Білім беру қызметтерінің маркетингі
Аннотация.
Қазіргі таңда білім беру саласы ең өзекті тақырыптардың бірі. Сапалы білім алу қоғам дамуының бірден бір факторларының негізі. Әр түлек жұмысқа орналасатын кезде жұмысқа қабылдаушы оның біліміне және қандай оқу орнын бітіргеніне көңіл бөледі. Сапасы жоғары және қазіргі заман талабына сай оқу орнының дипломы жұмыс табуда яғни жаксы жұмыс орнына орналасуға үлкен ықпал болады. Жоғарғы оқу орнындары заман талабына сай дамып келеді және осыған орай бәсекелестік те туып отыр, және білім беру қызметтері нарығындағы жоғарғы оқу орнындары арасында әлеуетті клиенттер үшін (мектеп түлектері) бәсекелестік деңгейі шарықтап келеді. Жоғарыда көрсетілген шарттарға сай білім беру қызметтері нарығындағы бәсекелестік деңгейін арттыру жолдарын іздеу қажеттілігі күмән туғызбайды. Осыған байланысты білім беру қызметтері нарығын қалыптастыруда маркетингтік тәсілді енгізудің мәнділігі өте орынды. Аталған барлық жағдайлар, факторлар осы тақырыптың өзектілігін сонымен қатар бұл тақырыптың зерттеу қажеттілігін көрсетеді.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
I ТАРАУ Білім беру ұйымдарындағы маркетинг.
1.1 Білім беру ұйымдарындағыі маркетинг деген не
1.2 Білім беру қызметтерінің маркетингі
1.3 Білім беру маркетинг және білім алушылардың контингеті мен сегменттерін бағалау және таңдау критерийлері
II ТАРАУ Білім беру саласындағы маркентингтің Қазақстанмен шетел арасындағы айрымашылықтар мен ерекшеліктері
2.1Еліміздегі білім беру саласындағы маркетингтің негізгі ерекшеліктері мен университеттердің маркентигтік жүйесі
2.2 Шетелдік білім беру саласының маркетингтік жүйесі, оның ерекшелігі мен ұтымды тұстары
2.3 АҚШ-тағы Гарвард университетінің маркетингтік жүйесі мен Ұлыбританяидағы Кембридж университеті мен Оксфорд университетінің маркетингтік жүйелері
2.4 Жапониядағы Токио, Осако университеттерінің білім беру жүйесі мен Үндістандағы Мумбай, Калькутта университеттерінің білім беру жүйесіндегі ерекшеліктер.
III ТАРАУ Білім беру саласындағы маркетингтік зерттеу
3.1 . Білім беру саласындағы маркетингтік зерттеу әдістерін талдау
3.2 Білім беру саласындағы маркетингтік сауалнама әдісімен жүргізілген зерттеуді талдау
3.3 Білім беру саласындағы маркетингті жетілдіру үшін ұсыныстар
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланаған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Кез-келген жас өркен жоғарыға өркендеу үшін оның фундаментальді тірегі болуы керек. Біздің заманымызда сол фундаменттың бастауы білім алудан басталады. Білімді жас елін көркейтеді, туын желбіретеді, деңгейі мен даңқын көтереді. Қазақстан Республикасының жас азаматтарының қазіргі транзиттік кезеңде еңбек нарығында өз білімі мен тәжірбиесін жүзеге асырып, орнықты позицияны иеленуі, яғни өзіне лайықты жұмысқа орналасу мәселесі қоғамды алаңдатуда. Бұл мәселе тек жастарды ғана емес, сонымен бірге еліміздің экономикалық белсенді азаматтарын да толғандыруда. Абай атамыз айтқандай: Сен де бір кірпіш дүниеге, тетігін тап та бар қалан демекші, әрбір маманның өз саласында кәсіби деңгейге жетіп, орнығуы үшін міндетті түрде сапалы білімі, қоры болуы керек.
Бүгінгі күні кез-келген салада менеджемент, маркетинг ұғымдары қолданылады. Аты айтып тұрғандай, менеджмент - ағылшын тілінен аударынлағанда қол, ал маркентинг - нарық деген мағынаны білдіреді. Сол себепті болар, бүгінгі нарық заманында бәсекеге қабілетті болу үшін кез-келген саланың мамандары бұл екі жүйемен тығыз байланыста жұмыс жасайды. Барлық мекеменің алдында бір ғана мақсат, ол тұтынушыға қажетті дүниені ұсыну ғана емес, сонымен бірге қанағаттанарлық дәрежеде сұранысына ие болу. Сондықтан, сыртқы және ішкі ортаны маркентингтік зерттеу, соның негезінде болжау, стратегияны анықтау қажеттілігі туып отыр. Ал, енді маркентинг сөзін С. Макивер атты ғалым: Маркетинг - бұл өндіріс пен сауданы кеңейтуге әсерін тигізетін, тұтынушылар сұранысын анықтау және оны қанағаттандыру іс-әрекеті десе, ал атақты Котлер: Маркетинг - бұл алмасу үрдісі негізінде қажеттілік пен тілекті қанағаттандыруға бағытталған адамдардың іс-әрекеті деген анықтама береді.
Ал, енді маркетингтің басты мақсатына келсек, ол бүгінгі жағдайға бейімделген бәсекелестік қабілеті бар мекемені тудыру. Бұдан шығатын қорытынды, мектепте, Жоғары оқу орындарында берілетін білімнің сапалы болуы, яғни білім иелерінің сұранысын жоғары деңгейде қанағаттандыру. Тұтынушының сұранысын өз деңгейінде қанағаттандыру үшін, білім саласындағы басышлардың алдында үлкен міндеттер тұр. Атап айтсақ, біріншіден, білім беруді жүйелеу, яғни білім аламын деген кез-келген азаматқа толыққанды жағдай жасау, екіншіден, білім сапасын жақсарту, үшіншіден, кадр мәселесі, яғни ұстаздардың білімін жетілдіруге баса назар аудару. Мәселен, мектепке қатысты, сапаны арттыру жұмысы оқушылардың кажеттілігін анықтаудан басталады. Осы мәліметтерді біз ата-ананың тілегі, пікірі арқылы білеміз. Себебі, білім беру нарығында біздің бірден-бір тұтынушымыз ата-ана болмақ. Сондықтан, ата-анаға нақты тапсырысты қалыптастыруға көмектесу - бұл сапаны арттыру мәселелерін шешудегі кәсіби маркетингтің кілті. Осы әдіс арқылы мектеп басшылары мектептің даму стратегиясы мен тактикасын анықтайды.
Менің бұл ғылыми жұмысымның өзектілігі де осында. Яғни, бүгінгі қоғамда бәсекеге қабілетті болу үшін және де тұтынушының сұранысын қанағаттандыруда маркетингтік зерттеудің маңызы зор. Осы әдістер арқылы біз тек қана тұтынушының сұранысын қанағаттандырып қана қоймай, сонымен бірге оның сапасын жақсартамыз. Білім беру саласында маркетингтік зерттеу әдісі осындай тиімділігінің арқасында екі жаққа ұтымды болмақ. Біріншіден, білім аламын деген әрбір азамат түрлі мүмкіндіктерге қол жеткізсе, ал екіншіден, берілетін білім сапасы жақсарып, әрбір саланың маманы кәсіби деңгейге көтерілмек.
Зерттеу жұмысының объектісі - Білім беру ұйымы.
Зерттеу жұмысының пәні - Білім беру ұйымдарынддарындғы маркетинг.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Нысанды зерттей отырып, еліміздегі білім беру саласының маркетингтік жүйесі қандай деңгейде екендігін шетелдегі білім берудегі маркетингтік жүйемен салыстыра отырып зерттеу. Осы мақсатта менің ддиссертациялық жұмысымда АҚШ-тағы әлемдегі базасы мықты оқу орындарының бірі Гарвард университеті, Ұллыбританиядағы Кембридж, Оксфорд университеттері мен бірге Үндістанның ірі университтерінің бірі саналатын Мумбай, Калькутта, Раджастхан университтерін салыстыру.
Міндеттері
oo Шетелдік білім беру саласының маркетингтік жүйесі, оның ерекшелігі мен ұтымды тұстары
oo Білім беру саласындағы маркетингтік зерттеу әдістерін талдау
oo Білім беру саласындағы маркетингтік сауалнама әдісімен жүргізілген зерттеуді талдау
oo Білім беру саласындағы маркетингті жетілдіру үшін ұсыныстар
Tақыpыптың зepттелy деңгейi. Жүргізілген зерттеулер үш кезеңнен тұрады:
Бірінші кезең - зерттеу мәселелерін қарастыру мен қойылым қою; зерттелетін тақырып бойынша басқару фактілерін сипаттау және жіктеу; зерттеудің тұжырымдамасын айқындау.
Зерттеудің бірінші кезеңінде педогогикалық зерттеудің келесі әдістері қолданылған: тарихи және логикалық талдау әдісі, тарихи және дерек көздерінің теоретикалық талдауы; отандық және шет елдік зерттеу жұмыстарының және заманауй мерзімді басылымдардың материалдары.
Екінші кезең - білім беру ұйымдарындағы маркетингтің теориялық негізін құрау: ҚР-ның шеңберінде алынған фактілерді талдау, интерпретациялау; зерттеу нәтижелерін нақтылау.
Үшінші кезең - маркетингтік зерттеулерді дамыту жолдарын қарастыру, нақты мәліметтердің салыстырмалы талдау; қорытындыларды тұжырымдау және диссертациялық жұмысты ресімдеу.
Зерттеу жұмысының деректік негізі.
1) Салыстырмалы педогогика бойынша ғалымдар мен мамандардың жұмыстары (Тейлор Ф., Маркарян Э.С., А.Н. Джуринский, А.К. Кусаинов, З.А. Малькова, В.В. Мосолов, К.С. Мусин, В.А. Мясников және басқалары); Заңнамалық, құқықтық-нормативтік құжаттар (жарлықтар, заңдар, қаулылар, бұйрықтар, нормативтік актілер мен ережелер, білім беруді дамыту тұжырымдамасы, білім беруді дамытудың стратегиялық бағдарламасы, , білім беру стандарттары) және халықаралық ұйымдардың құжаттары (БҰҰ, ЮНЕСКО, ЮНИСЕФ);
2) Зерттелетін мәселе бойынша тарихи-педогогикалық зертеулері (А.Е. Алекторов, H.A. Бобровников, A.B. Васильев, С.М. Граменицкий және басқалары); Ресей және Қазақстан зерттеушілерінің ғылыми-педогогикалық еңбектері (Тәуірбекова С.Ж., С.К. Ахметбекова, Ф.У. Жунусова., Сейлхан А. Г.М. Храпченков, В.Г. Храпченков, И.Н. Шевченко және басқалары);
3) отандық және Ресейлік мерзімді басылымдар (Педагогика", "Альма Матер", "Народное образование", "Қазақстанның Педагогикалық хабаршысы", "Средняя школа Казахстана", "Ашық мектеп", "Шығармашылық педагогика", "Білім", "Столичное образование", "Іздеу", "Евразия" және т.б.);
4) Қазақстан және Ресейдің білім беру туралы жыл сайынғы есебінің статистикалық жинағы;
5) қазақстан Республикасының мемлекеттік web-сайттары: Қазақстан Республикасының ғылым және білім министрлігінің сайты, - www.edu.gov.kz, Қазақстан Республикасы Президентінің ресми сайты, - www.akorda.kz, Сорос - Қазақстан қоры - www.bilim.kz, білім беруді ақпараттандыру бойынша республикалық ғылыми-әдістемелік орталық - www.unesco.kz, білім беру мен тестілеудің мемлекеттік стандарттары Ұлттық орталығы - www.testcenter.kz, Дарын республикалық дарынды балалар мектебі - www.daryn.kz, Болашақ президенттік бағдарламасы - www.bolashak.kz;
6) Оқу-әдістемелік және бағдарламалық құжаттамалар ( оқу жоспарлары, бағдарламалар, оқулықтар).
Зерттеу жұмысының әдіснамалық негізі. Біздің диссертацияық жұмысымыздың идеялық мазмұнын толық ашу үшін өз елімізбен қатар басқа да өркениетті елдердің еңбектерінен қысқаша түйінді мәліметтер келтірдім. Зерттеудің әдістемелік негізіне әдістемелік және салыстырмалы педогогика тарихының еңбектері жатады (Тәуірбекова С.Ж., С.К. Ахметбекова, Ф.У. Жунусова., Сейлхан А. және басқалары); жүйелі тәсіл, оның ерекшелігіне салыстырмалы педогогикадағы білім беру жүйесіне тікелей әсер ететін басқа әлеуметтік жүйелерге байланысты білім берудегі кез келген фактілер мен оқиғалайды зерттеу жатады (Тейлор Ф., Маркарян Э.С.); педогогикалық көріністерді зерттеуде вертикальды және горизонтальды тәсілдер Қазақстандағы жалпы орта білім беруді тереңірек сипаттауға мүмкіндік береді, өйткені ол әр түрлі тарихи кезеңдерде қарастырылады ( тәуелсіздігімізді алған уақыттан, бүгінгі күнге дейін); зерттеушінің басқа мәдениет төңірегінде білім беру салтын түсінуге тырысуын сипаттайтын мәдениеттану тәсілі (И.С. Бессарабова, Е.И. Бражник, Т.В. Иванова, М.С. Каган); өркениеттік тәсіл, педогогикалық процестерді тарихи дамуы мен сабақтастығы арқылы қарастыруға мүмкіндік береді (Г.Б. Корнетов, C.B. Куликова, Э.А. Поздняков).
Диссертациялық жұмыстың ғылыми жаңалығы: Білім беру ұйымын маркетингтік жүйесінің шетелдік тәжірибелермен салыстыра тиімділігін көтеру.
Негізгі нысаны. Өркениеттің дамыған тұсында халықтың сұранысымен талғамы да өсті. Жаңаша көзқарас, тың дүниелерге ынтыққан жандар көбейді. Негізгі нысаны - білім алушы жастар, болашақ маман иелері болғандықтан, солардың сұранысын қанағаттандыруға мән беру керек. Өйткені, біз білім саласындағы күрделі мәселелерді шешіп, жақсы кадрларды дайындау арқылы еліміздің экономикасына үлкен үлес қосатын боламыз.
Зерттеу әдісі. Маркетингтік жүйені тереңірек зерттеген ғалымдарымыздың бірі Филип Котлер тұтынушының сұранысын анықтау үшін, ең алдымен сол адамдарды, олардың қажеттіліктерін зерттеп алу керектігін айтады. Мысалы, жұмыртқа секілді шоколад Киндер сюрприз ең алғаш рет 1972 жылы Италияда шығарылады. Осындай шоколадты италияндық Ферреро атты адам ойлап тапқан. Оның ұтқан тұсы, бала шоколадты жеп қана қоймай, сонымен бірге ішіндегі ойыншығына да ие болады. Ойыншықты құрастыру арқылы жасөспірім бала ақыл-ойды дамытуға да үлес қоспақ. Бұл жерде айта кететін жайт, ата-ана қашанда баласын қадағалап, шамадан тыс тәтті жеп қоймауын бақылап жүреді. Ферреро міне, осындай қажеттіліктердің барлығын ескере келіп, бәріне де тиімді, әрі жаңаша түрде жұмыртқа пішіндес Киндер сюрприз атты шоколадты нарыққа шығарады. Бастапқыда тек Канада мен АҚШ-та тараған өнім, кейіннен әлемнің түкпір-түкпіріне тарайды. Бұл жерде Ферреро өнімді шығарып қана қоймай, оған ұтымды жарнама да жасайды. Ол көбіне көгілдір экран арқылы құрамында аққуызы бар пайдалы тағам ретінде жарнамаланады. Тағы бір ерекшелік, бүлдіршін жұмыртқа секілді шоколадты ашқанда, оның барлық назары ойыншықта болады. Сондықтан, ол қайта шоколад сұрамайды. Ал, бұл әрбір ата-ана үшін өте маңызды жағдай. Міне, осындай екі ұтымды фактор арқылы, өнімді ойлап тапқан адам тауарына деген сұранысты арттырды1. Білім беру саласы да дәл осындай ұтқыр әдіс-тәсілді қажет етеді.
Ф. Котлер Новые маркетинговые технологии; М. 2004ж 67 б.
Жапониядағы Токио, Осака университеттерінің маркетингтік жүйесін зерттеу арқылы еліміздегі білім беру саласында ақсап жатқан тұстарды анықтауға қол жеткіземін деген ойдамын.
Зерттеу жұмысының ғылыми-тәжipибелiк маңызы. Диссертациялық жұмыстың тәжірибелік маңыздылығына зер салсақ, мұндағы дайындалған критерийлер жүйесі мен көрсеткіштер, иерархиялық модель, басқарушылық жағдайда сараптамалық бағалаудың нәтижесінде алынған басымдылық коэффициенті, білім беру ұйымының басшысының қарым-қатынасы мен қасиеттері, сонымен қатар маркетингтік басқаруды дамыту жолдарын қарастыру туралы. Дайындалған тәжірибелік ұсыныстар қолданысқа дайын, жалпы маркетингтік стратегия арқылы басқару білім беру ұйымдарымен іске асырылуда. Жұмыс нәтижелерін орта мектептердің, лицей мен гимназиялардың және педагогикалық колледждерде пайдалануға болады.
Tақыpыптың xpонологиялық шегi. Диссертациялық жұмыстың хронологиялық шегі ҚР тәуелсіздік алғаннан бастап қазіргі дейінгі кезеңді қамтиды, яғни, 1991-2017 жылдар аралығы.
Қopғаyға ұcынылған нeгiзгi тұжыpымдap:
oo Білім беру ұйымын маркетингтік ұғымына өзіндік тұрғыдан берілген анықтама;
oo Білім беру ұйымын маркетингт қызметінің теориялық моделі;
Тақырыптың территориялық ауқымы. Зерттеу жұмысының территориялық ауқымы оның тақырыбына қатысты болып отырғанындай, негізінен Қазақстан Республикасының барлық аумағын қамтиды.
Зерттеу жұмысының сыннан өтуі. Зерттеу негізгі нәтижелері студенттердің ғылыми-практикалық конференцияларында баяндалды.
Диссертациядық жұмыстың құрылымы белгілеулер мен қысқартулар, кіріспе, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
I ТАРАУ Білім беру мекемелеріндегі маркетинг.
1.1 Білім беру мекемелеріндегі маркетинг
Қазіргі таңда білім беру саласы ең өзекті тақырыптардың бірі. Сапалы білім алу қоғам дамуының бірден бір факторларының негізі. Әр түлек жұмысқа орналасатын кезде жұмысқа қабылдаушы оның біліміне және қандай оқу орнын бітіргеніне көңіл бөледі. Сапасы жоғары және қазіргі заман талабына сай оқу орнының дипломы жұмыс табуда яғни жаксы жұмыс орнына орналасуға үлкен ықпал болады. Жоғарғы оқу орнындары заман талабына сай дамып келеді және осыған орай бәсекелестік те туып отыр, және білім беру қызметтері нарығындағы жоғарғы оқу орнындары арасында әлеуетті клиенттер үшін (мектеп түлектері) бәсекелестік деңгейі шарықтап келеді.
Жоғарыда көрсетілген шарттарға сай білім беру қызметтері нарығындағы бәсекелестік деңгейін арттыру жолдарын іздеу қажеттілігі күмән туғызбайды. Осыған байланысты білім беру қызметтері нарығын қалыптастыруда маркетингтік тәсілді енгізудің мәнділігі өте орынды. Аталған барлық жағдайлар, факторлар осы тақырыптың өзектілігін сонымен қатар бұл тақырыптың зерттеу қажеттілігін көрсетеді. Білім беру саласындағы маркетингтің негізін және оның білім беру қызметтер саласында қалай ерекшеленуін түсіну үшін жалпы комплекс пен оның аспектілерін, элементтерін жалпылама талдау қажет.
Ол ең алдымен маркетингтік қарым қатынастың субъектілерімен және нарықтағы функциялары, білім беру қызметтері нарығындағы маркетингтің объектілерінің әрекет ету саласы, мақсаттық бағдарларының мәселелік мазмұны. Осылардың барлығын кезекті қарастыруымыз бізге нақты білім беру қызметтері нарығының ұғымын анықтауға көмектеседі.
Маркетинг- ішкі фирмалық басқарудың ерекше жүйесі деген көп көз қарас тараған. Егерде бұл көз қарас дұрыс болған жағдайда білім беру қызметтері нарығындағы маркетингтің субъектілерінің бір ғана түрі болатын еді. Ол білім беру мекемесі, ал маркетинг олардың ішкі жұмысы болар еді. Анықтама бойынша оған мемлекеттіңде және білім беру қызметтер саласының тұтынушыларыныңда қатысы болмас еді. Сонымен қатар маркетингтің субъектісі болып тек қана өндірушілер мен делдал фирмалардан басқа барлық нарықтың субъектілері болып табылады табылады.
Маркетингтік қарым-қатынастың негізгі қатысушылары тек қана білім береу мекемелері ғана болып қоймай сонымен қатар тұтынушылар (жеке тұлғалар, кәсіпорындар, ұйымдар), делдалдардың кең тобы.
Қоғамдық институттар мен құрылымдар білім беру қызметтері нарығын жылжытуда өз үлесі бар. Білім беру қызметтері нарығындағы маркетингтің субъектілерінің арасында студенттің, тыңдаушының, оқушылардың тұлғасы ерекше рөл атқарады. Ол тек білім беру қызметтерінің материалды тасымалдаушы, берілетін білімнің жинағы, еңбек барысындағы қолданушы ғана емес ол ең соңғы тұтынушы болып табылады. Тұлға басқа білім беру қызметтері нарығының тұтынушыларына қарағанда білім потенциалын материалды жағдай жасауға, өмірлік табыс табу үшін ғана қолданбайды сонымен қатар өзінің тікелей қажеттіліктерін қанағттандыру ең алдымен танымдық қажеттіліктері.
Білім беру саласындағы маркетингке келесідей анықтамалар берілген:
- Білім беру саласындағы маркетинг - ол қызмет көрсетудің, бағаның, бәсекелестік білім беру нарығындағы жоғарғы оқу орнының коммуникативті саясаттың жүзеге асыруының экономикалық үдерісі.
- Білім беру саласындағы маркетинг- ол ақылы білім беретін нарықты зерттейтін ғылым, оларды жылжытуды және орналастыруды қарастырады сонымен қатар білім беру бизнесінің философиясы.
- Білім беру саласындағы маркетинг деп, ең алдымен білім саласындағы қызметтерге халық сұраныстарының қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған нарықтың қызметі.
Ашық жүйе маркетингіндегі философия, қатысушыларының рыноктағы бәселекестері және қарсыластармен қарым- қанынасының рыноктады жағдайына сүйенеді.
Білім жүйесініне кеткен инвестициялар ұзақ мерзімді болғандықтан (мысалы, жоғарғы мектеп- бес- сегіз жыл), инвесторлар тәуекел көлемін төмендетуді көздейді. Маркетинг субъектілер философиясы нарыққа түсініктеме жүйесін, нарық туралы білімін және оларды игерушілік әдістемелерін береді.
Ашық білім беру нарығындағы маркентингтік негізгі атқаратын қызметі:
- қажеттілікті қанағаттандыру, сатып алушылардың сұранысы мен күтімін қанағаттандыру, білім беру нарығының негізгі буындарын ұйғару;
- іс-шараның зерттемесінің ашық білім беру қызмет атқаруларында қажеттіліктің толық қанағаттандыру;
- білім беру қызметінің сыртқы рәсімін және оның таратылу жүесін алдын ала жоспарлау;
- қызметтің бағасын есептеу, пацданың қажетті аумағын қамтамасыздандыру:
- коммуникацияның тиімді жүйесінің қамсыздандыру және білім беру нарығының нақты тұтынушыларын қамтамасыздандыру.
Маркетингте жалпы ғылыми әдістер іске асырылады олар:
- Басқа ғылыми ізденістер мен деректер көздеріне, талдау жасау және систематизациялау екінші әдіс болатын болса, бірінші әдіс нарықтағы ақпаратты өз бетінше немесе арнайы тапсырыс бойынша алу.Оның ішінде ең алдымен тұтынушылар туралы ақпарат, бәсекелестер туралы, өрлеу мен өндірушілер арналарындағы маркентингтік ортасындағы әдістемелер жүзеге асырылады.
- Ақпаратты синтездеу, қалыпты жағдайларды жасау, өзгерістерді болжау (оның ішінде ұзақ уақыттағы), стратегия және тактикалық шешімдерді бағалауға, әрекеттерді сараптауға байланысты;
- Экспериментальді жолмен нарықты бағалау және оптималды маркетінгтік шешім қабылдау;
- Алынған ақпараттар негізінде тәжірибиелік ідістерді өзгерту, оның ішінде маркетингтік қызметті жоспарлау, мекемелерді басқару, нарықтық іс- әрекеттерді қадағалау, мекеменің және оның өнімінің нарықтағы басқа маркетинг ақпаратты және нақты ғылымның және ғылыми тәртіптің әдістерін пайдаланады, олар:
- статистика (ең алдымен, мемлекеттік органдардың және қоғамдық ұйымдардың статистикалық мәліметтері) - ол нарықтың сыймдылығын және оның сегментетрін бағалауға, сұраныстың үрдісімен көлемін бағалауға және т.б;
- макро және микроэкономикалық анализ- нарықтық жағдайды және бағалауды сараптау үшін, бәсекелестердің мүмкіншіліктерін анықтау үшін, сату және өрлеу каналдарына баға беру үшін, білім беру мекемесінің мүмкіншілігін бағалау үшін қажет;
- социология - бәсекелес тұтынушы топтарды анықтау және анализі ушін және қоғамдық ұйымдардың сұраныстарын қанағаттардыру үшін қажет;
- психология и психофизиология- білім беру нарығының және мекеменің пайдасына, жарнамалық және де басқа да іс әрекеттердің әсер етуі;
- математика- көрсетілген мақсаттың табысының үдерісінің күтуі үшін;
- басқарма қағидасы - жоспарлау және қадағалау үрдісін іске асыру, болжау, бағалау, реттеу және маркетингтік жұмыстың стимулизациясы оқу мекемесімен әрекеттес тәртіптерін, сондай-ақ нарықтағы әрекеттес субъектілермен үрдісінің жоспарын және қадағалауын іске асыру.
Маркетингте нақты әдістемелер қолданылады және жаңа идеялар генерировациясы әдістемелік топтары (маркетинг объектілерінің қатыныстары, ассортименттің жаңаруы, бағаның өздеруі және бейімделуі, тауарлапдың нарықтағы сатылуы мен өркендеуі), сараптамалық бағалау, контент- анализ (ең алдымен бұқаралық ақпараттар негізінде) және т.б арқылы жүзеге асырылады. Атап кеткен әдістердің көп бөлігі маркентингтік зерттеу кезінде қолданылатын әдістер. Бұл зерттеулер маркентингтік қызметте және оның бюджетінде үлкен орын алады. Сондықтан да, оларды дұрыс жоспарлау өте маңызды.
Білім беру қызметтерінің маркетингінің дамуы өте маңызды, себебi зияткерлiк потенциал, қоғамның ұлттық байлығын көбейтудің шешуші факторы бола бастады. Қазіргі білім беру жүйесі қызметінің арқасында әлемнiң экономикалық дамыған елдерi осы уақытта ҰЖТ-ның 40% дейін өсуін қамтамасыз ете бастады. Дегенмен, республиканың бiлiм беретiн кешенiнде маркетинг жүйесi, өкiнiшке орай, кең тарала алмай отыр. Жалпы білім беру мекемелерiнде маркетингтi қолданудың үш деңгейі айқын көрінедi:
- Жоғарғы деңгейге білім беру мекемелерiнің салыстырмалы кiшiгiрiм тобы жатады, олар - нарықтық басқарудың маркетингтік тұжырымдамасына бағдарланған және коммерциялық бастауларда ұйымдастырылған қызметі бар мекемелер.
- Екiншi деңгейге білім беру қызметіндегі нарық конъюнктурасын пайдаланатын бiлiм беретін мекемелер жатады, олар маркетингттік қызметтiң тек жеке құрама бөлiктерiн, яғни сұранысты зерделеу мен жаңа мамандықтар бойынша мамандар дайындауды ұйымдастыру, төлем деңгейiн анықтау және тағы басқа қызмет түрін атқаратындар.
- Төменгi деңгейге маркетингтiң жеке элементтерiн ғана яғни жарнама, бiлiм беру саласындағы қосымша қызметке сұранысты зерделеу қызметтерін орындайтын мекемелер жатады. Жетекші оқу орындары материалдық тауарлармен емес, педагогикалық қызметтерден қалыптасатын, сезiлмейтiн қызмет түрімен жұмыс iстеуге тура келедi. Сондықтан, білім беру саласындағы маркетинг кешенiнің құрамдас бөлiктері келесілер: сұранысты зерделеу, қызмет көрсету бағасы, қаржылық ресурстарды қалыптастырудың әдiстерi, үлестiру және ынталандыру сияқты қызметтері қалыптасады. Маркетинг қызметiнiң білім беру мекемелеріндегі ерекшеліктеріне жатқызатын түрлі көлемдегі және мазмұндағы ұйымдастыру жұмыстары жатады. Олар:
- бiлiм беру ортасын талдау;
- білім беру қызметін, конъюнктурасын, сұранысын, тұтынушының реакциясын нарықтық үрдіс негізінде стратегиялық болжамдарының жаңа ұсыныстарын әзiрлеу;
- iшкi бiлiм беретiн ортаны талдау;
- факультативтер, арнайы семинарлар, таңдау бойынша пәндер, курстар, үйiрмелер, секцияларды ашу (қысқарту, тоқтату), кеңейту туралы ұсыныс әзiрлеу;
- тапсырыс берушілермен, тұтынушылармен бiлiм беретiн мекеменiң қарым-қатынастарының даму үрдiсiн талдау, жеке алғанда, ЖОО-мен, шағын ауданның өндiрiстiк секторы, фирмалармен және тағы басқалар;
- қолданыстағы стандарт, ереже және шарттардың сапасына және ұсынылған білім беру қызметтерінің мазмұнына сараптама және ақпараттық-аналитикалық мәліметтерінің жинақталуы; - нақты білім беру мекемесі жағдайында қажеттi заттық - әдiстемелiк қамтамасыз ету қызметтерін дәлелдеу;
- тұтынушының болжамдық сұранысына негiзделген, жедел қажеттi бiлiм беру қызметтерін жоспарлау;
- қажетті қызметтердің ұсынылымдарының (экономикалық, кадрлық, зияткерлік және тағы басқалар) шарттарын дәлелдеу және есептеу;
- мекемелердің өзара iс-әрекетiнің тиiмдi жүйесi және берiлетiн бiлiм беру қызметтері мәртебесiнің құқықтық қамтамасыз ету (дер кезiнде лицензиялау, аттестация, қаржылық есеп құжаттамасын қалыптастыру және тағы басқалар);
- нарық талаптарына сәйкес мамандарды дайындау жүйесiн қалыптастыру;
- жарнамалық-ақпараттық қызмет;
- сұранысты қалыптастыру және бiлiм беру қызметтерін жылжытуды ынталандыру;
- бағаны жоспарлау;
- тұтынушыларға бiлiм беру қызметтерін жақындататын тиiмдi жүйе ойластыру;
- тұтынушылармен, ЖОО-мен, мекеме және тағы басқалармен өзара iс-әрекет туралы шарт жасау;
- білім беру мекемелерінің құқықтары және жауапкершiлiктерін анықтау үшiн бiлiм беретiн қызметтердің тұтынушыларымен еңбек келiсiмдерiн жасау;
- тұтынушымен керi байланыс жүйесiн дамыту;
- қызмет көрсету сапасын бақылау жүйесін жасау.
Бұл маркетингтік қызметтер ұсыныс бойынша қызметтiң түрлерiн және нарық қызметіндегі тауардың жылжуын ғана анықтайды. Әрине, білім беру саласындағы маркетингтік қызмет - басшы әрекетінің шынайылығымен көрінеді. Білім беру қызметін тұтынушыларды әлеуметтік қорғай отырып, сол мекеменің даму болашағын да ойластырған жөн. Ол үшін қажеттілікті қалыптастыра отырып, тұтынушы қалауын ескеру керек. Сонымен қатар, білім беру мекемелеріндегі маркетинг қызметiн жүзеге асырудың маңызды кезеңі маркетинг зерттеулерiн жүргiзу болып табылады.
Білім беру қызметтері нарығындағы маркетингтің субъектілерінің арасында студенттің, тыңдаушының, оқушылардың тұлғасы ерекше рөл атқарады. Ол тек білім беру қызметтерінің материалды тасымалдаушы, берілетін білімнің жинағы, еңбек барысындағы қолданушы ғана емес ол ең соңғы тұтынушы болып табылады.
Студент басқа білім беру қызметтері нарығының тұтынушыларына қарағанда білім потенциалын материалды жағдай жасауға, өмірлік табыс табу үшін ғана қолданбайды сонымен қатар өзінің тікелей танымдық қажеттіліктерін қанағттандыру үшінде қолданады.
Студенттер білім беру қызметтері нарығының қолданушысы, иемденушісі және соңғы тұтынушысы, сонымен қатар жинаған барлық кешенді потенциалын жүзеге асыру үшін келесідей таңдау жасайды: нақты өз болашақ мамандығын, оқу мерзімін, оқу орнын,қаражат көздерін және өзінің болашақ жұмыс орнын. Ең қызықтысы білім беру қызметтері нарығындағы маркетингтің субъектілерінің арасында бұл негізгі субъект басқа субъектілермен салыстырғанда төмен қорғанысқа ие, ақпарат көзін аз қамтыған және жаңа қатысушы болып келеді. Сондықтан, студенттің тұлғасы ортақтың көңілінде болуы, ақпаратты толық қамтылуы, барлық болатын келісім шарттың міндетті қатысушысы болуы қажет.
Осының барлығы ескерілген жағдайда қалған тұтынушылардың маңыздылығы мен рөлі анықталады. Олардың ішінде: фирмалар, ұйымдар, кәсіпорындар, мекемелер және басқарушы органдар.
Сонымен, келесідей қортындыға келеміз білім беру саласында маркетингті дұрыс пайдалану ол жағары табыс алып келетінін, тұнушылар санының артатынын, бәсекелестерден артықшылығымыз болатынын түсінеміз. Білім беру саласында маркетингтің орны ерекше екенін түсінеміз, қазіргі нарықтық жағдайда дұрыс жүргізілген маркетингтік саясат ол жоғарғы табыс алып келетін және ұсынып отырған тауарымыз нарықта үлкен сұранысқа ие болуына кепілдік бере алады деп айтуға болады.
Яғни тұтынушының қажеттіліктерін ескеру, нарықты зерттеу, жаңа қызмет түрін ұсыну, оны жылжыту осының барлығы маркетингі қажет етеді. Өкінішке орай қазіргі таңда Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы жетекші оқу орындарындағы маркетингтік бөлімнің болмауы олардың жоғары табыс көзіне жете алмауына себеп болып отыр.
1.2 Білім беру қызметтерінің маркетингі
Маркетингтік қызмет білім мекемелерін басқарудағы жаңа функция, алынған нәтижені таратудың әдістері мен сұраныстарын ынталандыруға баса назар аударылады. Демек, қойылған мақсатқа сай мекеменің жеткен жетістерін жарнамалау және мекеменің білім алу қызметіне сұраныс туғызуға жағдай жасалады деген сөз.
Білім беру саласының ішіндегі бір ғана мектепке тоқталар болсақ, мысалы мектеп жағдайында маркетингтік қызметке директор басшылық жасауы тиіс. Себебі, мұнда сөз мектептің абыройын көтеріп жақсы пікір қалыптастыру, ондағы іс-әркеттерді дұрыс бағалау, қаржыландыруға игілікті ұйымдарды тарту жайында болып отыр. Маркетингтік қызметті ұйымдастырғанда оған директор, орынбасарлары, қамқоршы кеңес, ата-аналар, оқушылар комитетінің төрағалары тартылады. Директор іс-әрекет нәтижесін жоғары және жергілікті басқару органдарында, баспасөз, теледидар беттерінде, мектеп түлектері арасында, ата-аналар комитеті төрағасы оқушылар арасында жарнамалайды. Сұранысты ынталандыру негізінен тиімді жарнамалауға және сұранысты қанағаттандырып, білім мекемесінің абыройын көтеретін білім беру қызметінің жиынтығына тікелей байланысты.
Маркетингтік бақылау - бұл нәтижесінің мақсатқа сәйкестілігін бақылау. Оның жүзеге асырудың тиімділігі мектепішілік бақылауда әкімшілік, қоғамдық бақылаудың педагогикалық үрдіске қатысушылардың әрқайсысының өзін-өзі талдаумен, бағалауымен, бақылауымен ұштасуы, үйлесуі маңызды болмақ 3.
Бұл мекеменің іс-әрекетін бағалауда өзін-өзі басқару тәртібіне көшкенде ұжымның күнделікті кәсібіне айналады. Бүгінгі өзгерген жағдайда білім беру органдары тарапынан бақылау обьектісі болып отырған мұғалімнің жұмысы емес, басшылардың тиімді басқарушылық іс-әрекеті.
Маркетингтік бақылауда қойылған мақсатқа нәтиженің сәйкестілігі жайлы нақты мәлімет алынады. Содан кейін қайтадан маркетингтік ақпарат жинау және талдау жүргізіледі.
Қорытсақ, мекеме басшыларының маркетингтік қызмет циклы тұйықталғанмен де, оның нәтижесінде пайда болған жаңа идея өзінің соңынан көптеген жаңа идеялар мен шешімдерді туғызады. Соның негізінде білім беру саласындағы маркетинг білім мекемелерінің дамуына үлкен мүмкіндік жасамақ.
Ал, енді білім беру жүйесіндегі мониторинг дегеніміз - ол бастапқы алығшарттарға негізделген білім беру үрдісіндегі белгілі бір жүйені үнемі бақылап отыру деген сөз. Білім беруді дамытудың ең негізгі түрткі боларлық нәтижеге бағытталған жүйесі мониторингілеумен тікелей байлансты. Өйткені, мониторингілеу арқылы білімнің даму бағытын, білім мазмұнының мағынасы мен деңгейін біліп алуға болады. Мониторингілеудің үрдісін білім беруде қолдану ең алдымен, білімнің деңгейін тексеріп алудан басталатындықтан, мәліметтерді жинақтау жұмысы тиісті деңгейде өрбіп дамуы керек. Олай болмаған жағдайда мониторингілеудің мазмұны өзгеріп, қойылған мақсаты, тіпті жоспарынан ауытқиды. Негізінде мониторинілеу бірнеше бағытта айқындалады. Атап айтсақ, олар:
- Білім беру нәтижелерін алып, сараптау, талдау;
- Оқытушының оқу үрдісіндегі іс-әрекеттерінен мағлұматтар жинақтау;
- Оқу орнын бітіруші мамандардың іскерлік, дағдыларын тәжірбиелік өлшемдер негізінде анықтау, жұмыс орындарындағы жетістіктерін зерттеу;
- Білім берудің статистикалық, жобаланған мәліметтерін анықтау;
- Оқыту үрдісіне қатысты элементтерді айқындау;
Міне, осы жоғарыда аталған бағыттарды жүзеге асыру арқылы білім берудегі кемшіліктер мен жетістіктерді анықтауға мүмкіндік туады.
Ал, енді білім беру үрдісі әртүрлі ұстанымдарға негізделгендіктен, оның өзіндік талаптары да болады. Атап айтсақ, ең біріншіден, алынған білімнің жүйелілігін түсіну болса, ал екіншіден, білімді түсініп, қортындылау кезеңі, үшіншіден, білімнің беріктігі, яғни алынған білімді жақсылап есте сақтау және оны орынды жерде қолдана білу, төртіншіден, білімнің әрекеттілігі, ол алынған білімді түрлі жағдайда пайдалана білу болмақ.
Жоғары мектеп педагогикасы кез-келген ғылымдар сияқты эксперимент жасауды қажет етеді. Оқыту үрдісіндегі кемшіліктер, студенттердің білімдерін бағалаудағы жіберілген олқылықтар мен қателіктер, оқу процесінің дұрыс ұйымдастырылмауынан болған нәтижелердің барлығы үнемділікпен бағамдылықтың аясында дамып, сол арқылы жақсы сапалы білімге қол жеткізу үрдісі, білімнің деңгейін көтеруге бағытталған арнайы шаралардың негізгілері білім беруді бағалап тексеру арқылы ғана жүзеге асады. Дегенмен, білім беру қай кезде болмасын өзіндік өлшемдермен бағалануды қажет етеді. Олай болмаған жағдайда білім беруді дамытуға еш мүмкіндік болмай, білімнің сапасы өте төмендеп кеткен жағдайларға жол берілуі мүмкін. Сондықтан, білім сапасы ең алдымен, қоғамның даму бағытын айқындайтын модельдермен байланысты бола отырып, өзінің дамуындағы үрдістерді қалыптастыру арқылы инновациялық процестер негізінде құралатын логикалық-құрылымдық ойлардың дамуына алып келуі қажет. Мониторингілеу үрдісінің мазмұны жоғары оқу орнының білім мазмұнымен тікелей байланысып, мағына жағынан астасып жатқан жағдайы бар. Сондықтан, моиторингілеу жүйесінің бірқалыпты дамып, не болмаса артқа қарай жылжуы білім беру мазмұнының әдіснамасымен өлшеніп соған пара-пар сипатта болады.
Мониторингілеу жүйесінің маңыздылығы күн өткен сайын өзінің қажеттілігін дәлелдеп отыр. Білім берудің дамуы ең алдымен, сол жүйедегі нақты болжамдарға тікелей байланысты. Өйткені, білім берудің бүгінгі жай-күйін талдап-талқылап алмайынша болашаққа деген ұмтылыс, не болмаса белгілі бір әдістемелік нұсқаулар жасап алуы мүмкін емес. Ал, ғылым мен білімнің деңгейін талқылау, оған нақты болжамдар жасау тек қана мониторингілеудің көмегімен жүзеге асатынын ескеретін болсақ, онда білім берудегі мониторингілеудің қажеттілігін тез түсіне қоюға болады. Міне, сондықтан, қоғамдық қажеттіліктерді ескере отырып дамитын мониторингілеу жүйесінің қарқыны білімнің даму бағытымен айшықталып, сол арқылы нақты болжам жасауға, сондай-ақ, батыл қадамдар жасауға толықтай жол ашпақ.
Білім беру саласының деңгейін көтерудің бірден-бір жолы - білімнің сапасын жақсарту. Міне, осы мақсатта тағы да бір қадам жасалуы керек. Ол лицензиялау мәселесі. Осы лицензиялау үрдісі арқылы көптеген кемшіліктерді болдырмауға мүмкіндік туады. Лицензиялауға мектепке дейінгі, мектептен тыс білім беру, сонымен бірге жалпы бастауыш кәсіби және жоғарғы кәсіби, жоғарғы оқу орнынан кейінгі білім беру мекемелерінің жұмыс әрекеттері тәуелді болады. Лицензиялаудың негізгі шарттары, білім беру мекемелеріне лицензия беруде талап етілетін құжаттар:
1. Қазақстан Республикасының әкімшілігі тарапынан негізделген белгілі формадағы өтініш;
2. Лицензияттың кәсіби талаптарға сай келуін растайтын құжаттар;
3. Мемлекеттік тіркеуді белгілейтін куәліктің көшіромесі;
4. Оқу-жұмыс жоспары;
5. Штаттағы оқытушылардың санын растайтын құжат;
6. Жеке оқу орнының материалдық базасының бар екендігін растайтын құжат
Лицензия құжаттарды тапсырғаннан кейін екі ай көлемінде беріледі. Өтінішті қарастыру барысында лицензия беру орнынан білім беру мекемесінің шартақ сай еңбек етуге мүмкіншілігінң дұрыстығын тексеру жұмысы жүргізіледі.
Жоғары білім беру мекемелеріне лицензия беру кезінде қойылатын талаптар:
1. Жоғары мектептер, жоғары кәсіби мектептер, алты және одан да көп мамандықтар бойынша жоғары кәсіби білім беру мекемелері және институттар;
2. Қолданбалы сипаттағы ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу;
3. Аталған мекеменің өзіндік шарушылық және оперативті басқару материалдық және қаржылық базасының болуы;
4. Студенттерге бір жылдық білім беруге жұмсалған шығыны Қазақстан Республикасының әкімшілігі тарапынан негізделген мамандар дайындау сұранысында көрсетілетін шығынның деңгейіне сәйкес болуы тиіс;
5. Медициналық қызмет көрсетуі мен болашақ маман иелерінің тамақтану, жатын орнынының болуы, сондай-ақ, аудиториялық және лабораториялық оқу кабинеттерінің санитарлық нормаға және оқу бағдарламалары мен жоспарлары, жалпы білім беру стандартының талаптарына сай болуы керек;
6. Білім беру орны тәжірбие алмасу ретінде белгілі бір мекемелермен келісім-шартқа отыру тиіс.
Маркетинг тұжырымдамасының негізгі объектісі - білім беру қызметтерінің тұтынушылары болып саналады. Қажет болу үшін білім беру мекемесі біріншіден, білім беру қажеттілігін оқып түсініп, екіншіден, басқөа білім беру мекемелеріне қарағанда оларды жақсылап қанағаттандыруы тиіс.
Қазіргі маркетинг мекеменің қызметін басқаруда жүйелі және кешенді тұрғыға негізделген. Маркетинг негізінде рынокты зерттеу, білім беру мекемелерінің соңғы тұтынушыға дейін алға жылжуы, білімді қаржылық қамтамасыз ету жүзеге асады.
Білім беру қызметінің маркетингі - қажеттілікті неғұрлым тиімді қанағаттандыруына әкелетін қатынасы мен өзара әрекеттесуі, яғни:
тұлғаның білім беруде;
білім беру мекемесі қызметтерінің жақсы тұрмыс жағдайы мен оның дамуында;
фирма мен басқа мекемелердің, тапсырыс берушілердің кадрлық потенциалдың өсуінде ;
қоғамды кеңейтіп қайта өндірудегі жеке және интеллектуалды потенциалдың жиынтығы.
Білім беру қызметі маркетингінің мақсаты - аймақтық еңбек рыногының қажеттілігін ескере отырып, қоғам мен жеке тұлғаның білім беру қажеттілігін қамтамасыз ететін білім беру жүйесін дамытудың шарттарын қалыптастыру; рынок жағдайында білім беру жүйесін дамыту мен сақтау.
1.3 Білім беру маркетинг және білім алушылардың контингеті мен сегменттерін бағалау және таңдау критерийлері
Маркетинг тұжырымдамасының негізгі объектісі - білім беру қызметтерінің тұтынушылары болып саналады. Қажет болу үшін білім беру мекемесі біріншіден, білім беру қажеттілігін оқып түсініп, екіншіден, басқөа білім беру мекемелеріне қарағанда оларды жақсылап қанағаттандыруы тиіс.
Қазіргі маркетинг мекеменің қызметін басқаруда жүйелі және кешенді тұрғыға негізделген. Маркетинг негізінде рынокты зерттеу, білім беру мекемелерінің соңғы тұтынушыға дейін алға жылжуы, білімді қаржылық қамтамасыз ету жүзеге асады.
Білім беру қызметінің маркетингі - қажеттілікті неғұрлым тиімді қанағаттандыруына әкелетін қатынасы мен өзара әрекеттесуі, яғни:
- тұлғаның білім беруде;
- білім беру мекемесі қызметтерінің жақсы тұрмыс жағдайы мен оның дамуында;
- фирма мен басқа мекемелердің, тапсырыс берушілердің кадрлық потенциалдың өсуінде ;
- қоғамды кеңейтіп қайта өндірудегі жеке және интеллектуалды потенциалдың жиынтығы.
Білім беру қызметі маркетингінің мақсаты - аймақтық еңбек рыногының қажеттілігін ескере отырып, қоғам мен жеке тұлғаның білім беру қажеттілігін қамтамасыз ететін білім беру жүйесін дамытудың шарттарын қалыптастыру; рынок жағдайында білім беру жүйесін дамыту мен сақтау.
Білім беру бұл маркетингтің жаңа, ізденімпаз әрі перспективалы саласы [1, 289-б.]. Маркетингтік қызметтің мақсатты нәтижесі - бұл қажеттіліктерді: тұлғаның - білімге; оқу орнының - дамуға және қызметкерлерінің игілігіне; фирмалардың - кадрлық әлеуетін өсіруге; қоғамның - зияткерлік әлеуетті ұлғаймалы ұдайы өндіруге деген қажеттіліктерін неғұрлым тиімді қанағаттандыру арқылы тиімділікке қол жеткізу. Нарықтық маркетингтік қатынастарының қатысушылары білім беру мекемелері, тұтынушылар (жеке тұлғалар, ұйымдар мен кәсіпорындар), делдалдар (еңбекпен қамту қызметтері, еңбек биржалары), мемлекет болып табылады [1,293-б.]. Білім беру халық шаруашылығының жылдам дамып келе жатқан салаларының бірі ретінде маркетингтің ғылыми негіздерін дамыту үшін перспективалы сала болып табылады. Қазақстанның білім беру жүйесі кейінгі жылдары бірқатар өзгерістерді бастан кешірді. Білім беру саласында мемлекеттік монополия- дан бас тарту ақылы оқытуға көшу, қоғамдық өмір салтының өзгеруі білім берудің әртүрлі са- лалары мен деңгейлерінде көптеген мемлекеттік емес мекемелердің құрылуына алып келді. Эко- номиканы қайта құрылымдау, мемлекеттік және жеке меншік ұйымдар мен кәсіпорындардың жұмыс істеу жағдайларының өзгеруі экономика мен басқару саласында білім беру қызметтерге сұраныстың өсуіне алып келді, олардың құрылымы мен мазмұнына қойылатын талаптарды өзгертті. Білім беру қызметтерді ұсынудың жаңа шартта- ры білім беру мекемелерінің барлық жұмысын қайта құру қажеттігін туындатты. Білім беру қызметтерге дифференциацияланған сұраныс пайда болды; білім беру қызметтер нарығының дамыған инфрақұрылымы қалыптасты; биліктің мемлекеттік органдары білім беру мекемелері үшін жеткілікті материалдық қолдауды қамтамасыз етуге шамасы келмей, олардың аман қалу мақсатында маркетингке жүгінуіне тура келіп отыр. Бұл жағдайда бәсекелестікті күресте марке- тинг құралдарын белсенді пайдаланатын ұйымдар ғана жетіп шыға алады. Мұндай жағдайларда белгілі бір бағдардағы, сападағы, көлемдегі білім беру қызметтерді ұсынатын, сондай-ақ басқа жоғары оқу орындарымен бәсекелесетін дербес субъект ретіндегі жоғары оқу орнының жұмыс істеу принциптерін салмақты түрде қайта пайым- дау жүріп жатыр. Жоғары мектепті басқаруға де- ген, оның тиімділігін көтеруге бағытталған жаңа көзқарастар қалыптасуда. Нарық қолданбалы мамандандырылған білімдерге белсенді жауап бе- руде. Жоғары білім болса, зияткерлік мәдениеттің негізін қалайтын, іргелі білімдерді қалыптастыруды мақсат тұтады. Міне сондықтан да, студенттің конъюнктураға қарай арнайы білімдермен аяғына дейін құрылатын іргелі білімдер базисін алуы им- перативке айналып отыр. Білім беру мекемесінің мақсатты нарығы - бұл білім беру қызметтерге ұқсас мұқтаждықтары бар адамдардың жиынтығымен, жеткілікті ре- сурстарымен, сондай-ақ осы қызметтерді алу мүмкіндіктерімен анықталатын әлеуетті нарық.. Нарықты сегмент- теу жөніндегі, қызмет сегменттеу принциптері мен әдістерін таңдауды, сондай-ақ сегменттеу критерийлерін анықтауды және нарықтағы білім беру қызметтердің жайғастырылуын ескеруі тиіс. Нарықты сегменттеудің қорытынды саты- сы ылғи да мақсатты сегментке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазіргі таңда білім беру саласы ең өзекті тақырыптардың бірі. Сапалы білім алу қоғам дамуының бірден бір факторларының негізі. Әр түлек жұмысқа орналасатын кезде жұмысқа қабылдаушы оның біліміне және қандай оқу орнын бітіргеніне көңіл бөледі. Сапасы жоғары және қазіргі заман талабына сай оқу орнының дипломы жұмыс табуда яғни жаксы жұмыс орнына орналасуға үлкен ықпал болады. Жоғарғы оқу орнындары заман талабына сай дамып келеді және осыған орай бәсекелестік те туып отыр, және білім беру қызметтері нарығындағы жоғарғы оқу орнындары арасында әлеуетті клиенттер үшін (мектеп түлектері) бәсекелестік деңгейі шарықтап келеді. Жоғарыда көрсетілген шарттарға сай білім беру қызметтері нарығындағы бәсекелестік деңгейін арттыру жолдарын іздеу қажеттілігі күмән туғызбайды. Осыған байланысты білім беру қызметтері нарығын қалыптастыруда маркетингтік тәсілді енгізудің мәнділігі өте орынды. Аталған барлық жағдайлар, факторлар осы тақырыптың өзектілігін сонымен қатар бұл тақырыптың зерттеу қажеттілігін көрсетеді.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
I ТАРАУ Білім беру ұйымдарындағы маркетинг.
1.1 Білім беру ұйымдарындағыі маркетинг деген не
1.2 Білім беру қызметтерінің маркетингі
1.3 Білім беру маркетинг және білім алушылардың контингеті мен сегменттерін бағалау және таңдау критерийлері
II ТАРАУ Білім беру саласындағы маркентингтің Қазақстанмен шетел арасындағы айрымашылықтар мен ерекшеліктері
2.1Еліміздегі білім беру саласындағы маркетингтің негізгі ерекшеліктері мен университеттердің маркентигтік жүйесі
2.2 Шетелдік білім беру саласының маркетингтік жүйесі, оның ерекшелігі мен ұтымды тұстары
2.3 АҚШ-тағы Гарвард университетінің маркетингтік жүйесі мен Ұлыбританяидағы Кембридж университеті мен Оксфорд университетінің маркетингтік жүйелері
2.4 Жапониядағы Токио, Осако университеттерінің білім беру жүйесі мен Үндістандағы Мумбай, Калькутта университеттерінің білім беру жүйесіндегі ерекшеліктер.
III ТАРАУ Білім беру саласындағы маркетингтік зерттеу
3.1 . Білім беру саласындағы маркетингтік зерттеу әдістерін талдау
3.2 Білім беру саласындағы маркетингтік сауалнама әдісімен жүргізілген зерттеуді талдау
3.3 Білім беру саласындағы маркетингті жетілдіру үшін ұсыныстар
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланаған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Кез-келген жас өркен жоғарыға өркендеу үшін оның фундаментальді тірегі болуы керек. Біздің заманымызда сол фундаменттың бастауы білім алудан басталады. Білімді жас елін көркейтеді, туын желбіретеді, деңгейі мен даңқын көтереді. Қазақстан Республикасының жас азаматтарының қазіргі транзиттік кезеңде еңбек нарығында өз білімі мен тәжірбиесін жүзеге асырып, орнықты позицияны иеленуі, яғни өзіне лайықты жұмысқа орналасу мәселесі қоғамды алаңдатуда. Бұл мәселе тек жастарды ғана емес, сонымен бірге еліміздің экономикалық белсенді азаматтарын да толғандыруда. Абай атамыз айтқандай: Сен де бір кірпіш дүниеге, тетігін тап та бар қалан демекші, әрбір маманның өз саласында кәсіби деңгейге жетіп, орнығуы үшін міндетті түрде сапалы білімі, қоры болуы керек.
Бүгінгі күні кез-келген салада менеджемент, маркетинг ұғымдары қолданылады. Аты айтып тұрғандай, менеджмент - ағылшын тілінен аударынлағанда қол, ал маркентинг - нарық деген мағынаны білдіреді. Сол себепті болар, бүгінгі нарық заманында бәсекеге қабілетті болу үшін кез-келген саланың мамандары бұл екі жүйемен тығыз байланыста жұмыс жасайды. Барлық мекеменің алдында бір ғана мақсат, ол тұтынушыға қажетті дүниені ұсыну ғана емес, сонымен бірге қанағаттанарлық дәрежеде сұранысына ие болу. Сондықтан, сыртқы және ішкі ортаны маркентингтік зерттеу, соның негезінде болжау, стратегияны анықтау қажеттілігі туып отыр. Ал, енді маркентинг сөзін С. Макивер атты ғалым: Маркетинг - бұл өндіріс пен сауданы кеңейтуге әсерін тигізетін, тұтынушылар сұранысын анықтау және оны қанағаттандыру іс-әрекеті десе, ал атақты Котлер: Маркетинг - бұл алмасу үрдісі негізінде қажеттілік пен тілекті қанағаттандыруға бағытталған адамдардың іс-әрекеті деген анықтама береді.
Ал, енді маркетингтің басты мақсатына келсек, ол бүгінгі жағдайға бейімделген бәсекелестік қабілеті бар мекемені тудыру. Бұдан шығатын қорытынды, мектепте, Жоғары оқу орындарында берілетін білімнің сапалы болуы, яғни білім иелерінің сұранысын жоғары деңгейде қанағаттандыру. Тұтынушының сұранысын өз деңгейінде қанағаттандыру үшін, білім саласындағы басышлардың алдында үлкен міндеттер тұр. Атап айтсақ, біріншіден, білім беруді жүйелеу, яғни білім аламын деген кез-келген азаматқа толыққанды жағдай жасау, екіншіден, білім сапасын жақсарту, үшіншіден, кадр мәселесі, яғни ұстаздардың білімін жетілдіруге баса назар аудару. Мәселен, мектепке қатысты, сапаны арттыру жұмысы оқушылардың кажеттілігін анықтаудан басталады. Осы мәліметтерді біз ата-ананың тілегі, пікірі арқылы білеміз. Себебі, білім беру нарығында біздің бірден-бір тұтынушымыз ата-ана болмақ. Сондықтан, ата-анаға нақты тапсырысты қалыптастыруға көмектесу - бұл сапаны арттыру мәселелерін шешудегі кәсіби маркетингтің кілті. Осы әдіс арқылы мектеп басшылары мектептің даму стратегиясы мен тактикасын анықтайды.
Менің бұл ғылыми жұмысымның өзектілігі де осында. Яғни, бүгінгі қоғамда бәсекеге қабілетті болу үшін және де тұтынушының сұранысын қанағаттандыруда маркетингтік зерттеудің маңызы зор. Осы әдістер арқылы біз тек қана тұтынушының сұранысын қанағаттандырып қана қоймай, сонымен бірге оның сапасын жақсартамыз. Білім беру саласында маркетингтік зерттеу әдісі осындай тиімділігінің арқасында екі жаққа ұтымды болмақ. Біріншіден, білім аламын деген әрбір азамат түрлі мүмкіндіктерге қол жеткізсе, ал екіншіден, берілетін білім сапасы жақсарып, әрбір саланың маманы кәсіби деңгейге көтерілмек.
Зерттеу жұмысының объектісі - Білім беру ұйымы.
Зерттеу жұмысының пәні - Білім беру ұйымдарынддарындғы маркетинг.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Нысанды зерттей отырып, еліміздегі білім беру саласының маркетингтік жүйесі қандай деңгейде екендігін шетелдегі білім берудегі маркетингтік жүйемен салыстыра отырып зерттеу. Осы мақсатта менің ддиссертациялық жұмысымда АҚШ-тағы әлемдегі базасы мықты оқу орындарының бірі Гарвард университеті, Ұллыбританиядағы Кембридж, Оксфорд университеттері мен бірге Үндістанның ірі университтерінің бірі саналатын Мумбай, Калькутта, Раджастхан университтерін салыстыру.
Міндеттері
oo Шетелдік білім беру саласының маркетингтік жүйесі, оның ерекшелігі мен ұтымды тұстары
oo Білім беру саласындағы маркетингтік зерттеу әдістерін талдау
oo Білім беру саласындағы маркетингтік сауалнама әдісімен жүргізілген зерттеуді талдау
oo Білім беру саласындағы маркетингті жетілдіру үшін ұсыныстар
Tақыpыптың зepттелy деңгейi. Жүргізілген зерттеулер үш кезеңнен тұрады:
Бірінші кезең - зерттеу мәселелерін қарастыру мен қойылым қою; зерттелетін тақырып бойынша басқару фактілерін сипаттау және жіктеу; зерттеудің тұжырымдамасын айқындау.
Зерттеудің бірінші кезеңінде педогогикалық зерттеудің келесі әдістері қолданылған: тарихи және логикалық талдау әдісі, тарихи және дерек көздерінің теоретикалық талдауы; отандық және шет елдік зерттеу жұмыстарының және заманауй мерзімді басылымдардың материалдары.
Екінші кезең - білім беру ұйымдарындағы маркетингтің теориялық негізін құрау: ҚР-ның шеңберінде алынған фактілерді талдау, интерпретациялау; зерттеу нәтижелерін нақтылау.
Үшінші кезең - маркетингтік зерттеулерді дамыту жолдарын қарастыру, нақты мәліметтердің салыстырмалы талдау; қорытындыларды тұжырымдау және диссертациялық жұмысты ресімдеу.
Зерттеу жұмысының деректік негізі.
1) Салыстырмалы педогогика бойынша ғалымдар мен мамандардың жұмыстары (Тейлор Ф., Маркарян Э.С., А.Н. Джуринский, А.К. Кусаинов, З.А. Малькова, В.В. Мосолов, К.С. Мусин, В.А. Мясников және басқалары); Заңнамалық, құқықтық-нормативтік құжаттар (жарлықтар, заңдар, қаулылар, бұйрықтар, нормативтік актілер мен ережелер, білім беруді дамыту тұжырымдамасы, білім беруді дамытудың стратегиялық бағдарламасы, , білім беру стандарттары) және халықаралық ұйымдардың құжаттары (БҰҰ, ЮНЕСКО, ЮНИСЕФ);
2) Зерттелетін мәселе бойынша тарихи-педогогикалық зертеулері (А.Е. Алекторов, H.A. Бобровников, A.B. Васильев, С.М. Граменицкий және басқалары); Ресей және Қазақстан зерттеушілерінің ғылыми-педогогикалық еңбектері (Тәуірбекова С.Ж., С.К. Ахметбекова, Ф.У. Жунусова., Сейлхан А. Г.М. Храпченков, В.Г. Храпченков, И.Н. Шевченко және басқалары);
3) отандық және Ресейлік мерзімді басылымдар (Педагогика", "Альма Матер", "Народное образование", "Қазақстанның Педагогикалық хабаршысы", "Средняя школа Казахстана", "Ашық мектеп", "Шығармашылық педагогика", "Білім", "Столичное образование", "Іздеу", "Евразия" және т.б.);
4) Қазақстан және Ресейдің білім беру туралы жыл сайынғы есебінің статистикалық жинағы;
5) қазақстан Республикасының мемлекеттік web-сайттары: Қазақстан Республикасының ғылым және білім министрлігінің сайты, - www.edu.gov.kz, Қазақстан Республикасы Президентінің ресми сайты, - www.akorda.kz, Сорос - Қазақстан қоры - www.bilim.kz, білім беруді ақпараттандыру бойынша республикалық ғылыми-әдістемелік орталық - www.unesco.kz, білім беру мен тестілеудің мемлекеттік стандарттары Ұлттық орталығы - www.testcenter.kz, Дарын республикалық дарынды балалар мектебі - www.daryn.kz, Болашақ президенттік бағдарламасы - www.bolashak.kz;
6) Оқу-әдістемелік және бағдарламалық құжаттамалар ( оқу жоспарлары, бағдарламалар, оқулықтар).
Зерттеу жұмысының әдіснамалық негізі. Біздің диссертацияық жұмысымыздың идеялық мазмұнын толық ашу үшін өз елімізбен қатар басқа да өркениетті елдердің еңбектерінен қысқаша түйінді мәліметтер келтірдім. Зерттеудің әдістемелік негізіне әдістемелік және салыстырмалы педогогика тарихының еңбектері жатады (Тәуірбекова С.Ж., С.К. Ахметбекова, Ф.У. Жунусова., Сейлхан А. және басқалары); жүйелі тәсіл, оның ерекшелігіне салыстырмалы педогогикадағы білім беру жүйесіне тікелей әсер ететін басқа әлеуметтік жүйелерге байланысты білім берудегі кез келген фактілер мен оқиғалайды зерттеу жатады (Тейлор Ф., Маркарян Э.С.); педогогикалық көріністерді зерттеуде вертикальды және горизонтальды тәсілдер Қазақстандағы жалпы орта білім беруді тереңірек сипаттауға мүмкіндік береді, өйткені ол әр түрлі тарихи кезеңдерде қарастырылады ( тәуелсіздігімізді алған уақыттан, бүгінгі күнге дейін); зерттеушінің басқа мәдениет төңірегінде білім беру салтын түсінуге тырысуын сипаттайтын мәдениеттану тәсілі (И.С. Бессарабова, Е.И. Бражник, Т.В. Иванова, М.С. Каган); өркениеттік тәсіл, педогогикалық процестерді тарихи дамуы мен сабақтастығы арқылы қарастыруға мүмкіндік береді (Г.Б. Корнетов, C.B. Куликова, Э.А. Поздняков).
Диссертациялық жұмыстың ғылыми жаңалығы: Білім беру ұйымын маркетингтік жүйесінің шетелдік тәжірибелермен салыстыра тиімділігін көтеру.
Негізгі нысаны. Өркениеттің дамыған тұсында халықтың сұранысымен талғамы да өсті. Жаңаша көзқарас, тың дүниелерге ынтыққан жандар көбейді. Негізгі нысаны - білім алушы жастар, болашақ маман иелері болғандықтан, солардың сұранысын қанағаттандыруға мән беру керек. Өйткені, біз білім саласындағы күрделі мәселелерді шешіп, жақсы кадрларды дайындау арқылы еліміздің экономикасына үлкен үлес қосатын боламыз.
Зерттеу әдісі. Маркетингтік жүйені тереңірек зерттеген ғалымдарымыздың бірі Филип Котлер тұтынушының сұранысын анықтау үшін, ең алдымен сол адамдарды, олардың қажеттіліктерін зерттеп алу керектігін айтады. Мысалы, жұмыртқа секілді шоколад Киндер сюрприз ең алғаш рет 1972 жылы Италияда шығарылады. Осындай шоколадты италияндық Ферреро атты адам ойлап тапқан. Оның ұтқан тұсы, бала шоколадты жеп қана қоймай, сонымен бірге ішіндегі ойыншығына да ие болады. Ойыншықты құрастыру арқылы жасөспірім бала ақыл-ойды дамытуға да үлес қоспақ. Бұл жерде айта кететін жайт, ата-ана қашанда баласын қадағалап, шамадан тыс тәтті жеп қоймауын бақылап жүреді. Ферреро міне, осындай қажеттіліктердің барлығын ескере келіп, бәріне де тиімді, әрі жаңаша түрде жұмыртқа пішіндес Киндер сюрприз атты шоколадты нарыққа шығарады. Бастапқыда тек Канада мен АҚШ-та тараған өнім, кейіннен әлемнің түкпір-түкпіріне тарайды. Бұл жерде Ферреро өнімді шығарып қана қоймай, оған ұтымды жарнама да жасайды. Ол көбіне көгілдір экран арқылы құрамында аққуызы бар пайдалы тағам ретінде жарнамаланады. Тағы бір ерекшелік, бүлдіршін жұмыртқа секілді шоколадты ашқанда, оның барлық назары ойыншықта болады. Сондықтан, ол қайта шоколад сұрамайды. Ал, бұл әрбір ата-ана үшін өте маңызды жағдай. Міне, осындай екі ұтымды фактор арқылы, өнімді ойлап тапқан адам тауарына деген сұранысты арттырды1. Білім беру саласы да дәл осындай ұтқыр әдіс-тәсілді қажет етеді.
Ф. Котлер Новые маркетинговые технологии; М. 2004ж 67 б.
Жапониядағы Токио, Осака университеттерінің маркетингтік жүйесін зерттеу арқылы еліміздегі білім беру саласында ақсап жатқан тұстарды анықтауға қол жеткіземін деген ойдамын.
Зерттеу жұмысының ғылыми-тәжipибелiк маңызы. Диссертациялық жұмыстың тәжірибелік маңыздылығына зер салсақ, мұндағы дайындалған критерийлер жүйесі мен көрсеткіштер, иерархиялық модель, басқарушылық жағдайда сараптамалық бағалаудың нәтижесінде алынған басымдылық коэффициенті, білім беру ұйымының басшысының қарым-қатынасы мен қасиеттері, сонымен қатар маркетингтік басқаруды дамыту жолдарын қарастыру туралы. Дайындалған тәжірибелік ұсыныстар қолданысқа дайын, жалпы маркетингтік стратегия арқылы басқару білім беру ұйымдарымен іске асырылуда. Жұмыс нәтижелерін орта мектептердің, лицей мен гимназиялардың және педагогикалық колледждерде пайдалануға болады.
Tақыpыптың xpонологиялық шегi. Диссертациялық жұмыстың хронологиялық шегі ҚР тәуелсіздік алғаннан бастап қазіргі дейінгі кезеңді қамтиды, яғни, 1991-2017 жылдар аралығы.
Қopғаyға ұcынылған нeгiзгi тұжыpымдap:
oo Білім беру ұйымын маркетингтік ұғымына өзіндік тұрғыдан берілген анықтама;
oo Білім беру ұйымын маркетингт қызметінің теориялық моделі;
Тақырыптың территориялық ауқымы. Зерттеу жұмысының территориялық ауқымы оның тақырыбына қатысты болып отырғанындай, негізінен Қазақстан Республикасының барлық аумағын қамтиды.
Зерттеу жұмысының сыннан өтуі. Зерттеу негізгі нәтижелері студенттердің ғылыми-практикалық конференцияларында баяндалды.
Диссертациядық жұмыстың құрылымы белгілеулер мен қысқартулар, кіріспе, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
I ТАРАУ Білім беру мекемелеріндегі маркетинг.
1.1 Білім беру мекемелеріндегі маркетинг
Қазіргі таңда білім беру саласы ең өзекті тақырыптардың бірі. Сапалы білім алу қоғам дамуының бірден бір факторларының негізі. Әр түлек жұмысқа орналасатын кезде жұмысқа қабылдаушы оның біліміне және қандай оқу орнын бітіргеніне көңіл бөледі. Сапасы жоғары және қазіргі заман талабына сай оқу орнының дипломы жұмыс табуда яғни жаксы жұмыс орнына орналасуға үлкен ықпал болады. Жоғарғы оқу орнындары заман талабына сай дамып келеді және осыған орай бәсекелестік те туып отыр, және білім беру қызметтері нарығындағы жоғарғы оқу орнындары арасында әлеуетті клиенттер үшін (мектеп түлектері) бәсекелестік деңгейі шарықтап келеді.
Жоғарыда көрсетілген шарттарға сай білім беру қызметтері нарығындағы бәсекелестік деңгейін арттыру жолдарын іздеу қажеттілігі күмән туғызбайды. Осыған байланысты білім беру қызметтері нарығын қалыптастыруда маркетингтік тәсілді енгізудің мәнділігі өте орынды. Аталған барлық жағдайлар, факторлар осы тақырыптың өзектілігін сонымен қатар бұл тақырыптың зерттеу қажеттілігін көрсетеді. Білім беру саласындағы маркетингтің негізін және оның білім беру қызметтер саласында қалай ерекшеленуін түсіну үшін жалпы комплекс пен оның аспектілерін, элементтерін жалпылама талдау қажет.
Ол ең алдымен маркетингтік қарым қатынастың субъектілерімен және нарықтағы функциялары, білім беру қызметтері нарығындағы маркетингтің объектілерінің әрекет ету саласы, мақсаттық бағдарларының мәселелік мазмұны. Осылардың барлығын кезекті қарастыруымыз бізге нақты білім беру қызметтері нарығының ұғымын анықтауға көмектеседі.
Маркетинг- ішкі фирмалық басқарудың ерекше жүйесі деген көп көз қарас тараған. Егерде бұл көз қарас дұрыс болған жағдайда білім беру қызметтері нарығындағы маркетингтің субъектілерінің бір ғана түрі болатын еді. Ол білім беру мекемесі, ал маркетинг олардың ішкі жұмысы болар еді. Анықтама бойынша оған мемлекеттіңде және білім беру қызметтер саласының тұтынушыларыныңда қатысы болмас еді. Сонымен қатар маркетингтің субъектісі болып тек қана өндірушілер мен делдал фирмалардан басқа барлық нарықтың субъектілері болып табылады табылады.
Маркетингтік қарым-қатынастың негізгі қатысушылары тек қана білім береу мекемелері ғана болып қоймай сонымен қатар тұтынушылар (жеке тұлғалар, кәсіпорындар, ұйымдар), делдалдардың кең тобы.
Қоғамдық институттар мен құрылымдар білім беру қызметтері нарығын жылжытуда өз үлесі бар. Білім беру қызметтері нарығындағы маркетингтің субъектілерінің арасында студенттің, тыңдаушының, оқушылардың тұлғасы ерекше рөл атқарады. Ол тек білім беру қызметтерінің материалды тасымалдаушы, берілетін білімнің жинағы, еңбек барысындағы қолданушы ғана емес ол ең соңғы тұтынушы болып табылады. Тұлға басқа білім беру қызметтері нарығының тұтынушыларына қарағанда білім потенциалын материалды жағдай жасауға, өмірлік табыс табу үшін ғана қолданбайды сонымен қатар өзінің тікелей қажеттіліктерін қанағттандыру ең алдымен танымдық қажеттіліктері.
Білім беру саласындағы маркетингке келесідей анықтамалар берілген:
- Білім беру саласындағы маркетинг - ол қызмет көрсетудің, бағаның, бәсекелестік білім беру нарығындағы жоғарғы оқу орнының коммуникативті саясаттың жүзеге асыруының экономикалық үдерісі.
- Білім беру саласындағы маркетинг- ол ақылы білім беретін нарықты зерттейтін ғылым, оларды жылжытуды және орналастыруды қарастырады сонымен қатар білім беру бизнесінің философиясы.
- Білім беру саласындағы маркетинг деп, ең алдымен білім саласындағы қызметтерге халық сұраныстарының қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған нарықтың қызметі.
Ашық жүйе маркетингіндегі философия, қатысушыларының рыноктағы бәселекестері және қарсыластармен қарым- қанынасының рыноктады жағдайына сүйенеді.
Білім жүйесініне кеткен инвестициялар ұзақ мерзімді болғандықтан (мысалы, жоғарғы мектеп- бес- сегіз жыл), инвесторлар тәуекел көлемін төмендетуді көздейді. Маркетинг субъектілер философиясы нарыққа түсініктеме жүйесін, нарық туралы білімін және оларды игерушілік әдістемелерін береді.
Ашық білім беру нарығындағы маркентингтік негізгі атқаратын қызметі:
- қажеттілікті қанағаттандыру, сатып алушылардың сұранысы мен күтімін қанағаттандыру, білім беру нарығының негізгі буындарын ұйғару;
- іс-шараның зерттемесінің ашық білім беру қызмет атқаруларында қажеттіліктің толық қанағаттандыру;
- білім беру қызметінің сыртқы рәсімін және оның таратылу жүесін алдын ала жоспарлау;
- қызметтің бағасын есептеу, пацданың қажетті аумағын қамтамасыздандыру:
- коммуникацияның тиімді жүйесінің қамсыздандыру және білім беру нарығының нақты тұтынушыларын қамтамасыздандыру.
Маркетингте жалпы ғылыми әдістер іске асырылады олар:
- Басқа ғылыми ізденістер мен деректер көздеріне, талдау жасау және систематизациялау екінші әдіс болатын болса, бірінші әдіс нарықтағы ақпаратты өз бетінше немесе арнайы тапсырыс бойынша алу.Оның ішінде ең алдымен тұтынушылар туралы ақпарат, бәсекелестер туралы, өрлеу мен өндірушілер арналарындағы маркентингтік ортасындағы әдістемелер жүзеге асырылады.
- Ақпаратты синтездеу, қалыпты жағдайларды жасау, өзгерістерді болжау (оның ішінде ұзақ уақыттағы), стратегия және тактикалық шешімдерді бағалауға, әрекеттерді сараптауға байланысты;
- Экспериментальді жолмен нарықты бағалау және оптималды маркетінгтік шешім қабылдау;
- Алынған ақпараттар негізінде тәжірибиелік ідістерді өзгерту, оның ішінде маркетингтік қызметті жоспарлау, мекемелерді басқару, нарықтық іс- әрекеттерді қадағалау, мекеменің және оның өнімінің нарықтағы басқа маркетинг ақпаратты және нақты ғылымның және ғылыми тәртіптің әдістерін пайдаланады, олар:
- статистика (ең алдымен, мемлекеттік органдардың және қоғамдық ұйымдардың статистикалық мәліметтері) - ол нарықтың сыймдылығын және оның сегментетрін бағалауға, сұраныстың үрдісімен көлемін бағалауға және т.б;
- макро және микроэкономикалық анализ- нарықтық жағдайды және бағалауды сараптау үшін, бәсекелестердің мүмкіншіліктерін анықтау үшін, сату және өрлеу каналдарына баға беру үшін, білім беру мекемесінің мүмкіншілігін бағалау үшін қажет;
- социология - бәсекелес тұтынушы топтарды анықтау және анализі ушін және қоғамдық ұйымдардың сұраныстарын қанағаттардыру үшін қажет;
- психология и психофизиология- білім беру нарығының және мекеменің пайдасына, жарнамалық және де басқа да іс әрекеттердің әсер етуі;
- математика- көрсетілген мақсаттың табысының үдерісінің күтуі үшін;
- басқарма қағидасы - жоспарлау және қадағалау үрдісін іске асыру, болжау, бағалау, реттеу және маркетингтік жұмыстың стимулизациясы оқу мекемесімен әрекеттес тәртіптерін, сондай-ақ нарықтағы әрекеттес субъектілермен үрдісінің жоспарын және қадағалауын іске асыру.
Маркетингте нақты әдістемелер қолданылады және жаңа идеялар генерировациясы әдістемелік топтары (маркетинг объектілерінің қатыныстары, ассортименттің жаңаруы, бағаның өздеруі және бейімделуі, тауарлапдың нарықтағы сатылуы мен өркендеуі), сараптамалық бағалау, контент- анализ (ең алдымен бұқаралық ақпараттар негізінде) және т.б арқылы жүзеге асырылады. Атап кеткен әдістердің көп бөлігі маркентингтік зерттеу кезінде қолданылатын әдістер. Бұл зерттеулер маркентингтік қызметте және оның бюджетінде үлкен орын алады. Сондықтан да, оларды дұрыс жоспарлау өте маңызды.
Білім беру қызметтерінің маркетингінің дамуы өте маңызды, себебi зияткерлiк потенциал, қоғамның ұлттық байлығын көбейтудің шешуші факторы бола бастады. Қазіргі білім беру жүйесі қызметінің арқасында әлемнiң экономикалық дамыған елдерi осы уақытта ҰЖТ-ның 40% дейін өсуін қамтамасыз ете бастады. Дегенмен, республиканың бiлiм беретiн кешенiнде маркетинг жүйесi, өкiнiшке орай, кең тарала алмай отыр. Жалпы білім беру мекемелерiнде маркетингтi қолданудың үш деңгейі айқын көрінедi:
- Жоғарғы деңгейге білім беру мекемелерiнің салыстырмалы кiшiгiрiм тобы жатады, олар - нарықтық басқарудың маркетингтік тұжырымдамасына бағдарланған және коммерциялық бастауларда ұйымдастырылған қызметі бар мекемелер.
- Екiншi деңгейге білім беру қызметіндегі нарық конъюнктурасын пайдаланатын бiлiм беретін мекемелер жатады, олар маркетингттік қызметтiң тек жеке құрама бөлiктерiн, яғни сұранысты зерделеу мен жаңа мамандықтар бойынша мамандар дайындауды ұйымдастыру, төлем деңгейiн анықтау және тағы басқа қызмет түрін атқаратындар.
- Төменгi деңгейге маркетингтiң жеке элементтерiн ғана яғни жарнама, бiлiм беру саласындағы қосымша қызметке сұранысты зерделеу қызметтерін орындайтын мекемелер жатады. Жетекші оқу орындары материалдық тауарлармен емес, педагогикалық қызметтерден қалыптасатын, сезiлмейтiн қызмет түрімен жұмыс iстеуге тура келедi. Сондықтан, білім беру саласындағы маркетинг кешенiнің құрамдас бөлiктері келесілер: сұранысты зерделеу, қызмет көрсету бағасы, қаржылық ресурстарды қалыптастырудың әдiстерi, үлестiру және ынталандыру сияқты қызметтері қалыптасады. Маркетинг қызметiнiң білім беру мекемелеріндегі ерекшеліктеріне жатқызатын түрлі көлемдегі және мазмұндағы ұйымдастыру жұмыстары жатады. Олар:
- бiлiм беру ортасын талдау;
- білім беру қызметін, конъюнктурасын, сұранысын, тұтынушының реакциясын нарықтық үрдіс негізінде стратегиялық болжамдарының жаңа ұсыныстарын әзiрлеу;
- iшкi бiлiм беретiн ортаны талдау;
- факультативтер, арнайы семинарлар, таңдау бойынша пәндер, курстар, үйiрмелер, секцияларды ашу (қысқарту, тоқтату), кеңейту туралы ұсыныс әзiрлеу;
- тапсырыс берушілермен, тұтынушылармен бiлiм беретiн мекеменiң қарым-қатынастарының даму үрдiсiн талдау, жеке алғанда, ЖОО-мен, шағын ауданның өндiрiстiк секторы, фирмалармен және тағы басқалар;
- қолданыстағы стандарт, ереже және шарттардың сапасына және ұсынылған білім беру қызметтерінің мазмұнына сараптама және ақпараттық-аналитикалық мәліметтерінің жинақталуы; - нақты білім беру мекемесі жағдайында қажеттi заттық - әдiстемелiк қамтамасыз ету қызметтерін дәлелдеу;
- тұтынушының болжамдық сұранысына негiзделген, жедел қажеттi бiлiм беру қызметтерін жоспарлау;
- қажетті қызметтердің ұсынылымдарының (экономикалық, кадрлық, зияткерлік және тағы басқалар) шарттарын дәлелдеу және есептеу;
- мекемелердің өзара iс-әрекетiнің тиiмдi жүйесi және берiлетiн бiлiм беру қызметтері мәртебесiнің құқықтық қамтамасыз ету (дер кезiнде лицензиялау, аттестация, қаржылық есеп құжаттамасын қалыптастыру және тағы басқалар);
- нарық талаптарына сәйкес мамандарды дайындау жүйесiн қалыптастыру;
- жарнамалық-ақпараттық қызмет;
- сұранысты қалыптастыру және бiлiм беру қызметтерін жылжытуды ынталандыру;
- бағаны жоспарлау;
- тұтынушыларға бiлiм беру қызметтерін жақындататын тиiмдi жүйе ойластыру;
- тұтынушылармен, ЖОО-мен, мекеме және тағы басқалармен өзара iс-әрекет туралы шарт жасау;
- білім беру мекемелерінің құқықтары және жауапкершiлiктерін анықтау үшiн бiлiм беретiн қызметтердің тұтынушыларымен еңбек келiсiмдерiн жасау;
- тұтынушымен керi байланыс жүйесiн дамыту;
- қызмет көрсету сапасын бақылау жүйесін жасау.
Бұл маркетингтік қызметтер ұсыныс бойынша қызметтiң түрлерiн және нарық қызметіндегі тауардың жылжуын ғана анықтайды. Әрине, білім беру саласындағы маркетингтік қызмет - басшы әрекетінің шынайылығымен көрінеді. Білім беру қызметін тұтынушыларды әлеуметтік қорғай отырып, сол мекеменің даму болашағын да ойластырған жөн. Ол үшін қажеттілікті қалыптастыра отырып, тұтынушы қалауын ескеру керек. Сонымен қатар, білім беру мекемелеріндегі маркетинг қызметiн жүзеге асырудың маңызды кезеңі маркетинг зерттеулерiн жүргiзу болып табылады.
Білім беру қызметтері нарығындағы маркетингтің субъектілерінің арасында студенттің, тыңдаушының, оқушылардың тұлғасы ерекше рөл атқарады. Ол тек білім беру қызметтерінің материалды тасымалдаушы, берілетін білімнің жинағы, еңбек барысындағы қолданушы ғана емес ол ең соңғы тұтынушы болып табылады.
Студент басқа білім беру қызметтері нарығының тұтынушыларына қарағанда білім потенциалын материалды жағдай жасауға, өмірлік табыс табу үшін ғана қолданбайды сонымен қатар өзінің тікелей танымдық қажеттіліктерін қанағттандыру үшінде қолданады.
Студенттер білім беру қызметтері нарығының қолданушысы, иемденушісі және соңғы тұтынушысы, сонымен қатар жинаған барлық кешенді потенциалын жүзеге асыру үшін келесідей таңдау жасайды: нақты өз болашақ мамандығын, оқу мерзімін, оқу орнын,қаражат көздерін және өзінің болашақ жұмыс орнын. Ең қызықтысы білім беру қызметтері нарығындағы маркетингтің субъектілерінің арасында бұл негізгі субъект басқа субъектілермен салыстырғанда төмен қорғанысқа ие, ақпарат көзін аз қамтыған және жаңа қатысушы болып келеді. Сондықтан, студенттің тұлғасы ортақтың көңілінде болуы, ақпаратты толық қамтылуы, барлық болатын келісім шарттың міндетті қатысушысы болуы қажет.
Осының барлығы ескерілген жағдайда қалған тұтынушылардың маңыздылығы мен рөлі анықталады. Олардың ішінде: фирмалар, ұйымдар, кәсіпорындар, мекемелер және басқарушы органдар.
Сонымен, келесідей қортындыға келеміз білім беру саласында маркетингті дұрыс пайдалану ол жағары табыс алып келетінін, тұнушылар санының артатынын, бәсекелестерден артықшылығымыз болатынын түсінеміз. Білім беру саласында маркетингтің орны ерекше екенін түсінеміз, қазіргі нарықтық жағдайда дұрыс жүргізілген маркетингтік саясат ол жоғарғы табыс алып келетін және ұсынып отырған тауарымыз нарықта үлкен сұранысқа ие болуына кепілдік бере алады деп айтуға болады.
Яғни тұтынушының қажеттіліктерін ескеру, нарықты зерттеу, жаңа қызмет түрін ұсыну, оны жылжыту осының барлығы маркетингі қажет етеді. Өкінішке орай қазіргі таңда Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы жетекші оқу орындарындағы маркетингтік бөлімнің болмауы олардың жоғары табыс көзіне жете алмауына себеп болып отыр.
1.2 Білім беру қызметтерінің маркетингі
Маркетингтік қызмет білім мекемелерін басқарудағы жаңа функция, алынған нәтижені таратудың әдістері мен сұраныстарын ынталандыруға баса назар аударылады. Демек, қойылған мақсатқа сай мекеменің жеткен жетістерін жарнамалау және мекеменің білім алу қызметіне сұраныс туғызуға жағдай жасалады деген сөз.
Білім беру саласының ішіндегі бір ғана мектепке тоқталар болсақ, мысалы мектеп жағдайында маркетингтік қызметке директор басшылық жасауы тиіс. Себебі, мұнда сөз мектептің абыройын көтеріп жақсы пікір қалыптастыру, ондағы іс-әркеттерді дұрыс бағалау, қаржыландыруға игілікті ұйымдарды тарту жайында болып отыр. Маркетингтік қызметті ұйымдастырғанда оған директор, орынбасарлары, қамқоршы кеңес, ата-аналар, оқушылар комитетінің төрағалары тартылады. Директор іс-әрекет нәтижесін жоғары және жергілікті басқару органдарында, баспасөз, теледидар беттерінде, мектеп түлектері арасында, ата-аналар комитеті төрағасы оқушылар арасында жарнамалайды. Сұранысты ынталандыру негізінен тиімді жарнамалауға және сұранысты қанағаттандырып, білім мекемесінің абыройын көтеретін білім беру қызметінің жиынтығына тікелей байланысты.
Маркетингтік бақылау - бұл нәтижесінің мақсатқа сәйкестілігін бақылау. Оның жүзеге асырудың тиімділігі мектепішілік бақылауда әкімшілік, қоғамдық бақылаудың педагогикалық үрдіске қатысушылардың әрқайсысының өзін-өзі талдаумен, бағалауымен, бақылауымен ұштасуы, үйлесуі маңызды болмақ 3.
Бұл мекеменің іс-әрекетін бағалауда өзін-өзі басқару тәртібіне көшкенде ұжымның күнделікті кәсібіне айналады. Бүгінгі өзгерген жағдайда білім беру органдары тарапынан бақылау обьектісі болып отырған мұғалімнің жұмысы емес, басшылардың тиімді басқарушылық іс-әрекеті.
Маркетингтік бақылауда қойылған мақсатқа нәтиженің сәйкестілігі жайлы нақты мәлімет алынады. Содан кейін қайтадан маркетингтік ақпарат жинау және талдау жүргізіледі.
Қорытсақ, мекеме басшыларының маркетингтік қызмет циклы тұйықталғанмен де, оның нәтижесінде пайда болған жаңа идея өзінің соңынан көптеген жаңа идеялар мен шешімдерді туғызады. Соның негізінде білім беру саласындағы маркетинг білім мекемелерінің дамуына үлкен мүмкіндік жасамақ.
Ал, енді білім беру жүйесіндегі мониторинг дегеніміз - ол бастапқы алығшарттарға негізделген білім беру үрдісіндегі белгілі бір жүйені үнемі бақылап отыру деген сөз. Білім беруді дамытудың ең негізгі түрткі боларлық нәтижеге бағытталған жүйесі мониторингілеумен тікелей байлансты. Өйткені, мониторингілеу арқылы білімнің даму бағытын, білім мазмұнының мағынасы мен деңгейін біліп алуға болады. Мониторингілеудің үрдісін білім беруде қолдану ең алдымен, білімнің деңгейін тексеріп алудан басталатындықтан, мәліметтерді жинақтау жұмысы тиісті деңгейде өрбіп дамуы керек. Олай болмаған жағдайда мониторингілеудің мазмұны өзгеріп, қойылған мақсаты, тіпті жоспарынан ауытқиды. Негізінде мониторинілеу бірнеше бағытта айқындалады. Атап айтсақ, олар:
- Білім беру нәтижелерін алып, сараптау, талдау;
- Оқытушының оқу үрдісіндегі іс-әрекеттерінен мағлұматтар жинақтау;
- Оқу орнын бітіруші мамандардың іскерлік, дағдыларын тәжірбиелік өлшемдер негізінде анықтау, жұмыс орындарындағы жетістіктерін зерттеу;
- Білім берудің статистикалық, жобаланған мәліметтерін анықтау;
- Оқыту үрдісіне қатысты элементтерді айқындау;
Міне, осы жоғарыда аталған бағыттарды жүзеге асыру арқылы білім берудегі кемшіліктер мен жетістіктерді анықтауға мүмкіндік туады.
Ал, енді білім беру үрдісі әртүрлі ұстанымдарға негізделгендіктен, оның өзіндік талаптары да болады. Атап айтсақ, ең біріншіден, алынған білімнің жүйелілігін түсіну болса, ал екіншіден, білімді түсініп, қортындылау кезеңі, үшіншіден, білімнің беріктігі, яғни алынған білімді жақсылап есте сақтау және оны орынды жерде қолдана білу, төртіншіден, білімнің әрекеттілігі, ол алынған білімді түрлі жағдайда пайдалана білу болмақ.
Жоғары мектеп педагогикасы кез-келген ғылымдар сияқты эксперимент жасауды қажет етеді. Оқыту үрдісіндегі кемшіліктер, студенттердің білімдерін бағалаудағы жіберілген олқылықтар мен қателіктер, оқу процесінің дұрыс ұйымдастырылмауынан болған нәтижелердің барлығы үнемділікпен бағамдылықтың аясында дамып, сол арқылы жақсы сапалы білімге қол жеткізу үрдісі, білімнің деңгейін көтеруге бағытталған арнайы шаралардың негізгілері білім беруді бағалап тексеру арқылы ғана жүзеге асады. Дегенмен, білім беру қай кезде болмасын өзіндік өлшемдермен бағалануды қажет етеді. Олай болмаған жағдайда білім беруді дамытуға еш мүмкіндік болмай, білімнің сапасы өте төмендеп кеткен жағдайларға жол берілуі мүмкін. Сондықтан, білім сапасы ең алдымен, қоғамның даму бағытын айқындайтын модельдермен байланысты бола отырып, өзінің дамуындағы үрдістерді қалыптастыру арқылы инновациялық процестер негізінде құралатын логикалық-құрылымдық ойлардың дамуына алып келуі қажет. Мониторингілеу үрдісінің мазмұны жоғары оқу орнының білім мазмұнымен тікелей байланысып, мағына жағынан астасып жатқан жағдайы бар. Сондықтан, моиторингілеу жүйесінің бірқалыпты дамып, не болмаса артқа қарай жылжуы білім беру мазмұнының әдіснамасымен өлшеніп соған пара-пар сипатта болады.
Мониторингілеу жүйесінің маңыздылығы күн өткен сайын өзінің қажеттілігін дәлелдеп отыр. Білім берудің дамуы ең алдымен, сол жүйедегі нақты болжамдарға тікелей байланысты. Өйткені, білім берудің бүгінгі жай-күйін талдап-талқылап алмайынша болашаққа деген ұмтылыс, не болмаса белгілі бір әдістемелік нұсқаулар жасап алуы мүмкін емес. Ал, ғылым мен білімнің деңгейін талқылау, оған нақты болжамдар жасау тек қана мониторингілеудің көмегімен жүзеге асатынын ескеретін болсақ, онда білім берудегі мониторингілеудің қажеттілігін тез түсіне қоюға болады. Міне, сондықтан, қоғамдық қажеттіліктерді ескере отырып дамитын мониторингілеу жүйесінің қарқыны білімнің даму бағытымен айшықталып, сол арқылы нақты болжам жасауға, сондай-ақ, батыл қадамдар жасауға толықтай жол ашпақ.
Білім беру саласының деңгейін көтерудің бірден-бір жолы - білімнің сапасын жақсарту. Міне, осы мақсатта тағы да бір қадам жасалуы керек. Ол лицензиялау мәселесі. Осы лицензиялау үрдісі арқылы көптеген кемшіліктерді болдырмауға мүмкіндік туады. Лицензиялауға мектепке дейінгі, мектептен тыс білім беру, сонымен бірге жалпы бастауыш кәсіби және жоғарғы кәсіби, жоғарғы оқу орнынан кейінгі білім беру мекемелерінің жұмыс әрекеттері тәуелді болады. Лицензиялаудың негізгі шарттары, білім беру мекемелеріне лицензия беруде талап етілетін құжаттар:
1. Қазақстан Республикасының әкімшілігі тарапынан негізделген белгілі формадағы өтініш;
2. Лицензияттың кәсіби талаптарға сай келуін растайтын құжаттар;
3. Мемлекеттік тіркеуді белгілейтін куәліктің көшіромесі;
4. Оқу-жұмыс жоспары;
5. Штаттағы оқытушылардың санын растайтын құжат;
6. Жеке оқу орнының материалдық базасының бар екендігін растайтын құжат
Лицензия құжаттарды тапсырғаннан кейін екі ай көлемінде беріледі. Өтінішті қарастыру барысында лицензия беру орнынан білім беру мекемесінің шартақ сай еңбек етуге мүмкіншілігінң дұрыстығын тексеру жұмысы жүргізіледі.
Жоғары білім беру мекемелеріне лицензия беру кезінде қойылатын талаптар:
1. Жоғары мектептер, жоғары кәсіби мектептер, алты және одан да көп мамандықтар бойынша жоғары кәсіби білім беру мекемелері және институттар;
2. Қолданбалы сипаттағы ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу;
3. Аталған мекеменің өзіндік шарушылық және оперативті басқару материалдық және қаржылық базасының болуы;
4. Студенттерге бір жылдық білім беруге жұмсалған шығыны Қазақстан Республикасының әкімшілігі тарапынан негізделген мамандар дайындау сұранысында көрсетілетін шығынның деңгейіне сәйкес болуы тиіс;
5. Медициналық қызмет көрсетуі мен болашақ маман иелерінің тамақтану, жатын орнынының болуы, сондай-ақ, аудиториялық және лабораториялық оқу кабинеттерінің санитарлық нормаға және оқу бағдарламалары мен жоспарлары, жалпы білім беру стандартының талаптарына сай болуы керек;
6. Білім беру орны тәжірбие алмасу ретінде белгілі бір мекемелермен келісім-шартқа отыру тиіс.
Маркетинг тұжырымдамасының негізгі объектісі - білім беру қызметтерінің тұтынушылары болып саналады. Қажет болу үшін білім беру мекемесі біріншіден, білім беру қажеттілігін оқып түсініп, екіншіден, басқөа білім беру мекемелеріне қарағанда оларды жақсылап қанағаттандыруы тиіс.
Қазіргі маркетинг мекеменің қызметін басқаруда жүйелі және кешенді тұрғыға негізделген. Маркетинг негізінде рынокты зерттеу, білім беру мекемелерінің соңғы тұтынушыға дейін алға жылжуы, білімді қаржылық қамтамасыз ету жүзеге асады.
Білім беру қызметінің маркетингі - қажеттілікті неғұрлым тиімді қанағаттандыруына әкелетін қатынасы мен өзара әрекеттесуі, яғни:
тұлғаның білім беруде;
білім беру мекемесі қызметтерінің жақсы тұрмыс жағдайы мен оның дамуында;
фирма мен басқа мекемелердің, тапсырыс берушілердің кадрлық потенциалдың өсуінде ;
қоғамды кеңейтіп қайта өндірудегі жеке және интеллектуалды потенциалдың жиынтығы.
Білім беру қызметі маркетингінің мақсаты - аймақтық еңбек рыногының қажеттілігін ескере отырып, қоғам мен жеке тұлғаның білім беру қажеттілігін қамтамасыз ететін білім беру жүйесін дамытудың шарттарын қалыптастыру; рынок жағдайында білім беру жүйесін дамыту мен сақтау.
1.3 Білім беру маркетинг және білім алушылардың контингеті мен сегменттерін бағалау және таңдау критерийлері
Маркетинг тұжырымдамасының негізгі объектісі - білім беру қызметтерінің тұтынушылары болып саналады. Қажет болу үшін білім беру мекемесі біріншіден, білім беру қажеттілігін оқып түсініп, екіншіден, басқөа білім беру мекемелеріне қарағанда оларды жақсылап қанағаттандыруы тиіс.
Қазіргі маркетинг мекеменің қызметін басқаруда жүйелі және кешенді тұрғыға негізделген. Маркетинг негізінде рынокты зерттеу, білім беру мекемелерінің соңғы тұтынушыға дейін алға жылжуы, білімді қаржылық қамтамасыз ету жүзеге асады.
Білім беру қызметінің маркетингі - қажеттілікті неғұрлым тиімді қанағаттандыруына әкелетін қатынасы мен өзара әрекеттесуі, яғни:
- тұлғаның білім беруде;
- білім беру мекемесі қызметтерінің жақсы тұрмыс жағдайы мен оның дамуында;
- фирма мен басқа мекемелердің, тапсырыс берушілердің кадрлық потенциалдың өсуінде ;
- қоғамды кеңейтіп қайта өндірудегі жеке және интеллектуалды потенциалдың жиынтығы.
Білім беру қызметі маркетингінің мақсаты - аймақтық еңбек рыногының қажеттілігін ескере отырып, қоғам мен жеке тұлғаның білім беру қажеттілігін қамтамасыз ететін білім беру жүйесін дамытудың шарттарын қалыптастыру; рынок жағдайында білім беру жүйесін дамыту мен сақтау.
Білім беру бұл маркетингтің жаңа, ізденімпаз әрі перспективалы саласы [1, 289-б.]. Маркетингтік қызметтің мақсатты нәтижесі - бұл қажеттіліктерді: тұлғаның - білімге; оқу орнының - дамуға және қызметкерлерінің игілігіне; фирмалардың - кадрлық әлеуетін өсіруге; қоғамның - зияткерлік әлеуетті ұлғаймалы ұдайы өндіруге деген қажеттіліктерін неғұрлым тиімді қанағаттандыру арқылы тиімділікке қол жеткізу. Нарықтық маркетингтік қатынастарының қатысушылары білім беру мекемелері, тұтынушылар (жеке тұлғалар, ұйымдар мен кәсіпорындар), делдалдар (еңбекпен қамту қызметтері, еңбек биржалары), мемлекет болып табылады [1,293-б.]. Білім беру халық шаруашылығының жылдам дамып келе жатқан салаларының бірі ретінде маркетингтің ғылыми негіздерін дамыту үшін перспективалы сала болып табылады. Қазақстанның білім беру жүйесі кейінгі жылдары бірқатар өзгерістерді бастан кешірді. Білім беру саласында мемлекеттік монополия- дан бас тарту ақылы оқытуға көшу, қоғамдық өмір салтының өзгеруі білім берудің әртүрлі са- лалары мен деңгейлерінде көптеген мемлекеттік емес мекемелердің құрылуына алып келді. Эко- номиканы қайта құрылымдау, мемлекеттік және жеке меншік ұйымдар мен кәсіпорындардың жұмыс істеу жағдайларының өзгеруі экономика мен басқару саласында білім беру қызметтерге сұраныстың өсуіне алып келді, олардың құрылымы мен мазмұнына қойылатын талаптарды өзгертті. Білім беру қызметтерді ұсынудың жаңа шартта- ры білім беру мекемелерінің барлық жұмысын қайта құру қажеттігін туындатты. Білім беру қызметтерге дифференциацияланған сұраныс пайда болды; білім беру қызметтер нарығының дамыған инфрақұрылымы қалыптасты; биліктің мемлекеттік органдары білім беру мекемелері үшін жеткілікті материалдық қолдауды қамтамасыз етуге шамасы келмей, олардың аман қалу мақсатында маркетингке жүгінуіне тура келіп отыр. Бұл жағдайда бәсекелестікті күресте марке- тинг құралдарын белсенді пайдаланатын ұйымдар ғана жетіп шыға алады. Мұндай жағдайларда белгілі бір бағдардағы, сападағы, көлемдегі білім беру қызметтерді ұсынатын, сондай-ақ басқа жоғары оқу орындарымен бәсекелесетін дербес субъект ретіндегі жоғары оқу орнының жұмыс істеу принциптерін салмақты түрде қайта пайым- дау жүріп жатыр. Жоғары мектепті басқаруға де- ген, оның тиімділігін көтеруге бағытталған жаңа көзқарастар қалыптасуда. Нарық қолданбалы мамандандырылған білімдерге белсенді жауап бе- руде. Жоғары білім болса, зияткерлік мәдениеттің негізін қалайтын, іргелі білімдерді қалыптастыруды мақсат тұтады. Міне сондықтан да, студенттің конъюнктураға қарай арнайы білімдермен аяғына дейін құрылатын іргелі білімдер базисін алуы им- перативке айналып отыр. Білім беру мекемесінің мақсатты нарығы - бұл білім беру қызметтерге ұқсас мұқтаждықтары бар адамдардың жиынтығымен, жеткілікті ре- сурстарымен, сондай-ақ осы қызметтерді алу мүмкіндіктерімен анықталатын әлеуетті нарық.. Нарықты сегмент- теу жөніндегі, қызмет сегменттеу принциптері мен әдістерін таңдауды, сондай-ақ сегменттеу критерийлерін анықтауды және нарықтағы білім беру қызметтердің жайғастырылуын ескеруі тиіс. Нарықты сегменттеудің қорытынды саты- сы ылғи да мақсатты сегментке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz