Инновациялық педагогикалық технологияларды пайдаланудың негізгі принциптері
Turbo Pascal программасында Механика пәні
Кіріспе
ХХІ ғасыр табалдырығын білім мен ғылымды инновация технология бағыты
мен дамыту мақсатының аттауымыз үлкен үміттің басты нышаны болып табылады.
Жас ұрпаққа сапалы, өнегелі тәрбие мен білім берудің – бүгінгі күннің басты
талабы.
Бүкіл дүниежүзілік білім беру кеңістігіне кіру мақсатында қазіргі
кезде Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл үрдіс педагогика
теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіне нақты енгізумен қатар елімізде болып
жатқан түрлі бағыттағы білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол жеткен
табыстарды сын көзбен бағалай отырып саралауды, жастардың шығармашылық
әлеуметін дамытуды, мұғалім іс-әрекетін жаңаша тұрғыда ұйымдастыруды талап
етеді.
Қазіргі кезеңде Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып,
қазақстандық білім беру жүйесі әлемдік білім беру кеңістігіне бағыт алуда.
ХХ ғасыр деңгейінде білім беру мен кәсіптік даярлау бағытында
Қазақсатан жоғарғы оқу орындарының міндеті - әлемдік стандарттар деңгейінде
білім беру. Осы міндеттерді жүзеге асыру үшін шәкірттер мен мамандарды
қазіргі қоғам үрдісіне сай инновациялық технологиялармен білім беру
негізінде меңгерту қажет.
Инновация ағылшын тілінен аударғанда жаңалық енгізу, жаңашылдық
ұғымды білдірген. Ал тамыры тереңде жатқан термин латын тілінен жаңару,
өзгеру сөздерімен баламаланады, бұдан бұрын болмаған жаңалық, қоғамдық
қажеттіліктерді қанағаттандырудың жаңа әдісі деген түсініктерді білдіреді.
Ол алғаш рет ХІХ ғасырда мәдениеттанушылардың зерттеулерінде пайда болған.
Орыс ғалымдары Днепрова, Золвязинский, Лазерованың еңбектерінде бұл ұғым
білім беру жүйесінде жаңалықтарды жасап шығару, игеру, қолдану және тарату
іс-әрекеті деп сипатталады.
Қазақстанда инновация ұғымын пайдалануды қазақ тілінде анықтаған
ғалым профессор Немеребай Нұрахметов. Ол: инновация, инновациялық үрдіс
деп отырғанымыз – білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру,
қолдану және таратуға байланысты бір бөлек қызметі деген анықтаманы
ұсынады. Осыларды негізге ала отырып инновацияны жаңалық, жаңа әдіс,
өзгеріс, әдістеме, жаңашылдық ал, инновациялық үрдісті жаңа әдістеме
енгізу құралы- деп ұғатын боламыз.
Новация ұғымы (латынша NOVUS-жаңа) біздің тарапымыздан жаңа
енгізілім деп түсіндіріледі. Ғылыми әдебиетте нововведение деген орыс
сөзі бір жүйеден екінші жағдайда ауыстырылу, ендірілу ортасына жаңа
тұрақты элементтер әкелетін мақсатты бағытталған өзгеріс ретінде
анықталады. Әрине, жаңа енгізілім жаңаруымен байланысты. Алайда барлық
жаңа нәрсе әр кезде дұрыс нәтиже бере бермейді.
Инновация – білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады. Кейінгі
кезеңде ғалымдар өз зерттеулерінде оқу тәрбие ісіне жаңалықтарды енгізіп,
тарату мәселесін қарастырады.
Оқытудың инновациялық-педагогикалық технологияларын білім беру мазмұны
сабақтастығының сақталуына, оқушылардың жас және психологиялық
ерекшеліктеріне байланысты таңдап, тәжірибеде сынап қараудың маңыздылығын
атап айтқан жөн. Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық
технологияларын меңгермейінше сауатты жан-жақты педагог-маман болу мүмкін
емес.
Инновациялық үрдістің негізі – жаңалықтарды қалыптастыру, қолдану,
жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Кез келген жаңа әдіс жекелік, сондай-ақ
уақытша жоспарға жатады. Бұл яғни, бір мұғалім үшін табылған жаңа әдіс,
жаңалық басқа мұғалім үшін өтілген материал тәрізді.
Мектептегі физика курсын меңгеру физикалық құбылыстар мен
заңдылықтарды түсініп қана қоймай, сонымен қатар оларды іс жүзінде қолдана
білуді қажет етеді. Нақтылы бір мәселені шешу үшін оған қандайда болсын
физиканың жалпы қағидаларын қолдану – физика есептерін шығару болып
табылады. Есеп шығара алған білімді практикада колданып, компьютерде
программасын құрып, нәтижесін ала білу.
Есеп шығаруда ең алдымен, оның мағынасын ұғыну, сонымен бірге есептің
негізіне қандай физикалық құбылыстар мен заңдылықтар алынғанын, есепте
келтірілген процестердің қайсысы бастылары екенін жете түсіну қажет.
Дипломдық жұмыстың негізгі бөлімінде қазіргі заманғы жаңа
педагогикалық технологиялардың түрлері, мақсаттары, міндеттері жан-жақты
қарастырылып және осы жұмысты орындау барысында Turbo Pascal программасында
Механика пәніне арналған күнтізбелік жоспары бойынша инновациялық
технологиялар элементтерін оқу үрдісінде енгізу жолдары, оқытудың
инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың жолдары көрсетілген.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: жаңа ақпараттық технологияны пайдалана
отырып, оқу үрдісінде оқытудың инновациялық-педагогикалық технологияларын
енгізу.
Осы мақсатқа қол жеткізу үшін төмендегі міндеттер қойылды:
▪ инновациялық технологияны ендірудің теориялық негіздерін анықтау;
▪ қолданылатын жаңа технология түрлерін салыстырып, ерекшеліктерін
көрсету;
▪ инновациялық технологияны ендірудің тиімділігін педагогикалық
эксперимент арқылы тексеру;
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Егемен еліміздің білім
сапасын жоғары деңгейге жеткізу үшін оқытудың жаңа технологияларын ендіру
аса маңызды құндылық екендігі белгілі.
Дипломдық жұмыс тақырыбының жаңалығы. Білім берудегі инновациялық
процестердің мәнін - озық педагогикалық тәжірибені зерттеу, жинақтау және
тарату проблемасы және педагогикалық-психологиялық ғылымдардың жетістігін
практикаға енгізу проблемасы құрайды.
І. Негізгі бөлім. Инновациялық технологиялар элементтерін оқу үрдісіне
енгізу
1. Жаңа технологиямен жұмыс істеудегі алғы шарттары
Қазіргі кезде әлемдегі жүргізіліп жатқан ізгілендіру үрдістері білім
беру мекемелеріне қойылатын жаңа талаптарды анықтауда. Техника мен ғылым
көлемінің ұлғая түсуі мектептегі білім беру мазмұнын қайта құру және оқу-
тәрбие орындарының іс-әрекет қағидаларын қайта қарауға, әсіресе мұғалімнің
кәсіби біліктілігі мен тұлғасына, бүкіл педагогикалық үрдістің тұлғалық
бағдарлануына қойылатын талаптардың сөзсіз арта түсуіне алып келді.
Бүгінгі таңда мектептің оқу үрдісін жетілдіру үшін инновациялық білім
беру технологияларын пайдаланудың тиімділігін практиканың өзі дәлелдеп
отыр. Мұның өзі аталған мәселенің теориялық негіздемесін жасау
қажеттілігін туындатады. Сондықтан біз оқытудың теориясы мен
практикасындағы зерттеліп отырған мәселенің жағдайына таңдау жасауды
инновациялық білім технологиялары ұғымына нақты түсінік беруден
бастағанды жөн көрдік. Зерттеуде ең алдымен инновация, педагогикалық
технология ұғымдары жөнінде анықтамалар жүйеге келтіріліп, инновациялық
білім беру технологиялары ұғымы мазмұндық жағынан қарастырылды.
Инновация термині ғылымға ХІХ ғасырда енді ХХ ғасырдың екінші
жартысында инновация әлеуметтік өзгерістердің жалпы үрдісінің сатысы
ретінде қаралып, оның негізгі элементтері атап көрсетілді: жаңашылдық,
жаңашыл, бағалаушылар. Үрдістің сынарлы, өзгермелі мерзімін қандай да
бір жаңа енгізілімдерге сәйкес бағалаушылардың іс-әрекетіндегі
өзгерістер құрайды.
Инновациялық динамика жаңа білімдердің техникалық немесе әлеуметтік
шындыққа айналуының логикалық реттелген технологиясын танытып, жаңа
білімнің тауар немесе қызмет көрсету үлгісіне айналу сатыларын білдіреді.
Педагогикалық инновациялардың феноменалогиясы инновациялық ағын
ұғымын енгізеді. Бұл ұғымға педагогикалық жаңалықтарға деген дұрыс
қатынасын білдіретін мұғалімдердің түрлі сипаттағы қызметтері енеді.
Жаңашыл педагог - жаңа педагогикалық жүйенің авторы, яғни өзара байланысты
идеялар мен тиісті технологиялардың жиынтығының авторы.
Қазіргі кезде педагогикалық технология ұғымы біздің педагогикалық
лексиконымызға берік еніп келеді. Дегенмен, оның мән-мағынасы туралы
пікірлер алуан түрлі. Түсіндірме сөздікте Технология – бұл қандай да
болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі амалдардың жиынтығы делінсе,
Б.Т.Лихачев педагогикалық технологияны оқу процесіне белгілі бір мақсат
көздей әсер ететін педогогикалық ықпал деп түсіндіреді. Ал, технологиялық
үрдісті нақты педогогикалық нәтижеге жетелейтін бірліктердің (өлшемдердің)
белгілі бір жүйесі ретінде көрсетеді және педагогикалық технология
түпкілікті өзгермейтін механикалық құрылым емес, қайта бала мен мұғалімнің
үнемі түрленіп отыратын өзара қарым-қатынасының өзегі, мазмұнды
ұйымдастырушы құрылымы.
ЮНЕСКО – ның анықтамасы бойынша, педагогикалық технология – бүкіл
оқыту үрдісі мен білімді техникалық және адам ресурсын олардың бір-біріне
өзара әсерін, білім берудегі формасын оңайландыру міндеттерін ескере отырып
меңгеруді жүзеге асырудың жүйелі әдісі. М.В.Кларин Педагогикалық
технология – бұл педагогикалық мақсатқа қол жеткізу жолындағы қолданатын
барлық қисынды ілім амалдары мен әдіснамалық құралдарының жүйелі жиынтығы
және жұмыс істеу реті, - деп анықтайды.
Оқыту технологиясы мектепте оқу үрдісіне қажетті әдіс, тәсіл, амал,
дидактикалық талап секілді психологиялық – педагогикалық іс- әрекеттердің
жүйелі кешені ретінде пайдаланылады. Ол оқушылардың тәрбиесіне оқуға,
ынтасына, оқу - іс-әрекетіне игі мұғалімдердің интеллектуладық шығармашылық
қызметі болып табылатын педагогикалық іс-тәжірибесінің нәтижелілігіне,
жинақтылығына ұтымды әсер ететіндей, оқу-тәрбие процесінің басты күре
тамырының ролін атқарады. Былайша айтқанда, педагогикалық технология – оқу-
тәрбие процесінің шығармашылықпен терең ойластырылған көптеген факторлардың
үйлесімділігі оқыту мен тәрбиенің тиімділігін қамтамасыз ететін жанды
құрамдас бөлігі (компонент).
Білім беру жүйесінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін оны
халықаралық стандарттар деңгейіне шығару қажет, бұл бүгінгі күннің өзекті
мәселесі болып табылады.
Жоғары оқу орындарындағы инновациялық білім беру үдерісін және оның
құрамдас бөліктері саналатын оқу-тәрбие үдерісінің мазмұны мен
ұйымдастырылуын жобалау, қадағалау, реттеу, түзету және ғылыми пайдалылығын
анықтау мен сыналған тәжірибені тарату мәселелерін жан-жақты зерттеуге
қажеттілік туындайды. Міне, сол себептен, инновациялық білім беру іс-
әрекетімен қатар, оған тиесілі эксперттік жұмысты да атқарудың маңызы зор
деп есептеледі.
Экспертиза (сараптама) – инновациялық бастаманың қоғамдық маңызын,
жүзеге асу әлеуетін және жергілікті білім беру ортасына ену ерекшелігін
сипаттайтын жағдайды бағалау болып табылады. Экспертизаның мақсаты осы
бастаманың ықтимал қозғалу бағыттарын, оның өмір сүру түрлері мен
жергілікті жағдайға ену формаларын анықтауға бағытталады.
Білім беру саласындағы инновациялық өңдеулердің экспертизасы, ең
кемінде, мынадай үш мақсатты ұстанады:
1. Қарастырылатын материалдардың бұрыннан бар дәстүрлерге немесе
кейбір үлгілерге сәйкестік деңгейін бағалау.
2. Автордың түпкі ойы мен бастапқы жобалық идеяны түсіну; оның
дүниетанымдық маңызын, жобаның мақсатты бағыт-бағдарын және аса құнды
мағыналық негіздерін анықтау.
3. Жоба жасаушылардың инновациялық жобаны әзірлеу мен кәсіби
шеберліктерін көтеру жөніндегі іс-әрекеті мен жобаны жүзеге асыруға
бағытталған іс-әрекетті бағалау.
Осыған байланысты, тек құжаттар мен нәтижелердің сипаттамасын сараптап
қана қоймай, тікелей практикалық іс-әрекетті де саралау қажет.
Эксперименттік ізденіс кезінде мұндай сараптама инновациялық білім беру іс-
әрекетінің нәтижелері мен мәселелерін анықтаумен қатар, оның даму
бағыттарын да белгілеуге мүмкіндік береді.
Соңғы жылдары педагогика ғылымында үлгілеу (модельдеу) әдісін кеңінен
қолдануда, бұл әдіс білімнің басқа да салаларында көптеп қарастырылып
келеді. Себебі, үлгілеу алғашқы ұғымдар мен болжамдар арқылы құрылатын
іргетас негіздерін тексеріп алуға мүмкіндік береді. Үлгі бойынша алынған
мәліметтер оқу-тәрбие үдерісінің теориялық негіздерін құру үшін мәнді
мазмұнға ие болады.
Үлгі (лат. тілінен Modulus – модель – өлшем, үлгі, мөлшер) кең
мағынада түпнұсқаның орынбасушысы деген ұғымды білдіреді. Біздің
пікірімізше, үлгілеу бұл зерттеушінің меңгеруіне қолайлы түрде жинақтап
қорытындыланған, дерексіз – қонымды бейнені жасау үдерісі деп түсіну керек.
Біздің зерттеу жұмысымыз өзінің оң нәтижесін беруі мақсатында, жалпы
психологиялық-педагогикалық әдебиеттер мен ғылыми тұжырымдарға талдау жасау
негізінде, зерттеу барысындағы жетекші теориядан туындайтын талаптарға
сәйкес бір жүйеге келтірілген жоғары оқу орындарындағы инновациялық білім
беру үдерістерін басқаруды кәсіби қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық
үлгісін жасауға мүмкіндік берді. Жоғары оқу орындарындағы инновациялық
білім беру үдерістерін басқаруды кәсіби қалыптастырудың құрылымдық-
мазмұндық үлгісін кесте 1-де ұсынамыз.
Компоненттер Өлшемдер Көрсеткіштер
- басқарушылардың инновациялық
үдерістің немесе жобаның қаншалықты
шынайы өмір сүре алатындығын анықтауға
Инновациялық ұмтылуы;
Мотивациялық білім мен - басқарушылардың жобаның құрылымдық
іс-әрекетке оң бөліктерінің үйлесімділігін ұйымдық,
көзқараспен технологиялық, кәсіптік, қаржылық,
қарауы материалды-техникалық ресурстарды
бір-бірімен байланыстыра отырып,
сауалға жауап іздеуге талпынуы;
-басқарушылардың инновациялық
іс-әрекетке тартылатын адамдар тобын
анықтауға ұмтылуы;
-басқарушылардың жобаны жүзеге асыратын
тәсілдерді таба білуге ынталануы;
-басқарушылардың инновациялық білім
беру үдерісінің іске асушылығын білуі;
- басқарушылардың инновациялық жобаның
Танымдық Инновациялық жаңашылдық деңгейін және оның
білім беру қаншалықты жаңалық әкелетіндігін
үдерісі анықтау сауаттылығы;
туралы -ұжым мүшелеріне жоғары оқу орнын
сауаттылығы дамытудың қажетті құндылық екенін
ұғындыру білімі;
-инновациялық іс-әрекетті
басқарушылардың жаңалық жасау және
өзгерістер енгізу білімі;
- инновациялық іс-әрекетті
басқарушыларда инновацияларды жүзеге
асыруға қажетті білім мен қабілетті
меңгерту білімінің болуы.
- басқарушылардың инновациялық жобаның
тиімділігін жүзеге асыру жөнінде
ұсыныстар қоя білу және оны орындау
іс-әрекеттері;
Инновациялық -басқарушылардың инновациялық білім
Іс-әрекеттік білім беру беру үдерісінің келешектегі әр бір
үдерістерін қадамы туралы болжамдар жасау іскерлігі
пайдаланудағы мен дағдылары;
кәсіби -басқарушылардың инновациялық білім
іскерліктің болуыберу үдерісінің топтағы адамдардың
әрқайсысына нақты қызметтік
міндеттемелерді жүктеп идеяны жүзеге
асыру іскерлігі мен дағдылары;
-басқарушылардың жобаны жүзеге асыру
барысындағы өзге де субъектілердің
қатысуын, тартылуын, үйлесе жұмыс істеу
деңгейін көрсететін инновациялық жобаны
іске асыру іскерлігі мен дағдылары;
- жаңалықтарды сәтті игеруге қажетті
барлық ресурстарды дайындау іскерлігі
мен дағдылары.
Бұл мазмұн үлгі түрінде өрнектелгенде ғана нәтижелі сипат алады және
үлгі зерттеу жұмысын жүйелі, мақсатты нақты жоспарлауда нәтижелі мәлімет
алуға көмектеседі. Үлгіде жоғары оқу орындарындағы инновациялық білім беру
үдерістерін басқаруды кәсіби қалыптастырудың мотивациялық, танымдық, іс-
әрекеттік компоненттермен, өлшемдермен және бірқатар көрсеткіштермен
сипатталған.
Осы үлгіні негізге ала отырып жоғары оқу орындарындағы инновациялық
білім беру үдерістерін басқаруды кәсіби қалыптастыру деңгейін анықтауға
болады, оларға мыналар жатады: төмен, орта, жеткілікті, жоғары.
Төмен деңгей: инновациялық жобаның теориялық жүйесін біледі, бірақ
оның тиімділігін жүзеге асыруда ұтқырлық танытпайды; жобаның құрылымдық
бөліктерінің үйлесімділігін іске асыруында нақтылық байқалмайды; жобалық
идея мен мақсат-міндеттердің нақты білім беру жағдайы мен қолдағы бар
ресурстарға сәйкестігін көрсететін инновациялық жобаның шынайылығын анықтай
білмейді; инновациялық білім беру үдерісінің келешектегі әр бір қадамы
туралы болжамдары мен мәселелерін жүзеге асыруға ынталанбайды.
Орта деңгей: инновациялық білім беру үдерісінің іске асушылығын, яғни
ресурстық қамтамасыз етушілігін тануы орта деңгейде; жобаны жүзеге асыру
барысындағы өзге де субъектілердің қатысу, тартылу, үйлесе жұмыс істеу
деңгейін көрсеткенімен, инновациялық жобаның іске асырушылығын толық
меңгере алмайды; жобаның басқарылғыштығы, яғни жобаны жүзеге асырудың
ұйымдық түрлері мен тәсілдерін таба білуге ұмтылғанымен, белсенділік
танытпайды.
Жеткілікті деңгей: инновациялық іс-әрекетке қатысушыларды жаңалық
жасауға және өзгерістер енгізуге ынтасы бар; инновациялық жобаның
жаңашылдық деңгейін және оның қаншалықты жаңалық әкелетіндігін анықтай
біледі; инновациялық үдерістің, яғни жобаның шынайылығын ажырата біледі;
инновациялық іс-әрекетке қатысушылардың бойына инновацияларды жүзеге
асыруға қажетті білім мен қабілетті жеткілікті дәрежеде меңгереді.
Жоғары деңгей: инновациялық үдерістің, яғни жобаның қаншалықты шынайы
өмір сүре алатындығын анықтай біледі; жобаның құрылымдық бөліктерінің
үйлесімділігін, ұйымдық, технологиялық, кәсіптік, қаржылық, материалды-
техникалық ресурстарын бір-бірімен байланыстыра отырып, сауалға жауап бере
алады; инновациялық жобаның өңделгендік деңгейін және инновациялық идеяның
ғылыми негіздемесін жоғары деңгейде жүзеге асыра алады; инновациялық білім
беру үдерісінің топтағы адамдардың әрқайсысына нақты қызметтік
міндеттемелерді жүктеп, идеяны жүзеге асыра алады.
Жоғары оқу орындарында кең мағынада инновация ұғымының маңызды бағыттарын
меңзейтін бағдарламалар, әдістемелік нұсқаулар және оқулықтар мен
әдебиеттердің тапшылығынан көптеген қиыншылықтар кездеседі.
Кейінгі кезеңде ғалымдар өз зерттеулерінде оқу-тәрбие ісіне
жаңалықтарды енгізіп, тарату мәселелерін қарастырады.
Педагогикалық технологияларды мынадай топтарға жинақтауға болады:
1.Педагогикалық қарым – қатынасты демократиялық және ізгілік негізінде
құру педагогикалық технологиясы:
▪ ынтымақтастық педегогика;
▪ ізгілікті – тұлғалы оқыту технологиясы;
▪ адамгершілікті қалыптастыруға негізделген әдебиетті оқыту жүйесі
(Е.Н.Ильин).
2.Оқыту әрекетін жандандыру және жетілдіру негізінде оқыту
технологиясы:
▪ ойын-сабақ технологиясы;
▪ проблемалық оқыту;
▪ модульдік оқыту технологиясы (М.М.Жанпейісова);
▪ Шаталовтың тірек конспектісі негізінде оқыту технологиясы;
▪ Е.И.Пассовтың коммуникативтік оқыту жүйесі.
3. Оқу процесін ұйымдастыру және басқару тиімділігіне негізделген
оқыту технологиясы:
▪ бағдарламалап (прогламмалап оқыту);
▪ дифференцияалдап оқыту;
▪ даралап оқыту;
▪ ұжымдық және топтық оқыту тәсілдері
▪ компьютерлік технология.
4. Әдістемелік жетілдіру және дидактикалық қайта өңдеу негізіне қарай
құрылған оқыту технологиясы:
▪ ірілендірілген дидактикалық бірліктер (Эрдниев П.М.);
▪ Мәдениет диалогы (В.С.Библер, С.Ю.Курганов);
▪ Экология және дидактикалық жүйесі, (Л.В.Тарасов);
▪ ақыл-ой әрекетін сатылып дамыту теориясын жүзеге асыру технологиясы
(М.Б.Волович).
5. Табиғаттәнділік, ұлттық педагогика әдістерін пайдалануға
негізделген оқыту технологиясы:
▪ Сауаттылыққа тәрбиелеу Кушнир технологиясы;
▪ М.Монтессори технологиясы.
6. Альтернативті оқыту технологиясы:
▪ Вальдорф педагогикасы (Р.Штейнер);
▪ Еркін еңбек технологиясы (С.Френе).
7. Кешенді политехнологиялар:
▪ Школа самоопределения (А.Н.Тубельский);
▪ Школа для всех (Е.А.Ямбург);
▪ Школа парк (М.Балабин).
Біз алдымен техника, технология, оқыту технологиясы, білім беру
технологиясы, педагогикалық технологиясы, жаңа педагогикалық
технологиясы терминдерінің мағынасын түсіндіріп, тереңінде не жатыр, соны
ажыратуымыз керек. Ол үшін әлемдік педагогикалық тәжірибеде технология
ұғымының тарихына көз жүргірткеніміз жөн. Техника терминінің екі мағынасы
бар екені айқын:
▪ біріншісі - өндіріс құралдарының жиынтығы;
▪ екіншісі - бір істі орындағанда қолданылатын тәсілдер жиыны.
Білім беру саласындағы технологиялық идеялар жаңадан пайда болған
жоқ. Оқытуды технологияландыру туралы ойды осыдан 400 жыл бұрын Я.Коменский
айтқан болатын (А.Кузибецкий).
Жаңа педагогикалық технологиялар оқушының шығармашылық қабілеттерін
арттыруға көмектеседі.
Жаңа технологияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы іске асады:
І кезең – оқып үйрену.
ІІ кезең – меңгеру.
ІІІ кезең – өмірге ендіру.
ІV кезең – дамыту.
0қытудың инновациялық технология бойынша әдістемелік жүйесі сапалы
нәтижеге жеткізуге мүмкіндік беретін танымдық іс-әрекеттер түрлерінің
мазмұнымен тікелей байланысты. Сондықтан инновациялық әдіс-тәсілдерді оқыту
үрдісіне енгізу барысында танымдық іс-әрекеттер түрлерінің мазмұнын,
белгілі деңгейде белсенділігін көздейді. Осы екі үрдістің өзара сапалы
нәтижесінде оқушының өз ісіне сенімділігін, жауапкершілік сезімін,
шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру мақсатын жүзеге асыруға жағдай
туғызатын оқытудың инновациялық негізгі түрлері анықталады.
Жаңа педагогикалық технологиялардың негізгі қағидалары: балаға ізгілік
тұрғысынан қарау; оқыту мен тәрбиенің бірлігі; баланың танымдық күшін
қалыптастыру және дамыту; баланың өз бетімен әректеттену әдістерін
меңгерту; баланың танымдылық және шығармашылық икемділігін дамыту; әр
оқушының дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу; оқу үрдісін оқушының сезінуі.
Жаңа оқыту технологияларын зерделейтін болсақ, педагогикалық
технологиялар мынадай төрт негізгі шартты қанағаттандыруы тиіс
(В.Беспалько):
▪ педагогикалық технология оқытудағы педагогикалық экспроматтарды жоюы
қажет;
▪ оқушының танымдық қызметінің құрылымы мен мазмұнын анықтайтын оқу-
тәрбие процесінің жобасына негізделуі қажет;
▪ оқу мақсатын диагностикалық түрде анықтап, оның меңгерілу сапасын
дәл тексеріп бағалау қажет;
▪ іс жүзінде оқу үрдісінің толықтығын қамтамасыз етуі тиіс.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын
меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болуы мүмкін емес. Жаңа технологияны
меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани,
азаматтық және де басқа көптеген адами қабілеттінің қалыптасуына игі әсерін
тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу – тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына
көмектеседі.
Бір технологияның өзі әртүрлі атқарушылардың шеберлігіне байланысты
әрқилы жүзеге асырылуы мүмкін. Қазіргі кезде әдебиеттерден қазіргі заманғы
білім берудің даму бағыты мен тенденцияларын қамтитын 50-ден астам
педагогикалық технология қолданылып жүргендігі мәлім. Бірақ мұғалімдер өз
тәжірибелерінде жүйелі қолдануға дағдыланбаған және оны әдістемеден ажырата
алмайды. Оқытудың жаңа технологияларын таңдаудың М.М.Поташник ұсынған
критериилері:
▪ елдің, аймақтың, қаланың талап-тірегі – мектепке әлеуметтік сұраныс;
▪ мектептің дамуы туралы мемлекеттік құралдар – мемлекеттік сұраныс;
▪ қазіргі ғылымның адам туралы жетістіктері мен табыстары;
▪ педагогикалық озат тәжірибе;
▪ мұғалімдердің мектеп басшылардың іс-тәжірибесі, шығармашылығы;
▪ мектептің жұмыс үрдісі мен нәтижелерінің талдамасы.
Білім берудегі инновациялық процестердің мәнін педагогиканың маңызды
екі проблемасы құрайды. Олар – озық педагогикалық тәжірибені зерттеу,
жинақтау және тарату проблемасы және педагогикалық-психологиялық
ғылымдардың жетістігін практикаға енгізу проблемасы. Соған сәйкес,
инновациялық үрдістің мазмұны мен механизмі осы кезге дейін бір-бірінен
оқшау қарастырылып келген өзара тығыз байланысты екі үрдістің тұтастығы
тұрғысынан қарастырылуы тиіс, яғни инновациялық үрдістің нәтижесі теория
мен практиканың тоғысуында пайда болатын теориялық және практикалық
жаңалықтарды қолдана алуға тиіс. Бұның барлығы педагогикалық жаңалықты
жасау, игеру және пайдалануда басқару қызметінің маңыздылығына көз жеткізе
түседі. Өйткені, мұғалім жаңа педагогикалық технологияның, теория мен
концепцияның авторы, талдап жасаушысы, зерттеушісі, тұтынушысы және
насихатшысы қызметін атқарады. Осы үрдісті басқару мұғалімнің өз қызметінде
әріптестерінің тәжірибесі немесе ғылымдағы жаңа идеялар, әдістемелерді
дұрыс таңдап, бағалау және қолдануын қамтамасыз етеді. Ал педагогикалық
қызметте инновациялық бағыттылықты қазіргі заманғы білім беру, қоғамдық
және мәдени даму жағдайында педагогикалық қызметтің инновациялық
бағыттылығының қажеттілігі бірқатар жағдайлармен айқындалады.
