Ауыл шаруашылығы дақылдарын суару режимінің есебі
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫ
МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Су ресурстары және мелиорация кафедрасы
Абайкенов Бақыт Бағдатұлы
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Қызылорда облысы ,Жалағаш ауданы Мәдениет ЖШС-дегі
жем-шөп ауыспалы егістігін жобалау.
5В081000 - Жерді мелиорациялау, баптау және қорғау мамандығы
Алматы 2018
Мазмұны:
беттер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
І. Массивтің табиғи жағдайы
1.1. Климаттық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.2. Жер еңісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.3. Геологиялық және гидрогеологиялық жағдай ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 8
1.4. Топырақ мелиоративтік жағдай ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 8-9
ІІ. Суармалы территорияны ұйымдастыру
2.1. Объектіні тағайындау және ауыл шаруашылығы өндірісін
дамытудың жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10-11
2.2. Суармалы территорияны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12-13
ІІІ. Ауыл шаруашылығы дақылдарын суару режимі
3.1. Суару режимін есептейтін тәсілдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14-15
3.2. Ауыл шаруашылығы дақылдарын суармалау режимінің есебі..15-16
3.3 Жасақталған және жасақталмаған гидромодуль графиктері ... ...16-28
ІV. Ауыл шаруашылығы дақылдарын суару техникасы
4.1. Ауыл шаруашылығы дақылдарын суару әдістерін
қабылдауға негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
4.2. Жер бетімен суарудың тәсілдері мен техникасы ... ... ... ... ... ... .. ... 31
4.3. Жолақтап және жүйектеп суару техникасы
мен элементтерінің есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32-34
4.4. Суармалы учаскені суаруға дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
V. Шаруашылық ішіндегі және шаруашылық аралық
каналдар тізбегі
5.1. Каналдар тізбегінің әр түрлі вариантын жоспарлау ... ... ... ... ... 36-39
5.2. Каналдардың гидравликалық есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .40-42
5.3 Каналдардың ұзына бойғы қимасын су
деңгейімен байланыстыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43
V. Коллекторлы-кәрізді тізбек және топырақты шаюдың есебі
6.1. Топырақ суының режимін болжау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..44-47
6.2. Гидравликалық есеп және коллекторлы дренажды тізбектің
Бойлыққимасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47-49
6.3. Топырақты шаю ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50-51
V. Каналдар тізбегіндегі ғимараттарды жобалау
7.1. Су алатын орынды, суды алудың әр түрлі варианттары.
Сағадағы ғимараттарды таңдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
7.2. Құбырлы су реттегіштің есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..52-54
7.3. Бьефтің қабысу графигі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...56-58
7.4. Тегіс темір қақпаның статистикалық есебі ... ... ... ... ... ... ...59- 60
V. Суармалы жүйелерді техникалық пайдалану
8.1. Шаруашылықтың ішіндегі жүйелерді
пайдалануды ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .61
8.2. Пайдалану шығындары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .62-64
8.3. Су пайдалану жоспары және оны шаруашылықта ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...65-6 8
ІХ. Адамзат өмірін қорғауды қамтамасыз ету
9.1. Еңбекті қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
9.2. Құрылыс механикасын пайдаланғанда жұмыстың
қауіпсіздігін қамтамасыз ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .69 -70
9.3. Өсімдік және жан-жануарларды қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...70-71
9.4. Топырақ энергиясына қарсы және орман
мелиоративтік шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 71
9.5. Жан-жануарлар әлемін қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...71
9.6. Су және жер қорын қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..72
Х. Экономикалық тиімділік ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .73-77
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..78
Вывод ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...79
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .80
Кіріспе
Қазақстан Республикасының климаттық жағдайы ауыл шаруашылығын дамытуға өте қолайлы және осы уақытқа дейін ол ел экономикасында елеулі роль атқарып келеді. Нарық жағдайында ауыл шаруашылығына деген көзқарас қаражат тапшылығы, техникалардың жаңармау салдары, инженерлік жүйедегі жерлерге деген көзқарас әртүрлі болуына байланысты, жоғарыдағы айтылған жағдайларға сәйкес ауыл шаруашылық саласы, оның ішіндегі егіншілік саласы алға дамудың орнына көптеген кедергілерге кездесіп өте ауыр кезеңге тап болды. Суармалы жерлерде агротехникалық шараларды толық егіншілік негізінен салыстырмалы түрде өнімділігіне жоғары мүмкіншілік бар. Сырдария өзені Орталық Азия мен Қазақстандағы ең ірі өзендердің қатарына жатады.
Өзен суларын ауыл шаруашылық салаларына пайдалану, мемлекет араларындағы кейбір қарама-қайшылықтарға байланысты. Өзеннің төменгі ағысындағы орналасқан аудандағы орналасқан аудандарға экономикалық және экологиялық қалыптасып отыр.
Суармалы егістікте суды дұрыс пайдаланбаудың салдарынан және инженерлік жүйедегі элементтерінің су ысырабына жа беруніне байланысты агротехникалық шаралардың суармалы егістікті нашар жүргізілуне байланысты агротехникалық шаралардың суармалы егістікте нашар жүргізуне сәйкес суармалы егістік аймақтарында күрделі экологиялық мелиоративтік жағдайлар қалыптасты.
Сырдария өзенінің жаз айлар ортасында суының күрт төмендеуі облыс көлемінде егілген егіс көлемінің өнімдерін төмендеуіне әкеліп, өзен суының ағысының жылдамдығы нашарлап өзен арнасы барынша тарылды. Қысты күнгі жіберілетін мол суларды Сырдария өзені толық алмау салдарынан елді-мекен тұрғындарына қауіп төну процестері байқалуда. Арал теңізін сақтап қалу, оған берілетін қажетті су мөлшерін ұдайы арттырып отырған жағдайларда ғана іске асады. Бұл жөнінде мамандар арасында пікір-талас ғылыми-практикалық кеңестер жүргізіліп, әртүрлі жобаланып ұсынылады.
Табиғи жағдайы
1.1.Климаты
Жобадағы қарастырылып отырған жем-шөп ауыспалы учаске Сырдария өзенінің сол жағында Мәдениет шаруашылығының территориясында орналасқан.
Территорияның климаттық жағдай күрт өзгергіш, қысқа әрі аязды қысы, ұзақ-та ыстық жазбен ауысады. Аязсыз күндерінің ұзақтығы 170 -180 ге тең.
10 ºС жоғарғы жылылықтың қосындысы 3900 ºС - 4200 ºС дейін тербеледі, осы уақыттатағы жауын-шашынның мөлшері 50-60 мм, ал бір жылғы жауын-шашынның мөлшері 90-130 мм. Жауын-шашынның көпшілігі8 қысқы және көктемгі мезгілде түседі.
Климат жағдайының бір ерекшелігі, ол үнемі, көпшілік уақытта солтүстік-шығыстан соғатын желі. Соққан желдің орташа жылдамдығы 3-5 мс дейін жетеді. Негізгі су артериясы Сырдария өзені болып есептеледі.
Топырақтың қату тереңдігі 0,67-0,97 м дейін жетеді.
Айтылған зонада суармалы егіспен айналысу арқылы дақылдан қалыпты өнім алуға болады.
Топырақ - климаттық жағдайы суармалы жерде барлық дақылдың түрін өндіруге болады.
Метеорологиялық станцияның көрсеткіштері төмендегі кестеде келтірілген. Кесте 1.1.1.
1.2. Жер еңісітігі
Қарастырылып отырған суғармалы егістік жерінің бедері болготолқынды аллювиалды тегістік. Абсолюттік отметкасы 160-158 ортасында тербеледі.
Қазалы метеостанциясының негізгі климаттық көрсеткіштері
Көрсеткіштер
Айлар
Орт.
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Ауаның температурасы
-13,9
-12,2
-4,2
10,2
18,2
23,9
26
23,8
17
7,2
-9
-7,8
8,0
Жауын-шашын
19
20
23
15
14
8
7
8
9
16
23
23
178
Желдің жылдамдығы
4
4,7
4,4
4,4
3,9
3,5
3,3
3,0
2,8
3,0
3,4
3,7
3,7
Ауа ылғалдылығы
74
71
58
36
28
28
28
27
30
41
57
72
46
Судың ауаға ұшуы
142
247
314
337
313
222
337
313
222
117
45
-
1737
1.3. Геологиялық және гидрогеологиялық жағдай
Зерттеліп отырған учаске геологиялық құрылымы жағынан соңғы жылдардағы тасындылардың шөгуінен пайда болған төртінші жастағы және полвагондық шөгінділер.
Соңғы кезде пайда болған төртінші аллювиалды шөгінділердің механикалық құрамы саз, саздақ, құм, құмшауыт болып келеді, қабаты 1-2м-ге дейін.
Одан төмен жоғарғы төртінші аллювиальді шөгінді механикалық құрамы сазбен құм қалыңдығы 2,5м.
Одан төртінші қабатта төменгі төртінші аллювиальді шөгінді механикалық құрамы құм аздап линза түрінде саздар кездесседі, қалыңдығы 55-98м. Одан төмен неогендік шөгінде, механикалық құрамы құм, аздап линза түрінде саз кездеседі, қабат қалыңдығы 88-125м. Одан төмен тереңдікте колеогенді шөгінді.
Саздың түрі ақшыл-сары, қатты барлық қабатта жайылған. Қабаттың қалыңдығы 1-5м арасында тербеледі. Сүзгіштік коэффициенті 0,1мтәул.
Жазғы зерттеулердің кезінде топырақ суының деңгейі 1-2 м-ден 3-5 м-ге тереңдікте кездеседі. Топырақ сулары тұзды, тұздылығы 1-3 гл - 10-35гл дейін және одан да жоғары.
Тұздардың химиялық құрамы хлорлы-сульфатты натрий-магнийлы болып келеді.
Топырақ суының негізгі қорегі Сырдария өзенінен сүзілген сулар болып есептеледі.
Елді-мекенді жерді сумен қамтамасыз ету үшін Арал-Сарыбұлақ су құбыры жүргізілген.
1.4. Топырақтың мелиоративтік жағдайы
Даладағы зерттеулер мен лабораториялық қорытындыларға сүйене отырып, тексеріліп отырған территорияда төмендегі топырақтардың түрлері кездеседі.
Аллювиальді - шалғынды
Шалғынды - батпақты суармалы
Кебірлер
Аллювиальді - шалғынды топырақтар су бөлінетін биіктерде азғаньай массивтерде орналасқан, ауданы 69,5 га, бұл барлық ауданның 8% құрайды. Гумустың құрамы өте аз 0,7 млн. 4% аралығында тербеледі.
Топырақта қоректік элементтер өте төмен, далпы азот, топырақ салмағының - 0,19-0,20 көп емес, жылжымалы фосфордың құрамы 100г топырақта 2,30мгэкв шамасында. Топырақтағы калийдің мөлшері орташа.
Бұл топырақтар салыстырмалы түрде қарағанда өте көп сортаңдалмаған, сонымен қатар, аз тұздалған, орташа және аздап кебіртектері де кездеседі.
Топырақ суының деңгейі 3,5-5,5м тереңдіктерде кездеседі, тұздылығы 3-10гл.
Өсімдік құрамы негізінен ағашты-бұталы және шөптер формациясынан құралған.
Шалғынды батпақты суармалы топырақтар
Бұл топырақтардың ауданы 154 га болмаса барлық ауданның 18% құрайды. Бұлапр тегіс су бөлгіштер мен арналардың төменгі деңгейлерінде орналасқан.
Топырақ суларының деңгейі 4-5м тереңдікте кездеседі. Тұздылығы 10-35 гл аралығында тербеледі.
Топырақта кездесетін өсімдіктер құрамы: ақбас, мия, жантақ және т.б.
