Дара жеке шаруашылығы орналасқан облысының топырақ картасы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 46 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫ

МИНИСТРЛІГІ

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

«Су ресурстары және мелиорация» кафедрасы

МАУЛЕНОВА ЖАДЫРА

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ МАҚТААРАЛ АУДАНЫ «ДАРА» ЖЕКЕ ШАРУАШЫЛЫҒЫНДАҒЫ ЖЕРЛЕРДІ СУҒАРУ

5В081000 - «Жерлерді мелиорациялау, баптау және қорғау» мамандығы

Алматы 2018

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ауыл шаруашылығы

минисТРЛІГІ

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

«Гидротехника, мелиорация және бизнес» факультеті

«Су ресурстары және мелиорация» кафедрасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

Тақырыбы:__ Оңтүстік Қазақстан облысы Мақтаарал ауданы «Дара» жеке шаруашылығындағы жерлерді суғару

Беттер саны

Беттер саны: Сызбалар мен көрнекі материалдар

Беттер саны: Қосымшалар

Орындаған

(аты-жөні)

20___ ж. «___» қорғауға жіберілді

Кафедра меңгерушісі

(қолы) (аты-жөні)

Жетекші

(қолы) (аты-жөні)

Арнайы тараулар кеңесшілері:

(тарау) (қолы) (аты-жөні)

Норма бақылау

(қолы) (аты-жөні)

Сарапшы

(қолы) (аты-жөні)

Алматы 2018

КIPICПE

Ауылшаруашылық жерлерінің өнімділігі өсімдіктер мен топырақ өнімділігі арқылы көрсетілген табиғи жүйенің биоэнергетикалық ресурсы болып табылатын ландшафтың күрделі сипаттамасы ретінде түсініледі. Дегенмен табиғатта өсімдіктер мен топырақ өнімділігінің бір мезгілде өсуі сақталмайды, себебі тіршілікті қамтамасыз ету факторларының қайшы қажеттіліктері бар. Уақыт факторы табиғи жүйені басқаруға бөлінген болса, онда оларды өзгерту арқылы антропогендік әсер уақытында басқару объектісінің параметрлеріндегі өзгерістерді айқындауға мүмкіндік береді. Жер өнімділігінің сандық байланыстарын іздестіру-ғылыми зерттеулердегі басым элемент болып табылады, оның нәтижелері табиғатты пайдалану және қоршаған ортаны қорғау жүйесінде одан әрі практикалық қолданудың қолданбалы бөлігін жасау үшін пайдаланылады.

«Дара» жеке шаруашылығы Оңтүстік-Қазақстан облысы Мақтаарал ауданында орналасқан, бұл аймақ аймақ белсенді температуралардың жоғары мөлшерімен сипатталады, яғни +10º жоғары ауа температуралардың жиынтығы 4400º жетеді, сондықтан құрғақшылық аймаққа жатқандықтан, суғарусыз жақсы және тұрақты өнім алу мүмкін емес. Осыған орай дипломдық жұмыста Оңтүстік Қазақстан облысы Мақтаарал ауданында орналасқан «Дара» жеке шаруашылығындағы жерлерді суғару мәселесі қарастырылған.

ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНЫҢ МАҚТААРАЛ АУДАНЫНЫҢ ТАБИҒИ ЖАҒДАЙЫ

1. 1 Географиялық сипатамасы

«Дара» жеке шаруашылығы Оңтүстік-Қазақстан облысы Мақтаарал ауданында орналасқан.

Сурет 1 Оңтүстік-Қазақстан облысының физикалық-географиялық картасы

«Дара» жеке шаруашылығы орналасқан Оңтүстік-Қазақстан облысының көлемі 117, 3 мың км² немесе республика аумағының 4, 3 пайызын құрайды және солтүстігі мен оңтүстігінің арасындағы тікелей телімдердің қашықтығы 600 километрді құрайды[2] .

