Нұра өзені сужинау алабының желісі
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫ
МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
«Су ресурстары және мелиорация» кафедрасы
ҰЛАН А. Е.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
НҰРА ӨЗЕНІНІҢ СУ ҚОРЫНЫҢ ЛАСТАНУ ДӘРЕЖЕСІН БАҒАЛАУ ЖӘНЕ МӨЛШЕРЛЕУ
5В080500 - «Су ресурстары және суды пайдалану» мамандығы
Алматы 2018
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ауыл шаруашылығы
минисТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
«Гидротехника, мелиорация және бизнес» факультеті
«Су ресурстары және мелиорация» кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Орындаған
(аты-жөні)
20___ ж. «___» қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
(қолы) (аты-жөні)
Жетекші
(қолы) (аты-жөні)
Арнайы тараулар кеңесшілері:
(тарау) (қолы) (аты-жөні)
(тарау) (қолы) (аты-жөні)
Норма бақылау
(қолы) (аты-жөні)
Сарапшы
(қолы) (аты-жөні)
Алматы 2018
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
«Гидротехника, мелиорация және бизнес» факультеті
«Су ресурстары және мелиорация» кафедрасы
5В080500 - «Су ресурстары және суды пайдалану» мамандығы
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау
ТАПСЫРМАСЫ
Студент
(аты-жөні)
Жұмыс (жоба) тақырыбы
Университет бойынша 20___ж «» № бұйрығымен бекітілген
Дайын жұмысты (жобаны) тапсыру мерзімі 20___ж «»
Жұмыстың (жобаның) бастапқы деректері
Дипломдық жұмысты (жобаны) өңдеуге арналған мәселелер тізімі
Графикалық материалдардың тізімі (қажетті жағдайда)
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер
Жұмыстың (жобаның) арнайы тараулары бойынша кеңесшілері
Кафедра меңгерушісі
(қолы) (аты-жөні)
Жұмыс жетекшісі
(қолы) (аты-жөні)
Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент
(қолы) (аты-жөні)
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау
ГРАФИГІ
Кафедра меңгерушісі
(қолы) (аты-жөні)
Жұмыс жетекшісі
(қолы) (аты-жөні)
Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент
(қолы) (аты-жөні)
МАЗМҰНЫ
Нұра өзені сужинау алабының
физикалық-географиялық жағдайы . . . 10
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Дипломдық жұмыста келесі стандартқа сәйкес сілтемелер қолданылған:
ҚР МЖБС 5. 04. 019-2011«Жоғары білім. Бакалавриат. Негізгі
ережелерге».
МемСТ 2. 105-95 Конструкторлық құжаттардың бірегей жүйесі. Мәтіндік құжаттарға ортақ талаптар.
МемСТ 2. 11-68 Конструкторлық құжаттардың бірегей жүйесі. Норма бақылау.
МемСТ 7. 32-2001. Ғылыми-зерттеу жұмысы туралы есеп. Рәсімдеудің құрылымы мен ережелері.
МемСТ 7. 1-2003. Библиографиялық жазба. Библиографиялық сипаттама. Құрастырудың ортақ талаптары мен ережелері.
АНЫҚТАМАЛАР, БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Бұл дипломдық жұмыста келесі терминдерге сәйкес анықтамалар қолданылған:
Су қоры - су нысандарындағы пайдалануға болатын жер беті және жер асты суларының қоры;
Су нысаны - жер бетінде жинақталған табиғи су;
Сумен қамтамасыз етілу дәрежесі - бірлік көлем немесе пайызбен өрнектелген тұтынушыларды суға деген сұранысын қамтамасыз ету дәрежесі;
Су жинау - жер бетінің бөлігіндегі су ағатын жеке өзен немесе өзендер жүйесі;
Су жинау ауданы - су нысаны қалыптасатын аймақ;
Су ағыны - табиғи немесе қолдан тұрғызылған әртүрлі шығындағы су ағыны;
Сушаруашылық нысаны - су пайдалану, қалпына келтіру және қорғау нысандарының құрылымы;
Aғын-өзeндeгi нeмece өзгe дe cy apнaлapындaғы cy мaccacының көлдeнeң кeңicтiктi түгeл қaмтитын қoзғaлыcы;
Өзeн жeлici-кeз кeлгeн ayмaқтaғы бapлық өзeндepдiң жиынтығы;
Cy өтiмi-өзeн apнacының көлдeнeң қимacы apқылы yaқыт бipлiгiндe aғып өтeтiн cy мөлшepi;
Cy pecypcтapы-шapyшылықтa пaйдaлaнyғa жapaмды өзeн, көл, бөгeн, тeңiз, мұxит, жep acты, тoпыpaқ, мұздық, бaтпaқ жәнe aтмocфepaдaғы cyлap;
Гидpoлoгиялық eceптeyлep-гидpoлoгиялық peжiмнiң түpлi cипaттaмaлapының мөлшepiн eceптeyгe мүмкiндiк бepeтiн әдicтepдi жacayмeн aйнaлыcaтын инжeнepлiк гидpoлoгияның тapayы;
Гидpoлoгиялық peжим-cy ныcaндapы жaғдaйының мepзiмдiк, нeгiзiнeн aлaптың климaттық epeкшeлiктepiмeн aйқындaлaтын зaңдылықпeн өзгepyi;
Гидpoлoгиялық бoлжaм-өзeн, көл, бөгeндepдeгi түpлi құбылыcтapдың мepзiмдiк әpi кeңicтiктe дaмyын aлдын aлa eceптeyдiң ғылыми дәлeлдeнгeн әдicтepiн зepттey мeн қoлдaнy;
- орташа көпжылдық су ағынының мөлшері, м
3
/с;
-
- кезеңіндегі жылдық су ағынының мөлшері, м
3
/с.
және
- арнайы кестелер арқылы анықталатын көрсеткіштер;
және
- белгілі моменттік әдіспен анықтайтын вариация және асимметрия көрсеткіштеріне сай ауытқыун бағалау;
-орташа жылдық су ағынының мөлшерінің ауытқуының орташа квадраттық ауытқуы, м
3
/с;
- су ағынының көпжылдық орташа шамасы, м
3
/с;
- модулдік көрсеткіш;
- су ағынының қатарының саны.
КІРІСПЕ
Нұра өзенінің сужинау алабында табиғи-техногендік қызметтердің дамуына байланысты табиғи жүйегеорны толмас зияндықтар әкелуде. Соңғы жылдары Нұра өзені сужинау алабына орналасқан Теміртау қаласының өндірістік аймақтарынан шыққан сынап қалдықтарының, өзеннің су ағынына қосылып кеткендігі туралы экологиялық мәселелер көтерілді. Бұрын өндірістік сынап қалдықтарын Нұра өзенінің бойындағы Самарқанд және Ынтымақ су қоймаларының түбінде өскен сал ұстап қалып, оның табанындағы топырақ шөгіндісіне қорланып жататын. Бірақта, соңғы кездердергі Нұра өзені сужинау алабындағы ерте қатты су тасқындарының себебінен өзен суына қосылған сынап, оның барлық аймағына жайылып кеткен.
Осындай өте қауіпті экологиялық жағдайларды болдырмас үшін соңғы жылдары Бүкіләлемдік банктің қаржысымен Теміртау қаласында Нұра өзенін тазалау жөніндегі жоба жұмыс істеп келеді және оған ауыл шаруашылығы министрлігінің Су қорлары жөніндегі комитетінің мамандары бақылау жасайды. Жобаның негізгі мақсаты Нұра өзені сужинау алабындағы ластанған су көздерін сынаптан тазартумен қатар, Ынтымақ су қоймасының су бөгеттерін толық қалпына келтіру, Қорғалжын қорығындағы көлдерді қорғау жөніндегі кешенді экологиялық шараларды жүзеге асыруға бағытталған.
Сонымен қатар Нұра өзенінің сужинау алабындағы су деңгейінің төмендеуі және ондағы сынаппен ластануға байланысты қалыптасқан экологиялық жағдай аймақтың экологиялық жағдайына біршама қәуіпті жағдайларды туындатуда.
Нұра өзені көп жылдар бойы Қорғалжын табиғи қоры мен Теңіз-Қорғалжын көлдері су жүйесінің негізгі көзі саналып келген. Бертін келе түрлі климаттық және антропогендік жағдайлардың орын алуына және өзеннің су ағынының жылдар аралығында бңркелкі еместігіне байланысты, ол өзі құятын көл деңгейінің кейде толып, кейде азайып кетуіне әсер етуде. Ондай жағдай Нұра өзені сужинау алабының өсімдік және жан-жануарлар жүйесінеде әсерін тигізуде.