Бұл топырақтардың сортаңдылығы әртүрлі өте аз сортаңдылықтан өте көп сотаңдылыққа жетеді.
Механикалық құрамы, жоғарыдағы айтылған топыраққа қарағанда ауырлау.
Кебірлер
Қалған 74% құрайтын топырақтар, кебірлер. Бұл топырақтар барлық жерде жайылған.
Гумус қабатының қалыңдығы 20см-ге дейін жетеді, құрамы 3% дейін.
Топырақта қоректік заттар (элементтер) өте аз төмен (азот, форсфор) ал калий орташа.
Сортаңдықтың түрі хлорлы-сульфатты.
Топырақтың пайда болу қабаты аллювиальді саздақ және сазды топырақтар.
Топырақ сулары 4-5м тереңдікте жаңбыр тұздылығы орташа және күшті.
Өсімдік құрамы өте кедей көпшілігі тұзға төмен беретін түрлері, кермек, мия және т.б.
2.Суармалы территорияны жүйелерді жобалаудың жағдайы
2.1. Ауылшаруашылығы өндірісін дамытудың бағыттары
Дақылдарды шаруашылықтарда ғылыми негізделген ауыспалы-егісте себілетін аудандарда игеру арқылы жүргізуге болады. Бұл жұмысты табиғи және климаттық жағдайға қарап және ауылшаруашылығы өндірісінің экономикалық тиімділігін үзбей өсіру арқылы жасауға болады.
Шаруашылықтың орталығы районның орталығынан 32 шқ., ал облыстың орталығы Қызылорда қаласынан 114 шқ. орналасқан
Жақсы жатқан теміржол бекеті болып облыстың орталығы Қызылорда қаласы болып табылады.
Шаруашылық негізінен ауылшаруашылығы дақылдарын, оның ішінде негізгі дақыл күріш өсірумен айналысады. Қосымша жағдайы мал, оның ішінде ірі-қара малын өсірумен айналысады, оның өзі де қазіргі жағдайда азайып кеткен.
Қазіргі таңда шаруашылықта 4050 га суармалы жер бар, оның барлығы инженерлі дайындалған жерлер.
Кесте 2.1.1. Шаруашылықтың жер қоры келесілер (2011 ж):
рн
Дақылдардың аттары
Егістік ауданы, га
%
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Бидай
Күріш
Дәндік жүгері
Картофель
Овощтар
Бахчалар
Сүрлем жүгері
Көп жылдық жоңышқа
Бір жылдық жоңышқа
Жиыны
400
2350,0
40,0
5,0
2,0
3,0
330,0
500,0
420,0
4050,0
9,88
58,02
0,99
0,12
0,05
0,07
8,15
12,35
10,37
100
Шаруашылықтың бағытын ескере отырып, яғни: мал . Елді-мекенді картофель, овощтармен қамтамасыз ету үшін жобада жем-шөп аусыпалы егістігін қарастырып отырамыз.
Орташа жылдық ауылшаруашылық дақылдарының өнімі және жиналған өнімнің мөлшері төмендегі кестеде келтірілген.
Кесте 2.1.2. Өнім және жиналған астық (2011ж).
рн
Дақылдар
Өнім, цга
Жиналған ас тық, ц
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Бидай
Күріш
Дәндік жүгері
Картофель
Овощтар
Бахчалар
Сүрлем жүгері
Бір жылдық жоңышқа
Өткен жылғы жоңышқа
15,4
35,2
28,0
39,6
75,5
190,0
284,0
19,0
35,0
617,9
8272,0
112,0
19,8
151,0
57,0
9381,0
823,0
1750,0
Өнімнің төмендегі егілген дақылдардың өзіндік құнының жоғарылығының түсіндіру, негізінен суармалы жердің мелиоративтік жағдайының қанағаттандырарсыздығы және шаруашылықтағы қолданылып жүрген агротехникалық деңгейінің төмендігіне байланысты.
Жоғарыда айтылғандай шаруашылық қосымша мал, оның ішінде ірі қара малын өсірумен айналысады.
Төмендегі кестеде мал басы, өнімділігі және жиналған өнімнің көлемі келтірілген.
Кесте 2.1.3. Мал басы өнімділігі
рн
Малдың түрлері
Саны
Өнім түрі
Өнімділігі
Өндірісті өнімдер
1.
2. 3.
4.
Ірі-қара (сиыр)
Байланған жас мал
Жылқылар
Жастары
500
1971
168
93
Сүт
Ет
Қымыз
Еті
1482
61,0
-
-
755,7
150,9
-
-
Мал өнімділігі төменгі деңгейде, негізгі себебі мал - азығындық дақылдармен қамтамасыз етуінің төмендігі және жоғарғы сапасы керекті ассортименттерінің жоқтығы.
Қазіргі уақытта шаруашылықтың балансында төмендегі көрсетілген техникалар бар:
Шынжыр табанды тракторлар - 18;
Дөңгелекті - 63;
Егін оратын комбайндар - 80.
2.2. Суармалы территорияны ұйымдастыру
Жобадағы жем-шөп аусыпалы егісі айналымға шабындық ретінде кіргізіледі, ауыл шарушылығының дақылдары тасымалға жіберілмейді.
Жобадағы суармалы аудан төмендегідей:
брутто ауданы - 304 га, нетто ауданы - 281 га жерді пайдалану коэффициенті - 0,71%.
Мал басын жем-шөппен қамтамасыз етуде, жем-шөп ресурстарының сапасы, құнары үлкен орын алады.
Жем-шөп өндіруде көңілді негізінен жем-шөп бірлігінің шығуына бұру керек, микроэлементтерге, витаминдерге, минералдық заттарға, сонымен қатар жем-шөпті қорытуының жағдайының жоғарылығына көңіл аударған жөн. Даладағы жем-шөп өндірісінде негізгі экономикалық көрсеткіш өнім және жоғарғы көлемде жем-шөп бірлігін алуда және 1 га жерден шыққан өнімнің қорытылуы.
Жоғарыда айтылғандарға жету үшін негізгі орындалатын роль жем-шөп ауыспалы егісін кіргізу және игеру басым саналады.
Жобалайтын учаскеде төмендегі келтірілген схема ұсынылады (дақылдарды ауыстыру схемасы)
Бидаймен араластырылып егілген жоңышқа
2.,3.,4. - өткен жылғы жоңышқа
5. Дәндік жүгері
6. Бидай
7. Сүрлем жүгері
Ұсынылған көкөніс, жем-шөп ауыспалы егісі Қызылорда массивінің оң жағалауындағы ауыл шаруашылығы дақылдарына арналған.
Жерді игеруге берілген комплексті тапсырмаға сай.
Таңдалған учаскенің территориясы бұрын ауылшаруашылығы дақылдары егілген жер. Өткеннен қалған іздер, бұрын ескі, ұзын және ретсіз жасалған каналдар.
Бұрынғы каналдарды пайдалану мүмкін емес, себебі, жобаға сәйкес келмейді.
Ауыспалы егіс орналасқан территорияда солтүстік-батыс ьағытында соғатын жел көбірек, сондықтан негізгі ағаш отырғызу сыртқы шекарада 4 қатарлы, жалпы ауданы 13,8 га жүргізіледі.
Кесте 2.2.1.
IV
V
VI
VII
VIII
IX
t, ºC
10.2
19.9
26.0
29.5
26.5
17.1
q, %
48
45
37
22
32
43
p, мм
16
4.7
0
0
0.3
0.6
Топырақ - мелиоративтік жағдайын қамтамасыз ету үшін, жем-шөп ауыспалы егісін егу үшін массивте коллекторлы-дренажды тізбек соғу қарастырылған. Коллекторлы-дренажды тізбектеп шыққан су ЮК-4 арқылы тасталады.
Ауыспалы егіс шаруашылықтың орталығы және аудан орталығымен байланыс бұрынғы жолдар арқылы жасалады.
Мелиоративтік жағдайды тексеру үшін суармалы жерде бақылау скважинаның тізбегі қарастырылған.
3. Ауылшаруашылығы дақылдарын суару режимі
3.1. Суару режимін есептейтін тәсілдер
Егіншілік жерді суландыруды жобалаудың негізін құүрайтын ауылшаруашылығы дақылдарын суару режимі. Бұл, топырақта су мен ауаның және қоректік заттың режимін жасау, жердің сортаңдануына жол бермеу, танаптарджа суды барынша, тиімді пайдалануды қамтамасыз етуі керек.
Әр дақылдың суару режимі, табиғаттың жағдайына қарай және нақты, жоспарын өнім алуды қамтамасыз етуі үшін, суармалы территорияның көлемінде дефференциалдануы керек.
Суару режимі жергілікті табиғаттың жағдайына суармалы дақылдардың биологиялық қасиетіне тығыз байланысты болады. Бұл байланыс ауылшаруашылығы дақылдарының дұрыс өсіп дамуына керекті су мен территорияның табиғи ылғалдылығын салыстыра отырып (топырақ суын пайдалануы, жауын-шашынның мөлшері) есептелінеді.
Ауылашруашылық дақылдарының суару режимін анықтағанда төмендегі көрсеткіштерді табу керек:
су тұтыну жиыны (су бетінен және топырақтар бетінен судың булануы);
табиғи ылғалдылықты;
суару мөлшерін;
маусымдық суару мөлшерін;
суару саны және уақыты.
Осы уақытқа дейін суару режимін анықтайтын тәсілдердің бірнешеуі бар, олар:
А.Н. Костяковтың графоаналитикалық әдісі, бұл әдіс топырақ қабатындағы жоғарғы және төменгі ылғалдылықтарды анықтау арқылы су тереңдігін есептеуге негізделген. Бұл әдіспен дақылдардың суару режимін есептеу үшін төменде келтірілгендерді білу керек:
онкүндіктегі суды тұтынудың жиыны мен орта тәуліктігін;
өсу дәуіріндегі дақылдардың суару мөлшерін;
онкүндіктегі топырақтың есепті қабатын;
жауын-шашын мөлшері;
топырақтың есепті қабатындағы ылғалдылық;
осы қабаттағы ППВ;
ауылшаруашылығы дақылдарының өсу дәуірлерінің түсетін мезгілі.
Графоаналитикалық әдісті қолданғанда суару мөлшерін бере отырып, суарудың орта күнін анықтайды, ол күн топырақтың ылғалдылығы графигімен қиысқан жер болады. Суару уақытын (ұзақтығын) бүкіл массивтегі суаруды ұйымдастыруға және шарушылықтағы жұмыстарды ұйымдастыру арқылы анықталады.
Бұл әдіс кейінгі кезде практикада қолдануын тоқтатты десе-де болады.
Екінші әдіс ағайынды Альпатевтердің биоклиматтық әдісі, бұл әдісте дақылдардың биологиялық қасиеттері мен ауа райының қамтамасыз жағдайларын ескере отырып орындалады.
Дипломдық жобада дақылдардың суару режимін анықтау үшін осы әдіс қолданылады.
Үшінші бір әдіс Шаровтың жылулық әдісі. Сонымен қатар әртүрлі теңдеулерді шешу арқылы дақылдардың суару режимін анықтауға болады.
3.2. Ауыл шаруашылығы дақылдарын суару режимінің есебі
Ауыл шаруашылығы дақылдарының суару режімі дегеніміз - суару саны және уақыты, суару мөлшерлері уақыты және тағы басқалардың косындысын айтады.
Дипломдық жобада ауылшаруашылығы дақылдарының суару режімінің есебін ағайынды Алпатъевтердің биоклиматтық әдісі арқылы есептелінеді.
Бұл әдіс басқа әдістерге қарағанда өте дәл, сонымен қатар, гидроэкологиялық жағдайларын ескере отырып, ауыл шаруашылығы дақылдарының биологиялық қасиеттерін де ескереді.
Суару режімі әр дақылға кесте арқылы жүргізіледі. Оны есептеуге керекті құжаттар метеорологиялық станцияның берілгендері.
Ай сайынғы температурасының қосындысын орта тәуліктік температураны сол айдағы күнге көбейту арқылы табады.
Ауа райының ылғалдылық тапшылығын 100-ден сол айдағы ылғалдылықты алып тастау арқылы анықтайды.
∆d = 100 - dcp
Микроклиматтық және дақылдардың биологиялық коэффициенттерін табиғатқа және ай сайынғы температураның қосындысы арқылы 30, 33 кестелерді пайдалана отырып жылулық қисығын тұрғызу арқылы анықтайды.
Әр айдағы суды тұтынудың тапшылығын осы айдағы суды тұтынудың қосындысынантабиғи тұтынатын судың мөлшеріненалып тастау арқылы анықтайды.
∆Е =Ev − (vn+10*Pв+Г),м3га;
мұнда: ev− есепті аудандағы суды тұтынудың қисығы, м3га;
vп − маусымның басындағы топырақтың ылғалдылығы,
дақылдар өсу фазаларында пайдалануы мүмкін, м га;
Рв− вегетациялық мерзімдегі жауын-шашынның мөлшері;
Г −топырақтағы судың капилярлық түтіктер арқылы
дақылдар пайдалануы мүмкін, м3га;
Vn=10*Рн*μ, м3га;
мұнда, Рн−вегетациядан басқа кезеңдегі жауын-шашынның
мөлшері мм;
μ− күзгі-қысқы жауын-шашынды пайдалану коэффициенті.
Г = Ev*gГ ,м3га;
мұнда, gГ − топырақтың капилярлық түтіктері арқылы қолданылатын коэффициенті, топырақ суының деңгейіне, қасиетіне және тамырлар жүйесінің өсіп-өнуіне байланысты. (36[ ])
Дипломдық жобадағы дақылдардың суару режімінің есептері төмендегі З.2.1., 3.2.2., 3.2.3. кестелерінде келтірілген. Осы кестедегі есептеулердің нәтижелері арқылы дақылдардың суару мөлшерлері графиктері тұрғызылады, сурет 3.2.1., 3.2.2., 3.2.3.
3.3. Жасақталған және жасақталмаған гидромодуль графиктері
Гидромодуль дегеніміз −берілген дақылдың 1 гектаржерін суаруға
кететін судың бірлік шығыны,лс*1 га, оны төмендегі формула арқылы
табамыз:
q=α*m86.4*t,лс*1 га;
мұнда: α− әр дақылдың ауыспалы егістегі алатын орны;
т− суару нормасы (мөлшері), м3га;
t− суару ұзақтығы, тәулік.
Гидромодульдің графигі −ауыл шаруашылығы дақылдарын суару режимін график арқылы бейнелеу.
Ауыл шаруашылығы дақылдарын суару режімінің есебін жасау арқылы жасақталмаған гидромодуль графигінің ведомастын толтырады.Осы ведомасть арқылы жасақталмаған гидромодуль графигін тұрғызады.
Жасақталмаған графиктің біраз кемшіліктері бар, олар:
жасақталмаған гидромодуль графигімен ауыл шаруашылығы дақылдарын суаратын болсақ, онда есепті су шығынының мөлшері өте көп болады, бұл жагдайда каналдардың көлденең қималары үлкейеді, бұл каналдарды тұрғызуға керекті қаржының мөлшерін көбейтеді.
мұраптың санының көбеюіне және олардың жұмысы вегетациялық уақытта біркелкі болмауына әкеледі;
каналдардың жұмыс жасау уақыты да бірдей болмайды, алғашқы уақытта бір су шығынымен жұмыс жасаса, келесі уақытта екінші бір су шығынымен жұмыс істеуге тура келеді, бұл каналдардың деформацияға ұшырауына әкеліп соғады,ысытаптың көбейіп кетуі, каналдарды ерте пайдаланудан шығуына әкеледі.
Жоғарыда айтылған кемшіліктерді еске алсақ, дақылдарды жасақталмаған графикпен суаруға болмайтынын түсінеміз, сондықтан жасақталмаған гидромодуль графигін жасақталған түрде келтіру керек.
Жасақтау әдісі төмендегілерді еске ала отырып жүргізілуі керек:
суарылатын күннің ортасын 2-3 күнге өзгерте отырып жүргізуге болады;
суару уақытын 2-3 күнге ерте бастап, 2-3 күнге кешірек аяқтау арқылы;
жасақталмаған гидромодуль графигінің деңгейі 25-30 % төмендеуі керек.
Бұлграфик су шығынының 25-30 % төмендей отырып каналдар мен ғимараттарды тұрғызу және бүкіл ауыспалы жүйені тұрғызудың (25-30 %) бағасын азайтады.
Жасақталған гидромодуль графигінің деңгейін төмендегі формула арқылы анықтауға болады:
q=qн *tнtу , лс*га;
мұнда: qн − жасақталмаған гидромодуль графигі деңгейі;
tнжәне ty − жасақталмаған және жасақталған гидромодуль графиктерінің дақылдарды суару ұзақтығы, тәулік.
Биоклиматтық әдіс бойынша жасақталған гидромодуль графигін есептеу графикті тұрғызбай-ақ табуға болады.
Суды тұтынудың орташа тәуліктегі тапшылығын тапса болды, әр дақылға гидромодуль графигінің есепті деңгейін төмендегі формула арқылытабуға болады:
q=Δln86.4
мұнда: Δln− суды тұтынудың орташа тәуліктік тапшылығы, болмаса дақылдардың керекті суға тәуліктік қажеттілігі, м3га;
∆ln=∆EV
мұнда: ∆EV− онкүндіктегі суды тұтынудың тапшылығы, м3га;
t - онкүндіктегі тәуліктің саны.
Жоғарыдағы көрсетілген формулаларға өздерінің сандарын қою арқылы гидромодуль деңгейін табуға болады.
Есепті кесте арқылы жүргіземіз (3.3.1).
Ауыспалы егістің дақылдарының орташа гидромодуль деңгейін,дақылдардың ауыспалы егістегі алатын орнына байланысты анықтаймыз.
qср=α1*∆ lv186.4+ α2*∆lv286.4+14+αn*∆lvn86.4
мұнда: α1; α2; αn−дақылдардың ауыспалы егістіктегі алатын орындары;
Δlv1;Δlv2;Δlvn;−судытұтынудың орташатәуліктіктапшылығы,м3 га.
Кесте 3.2.1.Өткен жылғы жоңышқаның су тұтыну жиынтығы
мен суландыру мөлшерінің есебі
рн
Есепті көрсеткіштер
Айлар
IV
V
VI
VII
VIII
IX
IV- IX
1.
Ауа температурасы, t °С
10.2
19.9
26.0
29.5
26.5
17.1
3950
12740
0.82
2.
Ауаның қатынасты ылғалдылығы, %
48
45
37
22
32
43
3.
Ауа ылғалдылығының тапшылығы,
%, ∆а
27.7
42.3
63.5
64.7
62.6
37.3
4.
Жауын-шашынның мөлшері, Р, мм
16
4.7
0
0
0.3
0.6
5.
Температура қосындысы, ∑ t
306
923
1703
2617
3438
3950
6.
Булану, Е, м га;
620
1540
2940
3470
2980
1190
7.
Микроклиматтық коэффициент, Ко
0.99
0.85
0.80
0.75
0.75
0.80
8.
Биологиялық коэффициент, Кб
0.78
0.97
0.91
0.91
0.93
1.0
9.
Су тұтыну жиынтығы, EV, м3га;
480
120
2140
2360
2080
950
9280
10.
11.
12.
13.
Активті қабаттағы ылғал алмасу, м
Ылғалдың алмасу қабаттағы өсуі, м
Топырақтағы артық ылғал қорының өсуі, м3 га;
а) қабат бойынша бөліну
б) қабаттың тереңдігіне байланысты өсуі
Су тұтыну тапшылығы, м3 га
а) сәуір-қыркүйек
б) вегетация бойынша
в) жиынтығынан пайызбен
0.9
0.8
920
920
-600
-
-
0.9
0.1
1030
110
513
513
7
1.0
0.1
1150
120
2020
2020
25
1.0
-
1150
-
2360
2360
30
1.0
-
1150
-
2050
2050
26
1.0
-
1150
-
890
890
11
7923
7900
100
Кесте 3.2.2.Бір жылғы жоңышқаның су тұтыну жиынтығы мен суландыру мөлшерінің есебі
рн
Есепті көрсеткіштер
Айлар
IV
V
VI
VII
VIII
IX
IV- IX
1.
Ауа температурасы, t °С
10.2
19.9
26.0
29.5
26.5
17.1
3950
12740
0.82
2.
Ауаның қатынасты ылғалдылығы, %
48
45
37
22
32
43
3.
Ауа ылғалдылығының тапшылығы,
%, ∆а
27.7
42.3
63.5
64.7
62.6
37.3
4.
Жауын-шашынның мөлшері, Р, мм
16
4.7
0
0
0.3
0.6
5.
Температура қосындысы, ∑ t
306
923
1703
2617
3438
3950
6.
Булану, Е, м га;
620
1540
2940
3470
2980
1190
7.
Микроклиматтық коэффициент, Ко
0.99
0.85
0.80
0.75
0.75
0.80
8.
Биологиялық коэффициент, Кб
0.78
0.97
0.91
0.91
0.93
1.0
9.
Су тұтыну жиынтығы, EV, м3га;
480
1270
2140
2360
2080
950
9280
10.
11.
12.
13.
Активті қабаттағы ылғал алмасу, м
Ылғалдың алмасу қабаттағы өсуі, м
Топырақтағы артық ылғал қорының өсуі, м3 га;
а) қабат бойынша бөліну
б) қабаттың тереңдігіне байланысты өсуі
Су тұтыну тапшылығы, м3 га
а) сәуір-қыркүйек
б) вегетация бойынша
в) жиынтығынан пайызбен
0.4
0.4
460
460
-140
-
-
0.5
0.1
575
115
967
967
12
0.6
0.1
690
115
2025
2025
24
0.7
0.1
805
115
2245
2245
28
0.8
0.1
920
115
1935
2050
25
0.8
-
920
-
890
890
11
8060
8060
10
Кесте 3.2.3.Сүрлем жүгерінің су тұтыну жиынтығы мен суландыру мөлшерінің есебі
рн.
Есепті көрсеткіштер
Айлар
IV
V
VI
VII
IV-VII
1.
Ауа температурасы, t 0С
10.2
19.9
26.0
29.5
2.
Ауаның қатынасты ылғалдылығы, %
48
45
37
22
3.
Ауа ылғалдылығының тапшылығы, % ∆а
27.7
42.3
63.5
64.7
4.
Жауын-шашынның мөлшері, Р,мм
16
4.7
0
0
5.
Температура қосындысы, ∑ t
153
770
1550
2454
2454
6.
Булану, Е, м3 га;
600
1540
2940
3470
8570
7.
Микроклиматтық коэффициент, Ко
0.99
0.85
0.80
0.75
8.
Биологиялық коэффициент, Кб
0.50
0.63
0.92
0.87
9.
Су тұтыну қосындылары, Ev, м3 га;
307
825
2160
2260
5552
10.
Активті қабаттағы ылғал алмасу, м;
0.3
0.4
0.5
0.7
11.
Ылғалдың алмасу қабаттағы өсуі, м;
0.3
0.1
0.1
0.2
12.
Топырақтағы артық ылғал қорының өсуі, м3га
а) қабат бойынша бөліну
б) қабат тереңдігіне байланысты өсуі
0.40
366
366
0.50
488
122
0.60
610
122
0.80
854
244
13.
Су тұтыну тапшылығы, м3га
а) сәуір-шілде
б) вегетация бойынша
в) жиынтығынан пайызбен
219
-
-
437
2031
11.5
2038
2038
53.5
2016
1325
35
4491
3800
100
Кесте 3.2.4.Бидайдың су тұтыну жиынтығы мен суландыру мөлшерінің есебі
рн.
Есепті көрсеткіштер
Айлар
IV
V
VI
IV-VI
1.
Ауа температурасы, t 0С
10.2
19.9
26.0
2.
Ауаның қатынасты ылғалдылығы, %
48
45
37
3.
Ауа ылғалдылығының тапшылығы, % ∆а
27.7
42.3
63.5
4.
Жауын-шашынның мөлшері, Р,мм
16
4.7
0
5.
Температура қосындысы, ∑ t
102
719
1500
6.
Булану, Е, м3 га;
600
1540
2940
5080
7.
Микроклиматтық коэффициент, Ко
0.99
0.85
0.80
8.
Биологиялық коэффициент, Кб
0.51
0.77
0.86
9.
Су тұтыну қосындылары, Ev, м3 га;
314
1010
2020
3344
10.
Активті қабаттағы ылғал алмасу, м;
0.3
0.4
0.5
11.
Ылғалдың алмасу қабаттағы өсуі, м;
0.3
0.1
0.1
12.
Топырақтағы артық ылғал қорының өсуі, м3га
а) қабат бойынша бөліну
б) қабат тереңдігіне байланысты өсуі
366
366
488
122
610
122
13.
Су тұтыну тапшылығы, м3га
а) сәуір-шілде
б) вегетация бойынша
в) жиынтығынан пайызбен
-212
-
619
619
24
1899
1899
76
2518
2518
100
Кесте 3.2.5.Дәндік жүгерінің су тұтыну жиынтығы мен суландыру мөлшерінің есебі
рн.
Есепті көрсеткіштер
Айлар
V
VI
VII
IV-VII
1.
Ауа температурасы, t 0С
19.9
26.0
29.5
5110
4443
4400
100
2.
Ауаның қатынасты ылғалдылығы, %
45
37
22
3.
Ауа ылғалдылығының тапшылығы, % ∆а
42.3
63.5
64.7
4.
Жауын-шашынның мөлшері, Р,мм
4.7
0
0
5.
Температура қосындысы, ∑ t
616.5
13970
2311.5
6.
Булану, Е, м3 га;
1540
2940
3470
7.
Микроклиматтық коэффициент, Ко
0.85
0.80
0.75
8.
Биологиялық коэффициент, Кб
0.56
0.85
0.92
9.
Су тұтыну қосындылары, Ev, м3 га;
720
2000
2390
10.
Активті қабаттағы ылғал алмасу, м;
0.2
0.3
0.5
11.
Ылғалдың алмасу қабаттағы өсуі, м;
0.1
0.1
0.2
12.
Топырақтағы артық ылғал қорының өсуі, м3га
а) қабат бойынша бөліну
б) қабат тереңдігіне байланысты өсуі
256
256
385
129
640
255
13.
Су тұтыну тапшылығы, м3га
а) мамыр-шілде
б) вегетация бойынша
в) жиынтығынан пайызбен
427
427
11
1871
1871
41
2145
2142
48
Кесте 3.3.1.Жем-шөп ауыспалы егісінің онкүндіктегі және орташа тәуліктегі су тұтыну тапшылығы мен гидромодулі, м3га
Дақылдар
Ауыс палы егістегі дақылдардың үлесі
Жалпы суару кезеңі
Суару кезеңі декада бойынша
IV
V
VI
VII
VIII
IX
1
2
3
1
2
3
1
2
3
1
2
3
1
2
3
1
2
3
Өткен жылғы жоңышқа
0.165
19.04-30.09
-
-
520.3
47.3
600
60.0
680
68.0
720
72.0
760
76
800
80
800 73.0
720
72
640
58
640
58
440
44
340
34
240
24
Бір жылғы жоңышқа
0.165
06.05-30.09
120
30
400
40
560
51
560
56
640
64
640
64
720
72
720
72
880
80
720
72
640
64
600
54.5
400
40
280
28
120
12
Сүрлем жүгері
0.165
17.05-20.07
-
60
20
320
29
480
48
680
68
880
88
820
82
560
56
-
-
-
-
-
-
-
Дәндік жүгері
0.165
13.05-31.07
-
160
23
360
33
520
52
600
60
720
72
760
76
880
88
400
36
-
-
-
-
-
Бидай
0.340
10.05-30.06
-
260
26
380
34.5
520
52
760
76
580
58
Ауыспалы егіс бойыншаорташасу тұтыну, м3га-
5.0
22.5
38.2
53.2
68.8
68.40
49.5
48.8
31.0
23.8
21.1
18.56
13.58
10.2
6.0
Гидромодуль, лс* 1 га
0.058
0.26
0.34
0.62
0.80
0.79
0.57
0.565
0.36
0.276
0.245
0.215
0.16
0.11
0.007
IV. Ауыл шаруашылығы дақылдарын суару техникасы
4.1. Ауыл шаруашылығы дақылдарын суару әдістерінқабылдауға негіздеу
Дақылдарды суару практикасында, негізінен, үш түрлі тәсілдерді қолданады: жердің бетімен, жаңбырлатып және жердің астымен. Бірінші әдісте су жердің бетімен,жаңбырлатып және жердің бетімен, жүйектер және жолақтар арқылы дақылдарға таралады. Екінші әдісте − арнаулы аппараттар арқылы дақылдарға жердің үстінен шашыратып беріледі, ал үшінші әдісте − топырақтың астымен арнаулы құбырлар арқылы дақылдарға беріледі. Кейбір жағдайларда, бір учаскеде бірнеше әдістерді қолдануы мүмкін − жердің бетімен және жаңбырлатып суару, болмаса жердің астымен және жаңбырлатып суару әдістері.
Дақылдарды суарған кезде әр түрлі әдістер мен тәсілдерді қабылдау үшін, сондай әдіс пен тәсілге жол берілуі керек, ол әдіс дақылдарды суару кезінде жоғары механизмді, суды бөлуді автоматтандыруды және сушылардың өнімділігін арттыратын болуы керек.
Бұндай әдістерді қабылдау, кейбір жағдайда, өте күрделі, себебі олар көп жағдайларға байланысты болады.
Табиғи факторлар. Бұл факторларға кіретіндер, су көзінің жағдайы, массивті сумен қамтамасыз ету, маусымның әр түрлі кезеңінде топырақтың табиғи ылғалдылығының ауа райының құбылмалылығы, ылғалдың булануы, жер бедерінің жағдайы, топырақтың қоректілігі,топырақ суының деңгейі т.б.
Материалды және жұмыс ресурстары. Суармалы жүйені тұрғызу және пайдалану үшін жұмыс күшінің болуы, бұдан басқа да, жаңбырлатқыш және суару машиналары мен қондырғылардың, құрылыс материалдары мен электр қуатының болуы.
Дипломдық жобада, жоғарыда айтылғандардың барлығын ескере отырып, ауыл шаруашылығы дақылдарын суаруды жердің бетімен, жолақтар және жүйектер арқылы жүргізуді қабылдағанбыз.
Жердің бетімен суарғанда топырақтың ылғалдану процесі, жердің бетімен берілген судың топыраққа сіңуі арқылы болады. Ағынды судың топыраққа сіңуі гравитациялық және капиляр түтіктері арқылы (топырақтың) жүргізіледі.
Танаптарға берілген азғантай судың шығыны жолақтармен (жүйектермен) жылжи отырып топыраққа сіңеді. Бұл жағдайда берілген судың шығынын жүйектерде, жолақтарда жылжу жылдамдығы мен судың топыраққа сіңу жылдамдығы бірдей, сондықтан, су топыраққа қалай сіңеді, суару сапалылығының көрсеткіші, судың топыраққа біркелкі сіңуі және ылғалдың бөлінуі − осыған байланысты болады.
И. Д. Кременицкийдің классификациясы бойынша суармалы ауданньң топырағы орташа және әлсіз су ciңipriш топырақтарға жатады. Бұл жүгері дақылдарын (суды тастамай) жүйектеп суаруды, арпа, жоңышқа дақылдарын жолақтап суаруды ұсынады.
4.2. Жер бетімен суарудың тәсілдері мен техникасы
Судың топыраққа ciңyi А. Н. Костяковтың теңдеуімен анықталады, ол теңдеу төменде келтірілген:
Wt=K1tα
мұнда: Wt− берілген нүктедегі белгілі бip (t) уақытындағы судың
топыраққа сіңу жылдамдығы, мсағ;
к 1− бip сағаттағы судың топыраққа сіңу жылдамдығы, мсағ;
t − судьң топыракққа сіңу уақыты, сағ;
α − көсеткіш дәрежесі, 0.2-0.8 аралығында өзгеріп
отырады және топырактың түріне, мінезіне және
алғашқы ылғалдылығына байланысты.
Дақылдардың суару процесі басталғаннан бастап судың топыраққа сіңу жылдамдығының орташа шамасы төменде келтірілген теңдеу арқылы анықталады.
Wcp=Kotα, мсағ;
мұнда: K0− бipiншi сағаттағы судың топыраққа сіңуінің орташа
жылдамдығы, мсағ;
Бұл төмендгі формула арқылы анықталады:
К0=К11-α ,
Белгілі бip уакытта (t) судың топыраққа сіңген қалыңдығын төмендеп формула арқылы анықтайды:
ht= Wcp*t=K0*t1-α , м
4.3. Жолақтап және жүйектеп суару техникасымен элементтерінің есебі
Ауыспалы егістіктегі жүгері ауыл шаруашылығы дақылын жүйектеп суарамыз. Дипломдық жобада уақытша арықтарды танаптарға көлденең сұлба арқылы орналастыру қабылданған, бұл территория еңісіне байланысты алынады.
Дақылдардың түрлеріне, топырақтың механикалық құрамын т.б. байланысты жүйектер: майда − 8-12 см, орташа − 12-16 см, терең − 16-22 см болып бөлінеді. Жүйектердің арасы жоғарыда айтылғандарға байланысты және оларды өңдейтін механизмдерге 45 см мен 1.1 м аралығында болады.
Жолақтар мен жүйектердің ұзындықтары бір-біріне тең немесе есе болып келеді.
Жүйектеп суару негізінен екі түрге бөлінеді:
- жүйектердің соңы ашық;
- жүйектердің соңы жабық-тұйық болып.
Бірінші түрді қабылдаған кезде, топырақтың ылғалдануы, жүйектер мен жүрген судың топыраққа сіңуі арқылы болады. Судың сіңуіне байланысты оның жылдамдығы азаяды, сонымен қатар, жүйектің сағасындағы судың шығыны - да кемиді, сағадан суды қанша бергенімен. Жүйектің сағасынан берілген судың көптеу бөлігі топыраққа сіңбейді, өйткені, ылғалданған аудан аз болады, осыған байланысты топыраққа сіңген судың көлемі ұлғая бастайды.
Жүйектерге су берудің өзі бірнеше түрге бөлінеді: суды қашыртқыға жібермей суару; сағадан берілетін судың мөлшерін өзгертіп отырып арқылы суару.
Дипломдық жобада жүйектің соңы ашық қашыртқыға су жібермейтін түрі қабылданған.
Жүйектеп суару техникасы элементтерінің есебі (қашыртқыға су жібермейтін түрі). Жүйектеп суару техникасының элементтеріне кіретіндер: жүйектің ұзындығы және көлденең қимасы; су шығыны және берілетін уақытта. Бұл элементтерді анықтау үшін жүйектің гидравликалық есебін жүргізу керек. Есеп, судың бірқалыпты қозғалысының теңдеуі арқылы, таңдау әдісімен жүргізеді.
Гидравликалық есепті жүргізу үшін алғашкы құжаттарды қабылдаймыз: жүйектің тереңдігі (hб = ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Су ресурстары және мелиорация кафедрасы
Абайкенов Бақыт Бағдатұлы
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Қызылорда облысы ,Жалағаш ауданы Мәдениет ЖШС-дегі
жем-шөп ауыспалы егістігін жобалау.
5В081000 - Жерді мелиорациялау, баптау және қорғау мамандығы
Алматы 2018
Мазмұны:
беттер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
І. Массивтің табиғи жағдайы
1.1. Климаттық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.2. Жер еңісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.3. Геологиялық және гидрогеологиялық жағдай ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 8
1.4. Топырақ мелиоративтік жағдай ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 8-9
ІІ. Суармалы территорияны ұйымдастыру
2.1. Объектіні тағайындау және ауыл шаруашылығы өндірісін
дамытудың жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10-11
2.2. Суармалы территорияны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12-13
ІІІ. Ауыл шаруашылығы дақылдарын суару режимі
3.1. Суару режимін есептейтін тәсілдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14-15
3.2. Ауыл шаруашылығы дақылдарын суармалау режимінің есебі..15-16
3.3 Жасақталған және жасақталмаған гидромодуль графиктері ... ...16-28
ІV. Ауыл шаруашылығы дақылдарын суару техникасы
4.1. Ауыл шаруашылығы дақылдарын суару әдістерін
қабылдауға негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
4.2. Жер бетімен суарудың тәсілдері мен техникасы ... ... ... ... ... ... .. ... 31
4.3. Жолақтап және жүйектеп суару техникасы
мен элементтерінің есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32-34
4.4. Суармалы учаскені суаруға дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
V. Шаруашылық ішіндегі және шаруашылық аралық
каналдар тізбегі
5.1. Каналдар тізбегінің әр түрлі вариантын жоспарлау ... ... ... ... ... 36-39
5.2. Каналдардың гидравликалық есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .40-42
5.3 Каналдардың ұзына бойғы қимасын су
деңгейімен байланыстыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43
V. Коллекторлы-кәрізді тізбек және топырақты шаюдың есебі
6.1. Топырақ суының режимін болжау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..44-47
6.2. Гидравликалық есеп және коллекторлы дренажды тізбектің
Бойлыққимасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47-49
6.3. Топырақты шаю ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50-51
V. Каналдар тізбегіндегі ғимараттарды жобалау
7.1. Су алатын орынды, суды алудың әр түрлі варианттары.
Сағадағы ғимараттарды таңдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
7.2. Құбырлы су реттегіштің есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..52-54
7.3. Бьефтің қабысу графигі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...56-58
7.4. Тегіс темір қақпаның статистикалық есебі ... ... ... ... ... ... ...59- 60
V. Суармалы жүйелерді техникалық пайдалану
8.1. Шаруашылықтың ішіндегі жүйелерді
пайдалануды ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .61
8.2. Пайдалану шығындары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .62-64
8.3. Су пайдалану жоспары және оны шаруашылықта ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...65-6 8
ІХ. Адамзат өмірін қорғауды қамтамасыз ету
9.1. Еңбекті қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
9.2. Құрылыс механикасын пайдаланғанда жұмыстың
қауіпсіздігін қамтамасыз ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .69 -70
9.3. Өсімдік және жан-жануарларды қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...70-71
9.4. Топырақ энергиясына қарсы және орман
мелиоративтік шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 71
9.5. Жан-жануарлар әлемін қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...71
9.6. Су және жер қорын қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..72
Х. Экономикалық тиімділік ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .73-77
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..78
Вывод ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...79
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .80
Кіріспе
Қазақстан Республикасының климаттық жағдайы ауыл шаруашылығын дамытуға өте қолайлы және осы уақытқа дейін ол ел экономикасында елеулі роль атқарып келеді. Нарық жағдайында ауыл шаруашылығына деген көзқарас қаражат тапшылығы, техникалардың жаңармау салдары, инженерлік жүйедегі жерлерге деген көзқарас әртүрлі болуына байланысты, жоғарыдағы айтылған жағдайларға сәйкес ауыл шаруашылық саласы, оның ішіндегі егіншілік саласы алға дамудың орнына көптеген кедергілерге кездесіп өте ауыр кезеңге тап болды. Суармалы жерлерде агротехникалық шараларды толық егіншілік негізінен салыстырмалы түрде өнімділігіне жоғары мүмкіншілік бар. Сырдария өзені Орталық Азия мен Қазақстандағы ең ірі өзендердің қатарына жатады.
Өзен суларын ауыл шаруашылық салаларына пайдалану, мемлекет араларындағы кейбір қарама-қайшылықтарға байланысты. Өзеннің төменгі ағысындағы орналасқан аудандағы орналасқан аудандарға экономикалық және экологиялық қалыптасып отыр.
Суармалы егістікте суды дұрыс пайдаланбаудың салдарынан және инженерлік жүйедегі элементтерінің су ысырабына жа беруніне байланысты агротехникалық шаралардың суармалы егістікті нашар жүргізілуне байланысты агротехникалық шаралардың суармалы егістікте нашар жүргізуне сәйкес суармалы егістік аймақтарында күрделі экологиялық мелиоративтік жағдайлар қалыптасты.
Сырдария өзенінің жаз айлар ортасында суының күрт төмендеуі облыс көлемінде егілген егіс көлемінің өнімдерін төмендеуіне әкеліп, өзен суының ағысының жылдамдығы нашарлап өзен арнасы барынша тарылды. Қысты күнгі жіберілетін мол суларды Сырдария өзені толық алмау салдарынан елді-мекен тұрғындарына қауіп төну процестері байқалуда. Арал теңізін сақтап қалу, оған берілетін қажетті су мөлшерін ұдайы арттырып отырған жағдайларда ғана іске асады. Бұл жөнінде мамандар арасында пікір-талас ғылыми-практикалық кеңестер жүргізіліп, әртүрлі жобаланып ұсынылады.
Табиғи жағдайы
1.1.Климаты
Жобадағы қарастырылып отырған жем-шөп ауыспалы учаске Сырдария өзенінің сол жағында Мәдениет шаруашылығының территориясында орналасқан.
Территорияның климаттық жағдай күрт өзгергіш, қысқа әрі аязды қысы, ұзақ-та ыстық жазбен ауысады. Аязсыз күндерінің ұзақтығы 170 -180 ге тең.
10 ºС жоғарғы жылылықтың қосындысы 3900 ºС - 4200 ºС дейін тербеледі, осы уақыттатағы жауын-шашынның мөлшері 50-60 мм, ал бір жылғы жауын-шашынның мөлшері 90-130 мм. Жауын-шашынның көпшілігі8 қысқы және көктемгі мезгілде түседі.
Климат жағдайының бір ерекшелігі, ол үнемі, көпшілік уақытта солтүстік-шығыстан соғатын желі. Соққан желдің орташа жылдамдығы 3-5 мс дейін жетеді. Негізгі су артериясы Сырдария өзені болып есептеледі.
Топырақтың қату тереңдігі 0,67-0,97 м дейін жетеді.
Айтылған зонада суармалы егіспен айналысу арқылы дақылдан қалыпты өнім алуға болады.
Топырақ - климаттық жағдайы суармалы жерде барлық дақылдың түрін өндіруге болады.
Метеорологиялық станцияның көрсеткіштері төмендегі кестеде келтірілген. Кесте 1.1.1.
1.2. Жер еңісітігі
Қарастырылып отырған суғармалы егістік жерінің бедері болготолқынды аллювиалды тегістік. Абсолюттік отметкасы 160-158 ортасында тербеледі.
Қазалы метеостанциясының негізгі климаттық көрсеткіштері
Көрсеткіштер
Айлар
Орт.
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Ауаның температурасы
-13,9
-12,2
-4,2
10,2
18,2
23,9
26
23,8
17
7,2
-9
-7,8
8,0
Жауын-шашын
19
20
23
15
14
8
7
8
9
16
23
23
178
Желдің жылдамдығы
4
4,7
4,4
4,4
3,9
3,5
3,3
3,0
2,8
3,0
3,4
3,7
3,7
Ауа ылғалдылығы
74
71
58
36
28
28
28
27
30
41
57
72
46
Судың ауаға ұшуы
142
247
314
337
313
222
337
313
222
117
45
-
1737
1.3. Геологиялық және гидрогеологиялық жағдай
Зерттеліп отырған учаске геологиялық құрылымы жағынан соңғы жылдардағы тасындылардың шөгуінен пайда болған төртінші жастағы және полвагондық шөгінділер.
Соңғы кезде пайда болған төртінші аллювиалды шөгінділердің механикалық құрамы саз, саздақ, құм, құмшауыт болып келеді, қабаты 1-2м-ге дейін.
Одан төмен жоғарғы төртінші аллювиальді шөгінді механикалық құрамы сазбен құм қалыңдығы 2,5м.
Одан төртінші қабатта төменгі төртінші аллювиальді шөгінді механикалық құрамы құм аздап линза түрінде саздар кездесседі, қалыңдығы 55-98м. Одан төмен неогендік шөгінде, механикалық құрамы құм, аздап линза түрінде саз кездеседі, қабат қалыңдығы 88-125м. Одан төмен тереңдікте колеогенді шөгінді.
Саздың түрі ақшыл-сары, қатты барлық қабатта жайылған. Қабаттың қалыңдығы 1-5м арасында тербеледі. Сүзгіштік коэффициенті 0,1мтәул.
Жазғы зерттеулердің кезінде топырақ суының деңгейі 1-2 м-ден 3-5 м-ге тереңдікте кездеседі. Топырақ сулары тұзды, тұздылығы 1-3 гл - 10-35гл дейін және одан да жоғары.
Тұздардың химиялық құрамы хлорлы-сульфатты натрий-магнийлы болып келеді.
Топырақ суының негізгі қорегі Сырдария өзенінен сүзілген сулар болып есептеледі.
Елді-мекенді жерді сумен қамтамасыз ету үшін Арал-Сарыбұлақ су құбыры жүргізілген.
1.4. Топырақтың мелиоративтік жағдайы
Даладағы зерттеулер мен лабораториялық қорытындыларға сүйене отырып, тексеріліп отырған территорияда төмендегі топырақтардың түрлері кездеседі.
Аллювиальді - шалғынды
Шалғынды - батпақты суармалы
Кебірлер
Аллювиальді - шалғынды топырақтар су бөлінетін биіктерде азғаньай массивтерде орналасқан, ауданы 69,5 га, бұл барлық ауданның 8% құрайды. Гумустың құрамы өте аз 0,7 млн. 4% аралығында тербеледі.
Топырақта қоректік элементтер өте төмен, далпы азот, топырақ салмағының - 0,19-0,20 көп емес, жылжымалы фосфордың құрамы 100г топырақта 2,30мгэкв шамасында. Топырақтағы калийдің мөлшері орташа.
Бұл топырақтар салыстырмалы түрде қарағанда өте көп сортаңдалмаған, сонымен қатар, аз тұздалған, орташа және аздап кебіртектері де кездеседі.
Топырақ суының деңгейі 3,5-5,5м тереңдіктерде кездеседі, тұздылығы 3-10гл.
Өсімдік құрамы негізінен ағашты-бұталы және шөптер формациясынан құралған.
Шалғынды батпақты суармалы топырақтар
Бұл топырақтардың ауданы 154 га болмаса барлық ауданның 18% құрайды. Бұлапр тегіс су бөлгіштер мен арналардың төменгі деңгейлерінде орналасқан.
Топырақ суларының деңгейі 4-5м тереңдікте кездеседі. Тұздылығы 10-35 гл аралығында тербеледі.
Топырақта кездесетін өсімдіктер құрамы: ақбас, мия, жантақ және т.б.
Бұл топырақтардың сортаңдылығы әртүрлі өте аз сортаңдылықтан өте көп сотаңдылыққа жетеді.
Механикалық құрамы, жоғарыдағы айтылған топыраққа қарағанда ауырлау.
Кебірлер
Қалған 74% құрайтын топырақтар, кебірлер. Бұл топырақтар барлық жерде жайылған.
Гумус қабатының қалыңдығы 20см-ге дейін жетеді, құрамы 3% дейін.
Топырақта қоректік заттар (элементтер) өте аз төмен (азот, форсфор) ал калий орташа.
Сортаңдықтың түрі хлорлы-сульфатты.
Топырақтың пайда болу қабаты аллювиальді саздақ және сазды топырақтар.
Топырақ сулары 4-5м тереңдікте жаңбыр тұздылығы орташа және күшті.
Өсімдік құрамы өте кедей көпшілігі тұзға төмен беретін түрлері, кермек, мия және т.б.
2.Суармалы территорияны жүйелерді жобалаудың жағдайы
2.1. Ауылшаруашылығы өндірісін дамытудың бағыттары
Дақылдарды шаруашылықтарда ғылыми негізделген ауыспалы-егісте себілетін аудандарда игеру арқылы жүргізуге болады. Бұл жұмысты табиғи және климаттық жағдайға қарап және ауылшаруашылығы өндірісінің экономикалық тиімділігін үзбей өсіру арқылы жасауға болады.
Шаруашылықтың орталығы районның орталығынан 32 шқ., ал облыстың орталығы Қызылорда қаласынан 114 шқ. орналасқан
Жақсы жатқан теміржол бекеті болып облыстың орталығы Қызылорда қаласы болып табылады.
Шаруашылық негізінен ауылшаруашылығы дақылдарын, оның ішінде негізгі дақыл күріш өсірумен айналысады. Қосымша жағдайы мал, оның ішінде ірі-қара малын өсірумен айналысады, оның өзі де қазіргі жағдайда азайып кеткен.
Қазіргі таңда шаруашылықта 4050 га суармалы жер бар, оның барлығы инженерлі дайындалған жерлер.
Кесте 2.1.1. Шаруашылықтың жер қоры келесілер (2011 ж):
рн
Дақылдардың аттары
Егістік ауданы, га
%
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Бидай
Күріш
Дәндік жүгері
Картофель
Овощтар
Бахчалар
Сүрлем жүгері
Көп жылдық жоңышқа
Бір жылдық жоңышқа
Жиыны
400
2350,0
40,0
5,0
2,0
3,0
330,0
500,0
420,0
4050,0
9,88
58,02
0,99
0,12
0,05
0,07
8,15
12,35
10,37
100
Шаруашылықтың бағытын ескере отырып, яғни: мал . Елді-мекенді картофель, овощтармен қамтамасыз ету үшін жобада жем-шөп аусыпалы егістігін қарастырып отырамыз.
Орташа жылдық ауылшаруашылық дақылдарының өнімі және жиналған өнімнің мөлшері төмендегі кестеде келтірілген.
Кесте 2.1.2. Өнім және жиналған астық (2011ж).
рн
Дақылдар
Өнім, цга
Жиналған ас тық, ц
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Бидай
Күріш
Дәндік жүгері
Картофель
Овощтар
Бахчалар
Сүрлем жүгері
Бір жылдық жоңышқа
Өткен жылғы жоңышқа
15,4
35,2
28,0
39,6
75,5
190,0
284,0
19,0
35,0
617,9
8272,0
112,0
19,8
151,0
57,0
9381,0
823,0
1750,0
Өнімнің төмендегі егілген дақылдардың өзіндік құнының жоғарылығының түсіндіру, негізінен суармалы жердің мелиоративтік жағдайының қанағаттандырарсыздығы және шаруашылықтағы қолданылып жүрген агротехникалық деңгейінің төмендігіне байланысты.
Жоғарыда айтылғандай шаруашылық қосымша мал, оның ішінде ірі қара малын өсірумен айналысады.
Төмендегі кестеде мал басы, өнімділігі және жиналған өнімнің көлемі келтірілген.
Кесте 2.1.3. Мал басы өнімділігі
рн
Малдың түрлері
Саны
Өнім түрі
Өнімділігі
Өндірісті өнімдер
1.
2. 3.
4.
Ірі-қара (сиыр)
Байланған жас мал
Жылқылар
Жастары
500
1971
168
93
Сүт
Ет
Қымыз
Еті
1482
61,0
-
-
755,7
150,9
-
-
Мал өнімділігі төменгі деңгейде, негізгі себебі мал - азығындық дақылдармен қамтамасыз етуінің төмендігі және жоғарғы сапасы керекті ассортименттерінің жоқтығы.
Қазіргі уақытта шаруашылықтың балансында төмендегі көрсетілген техникалар бар:
Шынжыр табанды тракторлар - 18;
Дөңгелекті - 63;
Егін оратын комбайндар - 80.
2.2. Суармалы территорияны ұйымдастыру
Жобадағы жем-шөп аусыпалы егісі айналымға шабындық ретінде кіргізіледі, ауыл шарушылығының дақылдары тасымалға жіберілмейді.
Жобадағы суармалы аудан төмендегідей:
брутто ауданы - 304 га, нетто ауданы - 281 га жерді пайдалану коэффициенті - 0,71%.
Мал басын жем-шөппен қамтамасыз етуде, жем-шөп ресурстарының сапасы, құнары үлкен орын алады.
Жем-шөп өндіруде көңілді негізінен жем-шөп бірлігінің шығуына бұру керек, микроэлементтерге, витаминдерге, минералдық заттарға, сонымен қатар жем-шөпті қорытуының жағдайының жоғарылығына көңіл аударған жөн. Даладағы жем-шөп өндірісінде негізгі экономикалық көрсеткіш өнім және жоғарғы көлемде жем-шөп бірлігін алуда және 1 га жерден шыққан өнімнің қорытылуы.
Жоғарыда айтылғандарға жету үшін негізгі орындалатын роль жем-шөп ауыспалы егісін кіргізу және игеру басым саналады.
Жобалайтын учаскеде төмендегі келтірілген схема ұсынылады (дақылдарды ауыстыру схемасы)
Бидаймен араластырылып егілген жоңышқа
2.,3.,4. - өткен жылғы жоңышқа
5. Дәндік жүгері
6. Бидай
7. Сүрлем жүгері
Ұсынылған көкөніс, жем-шөп ауыспалы егісі Қызылорда массивінің оң жағалауындағы ауыл шаруашылығы дақылдарына арналған.
Жерді игеруге берілген комплексті тапсырмаға сай.
Таңдалған учаскенің территориясы бұрын ауылшаруашылығы дақылдары егілген жер. Өткеннен қалған іздер, бұрын ескі, ұзын және ретсіз жасалған каналдар.
Бұрынғы каналдарды пайдалану мүмкін емес, себебі, жобаға сәйкес келмейді.
Ауыспалы егіс орналасқан территорияда солтүстік-батыс ьағытында соғатын жел көбірек, сондықтан негізгі ағаш отырғызу сыртқы шекарада 4 қатарлы, жалпы ауданы 13,8 га жүргізіледі.
Кесте 2.2.1.
IV
V
VI
VII
VIII
IX
t, ºC
10.2
19.9
26.0
29.5
26.5
17.1
q, %
48
45
37
22
32
43
p, мм
16
4.7
0
0
0.3
0.6
Топырақ - мелиоративтік жағдайын қамтамасыз ету үшін, жем-шөп ауыспалы егісін егу үшін массивте коллекторлы-дренажды тізбек соғу қарастырылған. Коллекторлы-дренажды тізбектеп шыққан су ЮК-4 арқылы тасталады.
Ауыспалы егіс шаруашылықтың орталығы және аудан орталығымен байланыс бұрынғы жолдар арқылы жасалады.
Мелиоративтік жағдайды тексеру үшін суармалы жерде бақылау скважинаның тізбегі қарастырылған.
3. Ауылшаруашылығы дақылдарын суару режимі
3.1. Суару режимін есептейтін тәсілдер
Егіншілік жерді суландыруды жобалаудың негізін құүрайтын ауылшаруашылығы дақылдарын суару режимі. Бұл, топырақта су мен ауаның және қоректік заттың режимін жасау, жердің сортаңдануына жол бермеу, танаптарджа суды барынша, тиімді пайдалануды қамтамасыз етуі керек.
Әр дақылдың суару режимі, табиғаттың жағдайына қарай және нақты, жоспарын өнім алуды қамтамасыз етуі үшін, суармалы территорияның көлемінде дефференциалдануы керек.
Суару режимі жергілікті табиғаттың жағдайына суармалы дақылдардың биологиялық қасиетіне тығыз байланысты болады. Бұл байланыс ауылшаруашылығы дақылдарының дұрыс өсіп дамуына керекті су мен территорияның табиғи ылғалдылығын салыстыра отырып (топырақ суын пайдалануы, жауын-шашынның мөлшері) есептелінеді.
Ауылашруашылық дақылдарының суару режимін анықтағанда төмендегі көрсеткіштерді табу керек:
су тұтыну жиыны (су бетінен және топырақтар бетінен судың булануы);
табиғи ылғалдылықты;
суару мөлшерін;
маусымдық суару мөлшерін;
суару саны және уақыты.
Осы уақытқа дейін суару режимін анықтайтын тәсілдердің бірнешеуі бар, олар:
А.Н. Костяковтың графоаналитикалық әдісі, бұл әдіс топырақ қабатындағы жоғарғы және төменгі ылғалдылықтарды анықтау арқылы су тереңдігін есептеуге негізделген. Бұл әдіспен дақылдардың суару режимін есептеу үшін төменде келтірілгендерді білу керек:
онкүндіктегі суды тұтынудың жиыны мен орта тәуліктігін;
өсу дәуіріндегі дақылдардың суару мөлшерін;
онкүндіктегі топырақтың есепті қабатын;
жауын-шашын мөлшері;
топырақтың есепті қабатындағы ылғалдылық;
осы қабаттағы ППВ;
ауылшаруашылығы дақылдарының өсу дәуірлерінің түсетін мезгілі.
Графоаналитикалық әдісті қолданғанда суару мөлшерін бере отырып, суарудың орта күнін анықтайды, ол күн топырақтың ылғалдылығы графигімен қиысқан жер болады. Суару уақытын (ұзақтығын) бүкіл массивтегі суаруды ұйымдастыруға және шарушылықтағы жұмыстарды ұйымдастыру арқылы анықталады.
Бұл әдіс кейінгі кезде практикада қолдануын тоқтатты десе-де болады.
Екінші әдіс ағайынды Альпатевтердің биоклиматтық әдісі, бұл әдісте дақылдардың биологиялық қасиеттері мен ауа райының қамтамасыз жағдайларын ескере отырып орындалады.
Дипломдық жобада дақылдардың суару режимін анықтау үшін осы әдіс қолданылады.
Үшінші бір әдіс Шаровтың жылулық әдісі. Сонымен қатар әртүрлі теңдеулерді шешу арқылы дақылдардың суару режимін анықтауға болады.
3.2. Ауыл шаруашылығы дақылдарын суару режимінің есебі
Ауыл шаруашылығы дақылдарының суару режімі дегеніміз - суару саны және уақыты, суару мөлшерлері уақыты және тағы басқалардың косындысын айтады.
Дипломдық жобада ауылшаруашылығы дақылдарының суару режімінің есебін ағайынды Алпатъевтердің биоклиматтық әдісі арқылы есептелінеді.
Бұл әдіс басқа әдістерге қарағанда өте дәл, сонымен қатар, гидроэкологиялық жағдайларын ескере отырып, ауыл шаруашылығы дақылдарының биологиялық қасиеттерін де ескереді.
Суару режімі әр дақылға кесте арқылы жүргізіледі. Оны есептеуге керекті құжаттар метеорологиялық станцияның берілгендері.
Ай сайынғы температурасының қосындысын орта тәуліктік температураны сол айдағы күнге көбейту арқылы табады.
Ауа райының ылғалдылық тапшылығын 100-ден сол айдағы ылғалдылықты алып тастау арқылы анықтайды.
∆d = 100 - dcp
Микроклиматтық және дақылдардың биологиялық коэффициенттерін табиғатқа және ай сайынғы температураның қосындысы арқылы 30, 33 кестелерді пайдалана отырып жылулық қисығын тұрғызу арқылы анықтайды.
Әр айдағы суды тұтынудың тапшылығын осы айдағы суды тұтынудың қосындысынантабиғи тұтынатын судың мөлшеріненалып тастау арқылы анықтайды.
∆Е =Ev − (vn+10*Pв+Г),м3га;
мұнда: ev− есепті аудандағы суды тұтынудың қисығы, м3га;
vп − маусымның басындағы топырақтың ылғалдылығы,
дақылдар өсу фазаларында пайдалануы мүмкін, м га;
Рв− вегетациялық мерзімдегі жауын-шашынның мөлшері;
Г −топырақтағы судың капилярлық түтіктер арқылы
дақылдар пайдалануы мүмкін, м3га;
Vn=10*Рн*μ, м3га;
мұнда, Рн−вегетациядан басқа кезеңдегі жауын-шашынның
мөлшері мм;
μ− күзгі-қысқы жауын-шашынды пайдалану коэффициенті.
Г = Ev*gГ ,м3га;
мұнда, gГ − топырақтың капилярлық түтіктері арқылы қолданылатын коэффициенті, топырақ суының деңгейіне, қасиетіне және тамырлар жүйесінің өсіп-өнуіне байланысты. (36[ ])
Дипломдық жобадағы дақылдардың суару режімінің есептері төмендегі З.2.1., 3.2.2., 3.2.3. кестелерінде келтірілген. Осы кестедегі есептеулердің нәтижелері арқылы дақылдардың суару мөлшерлері графиктері тұрғызылады, сурет 3.2.1., 3.2.2., 3.2.3.
3.3. Жасақталған және жасақталмаған гидромодуль графиктері
Гидромодуль дегеніміз −берілген дақылдың 1 гектаржерін суаруға
кететін судың бірлік шығыны,лс*1 га, оны төмендегі формула арқылы
табамыз:
q=α*m86.4*t,лс*1 га;
мұнда: α− әр дақылдың ауыспалы егістегі алатын орны;
т− суару нормасы (мөлшері), м3га;
t− суару ұзақтығы, тәулік.
Гидромодульдің графигі −ауыл шаруашылығы дақылдарын суару режимін график арқылы бейнелеу.
Ауыл шаруашылығы дақылдарын суару режімінің есебін жасау арқылы жасақталмаған гидромодуль графигінің ведомастын толтырады.Осы ведомасть арқылы жасақталмаған гидромодуль графигін тұрғызады.
Жасақталмаған графиктің біраз кемшіліктері бар, олар:
жасақталмаған гидромодуль графигімен ауыл шаруашылығы дақылдарын суаратын болсақ, онда есепті су шығынының мөлшері өте көп болады, бұл жагдайда каналдардың көлденең қималары үлкейеді, бұл каналдарды тұрғызуға керекті қаржының мөлшерін көбейтеді.
мұраптың санының көбеюіне және олардың жұмысы вегетациялық уақытта біркелкі болмауына әкеледі;
каналдардың жұмыс жасау уақыты да бірдей болмайды, алғашқы уақытта бір су шығынымен жұмыс жасаса, келесі уақытта екінші бір су шығынымен жұмыс істеуге тура келеді, бұл каналдардың деформацияға ұшырауына әкеліп соғады,ысытаптың көбейіп кетуі, каналдарды ерте пайдаланудан шығуына әкеледі.
Жоғарыда айтылған кемшіліктерді еске алсақ, дақылдарды жасақталмаған графикпен суаруға болмайтынын түсінеміз, сондықтан жасақталмаған гидромодуль графигін жасақталған түрде келтіру керек.
Жасақтау әдісі төмендегілерді еске ала отырып жүргізілуі керек:
суарылатын күннің ортасын 2-3 күнге өзгерте отырып жүргізуге болады;
суару уақытын 2-3 күнге ерте бастап, 2-3 күнге кешірек аяқтау арқылы;
жасақталмаған гидромодуль графигінің деңгейі 25-30 % төмендеуі керек.
Бұлграфик су шығынының 25-30 % төмендей отырып каналдар мен ғимараттарды тұрғызу және бүкіл ауыспалы жүйені тұрғызудың (25-30 %) бағасын азайтады.
Жасақталған гидромодуль графигінің деңгейін төмендегі формула арқылы анықтауға болады:
q=qн *tнtу , лс*га;
мұнда: qн − жасақталмаған гидромодуль графигі деңгейі;
tнжәне ty − жасақталмаған және жасақталған гидромодуль графиктерінің дақылдарды суару ұзақтығы, тәулік.
Биоклиматтық әдіс бойынша жасақталған гидромодуль графигін есептеу графикті тұрғызбай-ақ табуға болады.
Суды тұтынудың орташа тәуліктегі тапшылығын тапса болды, әр дақылға гидромодуль графигінің есепті деңгейін төмендегі формула арқылытабуға болады:
q=Δln86.4
мұнда: Δln− суды тұтынудың орташа тәуліктік тапшылығы, болмаса дақылдардың керекті суға тәуліктік қажеттілігі, м3га;
∆ln=∆EV
мұнда: ∆EV− онкүндіктегі суды тұтынудың тапшылығы, м3га;
t - онкүндіктегі тәуліктің саны.
Жоғарыдағы көрсетілген формулаларға өздерінің сандарын қою арқылы гидромодуль деңгейін табуға болады.
Есепті кесте арқылы жүргіземіз (3.3.1).
Ауыспалы егістің дақылдарының орташа гидромодуль деңгейін,дақылдардың ауыспалы егістегі алатын орнына байланысты анықтаймыз.
qср=α1*∆ lv186.4+ α2*∆lv286.4+14+αn*∆lvn86.4
мұнда: α1; α2; αn−дақылдардың ауыспалы егістіктегі алатын орындары;
Δlv1;Δlv2;Δlvn;−судытұтынудың орташатәуліктіктапшылығы,м3 га.
Кесте 3.2.1.Өткен жылғы жоңышқаның су тұтыну жиынтығы
мен суландыру мөлшерінің есебі
рн
Есепті көрсеткіштер
Айлар
IV
V
VI
VII
VIII
IX
IV- IX
1.
Ауа температурасы, t °С
10.2
19.9
26.0
29.5
26.5
17.1
3950
12740
0.82
2.
Ауаның қатынасты ылғалдылығы, %
48
45
37
22
32
43
3.
Ауа ылғалдылығының тапшылығы,
%, ∆а
27.7
42.3
63.5
64.7
62.6
37.3
4.
Жауын-шашынның мөлшері, Р, мм
16
4.7
0
0
0.3
0.6
5.
Температура қосындысы, ∑ t
306
923
1703
2617
3438
3950
6.
Булану, Е, м га;
620
1540
2940
3470
2980
1190
7.
Микроклиматтық коэффициент, Ко
0.99
0.85
0.80
0.75
0.75
0.80
8.
Биологиялық коэффициент, Кб
0.78
0.97
0.91
0.91
0.93
1.0
9.
Су тұтыну жиынтығы, EV, м3га;
480
120
2140
2360
2080
950
9280
10.
11.
12.
13.
Активті қабаттағы ылғал алмасу, м
Ылғалдың алмасу қабаттағы өсуі, м
Топырақтағы артық ылғал қорының өсуі, м3 га;
а) қабат бойынша бөліну
б) қабаттың тереңдігіне байланысты өсуі
Су тұтыну тапшылығы, м3 га
а) сәуір-қыркүйек
б) вегетация бойынша
в) жиынтығынан пайызбен
0.9
0.8
920
920
-600
-
-
0.9
0.1
1030
110
513
513
7
1.0
0.1
1150
120
2020
2020
25
1.0
-
1150
-
2360
2360
30
1.0
-
1150
-
2050
2050
26
1.0
-
1150
-
890
890
11
7923
7900
100
Кесте 3.2.2.Бір жылғы жоңышқаның су тұтыну жиынтығы мен суландыру мөлшерінің есебі
рн
Есепті көрсеткіштер
Айлар
IV
V
VI
VII
VIII
IX
IV- IX
1.
Ауа температурасы, t °С
10.2
19.9
26.0
29.5
26.5
17.1
3950
12740
0.82
2.
Ауаның қатынасты ылғалдылығы, %
48
45
37
22
32
43
3.
Ауа ылғалдылығының тапшылығы,
%, ∆а
27.7
42.3
63.5
64.7
62.6
37.3
4.
Жауын-шашынның мөлшері, Р, мм
16
4.7
0
0
0.3
0.6
5.
Температура қосындысы, ∑ t
306
923
1703
2617
3438
3950
6.
Булану, Е, м га;
620
1540
2940
3470
2980
1190
7.
Микроклиматтық коэффициент, Ко
0.99
0.85
0.80
0.75
0.75
0.80
8.
Биологиялық коэффициент, Кб
0.78
0.97
0.91
0.91
0.93
1.0
9.
Су тұтыну жиынтығы, EV, м3га;
480
1270
2140
2360
2080
950
9280
10.
11.
12.
13.
Активті қабаттағы ылғал алмасу, м
Ылғалдың алмасу қабаттағы өсуі, м
Топырақтағы артық ылғал қорының өсуі, м3 га;
а) қабат бойынша бөліну
б) қабаттың тереңдігіне байланысты өсуі
Су тұтыну тапшылығы, м3 га
а) сәуір-қыркүйек
б) вегетация бойынша
в) жиынтығынан пайызбен
0.4
0.4
460
460
-140
-
-
0.5
0.1
575
115
967
967
12
0.6
0.1
690
115
2025
2025
24
0.7
0.1
805
115
2245
2245
28
0.8
0.1
920
115
1935
2050
25
0.8
-
920
-
890
890
11
8060
8060
10
Кесте 3.2.3.Сүрлем жүгерінің су тұтыну жиынтығы мен суландыру мөлшерінің есебі
рн.
Есепті көрсеткіштер
Айлар
IV
V
VI
VII
IV-VII
1.
Ауа температурасы, t 0С
10.2
19.9
26.0
29.5
2.
Ауаның қатынасты ылғалдылығы, %
48
45
37
22
3.
Ауа ылғалдылығының тапшылығы, % ∆а
27.7
42.3
63.5
64.7
4.
Жауын-шашынның мөлшері, Р,мм
16
4.7
0
0
5.
Температура қосындысы, ∑ t
153
770
1550
2454
2454
6.
Булану, Е, м3 га;
600
1540
2940
3470
8570
7.
Микроклиматтық коэффициент, Ко
0.99
0.85
0.80
0.75
8.
Биологиялық коэффициент, Кб
0.50
0.63
0.92
0.87
9.
Су тұтыну қосындылары, Ev, м3 га;
307
825
2160
2260
5552
10.
Активті қабаттағы ылғал алмасу, м;
0.3
0.4
0.5
0.7
11.
Ылғалдың алмасу қабаттағы өсуі, м;
0.3
0.1
0.1
0.2
12.
Топырақтағы артық ылғал қорының өсуі, м3га
а) қабат бойынша бөліну
б) қабат тереңдігіне байланысты өсуі
0.40
366
366
0.50
488
122
0.60
610
122
0.80
854
244
13.
Су тұтыну тапшылығы, м3га
а) сәуір-шілде
б) вегетация бойынша
в) жиынтығынан пайызбен
219
-
-
437
2031
11.5
2038
2038
53.5
2016
1325
35
4491
3800
100
Кесте 3.2.4.Бидайдың су тұтыну жиынтығы мен суландыру мөлшерінің есебі
рн.
Есепті көрсеткіштер
Айлар
IV
V
VI
IV-VI
1.
Ауа температурасы, t 0С
10.2
19.9
26.0
2.
Ауаның қатынасты ылғалдылығы, %
48
45
37
3.
Ауа ылғалдылығының тапшылығы, % ∆а
27.7
42.3
63.5
4.
Жауын-шашынның мөлшері, Р,мм
16
4.7
0
5.
Температура қосындысы, ∑ t
102
719
1500
6.
Булану, Е, м3 га;
600
1540
2940
5080
7.
Микроклиматтық коэффициент, Ко
0.99
0.85
0.80
8.
Биологиялық коэффициент, Кб
0.51
0.77
0.86
9.
Су тұтыну қосындылары, Ev, м3 га;
314
1010
2020
3344
10.
Активті қабаттағы ылғал алмасу, м;
0.3
0.4
0.5
11.
Ылғалдың алмасу қабаттағы өсуі, м;
0.3
0.1
0.1
12.
Топырақтағы артық ылғал қорының өсуі, м3га
а) қабат бойынша бөліну
б) қабат тереңдігіне байланысты өсуі
366
366
488
122
610
122
13.
Су тұтыну тапшылығы, м3га
а) сәуір-шілде
б) вегетация бойынша
в) жиынтығынан пайызбен
-212
-
619
619
24
1899
1899
76
2518
2518
100
Кесте 3.2.5.Дәндік жүгерінің су тұтыну жиынтығы мен суландыру мөлшерінің есебі
рн.
Есепті көрсеткіштер
Айлар
V
VI
VII
IV-VII
1.
Ауа температурасы, t 0С
19.9
26.0
29.5
5110
4443
4400
100
2.
Ауаның қатынасты ылғалдылығы, %
45
37
22
3.
Ауа ылғалдылығының тапшылығы, % ∆а
42.3
63.5
64.7
4.
Жауын-шашынның мөлшері, Р,мм
4.7
0
0
5.
Температура қосындысы, ∑ t
616.5
13970
2311.5
6.
Булану, Е, м3 га;
1540
2940
3470
7.
Микроклиматтық коэффициент, Ко
0.85
0.80
0.75
8.
Биологиялық коэффициент, Кб
0.56
0.85
0.92
9.
Су тұтыну қосындылары, Ev, м3 га;
720
2000
2390
10.
Активті қабаттағы ылғал алмасу, м;
0.2
0.3
0.5
11.
Ылғалдың алмасу қабаттағы өсуі, м;
0.1
0.1
0.2
12.
Топырақтағы артық ылғал қорының өсуі, м3га
а) қабат бойынша бөліну
б) қабат тереңдігіне байланысты өсуі
256
256
385
129
640
255
13.
Су тұтыну тапшылығы, м3га
а) мамыр-шілде
б) вегетация бойынша
в) жиынтығынан пайызбен
427
427
11
1871
1871
41
2145
2142
48
Кесте 3.3.1.Жем-шөп ауыспалы егісінің онкүндіктегі және орташа тәуліктегі су тұтыну тапшылығы мен гидромодулі, м3га
Дақылдар
Ауыс палы егістегі дақылдардың үлесі
Жалпы суару кезеңі
Суару кезеңі декада бойынша
IV
V
VI
VII
VIII
IX
1
2
3
1
2
3
1
2
3
1
2
3
1
2
3
1
2
3
Өткен жылғы жоңышқа
0.165
19.04-30.09
-
-
520.3
47.3
600
60.0
680
68.0
720
72.0
760
76
800
80
800 73.0
720
72
640
58
640
58
440
44
340
34
240
24
Бір жылғы жоңышқа
0.165
06.05-30.09
120
30
400
40
560
51
560
56
640
64
640
64
720
72
720
72
880
80
720
72
640
64
600
54.5
400
40
280
28
120
12
Сүрлем жүгері
0.165
17.05-20.07
-
60
20
320
29
480
48
680
68
880
88
820
82
560
56
-
-
-
-
-
-
-
Дәндік жүгері
0.165
13.05-31.07
-
160
23
360
33
520
52
600
60
720
72
760
76
880
88
400
36
-
-
-
-
-
Бидай
0.340
10.05-30.06
-
260
26
380
34.5
520
52
760
76
580
58
Ауыспалы егіс бойыншаорташасу тұтыну, м3га-
5.0
22.5
38.2
53.2
68.8
68.40
49.5
48.8
31.0
23.8
21.1
18.56
13.58
10.2
6.0
Гидромодуль, лс* 1 га
0.058
0.26
0.34
0.62
0.80
0.79
0.57
0.565
0.36
0.276
0.245
0.215
0.16
0.11
0.007
IV. Ауыл шаруашылығы дақылдарын суару техникасы
4.1. Ауыл шаруашылығы дақылдарын суару әдістерінқабылдауға негіздеу
Дақылдарды суару практикасында, негізінен, үш түрлі тәсілдерді қолданады: жердің бетімен, жаңбырлатып және жердің астымен. Бірінші әдісте су жердің бетімен,жаңбырлатып және жердің бетімен, жүйектер және жолақтар арқылы дақылдарға таралады. Екінші әдісте − арнаулы аппараттар арқылы дақылдарға жердің үстінен шашыратып беріледі, ал үшінші әдісте − топырақтың астымен арнаулы құбырлар арқылы дақылдарға беріледі. Кейбір жағдайларда, бір учаскеде бірнеше әдістерді қолдануы мүмкін − жердің бетімен және жаңбырлатып суару, болмаса жердің астымен және жаңбырлатып суару әдістері.
Дақылдарды суарған кезде әр түрлі әдістер мен тәсілдерді қабылдау үшін, сондай әдіс пен тәсілге жол берілуі керек, ол әдіс дақылдарды суару кезінде жоғары механизмді, суды бөлуді автоматтандыруды және сушылардың өнімділігін арттыратын болуы керек.
Бұндай әдістерді қабылдау, кейбір жағдайда, өте күрделі, себебі олар көп жағдайларға байланысты болады.
Табиғи факторлар. Бұл факторларға кіретіндер, су көзінің жағдайы, массивті сумен қамтамасыз ету, маусымның әр түрлі кезеңінде топырақтың табиғи ылғалдылығының ауа райының құбылмалылығы, ылғалдың булануы, жер бедерінің жағдайы, топырақтың қоректілігі,топырақ суының деңгейі т.б.
Материалды және жұмыс ресурстары. Суармалы жүйені тұрғызу және пайдалану үшін жұмыс күшінің болуы, бұдан басқа да, жаңбырлатқыш және суару машиналары мен қондырғылардың, құрылыс материалдары мен электр қуатының болуы.
Дипломдық жобада, жоғарыда айтылғандардың барлығын ескере отырып, ауыл шаруашылығы дақылдарын суаруды жердің бетімен, жолақтар және жүйектер арқылы жүргізуді қабылдағанбыз.
Жердің бетімен суарғанда топырақтың ылғалдану процесі, жердің бетімен берілген судың топыраққа сіңуі арқылы болады. Ағынды судың топыраққа сіңуі гравитациялық және капиляр түтіктері арқылы (топырақтың) жүргізіледі.
Танаптарға берілген азғантай судың шығыны жолақтармен (жүйектермен) жылжи отырып топыраққа сіңеді. Бұл жағдайда берілген судың шығынын жүйектерде, жолақтарда жылжу жылдамдығы мен судың топыраққа сіңу жылдамдығы бірдей, сондықтан, су топыраққа қалай сіңеді, суару сапалылығының көрсеткіші, судың топыраққа біркелкі сіңуі және ылғалдың бөлінуі − осыған байланысты болады.
И. Д. Кременицкийдің классификациясы бойынша суармалы ауданньң топырағы орташа және әлсіз су ciңipriш топырақтарға жатады. Бұл жүгері дақылдарын (суды тастамай) жүйектеп суаруды, арпа, жоңышқа дақылдарын жолақтап суаруды ұсынады.
4.2. Жер бетімен суарудың тәсілдері мен техникасы
Судың топыраққа ciңyi А. Н. Костяковтың теңдеуімен анықталады, ол теңдеу төменде келтірілген:
Wt=K1tα
мұнда: Wt− берілген нүктедегі белгілі бip (t) уақытындағы судың
топыраққа сіңу жылдамдығы, мсағ;
к 1− бip сағаттағы судың топыраққа сіңу жылдамдығы, мсағ;
t − судьң топыракққа сіңу уақыты, сағ;
α − көсеткіш дәрежесі, 0.2-0.8 аралығында өзгеріп
отырады және топырактың түріне, мінезіне және
алғашқы ылғалдылығына байланысты.
Дақылдардың суару процесі басталғаннан бастап судың топыраққа сіңу жылдамдығының орташа шамасы төменде келтірілген теңдеу арқылы анықталады.
Wcp=Kotα, мсағ;
мұнда: K0− бipiншi сағаттағы судың топыраққа сіңуінің орташа
жылдамдығы, мсағ;
Бұл төмендгі формула арқылы анықталады:
К0=К11-α ,
Белгілі бip уакытта (t) судың топыраққа сіңген қалыңдығын төмендеп формула арқылы анықтайды:
ht= Wcp*t=K0*t1-α , м
4.3. Жолақтап және жүйектеп суару техникасымен элементтерінің есебі
Ауыспалы егістіктегі жүгері ауыл шаруашылығы дақылын жүйектеп суарамыз. Дипломдық жобада уақытша арықтарды танаптарға көлденең сұлба арқылы орналастыру қабылданған, бұл территория еңісіне байланысты алынады.
Дақылдардың түрлеріне, топырақтың механикалық құрамын т.б. байланысты жүйектер: майда − 8-12 см, орташа − 12-16 см, терең − 16-22 см болып бөлінеді. Жүйектердің арасы жоғарыда айтылғандарға байланысты және оларды өңдейтін механизмдерге 45 см мен 1.1 м аралығында болады.
Жолақтар мен жүйектердің ұзындықтары бір-біріне тең немесе есе болып келеді.
Жүйектеп суару негізінен екі түрге бөлінеді:
- жүйектердің соңы ашық;
- жүйектердің соңы жабық-тұйық болып.
Бірінші түрді қабылдаған кезде, топырақтың ылғалдануы, жүйектер мен жүрген судың топыраққа сіңуі арқылы болады. Судың сіңуіне байланысты оның жылдамдығы азаяды, сонымен қатар, жүйектің сағасындағы судың шығыны - да кемиді, сағадан суды қанша бергенімен. Жүйектің сағасынан берілген судың көптеу бөлігі топыраққа сіңбейді, өйткені, ылғалданған аудан аз болады, осыған байланысты топыраққа сіңген судың көлемі ұлғая бастайды.
Жүйектерге су берудің өзі бірнеше түрге бөлінеді: суды қашыртқыға жібермей суару; сағадан берілетін судың мөлшерін өзгертіп отырып арқылы суару.
Дипломдық жобада жүйектің соңы ашық қашыртқыға су жібермейтін түрі қабылданған.
Жүйектеп суару техникасы элементтерінің есебі (қашыртқыға су жібермейтін түрі). Жүйектеп суару техникасының элементтеріне кіретіндер: жүйектің ұзындығы және көлденең қимасы; су шығыны және берілетін уақытта. Бұл элементтерді анықтау үшін жүйектің гидравликалық есебін жүргізу керек. Есеп, судың бірқалыпты қозғалысының теңдеуі арқылы, таңдау әдісімен жүргізеді.
Гидравликалық есепті жүргізу үшін алғашкы құжаттарды қабылдаймыз: жүйектің тереңдігі (hб = ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz