Дәрілік заттар түрлері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

I Кіріспе бөлім
II Әдебиетке шолу
2.1 Фармокологияға түсінік
2.2 Мал шаруашылығында диспансеризация жүргізу
2.3Инфекция туралы ұғым және эпизотологиялық процесс
2.4 Індетке қарсы шаралар
2.5Жануарларды жұқпалы ауруларға қарсы иммундеу
III Қорытынды
IV Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе
Малдардың өнімінің сапасын арттырудың негізгі тірегі - ол уақытында өнімді аз бергін көрі малдарды шығыстан шығарып, олардың орнын жоғарғы өнімді дұрыс малдармен толықтырып отыру.
Малдарды күтіп-бағуды жақсылап ұйымдастыру, олардың ауру - сырқаудан аман болуын қадағалау, күтіп-бағылуын дұрыстау, ауру бола қалған жағдайда уақытында емдеу әдістерін қолдану, ауруды болдырмау үшін оның алдын алу шараларын уақытында жүргізу - жалпы мал мамандарынан бастап сол салада істеп жүрген барлық еңбекқерлердің ең негізгі жене күрделі міндеттерінің бірі. Малдар ауруларының арасында түрлі жұқпалы аурулар, иназиялық т.б. аурулары жиі кездеседі. Бұл аурулардын себептері мен даму процестері әртүрлі болып келеді. Сондықтанда бұл жүйелердің негізгі аурулары көп себептері бар аурулардың қатарына жатады.
Індетке қарсы алдын алу және сауықтыру шаралары. Олардың кешенді және жоспарлы түрде мемлекет тарапынан және адам денсаулығын қамтамасыз ету мақсатында жүргізілуі.
Ұйымдастыру-шаруашылық,ветеринариял ық-санитариялық және арнайы шаралар. Инфекция қоздырушысының бастауы мен берілу тетіктеріне, ауруға бейім жануарларға қатысты шаралар. Жұқпалы аурулардың алдын алу үшін шекарадағы және мал фермаларындағы санитариялық бақылау, әкелінген жануарларды карантиндеу.
Жануарларды иммундеу, вакциналар және олардың түрлері, иммундеу әдістері. Жұқпалы ауруларды балау, індеттанулық, клиникалық, патологоанатомиялық, микробиологиялық, серологиялық, аллергиялық балау әдістері. Нозологиялық және эпизоотологиялық диагноз.
Індетке қарсы шаралар жұқпалы аурулардың шығуына және олардың таралуына жол бермеуге бағытталады. Жұқпалы ауруларды болдырмау үшін дауалау (алдын алу) шаралары іске асырылады, ал ауру шыға қалған күнде оны жою (сауықтыру) шаралары қарастырылады. Сонымен індетке қарсы шаралар дауалау шаралары және сауықтыру шаралы болып екі салаға бөлінеді. Бұлардың қай-қайсысы болмасын бірнеше салаға бағытталған кешеннен тұрады. Бұл күрделі кешенге кіретін шаралар індет бұғауының барлық буындарына қарсы бағытталуы керек, сондықтан да олар инфекция қоздырушысының бастауына, инфекция қоздырушысының берілу тетігіне және ауруға бейім жануарларға қатысты жүргізіледі.
Індетке қарсы шаралар кешенінде ұйымдастыру-шаруашылық мәселелері маңызды орын алады. Өйткені, малды дұрыс бағып-күткенде, оның жайылым өрісін, азықтандыру мен су ішуін, қора-жайын тиісті талаптарға сай жолға қойғанда ғана аурудың шығуына және таралуына жол бермеуге болады. Малды өз төлінен өсіру, мал басын толықтыру ветеринариялық талаптарға сай жүргізілуі керек.

2.1 Фармокологияға түсінік
Фармакология (грекше рharmakon - дәрі, logos - ғылым) - дәрілік заттар,
және олардың қасиеті, сау және ауру организмге әсері туралы ғылым.
Ветеринариялық фармакология дәрілік заттардың физико - химиялық және емдік - физиологиялық қасиетін, сонымен катар ауру малдарды емдеуде, емдік тәжірибе ретінде және ауруды алдын алуда жанжақты қолдануды оқытады.
Дәрі немесе дәрілік зат деп ауруды емдеуге тағайындалған арнайы затты айтады. Дәрі ретінде зияансыз сонымен қатар улы заттарды қолданады. Улы зат пен дәрі арасындағы ешқандай айырмасы зор емес, анықтауда оңайға түспейді. Мысалы ас тұзын шамадан көп колданса уландырады. Сонымен қатар қүшті уларды (стрихнин, мышьяк, атропин) дұрыс қолдана білсе жақсы емдік нәтиже алуға болады. У мен дәрі жөніндегі түсінік біркелкі мәлімдеме береді. Сонымен көптеген дәрілік препараттардың улылық қасиеттері бар, оларды дұрыс қолдана білмесе, сақтық танытпаса жануарларды уландыруға болады.
Ветеринариялық тәжірибеде дәрілік заттардың әртүрлі түрі қолданылады, олар минералды, органикалық, өсімдік және жануар тектес пен синтеткалық жолдармен алынған. Бұл емдік және ауруды алдын алуға арналған медикаментозды заттар, химиялық құрамы, құрылымы, физико - химиялық қасиеті, биологиялық белсенділігі және организмге физиологиялық әсер етуімен сипатталады.
Дәрілердің әсер ету ерекшеліктері Дәрілердің организмге әсер етуін күрделі биологиялық үрдіс ретінде қарастырып, олардың сипатын, заттың физико - химиялық қасиетіне, организмнің қалпына, қоршаған ортаның жағдайына байланысты анықтайды. Организмдегі ең байыпты өзгерулерді анықтаудағы ең бір тиімді жолы, ол дәрілік заттың негізгі емдік қасиеті, бірақ көптеген заттар маңыздылық танытпайды, организмде шамалы ғана өзгеріс туғызады. Дәрілік заттың әсері олар жалпы, таңдамалы, тікелей, жанама әсері - деп айырады. Тікелей әсер ету эффектісі - ол дәрілердің алғашқы әсер етуне ұлпалардың тиімді жауап қайтаруы. Бірақ организмдегі барлық ұлпалар мен мүшелер нейрогуморальды байланыста және функционалдық ара тәуельділікте болады, сондықтан бір жерге берілген эффект басқа мүшелердеде байқалады. Дәрілік туғызу нәтижесін жанама әсер етуі деп сипатталады. Дәрілік заттың тек бір орталыққа немесе бір мүшеге ғана әсер етуі таңдамалы әсері болып саналады. Мысалы апоморфин тек құсу орталығына. Гликозиттер тек жүрекке әсер етеді. Әртүрлі мүше мен жүйелердің жасушаларына біркелкі өзгеріс туғызатын биохимиялық үрдістерді дәрілік заттың жалпы әсері деп аталады..
Дәрілік заттардың әсерінен организмде туындайтын өзгеріс кешенін фармакодинамика деп аталады. Фармакодинамиканы қарастырғанда, фармакология, академик И.П.Павловтың физиологиядағы жетістіктері, организмнің өмірәрекетінің барлық үрдістері рефлекторлық реттелу іліміне сүйенеді. Осы ілім тұрғысынан қарастырылатын болса, дәрілік заттар рефлекторлық аппараттың тітіркендіруші ретінде қаралады, ал қоздырушыға, физиологиялық әсерін, ми қыртысы мен басқада рефлекторлық тізбек түйіндеріне қоздырушы мен тежеуші ретінде сипатталады. Қоздырғыш химиялық дәнекерлердің ролі, мен жүйкелік импульстарды берушілерге нейромедиаторларға тиесілі (биогенді амин адреналин тәріздес, ацетилхолин, дафамин). Олар жүйке жүйесі жоғарғы сатылы жануарлардың орталық жүйке жүйесіне байланысты мүшелердің қызметін келістіре отырып, ынталандырушы және жабырқандырушы икемділігін арттырушы болып есептеледі. Дәрілік заттар жіберген жерге немесе, ол сорылғаннан кейін жүйке жүйесіне, тікелей немесе рефлекторлы түрде жүйке аяқшаларына (рецепторларға) әсер етеді.
Ауруды емдеу үшін, дәрілік заттарды, аурудың патогенетикалық негізіне байланысты тағайындайды. Егер жануалардыің функцияларының әлсіреуі, жабырқауы байқалса онда организмнің күш-қуатын көтеруші, белсенділігін арттырушы, қалыпты ғана ындаландырушы дәрілік заттар қолдаланып, физиологиялық деңгейге жеткізіледі. Ауру организмнің функциясының қалпына келтіруде, патогениткалық емдік дәрілер қолданылады. Олар нервтік- эндокриндік, ферментативтілік, генетикалық және басқада организмнің реттеуші механизмініне әсер ете алады. Патологиялық рефлекстер туындауы шамадан тыс функцияның қарқындауы мен қозуда (жөтель, шаншу), стресстік реакция ретінде ауруға тыныштандырушы, ауруды басушы, стресске қарсы, седативті заттар тағайындайды.
Фармакологиялық эффектінің байқалу ерекшелігіне байланысты дәрілік заттарды жалпы, жергілікті, рефлекторлық әсерлі деп айырады. Рефлекторлық аймактардың тітіркенуімен туындайтын эффектіні рефлекторлы әсер деп атайды.
Дәрінің жергілікті әсері деп - дәрілік заттың қанға тарамай тұрып,
ұлпалармен (тері, кілегейлі қабаттар) тікелей әсерлесуіндегі, организмде туындайтын өзгеріс кешені.
Жалпы немесе резорбтикалық деп - дәрілік заттың қанға сінгеннен кейінгі әсері. Резорбтикалық әсердің сипаты, оны енгізу әдісіне, жылдамдылығына, санына, сіңу жылдамдылығына, қан мен ұлпадағы концентрациясына байланысты.
Жанама әсері деп - дәрілік затқа организм реакциясының жағымсыз жауабын айтамыз. Ол органдардың морфологиялық өзгерісі мен функционалдық бұзылуымен айқындалады.
Дәрілік заттардың мөлшері - дозасы. Доза дегеніміз - ағзаға физиологиялық әсер ете алатын дәрілік заттың нақты мөлшері. Заттың саны таразылық немесе көлемдік бірлікте көрсетіледі (грамм, миллилитр).
Дозаларды емдік немесе терапевтикалық, токсикалық немесе өлім дозасы летальды деп айырады. Тәжірибеде қолданылатын дозалар терапевтикалық және профилактикалықтар. Олады бір реттік қолдану бір тәулікке, немесе аурудың емдік курсына. Емдік дозалар минималды, орташа, максималды болады.
Дозаны малдың түрін, жынысын, жасын, салмағын еске ала отырып тағайындайды.
Дәрілік заттарды ұластыра (комбинирование) қолдану. Егер организмге бір уақытта екі немесе оданда көп дәрілік заттар қолданылса онда оны уластыра әсер етуі деп аталады. Кейбір жағдайларда бір дәрінің әсері екінші затқа әсер етпейдіде, өзара әсер етеді синергизм не антогонизм түрінде байқалады. Синергизм екі немесе бірнеше дәрілік заттың бір физиологиялық бағытта әсер етуі. Осындай уақытта әсер ету эффелтісі қосылады. Антогонизм бір дәрілік заттың әсерін екнші затпен түсіру немесе төмендету. Антогонизм химиялық мысалы қышқылдарды сілтілермен бейтараптау. Физиологиялық ұйықтатқыш препараттар мен қоздыру препараттарын орталық жүйке жүйесіне қолдану. Физиологиялық антогонизм тікелей және жанама түрлерге бөлінеді. Тікелей ол бір физиологиялық жүйеге екі зат карама қарсы әсер береді (мысалы, атропин жабырқатады, ареколин парасимпатикалық жүйке жүйесінің қоздырады, соның нәтижесінде алғашқысы басымшылық көрсетсе, ал екіншісі ішектің жиырылуын - перистальтикасын жылдамдатады). Антогонизм көбінесе уланулармен күрескенде пайдалынады. Улануларда қолданылатын химиялық антогонистерді андитот - деп атайды.
Дәрілік заттарды қайталау машықтану және куммуляция.
Кумуляция дәрілік заттың организм мүшелерінде шоғырлануы немесе организмнен дәрілік заттың бірте - бірте шығуы мен оның ақырындап бұзылуы. Машықтану дәрілік затты қайталап берген кезде организмнің сезімталдылығының төмендеуі
Дәрілік заттарды енгізу жолдары. Жануарларға дәрілік заттар ауыз арқылы ішке, клизма арқылы тік ішекке, ингаляциялық тыныс алу жолдарына, майлы заттар мен линименттерді теріге жағып сіңіру арқылы, асқорыту трактысын өтіп кету арқылы ғ инъекция ретінде тері астына, бұлшық етке, вена, артерия тамырларына жұлын каналына кеуде құрсақ қуыстарына жіберіледі.
Дәрілік заттар түрлері сұйықтар (ерітінділер, тұнбалар. Эмульсиялар микстуралар) , жұмсақ түрге жататындар (майлар ботқалар, пасталар), тығыз массалар (болюс, пилюлялар), қатты конситенциядағылар (таблеткалар, ұнтақтар). Профилактикалық өңдеу кезінде аэрозольдар ұшқыш заттар қолданылады.
Дәрілік заттар түрлері
Микробтарға қарсы және паразитерге қарсы препараттар олар
антисептикалық заттар, дезинфекциялық заттар;
Формальдегид тобының препараттры:
Формальдегид, немесе құмысқа қышқылының альдегиды, 40% формалин
Фенол тобының препараттары;
Фенол, карбол қышқылы, крезол, кразот, лизол, креолин, деготь
Хлор препараттары;
Хлорлы әк немесе кальций гипохлорид, хлорамин Б, хлорлы су
Қышқылдар;
Хлорлы оттегі немесе тұз, күкірт, сіркесу қышқылдары
Сілтілер;
Натрий гидроокисі немесе күйдіргіш натрий, калий гидроокисі немесе күйдіргіш калий, кальций гидроокисі немесе қорытылған әк, құрғақ натрий гидрокарбонаты, калия карбонаты немесе поташ, натрия тетраборат немесе бура, магний окисі немесе күйдірілген магнезия,
Антибиотиктер
Сульфаниламид препараттары;
Стрептоцид норсульфазол, сульфамедизин, сульфазин, фталазол, этазол
Нитрофуран туындылары;
Фурациллин, фуразолидон, фуродонин, фуразол
Оттегін беруші заттар;
Оттегі асқыны, калий перманганаты
Тотықтырушы заттар;
Антисептик ретінде хлор препараттары, иод, дәрілік бояулар; риванол,пиоктанин, хинозол, бриллиант жасылы
Жергілікті қолданылатын түршіктіргіш заттар;
Аммияк, скипидар меңдуана майы, горчица, бұрыш, қызыл сары сынап майлары
Кілегейлі жараны тез бітіргіш заттар;
Крахмал, алтей түбірі, лень ұрықтары, жануар майлары, өсімдк майлары, вазилин, вазоген, парафин
Уылдырғыш заттар;
Танин, емен қабығы, висмут препараттары, алюмин квасылары,
Диеталық және емдік профилактикалық заттар;
Сүтқышқылының өнімдері, ацидофильды сүт, лизоцим, жасанды уыз
Ас қорытуды жақсартқыш заттар;
Эфир майлары, жусан, түймегүл, үш жапырақ т.б.
Іш айдағыш заттар;
Магний натрия сульфаты, өсімдік майлары, рәуағаш түбірі,сабур,
ареколин, пилокарпин, карбохолин, кастор майы
Қақырық түсіргіш заттар;
Аммоний хлориды, анис ұрығы, натрий би карбонаты- ас содасы,карловал
тұзы,сурьма, скипидар
Құстырғыш заттар;
Апоморфин, вератрин,
Несеп айдағыш заттар;
Уротропин, меркузал, теофилин, темисал, калий жіне калий
ацетаты,толокнянка жапырағы
Жүйке жүйесіне әсер етуші заттар;
Седативтик тежелу үрдісін күшейткіш және ауырсындырмаушы заттар;құстырғыш заттар
Бром препараттары; калий бромид, натрия бромид,кальция бромид, аммония бромид. Валериан препараты. Наркоздық препараттар
Журек препараттары;
Кофеин салицилат, жүрек гликозидтері, май лалагүлі, камфора, стрихнин
Зат алмасуға әсер етуші заттар;
витаминды препараттар
Биогенді стимуляторлар;
Гормондар, тканьды препараттар, қанның нәрлі сұйығы
Тканді терапия;
АСД. АЦС

2.2 Мал шаруашылығында диспансеризация жүргізу
Диспансеризация -- дегеніміз мал шарушылығындағы әртүрлі аулардыды
болдырмауға, олардың шаруашылықтық-тиімді сапасы мен сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларына тұрақтылығына бағытталған шаралар жиынтығы. Мал шаруашылығында диспансеризацианың алдына қойылатын мақсат - ол малдардың анемиялық және гиповитаминдік жағдайын, зат алмасуының бұзылуын, созылмалы індетті ауруларға емдік және алдын алу шараларын өткізіп, денсаулығын қалпына келтіруді қамтамасыз ету.
Кешенді түрде өткізілетін шаралардың ішінде ерекше көңілді
аударылатын жай - ол азық цехі, онда қолданылатын азықтың сапасы мен азық қоспасының әзірлеу технологиясы. Етті балықты азықтар тек ветеринариялық сараптаудан кейңн ғана рационға енгізіледі. Шартты түрде жарамды азықтар, қой басы және шошқа еті термикалық өңдеуден кейін ғана қолданылады.
Дайындалып араластырылған азық қоспасына витаминдер, балық майы және микроэлементтер барлық азық көлеміне біркелкі бөлінуі қажет.
Диспанцеризацияны ветеринариялық мамандар жіргізеді күзде малды қолда қорада ұстаған кезде, және көктеде жайылымға шығар алдында. Онда диагностикалық, профилактикалық және емдеп-сауықтыру шаралары жүргізіледі.
Диагностиқалық шаралар олар : малды шаруашылықта қолдану анализі(өнімділігі, тұқымы, жасы, қонымдылығы т.б.), азықтандыру (типі, деңгейі,санитарлық және азықтың өнімділік сапасы, рацион құрылымы, азықтандыру режимі, т.б.), күтім жаңдайы (мал тұратын орынның тиі. Сырт бейнесі.Микроклиматы, моцион - серуен сипаты т.б.). Клинико - физиологиялық зерттеулер мал басының бәрін қамтиды, табын синдроматикасын зертегенде (сүт өнімінің деңгейін, жасы үлкен малдардың тірі массасының бірқалыптылығы мен туылған өнімін, акушерлік-гинекологиялық ауруларын, табындағы аналық бастардың бедеулігін, жаңа туған малдардың ауруларын, ақырғы үш жылда браққа шыққын малдардың себебін анықтайды т.б.). Сиырларды, құнажындарды, бұқаларды клиникалық зерттеуден өткізгенде олардың жалпы жағдайына көңіл аударады: мінез құлқына, салмағына, қоңдылыңына және тері жабынына, тұяқтары мен сүйектерінің деменерилизация болу мүмкіндігіне көңіл аударылады. Қажеттілік туындайтын болса организм жүйелері мен мүшелеріне толық зеттеуден өткізеді Өткен мерзімдегі өлім жітімге анализ жүргізеді. Індетті созылмалы аурулар диагностикасын (туберкулез, бруцеелез) және иинвазиялық (токсаскаридоз, дифилло-ботриоз, токсоплазмоз т.б.) ауруларын жайсыз шаруашылықтарда тазарту мен табынды аурудан сауықтандыру, жоспарлы түрде жасалған шараларға сәйкес өткізіледі.
Жануарлардың зат алмасуының субклиникалық өзгерістерінде қан, несеп,нәжіс, сүт сынамалын алып жерттейді. Клиникалық белгілері айқын байқалатын организмің зат алмасуының бұзылуында, бедеулікте малдарды ерекше есепке алып бағадыда, нақтылы клиникалық, лабораториялық зерттеулерден өткізіп, ем тағайындады. Қанындағы белок, каротин, қальций фосфор тұздары, сілтілік резервтілікке, кетонды денелерге ж.т.б. зерттеледі. Сүтте қышқылдық және кетон денелеріне анықтайды. Несеп сынамасын инструкцияда қаралған көрсеткіштерге тексереді.
Ферментті және иммунды тесттерде өзіне тән қатаңдық байқалмайды,көптеген патологиялық жағдайларда қалпы өзгеріп тұрады -- инфекциялық, инвазиялық және жұқпалы емес ауруларда белсенділіктің жоғарғы немесе төменгі фонын ұстап тұрадыда, оң нәтиже беретін тиімділікті байқатып дамып келе жатқан сәтсіздкті білдіреді. Малдардың витаминаминдермен қамтамасыз екендіктерін олардың жиналатын - деполы мүшелерінен білуге болады (жиі бауырда).
Лабораториялық анализ жұргізу үшін мал ішінен таңдап (әрбір түліктің ішінде, кем дегенде алтауынан түрі түсіне байланысты) қан алынады. Тексеру кезінде малдар ауырсынатын болса, онда тексеріс алдында новокаин блокадасын қолдануға болады.
Оранизм жағдайының информативтік ең негізгі көрсеткіші болып ферменттер -- лактатдегидрогеназа (ЛДГ), аспартатаминотрансфераза (АСАТ), сілтілі фосфатаза (ЩФ), табиғи факторлардың гуморальды резистенттілігі -- компонент, лизоцим, бетализиндер, қан белоктары, ағын қандағы гемоглобин мен эритроцит саны қағаздағы электрофорез әдісі арқылы анықталады.
Клиникалық - лабораториялық зерттеулер бүкіл табындағы малдардың зат алмасуының бұзылуы сипатталатын синдромы, себептері, олардан айығуы айқындалады. Лабораториялық анализдер мен клиникалық зертеулердің нәтижелерін, қалыпты физиологиялық көрсеткіштер салыстырады. Ол табындағы малдардың қаншасының биохимиялық көрсеткіштерінің өзгеруі мен зат алмасуының бұзылу дәрежесін анықтайды. Егер лабораториялық зерттеулер мен мал ауларының анализдерінің көптеген көрсеткіштерін салыстырғанда өзгерістерін анықтау қиынырақ және көбірек болса, онда статистикалық анықтау әдістері арқылы байланысын немесе корреляциясын қолданады.
Байланыстарды табу үшін корреляция коэффициентін формула - өрнек арқылы анықтайды: ad - bc
Р = -------
Ad +bc

Онда р - корреляция коэффициенті; а. b, c, d берілген анализдерге
сай көрсеткіштері.
Мысалы шаруашылықта 200 сиыр зерттелсе, оның 120 - сының қанында коротинының құрамы қалыптан төмен болса (сәтсіз топ болып табылса). Осы топтан туған 120 бұзаудың 80-ні диспепсия мен ауырды. Ал 80 сиырдың қанында каротині қалыпты, 10 бұзау ғана диспепсиямен ауырды.
Осы мысалда берілген көрсеткіштер кесте түрінде көрсетілген
каротин бойынша мал саны ауырған бұзау саныауырмаған бұзау
зат алмасудың сан
жағдайы
Бұзылғаны 120 80 а 40 b
Қалпы 80 10 с 70 d

80 х 70 - 40 х 10

Р = --------------------- =
0,87.
80 х 70 + 40 +10

Биологиядағы математикалық статистика ережесіне сай, ең мықты корреляция коэффициентінің байланысы 0,7 - 1.0 тең болса. орташасы 0,3-
0,7 тең, ал әлсізі 0,3 төмен болып саналады. 0,87 корреляция коэффициенті сиырлардың қанындағы каротин көрсеткіші мен диспепсияға шалдыққан бұзаулардың байланысы мықты екенін көрсетеді. Сондықтан, бұзаулардың ауруын алдын алуда, сиырлардың рационындағы қаротинды теңдестіру мен, ауырған бұзауларды емдеу үшін витамин А концентратын қолдану керек. Диспансеризация нәтижелі болу үшін нақтылы шара қолдану қажет. Мал шарушылығының жетіспеушіліктерін жоюда, азық базасын нығайту, азықты рационалды түрде колдану, шаруашылықта технологиялық үрдістерді жетілдіру, малды күтіп бағуда зоогигиеналық және ветеринариялық - санитарлық жағдайларын кемелдендіру керек.

2.3Инфекция туралы ұғым және эпизотологиялық процесс
Эпизоотология - эпизотологиялық процестердің заңдылығын (себебін, пайда болу жағдайын және инфекциялық аурулардың таралуын) және осылардың негізінде алдын алу шаралары мен күресу шараларын оқытатын ғылым.
Эпизоoтология ғылым ретінде жалпы және жеке-жеке ауру түрлерін қарастырушы болып бөлінеді.
Жалпы эпизоoтология эпизоотияның дамуы мен сөнуі, сонымен қатар пайда болу заңдылығы және инфекциялық ауруладан сақтандыру мен жою әдістерін оқытады.
Жеке эпизоотолгия әрбір инфекциялық ауруларды, олардың пайда болуын себебін, клиникалық, патологиялық белгілерін cипаттайды. Инфекциялық ауруладың көбі жойылған, қазіргі кезде жалпы ауруларға шаққанда оладың проценті төмен. Бірақ осы кейінгі кезде мал шаруашылығында зияны көбірек болып келеді. Олар мал басының төлінің аздығы, жанама шығындар-істелген шаралардың төлем ақысы малдарды карантинде ұстау, ауруды жою, емдеуге кеткен қаражаттар.
Эпизоотологиялық аурулар тек экономикалық шығынмен есептелмейді, ол аурулар адам денсаулығына да қауіп туғызады.
Күрделі бір биологиялық процесс, патогенді микроб - ауру қоздырғышы мен мал организмнің арасындағы белгілі бір сыртқы орта жағдайына байланыстың даму арақатынасын инфекция - деп атайды.
Организм мен микробатың айқын байланыс формасы инфекциялық ауру деп аталады. Ол қоздырғыштың әсерінен айқын патологиялық процесстің шығу жауабын организм қалпын көрсетеді. Инфекциялық процестің ағысы қоздырғыштың қасиетімен, организмнің реактивтілігімен айқындалады. Инфекциялық процесске үлкен ықпал ететінсыртқы факторлар (азықпен, күтім). Жұққан аурудың бәрін ауыру туғызады деп есептуге болмайды, себебі ол жасырын өтіп организмде өзгеріс білдірмейды. Аурудың дамуына қосымша жағдайлар болуы керек. Кейбір қоздырғыштар жыл бойы организмге өтіп клиникалық өзгеістер туғызбайды, туберкулез, паратиф микробтары.
Ол қоздырғыштың қасиетімен, вирулентілік дәрежесіне байланысты. Азықтың шіруі, ылғалдылығы, суық, шектен шыға мал күшін жұмсау. Рацион балансының дұрыс болмауы, әсіресе витаминдердің аз болуы. Ретинол витамин А антиинфекциялық. В тобының аз болуы, фагоциттердің әлсіреуне, микробқа организм қарсылығы азаяды. Пневмония, энтероколиттер аскорбин қышқылының аздығынан болады.
Микробтың патогендік әсері оранизмге биологиялық қасиеттерге байланысты патогендік дәрежесіне, реакциясына организмге енген мөлшеріне байланысты. Микроорганизмнің әсері микробтардан бөлінген токсин арқылы анықталады.
Инфекция түрлері.
Инфекциялық аурулардың барысына байланысты жіті, созылмалы. Шығу тегі бойынша-экзогенді, эндогенді. Қоздырғышпен организм қатынасының сипатына байланысты инфекциялар әртүрлі болады. Ауырғанан кейін иммунитет болмаса, ондай организм қайталап аурыады, ондай құбылысты реинфекция деп аталынады.
Кейбір жағдайда организм мен қоздырғыш арасында тепетеңдік болады, одан кейін инфекция организмге қайта еніп, ауру күшейеді онда суперинфекция дейді. Тағы бір құбылыс ол организмде клиникалылық белгілері жоғалып кейбір жағдайлардың болмаунан қанда қозып, клиникалық белгілері пайда болады онда да рецидив - деп аталады.
Инфекцияның организмге енген мөлшеріне байланысты қарапaйым және аралас инфекция деп бөледі.
Қарапайым инфекция- қоздырғыштың бір түрі ғана .
Аралас-екі түрі және одан да көп болады. Туберкулез және бруцеллез екеуінде енсе организмге, аралас инфекция ол ауыр түрде өтеді.
Инфекциялық аурулардың ерекшелігі олардың өзіне тәндігінің циклдық дамуында. Организмде инфекциялық процесстің дамуының алғашқы кезеңі-инкубациялық кезең. Ол микробтың енген уақытынан алғашқы немесе бірнеше жылға дейі болуы.Организм резистенттілігі, қоздырғыш вируленттілігі, мөлшерінебайланысты.
Екінші кезеңі-продрональдық кезең аурудың басталу кезеңі. Ол аурудың өзіне тән емес, жалпы аурудың белгісі біліне бастайды, дене қызуы, аппетитінің болмауы, өнімділігінің азайюы, жабырқауы. Барлық ауруларда кездесетін жағдайлар.
Анық аурудың клиникалық белгілері-стадиясы білінеді-аурудың өзіне ғана тән касиеті анықталады.
Келесі кезең - сөну кезеңі. Клиникалық белгілері бірте-бірте әлсіреп,
функциялары бұзылуы жоғалады.
Ақырғы кезең-жазылу және реконвалисценция. Эволюция процессінде кейбір малдарға қалыптасып алады сондықтан: зооноздар-малдарға тән, адамдарға тән антропоноздар. Малдарды зақымдап-адамдарға берілсе зооантропоноздар. Адамнан-малға, малдан-адамға берілсе антропозооноздар. Организм резистенттілігі-жануарларда патогенді микроорганизмнен қорғайтын өзіне тән қорғаныш анықтайтын организм резистенттілігі.
Ол организм мен тек тері арқылы ғана байланысты, ең бірінші қорғаныс механикалық барьер өткізбейтін тері мен кілегейілі қабықтар. Организмнене бөлінетін секреттер, сілекей, көз жасы бактериоцидті қасиеті бар (лизоцим).
Тітіркендіргіш эпителий тыныс алу мүшелерін жауып тұрған (10микроб) дейінгі бөгде затқа әлі жетеді. Азық қорыту сөлі, лимфалық жүйесі, фагоциттер, гуморальды факторлар лизоцим, пропердин, комплементарлық байланыстырғыш антиденелер т. б.
Арнайы заразды-індетті аурулардан қорғайтын, тұрақтылық ол иммунитет.Аурудың түріне байланысты иммунитет мысалы күйіс қайыратын малдар сақау мен, бір тұяқтылар аусылмен ауырмайды.
Иммунитет түрін білесіңдер.
Эпизоотологиялық процесс.
Инфекциялық аурулардың жайылмауы оның қоздырғышы ауру малдан сау малға ретімен беріліп отыру нәтижесінде болады. Қоздырғыштың сыртқы ортаға бөлініп щеңбер ретінде жұқтыруын - эпизоотологиялық процесс деп атайды.
Эпизоотологиялық процессті түсіну үшін белгілі биоценоздағы аурудың шығуы мен таралуын микробтың паразит түрімен мал түрінің қатынасын оқып тану керек. Эпизоотологиялық процесспен оған тән заңдылықтар жалпы эпизоотология пәнін анықтайды.
Эпизоотологиялық процесстің тығыз байланысы белгілі бір қоздырғышты жұқтырған мал түрі (инфекция қоздырғышының қайнар көзі), беру механизм және қабылдағыш мал.
Инфекция қайнар көзі ол адам және мал қоздырғыштарының даму орны. Қалғандары резервтер және инфекция қоздырғышын таратушы.
Инфекция резервуары дегеніміз-жануар әлемнің әр түрі, өсімдік, топырақ,су, онда қоздырғыш өсіп өніп дамып қабылдағыш малға беріледі. Мысалы лептоспироз резервуары кеміргіштер, риккетсид-кенелер.
Эпизоотолгиялық ошақ - ауырған мал орны, территория, індетті,бастаманың сау малға берілуі. Инфекцияның берілуі механизм және таралу жолы. Беру механизмі инфекцияны-эволюциялы түрде қоздырғыштар бір организмнен екінші көшу қабілеттілігін айтады. Бірінен-біріне беру факторлары олар сыртқы орта элементтер қайнар көзінен сау малдарға тарататын. Қоздырғышты беру жолдары сыртқы ортаның белгілі бір элементтер және олардың бірігіп індетті енуі.
Қоздырғыштың физиологиялық процестерде организмнің заттардың шығуы мен болады-дефикация, несеп бөлу, тыныс алу, сүт сілекей, жас патологиялық жағдайда - жөтел, құсу, түшкіру, ашық патологиялық процестерді-қотыр, абсцесс, эрозия, насекомдар арқылы қан сорғыш.
Беру жолы әртүрлі. 2 түрге бөлінеді тікелей және жан-жағына.
Тікелей немесе вертикальды берілуі-қоздырғыштар ата-енесінен ұрпағына.
Жан-жақты (көлденең және горизонтальды берілуі бір малдан екінші малға берілуі. Тікелей кейде аталық-аналық ұрық клеткасы арқылы беріледі (трансвариальды) берілу дейді. Кейде буаз малдар ішіндегі төліне берілуі плацента арқылы (транспланцентарлы). Жыныс клеткалар арқылы-леикоз.
Плацента арқылы бруцеллез. Ауру қоздырғыштарының жан жағына берілуі контактылық, аэрогендік, алиментарлық және трансмиссивтік жолдарға бөлінеді.
Контактілік (жанусу арқылы) құтырық ауруы (тістегенде).
Аэрогендік (ауа арқылы) щаң тозаң, тамшы-тозаңды, туберкулез,аспергилез респитаторлық микроплазмоз,паригрипп.
Алиментарлық (қореқтік)-топырақ арқылы (топаңмен қарасан, братазот,тілме) су арқылы лептоспироз, листериоз, сақау. Трансмиссивтік-тірі тасмалдауышылар арқылы (маса, сона, кене) Індеттің аз қарқыны және статистикалық көрсеикіші.-аурудың бір малдан басқа малға таралуы әртүрлі болады, бір жағдайда бірең-сараң ғана мал ауырса,екінші жағдайда ауруға малдар жаппай шалдығады.
Сондықтан да қарқыны (таралу екпіні) жайылу ауқымына байланысты індет процессі үш түрлі болып кездеседі. Аурудың бірең-сараң білінуі (спорадия) індет (эпизоотия), лаң панзоотия.Спорадия (грекше sporadikos - бірең-сараң кездейсоқ). Бұл инфекцияның дәрежесідегі қарқыны (сіреспе, зілді қатаральді қызба).
Індет (эпизоотия, латынша ері-арасында зоопоозтия жануар )-індет процессінің орташа дәрежесіндегі қарқынмаен дамуы. Індет кезінде жаңа індет ошақтары пайда болады. Мұндай дисперсиябельдік-жұқпалы аурудың кең таралуына ықпал жасайды.
Індет кезінде аз уақытта көптеген жануарлар ауруға шалдығады-індеттің лапылы (эпизоотолгическая вспышка) аусыл, топалаң құс пастерелледі, шошқа обасы т.б.).
Лаң панзоотия рап-тұтас жалпы індет процесінің ең жоғарғы қарқыны. Кең территорияда жайылып кетеді. Энзоотия-індеттің қарқынының көрсеткіші емес оның бір ортаға тұрақтануы, жұқпалы ауырудың бір жерде үздіксіз қайталануы, сол территориямен дөп келуі. (территоряльная приуроченность)
Қарқындықты анықтау үшін сандық баға бере бастады. Ауру көрсеткіші ол проценті немесе өлшем бірлігі көрсетіледі.-бірлік көрсеткіші.
АБ*100(1000,10000,100000)
А- бір кезеңдегі ауырған мал
Б-сол кезеңдегі жалпы мал саны
Өлім көрсеткіші:
СБ*100
С-өлген мал саны
Б-сол кезеңдегі мал саны
Летальдық-өлім көрсеткіші: СА*100
С-өлген мал саны
А-ауырған мал саны
Эпизоотияға қарсы алдын алу шаралары
Жалпы шаралар Қазақстан Республикасы территориясын індетті аурулардан сақтап басқа мелекеттен кіргізбеу ветеринарлық қызметкерлердің негізгі міндетті.
2. Індет жоқ шаруашылықты - індетт қоздырғышын енгізбеу басқа шаруашылықтан
3. Ветеринарлық-санитарлық қадағаоау малды тасымалдаумен, өнімдерін тасымалдағанда.
4. Ветеринарлық өндеу жүргізгенде ветеринарлық санитарлық бақылау
5. Жеке шаруашылықта алдын алу шарасын жүргізу
6. Қамсыздандыру малды
Азыққа көңіл аудару, кеміргіштерге көңіл аудару киіліне көңіл аудару. Малмен байланыста болған адам медициналық тексеруден өтіп отыру.
Транспортпен, өңген малмен, (ит, мысық, құс) індетті аурулардың таралуына көңіл болып өңдеу жүргізу. Дезинфекция жүргізу.
Арнайы шаралар-қоздырғыш түріне байланысты. Ауруға қарсы туралатын мал асырау.2. ауру малдарды тауп жою, ол үшін жылдам тауып диагноз қою, эпизоотия ошақты-карантин (купирование).
Депутаттар шешімі арқылы қойылады.
2. ошақтың ішіндегі ауруды жою
3. алдын алу шараларын жүргізу.

2.4 Індетке қарсы шаралар
Індетке қарсы алдын алу және сауықтыру шаралары. Олардың кешенді және жоспарлы түрде мемлекет тарапынан және адам денсаулығын қамтамасыз ету мақсатында жүргізілуі.
Ұйымдастыру-шаруашылық,ветеринариял ық-санитариялық және арнайы шаралар. Инфекция қоздырушысының бастауы мен берілу тетіктеріне, ауруға бейім жануарларға қатысты шаралар. Жұқпалы аурулардың алдын алу үшін шекарадағы және мал фермаларындағы санитариялық бақылау, әкелінген жануарларды карантиндеу.
Жануарларды иммундеу, вакциналар және олардың түрлері, иммундеу әдістері. Жұқпалы ауруларды балау, індеттанулық, клиникалық, патологоанатомиялық, микробиологиялық, серологиялық, аллергиялық балау әдістері. Нозологиялық және эпизоотологиялық диагноз.
Індет ошағында жүргізілетін шаралар. Карантин және шектеу қою, алу. Ауру және ауруға күдікті жануарларға қатысты шаралар. Індет ошағындағы жануарларды вакциналау және фармакопрофилактика.
Ірі мал фермалары мен кешендерді індеттен қорғау. Кешендерді салу және малмен толтыруға қойылатын санитариялық талаптар. Кешендердің ішкі және сыртқы санитариялық аймақтары, олардағы індетке қарсы шаралар.
Індетке қарсы шаралар туралы түсінік
Індетке қарсы шаралар жұқпалы аурулардың шығуына және олардың таралуына жол бермеуге бағытталады. Жұқпалы ауруларды болдырмау үшін дауалау (алдын алу) шаралары іске асырылады, ал ауру шыға қалған күнде оны жою (сауықтыру) шаралары қарастырылады. Сонымен індетке қарсы шаралар дауалау шаралары және сауықтыру шаралы болып екі салаға бөлінеді. Бұлардың қай-қайсысы болмасын бірнеше салаға бағытталған кешеннен тұрады. Бұл күрделі кешенге кіретін шаралар індет бұғауының барлық буындарына қарсы бағытталуы керек, сондықтан да олар инфекция қоздырушысының бастауына, инфекция қоздырушысының берілу тетігіне және ауруға бейім жануарларға қатысты жүргізіледі.
Іңдетке қарсы шаралар жалпы және арнайы болып екі топқа бөлінеді. Жалпы шаралар кез келген жұқпалы ауруға бағытталған ортақ сипатта болады да, оған ұйымдастыру-шаруашылық және ветеринариялық-санитариялық шаралар жатады. Арнайы шаралар нақтылы бір жұқпалы ауруға қарсы бағытталады да, оған сол ауруды балау және жануарларды иммундеу жатады.
Індетке қарсы шараларды іске асыру негіздері. Індетке қарсы шаралардың басты негізі - олардың кешенді түрде жүргізілуі. Бұл кешенділік жоғарыда көрсетілген індеттенудің барлық қозғаушы күштеріне қатысты біртұтас ұйымдастыру-шаруашылық, ветеринариялық-санитариялық және арнайы шаралар ретінде жүргізілуінен туындайды.
Екінші бір негіз - індетке қарсы шаралардың белгілі бір жүйемен жоспарлы түрде жүргізілуі. Әрбір шаруашылық пен белгілі бір территорияда індетке қарсы жүргізілетін дауалау және сауықтыру шараларының жоспары болуы керек. Бұл жоспар еңбек және қаржы ресурстарымен қамтамасыз етілуге тиіс.
Індетке қарсы шаралардың үшінші негізі - олардың мемлекеттік сипаты. Бұл шаралар мемлекет тарапынан белгіленеді де, мемлекеттік оргаңдардың қолдауымен іске асырылады. Жұқпалы аурулар шыға қалғанда карантин немесе шектеу қою немесе алу жергілікті әкімшіліктің шешімі арқылы жүргізіледі. Індетке қарсы шаралардың дұрыс іске асуына әкімшілік органдары (полиция) көмек көрсетіп, бақылау жасайды.
Төртіншіден, індетке қарсы шаралар адамдарды малдан жұғатын аурулардан сақтандыруға бағытталады. Жануарлардың жұқпалы ауруларының адамға жұғу қауіптілігін инфекцияның зоонотикалық потенциалы деп атайды. Сондықтан жануарлардың жұқпалы ауруларымен күрес шаралары медициналық мекемелермен ынтымақтастықта жүргізілуі керек.

2.5 Жануарларды жұқпалы ауруларға қарсы иммундеу

Жануарларды жұқпалы ауруларға қарсы жасанды жолмен, яғни қолдан иммундеу белсенді және енжар әдістер арқылы іске асырылады. Белсенді иммундеу үшін вакциналар, ал енжар иммундеу үшін иммуноглобулин препараттары қолданылады.
Вакциналар тірі және өлтірілген деп аталатын екі топқа бөлінеді.
Тірі вакциналар. Тірі вакциналар ауру қоздырушыларының тіршілігін жоймаған өсіндісі болып табылады. Бұлар әлсіретілген және әлсіретілмеген деп аталатын топтарға бөлінеді. "Әлсіретілген" деген сөз қоздырушы микробтың уыттылығына қатысты айтылған. Әлсіретілген штамм деп ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.