Құрама-жем өндірудің технологиялық үрдістерін зерттеу

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Ауыл Шаруашылығы Министрлігі

Қазақ ұлттық аграрлық университеті

Жұман Н.И.

Құрама-жем өндірудің технологиялық үрдістерін зерттеу

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

мамандығы 5В072800 - Қайта өңдеу өндірістерінің технологиясы

Алматы 2018
МАЗМҰНЫ

бет

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

АНЫҚТАМАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Құрама жем кәсіпорындары шығаратын өнімдердің жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Құрама жем рецептісі және оны қолдану реті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 Құрама жем жасауда қолданылатын шикізаттар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...

2 негізгі БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

2.1 Құрама жем өндірісінің технологиялық үдерістері ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
2.2 Құрама жем өндірісінде технологиялық үдерісті ұйымдастыру және жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Премикс өндірісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.4 Акуызды-витаминді қосымша өндірісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.5 Карбамидті концентрат өндірісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

Бұл дипломдық жұмыста келесі стандарттар қолданылды:

МЕМСТ 9267-68 Шошқаларға арналған құрама жем концентраттары. Техникалық шарттар
МЕМСТ 13299-71 Еметін торайларға арналған құрама жем концентраттары. Техникалық шарттар
МЕМСТ 9265-72 Жұмыс жылқыларға арналған құрама жем концентраттары. Техникалық шарттар
МЕМСТ 13496.8-72 Құрама жем. Ұнтақтау ірілігін және жабайы өсімдіктердің ұнтақталмаған дәндерін анықтау әдістері
МЕМСТ 10386-72 Қояндар және су тышқаныдарға арналған құрама жем концентраттары. Техникалық шарттар
МЕМСТ 13496.12-75 Құрама жем. Жалпы қышқылдығын анықтау әдістері
МЕМСТ 13496.13-75 Құрама жем. Иісін, нан қорлары зиянкестермен зақымдануын анықтау әдістері
МЕМСТ 21669 76 Құрама жем. Терминдер мен анықтамалар
МЕМСТ 21904-76 Асыл тұқымды биелерге арналған түйіршіктелген құрама жем концентраты. Техникалық шарттар
МЕМСТ 22841-77 Жаттықтыратын және спорттық жылқыларға арналған түйіршіктелген құрама жем концентраттары. Техникалық шарттар
МЕМСТ 13496.0-80 Құрама жем, шикізат. Сынамаларды іріктеу әдістері
МЕМСТ 10199-81 Қойларға арналған құрама жем концентраттары. Техникалық шарттар
МЕМСТ 13496.9-96 Құрама жем. Құрамындағы металл-магнитті қоспаларды анықтау әдістері
МЕМСТ Р 51550-2000 Шошқаларға арналған құрама жем концентраттары. Жалпы техникалық шарттар
МЕМСТ 31482-2012 Құрама жем. Альдегидтер анықтау әдісі
МЕМСТ 28256-89 Сауын биелерге арналған құрама жем концентраттары. Техникалық шарттар
МЕМСТ 22842-88 Бордақыланатын жылқыларға арналған түйіршіктелген құрама жем концентраты. Техникалық шарттар
МЕМСТ 9268-2015 Ірі қара мал үшін құрама жем концентраттары. Техникалық шарттар

АНЫҚТАМАЛАР

Бұл дипломдық жұмыста келесі анықтамалар қолданылды:

Ақуызды-витаминді қосымша (АВҚ) - қажетті дәрежеге дейін ұнтақталған жоғары ақуызды жемдік азық пен микроқосымшалардың біркелкі қоспасы. Ол құрама жем өндіру үшін қолданылады.
Премикс - биологиялық белсенді заттардан (антибиотик, витаминдер, микроэлементтер және т.б.) тұратын микроқосымшалар мен толықтырғыштың біркелкі ұнтақталған қоспасы. Ол құрама жем немесе ақуызды-витаминді қосымшаны байыту үшін қолданылады.
Шашыранды құрама жем - біркелкі ұнтақталған өнім күйінде болады. Шашыранды құрама жем дайындағанда шикізатты бөтен қоспалардан тазалап, қауыздайды (қауызды дақылды) және ұнтақтайды. Осылай дайындалған құрауыштар мөлшерленіп, араластырылады.
Брикеттелген құрама жем - бұл биологиялық дұрыс пішіндегі және белгілі өлшемдегі тақта күйіндегі өнім. Мысалы, сегізбұрыш пішіндегі брикеттер, ұзындығы - 160-170 мм, ені - 70-80 мм, қалыңдығы (биіктігі) - 30-60 мм болады. Оны дайындау үшін ұнтақталған құрауыштардың қоспасын дайындайды, алынған сусымалы масса арнайы араластырғышқа түседі, оған бір мезгілде мөлшерленген меласса да түседі. Ұнтақталған құрауыштар мен мелассадан тұратын қоспа сығымдағышта брикеттеледі, Кейбір брикеттелген құрама жемге ұнтақталған пішен мен сабан қосылады.
Түйіршіктелген құрама жем - белгілі пішін мен өлшемдегі тығыз түйірлерден тұратын сусымалы масса. Әдетте: белгілі диаметр мен биіктіктегі кішкене цилиндр күйінде болады. Түйіршік жасау үшін екі әдіс - құрғақ және сулы қолданылады. Түйіршіктелген құрама жем көбінесе тоған балықтары мен терілі аңдар үшін пайдалы.
Толық құнарлы құрама жем - малдың қоректік, минералдық және биологиялық белсенді заттарға деген кажеттілігін толық қамтамасыз ететін өнім. Тәуліктік жемдік рацион мөлшерінде толық құнарлы құрама жеммен құсты азықтандыруда оған қосымша басқа азық беру қажет емес. Бұл құрама жемді негізінен құсқа арнап шығарады.
Құрама жем концентраты - протеин, минералды заттар мен микроқосымшаны көп сақтайды, мал (құс) рационына қосымша енгізіліп, оны толық құнарлы азықтандыруға арналған азық. Оған ірі, шырынды азықтар және әртүрлі өндірістердің (қант қызылшасы, сыра, спирт және т.б.) қалдықтары қосылады.
Карбамидті концентрат - карбамид, ұнтақталған дән мен бентониттің біркелкі қоспасын экструдерде өңдеу арқылы алынатын қиыршық күйіндегі өнім. Карбамидті концентратты күйісті малға арналған құрама жем, Авқ және жем қоспасында қолданады.

КІРІСПЕ

Құрама жем өнеркәсібі - жергілікті агроөндірістік кешендердің маңызды бөлігі болып саналады. Олардың жұмыс істеуі мал шаруашылығы өнімдерін жергілікті өндірушілердің нақты қызығушылықтарымен, өндіріс жоспарымен және ет, сүт, жұмыртқа, жүн және басқа өнімдер дайындаумен тығыз.
Ғылыми негізделген азықтандыруды ұйымдастыруда ауыл шаруашылығы малдарын азықтандыру мәліметтері негізінде құрылған құрама жемнің маңызы зор.
Жеке азықтар (дән, кебек, күнжара, пішен, сабан, балық ұны және т.б.) немесе біртекті қоспалар (сұлы немесе сұлы ұны, бидай немесе бидай кебегі) малдың қоректік заттарға деген қажеттілігін толық қамтамасыз ете алмайды. Өйткені бұл қоспаға кіретін қоректік заттардың құрамы біртекті және организмге қажетті ақуыз, минералды тұздар, витаминдер, аминқышқылдарының толық жиынтығын сақтай алмайды. Соның нәтижесінде бұндай азықпен азықтандырылған малдар өнімділіктің қажетті мөлшерін бере алмай, дамуы тежеліп, өміршеңдігі төмендеп, көп ауырады.
Жеке азықтарды әртүрлі қатынас пен үйлесімде қолдану толық құнды рационды жасауға мүмкіндік береді. Бұл жағдайда бір азықтағы кажетті қоректік заттардың жетіспеген мөлшері басқа азықтар арқылы толықтырылып, соның нәтижесінде құрама жемнің қоректік құндылығы жоғары болады. Құрамалы рационды құрауыштарды алдын ала дайындамай, яғни тазалау, кептіру, ұнтақтау, жылумен өңдеусіз қолдану мүмкін емес.
Сонымен, құрама жем дегеніміз - ғылыми негізделген рецепт бойынша дайындалып, малдың толық құнды азықтандырылуын қамтамасыз ететін әртүрлі жем қоспасы мен микроқосымшаның тазаланған және қажетті ірілікке дейін ұнтақталған біркелкі қоспасы.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - құрама жем өндірудің технологиялық үрдістерін зерттеу.
Осы мақсатты орындау үшін келесі міндеттер орындалуы керек:
oo зерттеу тақырыбы бойынша әдеби шолу жасау;
oo құрама жем өндірсіндегі шикізатты қабылдау, сақтау және өндіріске жіберуін зерттеу;
oo шикізатты органикалық, минералдық және металды-магнитті қоспадан тазарту әдістерін зерттеу;
oo тазартылған шикізатты ұнтақтау әдістерін зерттеу;
oo ұнтақталған өнімді елеу әдістерін зерттеу;
oo мөлшершлеу және араластыру әдістерін зерттеу;
oo түйіршіктеу әдістерін зерттеу;
oo құрама жем өндірсінде технологиялық үрдістерді ұйымдастыруын және жүргізуін зерттеу;
oo премикс, ақуызды-витаминді қосымша және карбамидті концентрат өндірісін зерттеу.
1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ

1.1 Құрама жем кәсіпорындары шығаратын өнімдердің жалпы сипаттамасы

Мал азығында қолданылатын өнім жемдік азық деп аталады.
Ауыл шаруашылығы малдарына арналған жемдік азықтарға өсімдік және минералтекті азықтар жатады. Сонымен қатар, мал рационына минералды заттар мен ынталандыратын қоспалар енгізіледі. Азық өзінің шығу тегі, консистенциясы мен қоректілігіне байланысты мына топтарға бөлінеді:
oo ірі;
oo шырынды;
oo жасыл;
oo құнарлы;
oo минералды;
oo басқа өндіріс қалдықтары.
Ірі азыққа пішен, сабан, топан, ағаш азықтары, ал шырындыға (қыстық) - сүрлем, пішендеме, тамыржемістілер, картоп, бақшалық дақылдар; жасылға (жаздық шырынды) - шөптер, шөпті және жемісті дақылдар; құнарлыға - әртүрлі дәндік дақылдар, дәнді өңдеуде алынатын қалдықтар мен жанама өнімдер, тамақ өндірісінің әртүрлі саласының қалдықтары мен құрғақ жанама өнімдер; минералдыға - ас тұзы, бор, әктас және т.б. әртүрлі; өндіріс қалдықтарына - қант қызылшасы, спирт, сыра және басқа өндірістердің жаңа қалдықтары (келтірілмеген) жатады [1].
Азықтың қоректік заттарының қолданылуының ең көп тиімділігіне малды азықтың кейбір түрі немесе біртекті азық қоспасымен емес, құрамалы жеммен азықтандыруда қол жеткізеді.
Құрама жем дайындауда алуан шикізат түрлері қолданылады.
Шикізат - құрама жем зауыттарында құрама жем құрауышын дайындауда қолданылатын жемдік азық.
Микроқосымшалар - бұл малдың өсуі мен өнімділігін ынталандыратын биологиялық белсенді заттар: витаминдер (А1, В2, РР және т.б.), микроэлементтер (кобальт, мыс, йод және т.б.), антибиотиктер мен басқа да құрама жем құрамына ең аз мөлшерде (10мг - 100г дейін 1 т құрама жемде) кіретін заттар [2].
Құрама жеммен азықтандырғанда мал, құс, терілі аң мен балықтың өнімділігі әжептәуір жоғарылайды, яғни ол малдан ең көп өсім, жұмыртқалайтын тауықтан ең көп жұмыртқа мөлшері алынады, сүттің сапасы жақсарып, сауылатын сүт мөлшерін көбейтуге ықпал етеді.
Кейбір зауыттарда құрама жемге енгізу үшін ақуызды-витаминді қосымша (АВҚ) мен премикс жасалынады [3].
Ақуызды-витаминді қосымша (АВҚ) - қажетті дәрежеге дейін ұнтақталған жоғары ақуызды жемдік азық пен микроқосымшалардың біркелкі қоспасы. Ол құрама жем өндіру үшін қолданылады.
Премикс - биологиялық белсенді заттардан (антибиотик, витаминдер, микроэлементтер және т.б.) тұратын микроқосымшалар мен толықтырғыштың біркелкі ұнтақталған қоспасы. Ол құрама жем немесе ақуызды-витаминді қосымшаны байыту үшін қолданылады.
Премикс толықтырғышы - микроқосымшалардың дұрыс таралуына қажетті орта ретінде қолданылып, премикстің құрама жемде араласуының ең жоғарғы тиімділігін қамтамасыз ететін құрама жем құрауышы. Негізінен премикс толықтырғышы ретінде бидай кебегі көп қолданылады [4].
Физикалық күйіне байланысты құрама жемнің келесі түрлері болады: шашыранды, түйіршіктелген, брикеттелген және галет күйінде.
Шашыранды құрама жем - біркелкі ұнтақталған өнім күйінде болады. Шашыранды құрама жем дайындағанда шикізатты бөтен қоспалардан тазалап, қауыздайды (қауызды дақылды) және ұнтақтайды. Осылай дайындалған құрауыштар мөлшерленіп, араластырылады.
Брикеттелген құрама жем - бұл биологиялық дұрыс пішіндегі және белгілі өлшемдегі тақта күйіндегі өнім. Мысалы, сегізбұрыш пішіндегі брикеттер, ұзындығы - 160-170 мм, ені - 70-80 мм, қалыңдығы (биіктігі) - 30-60 мм болады. Оны дайындау үшін ұнтақталған құрауыштардың қоспасын дайындайды, алынған сусымалы масса арнайы араластырғышқа түседі, оған бір мезгілде мөлшерленген меласса да түседі. Ұнтақталған құрауыштар мен мелассадан тұратын қоспа сығымдағышта брикеттеледі, Кейбір брикеттелген құрама жемге ұнтақталған пішен мен сабан қосылады [5].
Түйіршіктелген құрама жем - белгілі пішін мен өлшемдегі тығыз түйірлерден тұратын сусымалы масса. Әдетте: белгілі диаметр мен биіктіктегі кішкене цилиндр күйінде болады. Түйіршік жасау үшін екі әдіс - құрғақ және сулы қолданылады. Түйіршіктелген құрама жем көбінесе тоған балықтары мен терілі аңдар үшін пайдалы.
Түйіршіктелген жемді ұнтақтау арқылы тағы бір дайын өнім - құрама жем қиыршығын алады. Оны жас балапаңдарға, балықтарға арнап дайындайды. Түйіршіктелген және брикеттелген құрама жемдер тасымалдау, сақтау мен азықтаңдыруда қолайлы болып саналады.
Өзінің құрамы мен жемдік құндылығы бойынша құрама жем екі негізгі топқа: толық құнарлы құрама жем мен құрама жем концентратына бөлінеді.
Толық құнарлы құрама жем - малдың қоректік, минералдық және биологиялық белсенді заттарға деген кажеттілігін толық қамтамасыз ететін өнім. Тәуліктік жемдік рацион мөлшерінде толық құнарлы құрама жеммен құсты азықтандыруда оған қосымша басқа азық беру қажет емес. Бұл құрама жемді негізінен құсқа арнап шығарады [6].
Құрама жем концентраты - протеин, минералды заттар мен микроқосымшаны көп сақтайды, мал (құс) рационына қосымша енгізіліп, оны толық құнарлы азықтандыруға арналған азық. Оған ірі, шырынды азықтар және әртүрлі өндірістердің (қант қызылшасы, сыра, спирт және т.б.) қалдықтары қосылады.
Құрама жем концентраты да шашыранды, брикеттелген және түйіршіктелген түрде дайындалады. Оны негізінен ірі қара малға, шошқаға, қояндарға және басқа малдарға арнап шығарады.
Құрама жем өндірісінде ақуыздың тапшылығына байланысты карбамидті концентрат қолданылуда.
Карбамидті концентрат - карбамид, ұнтақталған дән мен бентониттің біркелкі қоспасын экструдерде өңдеу арқылы алынатын қиыршық күйіндегі өнім. Карбамидті концентратты күйісті малға арналған құрама жем, Авқ және жем қоспасында қолданады [7].
Қазіргі уақытта құрама жем ауылшаруашылығы малдары мен құстарының барлық түрлеріне, терілі аңдар мен балықтарға, иттерге арнап шығарылуда.
Ірі қара, жылқы, құс, қоян, тоғандық тұқы балықтарына арнап және сонымен қатар мал мен құстың жасы, қолданылу бағытын есепке алып құрама жемнің алуан түрлері шығарылады.

1.2 Құрама жем рецептісі және оны қолдану реті

Барлық құрама жем зауытта жасалынып, бекітілген рецепт бойынша дайындалады. Рецепт - бұл өнімді шығару формуласы. Оны ауылшаруашылығы малдарын азықтандырудағы көпжылдық ғылыми және тәжірибелік зерттеулер негізінде жасайды. Сонымен қатар малдың түрі, физиологиялық жағдайы, өнімділік бағыты мен генетикалық мүмкінділігі ескеріледі [8].
Барлық рецептті мына факторларды есепке алып құрастырады: малдың (құстың немесе балықтың) түрі, жасы, өсірілу бағыты, құрауышты ең көп енгізу мөлшері, малдың асқорыту органдарын тітіркендіретін улы заттардың енгізілетін мөлшері, дәмі ащы заттарды сақтайтын құрауыштарды құрама жемге енгізудің белгіленген шектік нормасы.
Бұл факторларды есепке алу себебі мынадай. Малдың, құстың, балықтың қоректік, минералдық заттарға және витаминдерге деген қажеттілігі мен әртүрлі заттарды қорыту коэффициенті әртүрлі. Әртүрлі малдардың қоректік заттарға деген қажеттілігі бірдей емес, сондықтан олар оны әртүрлі қорытады. Мысалы, ірі қара мен жылқы клетчатканы шошқаға қарағанда жақсы қорытады. Өз кезегінде ірі қара мен сүтті малдың клетчатканы қорыту коэффициенті жылқыға қарағанда жоғары. Сондықтан ірі қараға арналған құрама жем рецебіне клетчатканы көп мөлшерде сақтайтын құрауыштарды: қабықты дән, кебек және т.б. көп пайыз енгізуге болады [9].
Әртүрлі жастағы мал (құс) әртүрлі заттарды бірдей қорытпайды, сонымен қатар өсіп келе жатқан организмнің ересек, қалыптасқан организмге қарағанда қажеттілігі бөлек.
Жас малға арналған құрама жем рецепт бойынша қоректік құндылығы жоғары, клетчатка мөлшері төмен, витамин және басқа да биологиялық белсенді заттарды көп сақтауы қажет. Мысалы: еметін торайлардың 100 кг құрама жемінде жемдік бірлік 105 кем емес, 1 ж.б. 140 г кем емес қорытылатын протеин және 6 % аспайтын шикі клетчатка болуы қажет. Ал майлы кондицияға дейін бордақылайтын шошқаға арналған 100 кг құрама жемде, кем дегенде 85 ж.б., 90 г қорытылатын протеин (1 ж.б.), ал клетчатка 10 % дейін жіберіледі [10].
Осыны есепке алып, жас малға арналған құрама жемде рецепт бойынша дәнді қабықсыз енгізу керек, өйткені қабық клетчатканы көп сақтайды.
Жас малға арналған құрама жемге өсіп келе жатқан организмдегі сүйектің дұрыс қалыптасуы үшін минералды заттардан кальций көбірек қажет.
Бір түрдегі және жастағы мал мен құстың өсірілу бағыты да әртүрлі. Мысалы, үйрек аналық бағыттағы немесе бордақылайтын, ал жылқы жұмыстық немесе жорғалық болуы мүмкін [11].
Толық құнарлы құрама жемге арналған рецепті құрастырғанда мынаны ескеру қажет, олар мал (құс) рационына толық сәйкес келіп, жоғары өнімділігін, сапаны, мал (құстың) жақсы денсаулығы мен бірлік өнімдегі қоректік заттардың төменгі шығынын қамтамасыз етуі қажет.
Қолдануға ыңғайлы болу үшін құрама жемнің барлық рецептерін мал мен құстың түрін есепке алып нөмірлейді. Әр түрге белгіленген ондық бойынша мына нөмірлерді береді (1 кесте):

1 кесте
Құрама жем рецептерінің нөмірленуі

Малдын түрі

Рецептін нөмірі
Тауықтар
1-9
Күркетауықтар
10-19
Үйректер
20-29
Қаздар
30-39
Баска құстар (мысьш тауығы, көгершіндер)
40-49
Шошқалап
50-59
Ірі кара
60-69
Жылқы

70-79
Қой

80-89
Қояндар мен сазкұндыздао
90-99
Терілі аңдар (кара күміс түсті түлкі, ақ түлкі)
100-109
Балықтар

110-119
Продуценттер мен лабораториялық жануарлар
120-129

Белгіленген ондық рецепт деңгейінде малдардың өндірістік топтары бойынша реттік нөмірлерін береді (2 кесте).
Рецепті екі санмен белгілеп, сызықша қойып жазады. Бірінші сан - мал мен құстың түрі мен тобын, ал екінші - осы өндірістік топқа арналған рецептің реттік нөмірі (рецепт нұсқасы).
Әртүрлі құрама жемдерді индекспен белгілейді: концентратты - К, толық құнарлы - Т және т.б. Индексті рецепттің нөмірін білдіретін санның алдына қояды. Мысалы, ТҚ - 1-13 мынаны білдіреді: жұмыртқалайтын тауықтарға арналған толық құнарлы құрама жем (олар бірінші топта тұр), ал рецептің нөмірі он үш [12].
Ақуызды-витаминді қосымша (АВҚ) рецептерін де осындай құрама жемге арналған белгіленген нөмірлермен, бірақ ондық мәндерден кейін АВҚ әріптік мәндерін қосу арқылы белгілейді. Мысалы №60-1 АВҚ рецебі - сауылатын сиырларға арналған ақуызды-витаминді қосымшаны білдіреді.
Премикстің әр рецебіне құрама жемнің осы премикс енгізілетін мақсатын есепке алатын шифр қойылады. Премикстің (П) әріптік мәні П сандық шифрдың алдына қойылады. Мысалы, П2-1 рецебі - 1- 60 күндік жас құсқа арналған премиксті, ал П5-1 - 1-30 күндік еттік балапандарға арналған премиксті білдіреді [13].
Карбамидті концентраттың (КК) әр рецебіне КК әрпі мен нөмірден тұратын шифр қойылады.

2 кесте
Мал мен құстың өндірістік тобы мен түрі бойынша рецептерінің реттік нөмірлері

Рецептің нөмірі
Ауылшаруашылығы малдары мен құстарының түрлері мен топтары
1
2
Тауықтар
1
Жұмыртқалайтын тауықтар
2
1-30 күндік балапандар
3
31-90 күндік жас тауықтар
4
91-150 күндік жас тауыктар
5
5-30 күндік еттік балапандар (бройлер балапандары)
6
31-56 күндік еттік балапандар
7
121-180 күндік жас тауық
8
Әтештер
Күркетауықтар
10
Жұмыртқалайтын күркетауықтap
11
1-14 күндік күркетауық балапандары
12
15-60 күндік балапандар
13
61-120 күндік жас күркетауық
14
121-180 күндік жас күркетауық
15
Күркетауық (қоразы)

2 кестенің жалғасы

1
2
Үйректер
20
Жұмыртқалайтын үйректер
21
1-20 күндік балапандар
22
21-55 күндік үйрек балапандары
23
56-150 күндік жас үйрек
Қаздар
30
1-20 күндік каз балапандары
31
21-65 күндік каз балапандары
32
Ересек және жұмыс жас каздары
Шошқалар
50
Еметін торайлар
51
2-4 айлық торайлар
52
4-8 айлық жас жұмыс шошқалары
53
Бірінші кезеңдегі буаз мегежіндер
54
Екінші кезендегі буаз және емізетін мегежіндер
55
Шошкалар (етке бордақылау)
56
Шошқалар (беконды бордақылау)
57
Өндіруші қабандар
Ірі қара
60
Сауын сиырлар
61
Сүтті сиырлар
62
1-6 айлық бұзаулар
63
6-12 айлық бұзаулар
64
12-18 айлык торпақ
65
Ірі кара(бордақылайтын)
66
Өндіруші бұқалар
Жылқылар
70
Жұмыстық
71
Жорғалык және спорттық
Қойлар
80
Буаз және емізетін аналык саулықтар (ересек қой)
81
4 айға дейінгі жас қой
82
Койлар (бордақылайтын)
83
4 айдан жоғарғы жас қой
84
Өндіруші-қошқарлар

2 кестенің жалғасы

1
2
85
Аналық ешкілер
86
Лактар
87
Өндіруші текелер
Қояндар
90
Ересек кояндар
91
Жұмыстық жас қояндар
92
Бордақылайтын жас қояндар
94
Ересек сазқұндыз
95
Жас сазқұндыз
Балықтар
110
Тоғандық балықтар: 1 жасқа дейінгі, жұмыстық, өндірушілер
111
Тауарлы 2-3 жастық тұқы балығы

Әрбір рецепте мыналар көрсетілген: малдың өндірістік тобы, түрі мен нөмірі; стандарттың нөмірі, соның негізінде осы премикске, құрама жемге енгізілетін әр құрауыштың атауы, оның пайыз бойынша көрсетілген мөлшері; құрама жемге енгізілетін микроқосымша, витаминдер, антибиотиктердің аталуы және 1 т құрама жемдегі олардың граммен белгіленген (витаминдер кейде ХБ) мөлшері [14].
Құрама жем зауытындағы рецепті сол зауыттағы жоспарлық тапсырмаға сәйкес және шикізаттардың бар мөлшерін есепке алып таңдайды.
Шикізаттың бір түрін екінші бір түрімен алмастырғанда мына негізгі ереже сақталуы қажет: өзара алмастырылатын құрауыштар қоректілігі мен минералдық құрамы жағынан ұқсас болуы керек, алмастырылатын құрауыш мөлшерінің қатынасы енгізілетін құрауыш мөлшеріне 1:1 болуы керек; бір құрауышты басқаға ауыстырғанда бір дақылдан алынған шикізатты құрама жемге енгізудің шектік нормасы сақталынуы қажет; малдың (құстың) белгілі түріне арналған құрауыштарды енгізудің ең көп нормасы мен кейбір шикізаттарды енгізудің шектік мөлшері ескерілуі қажет [10].
Құрауыштарды алмастырғанда құрама жемнің қоректілігі мен минералды құрамын нақтылы қолданылатын шикізатты есепке алып есептейді.
Нұсқауға сәйкес өзара алмастырылатын құрауыштардың тізімі төменде берілген (3 кесте).
Қазіргі уақытта құрама жем дайындау үшін шикізаттың жаңа түрлері қолданылуда. Мысалы, ағаш жапырағы, жүзім сабағының вегетативті қалдықтары, қазтамақ, насыбайгүл өсімдіктерінің ұндары, қауырсын ұны, т.б.

3 кесте
Өзара алмастырылатын құрауыштардың тізімі

№
Құрауыштар
Алмастырылатын құрауыштар
1
2
3
1
Дәнді дақылдар, жүгері дәні, бидай, арпа, сұлы, тары, қонақ жүгері
Өзара алмастырылады
2
Бұршақ дақылдары, асбұршақ, қытай бұршақ, жемдік бұршақ, алколоидсыз бөрі бұршақ
Өзара алмастырылады
3
Дәнді және бұршақты дақылдардың дәндері
Біраттас дақылдардың ұншығы, сөгі, құрғақ жүгері азықтары - малға арналған
4
Кебек
Жемдік ұншықпен алмастырылады
5
Бидай кебегі
Ірі қара мен қойға арналған (бұзау мен қозыдан басқа) құрама жемде қара бидай кебегімен алмастырылады
6
Күнбағыс, қытай бұршақ, зығыр, арахис күнжарасы мен шроттары
Өзара алмастырылады
7
Қара сора күнжарасы мен шроты
Жас ірі қара, сүтті сиырлар, ересек қой, тоғандық балықтарға арналған құрама жемге күнжара мен шроттың баска түрлерінің орнына енгізіледі
8
Мақта күнжарасы мен шроты
Бос госсиполды сақтау мөлшерін ескеріп күнжара мен шроттың басқа түрлерінің орнына енгізіледі
9
Малтекті азықтар - балық, қан, ет, шаян ұндары, құрғақ көк сүт
Өзара алмастырылады (малтекті протеиннің мөлшерін есепке алып)
10
Жемдік ашытқы
Балық, етті сүйек, ет, қан ұндарының орнына (ондағы протеин мөлшерін есепке алып)
11
Минералды азық - бор, сүйек үлутас ұндары
Өзара алмастырылады
12
Сүйек ұны, жемдік преципитат
Өзара алмастырылады

Құрама жемнің сапа көрсеткіштері
Рецепті құрастырғаннан кейін белгілі уақытта май жиналуы немесе малдың өнімділігін сипаттайтын жемнің қоректілігін есептейді. Ірі қара, жылқы мен шошқаға құрама жемнің жалпы қоректік құндылығын 100 кг құрама жемге қатысты жемдік бірлік бойынша есептейді [10].
Жемдік бірлік - барлық азықтың қоректілітін олардың жалпы қоректілігінің қатынасымен шартты түрде белгілейді және ол 1 кг сұлыға тең. Яғни, жемдік бірлікке жақсы сападағы натурасы 450-480 гл, ылғалдылығы 13 % 1 кг сұлының жалпы қоректілігі қабылданған. Демек, 1 ж.б. жалпы қоректілігі ірі қараның шамамен 150 г май жинауымен өлшенеді [12].
Шикі протеиннің массалық үлесі - құрама жемнің ақуыздық қоректілігінің нақтылы көрсеткіші болып табылады. Оны шығарылатын құрама жемнің әр партиясында химиялық жолмен анықтап, пайызбен белгілейді.
Шикі клетчатканын массалық үлесі - құрама жемнің құраушы бөліктерінің ең қиын қорытылатын бөлігі. Ол пайызбен белгіленеді.
Алмасу қуаты. Құстарға, балықтарға арналған құрама жемдегі қоректілік құрама жем қуатының калориясынан алмасу өнімдері мен бөлінетін қуатты шегеру арқылы алынатын айырма арқылы анықталады. Алмасу қуатын 100 г құрама жемдегі килокалория (ккал) арқылы белгілейді. Бұл көрсеткіш терілі андарға (құндыз, сазқұндыз, түлкі) арналған құрама жемді бағалауда қолданылады.
Басқа көрсеткіштер. Барлық рецептердегі міндетті көрсеткіштерге: кальций, натрий, фосфор, лизин, метионин, цистин мөлшерлерін анықтау жатады. Кейбір көрсеткіштерді есептеу арқылы, ал басқасын химиялық әдіспен анықтайды.
Барлық құрама жемдердің сапасы мемлекеттік стандарт бойынша қадағаланады.
Құрама жемнің әр партиясын талдаудан өткізеді.

1.3 Құрама жем жасауда қолданылатын шикізаттар

Құрама жем, АВҚ, премикс және басқа өнімдер өндіру үшін құрама жем өндірісінде шикізаттардың жүзден астам түрлері қолданылады. Шикізаттарды шартты түрде 3 топқа бөлуге болады: өсімдік, малтекті, химиялық және микробиологиялық текті.
Бұл топтар ауыл шаруашылығы малдарына арналған құрама жемнің негізін құрайды, соның ішінде 70-90 % - бұл дәнді және бұршақты дақылдар.
Жемдік өнімдер мен қосымшалар құрама жем құрамында қолданылғанда сапасы жоғары болуы, сұрыбы біріншіден төмен болмауы керек.
Құрама жем өндірісінде қандай да бір шикізат түрінің қолдануға жарамдылығы туралы мәселені шешуде оның қоректілігі мен биологиялық толық құндылығын ғана зерттеп қоймай, міндетті түрде олардағы ауыр металдар тұздарының мөлшері мен зарарлығын тексереді, бактериалдық және саңырауқұлақтық өсу деңгейін, физикалық-химиялық қасиеттерін, тасымалдау және сақтау кезендеріндегі қабілеті мен тұрақтылығын да зерттейді. Әр шикізат түріне лайықты ұжымдармен келісілген нормативті-техникалық құжат дайындайды [13].
Құрама жем өндірісіндегі шикізат қорларының құрылымы топырақ-климаттық жағдайы, шикізат дайындайтын өндіріс саласының даму деңгейіне, құрама жем түрлері мен басқа факторларға байланысты.
ТМД елдерінде шикізаттың негізгі қорын дәнді дақылдар, оның ішінде арпа мен бидай құрайды. Сонымен қатар сұлы, жүгері, қонақ жүгері, тары, т.б. қолданылады. Дәннің қосынды мөлшері 1 т құрама жемде 65-70 % құрайды.
Бұршақ дақылдарынан асбұршақ, жемдік бұршақ, бөрі бұршақ, ноқат және басқа да ақуызға бай дақылдардың мөлшері - 2-5 % құрайды. Кейбір елдерде арнайы ылғалды-жылуды өндеуден (экструзиялау) өткен қытай бұршақты кең қолданады. ТМД елдерінде асбұршақты экструзиялайды, бұл жемге қолдануға мүмкіндік береді [14].
Шикізат балансындағы маңызды рөл (10...15 %) бидай және күріш кебегі мен ұнтағы - диірмен өндірісінің жанама өнімдеріне, сонымен қатар жарма өндірісінің арпа, күріш, асбұршақ және т.б. ұншықтарының үлесіне келеді.
Сонымен бірге әртүрлі өсімдік майлары өндірісінің жанама өнімдері - күнжара мен шроттың (7 % шамасында) құрама жем құрамындағы үлесі маңызды. Соның ішінде бірінші орында күнбағыс күнжарасы мен шроты, екіншіде - мақта, одан кейін қытай бұршақ, зығыр, жер жаңғағы және басқа да майлы дақылдар тұр.
Күнжара мен шроттар - май алушы зауыттарда майлы, эфирлі-майлы дақылдар, жүгері тұқымдық бүршігі және басқа дақылдардан май алу кезінде алынатын жанама өнімдер.
Күнжара шнекті немесе гидравликалық сығымдағышта алдын ала тазаланып, үнтақталып, бумен және ылғалмен өнделген майлы тұқымды сығымдау арқылы май алғанда алынатын жанама өнім. Ол шамамен 8-10 % май сақтайды [15].
Шроттар алдын ала тазаланып, ұнтақталған майлы тұқымды органикалық еріткіштермен (бензин, дихлорэтан) экстракциялау арқылы май алғанда алынатын жанама өнім. Экстракциялаудан кейін қалдықтағы еріткішті будың көмегімен кептіріп, қалған тұқымды келтіреді. Бұл әдісте алынған қалдықта 1 % май болады.
Күнжара мен шроттың жемдік құндылығы олардың протеинді жоғары сақтауында.
Құрама жем өндірісінде күнбағыс, зығыр, қытай бұршақ, рапс шроттары, сонымен қатар госсиполсыз мақта шроттары кең қолданылады.
Малтекті жемдік өнімдер - ет, етті сүйек, қан ұндары, құрғақ майсыздандырылған сүт, сонымен бірге балық, асшаян, тaңқы шаян ұндары өте бағалы. Малтекті өнімдер толық құнды протеинді, витаминді, микроэлемент тұздарын көп сақтайды [16].
Етті сүйек, балық ұндары, ашытқы және басқа да осы топқа кіретін ақуызды өнімдердің құрама жемдегі үлесі 3-5 % шамасында құрама жем түріне байланысты.
Малтекті құрама жем шикізаттарына ветеринарлық-санитарлық бақылаудың оларды жемдік өнімдерге өндеуге жіберілуі туралы рұқсат қағазы бар өнімдер: сүт және оны өңдеу өнімдері - көк сүт, май суы, сарысу, ет комбинатының қалдықтары - қан, сүйек, ет, етті сүйек ұндары, балық комбинатының қалдығы - балық ұны, қауырсын-жүн өндірісінің қалдығы - қауырсын ұны, әртүрлі насекомдар, ұлулар, құрттар және басқа жәндіктер қолданылады [17].
Малтекті азықтар ауыстырылмайтын аминқышқылдарын сақтайтын қорытылатын протеинге бай. Олар сонымен бірге минералды заттар мен В тобының витаминдерін едәуір сақтайды. Малтекті азықтар құрама жемнің барлық түрлерінде қолданылады.
Қант өндірісінің қалдық өнімдері - қызылша сығындысы (жом) қант қызылшасының жоңқасынан сумен диффузиялық әдіспен сахарозаны бөліп алғаннан кейінгі алынған қалдық. Сығындыда 0,3 % қант қалады. Жаңадан алынған қызылша сығындысында 93 % дейін су болады. 100 кг сығынды шамамен 0,8 ж.б. және 900 г қорытылатын протеинді сақтайды. Жаңа және сүрлемделген күйде ірі қара мен шошқаны бордақылауда қолданылады. Бұл қалдықтар құрама жем зауыттарынан алыс орналасса, онда оларды кептіреді. 100 кг құрғақ сығындыда 85 ж.б., шамамен 4 кг қорытылатын протеин, 717 г кальций, 307 г фосфор болады [18].
Меласса немесе қызылша сірнесі. Оны центрифугада қант кристалдарын бөліп алғаннан кейін алады. Меласса 50 % қант сақтайды. 100 кг мелассада 77 ж.б., 300 г кальций, 30 г фосфор және ақуыз емес азотты заттар болады. Сонымен қатар құрамында маңызды микроэлемент кобальт болады. Мелассаның түсі қара, тұтқыp, дәмі тәтті-кермек.
Мелассаны түйіршіктелген, брикеттелген құрама жем өндірісінде байланыстырғыш зат ретінде қолданады.
Крахмал-сірне өндірісінің жанама өнімдері - мезга немесе крахмал сығындысын ұнтақталған картоп пен жүгеріден крахмалды жуудан кейін алады. Ол 90 % дейін су сақтайды, сондықтан жемдік құндылығы төмен. 100 кг картоп мезгасында 13 ж.б., 0,3 кг қорытылатын протеин, ал 100 кг жүгері мезгасында 20 ж.б., 1,7 кг қорытылатын протеин бар.
Мезга тез бұзылатын өнім, сондықтан оны жаңа немесе сурлемделген куйде зауытқа жақын орналасқан шаруашылықтағы малдарға береді. 100 кг құрғақ картоп мезгасында 95,5 ж.б., 2,1 кг қорытылатын протеин, ал 100 кг құрғақ жүгері мезгасында 127 ж.б., 11,8 кг қорытылатын протеин бар.
Құрғақ жүгері азығы. Жүгеріден крахмал алуда мезга, сонымен қатар жемдік өнімдер: глютен (негізінен ақуыздардан тұрады), жүгері тұқымдық бүршігінің шроты алынады. Содан кейін оларды араластырып құрғақ жүгері азығын алады. 100 кг азықта 114,3 ж.б., 16,3 кг қорытылатын протеин, 56 г кальций және 325 г фосфор болады [15].
Ашыту өндірісінің жанама өнімдері. Ашыту өндірісінде крахмал сақтайтын шикізаттарды (картоп, қара бидай, сұлы, арпа, жүгері, бидай) ұнтақтап, жылумен өңдеп, амилолитикалық ферменттерді сақтайтын уытсутімен араластырып, ашытқы қосып ашытады. Ашыған массадан спирт айдайды. Қалған қалдық барда деп аталады. Жем ретінде дәнді, картопты-дәнді және картоп бардаларын қолданады. 100 кг жаңа бардада 4-9 ж.б. және 0,7-1,5 кг қорытылатын протеин болады. Барданы байлауда бордақылауда тұрған малға береді. Барда жаңа, жыльі, ашымаған күйде болуы керек. Оны сурлемдегенде ірі азықты қосады. Зауыттарда барданың кейбір бөлігін кептіреді [16].
Сыра төбі (дробина) сыра қайнату өндірісінде жанама өнім ретінде алынады. Сыра дайындағанда ұнтақталған уытты жылы сумен экстракциялайды. Бұл кезде ферменттер әсерінен уыттың құрғақ затының 75 % ерітіндіге өтеді. Сулы экстрактілі ерімейтін бөлігін төптен (дробинадан) бөліп алады.
Жаңа төп 76 % су сақтайды. 100 кг төпте 21,2 ж.б., 4,2 кг қорытылатын протеин болады. Жаңадан алынған төпті зауытқа жақын орналасқан сүтті сиырлар мен шошқа азығына қолданады. 100 кг кептірілген төпте 80 ж.б., 15,2 кг қорытылатын протеин, 240 г кальций, 320 г фосфор болады. Төп құрама жем құрамына да кіреді [11].
Уыт өскіндері. Жемдік мақсатта сыра қайнату өндірісінің қалдық өнімі - өсірілген және кептірілген дәннен бөліп алып тасталған өскіндер де қолданылады. Құрама жем өндірісінде қолданылатын өскіндер жаңа, ақшыл түсті болуы керек. 100 кг өскіндерде 67 ж.б., 18,5 кг қорытылатын протеин, 250 г кальций, 670 г фосфор және 200 мг каротин болады.
Микробиологиялық жолмен алынатын меласса, гидролизді қант, тазаланған сұйық мұнай парафиндері және басқа да субстраттарда өсірілетін жемдік ашытқы да протеинге бай.
Құрама жем құрамының 1,5-2,0 % мөлшерін шөп ұны, қылқан ұны, жасыл ағаш ұны құрайды, олар каротин мен витаминдердің құнды көзі болып табылады.
Шикізаттың белгілі бір тобын сұйық қосымшалар - меласса, тұзды гидрол, сүйық L-лизині, жемдік мал майлары құрайды. Пайыздық қатынаста олар аздаған көлемді құрайды, алайда келешекте меласса мен жемдік майларды көп мөлшерде қолдану қарастырылуда. Кейбір елдерде құрама жем өндірісінің технологиясында карбамидтің меласса мен ортофосфор қышқылындағы ерітіндісі, балық гидролизаттары қолданылады. Құрама жемнің кейбір түрлеріне 30-50 % май сақтайтын концентраттар (экструдерленген жүгері немесе басқа дәнді дақыл негізіндегі майлы концентрат, қан және буланған сорпа негізіндегі ақуызды-майлы концентрат (АМК) енгізеді [13].
Малды, құсты азықтандыруда минералды заттардың маңызы зор. Малдың, құстың минералды заттарға деген қажеттілігін қамтамасыз ету үшін рационға бор, жемдік фосфаттар, ас тұзы, травертин ұны, әктас, сүйек ұны, преципитат, бентонит ұлпасы, цеолит және басқа да минералды заттарды енгізеді.
Құрама жем құрамының 3 % дейінін минерал текті шикізаттар - құрғақ ұнтақталған бор, ас тұзы, қабыршақ ұны, доломит пен әктас ұндары, фосфаттар, суйек ұны, бентонит сазының ұнтақтары құрайды.
Бор (көмірқышқыл кальций, СаСОз) ақ, аморфты ұлпа, суда epiмeйді, 37 % кальций, 0,18 % фосфор, 0,5 % калий, 0,3 % натрийді сақтайды. Құрама жем өндірісіне арналған борда кальций карбонаты 85 % кем болмауы қажет.
Әктас. Бор жоқ болғанда құрама жемге әктасты енгізеді. Әктаста 32,6 % кальций, 2,8 % магний, 3,5 % кремний, 0,5 % темір, 0,2 % күкірт болады. Ол мына талапты қанағаттандыруы қажет: кальций карбонатының мөлшері 85 % кем емес, тұз қышқылындағы ерімейтін қалдық (құм) - 1 % аспауы, күшала болмауы, ал фтор 0,03-0,4 % аспауы керек. Әктастың ірілігі саңылауының (2) 0,5 мм електен өтуі керек [14].
Травертин ұны минералды аймақта шөгетін кеуекті әктас. Бұл әктастардың табиғи қоры Кавказда миллион тоннадай. Табиғатта травертиннің бірнеше түрі бар. Қазіргі кезде жақсы зерттелгені ақ және сары травертиндер. Оның құрамында 39,5 % кальций, 0,3 % магний, 6 % дейін темір, кобальт, марганец, мырыш, мыс, күкірт болады. Аналық шошқалар травертиндегі кальцийді бордағыға қарағанда жақсы қорытады. Травертин рационның органикалық заттарының қорытылуына, мал организмінде фосфор мен натрийдің көбеюіне әсер етеді [15].
Жемдік фосфаттарды ұлпа немесе ұсақ түйіршік күйде шығарады, жабысқақ емес.
Құрамында фтордың зиянды қоспасы 0,1 %, күшала 0,02 %, ауыр металдардың тұздары 0,08 %, 0,5 мм бөлшектегі металды темір - 0,01 % аспауы керек.
Мал шаруашылығында жемдік фосфаттардың мына түрлерін: фторсызанған жемдік фосфат, преципитат (екікальцийфосфат), екінатрийфосфат, сүйек ұны қолданылады.
Апатитті концентраттардан алынған жемдік фторсызданған фосфатта 35 % кальций, 17 % дейін фосфор, 1 % шамасында темір тотығы болады. Сонымен қатар құрамына магний, кремний және басқа элемент қоспалары кіреді.
Жемдік біркальцийфосфаты [Ca(H2P04)2] - ұсақ түйіршікті сұр ұлпа, суда ериді, 17,6 % кальций мен 24 % фосфорды сақтайды. Негізінен күйісті мал рационында қолданылады [16].
Жемдік преципитат (екікальцийфосфаты СаНРО4 x 2Н20) - сусымалы кристалды ұлпа, түсі ақтан сұрға дейін, оны желатин өндірісінде сүйектен алады. 16 % кем емес фосфор, 22 % аспайтын кальцийді сақтайды. Ол енесінен айырған торайлар мен бордақылайтын шошқалар рационын теңестіру үшін қолданылады. Жемдік екікальцийфосфаты үшкальцийфосфатына қарағанда шошқа үшін жақсы азық.
Үшкальцийфосфаты - аморфты ұлпа, суда ерімейді, шамамен 32 % кальций мен 14,5 % фосфорды сақтайды, ауылшаруашылығы малдарының барлық түрлеріне қолданылады.
Ұлу бақалшықтарының ұны (мука из paкoвин моллюсков) - ауылшаруашылығы малдарының барлық түрлеріне, ал жармасы құсты азықтандыру үшін қолданылады. Ұлу бақалшығының ұны мен жармасы да 35-38 % кальций сақтайды.
Ас тұзы. Тұз малдың рационын натрий және хлормен байытып, жемнің дәмдік сапасын жақсартып, малдың тәбетін жақсартады. Топырағы мен суында йод жетіспейтін аймақта орналасқан шаруашылық малдарына йодталған тұз береді. Ас тұзы - ақ, кристалды ұлпа, суда жақсы ериді, 95 % натрий хлоридін, оның ішінде 39 % натрий мен 57 % хлорды сақтайды [17].
Сапропель - негізінен кальций, сонымен қатар микроэлементтер мен антибиотиктер сақтайды. Сапропель өзен, тoғaн түбінде кездеседі. Өзен сапропелін барлық малға, соның ішінде құстарға да таза күйде береді. Сапропельдің химиялық құрамы орналасқан жеріне байланысты. Сапропельдің құрғақ затында органикалық заттар 4,4 - 26 % дейін, күлі - 3-42 % дейін, протеин - 1-6 %, кальций - 1,6 %, фосфор - 0,2 % дейін болады.
Цеолит - құрамында пайдалы макроэлементтер қосылысы мен 30-дан астам микроэлементтері, адсорбциялық, ион алмасушылық қасиеттері бар минералды шикізат. ТМД елдерінің 50-ге жуық кен орындарында цеолиттің зерттелінген 500 млн тоннадай қоры бар. Қазақстанда да цеолиттің бірнеше кен орны зерттешнген. Соның ішінде Алматы облысы Шанқанай кен орнының жұmыcы жолға қойылған, ондағы зерттелінген минералдағы цеолиттің мөлшері 50 пайыздан астам және оның қоры 3,5 млн тоннадай. Шығарылатын әр кен орнына байланысты цеолиттің химиялық құpaмы әртүрлі болады, сондықтан әр кен орнынан алынған цеолиттердің химиялық құрамын анықтау керек [18].
Шанқанай цеолитін құрама жемге енгізу нормасы: 2-6 айлық бұзауларға - 2-2,5 %; 60 күндік балапандарға - 2-4 %; тауықтарға 3-4 %; жас бақтақ балықтарына - 2-3 %.
Құрама жемнің кейбір жаңа түрлеріне (өндірістік кешендеп еметін және енесінен айырған торайлар, бағалы тұқымды балықтарға) шикізаттың жаңа түрлері - қант, фосфотидті концентрат, құрғақ майсыздандырылған сүт, бидай тұқымдық бүршігі, экструдерленген қытай бұршақ, өсімдік майы және т.б. қолданылады.

2 НЕГІЗГІ БӨЛІМ

2.1 Құрама жем өндірісінің технологиялық үдерістері

Шикізаттарды тазалау. Құрама жем өндірісінің технологиялық үдерістері мына негізгі операциялардан тұрады: шикізатты қабылдау, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.