Осындай табиғи-техногендік себеп-салдар Қорғалжын қорығының басты мақтанышына айналған Теңіз көліне, ондағы тіршілік иелеріне де нұқсан келтіріп отырғаны туралы ақпараттар жеткілікті. Қазақстан Республикасының «Теңіз» көлінің «Тірі көлдер» деп аталатын халықаралық жүйеге енгізілгенінескерсек, онда Нұра өзені сужинау алабының су ағынының экологиялық жағдайын сақтап қалу және жақсарту мәселелері, табиғи қорларды пайдалану саласынгың өзекті мәселелерінің бірі болып табылатындығына көз жеткізуге болады.
Сондықтан, Нұра өзені сужинау алабындағы су көздерінің гидрологиялық және гидрогеохимиялық тәртібінің қазіргі кездегі қалыптасуын бағалау жұмыстың негізгі мақсаты болып табылады.
1. НҰРА ӨЗЕНІ СУЖИНАУ АЛАБЫНЫҢ ФИЗИКА ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ
- Нұра өзені сужинау алабының географиялық жағдайы
Нұра өзенінің сужинау алабы Қазақстан Республикасының Қарағанды және Ақмола облыстарының аймағында орналасқан (сурет 1. 1) . [1] .
Сурет 1. 1 Нұра өзені сужинау алабының желісі
Қарағанды және Ақмола облыстары Қазақстан Республикасының орталық аймақтарында орналасқан, солтүстіктен оңтүстікке қарай 600 км, шығыстан батысқа қарай 1100 км-ге созылып жатыр. Аймақтың ауданы 402, 4 мың шаршы км. Аймақтың солтүстігі Қостанай және Павлодар облыстарымен, ал оңтүстігі Алматы, Жамбыл, Оңтүстік-Қазақстан және Қызылорда облыстарымен шектеседі [1; 2; 3; 4] .
Нұра өзені сужинау алабы солтүстіктен оңтүстікке қарай біртіндеп үш географиялық аймаққа алмасады: қуаң (дала), жартылай құрғақ (жартылай шөлейт) және құрғақ (солтүстік шөл) [1; 2; 3; 4] .
Қарағанды және Ақмола облыстарының аймағын кесіп өтетін өзендерге Сарысу, Нұра, Торғай, Ұлыжыланшылық, Тоқырау, Қалмаққырғын және де басқа шағын өзеншелер жатады, ал олардың барлығы Орталық Қазақстанның тұйық көлдер алабына жатады [1; 2; 3; 4] .
Қарағанды және Ақмола облыстарының аймағы, бір жағынан Теңіз-Қорғалжан ойпатына жатады, оның көп бөлігі Қазақ Ұсақ шоқысының орталық бөлігіне орналасқан құрғақ шөлді аймақ.
Нұра өзені Қарқаралы таулы тізбегінің теңіз денгейінен мың метрден астам биіктігінен бастау алатын - Ақбастау және Қоңыртөбе өзендерініңжалғасы болып табылады. Жалпы ұзындығы 910 км және Орталық Қазақстанның ең ірі көлдерінің бірі болып табылатын Қорғалжан көліне құяды.
1. 2 Нұра өзені сужинау алабының жер бедері
Қарағанды және Ақмола облыстарының аймағының жер беті көбінесе төбелі, яғни оның көп бөлігі Орталық Қазақстан ұсақ шоқысы алып жатыр [1] .
Орталық Қазақстан ұсақ шоқысы әртүрлі тарихи заманның кезіндегі жер қатпарының нәтижесінде пайда болған. Ұсақ шоқының қазіргі жер бедері ұсақ тау жоталарының пайда болу арқасындағы аймақта қалдық таулар және шоқылардан жазық беткелер қалыптасқан. Күмбез және конус тәріздес шыңды шоқылар жаспарлас жазықтан 30 бен 40 м, ал кейде 80 мен 100 м-ге көтеріледі [1] .
Аймақтың батыс бөлігі аласа таулы болып келеді, яғни 1135 м. абс. Ұлытау болып табылады.
Аймақтың орталық бөлігінде биіктігі 1000м Ақтау тау жотасы орналасқан. Олар Қарқаралы-Ақтауының аласа таулы алқабы болып табылады. Ең жоғарғы тау тізбек алқабының аймағының шығысында орналасқан және негізгі Балқаш-Есіл-Нұра суағары болып табылады. Бұл тау тізбек ірі және көптеген тау қыраттарынан тұрады [1] .
Олардың ішіндегі ең биігі Қарақарлы және Қызыл-Рай таулары. Олар 1400 м. абс. Биіктіктен асып, аймақтың және Орталық Қазақстан ұсақ шоқысының ең биік нүктесіне орналасқан [1] .
Бетпақдала жазығы аймақтың тек солтүстік бөлігіне кіреді. Бұл жердің басым көпшілігі тегіс жазық жер алып жатыр. Оның бетінде аласа сазды доңғалдар және кішкене құмды алқабтар көтеріліп жатыр.
Тұран ойпатының басым бөлігі Бетпақдала сияқты тегіс және доңғалды саз немесе құм жазықтар болып келеді. Ойпаттың Қазақстан ұсақ шоқысының батыс бөлігі жанында 200 ден 250 м-ге дейін, ал Қарақұмға қарай 80 нен 100 м-ге дейін төмендейді [1] .
1. 3 Нұра өзені алабының климаттық жағдайы
Нұра өзені алабының климаттық жағдайышұғыл континентальді және құрғақшылық аймақты сипаттайды. Бұл аймақтың үлкен су кеңістігінен алыстығымен, сонымен қатар аймақ шегінде Орта Азия шөлінің жылы, құрғақ субтропикалық ауаның және меридиан бағытымен ауысатын суық, ылғалға кедей арктикалық ауаның еркін келуімен байланысты. Жылдың жылы кезеңінде ауаның жоғарғы жылуы және мардымсыз жауын-шашын және едәуір үлкен салыстырмалы ауаның құрғақтығы, ал жылдың суық кезеңіндегі тұрақты қар жамылғысымен сипаты созылмалы қатаң қыс, едәуір жылдамдықты жел және жиі борандармен қосарласып жатады (кесте 1. 1) [2; 3; 4; 5; 6] .
Кесте 1. 1
Нұра өзені сужинау алабының ауа-райының сипатамасы
Ауа жылуы
(
), оС
Ауаның салыс-тырмалы ылғал-дылығы
(
), %
Атмо-сфера-лық жауын-шашын
(
), мм
Ауа жылуы
(
), оС
Ауаның салыс-тырмалы ылғал-дылығы
(
), %
Атмо-сфера-лық жауын-шашын
(
), мм
Көктемнің наурыз айының соңында, сәуір айының басында басталады және небәрі екі айға ғана созылады. Жаздық кезеңінің ұзақтығы төрт-бес ай, ал күз-көктем сияқты қысқа, ал қыс қараша айында басталып, наурызда аяқталады[2; 3; 4; 5; 6] .
Нұра өзені алабының сужинау аймағының радиациялық теңдестіктің кіріс бөлігін құраушылардың өзгерісі жергілікті жердің ендігіне байланысты өзгереді. Күн шуағының ұзақтығы аймақтың оңтүстігінен солтүстігіне қарағанда едәуір үлкен, бұл түрлі бұлттылықтың дамуына байланысты[2; 3; 4; 5; 6] .
Нұра өзені алабының сужинау аймағында ауаның орташа жылдық температурасы солтүстіктен 2 о С тен 5 о С қа дейін, оңтүстікте 5 о С тен 7 о С қа дейін өзгереді. Қарағанды облысында жергілікті жердің жер бедерінің бір келкі еместігіне байланысты ауа температурасының солтүстіктен оңтүстікке қарай өсу заңдылығы жиі бұзылады. Ұсақ шоқының биік жерлерінде орташа жылдық температура 0 о С тан 2 о С аралығында тербеледі[2; 3; 4; 5; 6] .
Жыл ішіндегі ауа температурасының жүрісі қыс кезінде тұрақты қатты аязбен, көктемде жылудың қарқынды өсуімен және жаз кезіндегі ыстықтың ұзақтығымен сипатталады.
Ең суық айдың, яғни қаңтар айының орташа температурасы аймақтың солтүстігінде «теріс» 16 о С пен 17 о С, ал оңтүстік бөлігінде «теріс» 13 о С пен 15 о С. Жеке жылдары абсолюттік минимум аймақтың оңтүстігінде «теріс» 40 о С қа, ал солтүстігінде «теріс» 50 о С қа жетеді[2; 3; 4; 5; 6] .
Көктемде орташа тәуліктік ауа температурасы 0 о С -тан оң таңбаға орташа есеппен оңтүстікте 20-30 наурыз, ал солтүстігінде 5-10 сәуір, ал «оң» 5оС-тан жоғарғы ауа жылулығы оңтүстікте 5-12 сәуір және солтүстігінде 16-22 сәуір аралығында өтеді. Ұсақ шоқының көтеріңкі бөлігінде оң температураның орнауы орташа есеппен 3-5 күнге кеш байқалады. Бірей ендіктегі батыс аудандарда көктемгі жылу, әдетте шығысқа қарағанда 2-3 күнге ерте орнайды. Көктемнің басталуы мен аяқталуы жылдан жылға 15-20 күн аралығында тербеледі. Күзде орташа тәуліктік ауа температурасының 0 о С-тан өтуі солтүстікте қазан айының 20-25, оңтүстікте қазан айының 5-10 аралығында байқалады[2; 3; 4; 5; 6] .
Жылы кезеңінің ұзақтығы (орташа тәуліктік ауа температурасы 0 о С-тан жоғары) орташа шамамен 200-230 тәулік.
Көктемде ауаның орташа тәуліктік оң температурасы 5-12 сәуір аралығында өтеді. Жылы кезеңнің ұзақтығы орташа шамамен 200-бен 210 тәуліктің аралығында[2; 3; 4; 5; 6] .
Ең жылы ай -шілде. Шілденің орташа айлық температурасы аймақтың солтүстігінде 20 о С тан, оңтүстігігнде 25 о С қа дейін өзгереді. Шілдеде температураның абсолюттік максимумы аймақтың солтүстігінде 40 о Стан 42 о С қа, ал оңтүстік бөлігінде 46 о С дейін жетеді[2; 3; 4; 5; 6] .
Сонымен, Нұра өзені алабының сужинау аймағының орташа айлық ауа температурасының тербеліс денгейі 35-40 о С-қа жетеді, абсолюттік тербелісі 90 о С-тан асады.
Нұра өзені алабының сужинау аймағының атмосфералық жауын-шашынның таралуы тым бірқалыпсыз. Жылдық жауын-шашынның 25-30 пайызы ған жылдың суық кезеңіне келеді. Жауын-шашынның максимумы, әдетте шілде айында байқалады, ал минимумы-ақпан-наурыз айларында, бірақ кейде қыстың бірінші айларындада болады[2; 3; 4; 5; 6] .
Ұсақ шоқының таулы аймақтарында жылдық жауын-шашынның ең көп мөлшері түседі (Ұлытау тау аймағында 300-500 мм және аймақтың шығыс бөлігіндегі тау тізбегінде 400 мм-ге жетеді) . Аймақтың оңтүстік бөлігінде жылдық жауын-шашынның ең аз мөлшері байқалады (150 мм) . Аймақтың көп бөлігінде орташа жылдық жауын-шашынның жиынтығы 200 ден 250 мм аралығында өзгереді, сонымен қатар ұсақ шоқының солтүстік аймағында ол жылына 50 ден 70 мм оңтүстікке қапрағанда көп жауады. Ұсақ шоқының батыс және солтүстік беткейлері жақсы ылғалданады, ал оңтүстік шығысы-мардымсыз. Жеке тау сілемдері жауын-шашын таралуының ала-құла болуына әсерін тигізеді. Тау сілемдеріне түсетін жауын-шашын, кейде тау етектеріндегі аңғарларға түсетін жауын-шашынан 1, 5-2, 0 есе көп. Жауын-шашын, әдетте аз және әлсіз, көлемі бойынша жаңбыр немесе қар қоры түрінде жауады. Жыл бойында 0, 1 мм-ден артық жаңбырлы күндердің саны орташа шамамен аймақтың оңтүстігінде 60 тан 70 күнге дейін, орталық аймақтарда 80 нен 100 күнге дейін, ал солтүстік аймақтарында 100 ден 120 күнге дейін жетеді[2; 3; 4; 5; 6] .
Нұра өзені алабының сужинау аймағының жылдық жауын-шашын мөлшері және оның орналасу биіктігі бойынша таралу сипатамасына байланысты төрт аймаққа бөлуге болады[2; 3; 4; 5; 6] :
Бірінші аймақ Нұра өзенің алабының солтүстік аймағы, жылдық жауын- шашын мөлшері 300-375 мм.
Екінші аймақ Нұра өзенің алабының батыс бөлігі, яғни Шұбар Теңіз көлі, Торғай және Ұлыжыланшақ өзендерінің алабы, жер бедерінің биіктігі 300 м, жылдық жауын- шашын мөлшері 180-200 мм және таулы аймақтарда (600-700 м) жауын- шашын мөлшері 300-375 мм.
Үшінші аймақ Нұра өзенің алабының орталық бөлігі, яғни Сарысу өзені, Теңіз көлі және Бетпақдаланың солтүстік бөлігіндегі ағын сулар, жылдық жауын- шашын мөлшері 200 ден 300 мм ге дейін.
... жалғасыСіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz