы
гсм3
1,91
1,72
1,6
1,54
5
Табиғи ылғалдылығы
д.е.
0,2
0,09
-
-
6
Кеуектілігі
%
40
45
44,5
42
7
Кеуектілік коэффициенті

0,64
0,75
-
-
8
Ілінісу
кгсм2
0,18
0,16
-
-
9
Ішкі үйкеліс бұрышы
град
33
30
-
-
10
Суға қаныққан кездегі деформация модулі
кгсм2
58
29
-
-
11
Табиғи құлама бұрышы
- құрғақ грунттың
- су астында

град
град

-

-

38
34

33
23
12
Фильтрация коэффициенті (нормативтік)
мтәу
0,3
0,5
2-4
10
13
Максималды молекулалы қылғал сыйымдылығы
%
16
12,1
6,6
-
14
Су беру

0,11
0,16

Жерасты ағыны үшін табиғи дрена болып табыла отырып, Арнасай төмендеуі Бетпақдаланы батыс жақтан шектейді. Оның бетін көпшілік бөлігінде өзара тармақтармен байланысқан көлдер жүйесі алып жатыр. Төмендеу литологиялық-генетикалық тұрғыдан алғанда, қалыңдығы 100 м дейін ұсақ құмдармен, құмдақтармен, саздақтармен, олардың қабаттасуымен көрсетілген қазіргі - жоғарғы төрттік көл-аллювиальды сары топырақтармен, эолдық түзілімдермен құралған.
Физикалық-географиялық құбылыстардың ішінен сортаңдардың кем дамығандығын, адырлы құмдар құрай отырып, бет жақтардың сумен және желмен мүжілуін, аумақтың шөлденуін атап өту керек.
Ауданның гидрогеологиялық жағдайлары
Жерасты суларының толығуы таулы облыста жаңбыр суларының және еріген сулардың, сайлардың, шұңқырлардың арналарын толтыратын және одан әрі қалың шығару конустарында шоғырланатын тастақты жыныстардың жарықшақтарына және ірі жарықшақты шөгінділерге инфильтрациясының есебінен жүреді. Тау аралық шұңқырларда үлкен тереңдікке бата отырып,жерасты суларының қалыптасқан ағындары таулардан жазықтықтарға қарай бағытта қозғалады. Жазықтықтардың шегінде жерасты суларының ағындары еңістердің азаюының және ірі жарықшақты су ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.