«Дара» жеке шаруашылығы орналасқан Мақтаарал ауданы облыстың қиыр оңтүстік бөлігінде орналасқан әкімшілік-аумақтық бөлік болып табылады және ол жердің аумағы 1, 8 мың шаршы шақырым, облыс аумағының 1, 5пайызын құрайды және ауданның батысы, шығысы мен оңтүстігі Өзбекстанмен шекаралас жатыр, ал солтүстігін Шардара бөгені арқылы Сарыағаш, Шардара аудандарымен шектеседі.

1. 2 Ауа-райының жағдайы

«Дара» жеке шаруашылығы орналасқан аумақтың қоңыржай белдеуінің оңтүстік бөлігінде орналасқан және ауа температурасының үлкен жылдық ауытқуымен сипатталады, яғни 38º шамасында (қаңтар -10, 7ºС, шілде - +27ºС) (кесте 1) және мұндай ауытқу климаттың кескін континенттігіне байланысты болады [2] .

Кесте 1

«Дара» жеке шаруашылығы орналасқан Оңтүстік Қазақстан облысысының ауа-райының сипатамасы

Айлар

Метеорологиялық бекеттер

Тасты

Ащи-сай

Түркі-стан

Қызыл-құм

Шым-кент

Байыр-құм

Шар-дара

Мақ-тарал

Айлар: 1

Метеорологиялық бекеттер: 2

Айлар: Ауаның орташа айлық температурасы, ^о С

Айлар: I

Метеорологиялық бекеттер: -10. 0

-6. 3

-4. 5

-6. 1

-4. 3

-5. 8

-4. 4

-3. 3

Айлар: II

Метеорологиялық бекеттер: -8. 2

-4. 4

-2. 4

-2. 5

-0. 6

-1. 4

0. 8

-1. 8

Айлар: III

Метеорологиялық бекеттер: 1. 0

2. 6

5. 3

5. 7

5. 0

6. 2

6. 5

2. 8

Айлар: IV

Метеорологиялық бекеттер: 11. 7

11. 0

14. 7

15. 1

13. 1

13. 9

14. 0

11. 1

Айлар: V

Метеорологиялық бекеттер: 18. 9

16. 9

20. 5

22. 0

18. 3

20. 6

20. 7

16. 0

Айлар: VI

Метеорологиялық бекеттер: 24. 5

22. 4

26. 2

27. 1

23. 2

25. 1

25. 4

22. 6

Айлар: VII

Метеорологиялық бекеттер: 26. 8

25. 8

28. 7

29. 7

26. 3

28. 0

25. 4

Айлар: VIII

Метеорологиялық бекеттер: 24. 6

23. 7

26. 4

27. 9

24. 7

25. 5

25. 8

22. 9

Айлар: IX

Метеорологиялық бекеттер: 17. 0

17. 7

19. 8

20. 8

18. 6

18. 3

19. 0

16. 5

Айлар: X

Метеорологиялық бекеттер: 8. 1

10. 4

11. 1

11. 5

11. 3

10. 7

11. 7

10. 1

Айлар: XI

Метеорологиялық бекеттер: -1. 8

3, 5

4. 1

3. 2

5. 0

3. 3

3. 9

4. 5

Айлар: XI

Метеорологиялық бекеттер: -8. 5

-0. 9

-1. 5

-3. 6

-0. 4

-2. 1

-0. 8

-1. 2

Айлар: Жылдық

Метеорологиялық бекеттер: 8. 7

10. 2

12. 6

12. 2

11. 8

11. 9