Жаңа технологиялардың мүмкіншіліктері, соның ішінде ақпараттық
технологиялардың мүмкіншіліктері орасан зор. Н.Винердің атап өткеніндей,
техниканың жаңа дамуы жақсылыққа да, жамандыққа да үлкен үлес қосып отыр.
Ақпараттың кең ауқымды болуы оның тек тиімділігіне ғана кепілдік бермейді.
Кең ақпараттық ауқымнан қажеттісін ғана таңдау, оны жүйелі түрде сараптау
интеллектуалдық қабілеті жоғары, саналы азаматтың ғана қолынан келетін іс.
Осы талаптарды орындаудағы педагогикалық технологияның тиімді әдіс-
тәсілдерін пайдалану – заман талабы. Мектепте оқу, жазу, санаудың берік
дағдылары, тілдік қарым-қатынас тәжірибесі, мінез-құлық мәдениеті, өзін өзі
шығармашылық тұрғыдан таныту, негізгі мектептегі негіздерін оқыту
бағдарламасын меңгеру базасының қалыптасуына көп көңіл бөліну керек.
Қоғамның бүгінгі басты бағыттарының бірі – білім беру процесіндегі алдыңғы
қатардағы ақпараттық технологияларды екпінді түрде пайдалануы. Білім
жүйесін ақпараттандыруға тигізер оң әсерінің ықпалын айтпасқа болмайды.
Қоғамдық ортада білім мақсатының жеке түсінігінен оны кең ауқымды
гуманитарлық түсінігіне бетбұрыс жасалып жатыр. Мұндай өзгеріс білімнің
бұрыңғы тек үйретуге бағытталған парадигмасына ауысу шарты болып табылады.
Бұл – бұрыңғы адамға білімнің белгілі бір көлемін беруге бағытталған білім
типінен адамды шығармашылық әрекет пен білім алмасу субъектісі, яғни жеке
тұлға ретінде дамытуға бағытталған білім түріне алмасу субъектісі, яғни
жеке тұлға ретінде дамытуға бағытталған білім түріне ауысу деген сөз. Тек
жеке тұлғаға, субъектіге бағытталған білім ғана адамның жылдам өзгеріп
жатқан қоғамдық және экономикалық өмір талаптарына сай жауап бере алуын
қамтамасыз ете алады.
Осы аталған концептуалды негіздемелер 1995 жылы қараша айында болған
ЮНЕСКО-ның Бас конференциясының стратегиясында өз орнын тапты.
Ақпараттық технологияны қолдану өздінен сабаққа дайындалу деңгейін
арттырады, оқу процесін жүргізуді қызықты етеді, шығармашылық жағынан
бұрын болмаған кәсіби дағдыларды қалыптастыратын жаңа мүмкіндіктер
туғызады.
Ақпараттық технологияны пайдаланудың тиімділігі:
1. Қашықтан білім алу мүмкіндігінің туындауы;
2. Қажетті ақпаратты жедел түрде алу мүмкіндігі;
3. Экономикалық тиімділігі ( бару, келу, тұрмыс тауқыметі, т.с.с.
материалдық шығынды қажет етпеуі);
4. Білім саласына әсері;
5. Іс-әрекет қимылды қажет ететін пәндер мен тапсырмаларды оқып
үйренуде;
6. Оқушының ой-өрісін дүниетанымын кеңейтуге де ықпалы зор.
Осындай тиімділіктерді ескере отырып, математиканы оқытуға да
ақпараттық технологияны пайдаланудың орны ерекше деп атап өтсек болады.
Информатика пәнін оқытуда ақпараттық технологияларды пайдаланудың басты
мақсаты – оқушыларға білім алу процесінде көмектесу. Бұл мақсаттарға оқыту
программалары сияқты программалық өнімдер қызмет ете алады. Оқу материалын
ұтымды игеруде электрондық оқулықтардың атқаратын ролі зор. Электронды
оқулықтарда теориялық тақырыптар кеңінен беріліп, түсіндіріледі. Бірақ
қандай ретпен оқыту керек, яғни тақырыптар арасындағы байланыс, сабақтастық
қатаң ескерілу қажет. Электронды оқулық арқылы баланың өздігінен білім
алу, іздену, алға ұмтылу қабілеттері дамуына мүмкіндік туады.
Мектепті ақпараттандыруға байланысты бүгінгі күні ерекше мәнге ие
болып отырған мәселелерінің бірі – бұл дәстүрлі сабаққа қазіргі ақпараттық
технологияларды шектеулі енгізуге қажетті әдіс-тәсілдермен мұғалімдердің
қарулану деңгейі мен дайындақтары. Сондықтан да мұғалімдер төмендегілерді
білуі қажет:
▪ әр түрлі объектілерді кескіндеуді;
▪ оқытылған объектілер құбылыстар туралы мәлімет жинауды;
▪ математиканы оқытуда ақпараттық технологияларды қолдануды қосымша
оқытуды жүзеге асыруға;
▪ қолданушының білімін, дайындығын бағалауға арналған тесттік
әдістерді қолдануды.
Бала бастауыш мектеп сатысынан-ақ жаңа ақпаратты технологияны
меңгеруіне болады. Ол үшін оның қызметінің құралы ретінде жаңа ақпараттық
технологияның компьютерлік құралдары қолданыла бастаса, яғни күнделікті
қарым-қатынас құралы ретінде, ойын барысында, күшті еңбек кезінде,
конструктірлеу және тағы басқа өнімді шығармашылық жұмыстарында. Бұлар өз
кезінде ғылыми сипаттағы компьютерлік бағдарламаларды жасауды талап етеді
және ол баланың іс-әрекетінің интеллектуалды құрылысымен сәйкес келуі
керек.
Қазіргі кезде ақпараттануды оқуға қажетті компьютерлік жүйелер мен
оларды бағдарламалық қамсыздандырудың жеткілікті деңгейде екендігін ескеріп
және өмірде оның кең түрде қолданылуына байланысты мектеп практикасында
төмендегідей өзекті мәселелерді шешудің маңызы зор:
1) бастауыш сыныптан бастап барлық оқушылардың ақпараттану пәнін оқып
үйренуіне жол ашу;
2) ақпараттану пәнін басқа пәндермен тығыз байланыстандыру;
3) ақпараттанудың негізгі ұғымдарын тереңдете меңгерту, информатика және
ақпараттық мәдениет негіздері пәнін қолданудағы жалпы интеллектуалдық
шеберлікті дамытуды қамтитын оқу тапсырмаларының жүйелерін жетілдіру.
Жаңа ақпараттық технологияның мүмкіндіктерін пайдаланып оқыту,
оқушылардың интеллектуалдылық қабілетін, логикалық ойлауын, шығармашылық
қабілеттерін дамытып, білімді игерудің саналық көрсеткіш деңгейін
арттырады, егер:
▪ ұстаз бен шәкірт арасында ортақ мақсатқа жетуге қызығушылықтың
әріптестік қарым-қатынас орнатсақ;
▪ математика және информатика пәндерінің байланысында оқушылардың
ақпараттық сұрыпталу әдісін түсінуінде табиғи тілмен үндесу байланысын
пайдалансақ;
▪ басқа негізгі пәндердің ақпараттық технология арқылы практикалық
мәні мен көрнекілігін ашсақ.
Жоғарыда айталған пікірлерді ескере келіп, жаңа ақпараттық
технологияның мүмкіндіктерін пайдалану арқылы әр салада әмбебап қызмет ете
алатын, біліктілік сұраныстары және рухани қажеттілігі қалыптасқан және сол
сұраныстар мен қажеттіліктерді өз бетінше қанағаттандыра алатын, даму
мүмкіндігі бар және жеке тұлғаның қалыптасатынына сеніміміз зор.
Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудағы мазмұнын 3 бағытта
қарастырайық:
▪ теориялық: кәсіби даярлық;
▪ тәжірибелік: кәсіби білім;
▪ әдістемелік: инновациялық білім;
Мұғалімнің инновациялық дайындығын қалыптастырудағы мұғалімнің
педагогикалық арнайы және жоғары оқу орнында педагогикалық кәсіби пәндер
негізін меңгеріп, арнайы курстардан дәріс алып, педагогикалық практика
кезінде өз білімімен шыңдауымен ерекшеленеді.
Мұғалімнің тәжірибелік даярлығы жалпы орта білім беретін мектептің іс-
тәжірибесінде арнайы әдістемелік жұмыстар мен курстарды, практикумдарды
өткізу барысында кәсіби білім мен біліктілікті меңгеруімен сипатталады.
Әдістемелік даярлығы мұғалімнің іс-тәжірибесінде арнайы әдістемелік
жұмыстар мен курстарды, практикумдарды өткізу барысында кәсіби білім мен
біліктілікті меңгеруімен бағаланады.
Мұндай дайындықты қалыптастыру құралдары төмендегілер:
▪ авторлық бағдарлама;
▪ компьютерлік, аудио-видео, мультимедиялық құралдар.
Жаңа технологиямен жұмыс істеу үшін төмендегідей алғы шарттар қажет:
▪ оқу үрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу;
▪ оқушылардың сабақтастылығын болдырмау шараларын кешенді түрде
қарастыру. Оның ғылыми әдістемелік, оқыту - әдістемелік,
ұйымдастырушылық себептеріне үнемі талдау жасап, назарда ұстау;
▪ жаңа буын оқулықтарының мазмұнын зерттеп білу, пәндік білім
стандартымен жете танысу, білімді деңгейлеп беру технологиясымен игеру
арқылы оқушыларды білімді мемелекеттік стандарт деңгейінде игеруге
қол жеткізу;
▪ оқу үрдісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі басшылыққа
алу;
Әрбір ұстаз осындай шарттарды игеріп, ескеріп, жаңаша оқытуға бет бұрыс
жасау керек. Себебі, бүгінгі педагогика ғылымы жаңа технологияның тиімді
пайдалануымен ерекшеленеді.
2. Инновациялық педагогикалық технологияларды пайдаланудың негізгі
принциптері
Қазір Республика оқу орындары, педагогикалық ұғымдары ұсынылып отырған
көп нұсқалыққа байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез-келген үлгі бойынша
қызмет етуіне мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әр түрлі нұсқадағы
мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа идеялар, жаңа
технологиялар бар. Сондықтан әр түрлі оқыту технологияларын оқу мазмұны мен
оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде
сынап қараудың маңызы зор.
А.Б.Воронцовтың пікірі бойынша, дамыта оқыту жүйесіне еңген мұғалім
тұлғасы да мұғалімдеріне қарағанда ерекше жеткізіледі. Қазіргі кезде дамыта
оқыту мектебін қалыптастыру жер жерлерде ынталы жүргізіліп жатыр. Атап
айтқанда Мәскеу, Санкт-Петербург, Харьков т.б. қалаларда Давыдов пен
Элькониннің, Л.В.Занковтың дамыта оқыту жүйесі оқу-тәрбие үрдісінде
қолданылып жүр. Бірақ біздің елде, әсіресе, қазақ мектептерінде бұл игі іс
әлі айтарлықтай қолға алынған жоқ. Мұнда білім беру ісінде уақыттың көбі
баланы жалықтырып жіберетін баяндау, түсіндіру үлгіні көрсету сияқты
өнімсіз еңбекке жұмсалып жатыр. Осының нәтижесінде мектептерде дағдыны
қалыптастыру күні бүгінге дейін осылай істе деген ұстаным бойынша танымал
және тәжірибелік міндеттері шешуге бағытталған жалпы заңдылықтары мен
интеллектуалды іскерлікті саналы қолдану негізінде емес, мұғалім берген
үлгілерді ұғынбастан орындау негізінде құрылып жүргені жасырын емес.
Инновациялық педагогикалық технологияларды тиімді таңдап алу мен
пайдаланудың төмендегідей негізгі принциптері бар:
▪ технологияның білім беру мақсатына қол жеткізу үшін атқаратын
қызметін анықтау;
▪ технологиялардың ерекшеліктерін, мазмұнын, пайдалану жолдары мен
іске асыру шарттарын жетік меңгеру;
▪ технологиялардың өзара байланысын толық игеру.
Жаңа білім беру технологиясының принциптері – оқытуды ізгілендіру,
өздігінен дамитын, дұрыс шешім қабылдай алатын, өзін-өзі жетілдіріп,
өсіруші, тәрбиелеуші тұлға қалыптастыру болып табылады.
Сонымен қатар, оқушылардың өз бетімен жұмыс жасауын арттыру мен
шығармашылық қабілеттерін дамытуда жаңа педагогикалық технологияларды
пайдалану және оның тиімді әдістемесін жасау өзекті мәселеге айналып отыр.
Дамытудың жаңа сатысына бағыт алған мектептің ең негізгі өзегі –
мұғалімнің жеке басының ізденімпаздығы мен білімділігі. Жаңа педагогикалық
технология – оқу-тәрбие үрдісінің шығармашылықпен тиімді ұйымдастырылған
түрі.
Білім беру саласындағы технологиялық идеялар жаңадан пайда болған жоқ.
Оқытуды технологияландыру туралы ойды осыдан 400 жыл бұрын Я.Коменский
айтқан болатын (А.Кузибецкий).
Шетел мамандары оқыту технологиясының кезеңінде мұғалім бірде-бір
көмекші құрал-жабдықсыз ауызша оқыту арқылы оқушыға білім берген. Бұл
кезде – оқыту технологиясының функциясын адамдар тәжірибесі атқарған дейді
А.Талызина. Екінші кезеңде – кітап басып шығару игерілген соң, оқыту
технологиясы елеулі өзгеріске түсті, адамадарға әр түрлі дидиктикалық
материалдар көмекке келді.
Оқыту технологиясы (ОТ) терминін алғаш рет АҚШ-та қолдана бастады.
Польшаның белгілі дидакторы У.Купиевич пен Ф.Янушкевич оқыту технологиясы
жалпы дидактиканың бір бөлігі ретінде оқытудың ең оңтайлы жолын анықтайтын
терең түсіну керектігін қолдады.
Оқыту технологиясы (ОТ) дидактиканың жетістіктерін педагогикалық
практикаға кеңінен енгізіп, таратады.
Оқу үрдісінің негізгі элементтері:
а) оқытудың мақсаты, жоспары және бағдарламасы;
ә) оқытудың мазмұны, әдістері мен тәсілдері;
б) оқушылардың формалары мен құралдары;
в) оқушылардың оқу және зерделеу (зерттеу) қызметі;
г) оқытушының педагогикалық және ғылыми қызметі.