12. 5

11. 0

1 кестенің жалғасы

1: Атмосфералық жауын-шашын мөлшері, мм

1: I

2: 13

3: 75

4: 28

5: 20

6: 67

7: 32

8: 31

9: 40

1: II

2: 15

3: 68

4: 23

5: 20

6: 65

7: 28

8: 28

9: 35

1: III

2: 21

3: 82

4: 34

5: 29

6: 92

7: 37

8: 41

9: 54

1: IV

2: 28

3: 75

4: 28

5: 25

6: 77

7: 38

8: 37

9: 47

1: V

2: 15

3: 46

4: 18

5: 16

6: 46

7: 20

8: 23

9: 27

1: VI

2: 11

3: 15

4: 8

5: 5

6: 18

7: 5

8: 8

9: 6

1: VII

2: 7

3: 9

4: 3

5: 3

6: 8

7: 4

8: 3

9: 3

1: VIII

2: 4

3: 5

4: 2

5: 2

6: 5

7: 2

8: 2

9: 1

1: IX

2: 2

3: 7

4: 3

5: 1

6: 6

7: 2

8: 1

9: 1

1: X

2: 14

3: 37

4: 10

5: 10

6: 47

7: 13

8: 14

9: 24

1: XI

2: 12

3: 52

4: 19

5: 14

6: 69

7: 19

8: 23

9: 32

1: XI

2: 19

3: 69

4: 30

5: 24

6: 73

7: 32

8: 31

9: 43

1: Жылдық

2: 161

3: 540

4: 206

5: 170

6: 576

7: 232

8: 242

9: 311

«Дара» жеке шаруашылығы орналасқан аумақтың жауын-шашын сипатамасының басты ерекшелігі қар жамылғысының салыстырмалы үлкен қалыңдығы 30 см дейін және ұзақтылығы 80 тәулікке дейін созылады, ал мұндай су қамтамасыз ету жағдайы суғарылмайтын егістікке, негізінен суыққа бейімделген ауыл шаруашылық дақылдарғы, әсіресе, астық түқымдастықтарға жағымды болып табылады[2] .

«Дара» жеке шаруашылығы орналасқан аймақ белсенді температуралардың жоғары мөлшерімен сипатталады яғни +10º жоғары ауа температуралардың жиынтығы 4400º жетеді және сондықтан «Дара» жеке шаруашылығы орналасқан облыстың оңтүстік-батысы жылу сүйгіш ауыл шаруашылық дақылдар (жұзім, темекі, мақта т. б. ) өсіретін аймақта орналасқан. осы аймақтың жылу қорының жағдайы жақсы болғанымен, жауын-шашын мөлшерінің аздығы жер қорларының сапасы төмен болуына алып келеді.

«Дара» жеке шаруашылығының ауа-райының негізгі орташа айлық көрсеткіштері Мақтаарал ауданындағы Мақтаарал метеорологиялық бекетінің мәліметі бойынша алынды және оның орташа тәуліктік ауа жылуының 10 ^о С жоғарғы шамасының жиынтығы 3600-3900 ^о С, гидротермикалық коэффициенттің (ГТК) шамасы 0, 3-0, 5 шамасында ауытқып отырады (Кесте 2) .

Кесте 2

«Дара» жеке шаруашылығының ауа-райының негізгі орташа айлық көрсеткіштері (Мақтаарал метеобекетінің мәліметі бойынша)

Айлар

Ауаның температурасы, ^о С

Желдің жылдам-дығы,

м/с

Жауын-шашын мөлшері, мм

Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы,

Буланғыш-тық,

мм

Айлар: 1

Ауаның температурасы,оС: 2

Желдің жылдам-дығы,м/с: 3

Жауын-шашын мөлшері, мм: 4

Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы,%: 5

Буланғыш-тық,мм: 6

Айлар: I

Ауаның температурасы,оС: -3, 3

Желдің жылдам-дығы,м/с: 2, 8

Жауын-шашын мөлшері, мм: 26, 3

Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы,%: 77

Буланғыш-тық,мм: 25

Айлар: II

Ауаның температурасы,оС: -1, 8

Желдің жылдам-дығы,м/с: 2, 2

Жауын-шашын мөлшері, мм: 25, 9

Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы,%: 79

Буланғыш-тық,мм: 24

Айлар: III

Ауаның температурасы,оС: 2, 8

Желдің жылдам-дығы,м/с: 2, 1

Жауын-шашын мөлшері, мм: 40, 9

Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы,%: 71

Буланғыш-тық,мм: 35

Айлар: IV

Ауаның температурасы,оС: 11, 1

Желдің жылдам-дығы,м/с: 2, 3

Жауын-шашын мөлшері, мм: 53, 6

Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы,%: 68

Буланғыш-тық,мм: 72

Айлар: V

Ауаның температурасы,оС: 16, 0

Желдің жылдам-дығы,м/с: 1, 9

Жауын-шашын мөлшері, мм: 41, 6

Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы,%: 64

Буланғыш-тық,мм: 189

Айлар: VI

Ауаның температурасы,оС: 22, 6

Желдің жылдам-дығы,м/с: 2, 1

Жауын-шашын мөлшері, мм: 35, 7

Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы,%: 52

Буланғыш-тық,мм: 268

Айлар: VII

Ауаның температурасы,оС: 25, 4

Желдің жылдам-дығы,м/с: 1, 5

Жауын-шашын мөлшері, мм: 10, 6

Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы,%: 40

Буланғыш-тық,мм: 350

Айлар: VIII

Ауаның температурасы,оС: 22, 9

Желдің жылдам-дығы,м/с: 1, 5

Жауын-шашын мөлшері, мм: 3, 6

Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы,%: 41

Буланғыш-тық,мм: 330

Айлар: IX

Ауаның температурасы,оС: 16, 5

Желдің жылдам-дығы,м/с: 2, 0

Жауын-шашын мөлшері, мм: 5, 5

Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы,%: 45

Буланғыш-тық,мм: 231

Айлар: X

Ауаның температурасы,оС: 10, 1

Желдің жылдам-дығы,м/с: 1, 4

Жауын-шашын мөлшері, мм: 21, 5

Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы,%: 62

Буланғыш-тық,мм: 107

Айлар: XI

Ауаның температурасы,оС: 4, 5

Желдің жылдам-дығы,м/с: 1, 9

Жауын-шашын мөлшері, мм: 36, 1

Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы,%: 76

Буланғыш-тық,мм: 40

Айлар: XII

Ауаның температурасы,оС: -1, 2

Желдің жылдам-дығы,м/с: 2, 0

Жауын-шашын мөлшері, мм: 47, 0

Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы,%: 82

Буланғыш-тық,мм: 21

Айлар: Жылдық

Ауаның температурасы,оС: 11, 0

Желдің жылдам-дығы,м/с: 2, 0

Жауын-шашын мөлшері, мм: 347, 3

Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы,%: 63

Буланғыш-тық,мм: 1692

Сурет 1. 1 «Дара» жеке шаруашылығы орналасқан аймақтың

орташа айлық температурасы (Мақтаарал метеорологиялық бекетінің мәліметі бойынша)

«Дара» жеке шаруашылығы орналасқан аймақ ауылшаруашылық дақылдардың өніп- өсу кезінде орташа есеппен 45-50 мм ғана жауын-шашын жауады, ал ауаның орташа жылдық температурасы 10, 5 ⁰ С тең. Абсолюттік максимум 44 ⁰ С, ал абсолюттік минимум - 41 ⁰ С. Ауаның орташа ылғалдылығы 67 пайыз, ал абсолюттік ылғалдылық 7, 8 тең. Жауын-шашынның ең жоғарғы мәні қысқы және күзгі-көктемгі айларында байқалады. Қар жұқа түседі және көп тұрақтамайды[2] .

«Дара» жеке шаруашылығында жалпы 0 ^о С-н жоғарғы температура 5 наурыз айында, +5 ^о С-н жоғарғы температура - 22 наурыз айында, ал 10 ^о С-н жоғарғы температура 10 сәуірден басталады, осыған байланысты вегетация кезеңінің ұзақтығы 260 тәуліктен 152 тәулік аралығында болады. Аязсыз-қыраусыз кундер 21 сәүірден 10 қазан аралығында, ұзақтығы 161 тәулік.

Сурет 2 «Дара» жеке шаруашылығы орналасқан аймақтың орташа айлық желдің жылдамдығы (Мақтаарал метеорологиялық бекетінің мәліметі бойынша)

Сурет 3 «Дара» жеке шаруашылығы орналасқан аймақтың орташа айлық жауын-шашын мөлшері (Мақтаарал метеорологиялық бекетінің мәліметі бойынша)

Сурет 4 «Дара» жеке шаруашылығы орналасқан аймақтың орташа айлық ауаның салыстырмалы ылғалдылығы (Мақтаарал метеорологиялық бекетінің мәліметі бойынша)

Сурет 5 «Дара» жеке шаруашылығы орналасқан аймақтың орташа айлық буланғыштығы ылғалдылығы (Мақтаарал метеорологиялық бекетінің мәліметі бойынша)

«Дара» жеке шаруашылығы орналасқан аймақтың қыс мерзімінде қар аз жауады және кей жылдары қар жауса, оның еру мерзімі наурыз айының ортасына дейін жататын уақыт болады, сондықтан топырақтың қату тереңдігі әр түрлі болады, орташа есеппен 0, 94-1, 22 м тереңдікке жетеді, ал желдің негізгі соғатын бағыты оңтүстік-батыс және оның орташа жылдық жылдамдығы 2, 0 м/с тең.

1. 3 Топырақ жағдайы

«Дара» жеке шаруашылығы орналасқан облысының таулы аудандарының негізгі топырақ түрі таулы-шалғынды, таулы қызыл-қоңыр және сұр топырақ және жазықты жерінде сұр топырақ, тақыр сияқты және сұр қызыл-қоңыр топырақ басым болады, сонымен қатар олардың арасында сор және сортаң жерлер кездеседі. Осы облыстың өзен жайылымдарында шалғынды және шалғынды-батпақ топырақтар басым болады және солтүстігі мен оңтүстік-батысында үлкен кеңістіктерді құмды шөлдер, яғни құм алып жатыр (сурет 2) [6 ; 7] .

Сурет 2 «Дара» жеке шаруашылығы орналасқан облысының топырақ картасы

«Дара» жеке шаруашылығы орналасқан облыстың оңтүстік-шығысында биік таулы жоталар орналасқан және мұнда топырақтың вертикалдық аймақтылығы айқын байқалады, яғни биік шыңдардан төмендеген сайын мұздықтар мен нивальдық белдеу таулы-шалғынды және субальптік топырақтарға ауысады.

«Дара» жеке шаруашылығы орналасқан облыстың 1200 - 1300 метрден 2400 - 2500 метр биіктік аралығында таулы қызыл қоңыр топырақ тараған, оның қарашірік үлесі 3 - 6 пайыз, түсі қызыл қоңыр [8] .

Талас Алатауы, Қаржантау және Қаратау тау етегі облысында және тау алды жазықтарда, Сырдарияның биік террасаларында сұр топырақ тараған. Мұндағы сұр топырақ солтүстікті ашық реңді (аз карбонатталған), оңтүстікті қара реңді, оңтүстікті ашық реңді және оңтүстікті ашық реңді сор топырақтарға бөлінеді. Олардың ішінде оңтүстікті қара реңді сұр топырақ (қарашірік - 3-4 %) ең құнарлы болып табылады [9] .

Бетпақдалада сұр-қоңыр топырақ дамыған, қарашірік үлесі 1 пайызға дейін. Шоқ-шоқ болып сор жерлер кездеседі.

1. 4 Өсімдік жамылғысының сипатамасы

«Дара» жеке шаруашылығы орналасқан агроландшафттардың дамуына өсімдік жамылғысының маңызды әсері бар және облыстың өсімдік жамылғысы өте түрлі болып келеді, шамамен 1, 5 мың түрі бар, ал жазықтықтарда шөлді өсімдіктер басым болады. Бетпақдала үстіртінде бұйырғын мен жусан көп тараған. Шу өзенінің аңғарында жусаннан құрылған шалғынды-сор өсімдіктер дамыған, арасында жыңғыл, шеңгел, сексеуіл кездеседі. Қаратаудың солтүстік-шығыс беткейі тау етегінде пролювиалдық жазықтықта боялыш пен жусан басым болады. Қызылқұмда бұталы өсімдіктер көп кездеседі - сексеуіл, жусан, Коноллидің құмды қарағаны (құмды акация), жүзгін. Шөлдің қиыр оңтүстігінде жүсанды-эфемерлік өсімдік дала дала өсімдігіне ауысады. Сырдария аңғарында жусанды-солянкалы өсімдіктер басым. Ал, өзенге жақындаған сайын қамыстық және тоғай өсімдіктері көбейеді (жиде, қамыс, шенгел, шағыр, тораңғыл, тал т. б. ) [10] .

«Дара» жеке шаруашылығы орналасқан облыстың таулы аудандарда биіктік зоналылық айқын байқалады. Теңіз деңгейінен 500 - 700 м биіктікке дейін (Батыс Тянь-Шань тау алды) эфемерлік әртүрлі шөптесін өсімдіктерден құрылған шөлді өсімдіктер басым болады (мятлик луковичный, осочка пустынная) . Сайлардың көлеңке беткейінде ерте шығаты астық тұқымдастар көріне бастайды (пырей пушистый, ячмень луковичный, бородач), ал 800 м биіктікке дейін олар басым болып бастайды. Беткейдің 800 - 1000 м ден 1300 - 1500 м биіктікке дейін аралықты (пушисто-пырейные) дала алып жатыр, одан жоғары астық тұқымдас-әртүрлі шөптесін таулы дала белдеуі орналасқан. «Дара» жеке шаруашылығы орналасқан облыстың солтүстік беткейде осы биіктіктерде ағаштар бұталардан тұратын тоғайлар, яғни жаңғақ, алша, өрік, алма, боярышник т. б. тараған, 2200 -2400 м биіктікте құрғақ аршалы сирек ормандар мен бұталар аймағы орналасқан, ал одан жоғары, 2800 - 3000 м биктікке дейін аласа шөпті субальптік шалғынды-дала басым болады. [10] .

1. 5 Су ресурстары

«Дара» жеке шаруашылығы орналасқан агроландшафттың негізгі қасиеттеріне беткі және жер асты сулары маңызды әсер етеді және облыстың жері қүрғақ климатта орналасуына байланысты беткі ағын сиректелген, уақытша су ағыстар көп.

«Дара» жеке шаруашылығы орналасқан облыстың солтүстігі мен оңтүстік-батысында - Бетпақдалада, Мойынқұмда және Шығыс Қызылқұмда беткі ағын жоқтың қасы және Шу өзені Бетпақдала мен Мойынқұм арасындағы табиғи шекара болып табылады, ол бұл ауданда транзиттік өзен болып келеді. Оның жалпы жылдық су ағымы - 2, 5 км³ шамасында [11], оның басым бөлігі өзеннің бас жағында суғаруға пайдаланады, нәтижеде орта және төмен ағысында кейбір жылдары су тартылып қалады, яғни төменгі ағысында тұрақты су ағысы жоқ.

«Дара» жеке шаруашылығы орналасқан облыстың ең үлкен өзені Сырдария, оның жылдық су ағымы шамамен 27 км³ құрайды [12; 13] және облыс шегінде Сырдарияға Арыс және Келес өзендері ғана құяды, ал Қаратаудың оңтүстік-батыс беткеінде басталатын көптеген ұсақ өзендер Сырдарияға жетпейді, өйткені олардың сулары суғаруға және басқа да шаруашылық қажеттіктерге пайдаланылады және оң жағында Сырдарияның мүлдем сала жоқ. Сырдария өзені Ферғана аңғарында Нарын өзені мен Қарадария қосылған жерден басталады. Бұл жердегі су ағымының басым бөлігі Қазақстан жерінен тыс қалыптасады. «Дара» жеке шаруашылығы орналасқан облыс территориясындағы көлдердің басым бөлігі ескі арналарда қалыптасқан көлдер, мұндай көлдер әсіресе Сырдария аңғарында көп кездеседі және көктемде қар ерігенде Сырдарияда су тасып ағады, осы кезде су ескі арналарды да толтырады, кейін олар жазға дейін суға толы болады, кейбір көлдерде жыл бойы су болады.

«Дара» жеке шаруашылығы орналасқан аумағындағы Қаратаудың солтүстік және оңтүстік беткейлерінде уақытша су ағыстарының және ұсақ өзендерніңің ағымының жинау облыстары болып келетін тұйық ойыстарда көлдер қалыптасады және ең ірі көлдер Қаратаудың солтүстік-шығыс беткейіндегі Қызылкөл, Қалдыкөл және тағыда басқа майда көлдер бар.

1. 6 Ауыл шаруашылық жерлерінің көлемі

«Дара» жеке шаруашылығы орналасқан облысының жалпы жер көлемі 11724921 гектарды құрайды. Облыс 15 әкімшілік аудан және қала территорияларына бөлінеді және облыстың ауыл шаруашылық жерлердің көлемі 3 кестеде көрсетілген [15; 16; 17] .

Кесте 3

«Дара» жеке шаруашылығы орналасқан облысының ауыл шаруашылық жерлердің көлемі

Аудандар атты

Ауданы, га

Облыс таймағының, % алғандағы

Ауыл шаруашылық жерлер, га

Ауыл шаруашылық жерлердің жалпы жер көлеміндегі үлесі, %

Аудандар атты: 1

Ауданы, га: 2

Облыс таймағының, % алғандағы: 3

Ауыл шаруашылық жерлер, га: 4

Ауыл шаруашылық жерлердің жалпы жер көлеміндегі үлесі, %: 5

Аудандар атты: Шымкент

Ауданы, га: 30934

Облыс таймағының, % алғандағы: 0, 3

Ауыл шаруашылық жерлер, га: 20443

Ауыл шаруашылық жерлердің жалпы жер көлеміндегі үлесі, %: 66, 1

Аудандар атты: Арыс

Ауданы, га: 627440

Облыс таймағының, % алғандағы: 5, 3

Ауыл шаруашылық жерлер, га: 313362

Ауыл шаруашылық жерлердің жалпы жер көлеміндегі үлесі, %: 49, 9

Аудандар атты: Кентау

Ауданы, га: 52766

Облыс таймағының, % алғандағы: 0, 5

Ауыл шаруашылық жерлер, га: 9867

Ауыл шаруашылық жерлердің жалпы жер көлеміндегі үлесі, %: 18, 7

Аудандар атты: Түркістан

Ауданы, га: 744000

Облыс таймағының, % алғандағы: 6, 2

Ауыл шаруашылық жерлер, га: 486583

Ауыл шаруашылық жерлердің жалпы жер көлеміндегі үлесі, %: 51, 9

Аудандар атты: Бәйдібек

Ауданы, га: 721853

Облыс таймағының, % алғандағы: 8, 1

Ауыл шаруашылық жерлер, га: 572689

Ауыл шаруашылық жерлердің жалпы жер көлеміндегі үлесі, %: 79, 3

Аудандар атты: Қазығүрт

Ауданы, га: 409304

Облыс таймағының, % алғандағы: 3, 5

Ауыл шаруашылық жерлер, га: 266505

Ауыл шаруашылық жерлердің жалпы жер көлеміндегі үлесі, %: 65, 11

Аудандар атты: Мақтаарал

Ауданы, га: 176898

Облыс таймағының, % алғандағы: 1, 3

Ауыл шаруашылық жерлер, га: 159542

Ауыл шаруашылық жерлердің жалпы жер көлеміндегі үлесі, %: 90, 2

Аудандар атты: Мақтаарал

Ауданы, га: 272627

Облыс таймағының, % алғандағы: 2, 2

Ауыл шаруашылық жерлер, га: 233190

Ауыл шаруашылық жерлердің жалпы жер көлеміндегі үлесі, %: 85, 5

Аудандар атты: Отырар

Ауданы, га: 1807043

Облыс таймағының, % алғандағы: 14, 9

Ауыл шаруашылық жерлер, га: 751514

Ауыл шаруашылық жерлердің жалпы жер көлеміндегі үлесі, %: 41, 6

Аудандар атты: Сайрам

Ауданы, га: 171156

Облыс таймағының, % алғандағы: 1, 2

Ауыл шаруашылық жерлер, га: 134107

Ауыл шаруашылық жерлердің жалпы жер көлеміндегі үлесі, %: 78, 35

Аудандар атты: Сарыағаш

Ауданы, га: 761329

Облыс таймағының, % алғандағы: 6, 2

Ауыл шаруашылық жерлер, га: 437059

Ауыл шаруашылық жерлердің жалпы жер көлеміндегі үлесі, %: 57, 4

Аудандар атты: Созақ

Ауданы, га: 4104940

Облыс таймағының, % алғандағы: 34, 8

Ауыл шаруашылық жерлер, га: 516568

Ауыл шаруашылық жерлердің жалпы жер көлеміндегі үлесі, %: 11, 7

Аудандар атты: Төлебі

Ауданы, га: 315069

Облыс таймағының, % алғандағы: 2, 4

Ауыл шаруашылық жерлер, га: 141134

Ауыл шаруашылық жерлердің жалпы жер көлеміндегі үлесі, %: 44, 8

Аудандар атты: Түлкібас

Ауданы, га: 233837

Облыс таймағының, % алғандағы: 2

Ауыл шаруашылық жерлер, га: 151028

Ауыл шаруашылық жерлердің жалпы жер көлеміндегі үлесі, %: 64, 6

Аудандар атты: Шарадара

Ауданы, га: 1295725

Облыс таймағының, % алғандағы: 11, 1

Ауыл шаруашылық жерлер, га: 238011

Ауыл шаруашылық жерлердің жалпы жер көлеміндегі үлесі, %: 18, 4

Аудандар атты: Барлығы

Ауданы, га: 1724921

Облыс таймағының, % алғандағы: 100

Ауыл шаруашылық жерлер, га: 4431602

Ауыл шаруашылық жерлердің жалпы жер көлеміндегі үлесі, %: 37, 8

«Дара» жеке шаруашылығы орналасқан облысында ауыл шаруашылық жерлердің жалпы көлемі 4431602 га, облыстың жалпы жер көлемінің шамамен 37, 79 пайыз құрайды және ауыл шаруашылықта пайдаланатын жерлер, яғни агроландшафттар басым тау етегінде, жазықтық беткейлерінде, суайырықтарында, өзендердің аңғарларында дамыған сонымен қатар ауылшаруашылық жерлердің көлемі ауданның жалпы жер көлеміне тәуелді және бұл көрсеткіш бойынша облыс аудандарын төмендегідей топтар мен топшалараға бөлуге болады (сурет 3) .

Сурет 3 «Дара» жеке шаруашылығы орналасқан облысының әкімшілік-аймақтық картасы

«Дара» жеке шаруашылығы орналасқан Мақтаарал ауданының ауыл шаруашылық жерлерінің көлемі 233190 га, ауданның жалпы жер көлемінің 85, 5 пайызын құрайды және территориясы Сырдария өзенінің оң жағасы бойындағы аллювиальды-пролювиальды төбелі-қырқалы жазықтықта орналасқан. Негізінен ауыл шаруашылық жерлер Арыс өзенінің және Арыс-Түркістан каналы бойында дамыған, басым суғармалы егістіктер болып табылады. Негізгі салалардың бірі мақта шаруашлығы болып табылады.

1 . 7 Егістік ландшафттары .

«Дара» жеке шаруашылығы орналасқан облысының жалпы егістік жер көлемі 852959 га және облыстың статистикалық басқармасының мәліметтер бойынша 758282 га [16; 17] . Суғармалы егістік жерлердің көлемі облыстың жалпы жер көлемінің 7, 2 %, ал ауыл шаруашылық жерлердің жалпы ауданының 19, 2 пайызын құрайды.

«Дара» жеке шаруашылығының агроклиматтық ресурстары жақсы болғанымен басқа табиғи компоненттер облыстың жерлерін ауыл шаруашылықта пайдалануын шектейді (4 кесте) .

«Дара» жеке шаруашылығы орналасқан облыс аудандарын егістік кешендерінің жалпы жер көлемі бойынша шартты түрде төрт топқа бөлуге болады: егістік көлемі 100 мың га жоғары, өте ірі аудандар, 2) егістік көлемі 75 - 100 мың га аралығында, үлкен аудандар, 3) егістік көлемі 30 - 75 мың га аралығында орта көлемді аудандар және 4) 30 мың га аз, шағын аудандар.

Кесте 4

«Дара» жеке шаруашылығы орналасқан облысының егістік ландшафттарының

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.