Оқыту технологиясы оқу үрдісіне педагогикалық-психологиялық іс-
әрекеттердің жүйелі кешені ретінде пайдаланылады. Ендеше, біз педагогикалық
технологияны оқушыны дамытуға бағытталған оқу-тәрбие жұмысының бір-бірімен
тығыз байланысқан әдістері мен түрлерінің жиынтық жүйесі деп қарайтын
болсақ, онда ол білім мазмұнын жетілдіру ісіндегі басты бағыт – оқыту мен
тәрбиенің қамтамасыз ететін біртұтас үрдіс болып табылады. Сондықтан да
педагогикалық технологияға бетбұрыс әлемдік білім кеңістігіне талпынған
қазақстандық әдіснамалық жүйені мазмұны жағынан жетілдіре түседі.
Тәжірибеде қолданылып жүрген оқушыны жан-жақты шығармашылыққа баулу әдіс-
амалдар жиынтығы осы педагогикалық технологияның ұстанымына әкеп саяды.
Мұғалім қауымының педагогикалық технологияны игерудегі шығармашылық
ізденістері оның кәсіби жетілуінің басты тетігі болып табылады.
Қазіргі білім саласы қызметкерлерінің білім мен біліктілігінің деңгейі
педагогикалық технологияны қаншалықты игерумен анықталады.
Жаңа технологияның қанат жайып келе жатқанына да біршама уақыт өтті.
Озат тәжірибелі мұғалімдер игеруге бейім тұрды. Өйткені жаңалыққа жаны
құштар мамандар әрқашан белсенді келетіні мәлім.
Жаңа педагогикалық технологияның критерийлері:
▪ мектепке әлеуметтік сұраныс;
▪ педагогикалық озат тәжірибе;
▪ мұғалім мен оқушының тығыз байланысы;
▪ оқу үрдісінің әдістері мен формалары;
▪ оқу үрдісінің диагностикасы.
Көптеген мектептер жаңаша оқыту және тәрбиелеу үрдісін енгізе бастады.
Алайда, мектептердің жылдам даму қажеттілігі талабы мен педагогтердің оны
іске асырудағы білімінің жетіспеушілігі арасында алшақтық байқалады. Ал
білімді меңгеру деңгейіне қойылатын талапты төмендегі сызбадан көруге
болады.
1.2.1-сурет. Білім деңгейіне қойылатын талап
Қазіргі технологияда білімді меңгертудің шығармашылық деңгейіне жету
үшін Блум жүйесі жиі пайдаланылады.
1.2.1-кесте. Блум жүйесі
Оқушы іс-әрекеті
Білім Қабылдайды, түсінеді, ойлайды.
Түсінік Түсінеді, көрсетеді, жазады.
Қолдану Жаңа мәселені шешеді, бұрыңғы білімді пайдаланады.
Анализ Салыстырмалы, ашады, тыңдайды, ойлайды, т.б.
Синтез Продуктивті, шығармашылық жұмыстар құрастырады.
Баға (сыни Бағалайды, талқылайды
баға)
Енді осы модельге түсінік бере кетейік.
І. Оқушылық деңгейде бала мұғалім көмегімен амал-әрекет жасайды.
Алдыңғы мақсатты шешуге ұмтылады, бұрыңғы білімдерін пайдаланады.
ІІ. Алгоритмдік деңгейде мақсат пен шешілуге тиіс жағдаят анық,
оқушы бұрыңғы жинақталған білімін пайдалана отырып мақсатқа жету үшін
өз бетімен жұмыс істейді.
ІІІ. Эвристикалық деңгейде мақсат анық, бірақ жағдаят түсініксіз, оны
оқушының өзі толықтырады, табады, шешеді. Бұнда да бұрыңғы білім
көмекке келеді. Оқушы жаңа хабар, білімді өз ізденісімен ала алады.
Бұл деңгей – өнімді деңгей.
IV. Шығармашылық деңгейде мақсат жалпылама, анық емес. Қазіргі
технологияда миға шабуыл, дебат, модель, жоба жасату, қорғату, оқу,
жазу арқылы оқушылардың көзқарасын қалыптастыру жиі қолданылады.
Білім деңгейін шығармашылық деңгейге көтеруде шығармашылық
тапсырмалардың орны ерекше.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында еліміздің білім беру
жүйесінің басты міндеттері қарап көрсетілген, соның бірі – білім беру
жүйесін ақпараттандыру, оқытудың жаңа технологиясын енгізу, бүкіләлемдік
коммуникация желісіне шығу.
Білім беруде тез қарқынмен компьютерлендіру қажеттілігі мына
факторлармен түсіндіріледі:
1. Оқушыны қазіргі қоғам сұранысына сай өзінің өмірлік іс-әрекетінде
дербес компьютердің құралдарын қажетті деңгейде пайдалана алатындай,
жан-жақты дамыған жеке тұлға ретінде тәрбиелеу.
2. Жаппай компьютерлік сауаттылық мәселелерін шешу, яғни оқушыға
информатика мен коммуникациялық техниканың құралдарын пайдалану
дағдысын қалыптастыру.
3. Оқу-тәрбие үрдісінің барлық деңгейін жетілдіру, тиімділігі мен сапасын
жоғарылату мақсатында компьютерді жекелеген пәндерде оқыту құралы
ретінде пайдалану.
Білім беруді ақпараттандыру және оқытуды компьютерлендіру ұғымдарын
ажырата білу керек. Соңғысы компьютерді тек оқытуды пайдалану аумағын
қамтиды. Бұл жағдайда компьютердің мүмкіншіліктерін сезініп және оны
әртүрлі жағдайларда пайдалана білуге қажетті білім, дағды, іскерліктерімен
қаруландырса, екінші бағыт бойынша компьютер оқытудың тиімділігін
жоғарылататын, сапасын көтеретін күшті құрал болып есептеледі.
Қазіргі кезде сабаққа дайындалу барысында мұғалім сабақ мазмұны оқушылар
үшін танымдылығы жағынан қызықты әрі жаңаша өтуі үшін өзінің бағалы уақытын
қажетті материалды іздеу мен жүйелеуге жұмсайды. Ал жекелеген курс бойынша
мәселелік-бағдарлы оқу бағдарламалары пакетінің болуы мұғалімге мұғалім-
оқушы жүйесінде ақпаратты беруде, өңдеуде және қайталауды жаңаша
ұйымдастыруына мүмкіндік береді. Бірақ, мұның барлығы жүзеге асуы үшін,
мұғалім компьютерлік оқыту технологиясы бойынша білімгер мен іскерліктерді
игеруі қажет. Бұл дайындық дифференциалды түрде болуы тиіс, себебі, әрбір
пән мұғалімдері үшін компьютерді оқыту үрдісінде пайдалану әр түрлі сипатқа
ие.
Ұрпақ үшін кітаптың маңызы қандай болса, компьютер де оқушы үшін қоршаған
әлемді танудың табиғи құралы болып табылады. Олай болса, барлық сабақтарды
компьютерді қуаттануымен жүргізуді үйрену – бүгінгі күннің кезек
күттірмейтін өзекті мәселелерінің бірі. Жаратылыстану және математика
пәндерін оқыту құралы ретінде компьютерді қолдану – оқу үрдісін
белсендіруге, оқытуды жекешелендіруге, оқушының өзін-өзі бақылауына
мүмкіндік туғызады.
Ақпараттық технология қызметінің құралы ретінде жаңа ақпараттық
технологияның компьютерлік құралдары қолданылып жүр, алайда заман талабына
сай компьютерлік техниканың дамып жетіліуіне байланысты ғылыми сипаттағы
компьютерлік бағдарламаларды жасау керек және ол оқушының іс-әрекетінің
интеллектуалды құрылысымен сәйкес келуі керек.
3. Оқыту технологиясының классификациялары
Қазір Республикалық оқу орындары, педагогикалық ұғымдары ұсынылып
отырған көп нұсқалыққа байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез-келген үлгі
бойынша қызмет етуіне мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әр түрлі
нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа
идеялар, жаңа технологиялар бар. Сондықтан әр түрлі оқыту технологияларын
оқу мазмұны мен оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай
таңдап, тәжірибеде сынап қараудың маңызы зор.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын
меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болуы мүмкін емес. Жаңа технологияны
меңгеру мұғалімнің интелектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани,
азаматтық және де басқа көптеген адами қабілеттінің қалыптасуына игі әсерін
тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу – тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына
көмектеседі.
Оқыту технологияларының классификациясы төмендегідей:
▪ Білім беруді ізгілендіру технологиясы;
▪ Саралап-деңгейлеп, дамыта оқыту технологиясы;
▪ Дербес оқыту технологиясы;
Білім беруді ізгілендіру технологиясың мақсаты:
▪ баланы оның жеке қасиеттерін ашу арқылы жеке тұлға етіп
тәрбиелеу;
▪ баланың жаны мен жүрегіне жылылық ұялату;
▪ баланың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту;
▪ білімді кеңейтуге және тереңдетуге жағдай жасау.
Білім беруді ізгілендіру технологиясыңың мазмұны мен әдістері.
Меңгеруге тиіс барлық білік, икемділіктер:
▪ жазу-сөйлеу карекеті;
▪ логикалық пайымдау, түсіну;
▪ әсемдікті, әдемілікті сезіну, қабылдау;
▪ рухани жетілу;
▪ ізгілік, жеке қарым-қатынас, қарым-қатынас шеберлігі, ата-анамен
бірлесіп жұмыс істеу;
▪ оқыту арқылы тәрбиелеу.
Білім беруді ізгілендіру технологиясың ерекшеліктері:
▪ ынтымақтастық педагогикасының тұжырымдары;
▪ бала психикасы дамуға, есеюге және еркіндікке құштар;
▪ бала – табиғат пен ғарыштың туындысы, сондықтан ол мықтылық,
шексіздік сияқты қасиеттеріне ие.
Соңғы жылдары оқытудың модульдік технологиясы мен В.М.Монаховтың,
Дьяченконың оқытудың ұжымдық тәсілі, сондай-ақ, профессор Ж.Қараевтің
оқытуды дербестендіру мен дифференциялау және білім беруді
демократияландыру мен ізгілендіру ұстанымдарына негізделген жаңа
педагогикалық компьютерлік технологиясы еліміздің көптеген мектептерінде
қолданылып жүр.
Мектептерде жүргізіліп жатқан қазіргі тәжірибелік – сынақ жұмыстардың
басты міндеті жаңаша оқытудың педагогикалық технологиясын оқыту үрдісіне
еңгізу болып табылады. Мәселен, Л.В.Занков, Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдовтың
бірлесе жасаған Дамыта оқыту жүйесі бір-бірімен тығыз байланысты әрі
мынадай ұстанымдардан құралады:
1. Жоғары деңгейдегі қиындықта оқыту.
2. Теориялық білімнің жетекші рөлі.
3. Оқу материалын жеделдете оқыту.
4. Оқу үрдісін оқушының сезінуі.
5. Барлық оқушылардың дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу.
Л.В.Занковтың оқыту жүйесінде оқушы өзін емін-еркін сезінеді, оның
әлеуметтік мүмкіндігі мен дербестігінің дамуына жағдай жасалады. Осы жерде
оқушы мен мұғалімнің арасындағы жаңаша қарым-қатынастың іргетасы қаланады.
Мұғалім түсіндіруші, оқытушы тұрғысында емес, оқушының оқу әрекетін
ұйымдастырушы, бағыттаушы ретінде көрінеді.
Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдовтың зерттеулері оқу әрекеті және оның
субъектісін қалыптастыруға бағытталған. Оның құрылымы мынадай: оқу –
танымдық мотивтер, оқу тапсырмалары, оқу амалдары, оқу операциялары.
2.2.2-кесте. Оқыту технологияларының классификациясы
Өткен ғасырдың 30-жылдарында Америкада, ал 60-жылдары білім беру мен
оқытуда саралау үрдісі кеңінен етек алғаны мәлім. Бұл үрдіс бүгінгі таңда
Қазақстан мектептеріне де келіп жетті.
Оқушылардың бейімділігін, қызығуын, үлгерімін анықтай отырып, оқыту,
яғни саралап оқыту қазіргі мектептердің даму бағытына айналып отыр. Саралау
– оқу мекемелерінің түрлеріне, бір мектептің кәсіби бағдары мен өз ішіндегі
ағымына және сыныптағы топқа бөлінеді. Білім беруде саралап оқытуда қарама-
қайшылық та кездеседі.
Жалпы саралап оқыту бастауыш мектепті бітіргеннен кейін басталады.
Англияның мектептерінде, Германияның нақты училище, гимназия және негізгі
мектептерінде, Францияның технологиялық, кәсіби және жалпы білім беретін
лицейлерінде, Ресей мен Қазақстанның жалпы орта білім беретін мектеп,
лицей, гимназияларында және басқа мемлекеттердің әр түрлі атақты
мектептерінде саралап оқытылады. Бұл оқу мекемелерінің ерекшелігі,
оқулардың оқу бағдарламаларында. Бір мекеменің өз ішінде саралап оқыту,
әсіресе Америка мен Жапония мемлекеттерінде кеңінен тараған. Олардың жоғары
орта мектептері екі түрлі: жалпы білім беретін және арнаулы бағдарламамен
жұмыс жүргізіледі.
Дж. Конант бастаған педагогикалық топ 50-жылдары барлығын қамтитын
мектеп моделін ұсынды. Әр түрлі әлеуметтік жағдайдағы балалар үшін олардың
қабілеті мен қызығуын ескере отырып әр топқа сәйкес бағдарлама жасады.
Конанттың ұсынысы АҚШ мектептерінде саралауды еңгізуде іске асты.
Франция мен АҚШ-та барлық жалпы білім беретін мекемелерде сыныптағы
оқушыларды топқа бөлу кеңінен тараған. Кейбір пәндерді оқытуда топтарды
жылдамдар, орташылар, баяулар деп атайды.
Франция мен АҚШ-та барлық жалпы білім беретін мекемелерде сыныптағы
оқушыларды топқа бөлу кеңінен тараған. Кейбір пәндерді оқытуда топтарды
жылдамдар, орташылар, баяулар деп атайды.
Германияда топқа бөлу ЖОТ жүйесінде жүреді. Жоғары (ж), орташа (о),
төмен (т) топтарға сәйкес әр түрлі бағдарламалар жасайды. Жапония
мектептерінде де оқушыларды топқа бөліп оқыту тұрақты орын алған. Топтағы
жұмысты сайыс түрінде жүргізеді. Сыныптағы топтар сайыс кезінде кім ағылшын
сөзін, эрогливтерді, тақпақтарды, т.б. кім біледі деген сұрақтарға жауап
береді. Барлық оқушыға баға қойылады.
Жапония педагогтерінің арасында топтық оқытуға көзқарастары әр түрлі.
Жапонияда толық мәнді жалпы білім бергісі келетін ата-аналар балаларын көп
тараған мектептерден гөрі толықтыра оқытатын жеке меншік мектептерге
(дзюку) береді. Мұндай мектептер оқушылардың барлық жасына арналған. Дюза
мектебі Күншығыс елінде жылдан жылға кеңінен тарап келеді. Дзюкада
мұғалімдік қызметті, негізінен, студенттер атқарады. Мұндай жоғары оқу
орнына түсем деушілерге және бұрын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
ХХІ ғасыр табалдырығын білім мен ғылымды инновация технология бағыты
мен дамыту мақсатының аттауымыз үлкен үміттің басты нышаны болып табылады.
Жас ұрпаққа сапалы, өнегелі тәрбие мен білім берудің – бүгінгі күннің басты
талабы.
Бүкіл дүниежүзілік білім беру кеңістігіне кіру мақсатында қазіргі
кезде Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл үрдіс педагогика
теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіне нақты енгізумен қатар елімізде болып
жатқан түрлі бағыттағы білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол жеткен
табыстарды сын көзбен бағалай отырып саралауды, жастардың шығармашылық
әлеуметін дамытуды, мұғалім іс-әрекетін жаңаша тұрғыда ұйымдастыруды талап
етеді.
Қазіргі кезеңде Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып,
қазақстандық білім беру жүйесі әлемдік білім беру кеңістігіне бағыт алуда.
ХХ ғасыр деңгейінде білім беру мен кәсіптік даярлау бағытында
Қазақсатан жоғарғы оқу орындарының міндеті - әлемдік стандарттар деңгейінде
білім беру. Осы міндеттерді жүзеге асыру үшін шәкірттер мен мамандарды
қазіргі қоғам үрдісіне сай инновациялық технологиялармен білім беру
негізінде меңгерту қажет.
Инновация ағылшын тілінен аударғанда жаңалық енгізу, жаңашылдық
ұғымды білдірген. Ал тамыры тереңде жатқан термин латын тілінен жаңару,
өзгеру сөздерімен баламаланады, бұдан бұрын болмаған жаңалық, қоғамдық
қажеттіліктерді қанағаттандырудың жаңа әдісі деген түсініктерді білдіреді.
Ол алғаш рет ХІХ ғасырда мәдениеттанушылардың зерттеулерінде пайда болған.
Орыс ғалымдары Днепрова, Золвязинский, Лазерованың еңбектерінде бұл ұғым
білім беру жүйесінде жаңалықтарды жасап шығару, игеру, қолдану және тарату
іс-әрекеті деп сипатталады.
Қазақстанда инновация ұғымын пайдалануды қазақ тілінде анықтаған
ғалым профессор Немеребай Нұрахметов. Ол: инновация, инновациялық үрдіс
деп отырғанымыз – білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру,
қолдану және таратуға байланысты бір бөлек қызметі деген анықтаманы
ұсынады. Осыларды негізге ала отырып инновацияны жаңалық, жаңа әдіс,
өзгеріс, әдістеме, жаңашылдық ал, инновациялық үрдісті жаңа әдістеме
енгізу құралы- деп ұғатын боламыз.
Новация ұғымы (латынша NOVUS-жаңа) біздің тарапымыздан жаңа
енгізілім деп түсіндіріледі. Ғылыми әдебиетте нововведение деген орыс
сөзі бір жүйеден екінші жағдайда ауыстырылу, ендірілу ортасына жаңа
тұрақты элементтер әкелетін мақсатты бағытталған өзгеріс ретінде
анықталады. Әрине, жаңа енгізілім жаңаруымен байланысты. Алайда барлық
жаңа нәрсе әр кезде дұрыс нәтиже бере бермейді.
Инновация – білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады. Кейінгі
кезеңде ғалымдар өз зерттеулерінде оқу тәрбие ісіне жаңалықтарды енгізіп,
тарату мәселесін қарастырады.
Оқытудың инновациялық-педагогикалық технологияларын білім беру мазмұны
сабақтастығының сақталуына, оқушылардың жас және психологиялық
ерекшеліктеріне байланысты таңдап, тәжірибеде сынап қараудың маңыздылығын
атап айтқан жөн. Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық
технологияларын меңгермейінше сауатты жан-жақты педагог-маман болу мүмкін
емес.
Инновациялық үрдістің негізі – жаңалықтарды қалыптастыру, қолдану,
жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Кез келген жаңа әдіс жекелік, сондай-ақ
уақытша жоспарға жатады. Бұл яғни, бір мұғалім үшін табылған жаңа әдіс,
жаңалық басқа мұғалім үшін өтілген материал тәрізді.
Мектептегі физика курсын меңгеру физикалық құбылыстар мен
заңдылықтарды түсініп қана қоймай, сонымен қатар оларды іс жүзінде қолдана
білуді қажет етеді. Нақтылы бір мәселені шешу үшін оған қандайда болсын
физиканың жалпы қағидаларын қолдану – физика есептерін шығару болып
табылады. Есеп шығара алған білімді практикада колданып, компьютерде
программасын құрып, нәтижесін ала білу.
Есеп шығаруда ең алдымен, оның мағынасын ұғыну, сонымен бірге есептің
негізіне қандай физикалық құбылыстар мен заңдылықтар алынғанын, есепте
келтірілген процестердің қайсысы бастылары екенін жете түсіну қажет.
Дипломдық жұмыстың негізгі бөлімінде қазіргі заманғы жаңа
педагогикалық технологиялардың түрлері, мақсаттары, міндеттері жан-жақты
қарастырылып және осы жұмысты орындау барысында Turbo Pascal программасында
Механика пәніне арналған күнтізбелік жоспары бойынша инновациялық
технологиялар элементтерін оқу үрдісінде енгізу жолдары, оқытудың
инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың жолдары көрсетілген.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: жаңа ақпараттық технологияны пайдалана
отырып, оқу үрдісінде оқытудың инновациялық-педагогикалық технологияларын
енгізу.
Осы мақсатқа қол жеткізу үшін төмендегі міндеттер қойылды:
▪ инновациялық технологияны ендірудің теориялық негіздерін анықтау;
▪ қолданылатын жаңа технология түрлерін салыстырып, ерекшеліктерін
көрсету;
▪ инновациялық технологияны ендірудің тиімділігін педагогикалық
эксперимент арқылы тексеру;
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Егемен еліміздің білім
сапасын жоғары деңгейге жеткізу үшін оқытудың жаңа технологияларын ендіру
аса маңызды құндылық екендігі белгілі.
Дипломдық жұмыс тақырыбының жаңалығы. Білім берудегі инновациялық
процестердің мәнін - озық педагогикалық тәжірибені зерттеу, жинақтау және
тарату проблемасы және педагогикалық-психологиялық ғылымдардың жетістігін
практикаға енгізу проблемасы құрайды.
І. Негізгі бөлім. Инновациялық технологиялар элементтерін оқу үрдісіне
енгізу
1. Жаңа технологиямен жұмыс істеудегі алғы шарттары
Қазіргі кезде әлемдегі жүргізіліп жатқан ізгілендіру үрдістері білім
беру мекемелеріне қойылатын жаңа талаптарды анықтауда. Техника мен ғылым
көлемінің ұлғая түсуі мектептегі білім беру мазмұнын қайта құру және оқу-
тәрбие орындарының іс-әрекет қағидаларын қайта қарауға, әсіресе мұғалімнің
кәсіби біліктілігі мен тұлғасына, бүкіл педагогикалық үрдістің тұлғалық
бағдарлануына қойылатын талаптардың сөзсіз арта түсуіне алып келді.
Бүгінгі таңда мектептің оқу үрдісін жетілдіру үшін инновациялық білім
беру технологияларын пайдаланудың тиімділігін практиканың өзі дәлелдеп
отыр. Мұның өзі аталған мәселенің теориялық негіздемесін жасау
қажеттілігін туындатады. Сондықтан біз оқытудың теориясы мен
практикасындағы зерттеліп отырған мәселенің жағдайына таңдау жасауды
инновациялық білім технологиялары ұғымына нақты түсінік беруден
бастағанды жөн көрдік. Зерттеуде ең алдымен инновация, педагогикалық
технология ұғымдары жөнінде анықтамалар жүйеге келтіріліп, инновациялық
білім беру технологиялары ұғымы мазмұндық жағынан қарастырылды.
Инновация термині ғылымға ХІХ ғасырда енді ХХ ғасырдың екінші
жартысында инновация әлеуметтік өзгерістердің жалпы үрдісінің сатысы
ретінде қаралып, оның негізгі элементтері атап көрсетілді: жаңашылдық,
жаңашыл, бағалаушылар. Үрдістің сынарлы, өзгермелі мерзімін қандай да
бір жаңа енгізілімдерге сәйкес бағалаушылардың іс-әрекетіндегі
өзгерістер құрайды.
Инновациялық динамика жаңа білімдердің техникалық немесе әлеуметтік
шындыққа айналуының логикалық реттелген технологиясын танытып, жаңа
білімнің тауар немесе қызмет көрсету үлгісіне айналу сатыларын білдіреді.
Педагогикалық инновациялардың феноменалогиясы инновациялық ағын
ұғымын енгізеді. Бұл ұғымға педагогикалық жаңалықтарға деген дұрыс
қатынасын білдіретін мұғалімдердің түрлі сипаттағы қызметтері енеді.
Жаңашыл педагог - жаңа педагогикалық жүйенің авторы, яғни өзара байланысты
идеялар мен тиісті технологиялардың жиынтығының авторы.
Қазіргі кезде педагогикалық технология ұғымы біздің педагогикалық
лексиконымызға берік еніп келеді. Дегенмен, оның мән-мағынасы туралы
пікірлер алуан түрлі. Түсіндірме сөздікте Технология – бұл қандай да
болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі амалдардың жиынтығы делінсе,
Б.Т.Лихачев педагогикалық технологияны оқу процесіне белгілі бір мақсат
көздей әсер ететін педогогикалық ықпал деп түсіндіреді. Ал, технологиялық
үрдісті нақты педогогикалық нәтижеге жетелейтін бірліктердің (өлшемдердің)
белгілі бір жүйесі ретінде көрсетеді және педагогикалық технология
түпкілікті өзгермейтін механикалық құрылым емес, қайта бала мен мұғалімнің
үнемі түрленіп отыратын өзара қарым-қатынасының өзегі, мазмұнды
ұйымдастырушы құрылымы.
ЮНЕСКО – ның анықтамасы бойынша, педагогикалық технология – бүкіл
оқыту үрдісі мен білімді техникалық және адам ресурсын олардың бір-біріне
өзара әсерін, білім берудегі формасын оңайландыру міндеттерін ескере отырып
меңгеруді жүзеге асырудың жүйелі әдісі. М.В.Кларин Педагогикалық
технология – бұл педагогикалық мақсатқа қол жеткізу жолындағы қолданатын
барлық қисынды ілім амалдары мен әдіснамалық құралдарының жүйелі жиынтығы
және жұмыс істеу реті, - деп анықтайды.
Оқыту технологиясы мектепте оқу үрдісіне қажетті әдіс, тәсіл, амал,
дидактикалық талап секілді психологиялық – педагогикалық іс- әрекеттердің
жүйелі кешені ретінде пайдаланылады. Ол оқушылардың тәрбиесіне оқуға,
ынтасына, оқу - іс-әрекетіне игі мұғалімдердің интеллектуладық шығармашылық
қызметі болып табылатын педагогикалық іс-тәжірибесінің нәтижелілігіне,
жинақтылығына ұтымды әсер ететіндей, оқу-тәрбие процесінің басты күре
тамырының ролін атқарады. Былайша айтқанда, педагогикалық технология – оқу-
тәрбие процесінің шығармашылықпен терең ойластырылған көптеген факторлардың
үйлесімділігі оқыту мен тәрбиенің тиімділігін қамтамасыз ететін жанды
құрамдас бөлігі (компонент).
Білім беру жүйесінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін оны
халықаралық стандарттар деңгейіне шығару қажет, бұл бүгінгі күннің өзекті
мәселесі болып табылады.
Жоғары оқу орындарындағы инновациялық білім беру үдерісін және оның
құрамдас бөліктері саналатын оқу-тәрбие үдерісінің мазмұны мен
ұйымдастырылуын жобалау, қадағалау, реттеу, түзету және ғылыми пайдалылығын
анықтау мен сыналған тәжірибені тарату мәселелерін жан-жақты зерттеуге
қажеттілік туындайды. Міне, сол себептен, инновациялық білім беру іс-
әрекетімен қатар, оған тиесілі эксперттік жұмысты да атқарудың маңызы зор
деп есептеледі.
Экспертиза (сараптама) – инновациялық бастаманың қоғамдық маңызын,
жүзеге асу әлеуетін және жергілікті білім беру ортасына ену ерекшелігін
сипаттайтын жағдайды бағалау болып табылады. Экспертизаның мақсаты осы
бастаманың ықтимал қозғалу бағыттарын, оның өмір сүру түрлері мен
жергілікті жағдайға ену формаларын анықтауға бағытталады.
Білім беру саласындағы инновациялық өңдеулердің экспертизасы, ең
кемінде, мынадай үш мақсатты ұстанады:
1. Қарастырылатын материалдардың бұрыннан бар дәстүрлерге немесе
кейбір үлгілерге сәйкестік деңгейін бағалау.
2. Автордың түпкі ойы мен бастапқы жобалық идеяны түсіну; оның
дүниетанымдық маңызын, жобаның мақсатты бағыт-бағдарын және аса құнды
мағыналық негіздерін анықтау.
3. Жоба жасаушылардың инновациялық жобаны әзірлеу мен кәсіби
шеберліктерін көтеру жөніндегі іс-әрекеті мен жобаны жүзеге асыруға
бағытталған іс-әрекетті бағалау.
Осыған байланысты, тек құжаттар мен нәтижелердің сипаттамасын сараптап
қана қоймай, тікелей практикалық іс-әрекетті де саралау қажет.
Эксперименттік ізденіс кезінде мұндай сараптама инновациялық білім беру іс-
әрекетінің нәтижелері мен мәселелерін анықтаумен қатар, оның даму
бағыттарын да белгілеуге мүмкіндік береді.
Соңғы жылдары педагогика ғылымында үлгілеу (модельдеу) әдісін кеңінен
қолдануда, бұл әдіс білімнің басқа да салаларында көптеп қарастырылып
келеді. Себебі, үлгілеу алғашқы ұғымдар мен болжамдар арқылы құрылатын
іргетас негіздерін тексеріп алуға мүмкіндік береді. Үлгі бойынша алынған
мәліметтер оқу-тәрбие үдерісінің теориялық негіздерін құру үшін мәнді
мазмұнға ие болады.
Үлгі (лат. тілінен Modulus – модель – өлшем, үлгі, мөлшер) кең
мағынада түпнұсқаның орынбасушысы деген ұғымды білдіреді. Біздің
пікірімізше, үлгілеу бұл зерттеушінің меңгеруіне қолайлы түрде жинақтап
қорытындыланған, дерексіз – қонымды бейнені жасау үдерісі деп түсіну керек.
Біздің зерттеу жұмысымыз өзінің оң нәтижесін беруі мақсатында, жалпы
психологиялық-педагогикалық әдебиеттер мен ғылыми тұжырымдарға талдау жасау
негізінде, зерттеу барысындағы жетекші теориядан туындайтын талаптарға
сәйкес бір жүйеге келтірілген жоғары оқу орындарындағы инновациялық білім
беру үдерістерін басқаруды кәсіби қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық
үлгісін жасауға мүмкіндік берді. Жоғары оқу орындарындағы инновациялық
білім беру үдерістерін басқаруды кәсіби қалыптастырудың құрылымдық-
мазмұндық үлгісін кесте 1-де ұсынамыз.
Компоненттер Өлшемдер Көрсеткіштер
- басқарушылардың инновациялық
үдерістің немесе жобаның қаншалықты
шынайы өмір сүре алатындығын анықтауға
Инновациялық ұмтылуы;
Мотивациялық білім мен - басқарушылардың жобаның құрылымдық
іс-әрекетке оң бөліктерінің үйлесімділігін ұйымдық,
көзқараспен технологиялық, кәсіптік, қаржылық,
қарауы материалды-техникалық ресурстарды
бір-бірімен байланыстыра отырып,
сауалға жауап іздеуге талпынуы;
-басқарушылардың инновациялық
іс-әрекетке тартылатын адамдар тобын
анықтауға ұмтылуы;
-басқарушылардың жобаны жүзеге асыратын
тәсілдерді таба білуге ынталануы;
-басқарушылардың инновациялық білім
беру үдерісінің іске асушылығын білуі;
- басқарушылардың инновациялық жобаның
Танымдық Инновациялық жаңашылдық деңгейін және оның
білім беру қаншалықты жаңалық әкелетіндігін
үдерісі анықтау сауаттылығы;
туралы -ұжым мүшелеріне жоғары оқу орнын
сауаттылығы дамытудың қажетті құндылық екенін
ұғындыру білімі;
-инновациялық іс-әрекетті
басқарушылардың жаңалық жасау және
өзгерістер енгізу білімі;
- инновациялық іс-әрекетті
басқарушыларда инновацияларды жүзеге
асыруға қажетті білім мен қабілетті
меңгерту білімінің болуы.
- басқарушылардың инновациялық жобаның
тиімділігін жүзеге асыру жөнінде
ұсыныстар қоя білу және оны орындау
іс-әрекеттері;
Инновациялық -басқарушылардың инновациялық білім
Іс-әрекеттік білім беру беру үдерісінің келешектегі әр бір
үдерістерін қадамы туралы болжамдар жасау іскерлігі
пайдаланудағы мен дағдылары;
кәсіби -басқарушылардың инновациялық білім
іскерліктің болуыберу үдерісінің топтағы адамдардың
әрқайсысына нақты қызметтік
міндеттемелерді жүктеп идеяны жүзеге
асыру іскерлігі мен дағдылары;
-басқарушылардың жобаны жүзеге асыру
барысындағы өзге де субъектілердің
қатысуын, тартылуын, үйлесе жұмыс істеу
деңгейін көрсететін инновациялық жобаны
іске асыру іскерлігі мен дағдылары;
- жаңалықтарды сәтті игеруге қажетті
барлық ресурстарды дайындау іскерлігі
мен дағдылары.
Бұл мазмұн үлгі түрінде өрнектелгенде ғана нәтижелі сипат алады және
үлгі зерттеу жұмысын жүйелі, мақсатты нақты жоспарлауда нәтижелі мәлімет
алуға көмектеседі. Үлгіде жоғары оқу орындарындағы инновациялық білім беру
үдерістерін басқаруды кәсіби қалыптастырудың мотивациялық, танымдық, іс-
әрекеттік компоненттермен, өлшемдермен және бірқатар көрсеткіштермен
сипатталған.
Осы үлгіні негізге ала отырып жоғары оқу орындарындағы инновациялық
білім беру үдерістерін басқаруды кәсіби қалыптастыру деңгейін анықтауға
болады, оларға мыналар жатады: төмен, орта, жеткілікті, жоғары.
Төмен деңгей: инновациялық жобаның теориялық жүйесін біледі, бірақ
оның тиімділігін жүзеге асыруда ұтқырлық танытпайды; жобаның құрылымдық
бөліктерінің үйлесімділігін іске асыруында нақтылық байқалмайды; жобалық
идея мен мақсат-міндеттердің нақты білім беру жағдайы мен қолдағы бар
ресурстарға сәйкестігін көрсететін инновациялық жобаның шынайылығын анықтай
білмейді; инновациялық білім беру үдерісінің келешектегі әр бір қадамы
туралы болжамдары мен мәселелерін жүзеге асыруға ынталанбайды.
Орта деңгей: инновациялық білім беру үдерісінің іске асушылығын, яғни
ресурстық қамтамасыз етушілігін тануы орта деңгейде; жобаны жүзеге асыру
барысындағы өзге де субъектілердің қатысу, тартылу, үйлесе жұмыс істеу
деңгейін көрсеткенімен, инновациялық жобаның іске асырушылығын толық
меңгере алмайды; жобаның басқарылғыштығы, яғни жобаны жүзеге асырудың
ұйымдық түрлері мен тәсілдерін таба білуге ұмтылғанымен, белсенділік
танытпайды.
Жеткілікті деңгей: инновациялық іс-әрекетке қатысушыларды жаңалық
жасауға және өзгерістер енгізуге ынтасы бар; инновациялық жобаның
жаңашылдық деңгейін және оның қаншалықты жаңалық әкелетіндігін анықтай
біледі; инновациялық үдерістің, яғни жобаның шынайылығын ажырата біледі;
инновациялық іс-әрекетке қатысушылардың бойына инновацияларды жүзеге
асыруға қажетті білім мен қабілетті жеткілікті дәрежеде меңгереді.
Жоғары деңгей: инновациялық үдерістің, яғни жобаның қаншалықты шынайы
өмір сүре алатындығын анықтай біледі; жобаның құрылымдық бөліктерінің
үйлесімділігін, ұйымдық, технологиялық, кәсіптік, қаржылық, материалды-
техникалық ресурстарын бір-бірімен байланыстыра отырып, сауалға жауап бере
алады; инновациялық жобаның өңделгендік деңгейін және инновациялық идеяның
ғылыми негіздемесін жоғары деңгейде жүзеге асыра алады; инновациялық білім
беру үдерісінің топтағы адамдардың әрқайсысына нақты қызметтік
міндеттемелерді жүктеп, идеяны жүзеге асыра алады.
Жоғары оқу орындарында кең мағынада инновация ұғымының маңызды бағыттарын
меңзейтін бағдарламалар, әдістемелік нұсқаулар және оқулықтар мен
әдебиеттердің тапшылығынан көптеген қиыншылықтар кездеседі.
Кейінгі кезеңде ғалымдар өз зерттеулерінде оқу-тәрбие ісіне
жаңалықтарды енгізіп, тарату мәселелерін қарастырады.
Педагогикалық технологияларды мынадай топтарға жинақтауға болады:
1.Педагогикалық қарым – қатынасты демократиялық және ізгілік негізінде
құру педагогикалық технологиясы:
▪ ынтымақтастық педегогика;
▪ ізгілікті – тұлғалы оқыту технологиясы;
▪ адамгершілікті қалыптастыруға негізделген әдебиетті оқыту жүйесі
(Е.Н.Ильин).
2.Оқыту әрекетін жандандыру және жетілдіру негізінде оқыту
технологиясы:
▪ ойын-сабақ технологиясы;
▪ проблемалық оқыту;
▪ модульдік оқыту технологиясы (М.М.Жанпейісова);
▪ Шаталовтың тірек конспектісі негізінде оқыту технологиясы;
▪ Е.И.Пассовтың коммуникативтік оқыту жүйесі.
3. Оқу процесін ұйымдастыру және басқару тиімділігіне негізделген
оқыту технологиясы:
▪ бағдарламалап (прогламмалап оқыту);
▪ дифференцияалдап оқыту;
▪ даралап оқыту;
▪ ұжымдық және топтық оқыту тәсілдері
▪ компьютерлік технология.
4. Әдістемелік жетілдіру және дидактикалық қайта өңдеу негізіне қарай
құрылған оқыту технологиясы:
▪ ірілендірілген дидактикалық бірліктер (Эрдниев П.М.);
▪ Мәдениет диалогы (В.С.Библер, С.Ю.Курганов);
▪ Экология және дидактикалық жүйесі, (Л.В.Тарасов);
▪ ақыл-ой әрекетін сатылып дамыту теориясын жүзеге асыру технологиясы
(М.Б.Волович).
5. Табиғаттәнділік, ұлттық педагогика әдістерін пайдалануға
негізделген оқыту технологиясы:
▪ Сауаттылыққа тәрбиелеу Кушнир технологиясы;
▪ М.Монтессори технологиясы.
6. Альтернативті оқыту технологиясы:
▪ Вальдорф педагогикасы (Р.Штейнер);
▪ Еркін еңбек технологиясы (С.Френе).
7. Кешенді политехнологиялар:
▪ Школа самоопределения (А.Н.Тубельский);
▪ Школа для всех (Е.А.Ямбург);
▪ Школа парк (М.Балабин).
Біз алдымен техника, технология, оқыту технологиясы, білім беру
технологиясы, педагогикалық технологиясы, жаңа педагогикалық
технологиясы терминдерінің мағынасын түсіндіріп, тереңінде не жатыр, соны
ажыратуымыз керек. Ол үшін әлемдік педагогикалық тәжірибеде технология
ұғымының тарихына көз жүргірткеніміз жөн. Техника терминінің екі мағынасы
бар екені айқын:
▪ біріншісі - өндіріс құралдарының жиынтығы;
▪ екіншісі - бір істі орындағанда қолданылатын тәсілдер жиыны.
Білім беру саласындағы технологиялық идеялар жаңадан пайда болған
жоқ. Оқытуды технологияландыру туралы ойды осыдан 400 жыл бұрын Я.Коменский
айтқан болатын (А.Кузибецкий).
Жаңа педагогикалық технологиялар оқушының шығармашылық қабілеттерін
арттыруға көмектеседі.
Жаңа технологияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы іске асады:
І кезең – оқып үйрену.
ІІ кезең – меңгеру.
ІІІ кезең – өмірге ендіру.
ІV кезең – дамыту.
0қытудың инновациялық технология бойынша әдістемелік жүйесі сапалы
нәтижеге жеткізуге мүмкіндік беретін танымдық іс-әрекеттер түрлерінің
мазмұнымен тікелей байланысты. Сондықтан инновациялық әдіс-тәсілдерді оқыту
үрдісіне енгізу барысында танымдық іс-әрекеттер түрлерінің мазмұнын,
белгілі деңгейде белсенділігін көздейді. Осы екі үрдістің өзара сапалы
нәтижесінде оқушының өз ісіне сенімділігін, жауапкершілік сезімін,
шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру мақсатын жүзеге асыруға жағдай
туғызатын оқытудың инновациялық негізгі түрлері анықталады.
Жаңа педагогикалық технологиялардың негізгі қағидалары: балаға ізгілік
тұрғысынан қарау; оқыту мен тәрбиенің бірлігі; баланың танымдық күшін
қалыптастыру және дамыту; баланың өз бетімен әректеттену әдістерін
меңгерту; баланың танымдылық және шығармашылық икемділігін дамыту; әр
оқушының дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу; оқу үрдісін оқушының сезінуі.
Жаңа оқыту технологияларын зерделейтін болсақ, педагогикалық
технологиялар мынадай төрт негізгі шартты қанағаттандыруы тиіс
(В.Беспалько):
▪ педагогикалық технология оқытудағы педагогикалық экспроматтарды жоюы
қажет;
▪ оқушының танымдық қызметінің құрылымы мен мазмұнын анықтайтын оқу-
тәрбие процесінің жобасына негізделуі қажет;
▪ оқу мақсатын диагностикалық түрде анықтап, оның меңгерілу сапасын
дәл тексеріп бағалау қажет;
▪ іс жүзінде оқу үрдісінің толықтығын қамтамасыз етуі тиіс.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын
меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болуы мүмкін емес. Жаңа технологияны
меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани,
азаматтық және де басқа көптеген адами қабілеттінің қалыптасуына игі әсерін
тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу – тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына
көмектеседі.
Бір технологияның өзі әртүрлі атқарушылардың шеберлігіне байланысты
әрқилы жүзеге асырылуы мүмкін. Қазіргі кезде әдебиеттерден қазіргі заманғы
білім берудің даму бағыты мен тенденцияларын қамтитын 50-ден астам
педагогикалық технология қолданылып жүргендігі мәлім. Бірақ мұғалімдер өз
тәжірибелерінде жүйелі қолдануға дағдыланбаған және оны әдістемеден ажырата
алмайды. Оқытудың жаңа технологияларын таңдаудың М.М.Поташник ұсынған
критериилері:
▪ елдің, аймақтың, қаланың талап-тірегі – мектепке әлеуметтік сұраныс;
▪ мектептің дамуы туралы мемлекеттік құралдар – мемлекеттік сұраныс;
▪ қазіргі ғылымның адам туралы жетістіктері мен табыстары;
▪ педагогикалық озат тәжірибе;
▪ мұғалімдердің мектеп басшылардың іс-тәжірибесі, шығармашылығы;
▪ мектептің жұмыс үрдісі мен нәтижелерінің талдамасы.
Білім берудегі инновациялық процестердің мәнін педагогиканың маңызды
екі проблемасы құрайды. Олар – озық педагогикалық тәжірибені зерттеу,
жинақтау және тарату проблемасы және педагогикалық-психологиялық
ғылымдардың жетістігін практикаға енгізу проблемасы. Соған сәйкес,
инновациялық үрдістің мазмұны мен механизмі осы кезге дейін бір-бірінен
оқшау қарастырылып келген өзара тығыз байланысты екі үрдістің тұтастығы
тұрғысынан қарастырылуы тиіс, яғни инновациялық үрдістің нәтижесі теория
мен практиканың тоғысуында пайда болатын теориялық және практикалық
жаңалықтарды қолдана алуға тиіс. Бұның барлығы педагогикалық жаңалықты
жасау, игеру және пайдалануда басқару қызметінің маңыздылығына көз жеткізе
түседі. Өйткені, мұғалім жаңа педагогикалық технологияның, теория мен
концепцияның авторы, талдап жасаушысы, зерттеушісі, тұтынушысы және
насихатшысы қызметін атқарады. Осы үрдісті басқару мұғалімнің өз қызметінде
әріптестерінің тәжірибесі немесе ғылымдағы жаңа идеялар, әдістемелерді
дұрыс таңдап, бағалау және қолдануын қамтамасыз етеді. Ал педагогикалық
қызметте инновациялық бағыттылықты қазіргі заманғы білім беру, қоғамдық
және мәдени даму жағдайында педагогикалық қызметтің инновациялық
бағыттылығының қажеттілігі бірқатар жағдайлармен айқындалады.
Жаңа технологиялардың мүмкіншіліктері, соның ішінде ақпараттық
технологиялардың мүмкіншіліктері орасан зор. Н.Винердің атап өткеніндей,
техниканың жаңа дамуы жақсылыққа да, жамандыққа да үлкен үлес қосып отыр.
Ақпараттың кең ауқымды болуы оның тек тиімділігіне ғана кепілдік бермейді.
Кең ақпараттық ауқымнан қажеттісін ғана таңдау, оны жүйелі түрде сараптау
интеллектуалдық қабілеті жоғары, саналы азаматтың ғана қолынан келетін іс.
Осы талаптарды орындаудағы педагогикалық технологияның тиімді әдіс-
тәсілдерін пайдалану – заман талабы. Мектепте оқу, жазу, санаудың берік
дағдылары, тілдік қарым-қатынас тәжірибесі, мінез-құлық мәдениеті, өзін өзі
шығармашылық тұрғыдан таныту, негізгі мектептегі негіздерін оқыту
бағдарламасын меңгеру базасының қалыптасуына көп көңіл бөліну керек.
Қоғамның бүгінгі басты бағыттарының бірі – білім беру процесіндегі алдыңғы
қатардағы ақпараттық технологияларды екпінді түрде пайдалануы. Білім
жүйесін ақпараттандыруға тигізер оң әсерінің ықпалын айтпасқа болмайды.
Қоғамдық ортада білім мақсатының жеке түсінігінен оны кең ауқымды
гуманитарлық түсінігіне бетбұрыс жасалып жатыр. Мұндай өзгеріс білімнің
бұрыңғы тек үйретуге бағытталған парадигмасына ауысу шарты болып табылады.
Бұл – бұрыңғы адамға білімнің белгілі бір көлемін беруге бағытталған білім
типінен адамды шығармашылық әрекет пен білім алмасу субъектісі, яғни жеке
тұлға ретінде дамытуға бағытталған білім түріне алмасу субъектісі, яғни
жеке тұлға ретінде дамытуға бағытталған білім түріне ауысу деген сөз. Тек
жеке тұлғаға, субъектіге бағытталған білім ғана адамның жылдам өзгеріп
жатқан қоғамдық және экономикалық өмір талаптарына сай жауап бере алуын
қамтамасыз ете алады.
Осы аталған концептуалды негіздемелер 1995 жылы қараша айында болған
ЮНЕСКО-ның Бас конференциясының стратегиясында өз орнын тапты.
Ақпараттық технологияны қолдану өздінен сабаққа дайындалу деңгейін
арттырады, оқу процесін жүргізуді қызықты етеді, шығармашылық жағынан
бұрын болмаған кәсіби дағдыларды қалыптастыратын жаңа мүмкіндіктер
туғызады.
Ақпараттық технологияны пайдаланудың тиімділігі:
1. Қашықтан білім алу мүмкіндігінің туындауы;
2. Қажетті ақпаратты жедел түрде алу мүмкіндігі;
3. Экономикалық тиімділігі ( бару, келу, тұрмыс тауқыметі, т.с.с.
материалдық шығынды қажет етпеуі);
4. Білім саласына әсері;
5. Іс-әрекет қимылды қажет ететін пәндер мен тапсырмаларды оқып
үйренуде;
6. Оқушының ой-өрісін дүниетанымын кеңейтуге де ықпалы зор.
Осындай тиімділіктерді ескере отырып, математиканы оқытуға да
ақпараттық технологияны пайдаланудың орны ерекше деп атап өтсек болады.
Информатика пәнін оқытуда ақпараттық технологияларды пайдаланудың басты
мақсаты – оқушыларға білім алу процесінде көмектесу. Бұл мақсаттарға оқыту
программалары сияқты программалық өнімдер қызмет ете алады. Оқу материалын
ұтымды игеруде электрондық оқулықтардың атқаратын ролі зор. Электронды
оқулықтарда теориялық тақырыптар кеңінен беріліп, түсіндіріледі. Бірақ
қандай ретпен оқыту керек, яғни тақырыптар арасындағы байланыс, сабақтастық
қатаң ескерілу қажет. Электронды оқулық арқылы баланың өздігінен білім
алу, іздену, алға ұмтылу қабілеттері дамуына мүмкіндік туады.
Мектепті ақпараттандыруға байланысты бүгінгі күні ерекше мәнге ие
болып отырған мәселелерінің бірі – бұл дәстүрлі сабаққа қазіргі ақпараттық
технологияларды шектеулі енгізуге қажетті әдіс-тәсілдермен мұғалімдердің
қарулану деңгейі мен дайындақтары. Сондықтан да мұғалімдер төмендегілерді
білуі қажет:
▪ әр түрлі объектілерді кескіндеуді;
▪ оқытылған объектілер құбылыстар туралы мәлімет жинауды;
▪ математиканы оқытуда ақпараттық технологияларды қолдануды қосымша
оқытуды жүзеге асыруға;
▪ қолданушының білімін, дайындығын бағалауға арналған тесттік
әдістерді қолдануды.
Бала бастауыш мектеп сатысынан-ақ жаңа ақпаратты технологияны
меңгеруіне болады. Ол үшін оның қызметінің құралы ретінде жаңа ақпараттық
технологияның компьютерлік құралдары қолданыла бастаса, яғни күнделікті
қарым-қатынас құралы ретінде, ойын барысында, күшті еңбек кезінде,
конструктірлеу және тағы басқа өнімді шығармашылық жұмыстарында. Бұлар өз
кезінде ғылыми сипаттағы компьютерлік бағдарламаларды жасауды талап етеді
және ол баланың іс-әрекетінің интеллектуалды құрылысымен сәйкес келуі
керек.
Қазіргі кезде ақпараттануды оқуға қажетті компьютерлік жүйелер мен
оларды бағдарламалық қамсыздандырудың жеткілікті деңгейде екендігін ескеріп
және өмірде оның кең түрде қолданылуына байланысты мектеп практикасында
төмендегідей өзекті мәселелерді шешудің маңызы зор:
1) бастауыш сыныптан бастап барлық оқушылардың ақпараттану пәнін оқып
үйренуіне жол ашу;
2) ақпараттану пәнін басқа пәндермен тығыз байланыстандыру;
3) ақпараттанудың негізгі ұғымдарын тереңдете меңгерту, информатика және
ақпараттық мәдениет негіздері пәнін қолданудағы жалпы интеллектуалдық
шеберлікті дамытуды қамтитын оқу тапсырмаларының жүйелерін жетілдіру.
Жаңа ақпараттық технологияның мүмкіндіктерін пайдаланып оқыту,
оқушылардың интеллектуалдылық қабілетін, логикалық ойлауын, шығармашылық
қабілеттерін дамытып, білімді игерудің саналық көрсеткіш деңгейін
арттырады, егер:
▪ ұстаз бен шәкірт арасында ортақ мақсатқа жетуге қызығушылықтың
әріптестік қарым-қатынас орнатсақ;
▪ математика және информатика пәндерінің байланысында оқушылардың
ақпараттық сұрыпталу әдісін түсінуінде табиғи тілмен үндесу байланысын
пайдалансақ;
▪ басқа негізгі пәндердің ақпараттық технология арқылы практикалық
мәні мен көрнекілігін ашсақ.
Жоғарыда айталған пікірлерді ескере келіп, жаңа ақпараттық
технологияның мүмкіндіктерін пайдалану арқылы әр салада әмбебап қызмет ете
алатын, біліктілік сұраныстары және рухани қажеттілігі қалыптасқан және сол
сұраныстар мен қажеттіліктерді өз бетінше қанағаттандыра алатын, даму
мүмкіндігі бар және жеке тұлғаның қалыптасатынына сеніміміз зор.
Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастырудағы мазмұнын 3 бағытта
қарастырайық:
▪ теориялық: кәсіби даярлық;
▪ тәжірибелік: кәсіби білім;
▪ әдістемелік: инновациялық білім;
Мұғалімнің инновациялық дайындығын қалыптастырудағы мұғалімнің
педагогикалық арнайы және жоғары оқу орнында педагогикалық кәсіби пәндер
негізін меңгеріп, арнайы курстардан дәріс алып, педагогикалық практика
кезінде өз білімімен шыңдауымен ерекшеленеді.
Мұғалімнің тәжірибелік даярлығы жалпы орта білім беретін мектептің іс-
тәжірибесінде арнайы әдістемелік жұмыстар мен курстарды, практикумдарды
өткізу барысында кәсіби білім мен біліктілікті меңгеруімен сипатталады.
Әдістемелік даярлығы мұғалімнің іс-тәжірибесінде арнайы әдістемелік
жұмыстар мен курстарды, практикумдарды өткізу барысында кәсіби білім мен
біліктілікті меңгеруімен бағаланады.
Мұндай дайындықты қалыптастыру құралдары төмендегілер:
▪ авторлық бағдарлама;
▪ компьютерлік, аудио-видео, мультимедиялық құралдар.
Жаңа технологиямен жұмыс істеу үшін төмендегідей алғы шарттар қажет:
▪ оқу үрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу;
▪ оқушылардың сабақтастылығын болдырмау шараларын кешенді түрде
қарастыру. Оның ғылыми әдістемелік, оқыту - әдістемелік,
ұйымдастырушылық себептеріне үнемі талдау жасап, назарда ұстау;
▪ жаңа буын оқулықтарының мазмұнын зерттеп білу, пәндік білім
стандартымен жете танысу, білімді деңгейлеп беру технологиясымен игеру
арқылы оқушыларды білімді мемелекеттік стандарт деңгейінде игеруге
қол жеткізу;
▪ оқу үрдісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі басшылыққа
алу;
Әрбір ұстаз осындай шарттарды игеріп, ескеріп, жаңаша оқытуға бет бұрыс
жасау керек. Себебі, бүгінгі педагогика ғылымы жаңа технологияның тиімді
пайдалануымен ерекшеленеді.
2. Инновациялық педагогикалық технологияларды пайдаланудың негізгі
принциптері
Қазір Республика оқу орындары, педагогикалық ұғымдары ұсынылып отырған
көп нұсқалыққа байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез-келген үлгі бойынша
қызмет етуіне мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әр түрлі нұсқадағы
мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа идеялар, жаңа
технологиялар бар. Сондықтан әр түрлі оқыту технологияларын оқу мазмұны мен
оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде
сынап қараудың маңызы зор.
А.Б.Воронцовтың пікірі бойынша, дамыта оқыту жүйесіне еңген мұғалім
тұлғасы да мұғалімдеріне қарағанда ерекше жеткізіледі. Қазіргі кезде дамыта
оқыту мектебін қалыптастыру жер жерлерде ынталы жүргізіліп жатыр. Атап
айтқанда Мәскеу, Санкт-Петербург, Харьков т.б. қалаларда Давыдов пен
Элькониннің, Л.В.Занковтың дамыта оқыту жүйесі оқу-тәрбие үрдісінде
қолданылып жүр. Бірақ біздің елде, әсіресе, қазақ мектептерінде бұл игі іс
әлі айтарлықтай қолға алынған жоқ. Мұнда білім беру ісінде уақыттың көбі
баланы жалықтырып жіберетін баяндау, түсіндіру үлгіні көрсету сияқты
өнімсіз еңбекке жұмсалып жатыр. Осының нәтижесінде мектептерде дағдыны
қалыптастыру күні бүгінге дейін осылай істе деген ұстаным бойынша танымал
және тәжірибелік міндеттері шешуге бағытталған жалпы заңдылықтары мен
интеллектуалды іскерлікті саналы қолдану негізінде емес, мұғалім берген
үлгілерді ұғынбастан орындау негізінде құрылып жүргені жасырын емес.
Инновациялық педагогикалық технологияларды тиімді таңдап алу мен
пайдаланудың төмендегідей негізгі принциптері бар:
▪ технологияның білім беру мақсатына қол жеткізу үшін атқаратын
қызметін анықтау;
▪ технологиялардың ерекшеліктерін, мазмұнын, пайдалану жолдары мен
іске асыру шарттарын жетік меңгеру;
▪ технологиялардың өзара байланысын толық игеру.
Жаңа білім беру технологиясының принциптері – оқытуды ізгілендіру,
өздігінен дамитын, дұрыс шешім қабылдай алатын, өзін-өзі жетілдіріп,
өсіруші, тәрбиелеуші тұлға қалыптастыру болып табылады.
Сонымен қатар, оқушылардың өз бетімен жұмыс жасауын арттыру мен
шығармашылық қабілеттерін дамытуда жаңа педагогикалық технологияларды
пайдалану және оның тиімді әдістемесін жасау өзекті мәселеге айналып отыр.
Дамытудың жаңа сатысына бағыт алған мектептің ең негізгі өзегі –
мұғалімнің жеке басының ізденімпаздығы мен білімділігі. Жаңа педагогикалық
технология – оқу-тәрбие үрдісінің шығармашылықпен тиімді ұйымдастырылған
түрі.
Білім беру саласындағы технологиялық идеялар жаңадан пайда болған жоқ.
Оқытуды технологияландыру туралы ойды осыдан 400 жыл бұрын Я.Коменский
айтқан болатын (А.Кузибецкий).
Шетел мамандары оқыту технологиясының кезеңінде мұғалім бірде-бір
көмекші құрал-жабдықсыз ауызша оқыту арқылы оқушыға білім берген. Бұл
кезде – оқыту технологиясының функциясын адамдар тәжірибесі атқарған дейді
А.Талызина. Екінші кезеңде – кітап басып шығару игерілген соң, оқыту
технологиясы елеулі өзгеріске түсті, адамадарға әр түрлі дидиктикалық
материалдар көмекке келді.
Оқыту технологиясы (ОТ) терминін алғаш рет АҚШ-та қолдана бастады.
Польшаның белгілі дидакторы У.Купиевич пен Ф.Янушкевич оқыту технологиясы
жалпы дидактиканың бір бөлігі ретінде оқытудың ең оңтайлы жолын анықтайтын
терең түсіну керектігін қолдады.
Оқыту технологиясы (ОТ) дидактиканың жетістіктерін педагогикалық
практикаға кеңінен енгізіп, таратады.
Оқу үрдісінің негізгі элементтері:
а) оқытудың мақсаты, жоспары және бағдарламасы;
ә) оқытудың мазмұны, әдістері мен тәсілдері;
б) оқушылардың формалары мен құралдары;
в) оқушылардың оқу және зерделеу (зерттеу) қызметі;
г) оқытушының педагогикалық және ғылыми қызметі.
Оқыту технологиясы оқу үрдісіне педагогикалық-психологиялық іс-
әрекеттердің жүйелі кешені ретінде пайдаланылады. Ендеше, біз педагогикалық
технологияны оқушыны дамытуға бағытталған оқу-тәрбие жұмысының бір-бірімен
тығыз байланысқан әдістері мен түрлерінің жиынтық жүйесі деп қарайтын
болсақ, онда ол білім мазмұнын жетілдіру ісіндегі басты бағыт – оқыту мен
тәрбиенің қамтамасыз ететін біртұтас үрдіс болып табылады. Сондықтан да
педагогикалық технологияға бетбұрыс әлемдік білім кеңістігіне талпынған
қазақстандық әдіснамалық жүйені мазмұны жағынан жетілдіре түседі.
Тәжірибеде қолданылып жүрген оқушыны жан-жақты шығармашылыққа баулу әдіс-
амалдар жиынтығы осы педагогикалық технологияның ұстанымына әкеп саяды.
Мұғалім қауымының педагогикалық технологияны игерудегі шығармашылық
ізденістері оның кәсіби жетілуінің басты тетігі болып табылады.
Қазіргі білім саласы қызметкерлерінің білім мен біліктілігінің деңгейі
педагогикалық технологияны қаншалықты игерумен анықталады.
Жаңа технологияның қанат жайып келе жатқанына да біршама уақыт өтті.
Озат тәжірибелі мұғалімдер игеруге бейім тұрды. Өйткені жаңалыққа жаны
құштар мамандар әрқашан белсенді келетіні мәлім.
Жаңа педагогикалық технологияның критерийлері:
▪ мектепке әлеуметтік сұраныс;
▪ педагогикалық озат тәжірибе;
▪ мұғалім мен оқушының тығыз байланысы;
▪ оқу үрдісінің әдістері мен формалары;
▪ оқу үрдісінің диагностикасы.
Көптеген мектептер жаңаша оқыту және тәрбиелеу үрдісін енгізе бастады.
Алайда, мектептердің жылдам даму қажеттілігі талабы мен педагогтердің оны
іске асырудағы білімінің жетіспеушілігі арасында алшақтық байқалады. Ал
білімді меңгеру деңгейіне қойылатын талапты төмендегі сызбадан көруге
болады.
1.2.1-сурет. Білім деңгейіне қойылатын талап
Қазіргі технологияда білімді меңгертудің шығармашылық деңгейіне жету
үшін Блум жүйесі жиі пайдаланылады.
1.2.1-кесте. Блум жүйесі
Оқушы іс-әрекеті
Білім Қабылдайды, түсінеді, ойлайды.
Түсінік Түсінеді, көрсетеді, жазады.
Қолдану Жаңа мәселені шешеді, бұрыңғы білімді пайдаланады.
Анализ Салыстырмалы, ашады, тыңдайды, ойлайды, т.б.
Синтез Продуктивті, шығармашылық жұмыстар құрастырады.
Баға (сыни Бағалайды, талқылайды
баға)
Енді осы модельге түсінік бере кетейік.
І. Оқушылық деңгейде бала мұғалім көмегімен амал-әрекет жасайды.
Алдыңғы мақсатты шешуге ұмтылады, бұрыңғы білімдерін пайдаланады.
ІІ. Алгоритмдік деңгейде мақсат пен шешілуге тиіс жағдаят анық,
оқушы бұрыңғы жинақталған білімін пайдалана отырып мақсатқа жету үшін
өз бетімен жұмыс істейді.
ІІІ. Эвристикалық деңгейде мақсат анық, бірақ жағдаят түсініксіз, оны
оқушының өзі толықтырады, табады, шешеді. Бұнда да бұрыңғы білім
көмекке келеді. Оқушы жаңа хабар, білімді өз ізденісімен ала алады.
Бұл деңгей – өнімді деңгей.
IV. Шығармашылық деңгейде мақсат жалпылама, анық емес. Қазіргі
технологияда миға шабуыл, дебат, модель, жоба жасату, қорғату, оқу,
жазу арқылы оқушылардың көзқарасын қалыптастыру жиі қолданылады.
Білім деңгейін шығармашылық деңгейге көтеруде шығармашылық
тапсырмалардың орны ерекше.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында еліміздің білім беру
жүйесінің басты міндеттері қарап көрсетілген, соның бірі – білім беру
жүйесін ақпараттандыру, оқытудың жаңа технологиясын енгізу, бүкіләлемдік
коммуникация желісіне шығу.
Білім беруде тез қарқынмен компьютерлендіру қажеттілігі мына
факторлармен түсіндіріледі:
1. Оқушыны қазіргі қоғам сұранысына сай өзінің өмірлік іс-әрекетінде
дербес компьютердің құралдарын қажетті деңгейде пайдалана алатындай,
жан-жақты дамыған жеке тұлға ретінде тәрбиелеу.
2. Жаппай компьютерлік сауаттылық мәселелерін шешу, яғни оқушыға
информатика мен коммуникациялық техниканың құралдарын пайдалану
дағдысын қалыптастыру.
3. Оқу-тәрбие үрдісінің барлық деңгейін жетілдіру, тиімділігі мен сапасын
жоғарылату мақсатында компьютерді жекелеген пәндерде оқыту құралы
ретінде пайдалану.
Білім беруді ақпараттандыру және оқытуды компьютерлендіру ұғымдарын
ажырата білу керек. Соңғысы компьютерді тек оқытуды пайдалану аумағын
қамтиды. Бұл жағдайда компьютердің мүмкіншіліктерін сезініп және оны
әртүрлі жағдайларда пайдалана білуге қажетті білім, дағды, іскерліктерімен
қаруландырса, екінші бағыт бойынша компьютер оқытудың тиімділігін
жоғарылататын, сапасын көтеретін күшті құрал болып есептеледі.
Қазіргі кезде сабаққа дайындалу барысында мұғалім сабақ мазмұны оқушылар
үшін танымдылығы жағынан қызықты әрі жаңаша өтуі үшін өзінің бағалы уақытын
қажетті материалды іздеу мен жүйелеуге жұмсайды. Ал жекелеген курс бойынша
мәселелік-бағдарлы оқу бағдарламалары пакетінің болуы мұғалімге мұғалім-
оқушы жүйесінде ақпаратты беруде, өңдеуде және қайталауды жаңаша
ұйымдастыруына мүмкіндік береді. Бірақ, мұның барлығы жүзеге асуы үшін,
мұғалім компьютерлік оқыту технологиясы бойынша білімгер мен іскерліктерді
игеруі қажет. Бұл дайындық дифференциалды түрде болуы тиіс, себебі, әрбір
пән мұғалімдері үшін компьютерді оқыту үрдісінде пайдалану әр түрлі сипатқа
ие.
Ұрпақ үшін кітаптың маңызы қандай болса, компьютер де оқушы үшін қоршаған
әлемді танудың табиғи құралы болып табылады. Олай болса, барлық сабақтарды
компьютерді қуаттануымен жүргізуді үйрену – бүгінгі күннің кезек
күттірмейтін өзекті мәселелерінің бірі. Жаратылыстану және математика
пәндерін оқыту құралы ретінде компьютерді қолдану – оқу үрдісін
белсендіруге, оқытуды жекешелендіруге, оқушының өзін-өзі бақылауына
мүмкіндік туғызады.
Ақпараттық технология қызметінің құралы ретінде жаңа ақпараттық
технологияның компьютерлік құралдары қолданылып жүр, алайда заман талабына
сай компьютерлік техниканың дамып жетіліуіне байланысты ғылыми сипаттағы
компьютерлік бағдарламаларды жасау керек және ол оқушының іс-әрекетінің
интеллектуалды құрылысымен сәйкес келуі керек.
3. Оқыту технологиясының классификациялары
Қазір Республикалық оқу орындары, педагогикалық ұғымдары ұсынылып
отырған көп нұсқалыққа байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез-келген үлгі
бойынша қызмет етуіне мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әр түрлі
нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа
идеялар, жаңа технологиялар бар. Сондықтан әр түрлі оқыту технологияларын
оқу мазмұны мен оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай
таңдап, тәжірибеде сынап қараудың маңызы зор.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын
меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болуы мүмкін емес. Жаңа технологияны
меңгеру мұғалімнің интелектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани,
азаматтық және де басқа көптеген адами қабілеттінің қалыптасуына игі әсерін
тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу – тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына
көмектеседі.
Оқыту технологияларының классификациясы төмендегідей:
▪ Білім беруді ізгілендіру технологиясы;
▪ Саралап-деңгейлеп, дамыта оқыту технологиясы;
▪ Дербес оқыту технологиясы;
Білім беруді ізгілендіру технологиясың мақсаты:
▪ баланы оның жеке қасиеттерін ашу арқылы жеке тұлға етіп
тәрбиелеу;
▪ баланың жаны мен жүрегіне жылылық ұялату;
▪ баланың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту;
▪ білімді кеңейтуге және тереңдетуге жағдай жасау.
Білім беруді ізгілендіру технологиясыңың мазмұны мен әдістері.
Меңгеруге тиіс барлық білік, икемділіктер:
▪ жазу-сөйлеу карекеті;
▪ логикалық пайымдау, түсіну;
▪ әсемдікті, әдемілікті сезіну, қабылдау;
▪ рухани жетілу;
▪ ізгілік, жеке қарым-қатынас, қарым-қатынас шеберлігі, ата-анамен
бірлесіп жұмыс істеу;
▪ оқыту арқылы тәрбиелеу.
Білім беруді ізгілендіру технологиясың ерекшеліктері:
▪ ынтымақтастық педагогикасының тұжырымдары;
▪ бала психикасы дамуға, есеюге және еркіндікке құштар;
▪ бала – табиғат пен ғарыштың туындысы, сондықтан ол мықтылық,
шексіздік сияқты қасиеттеріне ие.
Соңғы жылдары оқытудың модульдік технологиясы мен В.М.Монаховтың,
Дьяченконың оқытудың ұжымдық тәсілі, сондай-ақ, профессор Ж.Қараевтің
оқытуды дербестендіру мен дифференциялау және білім беруді
демократияландыру мен ізгілендіру ұстанымдарына негізделген жаңа
педагогикалық компьютерлік технологиясы еліміздің көптеген мектептерінде
қолданылып жүр.
Мектептерде жүргізіліп жатқан қазіргі тәжірибелік – сынақ жұмыстардың
басты міндеті жаңаша оқытудың педагогикалық технологиясын оқыту үрдісіне
еңгізу болып табылады. Мәселен, Л.В.Занков, Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдовтың
бірлесе жасаған Дамыта оқыту жүйесі бір-бірімен тығыз байланысты әрі
мынадай ұстанымдардан құралады:
1. Жоғары деңгейдегі қиындықта оқыту.
2. Теориялық білімнің жетекші рөлі.
3. Оқу материалын жеделдете оқыту.
4. Оқу үрдісін оқушының сезінуі.
5. Барлық оқушылардың дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу.
Л.В.Занковтың оқыту жүйесінде оқушы өзін емін-еркін сезінеді, оның
әлеуметтік мүмкіндігі мен дербестігінің дамуына жағдай жасалады. Осы жерде
оқушы мен мұғалімнің арасындағы жаңаша қарым-қатынастың іргетасы қаланады.
Мұғалім түсіндіруші, оқытушы тұрғысында емес, оқушының оқу әрекетін
ұйымдастырушы, бағыттаушы ретінде көрінеді.
Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдовтың зерттеулері оқу әрекеті және оның
субъектісін қалыптастыруға бағытталған. Оның құрылымы мынадай: оқу –
танымдық мотивтер, оқу тапсырмалары, оқу амалдары, оқу операциялары.
2.2.2-кесте. Оқыту технологияларының классификациясы
Өткен ғасырдың 30-жылдарында Америкада, ал 60-жылдары білім беру мен
оқытуда саралау үрдісі кеңінен етек алғаны мәлім. Бұл үрдіс бүгінгі таңда
Қазақстан мектептеріне де келіп жетті.
Оқушылардың бейімділігін, қызығуын, үлгерімін анықтай отырып, оқыту,
яғни саралап оқыту қазіргі мектептердің даму бағытына айналып отыр. Саралау
– оқу мекемелерінің түрлеріне, бір мектептің кәсіби бағдары мен өз ішіндегі
ағымына және сыныптағы топқа бөлінеді. Білім беруде саралап оқытуда қарама-
қайшылық та кездеседі.
Жалпы саралап оқыту бастауыш мектепті бітіргеннен кейін басталады.
Англияның мектептерінде, Германияның нақты училище, гимназия және негізгі
мектептерінде, Францияның технологиялық, кәсіби және жалпы білім беретін
лицейлерінде, Ресей мен Қазақстанның жалпы орта білім беретін мектеп,
лицей, гимназияларында және басқа мемлекеттердің әр түрлі атақты
мектептерінде саралап оқытылады. Бұл оқу мекемелерінің ерекшелігі,
оқулардың оқу бағдарламаларында. Бір мекеменің өз ішінде саралап оқыту,
әсіресе Америка мен Жапония мемлекеттерінде кеңінен тараған. Олардың жоғары
орта мектептері екі түрлі: жалпы білім беретін және арнаулы бағдарламамен
жұмыс жүргізіледі.
Дж. Конант бастаған педагогикалық топ 50-жылдары барлығын қамтитын
мектеп моделін ұсынды. Әр түрлі әлеуметтік жағдайдағы балалар үшін олардың
қабілеті мен қызығуын ескере отырып әр топқа сәйкес бағдарлама жасады.
Конанттың ұсынысы АҚШ мектептерінде саралауды еңгізуде іске асты.
Франция мен АҚШ-та барлық жалпы білім беретін мекемелерде сыныптағы
оқушыларды топқа бөлу кеңінен тараған. Кейбір пәндерді оқытуда топтарды
жылдамдар, орташылар, баяулар деп атайды.
Франция мен АҚШ-та барлық жалпы білім беретін мекемелерде сыныптағы
оқушыларды топқа бөлу кеңінен тараған. Кейбір пәндерді оқытуда топтарды
жылдамдар, орташылар, баяулар деп атайды.
Германияда топқа бөлу ЖОТ жүйесінде жүреді. Жоғары (ж), орташа (о),
төмен (т) топтарға сәйкес әр түрлі бағдарламалар жасайды. Жапония
мектептерінде де оқушыларды топқа бөліп оқыту тұрақты орын алған. Топтағы
жұмысты сайыс түрінде жүргізеді. Сыныптағы топтар сайыс кезінде кім ағылшын
сөзін, эрогливтерді, тақпақтарды, т.б. кім біледі деген сұрақтарға жауап
береді. Барлық оқушыға баға қойылады.
Жапония педагогтерінің арасында топтық оқытуға көзқарастары әр түрлі.
Жапонияда толық мәнді жалпы білім бергісі келетін ата-аналар балаларын көп
тараған мектептерден гөрі толықтыра оқытатын жеке меншік мектептерге
(дзюку) береді. Мұндай мектептер оқушылардың барлық жасына арналған. Дюза
мектебі Күншығыс елінде жылдан жылға кеңінен тарап келеді. Дзюкада
мұғалімдік қызметті, негізінен, студенттер атқарады. Мұндай жоғары оқу
орнына түсем деушілерге және бұрын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz