Семсерлесушінің кардиореспираторлық жүйесіне әйел ағзасы ерекшеліктерінің әсері
Олимпиадалық спорт факультеті
Қысқы күрделі-техникалық спорт түрлері кафедрасы
Мамандығы 5В010800- Дене шынықтыру және спорт
БЕКІТЕМІН
Каф. Меңгерушісі
___________Плахута Г.А
6 қазан, 2016ж.
Студент: Серікбаева Ж.М. Семсерлесушінің кардиореспираторлық жүйесіне әйел ағзасы ерекшеліктерінің әсері
Дипломдық жоба бойынша
ТАПСЫРМАСЫ
1.Жобаның тақырыбы Семсерлесушінің кардиореспираторлық жүйесіне әйел ағзасы ерекшеліктерінің әсері
Академияның 15 Тамыз, 2016ж. №07-142 бұйрығымен бекітілген.
2. Студенттің аяқталған жобаны өткізу мерзімі 15.05.16ж.
3. Жобаның жұмысының шығыс мәліметтері Ілімдік қорыту семсерлесуден
Тест орындау.
4. Графикалық және иллюстрациялық материалдар тізімі
Суреттер - 21, кестелер - 17 , 5. Толықтырулар мен өзгертулер - 38
Жоба
Кеңес берушілер
6 қазан, 2015ж., қолы
Тапсырма берілді
Тапсырма қабылданды
1. Ілімдік қорыту
Сақаев Б.Ә.
Сақаев Б.Ә.
Серікбаева Ж.М
2. Зерттеу
Сақаев Б.Ә.
Сақаев Б.Ә.
Серікбаева Ж.М
3. Жұмысты жасау
Сақаев Б.Ә.
Сақаев Б.Ә.
Серікбаева Ж.М
7. Тапсырманың берілген күні: 6 қазан, 2015ж.
Жетекші: Сақаев Б.Ә.
Тапсырманы орындау үшін қабылдадым :
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК НҰСҚАУЛАР ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
БЕЛГІЛЕРМЕН МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
КIРIСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1 СҰРАҚТЫҢ КҮЙI. ДЕНЕЛІК ЖҮКТЕМЕЛЕРГЕ ӘЙЕЛ АҒЗАСЫ БЕЙIМДЕЛУІНIҢ ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ НЕГIЗI ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 8
1.1 ОМО спортшылар ағзасының жеке ерекшелiктерi есебімен жаттығу процесiн құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.2 Денелік жүктемелерге спортшылардың бейiмделуі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
1.3 ОМО кезінде спортшылардың кардиореспираторлық жүйесiне денелік жүктеменiң әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2 ЗЕРТТЕУЛЕРДIҢ ӘДIСТЕРІ ЖӘНЕ ҰЙЫМДАСТЫРУ ... ... ... ... .30
2.1 Зерттеудiң міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
2.2 Зерттеудің әдiстері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
3 ЖАТТЫҒУ ЖҮКТЕМЕЛЕРIНЕ СЕМСЕРЛЕСУШІ СПОРТШЫЛАРДЫҢ КАРДИОРЕСПИРАТОРЛЫҚ ЖҮЙЕЛЕРIНIҢ РЕАКЦИЯ ЕРЕКШЕЛIКТЕРIНIҢ КӨРСЕТКIШТЕРI ... ... ... ... ... ... ... ..36
3.1 Негiзгi және бақылау тобы қыздарында овариаль - етек кiр циклiн жүктемесіне байланысты лютейн және фолликулин фазасының ЖСЖ өзгерiс динамикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
3. 2 Негiзгi және бақылау тобы қыздарында овариаль - етек кiр циклiн лютейн және фолликулин күретамыр қысымы көрсеткiштерiнің өзгеру динамикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..45
3.3 19 - 20 жастағы қыздарда овариаль - етек кiр циклiн лютейн және фолликулин қанның көрiнiсi көрсеткiштерiнің өзгеру динамикасы ... ... ... ... ...58
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
НӘТИЖЕЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .71
БЕЛГІЛЕРМЕН МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Дезавт. -- қимыл дағдыларды дезавтоматизация.
ЖСЖ жүрек соғысының жиiлiгi -- жұмыс өзгерiстерi туралы және оттегiнiң тұтынуы.
Т°С -- дененiң ректалды қызуының динамикасы.
Слиз. -- сiлемейлi жатырдың iсiнуі.
Коорд., Күш, уақыт, қател. нақты. -- үйлесiм, бұлшық ет күшiнiң көрсеткiштерi, реакция уақыты және қимылдардың дәлдiк қатесi.
Жат. -- жаттығу микроциклдары. I, 2, 3 -- кәдiмгi микроциклдар, 4 -- арнаулы микроцикл; I - V - фаза ОМО.
ҒӘӘТ- Ғылыми-әдiстемелiк әдебиеттерді талдау.
МБТ-Медицина-биологиялық тестiлеу.
МСӘ-Математикалық статистиканың әдiстерi.
КІРІСПЕ
Жумыстың өзектiлiгі. Қазіргі заманғы әйелдер спорты қарқынды және екпiндi дамиды. Спорттың дәстүрлi емес түрлерiнде олармен жоғары рекордтарды белгiлеу, жоғары дәрежелі жарыстарға әйелдердің қатысу үрдiстерi қызмет етедi. Әйелдiң жаттығу процесi қазiргi спортта еркектер үшiн көпшiлiк мақұлдаған әдiстеме бойынша құрылады, бiрақ бұл дұрыс емес. Табиғат әйелдерді еркектердің аналогында жоқ күрделi физиологиялық процестердi сыйлады: етек кiр функциясы, жүктiлiк, әйел ағзасының негiзгi биологиялық қамтамасыз ететін бала тууға қасиеті, ұрпақты жалғастыру. Спортшылардың шексiз дене жүктемелерi тасымалдағыштығының салдары дене жүктемесі күшін ескеру маңызды, әйелдің қайта жасау жүйесiн қызмет етуiн ырғақтылығының бұзуы болып табылады , жәнеде бұл себептен кардиореспираторлық жүйесiн жұмысының бұзуында гормон фоны бұзылады. 16 - 17 жастағы қыздарда қайта жасау жүйенi қалыптасуы болады, және осы мерзiмге дейін барлық дене қабiлеттердiң өсуі болып келедi (күш, шапшаңдық, иiлгiштiк және т.б.). Сондықтанда денсаулықты сақтау мақсаттарында жас ағзаны зиян келтiрмеу үшiн, дене жүктеме күшін ескеру өте маңызды. Әйелдiң жаттығу процесiн құрудың мәселелері жеткiлiксiз зерттелген, бiздiң жұмысымызды өзектi сипат береді.
Зерттеудің нысанасы - 16 - 17 жастағы қыздардың семсерлесумен айналысып жатқан, жаттығу процесi.
Зерттеудiң ұғымы - овариаль - етек кiр циклының әр түрлi фазаларында кардиореспираторлық жүйесiн өзгеру динамикасы.
Зерттеудің мақсаты - овариаль - етек кiр циклының әр түрлi фазаларында спортшы - қыздардың жүктемелердегі кардиореспираторлық жүйесiнiң көрсеткiштерiнің өзгеруін зерттеу.
Зерттеудiң мiндеттерi:
1. Семсерлесуші спортшылардың кардиореспираторлық жүйесiнiң кейбiр көрсеткiштерiне әйел ағзасы ерекшелiктерiнің әсері туралы әдебиеттiң деректерiнде дәлелденеді.
2. Овариаль - етек кiр циклының фолликулин және лютеин фазасының 16 - 17 жастағы қыздарда ЖСЖ деңгейін зерттеу.
3. Овариаль - етек кiр циклының фолликулин және лютеин фазасының 16 - 17 жастағы қыздарда систола және диастолалық қан қысымының өзгеруін анықтау.
4. Овариаль - етек кiр циклының фолликулин және лютеин фазасының 19 - 20 жастағы қыздарда қанның көрiнiс көрсеткiштерiнің өзгеруін анықтау.
Ғылыми әдiстемелiк жайы: зерттеу Алматы қаласының №16 СДЮШОР жайында, Қазақ спорт және туризм академиясы дене тәрбие және спорт кафедрасында жүргiзiлдi.
Қорғауға шығарылатын қағида: ЖСЖ деңгей өзгерiсiнің динамикасы аралығында өзара байланыс, систола және диастолалық қан қысымы, қанның көрiнiсi және овариаль - етек кiр циклының фазаларын ауысымы.
Жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысында 60 бетті компьютер теруi, 17 кестелер, 21 суреттердi қосылады және кіріспе, үш бөлiмнен, қорытындылар, нәтижеден тұрады. 38 пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 СҰРАҚТЫҢ КҮЙІ. ДЕНЕЛІК ЖҮКТЕМЕЛЕРГЕ ӘЙЕЛ АҒЗАСЫ БЕЙІМДЕЛУІНІҢ ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
3.1 ОМО-қа спортшыларды ағзаның жеке ерекшелiктерiн есептеумен жаттығу процесiн құру
Әйел өкiлдері жоғарғы жетiстiктi спорттың дамуларына белсендiрек араласады. Әйелдер еркектермен қатар араласатын жарыстық пәндер саны көбеюде. Соңғы 100 жылда спортқа әйелдiң қарым-қатынасы өзгердi. Бiр жағынан әйелдер соңғы уақытта спортпен артық айналысуда, сондада зерттеу бойынша әйел спортта еркектерден артта қалады. Әйелдiң денсаулығына жиi келеңсiзықпал етеді, беделiн салатынын спортшылар спорттық жарыстарда табысты болу үшiн, елеулi денелік және психикалық жүктемелерге бейiмделу болып келедi.
Дегенмен әйелдiң жаттығу процесi ерекшелiктерi туралы теория және дене тәрбиенiң тәжiрибесi журнал беттерiнде өткен ғасырдың 20 жылдарында айтыла бастады. Бiрiншi нөмiрде дәрiгер Королева әйелдiң дене тәрбиесі бойынша нұсқаудың анонсы берiледi, әйел топтарымен iстердi алып жүру бойынша нақты жөн-жобалардың қатары берiлгенiн туралы айтылады . Профессор А.М.Курдиновский және д.К.Н. Бронникова[1, 2] жас қыздың денелік тәрбиесi өте ерте басталғанын ұсынады, ал одан әрi әйелдiң ағзасы ерекшелiктері ескеріледі. Авторлар ол әйел ағза ретiнде өзiне тән ретiнде ойдағыдай, ол етек кірінің уақытына дене шынықтыру айналыса алмайды. Әйелдер спорттың сұрағы соғыстан кейiн журналдыа қайта өз орнын алдыы. Мақалада автор мiндет және әйел үшiн спорттық гимнастиканың ұстауы анықтап көрсетті әйелдiң денелік тәрбиесi, әдеттегiдей, еркектердi денелік тәрбиенiң даяр үлгiлерiне құрылды, денелік тәрбиенi тиiмдi құру үшiн объективтi деректер жеткіліксіз. [1] Қалай болса да әдебиеттерде және тарихи дамудың процесiнде гимнастиканың мiндетi, әйел топтары гимнастиканы қолдануы туралы міндеттерінде аналық - мiндетi ең маңызды биологиялық мiндет екенін ұмытпау керек. [2 ] 50 жылдары спорттық жұмысқа жарамдылыққа әйел ағзаның ерекшелiктерi әсеріне арналған материалдыар жариялану жалғасады. 60 жылдары әйелдердің көрсеткен жоғары жетiстiктері ұзақ және қарқынды жаттығу куәландырылды және жетiстiк спорт жетiстiктердi қазiргi деңгейде мүмкiн емес болған жаттығуына. Ұзақ спорттық жаттығу, әрине, әсер болып шық ағза тарт, және онының өзiне тән әйел функцияларына сан том. Жарияланымдардағы негiзгi орын спорттың әр түрлi түрлерiндегi жаттығу iстерi жүйенi зерттеу айналысты және спортшыларды ағзаның күйi. [3, 4] 90 жылдарда әйелдер спортты сұрақтарының өзектiлiк туралы айтатын әйелдер спорты айдар пайда болды.
1900ж. 2 олимпиада ойындарындағы әйелдiң спорттық дайындығын жетiлдiру міндеті әйелдiң бiрiншi сөйленген сөздерiнiң замандарымен пайда болды. Әйел ағзаны құрудың ерекшелiктерi, биологиялық жетiлудiң кезеңдерi, ағзаның негiзгi жүйелерiнiң функционалдыық мүмкiндiктерiн өнер-бiлiмге әйелiнiң дене-күш дайындықтың жоспарлауында [5, 6].
Ағзаның функционалдыық күйi, спорттық жұмысқа жарамдылықты өзгерiс және дене қабiлет әйел ағза ОМО өзiне тән биологиялық циклдалардан бағынышты болады. ОМО әр түрлi фазаларда кәдiмгi шарттарда гормон әрекеттiлiгiн қайта құруда болады, ағзаның барлық жүйелерiн функционалдыық күйдi өзгертедi. Ағзада етек кiр айналым бойынша шақырылған өзгерiс - әйелдiң жұмысқа жарамдылығы және әр түрлi жалпы көңiл-күйлерде айтады [7].
Әйел және ер адамның ағза морфофункционалдыы параметрлер бойынша сияқты ерекшеленедi, осылай және ерекшелiк арналған гормон - гуморалдыiк реттеу. Табиғат еркектерде бар аналогты: етек кiр функциясы, рудың бала тууға, ұзартуына , - бейiмдiлiк әйел ағзаны негiзгi биологиялық тағайындау қамтамасыз ететiн жүктiлiк күрделi физиологиялық процестердiң әйелiн үлестiрдi.
Екi адами - бұл екi қарама-қарсылық. Функционалдыық жүйелердi өзгерiс бiрге және сол тәннен тыс және iшкi әсерлер, тәуелдiлiкте ұрған, едәуiр ерекшелене алады. Ерекше орынның ағзаның функционалдыық жүйелерiнiң арасында ұрпақтың - жаңғыртуы бас тағайындау - қайта жасау жүйе айналысады. Мынау жүйе екi бағыттарға өз тағайындауды жүзеге асырылады: бiр репродукцияның тiкелей жүзеге асыруымен шектеледi, басқа оның тiршiлiк әрекетiсiнiң жағында, оның тiрi қалуына мүмкiндiк туғыза және өздiгiнен өсуге бүтiн ағзаға ықпалы тиюды.
Әйел жаттығу әдiстеме туралы бiр мағыналы деректер осы шақ жоқ, бiр жағынан профессордың сөзi бойынша. Ғалымдарды (1997) Платонова, бiрiншi тобы және практик әйелдiң овариаль-етек кiр айналымы, екiншi жарты жаттығудың құруында ескерiлуге ұсынған спортшыларда керек жаттығу процесiнiң жалпы заңдылықтарының негiзiнде жаттығуды салғанында дегенiне көндiредi. Қай спортшыларда сирек кездескен соматотиппен (әйелдiк) фемининыммен әйелдiң бiрiншi тобы, қай және бұзылмаған овариаль - етек кiр айналымында. Топ жаттығу процесiн құру ол үшiн абсолюттi бiрiншi жолымен мүмкiн. Овариаль - етек кiр циклының бұзуы ол үшiн спортшыларға тән (30 - 90% жағдайлардағы) жиi кездескен соматотиптың - әйел маскулинногосы екiншi тобы. Еркектерге , оның өздерi жақынырақ және тап ол үшiн жаттығу процесiн екiншi түрдi жақындайды [8, 9, 10].
Профессор Радзиевский НУФВСУ өткiзiлген көп жылдық зерттеулермен, етек кiр циклының бойындағы дене қабiлеттердi көрiнiсi өзгерткен әр түрлi мамандандырулардың спортшыларын жұмысқа жарамдылық анықталады. Әйел ағза өзгерiстерге ыңғайланған реакцияларын қалыптастыру заңдылық тәннен тыс және iшкi ортаны оқу жеткiлiксiз.
Бұл барлық жүйелердi - циклдiк функцияның өзгерiстерi ағзаның биологиялық ерекшелiктерiнiң есептеуi бар әйелдің бейiмделуiнiң өзiне тән процестерiн қарастыру қажеттiлiгіне қатысты, етек кiр циклының бойында гормон қайта құруларымен байланыста. Бұл гормон мәртебесi ырғаққа қатысты, ал өзгерiстерi бiрiншi ретте гонадотропты және стероид гормондары. Стероид гормондары, негiзгi оэстрогенде және прогестерон, етек кiр циклының әр түрлi фазаларын реттейдi. Мына гормондар, өз ретте, лютаинизирующемнiң жүйе өзара байланысты күрделi реттейдi және [11] гипофиз ерекшеленетiн - ынталандыратын гормондармен фоликулярнады. Жыныстық гормон жұмысқа жарамдылықтарды жоғарылатқан. Осы шаққа әйел жыныстық гормондар бой екпiндi мүмкiндiк туғызғанын анықталған, және жүректiң минуттық көлемi, жүрек шығуын жоғарылауға, айналып тұратын қанды көлемнiң көбеюiне, миокардтың трофикасына оң әсер етедi. Тәннен тыс факторларға бейiмделу ,, гипоксия, дене күш жүктеме (үдету) жоғарылауда эндокрин бездерiнiң рөлi зор. Тестостерон ер адамның гормон (ЖЕЛ ) өкпелердi өмiрлiгін артады, тыныс бұлшық еттерiне оң әсер етедi. Эстроген тромбоциттердiң жентектелуiн басылады, ал андроген троб жасауды және эритроциттердiң жентектелуiн күшейтедi. Әйел еркекке қарағанда қанды көбірек жоғалта алады [12, 13, 14, 15, 16, 17].
17 - 18 жастарда Әйел ағзасы биологиялық жетiледі, 12 - 14 жаста бiрiншi етек кірі пайда болады. Етек кiр циклы келесi фазаларға бөлінедi:
1. (етек кiр фазасы) фолликүлдердiң дамуын фолликулин - кезеңi.
2. Овуляцияның овуляция - кезеңi.
3. (етеккiр алды фазасы) сары дененiң дамуын (фаза өзгеру) лютеин - фазасы.
4. Етек кiр сары дененiң - жоғалуы.
Көп жылдық зерттеулерге негiздей, ғалымдарды қатар барлық спортшыларды етек кiр функциясын ағудың сипаты 4 топқа бөледi:
1. Бiрiншi тобы сол көңiл-күйі жақсы (барлық спортшылардың жартысы) және жалпы жақсы күй бар болған сияқты жатады, (функционалдық сынамалардың көрсетулерiне арналған).
2. Екiншi тобы спортшының шамамен үштен бiрiн құрайды. Етек кiр фазасын кезеңге онында сұйылтылған синдром әлсiздiк, шапшаң шаршағыштық, ұйқышылдық, көңiлсiздiк жаттығуға араласа басым болады. Қан қысымы, қалыпқа келу кезеңнiң ұзарты функционалдық сынамалардан кейiн әдiл төмендетуi байқалады, алда спорттық нөтижелердi елеулi нашарлау.
3.Гипертониялық синдромның басымдылығымен спортшысы бұл - (5%) үшiншi тобы: көтерiлген долылық, сезiм қысылу-қымтырылу, iш, бас ауыруы, мазасыз ұйқы ауыру астында. Әдiл: ЖСЖ жиiлену және қан қысымы жоғарылау, әсiресе ең жоғары. Спорттық нөтиже онда жиi жоғары кәдiмгi.
4.Етек кірның уақытына аурудың барлық белгiсi дамыған спортшы, уланудың ұқсас оқиғаларына бұл - -шы (5% ) төртiншi тобы: буындар, бұлшықеттердегi, мазасыз ұйқы, жалпы дiмкастық, лоқсу, сырқырама.
Әдiл: ЖСЖ және тыныс алулар жеделденедi, қан қысымы немесе мөлшерде, немесе. Тән болып көрiнедi онда, өмiрлiк функциялардың кейбiр көрсеткiштерiн төмендеу етеккiр алды және етек кiр күндерi бiрiншi үш циклдадан айналымға қайталанбаған топтарының спортшыларында тексерiлген.
Бастапқы дайындықтың кезеңiндегi жаттығу процесiн жеке бағдарламалар (ұзақтық ОМО және онының жеке фазалары) тобына керек-жарақ , тәуелдiлiкте әртүрлi орынды дайындалу [18]. Зерттеулердi көпшiлiк овариаль - етек кiр циклының фазасын жаттығу процесiн құрута керек ескерiлгенiн туралы дәлелденедi. Циклда годан күнге дейiн Выяснено (овуляцияның уақытына ) әйелде лютеиниялайтын (ЛГ) гормонның шығуы артады және (ФСГ) фолликуланы гормоны. Ағза мынау кезеңге әлсiзденедi және жаттығу процесi жекелену керек. (8 - 10 күндерге) циклдың аяғына (сары дененiң өнiмi) - прогестеронның басқа гормонының шығуы, көңiл-күй жаксарады, және жаттығу жүктемелерi мынау кезеңге көлем бойынша сияқты артуға болады, осылай және қарқындылыққа арналған[19,20]. Әйелдiң көпшiлiгiнде етек кiр фазасына ЖСЖ 5 - 15 минсоққыге артады. Ең жоғары iс жүзiнде, өзгертпегенiнде емес, 10 - 15 мм рт артқан. Етек кірдің алғашқы күндерi систола және қанның минуттық көлемдерi азая алады, PWC170 шама төмендейді. Етек кірдің аяғында, АД төмендетедi, тамыр баяулатады және тыныс алу, қанда гемоглобинның және эритроциттердiң саны азаяды. Сау, жаттықтырылған көптеген әйел және қыз, етек кірдің уақытында спортқа, жұмысқа жарамдылығы төмендеп қана қоймайды, сонымен қатар олар жақсы спорттық нәтижелер көрсете алады. Дегенмен бұны жаттыққанын бiлдiрмейдi, және етек кiр кезеңiнде жарысқа қатыса алу мүмкiн. Жаттығу процесiн жетiлдiруде бүркемелi резерв, әр түрлi бағыттылықтың жүктемелерi тасымалдағыштыққа ықпалы тиюуы мүмкiн болмаған овариаль - етек кiр циклының әр түрлi фазаларында ағзаның қызмет етуiнiң өзiне тән биологиялық ерекшелiктерiн анықтауда жатады. Өткiзiлген жоғары саралаудың спортшыларын кешендi көп жылдық тексерулер келесiні көрсеттi:
:: спортшы - әйелдердiң жалпы және арнаулы жұмысқа жарамдылығы ең үлкен етек кiр және циклда фазалар постовуляторнойға, ең төменгi етеккiр алды. Төменгі жұмысқа жарамдылық және овуляцияның фазасында;
:: спортшылардың МЦ бойындағы әр түрлi жұмысқа жарамдылық тыныс алу, қан айналымы, оттегiнiң тұтынуын қарқындылықпен ауыстырыла шарттасылған қанның тыныс функциясы, ағзаның оттек режiмдерi, атқарылған жаттығуды оттек құнымен өзгерiске қатысты;
:: ағзаның вегетативтi функцияларын ең кiшi үнемдiлiк ширыққан дене күш жүктемелердi орындауда овуляторлық, етеккiр алды тән және циклда етек кiр фазаларымен. Функцияларды жоғары үнемдiлiк етек кiр сипатталады және фаза циклда постовуляторнаясы;
:: ОМО бойындағы спортшы психикалық күйдi өзгертедi;
:: етек кiр және фаза циклда постовуляторнаясы даму үшiн күш, шыдамдылықтың шапшаңдығының дене қабiлеттердiң спортшыларында оңтайлы;
:: етеккiр алды және әйел ағза етек кiр фазаларымен иiлгiштiктiң дамуына бейiмдеген.
Спортшыларды қалпына келтiрудiң процестерiн ағудың шапшаңдығы дене күш жүктемелерден кейiн жоғары етек кiр және циклдің қалған фазаларымен салыстыру бойынша фазалар.
Постовуляторной ширыққан бiрдей дене күш жүктемелерiне спортшыларын ағзаның бейiмделген реакциялары қорыта келгенде және циклда етек кiр фазаларына, (етеккiр алды, етек кiр және овуляторлық) физиологиялық кернеудiң фазаларымен салыстыру бойынша[8 ]. ОМО-тың әр түрлi фазаларында спортшы - әйелдердiң ағза гормон фонын өзгерiсі, олардың белгiлi психоэмоциялық күйi шарттайды, тiптi бейiмдiлiкке дайын болу олардың жанында қоршаған ортада бағыттауға әсер етедi және жоғары нәтижелердi жетiстiк үшiн қажеттi тактикалық әрекеттi тиiмдi орындау[21]. Зерттеулердi нәтижеде дәлелденген жаттығу жүктемелерiн мөлшерлеу үшiн ғана емес биологиялық белгiлердi маңыздылық, бiрақ және жаттығуларды қаражаттың таңдап алуы үшiн. Бейiмделудiң процесiнде құрылымдық жатады және ағзаның функционалдық қайта құруы, сондықтан жаттығу процесi әр жеке спортшының жеке ерекшелiктерiн есептеумен жүргiзiлуi керек. Сол, әйел құрамның жаттығу процесiн индивидуәлизацияның жанында әйел ағзаны қозғалыс қабiлетi қимыл жеке болатынын негiзге алсын, бiртұтас табиғи - әлеуметтiк оқиға өз бетiмен, өзiне тән табиғатында меншiктi бiрегей қайталанбас . Әйелдiң қазiргi кезеңiнде мiндеттi шарттардан спорттық дайындық, сондықтан бiрi қызмет әр түрлi қозғалыс режiмдерде орташа атқарылатын жаттықтыратын әсерлердiң шамаларын оңтайлы ара қатынасты анықтау болып көрiнедi және ОМО әр түрлi фазаларда әйел ағзасы жұмысқа жарамды болған.
Соңғысы әйел ағзаны өзiне тән биологиялық ырғақты әр фаза үшiн жеке анықтау керек болатынын жобаланады, және жаттығу жүктемесiнiң құрамдастары тиiмдi.
Талдау және әдебиетті жиынтықтау ғылыми-әдiстемелiк (1-шi кесте) бiлiктi спортшыларды сұлбаның түрiнде даярлықта индивидуәлизацияның қағидасын өткiзудiң әдiснамасын таныстыруға рұқсат бередi [22].
Авторларды көпшiлiктiң зерттеуi (шыдамдылық, күш, шапшаңдық) дене қабiлеттердi көпшiлiктiң өсiмiнiң қыздарды екi жылда ертерек бақылағанын туралы куәландырылады, олардың құрдастары ұл бала.
Қыздың көп жылдық даярлығының кезеңдерi, мынаған байланысты, көлем және қолданылатын жүктемелердi қарқындылық даярлықтан айтарлықтай ерекшеленуi керек. Ескере отырып қалыптасудың кезеңiне ағзаның жүйелерiн қалыптастыру овариаль - уәжсiз жоғары дене күш жүктемелердi қолдану не әйелдiң бала туғызатын функциясын недәуiр мөлшер мүмкiн бұзылатын, да спорттық нөтижеге терiс әсер ететiн етек кiр циклдасы.
Маңызды факторлардың есебі
Жарыстық процесс
Бақылау жүйесі
Жүйке жүйесінің типологиялық ерекшеліктер қасиеті
Ағзаның морфологиялық және психологиялық ерекшеліктері
Әйелдің айырықша биологиялық циклінің ерекшелігі
Денелік дайындық
Техникалық дайындық
Жарыстық іс әрекет
Психологиялық дайындық
Тактикалық дайындық
Жарыстық іс әрекет
Спортшының жағдайы
Жаттықтыру және жарыстық жүктеме
Жаттықтыру процесі
Жаттықтырудан тыс іс әрекеті
Жаттықтырушы әрекетті ұйымдастыру және өзара байланысы, тарату
Спортшылардың жағдайының жүктеме көлемі бағытылықтың адекваттылығы
Қалпына келтіру шаралары. Тағам. Педагогикалық, психологиялық фармакологиялық әрекеті. Сыртқы ортаның факторы.
Маңызды факторлардың есебі
Жарыстық процесс
Бақылау жүйесі
Жүйке жүйесінің типологиялық ерекшеліктер қасиеті
Ағзаның морфологиялық және психологиялық ерекшеліктері
Әйелдің айырықша биологиялық циклінің ерекшелігі
Денелік дайындық
Техникалық дайындық
Жарыстық іс әрекет
Психологиялық дайындық
Тактикалық дайындық
Жарыстық іс әрекет
Спортшының жағдайы
Жаттықтыру және жарыстық жүктеме
Жаттықтыру процесі
Жаттықтырудан тыс іс әрекеті
Жаттықтырушы әрекетті ұйымдастыру және өзара байланысы, тарату
Спортшылардың жағдайының жүктеме көлемі бағытылықтың адекваттылығы
Қалпына келтіру шаралары. Тағам. Педагогикалық, психологиялық фармакологиялық әрекеті. Сыртқы ортаның факторы.
1 сурет - Врублевской Е.П. бойынша білікті спортшылар дайындығында жекешелендіру қағидасын тарату кестесі
4.1 Денелік жүктемелерге спортшылардың бейiмделуі
Жоғары жетiстiктердi спортта дене күш жүктеме ағзаны барлық резервтiк жүйелердiң ең жоғары жұмылдыру талап ететiн қысылтаяң жағдайлар сияқты қаралады. Айғақсыз қолдануда денелік және психикалық жүктемелер осы шаққа жоғары класты спортшыларын жаттығу процесiн, денсаулық үшiн белгiлi тәуекел пайда болады. Әйелдiң ағзаның бейiмделуiн баға ағзаның функционалдық жүйелерiне келеңсiз айтқан жылма-жыл өседi. Бөлiк бейiмделу баға болып көрiн спортшыларды қайта жасау жүйеде кемiткен, онда етек кiр циклының бұзуы бар. Медициналық әдебиетте спортшыларды бала туғызатын функцияны бұзу туралы мәлiмет жеделтеді. Бұл жаттықтырушы және спортшыларды ойландыруы керек. Ұқсас предменопаузының аталатын фазаның өмiрдiң кезең сайысшы әйелiнде басқа симптомдарды желкелiк, климакстен мынау бұзуларды симптомдары. Циклдiктiң жасына байланысты бұзуын - синдром Предменопауза және овуляторлық қызмет аналық без менопаузаның шабуылына кейбiр әйел алдында болады. Етек кiр циклының бұзуы, мынау өзiне тән биологиялық ырғақ жиiрек барлығы әйелде, өз спорттық ашық кенiш бастайтын спортшыларда пайда болады, және шыңға өз спорттық ашық кенiш отырған жоғары кластардың спортшыларында. Жанында мынау оның ырғақтылығын өзiндiк етек кiр айналымына жиiрек барлығы бұзылады, онда тек ановуляция түрiнде, ал егер ол сақталынады. Үлкен дене күш жүктемелерге, спортшыларды қайта жасау жүйенi ановуляция күйi олардың адаптативностию жоғары деңгейде, жүйелi түрде бұлшық ет қызметтi нәтижеде қол жеткiзген, есептеу керек, предменопаузы кезеңмен тәрiздестiгi арналған, және мөлшер және аурумен. Мөлшерiмен бұл бейiмделу қалыпты сол себептi, қоршаған ортаның әсерлерге ағзаның бейiмдiлiк, үнемi қолданыстағы процесi. Овуляциясыз цикл және бiрi бұл - - оның толық жоғалуы күйселіс жағдайларына, шектi денелік және психикалық жүктемелермен әйелдiң бейiмделгiштiгiнiң серпiлт.
Көлем бойынша орындауда шектi және қажеттi қозғалыс аппараттың жұмысқа жарамдылығын деңгейдi қамтамасыз ету үшiн спортшы қарқыны бiр ағзаларда денелік жүктемелер болатындарды функционалдық резервтердiң ағзасында көпшiлiктi жұмылдырады. Өз резервтері ғана емес мынау (қозғалыс аппарат) үстемдiк жүйеде жұмсалады, бiрақ және (ас қорыту мүшелерi, несеп шығару, иммундiк жүйе) қимыл кесiмдерде тiкелей қатысу басқа жүйелердi резервтер қабылдамайды. Мынау жүйелердегi қан ағу, ол айтарлықтай төмендетілген заттың қалыпты қызмет ету қуатқабылдау және оттегi үшiн қажеттiң бәрiн ала алмайды. Функционалдық резервтердiң қайта бөлуiнде болады: жұмыс iстейтiн бұлшықеттер жүйелердi функционалдық резервтер өз резервтерге , қосылып алынады, сан том және бұлшық ет қызметте қайта жасау, бос емес тiкелей. Және ағзаның гомеостазының қарқынды денелік жаттығу күйi нәтиже бұзылған қалпына келтiру бағытталған қалыпты физиологиялық процесс .
Қорыта келгенде, елеулi дене күш жүктемелердi орындауда, ағзаның адекватты функционалдық күйi, етек кiр циклының бұзылуы спортшының ағзасының күйдiң патология алды белгiлi болып көрiнедi, бiрақ осылай ағзада гомеостаздың күйi жұмысты тоқтатуынан кейiн белгiлi кезең арқылы кешiк бiрыңғайлайтын спорттың облыс жұмыс iстейтiн көп мамандар есептеген ауру емес. Белгiлi жай, емес бұл - - ағзаның қалыпты күйi, оның қызметiнiң оңтайлы күйi ғана емес, және патология алды күйі өздiгiнен реттелудiң меншiктi жүйелерiн көмектiң жанында оның жоюының мүмкiндiгінің шарты. Онда уақыт спортшының теңбе-тең емес функционалдық күйiне жаттығу жүктемелерiнде, етек кiр айналымымен байланған күй патология алды ұзақ жоқтық байқалатын - ауруға патологияға айналуы мүмкiн, ал онда және овуляцияның және етек кір толық тоқтатылуында, спортшының бала көтеру функциясынан айырылуы мүмкін. Сондықтан қайта жасау жүйенi қалыпты күйдiң бұзуларына, спорттық қызметтiң әсерiмен етек кiр циклының ағуын сипат өзгерiстерге қатысты әйелде және апару керек. Мынауға байланыста жаттығу ырғақтардың кезеңдерi жұмыс алды қалпына келтiргiш қаражаттармен ағзаға әсердiң тиiстi тактикасын жоспарлау керек. Бұл үлкен дене күш жүктемелерiне бейiмделу жоғарғы спорттық дәрежелі спортшыларында, жүйе бұлшық ет қызмет қатыспайтын қатарларының функционалдық мүмкiндiктерiн төмендетуi бiрiншi ретке және әйелдiң барлығы қайта жасау жүйесi бұрын - қалжырататын бұлшық ет қызметтiң жанында орыны әйелде тар. Дене күш жүктеме етек кiр айналымы қарқындылықтың төмендеуде өз қалпына келуге, үрдiске ие болады. Дәрi-дәрмекпен емi және етек кiр циклының қалпына келтiруiнiң басқа тәсiлдерi барлық жағдай жүргiзiлу керек, патология алды күйі жалғасады және көлемнiң елеулi төмендетуiнен кейiн және жаттығу процесiн қарқынды болады[23, 24, 25].
ОМО әр түрлi фазаларда кәдiмгi шарттарда гормон әрекеттiлiгiн қайта құру ғана емес болады, бiрақ және ағзаның барлық жүйелерiн функционалдыық күйдi өзгерiс. Алды етек кiр және етек кiр фазасы, ал да овуляторлық күндерде зерделi және денелік жұмысқа жарамдылық атқарылатын жаттығуды функционалдыық құнды төмендетiп, жоғарылатады, физиологиялық күйзелiстi күй пайда болады.
Эритроциттердiң шоғырлануының кемiтуi және ОМО-тың І фазасында гемоглобин қанның оттек көлемі және тиiсiнше ағзаның аэроб мүмкiндiктерi төмендейдi. Жүктеменiң жанында артық кәдiмгi жүрек соғуларды жиiлiктi және тыныс алуды жоғарылатады. Бұлшық ет күшi, шапшаңдық төмендетедi иiлгiштiк және шыдамдылық жақсарады. II фазада эстрогеннiң қанында қорлану ағзаның функциясын бiрыңғайлайды, орталық жүйке жүйесi, тыныс және жүйе шын көңiлiмен-тамыр алуды қызмет етуге оң беделiн салады; натрий, азот және сұйықтық -- фосфор сүйекте және кальций ағзада бөгеледi. Қозғалыстың автоматтандырылу жеңiлденедi. Ағзаның жұмысқа жарамдылығын жоғарылатады. Қанда эстрогеннiң шоғырлануын III фазада, ал жоғары емес прогестеронның деңгейi тағы төмендетедi. Негiзгi айырбасты шамалы құлайды. Эозинофилдардың саны 50%ке төмендетедi. Жұмысқа жарамдылық төмендетедi және атқарылатын жаттығуды функционалдық құнды жоғарылатады, оттегiнiң жұмыс таралуының ең жоғары шамаларын бақылайды. Прогестеронның көтерiлген шоғырлануының фонында ІV фазада айырбас процестерiн деңгейдiң жоғарылауында және жұмысқа жарамдылық қайта болады. Барлық жыныстық гормондардың қанында шоғырланудың V фазасында төмендетедi және (қалқанша бездiң гормоны) тирозина сан артады. Орталық жүйке жүйесiн қозғыштықты жоғарылатады. Симпатикалық жүйке жүйесi тонустың басымдылығының нәтижесiнде жүрек соғудың жиiлiгi артады және тыныс алу, ыдыстарды қушықтайды және қан қысымын жоғарылатады. Бауырда гликогеннiң мазмұны азаяды, ал қанда жүзiм қантының шоғырлануын жоғарылатады және кальций. Қалқанша без активизацияның нәтижесiнде және шоғырлану тирозина бойы айырбас процестерiн ағзада деңгейдi жоғарылатады. Қанда өс эритроциттердiң мазмұнию және гемоглобин. Естiгiштiкт және көруі нашарлауы белгiлейдi. Әйелдiң көңiл-күйiн өзгерту iш, белге, бөктерiншекте, бас ауыруы ауыруды дiмкастыққа шағымдану мүмкiн тәбеттiң нашарлауы, шаршағыштық, лоқсу, адасуы көрiнiп қалады. Жұмысқа жарамдылық төмендейді.
Қорыта келгенде, жұмысқа жарамдылық ОМО-тың әр түрлi фазаларды көлеңденiң ағзаның функцияларының қайта құруларынан бағынышты болады: I, III және V фазалар функционалдық күй азады және зерденi төмендетедi және денелік жұмысқа жарамдылық, атқарылатын жаттығуды функционалдыық құнды жоғарылатады және физиологиялық күйзелiс пайда болады, ал жұмысқа жарамдылық ОМО IV фазаларда жоғарылатады.
2 сурет - овариаль - етек кiр циклының әр түрлi фазаларында және жаттығу ырғақтары әйел ағзасының жұмысқа жарамдылықтың әр түрлi көрсеткiштерiнің өзгерiсі
Дезавт. -- қимыл дағдыларды дезавтоматизация.
ЖСЖ жүрек соғысының жиiлiгi -- жұмыс өзгерiстерi туралы және оттегiнiң тұтынуы.
Т°С -- дененiң ректалды қызуының динамикасы.
Слиз. -- сiлемейлi жатырдың iсiнуі.
Коорд., Күш, уақыт, қател. нақты. -- үйлесiм, бұлшық ет күшiнiң көрсеткiштерi, реакция уақыты және қимылдардың дәлдiк қатесi
Жат. -- жаттығу микроциклдары. I, 2, 3 -- кәдiмгi микроциклдар, 4 -- арнаулы микроцикл; I - V - фаза ОМО.
Спорттық шеберлiктiң жоғарылауы үшiн, ОМО жалпы ұзақтығы маңызды болды, нақты ағзаға тән. ОМО оңтайлы ұзақтықтар 28 күн есептейдi, ал жағымсыз -- 36 -- 42 күн және 21 күннен кем.
4.2 ОМО уақытқа спортшыларын кардиореспираторлық жүйесiне дене күш жүктеменiң әсері
Спортшыларды ағзада етек кiр кезеңiн уақытқа шын көңiлiмен қан -тамыр, жүйке, эндокрийнды, түзiлу жүйелердi жақтан өзгерiсiнде болады. Постовуляторды және етек кiр фазасы, тыныс алудың және қан айналымы функцияларын бейнеленген үнемдiлiктер сипатталады, ал да өзiне тән метаболиялық реакциялармен бейiмделген. Ең үлкен күштiң қарқындылық фазаларда өкпе ауа тазартудың кiшi шамаларымен тыныс көлемiне қатысты үлкенiрек көбеюде және тыныс алудың кiшiрек жиiлiгi сипатталады [26].
Функционалдық өзгерiстердi спортшыларды ағзада объективтi зерттеп отыру көкейкестi болып көрiнедi. Спортшыларды ағзаның функционалдық күйiн жиi қолданылатын бағалау белгiлерiне, спортшыларды әзiрлiктiң деңгейiн тура бейнелейтiн кардиореспираторлық жүйесiн қызмет етудiң параметрлерiне жатады, немесе басқа жүктеме немесе ағзаның қалпына келтiру деңгейі туралы оның орындауынан кейiн куәландырылады[27].
Өткiзiлген зерттеулерде жоғары бiлiктi спортшыларды бiртектi тобында жұмысқа жарамдылықтың сипаттамасы жеке ауытқулар елеулi өрiсi болатыны анықталған. Ең үлкен жеке ауытқулар жүрек ауытқуларын ең жоғары жиiлiк бойынша белгiленген кiшi ауытқулары тыныс алудың жиiлiгi бойынша белгiлейдi. Қорыта келгенде, әр спортшы үшiн өзгерiстердi белгiлi өрiсте болады және дене күш жүктемелердi әсердiң артықшылықты бағыттылықтарынан бағынышты болған көрсетiлген параметрлердi нормативтi ырғақ. Мынау түсiнушiлiктердi негiзде кардиореспираторлық жүйесiн бейiмделудiң сипатына бағытталған әсерлер мүмкiн. Шын көңiлiмен аралығында белгiлi, тамыр және тыныс жүйелерiмен өзара байланыста болады[28,29]. Бұл кардиореспираторлық жүйесi туралы ұсыныстардағы көрсетiлу табылды бұл ағзаның екi маңызды жүйелерiн функционалдық бiрiктiру, жауапты оттегiнiң ағзасын жабдықтау. Соңғы жылдарда оттегiнiң ең жоғары тұтыну айқын анықталды, және жүректiң абсолюттiк көлемiмен жоғары корреляциялық байланыстылықта болады.
Кардиореспираторлық жүйесiн қызметтiң бағалауы үшiн мұндай жүрек қысқартуларын жиiлiкке оттегiнiң шама тұтынуы бөлiнуiнен өзiмен таныстыратын бөлiндi, оттек тамыр көрсеткiштi жиi пайдаланады. Орташа жүректiң шамалы үлкейтiлген көлемiмен спортшыларында, ең жоғары оттек тамыры осылай 18, 6, ал үлкейтiлген көлеммен спортшыларында - 28 мл. мынау деректер жоғары аэроб өнiмдiлiк спортшы, жүректiң үнемдi қызметтерiмен ерекшеленгенiн болжауға мүмкiндiк бердi. Жүрек қан-тамыр жүйесi спорттың циклдiк түрлерiнде әсiресе, спорттық жетiлдiрудi процестiң басқаруы үшiн жиi пайдаланады,.
Жұмысқа жарамдылықтың бағалауы үшiн PWC170-шi функционалдық сынаманы кең қолданылады . Тамыр соғу жиiлiгi сол сияқты 170 минсоққы) жүктеменiң жанында кардиореспираторлық жүйесiн оңтайлы қызмет етудi аймақтың басы өзiмендi мiнездеген дәлелденген[30]. Функционалдық жүйелерде өзiне тән өзгерiстер бiрдей емес[31].
Болмашы бұлшық ет күшiне тiптi шапшаң мән беретiн ағзада физиологиялық жүйе ең, жүйе шын көңiлiмен-тамыр болып көрiнедi[32].
Гомеостаз қолдайтын ең маңызды физиологиялық процестердiң - бiрi қан айналымы және нәрлi зат барлық органдар мен маталарларға жеткiзу қамтамасыз ететiн оттегiлер, иммунологиялық қорғаныштың процестерi және физиологиялық функциялар гуморалдiк реттеу. Төмен ЖСЖ-тың спортшыларға қарағанда бапсыз адамдарда және 50 - 55 минсоққықұрайды.
ЖСЖ-тың аралығында сызықтық тәуелдiлiкте болады және ЖСЖ ең жоғары жүктемелердi 50 - 90% тасымалдыанғыштық шектерiнде жұмыс қарқындылық бұлшық ет жаттығуы пропорционал шамалар артады. Жүктеме ЖСЖ одан әрi жоғарылауын процесте 160 - 170 минсоққы-шi 1000кгммин ЖСЖ тең болды жүктеменiң жанында ең жоғары шама 170 - 200 жетедi. Жүктеменiң одан әрi жоғарылауы ЖСЖ көбею ендi ере жүрмейдi. Қан қысымы старттың алдыында спортшыларында жоғарылатады, немесе жарысты алдыында ар жағында бiрнеше күн. Қан қысымына үш фактор әсер етедi:
:: ЖСЖ.
:: Тамырдың шеткi қарсылықты өзгерiсі .
:: Екпiндi көлемдi өзгерiс немесе қанның жүрекке шығуы.
Қанның екпiндi көлемiн жүктемеге өтуде (ҚЕЖ) тез артады және 5 - 10 минтарда ұзақтықтың қарқынды ырғақты жаттығуын уақытқа тұрақтандырылады. ҚЕЖ ең жоғары шама 130 минсоққы-шi ЖСЖтiң жанында бақылайды. ҚЕЖ одан әрi өсiм жүктеменiң көбеюiнде кенет азаяды, ҚЕЖтың ұзақ жүктемесiнiң жанында ендi артпайды. Қан айналымының деңгейi ЖСЖ есептеуге қосталады. Жүректiң функциясының бас көрсеткiштерiнiң бiрi (су болып қалдыы) қанның минуттық көлемiн шаманы болып көрiнедi. Дене күш жүктемелердi орындауда су болып қал күштiң қарқындылықтан бағынышты болған тұрлаулы деңгейге дейiн бiртiндеп үлкеедi, және қажеттi оттегiнiң тұтынуын деңгей қамтамасыз етiледi. Жүктеменiң тоқтатылуынан кейiн бiртiндеп су болып қал азаяды. Органдардағы қан ағу және дене күш жүктеменiң жанында матаны айтарлықтай өзгертедi. Қан ағудың интенсивтi түрде жұмыс iстейтiн бұлшықеттерiнде 15 - 20 өседi егер, қан айналымы жұмыс iстейтiн бұлшықеттердi оттегiде ең жоғары қажеттiлiктi қанағаттандыруды режiмге қайта құрулады. Байқауларды нәтижеде және зерттеу бол быть тұрақты жүктемелердi әсермен қуыстарды басылған кеңеймеде бол асқазан анықтал установитькен.
Миокардта патологиялық процестердi белгiлеу үшiн термин енгiз спорттық жүрек (1899) Генчен. Жоғары жұмысқа жарамдылықты қамтамасыз ету үшiн жүректiң ұлғаюы керек. Бейнеленген шыдамдылыққа жаттығудың жанында жүректiң абсолюттiк өлшемдерiн көбеюі. Спортшыларда бұл шаманың - 1010 см3 құрайды, аз белсендi адамдарда 740 см3. Дегенмен жүректiң көлемiн ұлғаюы және компенсаторлық гипертрофия - аударылатын оқиғалар. Жүректiң көлемi жүйелi түрде жаттығуларды тоқтатылудан кейiн бiртiндеп азаяды. Жүрек қысқартуларын үлкен жиiлiк, кiшi систола және минуттық көлемдер кiшiрек аэроб өнiмдiлiктi себеп қызмет етедi. Осылай оттегiнiң спортшылар емес ең жоғары тұтынуында 20 - 30%ке кем, бiрақ және тiптi көрсеткiш спортшылар емес асып түседi, қарағанда еркектерде, онда ғана сияқты уақыт МПК-тың таңдаулы спортшыларында кем жаттықтырылған еркектердiң көрсеткiштерiмен үйлеспейдi. Әйел - спортшыларда морфологиясының көрсеткiштерi жүректiң, қабырға қалыңдық, көлемнiң, жүректiң екпiндi шығу, қысқарту функция, өнiмдiлiгi жоғары, (10 жүректiң массасы кем - 15%, қуыстың көлемi 20 - 25%ке) спорт айналыспаған әйелде қарағанда, еркектерде қарағанда кем. 16 - 17 жас волейболшылардың жаттығу жүктемелерiн тамыр соғу құнды талдау жүйе ширыққанырақ реакция шын көңiлiмен-тамыр көрсеттi және ең жаман жұмысқа жарамдылықтың жанында бiрдей жаттығу жүктемелерiн биiгiрек құнды.
Гемоглобинның шоғырлануының үлкен жүктемелерiнде төмендейдi - ЖДД арналған екпiндi жаттығу микроциклдарын процесте, және жарыс алдындағы кезеңге жоғарылатады. Гемоглобинның шоғырлануының жоғарылауы қанның оттегі көлiк функциясын жоғарылау үшiн қуатты резервтердiң жасауына мүмкiндiк туғызады және жүрек үнемдi жаттығудан астам мүмкiндiк туғызады.
Жүйелi түрде ширыққан бұлшық ет қызмет жүктемелердi спорттың таңдамалы түрiнде ерекше , бейiмделуді қамтамасыз ететiн ағзадарға қарсы реакцияларды кешен шақырады. Жүректiң ырғағын жасына байланысты эволюцияны зерттеу және оның вариациясы бар болуы қатыстырылғандықтың дәрежесi туралы дерек осылай күмәнсiз қызығушылық өзiн таныстырады, және спорттың әр түрлi түрлерiмен жүйе қызметтiң реттеуiнiң деңгейлерiн әрекеттiлiктiң ырғағы шын көңiлiмен-тамыр iстерде, сан том машықтанғандықтың деңгейiнiң таңбалауыш бола алады әжептәуiр қайшы функционалдыық сынамаларда. Әсермен шапшаң - жүктемелердiң күштік 14-16 жастағы спортшыларында (50%) эукинетический қалыптасады және қан айналымының (37,5%) жоғарғы кинетикалық түрлерi, (62, 5%) қалыпты және жүйе қызметтiң (37, 5%) артық вегетативтi қамтамасыз етуi шын көңiлiмен-тамыр. Жүректiң ырғағын реттеудiң орталық кескiнiн басымдылық және өте төмен жиiлiктi ауытқуларды салыстырмалы қуаттың жоғары мағыналары бейiмделген тетiктердi кернеу спортшыларда бейнелеп көрсетедi. Қан айналымының айналымын эукинетического басымдылық жүйе жоғары деңгейлi функционалдыық күй жүрек-тамыркелтiредi [33]. Iстерде сауықтыру аэробикасымен кейбiр физиологиялық көрсеткiштер өзгертедi.
Зерттеулер нәтижесiнде эксперименттiң аяғына таман ЖСЖ-тың бойында аэробика айналысып жатқан жылдарының қыздарды анықталды өкпелердi өмiрлiк көлемі көрсеткiштерiн 16 минсоққы, мағынада не азай дене күш жүктемелердi процесте жүрек бұлшықетiн машықтанғандық жоғарылайтынын туралы сөйлеген 1,1л-ге не үлкейт, және тыныс жүйесiн қызмет етуін жақсартты[34].
Қан айналымы жүйелерiмен спортшыларды тәннен тыс тыныс алуды функцияның зерттеуi функционалдық және оның резервтiк мүмкiндiктерi бүтiн бағалауға рұқсат бередi. Ауа тазартудың бойы қарқынды жүктеме шарттарында жұмыс iстейтiн бұлшықеттердi анаэробизмом өзi тiленедi. Бұлшық еттерiн жаттығу тыныс және өкпелердi ауа тазартудың көбеюiмен тыныс алуға қуаттың шығындары үлкенiрек дәрежеде, тыныс алудың минуттық көлемi өседi. Бұлшықеттерiн жаттығу тыныс жолдарында қарсылықтың еңсеруiне жүрген белгiлi. Желдету баламасы, ЖСЖ, оттек тамыры дене күш жүктемелерде, және басқа көрсеткiштер күштiң қарқындылықтан тәуелдiлiктiң түзуiне өзгертедi немесе онының өсiмiн дәреже. Оттегiнiң жүктеме тұтынуы аяқтауынан кейiн бiртiндеп төмендетедi және бастапқы деңгейге, оралады. Негiзгi айырбасты деңгейі асыра қолданылады қалыпқа келу кезең оттегiнiң саны, оттек парызымен деп аталады. Жаттығудың аяқталуы арналған оттек қарызын өлшем күштiң шамасынан бағынышты болады және спортшының машықтанғандығы. Оттек қарызын максимум өлшемдi болып көрiнедi, аталатын анаэробтық қуат осылай. Жаттығудың басында оттек тапшылық дене күш жүктемелерге кардиореспираторлық жүйе , бейiмделумен байланыста спортшыларда кем.
Шаңғы жарыстарымен айналысқан спортшылардың әйелiнде, энергетика ресурстарды қалпына келтiру үшiн оттегi қажеттi. Оттегiнiң тұтынуын 3,3-3,8лмин құрайды. Және де оттегiнiң тұтынуы қызметтiң қауырттылығы пропорционалдық артады. Сирек терең тыныс алу орын ауыстыруда нашар қарқындылықпен мұрын арқылы және ауызбен минда тыныс алу 25 - 40 жиiлiгi бар. Жарыс тыныс алу уақытына (мин 50 - 80 тыныс алу) жеделденедi және ауызбен орындайды. Қимыл айналыммен тыныс кесiмi тығыз байланысқан, аталатын қимыл - тыныс таптаурыны осылай құрайды. Мынау тiркестер синхронды және асинхронды бола алады. Бiр тыныс айналымына бiр қимыл айналымға өзара байланыстың синхронды түрiнде сәйкес келедi. Өзара байланыстың асинхронды түрi екi нұсқасы болар едi: ал қимылдарды сан тыныс алу сан артық; қимылдарды сан тыныс алу сан кем. Арақашықтық арналған орын ауыстырулардағы шаңғышыда тыныс алудың синхронды түрi басым болады. Дегенмен шаңғышы өрмелеулерiнде көбею ЖСЖ тыныс алудың жиiлiгi, есептеуге өкпелердi ауа тазарту артады, тiптi синхронизацияның жоғалтуын бағамен. Жаттығу процесте асинхронды түрге тыныс алу , синхронды түрiнен өтудiң икемдiлiгi қайралады. Бiр жағынан тыныс алуын синхронды түрі тиiмдiрек, өрмелеулерде спортшы сияқты бiздiкiнiң ағзамызда салынған сияқты асинхронды түрі тиiмдiрек пайдаланады.
Бұлшық ет жүктемесiнiң жанында анаэробтық энергия өнiмiнiң тетiктерiн қосудың мезетi, бас орынның арасында спортшыларды денелік дайын болу айналысқан әр түрлi жағдайлардан бағынышты болады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қысқы күрделі-техникалық спорт түрлері кафедрасы
Мамандығы 5В010800- Дене шынықтыру және спорт
БЕКІТЕМІН
Каф. Меңгерушісі
___________Плахута Г.А
6 қазан, 2016ж.
Студент: Серікбаева Ж.М. Семсерлесушінің кардиореспираторлық жүйесіне әйел ағзасы ерекшеліктерінің әсері
Дипломдық жоба бойынша
ТАПСЫРМАСЫ
1.Жобаның тақырыбы Семсерлесушінің кардиореспираторлық жүйесіне әйел ағзасы ерекшеліктерінің әсері
Академияның 15 Тамыз, 2016ж. №07-142 бұйрығымен бекітілген.
2. Студенттің аяқталған жобаны өткізу мерзімі 15.05.16ж.
3. Жобаның жұмысының шығыс мәліметтері Ілімдік қорыту семсерлесуден
Тест орындау.
4. Графикалық және иллюстрациялық материалдар тізімі
Суреттер - 21, кестелер - 17 , 5. Толықтырулар мен өзгертулер - 38
Жоба
Кеңес берушілер
6 қазан, 2015ж., қолы
Тапсырма берілді
Тапсырма қабылданды
1. Ілімдік қорыту
Сақаев Б.Ә.
Сақаев Б.Ә.
Серікбаева Ж.М
2. Зерттеу
Сақаев Б.Ә.
Сақаев Б.Ә.
Серікбаева Ж.М
3. Жұмысты жасау
Сақаев Б.Ә.
Сақаев Б.Ә.
Серікбаева Ж.М
7. Тапсырманың берілген күні: 6 қазан, 2015ж.
Жетекші: Сақаев Б.Ә.
Тапсырманы орындау үшін қабылдадым :
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК НҰСҚАУЛАР ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
БЕЛГІЛЕРМЕН МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
КIРIСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1 СҰРАҚТЫҢ КҮЙI. ДЕНЕЛІК ЖҮКТЕМЕЛЕРГЕ ӘЙЕЛ АҒЗАСЫ БЕЙIМДЕЛУІНIҢ ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ НЕГIЗI ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 8
1.1 ОМО спортшылар ағзасының жеке ерекшелiктерi есебімен жаттығу процесiн құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.2 Денелік жүктемелерге спортшылардың бейiмделуі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
1.3 ОМО кезінде спортшылардың кардиореспираторлық жүйесiне денелік жүктеменiң әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2 ЗЕРТТЕУЛЕРДIҢ ӘДIСТЕРІ ЖӘНЕ ҰЙЫМДАСТЫРУ ... ... ... ... .30
2.1 Зерттеудiң міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
2.2 Зерттеудің әдiстері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
3 ЖАТТЫҒУ ЖҮКТЕМЕЛЕРIНЕ СЕМСЕРЛЕСУШІ СПОРТШЫЛАРДЫҢ КАРДИОРЕСПИРАТОРЛЫҚ ЖҮЙЕЛЕРIНIҢ РЕАКЦИЯ ЕРЕКШЕЛIКТЕРIНIҢ КӨРСЕТКIШТЕРI ... ... ... ... ... ... ... ..36
3.1 Негiзгi және бақылау тобы қыздарында овариаль - етек кiр циклiн жүктемесіне байланысты лютейн және фолликулин фазасының ЖСЖ өзгерiс динамикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
3. 2 Негiзгi және бақылау тобы қыздарында овариаль - етек кiр циклiн лютейн және фолликулин күретамыр қысымы көрсеткiштерiнің өзгеру динамикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..45
3.3 19 - 20 жастағы қыздарда овариаль - етек кiр циклiн лютейн және фолликулин қанның көрiнiсi көрсеткiштерiнің өзгеру динамикасы ... ... ... ... ...58
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
НӘТИЖЕЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .71
БЕЛГІЛЕРМЕН МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Дезавт. -- қимыл дағдыларды дезавтоматизация.
ЖСЖ жүрек соғысының жиiлiгi -- жұмыс өзгерiстерi туралы және оттегiнiң тұтынуы.
Т°С -- дененiң ректалды қызуының динамикасы.
Слиз. -- сiлемейлi жатырдың iсiнуі.
Коорд., Күш, уақыт, қател. нақты. -- үйлесiм, бұлшық ет күшiнiң көрсеткiштерi, реакция уақыты және қимылдардың дәлдiк қатесi.
Жат. -- жаттығу микроциклдары. I, 2, 3 -- кәдiмгi микроциклдар, 4 -- арнаулы микроцикл; I - V - фаза ОМО.
ҒӘӘТ- Ғылыми-әдiстемелiк әдебиеттерді талдау.
МБТ-Медицина-биологиялық тестiлеу.
МСӘ-Математикалық статистиканың әдiстерi.
КІРІСПЕ
Жумыстың өзектiлiгі. Қазіргі заманғы әйелдер спорты қарқынды және екпiндi дамиды. Спорттың дәстүрлi емес түрлерiнде олармен жоғары рекордтарды белгiлеу, жоғары дәрежелі жарыстарға әйелдердің қатысу үрдiстерi қызмет етедi. Әйелдiң жаттығу процесi қазiргi спортта еркектер үшiн көпшiлiк мақұлдаған әдiстеме бойынша құрылады, бiрақ бұл дұрыс емес. Табиғат әйелдерді еркектердің аналогында жоқ күрделi физиологиялық процестердi сыйлады: етек кiр функциясы, жүктiлiк, әйел ағзасының негiзгi биологиялық қамтамасыз ететін бала тууға қасиеті, ұрпақты жалғастыру. Спортшылардың шексiз дене жүктемелерi тасымалдағыштығының салдары дене жүктемесі күшін ескеру маңызды, әйелдің қайта жасау жүйесiн қызмет етуiн ырғақтылығының бұзуы болып табылады , жәнеде бұл себептен кардиореспираторлық жүйесiн жұмысының бұзуында гормон фоны бұзылады. 16 - 17 жастағы қыздарда қайта жасау жүйенi қалыптасуы болады, және осы мерзiмге дейін барлық дене қабiлеттердiң өсуі болып келедi (күш, шапшаңдық, иiлгiштiк және т.б.). Сондықтанда денсаулықты сақтау мақсаттарында жас ағзаны зиян келтiрмеу үшiн, дене жүктеме күшін ескеру өте маңызды. Әйелдiң жаттығу процесiн құрудың мәселелері жеткiлiксiз зерттелген, бiздiң жұмысымызды өзектi сипат береді.
Зерттеудің нысанасы - 16 - 17 жастағы қыздардың семсерлесумен айналысып жатқан, жаттығу процесi.
Зерттеудiң ұғымы - овариаль - етек кiр циклының әр түрлi фазаларында кардиореспираторлық жүйесiн өзгеру динамикасы.
Зерттеудің мақсаты - овариаль - етек кiр циклының әр түрлi фазаларында спортшы - қыздардың жүктемелердегі кардиореспираторлық жүйесiнiң көрсеткiштерiнің өзгеруін зерттеу.
Зерттеудiң мiндеттерi:
1. Семсерлесуші спортшылардың кардиореспираторлық жүйесiнiң кейбiр көрсеткiштерiне әйел ағзасы ерекшелiктерiнің әсері туралы әдебиеттiң деректерiнде дәлелденеді.
2. Овариаль - етек кiр циклының фолликулин және лютеин фазасының 16 - 17 жастағы қыздарда ЖСЖ деңгейін зерттеу.
3. Овариаль - етек кiр циклының фолликулин және лютеин фазасының 16 - 17 жастағы қыздарда систола және диастолалық қан қысымының өзгеруін анықтау.
4. Овариаль - етек кiр циклының фолликулин және лютеин фазасының 19 - 20 жастағы қыздарда қанның көрiнiс көрсеткiштерiнің өзгеруін анықтау.
Ғылыми әдiстемелiк жайы: зерттеу Алматы қаласының №16 СДЮШОР жайында, Қазақ спорт және туризм академиясы дене тәрбие және спорт кафедрасында жүргiзiлдi.
Қорғауға шығарылатын қағида: ЖСЖ деңгей өзгерiсiнің динамикасы аралығында өзара байланыс, систола және диастолалық қан қысымы, қанның көрiнiсi және овариаль - етек кiр циклының фазаларын ауысымы.
Жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысында 60 бетті компьютер теруi, 17 кестелер, 21 суреттердi қосылады және кіріспе, үш бөлiмнен, қорытындылар, нәтижеден тұрады. 38 пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 СҰРАҚТЫҢ КҮЙІ. ДЕНЕЛІК ЖҮКТЕМЕЛЕРГЕ ӘЙЕЛ АҒЗАСЫ БЕЙІМДЕЛУІНІҢ ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
3.1 ОМО-қа спортшыларды ағзаның жеке ерекшелiктерiн есептеумен жаттығу процесiн құру
Әйел өкiлдері жоғарғы жетiстiктi спорттың дамуларына белсендiрек араласады. Әйелдер еркектермен қатар араласатын жарыстық пәндер саны көбеюде. Соңғы 100 жылда спортқа әйелдiң қарым-қатынасы өзгердi. Бiр жағынан әйелдер соңғы уақытта спортпен артық айналысуда, сондада зерттеу бойынша әйел спортта еркектерден артта қалады. Әйелдiң денсаулығына жиi келеңсiзықпал етеді, беделiн салатынын спортшылар спорттық жарыстарда табысты болу үшiн, елеулi денелік және психикалық жүктемелерге бейiмделу болып келедi.
Дегенмен әйелдiң жаттығу процесi ерекшелiктерi туралы теория және дене тәрбиенiң тәжiрибесi журнал беттерiнде өткен ғасырдың 20 жылдарында айтыла бастады. Бiрiншi нөмiрде дәрiгер Королева әйелдiң дене тәрбиесі бойынша нұсқаудың анонсы берiледi, әйел топтарымен iстердi алып жүру бойынша нақты жөн-жобалардың қатары берiлгенiн туралы айтылады . Профессор А.М.Курдиновский және д.К.Н. Бронникова[1, 2] жас қыздың денелік тәрбиесi өте ерте басталғанын ұсынады, ал одан әрi әйелдiң ағзасы ерекшелiктері ескеріледі. Авторлар ол әйел ағза ретiнде өзiне тән ретiнде ойдағыдай, ол етек кірінің уақытына дене шынықтыру айналыса алмайды. Әйелдер спорттың сұрағы соғыстан кейiн журналдыа қайта өз орнын алдыы. Мақалада автор мiндет және әйел үшiн спорттық гимнастиканың ұстауы анықтап көрсетті әйелдiң денелік тәрбиесi, әдеттегiдей, еркектердi денелік тәрбиенiң даяр үлгiлерiне құрылды, денелік тәрбиенi тиiмдi құру үшiн объективтi деректер жеткіліксіз. [1] Қалай болса да әдебиеттерде және тарихи дамудың процесiнде гимнастиканың мiндетi, әйел топтары гимнастиканы қолдануы туралы міндеттерінде аналық - мiндетi ең маңызды биологиялық мiндет екенін ұмытпау керек. [2 ] 50 жылдары спорттық жұмысқа жарамдылыққа әйел ағзаның ерекшелiктерi әсеріне арналған материалдыар жариялану жалғасады. 60 жылдары әйелдердің көрсеткен жоғары жетiстiктері ұзақ және қарқынды жаттығу куәландырылды және жетiстiк спорт жетiстiктердi қазiргi деңгейде мүмкiн емес болған жаттығуына. Ұзақ спорттық жаттығу, әрине, әсер болып шық ағза тарт, және онының өзiне тән әйел функцияларына сан том. Жарияланымдардағы негiзгi орын спорттың әр түрлi түрлерiндегi жаттығу iстерi жүйенi зерттеу айналысты және спортшыларды ағзаның күйi. [3, 4] 90 жылдарда әйелдер спортты сұрақтарының өзектiлiк туралы айтатын әйелдер спорты айдар пайда болды.
1900ж. 2 олимпиада ойындарындағы әйелдiң спорттық дайындығын жетiлдiру міндеті әйелдiң бiрiншi сөйленген сөздерiнiң замандарымен пайда болды. Әйел ағзаны құрудың ерекшелiктерi, биологиялық жетiлудiң кезеңдерi, ағзаның негiзгi жүйелерiнiң функционалдыық мүмкiндiктерiн өнер-бiлiмге әйелiнiң дене-күш дайындықтың жоспарлауында [5, 6].
Ағзаның функционалдыық күйi, спорттық жұмысқа жарамдылықты өзгерiс және дене қабiлет әйел ағза ОМО өзiне тән биологиялық циклдалардан бағынышты болады. ОМО әр түрлi фазаларда кәдiмгi шарттарда гормон әрекеттiлiгiн қайта құруда болады, ағзаның барлық жүйелерiн функционалдыық күйдi өзгертедi. Ағзада етек кiр айналым бойынша шақырылған өзгерiс - әйелдiң жұмысқа жарамдылығы және әр түрлi жалпы көңiл-күйлерде айтады [7].
Әйел және ер адамның ағза морфофункционалдыы параметрлер бойынша сияқты ерекшеленедi, осылай және ерекшелiк арналған гормон - гуморалдыiк реттеу. Табиғат еркектерде бар аналогты: етек кiр функциясы, рудың бала тууға, ұзартуына , - бейiмдiлiк әйел ағзаны негiзгi биологиялық тағайындау қамтамасыз ететiн жүктiлiк күрделi физиологиялық процестердiң әйелiн үлестiрдi.
Екi адами - бұл екi қарама-қарсылық. Функционалдыық жүйелердi өзгерiс бiрге және сол тәннен тыс және iшкi әсерлер, тәуелдiлiкте ұрған, едәуiр ерекшелене алады. Ерекше орынның ағзаның функционалдыық жүйелерiнiң арасында ұрпақтың - жаңғыртуы бас тағайындау - қайта жасау жүйе айналысады. Мынау жүйе екi бағыттарға өз тағайындауды жүзеге асырылады: бiр репродукцияның тiкелей жүзеге асыруымен шектеледi, басқа оның тiршiлiк әрекетiсiнiң жағында, оның тiрi қалуына мүмкiндiк туғыза және өздiгiнен өсуге бүтiн ағзаға ықпалы тиюды.
Әйел жаттығу әдiстеме туралы бiр мағыналы деректер осы шақ жоқ, бiр жағынан профессордың сөзi бойынша. Ғалымдарды (1997) Платонова, бiрiншi тобы және практик әйелдiң овариаль-етек кiр айналымы, екiншi жарты жаттығудың құруында ескерiлуге ұсынған спортшыларда керек жаттығу процесiнiң жалпы заңдылықтарының негiзiнде жаттығуды салғанында дегенiне көндiредi. Қай спортшыларда сирек кездескен соматотиппен (әйелдiк) фемининыммен әйелдiң бiрiншi тобы, қай және бұзылмаған овариаль - етек кiр айналымында. Топ жаттығу процесiн құру ол үшiн абсолюттi бiрiншi жолымен мүмкiн. Овариаль - етек кiр циклының бұзуы ол үшiн спортшыларға тән (30 - 90% жағдайлардағы) жиi кездескен соматотиптың - әйел маскулинногосы екiншi тобы. Еркектерге , оның өздерi жақынырақ және тап ол үшiн жаттығу процесiн екiншi түрдi жақындайды [8, 9, 10].
Профессор Радзиевский НУФВСУ өткiзiлген көп жылдық зерттеулермен, етек кiр циклының бойындағы дене қабiлеттердi көрiнiсi өзгерткен әр түрлi мамандандырулардың спортшыларын жұмысқа жарамдылық анықталады. Әйел ағза өзгерiстерге ыңғайланған реакцияларын қалыптастыру заңдылық тәннен тыс және iшкi ортаны оқу жеткiлiксiз.
Бұл барлық жүйелердi - циклдiк функцияның өзгерiстерi ағзаның биологиялық ерекшелiктерiнiң есептеуi бар әйелдің бейiмделуiнiң өзiне тән процестерiн қарастыру қажеттiлiгіне қатысты, етек кiр циклының бойында гормон қайта құруларымен байланыста. Бұл гормон мәртебесi ырғаққа қатысты, ал өзгерiстерi бiрiншi ретте гонадотропты және стероид гормондары. Стероид гормондары, негiзгi оэстрогенде және прогестерон, етек кiр циклының әр түрлi фазаларын реттейдi. Мына гормондар, өз ретте, лютаинизирующемнiң жүйе өзара байланысты күрделi реттейдi және [11] гипофиз ерекшеленетiн - ынталандыратын гормондармен фоликулярнады. Жыныстық гормон жұмысқа жарамдылықтарды жоғарылатқан. Осы шаққа әйел жыныстық гормондар бой екпiндi мүмкiндiк туғызғанын анықталған, және жүректiң минуттық көлемi, жүрек шығуын жоғарылауға, айналып тұратын қанды көлемнiң көбеюiне, миокардтың трофикасына оң әсер етедi. Тәннен тыс факторларға бейiмделу ,, гипоксия, дене күш жүктеме (үдету) жоғарылауда эндокрин бездерiнiң рөлi зор. Тестостерон ер адамның гормон (ЖЕЛ ) өкпелердi өмiрлiгін артады, тыныс бұлшық еттерiне оң әсер етедi. Эстроген тромбоциттердiң жентектелуiн басылады, ал андроген троб жасауды және эритроциттердiң жентектелуiн күшейтедi. Әйел еркекке қарағанда қанды көбірек жоғалта алады [12, 13, 14, 15, 16, 17].
17 - 18 жастарда Әйел ағзасы биологиялық жетiледі, 12 - 14 жаста бiрiншi етек кірі пайда болады. Етек кiр циклы келесi фазаларға бөлінедi:
1. (етек кiр фазасы) фолликүлдердiң дамуын фолликулин - кезеңi.
2. Овуляцияның овуляция - кезеңi.
3. (етеккiр алды фазасы) сары дененiң дамуын (фаза өзгеру) лютеин - фазасы.
4. Етек кiр сары дененiң - жоғалуы.
Көп жылдық зерттеулерге негiздей, ғалымдарды қатар барлық спортшыларды етек кiр функциясын ағудың сипаты 4 топқа бөледi:
1. Бiрiншi тобы сол көңiл-күйі жақсы (барлық спортшылардың жартысы) және жалпы жақсы күй бар болған сияқты жатады, (функционалдық сынамалардың көрсетулерiне арналған).
2. Екiншi тобы спортшының шамамен үштен бiрiн құрайды. Етек кiр фазасын кезеңге онында сұйылтылған синдром әлсiздiк, шапшаң шаршағыштық, ұйқышылдық, көңiлсiздiк жаттығуға араласа басым болады. Қан қысымы, қалыпқа келу кезеңнiң ұзарты функционалдық сынамалардан кейiн әдiл төмендетуi байқалады, алда спорттық нөтижелердi елеулi нашарлау.
3.Гипертониялық синдромның басымдылығымен спортшысы бұл - (5%) үшiншi тобы: көтерiлген долылық, сезiм қысылу-қымтырылу, iш, бас ауыруы, мазасыз ұйқы ауыру астында. Әдiл: ЖСЖ жиiлену және қан қысымы жоғарылау, әсiресе ең жоғары. Спорттық нөтиже онда жиi жоғары кәдiмгi.
4.Етек кірның уақытына аурудың барлық белгiсi дамыған спортшы, уланудың ұқсас оқиғаларына бұл - -шы (5% ) төртiншi тобы: буындар, бұлшықеттердегi, мазасыз ұйқы, жалпы дiмкастық, лоқсу, сырқырама.
Әдiл: ЖСЖ және тыныс алулар жеделденедi, қан қысымы немесе мөлшерде, немесе. Тән болып көрiнедi онда, өмiрлiк функциялардың кейбiр көрсеткiштерiн төмендеу етеккiр алды және етек кiр күндерi бiрiншi үш циклдадан айналымға қайталанбаған топтарының спортшыларында тексерiлген.
Бастапқы дайындықтың кезеңiндегi жаттығу процесiн жеке бағдарламалар (ұзақтық ОМО және онының жеке фазалары) тобына керек-жарақ , тәуелдiлiкте әртүрлi орынды дайындалу [18]. Зерттеулердi көпшiлiк овариаль - етек кiр циклының фазасын жаттығу процесiн құрута керек ескерiлгенiн туралы дәлелденедi. Циклда годан күнге дейiн Выяснено (овуляцияның уақытына ) әйелде лютеиниялайтын (ЛГ) гормонның шығуы артады және (ФСГ) фолликуланы гормоны. Ағза мынау кезеңге әлсiзденедi және жаттығу процесi жекелену керек. (8 - 10 күндерге) циклдың аяғына (сары дененiң өнiмi) - прогестеронның басқа гормонының шығуы, көңiл-күй жаксарады, және жаттығу жүктемелерi мынау кезеңге көлем бойынша сияқты артуға болады, осылай және қарқындылыққа арналған[19,20]. Әйелдiң көпшiлiгiнде етек кiр фазасына ЖСЖ 5 - 15 минсоққыге артады. Ең жоғары iс жүзiнде, өзгертпегенiнде емес, 10 - 15 мм рт артқан. Етек кірдің алғашқы күндерi систола және қанның минуттық көлемдерi азая алады, PWC170 шама төмендейді. Етек кірдің аяғында, АД төмендетедi, тамыр баяулатады және тыныс алу, қанда гемоглобинның және эритроциттердiң саны азаяды. Сау, жаттықтырылған көптеген әйел және қыз, етек кірдің уақытында спортқа, жұмысқа жарамдылығы төмендеп қана қоймайды, сонымен қатар олар жақсы спорттық нәтижелер көрсете алады. Дегенмен бұны жаттыққанын бiлдiрмейдi, және етек кiр кезеңiнде жарысқа қатыса алу мүмкiн. Жаттығу процесiн жетiлдiруде бүркемелi резерв, әр түрлi бағыттылықтың жүктемелерi тасымалдағыштыққа ықпалы тиюуы мүмкiн болмаған овариаль - етек кiр циклының әр түрлi фазаларында ағзаның қызмет етуiнiң өзiне тән биологиялық ерекшелiктерiн анықтауда жатады. Өткiзiлген жоғары саралаудың спортшыларын кешендi көп жылдық тексерулер келесiні көрсеттi:
:: спортшы - әйелдердiң жалпы және арнаулы жұмысқа жарамдылығы ең үлкен етек кiр және циклда фазалар постовуляторнойға, ең төменгi етеккiр алды. Төменгі жұмысқа жарамдылық және овуляцияның фазасында;
:: спортшылардың МЦ бойындағы әр түрлi жұмысқа жарамдылық тыныс алу, қан айналымы, оттегiнiң тұтынуын қарқындылықпен ауыстырыла шарттасылған қанның тыныс функциясы, ағзаның оттек режiмдерi, атқарылған жаттығуды оттек құнымен өзгерiске қатысты;
:: ағзаның вегетативтi функцияларын ең кiшi үнемдiлiк ширыққан дене күш жүктемелердi орындауда овуляторлық, етеккiр алды тән және циклда етек кiр фазаларымен. Функцияларды жоғары үнемдiлiк етек кiр сипатталады және фаза циклда постовуляторнаясы;
:: ОМО бойындағы спортшы психикалық күйдi өзгертедi;
:: етек кiр және фаза циклда постовуляторнаясы даму үшiн күш, шыдамдылықтың шапшаңдығының дене қабiлеттердiң спортшыларында оңтайлы;
:: етеккiр алды және әйел ағза етек кiр фазаларымен иiлгiштiктiң дамуына бейiмдеген.
Спортшыларды қалпына келтiрудiң процестерiн ағудың шапшаңдығы дене күш жүктемелерден кейiн жоғары етек кiр және циклдің қалған фазаларымен салыстыру бойынша фазалар.
Постовуляторной ширыққан бiрдей дене күш жүктемелерiне спортшыларын ағзаның бейiмделген реакциялары қорыта келгенде және циклда етек кiр фазаларына, (етеккiр алды, етек кiр және овуляторлық) физиологиялық кернеудiң фазаларымен салыстыру бойынша[8 ]. ОМО-тың әр түрлi фазаларында спортшы - әйелдердiң ағза гормон фонын өзгерiсі, олардың белгiлi психоэмоциялық күйi шарттайды, тiптi бейiмдiлiкке дайын болу олардың жанында қоршаған ортада бағыттауға әсер етедi және жоғары нәтижелердi жетiстiк үшiн қажеттi тактикалық әрекеттi тиiмдi орындау[21]. Зерттеулердi нәтижеде дәлелденген жаттығу жүктемелерiн мөлшерлеу үшiн ғана емес биологиялық белгiлердi маңыздылық, бiрақ және жаттығуларды қаражаттың таңдап алуы үшiн. Бейiмделудiң процесiнде құрылымдық жатады және ағзаның функционалдық қайта құруы, сондықтан жаттығу процесi әр жеке спортшының жеке ерекшелiктерiн есептеумен жүргiзiлуi керек. Сол, әйел құрамның жаттығу процесiн индивидуәлизацияның жанында әйел ағзаны қозғалыс қабiлетi қимыл жеке болатынын негiзге алсын, бiртұтас табиғи - әлеуметтiк оқиға өз бетiмен, өзiне тән табиғатында меншiктi бiрегей қайталанбас . Әйелдiң қазiргi кезеңiнде мiндеттi шарттардан спорттық дайындық, сондықтан бiрi қызмет әр түрлi қозғалыс режiмдерде орташа атқарылатын жаттықтыратын әсерлердiң шамаларын оңтайлы ара қатынасты анықтау болып көрiнедi және ОМО әр түрлi фазаларда әйел ағзасы жұмысқа жарамды болған.
Соңғысы әйел ағзаны өзiне тән биологиялық ырғақты әр фаза үшiн жеке анықтау керек болатынын жобаланады, және жаттығу жүктемесiнiң құрамдастары тиiмдi.
Талдау және әдебиетті жиынтықтау ғылыми-әдiстемелiк (1-шi кесте) бiлiктi спортшыларды сұлбаның түрiнде даярлықта индивидуәлизацияның қағидасын өткiзудiң әдiснамасын таныстыруға рұқсат бередi [22].
Авторларды көпшiлiктiң зерттеуi (шыдамдылық, күш, шапшаңдық) дене қабiлеттердi көпшiлiктiң өсiмiнiң қыздарды екi жылда ертерек бақылағанын туралы куәландырылады, олардың құрдастары ұл бала.
Қыздың көп жылдық даярлығының кезеңдерi, мынаған байланысты, көлем және қолданылатын жүктемелердi қарқындылық даярлықтан айтарлықтай ерекшеленуi керек. Ескере отырып қалыптасудың кезеңiне ағзаның жүйелерiн қалыптастыру овариаль - уәжсiз жоғары дене күш жүктемелердi қолдану не әйелдiң бала туғызатын функциясын недәуiр мөлшер мүмкiн бұзылатын, да спорттық нөтижеге терiс әсер ететiн етек кiр циклдасы.
Маңызды факторлардың есебі
Жарыстық процесс
Бақылау жүйесі
Жүйке жүйесінің типологиялық ерекшеліктер қасиеті
Ағзаның морфологиялық және психологиялық ерекшеліктері
Әйелдің айырықша биологиялық циклінің ерекшелігі
Денелік дайындық
Техникалық дайындық
Жарыстық іс әрекет
Психологиялық дайындық
Тактикалық дайындық
Жарыстық іс әрекет
Спортшының жағдайы
Жаттықтыру және жарыстық жүктеме
Жаттықтыру процесі
Жаттықтырудан тыс іс әрекеті
Жаттықтырушы әрекетті ұйымдастыру және өзара байланысы, тарату
Спортшылардың жағдайының жүктеме көлемі бағытылықтың адекваттылығы
Қалпына келтіру шаралары. Тағам. Педагогикалық, психологиялық фармакологиялық әрекеті. Сыртқы ортаның факторы.
Маңызды факторлардың есебі
Жарыстық процесс
Бақылау жүйесі
Жүйке жүйесінің типологиялық ерекшеліктер қасиеті
Ағзаның морфологиялық және психологиялық ерекшеліктері
Әйелдің айырықша биологиялық циклінің ерекшелігі
Денелік дайындық
Техникалық дайындық
Жарыстық іс әрекет
Психологиялық дайындық
Тактикалық дайындық
Жарыстық іс әрекет
Спортшының жағдайы
Жаттықтыру және жарыстық жүктеме
Жаттықтыру процесі
Жаттықтырудан тыс іс әрекеті
Жаттықтырушы әрекетті ұйымдастыру және өзара байланысы, тарату
Спортшылардың жағдайының жүктеме көлемі бағытылықтың адекваттылығы
Қалпына келтіру шаралары. Тағам. Педагогикалық, психологиялық фармакологиялық әрекеті. Сыртқы ортаның факторы.
1 сурет - Врублевской Е.П. бойынша білікті спортшылар дайындығында жекешелендіру қағидасын тарату кестесі
4.1 Денелік жүктемелерге спортшылардың бейiмделуі
Жоғары жетiстiктердi спортта дене күш жүктеме ағзаны барлық резервтiк жүйелердiң ең жоғары жұмылдыру талап ететiн қысылтаяң жағдайлар сияқты қаралады. Айғақсыз қолдануда денелік және психикалық жүктемелер осы шаққа жоғары класты спортшыларын жаттығу процесiн, денсаулық үшiн белгiлi тәуекел пайда болады. Әйелдiң ағзаның бейiмделуiн баға ағзаның функционалдық жүйелерiне келеңсiз айтқан жылма-жыл өседi. Бөлiк бейiмделу баға болып көрiн спортшыларды қайта жасау жүйеде кемiткен, онда етек кiр циклының бұзуы бар. Медициналық әдебиетте спортшыларды бала туғызатын функцияны бұзу туралы мәлiмет жеделтеді. Бұл жаттықтырушы және спортшыларды ойландыруы керек. Ұқсас предменопаузының аталатын фазаның өмiрдiң кезең сайысшы әйелiнде басқа симптомдарды желкелiк, климакстен мынау бұзуларды симптомдары. Циклдiктiң жасына байланысты бұзуын - синдром Предменопауза және овуляторлық қызмет аналық без менопаузаның шабуылына кейбiр әйел алдында болады. Етек кiр циклының бұзуы, мынау өзiне тән биологиялық ырғақ жиiрек барлығы әйелде, өз спорттық ашық кенiш бастайтын спортшыларда пайда болады, және шыңға өз спорттық ашық кенiш отырған жоғары кластардың спортшыларында. Жанында мынау оның ырғақтылығын өзiндiк етек кiр айналымына жиiрек барлығы бұзылады, онда тек ановуляция түрiнде, ал егер ол сақталынады. Үлкен дене күш жүктемелерге, спортшыларды қайта жасау жүйенi ановуляция күйi олардың адаптативностию жоғары деңгейде, жүйелi түрде бұлшық ет қызметтi нәтижеде қол жеткiзген, есептеу керек, предменопаузы кезеңмен тәрiздестiгi арналған, және мөлшер және аурумен. Мөлшерiмен бұл бейiмделу қалыпты сол себептi, қоршаған ортаның әсерлерге ағзаның бейiмдiлiк, үнемi қолданыстағы процесi. Овуляциясыз цикл және бiрi бұл - - оның толық жоғалуы күйселіс жағдайларына, шектi денелік және психикалық жүктемелермен әйелдiң бейiмделгiштiгiнiң серпiлт.
Көлем бойынша орындауда шектi және қажеттi қозғалыс аппараттың жұмысқа жарамдылығын деңгейдi қамтамасыз ету үшiн спортшы қарқыны бiр ағзаларда денелік жүктемелер болатындарды функционалдық резервтердiң ағзасында көпшiлiктi жұмылдырады. Өз резервтері ғана емес мынау (қозғалыс аппарат) үстемдiк жүйеде жұмсалады, бiрақ және (ас қорыту мүшелерi, несеп шығару, иммундiк жүйе) қимыл кесiмдерде тiкелей қатысу басқа жүйелердi резервтер қабылдамайды. Мынау жүйелердегi қан ағу, ол айтарлықтай төмендетілген заттың қалыпты қызмет ету қуатқабылдау және оттегi үшiн қажеттiң бәрiн ала алмайды. Функционалдық резервтердiң қайта бөлуiнде болады: жұмыс iстейтiн бұлшықеттер жүйелердi функционалдық резервтер өз резервтерге , қосылып алынады, сан том және бұлшық ет қызметте қайта жасау, бос емес тiкелей. Және ағзаның гомеостазының қарқынды денелік жаттығу күйi нәтиже бұзылған қалпына келтiру бағытталған қалыпты физиологиялық процесс .
Қорыта келгенде, елеулi дене күш жүктемелердi орындауда, ағзаның адекватты функционалдық күйi, етек кiр циклының бұзылуы спортшының ағзасының күйдiң патология алды белгiлi болып көрiнедi, бiрақ осылай ағзада гомеостаздың күйi жұмысты тоқтатуынан кейiн белгiлi кезең арқылы кешiк бiрыңғайлайтын спорттың облыс жұмыс iстейтiн көп мамандар есептеген ауру емес. Белгiлi жай, емес бұл - - ағзаның қалыпты күйi, оның қызметiнiң оңтайлы күйi ғана емес, және патология алды күйі өздiгiнен реттелудiң меншiктi жүйелерiн көмектiң жанында оның жоюының мүмкiндiгінің шарты. Онда уақыт спортшының теңбе-тең емес функционалдық күйiне жаттығу жүктемелерiнде, етек кiр айналымымен байланған күй патология алды ұзақ жоқтық байқалатын - ауруға патологияға айналуы мүмкiн, ал онда және овуляцияның және етек кір толық тоқтатылуында, спортшының бала көтеру функциясынан айырылуы мүмкін. Сондықтан қайта жасау жүйенi қалыпты күйдiң бұзуларына, спорттық қызметтiң әсерiмен етек кiр циклының ағуын сипат өзгерiстерге қатысты әйелде және апару керек. Мынауға байланыста жаттығу ырғақтардың кезеңдерi жұмыс алды қалпына келтiргiш қаражаттармен ағзаға әсердiң тиiстi тактикасын жоспарлау керек. Бұл үлкен дене күш жүктемелерiне бейiмделу жоғарғы спорттық дәрежелі спортшыларында, жүйе бұлшық ет қызмет қатыспайтын қатарларының функционалдық мүмкiндiктерiн төмендетуi бiрiншi ретке және әйелдiң барлығы қайта жасау жүйесi бұрын - қалжырататын бұлшық ет қызметтiң жанында орыны әйелде тар. Дене күш жүктеме етек кiр айналымы қарқындылықтың төмендеуде өз қалпына келуге, үрдiске ие болады. Дәрi-дәрмекпен емi және етек кiр циклының қалпына келтiруiнiң басқа тәсiлдерi барлық жағдай жүргiзiлу керек, патология алды күйі жалғасады және көлемнiң елеулi төмендетуiнен кейiн және жаттығу процесiн қарқынды болады[23, 24, 25].
ОМО әр түрлi фазаларда кәдiмгi шарттарда гормон әрекеттiлiгiн қайта құру ғана емес болады, бiрақ және ағзаның барлық жүйелерiн функционалдыық күйдi өзгерiс. Алды етек кiр және етек кiр фазасы, ал да овуляторлық күндерде зерделi және денелік жұмысқа жарамдылық атқарылатын жаттығуды функционалдыық құнды төмендетiп, жоғарылатады, физиологиялық күйзелiстi күй пайда болады.
Эритроциттердiң шоғырлануының кемiтуi және ОМО-тың І фазасында гемоглобин қанның оттек көлемі және тиiсiнше ағзаның аэроб мүмкiндiктерi төмендейдi. Жүктеменiң жанында артық кәдiмгi жүрек соғуларды жиiлiктi және тыныс алуды жоғарылатады. Бұлшық ет күшi, шапшаңдық төмендетедi иiлгiштiк және шыдамдылық жақсарады. II фазада эстрогеннiң қанында қорлану ағзаның функциясын бiрыңғайлайды, орталық жүйке жүйесi, тыныс және жүйе шын көңiлiмен-тамыр алуды қызмет етуге оң беделiн салады; натрий, азот және сұйықтық -- фосфор сүйекте және кальций ағзада бөгеледi. Қозғалыстың автоматтандырылу жеңiлденедi. Ағзаның жұмысқа жарамдылығын жоғарылатады. Қанда эстрогеннiң шоғырлануын III фазада, ал жоғары емес прогестеронның деңгейi тағы төмендетедi. Негiзгi айырбасты шамалы құлайды. Эозинофилдардың саны 50%ке төмендетедi. Жұмысқа жарамдылық төмендетедi және атқарылатын жаттығуды функционалдық құнды жоғарылатады, оттегiнiң жұмыс таралуының ең жоғары шамаларын бақылайды. Прогестеронның көтерiлген шоғырлануының фонында ІV фазада айырбас процестерiн деңгейдiң жоғарылауында және жұмысқа жарамдылық қайта болады. Барлық жыныстық гормондардың қанында шоғырланудың V фазасында төмендетедi және (қалқанша бездiң гормоны) тирозина сан артады. Орталық жүйке жүйесiн қозғыштықты жоғарылатады. Симпатикалық жүйке жүйесi тонустың басымдылығының нәтижесiнде жүрек соғудың жиiлiгi артады және тыныс алу, ыдыстарды қушықтайды және қан қысымын жоғарылатады. Бауырда гликогеннiң мазмұны азаяды, ал қанда жүзiм қантының шоғырлануын жоғарылатады және кальций. Қалқанша без активизацияның нәтижесiнде және шоғырлану тирозина бойы айырбас процестерiн ағзада деңгейдi жоғарылатады. Қанда өс эритроциттердiң мазмұнию және гемоглобин. Естiгiштiкт және көруі нашарлауы белгiлейдi. Әйелдiң көңiл-күйiн өзгерту iш, белге, бөктерiншекте, бас ауыруы ауыруды дiмкастыққа шағымдану мүмкiн тәбеттiң нашарлауы, шаршағыштық, лоқсу, адасуы көрiнiп қалады. Жұмысқа жарамдылық төмендейді.
Қорыта келгенде, жұмысқа жарамдылық ОМО-тың әр түрлi фазаларды көлеңденiң ағзаның функцияларының қайта құруларынан бағынышты болады: I, III және V фазалар функционалдық күй азады және зерденi төмендетедi және денелік жұмысқа жарамдылық, атқарылатын жаттығуды функционалдыық құнды жоғарылатады және физиологиялық күйзелiс пайда болады, ал жұмысқа жарамдылық ОМО IV фазаларда жоғарылатады.
2 сурет - овариаль - етек кiр циклының әр түрлi фазаларында және жаттығу ырғақтары әйел ағзасының жұмысқа жарамдылықтың әр түрлi көрсеткiштерiнің өзгерiсі
Дезавт. -- қимыл дағдыларды дезавтоматизация.
ЖСЖ жүрек соғысының жиiлiгi -- жұмыс өзгерiстерi туралы және оттегiнiң тұтынуы.
Т°С -- дененiң ректалды қызуының динамикасы.
Слиз. -- сiлемейлi жатырдың iсiнуі.
Коорд., Күш, уақыт, қател. нақты. -- үйлесiм, бұлшық ет күшiнiң көрсеткiштерi, реакция уақыты және қимылдардың дәлдiк қатесi
Жат. -- жаттығу микроциклдары. I, 2, 3 -- кәдiмгi микроциклдар, 4 -- арнаулы микроцикл; I - V - фаза ОМО.
Спорттық шеберлiктiң жоғарылауы үшiн, ОМО жалпы ұзақтығы маңызды болды, нақты ағзаға тән. ОМО оңтайлы ұзақтықтар 28 күн есептейдi, ал жағымсыз -- 36 -- 42 күн және 21 күннен кем.
4.2 ОМО уақытқа спортшыларын кардиореспираторлық жүйесiне дене күш жүктеменiң әсері
Спортшыларды ағзада етек кiр кезеңiн уақытқа шын көңiлiмен қан -тамыр, жүйке, эндокрийнды, түзiлу жүйелердi жақтан өзгерiсiнде болады. Постовуляторды және етек кiр фазасы, тыныс алудың және қан айналымы функцияларын бейнеленген үнемдiлiктер сипатталады, ал да өзiне тән метаболиялық реакциялармен бейiмделген. Ең үлкен күштiң қарқындылық фазаларда өкпе ауа тазартудың кiшi шамаларымен тыныс көлемiне қатысты үлкенiрек көбеюде және тыныс алудың кiшiрек жиiлiгi сипатталады [26].
Функционалдық өзгерiстердi спортшыларды ағзада объективтi зерттеп отыру көкейкестi болып көрiнедi. Спортшыларды ағзаның функционалдық күйiн жиi қолданылатын бағалау белгiлерiне, спортшыларды әзiрлiктiң деңгейiн тура бейнелейтiн кардиореспираторлық жүйесiн қызмет етудiң параметрлерiне жатады, немесе басқа жүктеме немесе ағзаның қалпына келтiру деңгейі туралы оның орындауынан кейiн куәландырылады[27].
Өткiзiлген зерттеулерде жоғары бiлiктi спортшыларды бiртектi тобында жұмысқа жарамдылықтың сипаттамасы жеке ауытқулар елеулi өрiсi болатыны анықталған. Ең үлкен жеке ауытқулар жүрек ауытқуларын ең жоғары жиiлiк бойынша белгiленген кiшi ауытқулары тыныс алудың жиiлiгi бойынша белгiлейдi. Қорыта келгенде, әр спортшы үшiн өзгерiстердi белгiлi өрiсте болады және дене күш жүктемелердi әсердiң артықшылықты бағыттылықтарынан бағынышты болған көрсетiлген параметрлердi нормативтi ырғақ. Мынау түсiнушiлiктердi негiзде кардиореспираторлық жүйесiн бейiмделудiң сипатына бағытталған әсерлер мүмкiн. Шын көңiлiмен аралығында белгiлi, тамыр және тыныс жүйелерiмен өзара байланыста болады[28,29]. Бұл кардиореспираторлық жүйесi туралы ұсыныстардағы көрсетiлу табылды бұл ағзаның екi маңызды жүйелерiн функционалдық бiрiктiру, жауапты оттегiнiң ағзасын жабдықтау. Соңғы жылдарда оттегiнiң ең жоғары тұтыну айқын анықталды, және жүректiң абсолюттiк көлемiмен жоғары корреляциялық байланыстылықта болады.
Кардиореспираторлық жүйесiн қызметтiң бағалауы үшiн мұндай жүрек қысқартуларын жиiлiкке оттегiнiң шама тұтынуы бөлiнуiнен өзiмен таныстыратын бөлiндi, оттек тамыр көрсеткiштi жиi пайдаланады. Орташа жүректiң шамалы үлкейтiлген көлемiмен спортшыларында, ең жоғары оттек тамыры осылай 18, 6, ал үлкейтiлген көлеммен спортшыларында - 28 мл. мынау деректер жоғары аэроб өнiмдiлiк спортшы, жүректiң үнемдi қызметтерiмен ерекшеленгенiн болжауға мүмкiндiк бердi. Жүрек қан-тамыр жүйесi спорттың циклдiк түрлерiнде әсiресе, спорттық жетiлдiрудi процестiң басқаруы үшiн жиi пайдаланады,.
Жұмысқа жарамдылықтың бағалауы үшiн PWC170-шi функционалдық сынаманы кең қолданылады . Тамыр соғу жиiлiгi сол сияқты 170 минсоққы) жүктеменiң жанында кардиореспираторлық жүйесiн оңтайлы қызмет етудi аймақтың басы өзiмендi мiнездеген дәлелденген[30]. Функционалдық жүйелерде өзiне тән өзгерiстер бiрдей емес[31].
Болмашы бұлшық ет күшiне тiптi шапшаң мән беретiн ағзада физиологиялық жүйе ең, жүйе шын көңiлiмен-тамыр болып көрiнедi[32].
Гомеостаз қолдайтын ең маңызды физиологиялық процестердiң - бiрi қан айналымы және нәрлi зат барлық органдар мен маталарларға жеткiзу қамтамасыз ететiн оттегiлер, иммунологиялық қорғаныштың процестерi және физиологиялық функциялар гуморалдiк реттеу. Төмен ЖСЖ-тың спортшыларға қарағанда бапсыз адамдарда және 50 - 55 минсоққықұрайды.
ЖСЖ-тың аралығында сызықтық тәуелдiлiкте болады және ЖСЖ ең жоғары жүктемелердi 50 - 90% тасымалдыанғыштық шектерiнде жұмыс қарқындылық бұлшық ет жаттығуы пропорционал шамалар артады. Жүктеме ЖСЖ одан әрi жоғарылауын процесте 160 - 170 минсоққы-шi 1000кгммин ЖСЖ тең болды жүктеменiң жанында ең жоғары шама 170 - 200 жетедi. Жүктеменiң одан әрi жоғарылауы ЖСЖ көбею ендi ере жүрмейдi. Қан қысымы старттың алдыында спортшыларында жоғарылатады, немесе жарысты алдыында ар жағында бiрнеше күн. Қан қысымына үш фактор әсер етедi:
:: ЖСЖ.
:: Тамырдың шеткi қарсылықты өзгерiсі .
:: Екпiндi көлемдi өзгерiс немесе қанның жүрекке шығуы.
Қанның екпiндi көлемiн жүктемеге өтуде (ҚЕЖ) тез артады және 5 - 10 минтарда ұзақтықтың қарқынды ырғақты жаттығуын уақытқа тұрақтандырылады. ҚЕЖ ең жоғары шама 130 минсоққы-шi ЖСЖтiң жанында бақылайды. ҚЕЖ одан әрi өсiм жүктеменiң көбеюiнде кенет азаяды, ҚЕЖтың ұзақ жүктемесiнiң жанында ендi артпайды. Қан айналымының деңгейi ЖСЖ есептеуге қосталады. Жүректiң функциясының бас көрсеткiштерiнiң бiрi (су болып қалдыы) қанның минуттық көлемiн шаманы болып көрiнедi. Дене күш жүктемелердi орындауда су болып қал күштiң қарқындылықтан бағынышты болған тұрлаулы деңгейге дейiн бiртiндеп үлкеедi, және қажеттi оттегiнiң тұтынуын деңгей қамтамасыз етiледi. Жүктеменiң тоқтатылуынан кейiн бiртiндеп су болып қал азаяды. Органдардағы қан ағу және дене күш жүктеменiң жанында матаны айтарлықтай өзгертедi. Қан ағудың интенсивтi түрде жұмыс iстейтiн бұлшықеттерiнде 15 - 20 өседi егер, қан айналымы жұмыс iстейтiн бұлшықеттердi оттегiде ең жоғары қажеттiлiктi қанағаттандыруды режiмге қайта құрулады. Байқауларды нәтижеде және зерттеу бол быть тұрақты жүктемелердi әсермен қуыстарды басылған кеңеймеде бол асқазан анықтал установитькен.
Миокардта патологиялық процестердi белгiлеу үшiн термин енгiз спорттық жүрек (1899) Генчен. Жоғары жұмысқа жарамдылықты қамтамасыз ету үшiн жүректiң ұлғаюы керек. Бейнеленген шыдамдылыққа жаттығудың жанында жүректiң абсолюттiк өлшемдерiн көбеюі. Спортшыларда бұл шаманың - 1010 см3 құрайды, аз белсендi адамдарда 740 см3. Дегенмен жүректiң көлемiн ұлғаюы және компенсаторлық гипертрофия - аударылатын оқиғалар. Жүректiң көлемi жүйелi түрде жаттығуларды тоқтатылудан кейiн бiртiндеп азаяды. Жүрек қысқартуларын үлкен жиiлiк, кiшi систола және минуттық көлемдер кiшiрек аэроб өнiмдiлiктi себеп қызмет етедi. Осылай оттегiнiң спортшылар емес ең жоғары тұтынуында 20 - 30%ке кем, бiрақ және тiптi көрсеткiш спортшылар емес асып түседi, қарағанда еркектерде, онда ғана сияқты уақыт МПК-тың таңдаулы спортшыларында кем жаттықтырылған еркектердiң көрсеткiштерiмен үйлеспейдi. Әйел - спортшыларда морфологиясының көрсеткiштерi жүректiң, қабырға қалыңдық, көлемнiң, жүректiң екпiндi шығу, қысқарту функция, өнiмдiлiгi жоғары, (10 жүректiң массасы кем - 15%, қуыстың көлемi 20 - 25%ке) спорт айналыспаған әйелде қарағанда, еркектерде қарағанда кем. 16 - 17 жас волейболшылардың жаттығу жүктемелерiн тамыр соғу құнды талдау жүйе ширыққанырақ реакция шын көңiлiмен-тамыр көрсеттi және ең жаман жұмысқа жарамдылықтың жанында бiрдей жаттығу жүктемелерiн биiгiрек құнды.
Гемоглобинның шоғырлануының үлкен жүктемелерiнде төмендейдi - ЖДД арналған екпiндi жаттығу микроциклдарын процесте, және жарыс алдындағы кезеңге жоғарылатады. Гемоглобинның шоғырлануының жоғарылауы қанның оттегі көлiк функциясын жоғарылау үшiн қуатты резервтердiң жасауына мүмкiндiк туғызады және жүрек үнемдi жаттығудан астам мүмкiндiк туғызады.
Жүйелi түрде ширыққан бұлшық ет қызмет жүктемелердi спорттың таңдамалы түрiнде ерекше , бейiмделуді қамтамасыз ететiн ағзадарға қарсы реакцияларды кешен шақырады. Жүректiң ырғағын жасына байланысты эволюцияны зерттеу және оның вариациясы бар болуы қатыстырылғандықтың дәрежесi туралы дерек осылай күмәнсiз қызығушылық өзiн таныстырады, және спорттың әр түрлi түрлерiмен жүйе қызметтiң реттеуiнiң деңгейлерiн әрекеттiлiктiң ырғағы шын көңiлiмен-тамыр iстерде, сан том машықтанғандықтың деңгейiнiң таңбалауыш бола алады әжептәуiр қайшы функционалдыық сынамаларда. Әсермен шапшаң - жүктемелердiң күштік 14-16 жастағы спортшыларында (50%) эукинетический қалыптасады және қан айналымының (37,5%) жоғарғы кинетикалық түрлерi, (62, 5%) қалыпты және жүйе қызметтiң (37, 5%) артық вегетативтi қамтамасыз етуi шын көңiлiмен-тамыр. Жүректiң ырғағын реттеудiң орталық кескiнiн басымдылық және өте төмен жиiлiктi ауытқуларды салыстырмалы қуаттың жоғары мағыналары бейiмделген тетiктердi кернеу спортшыларда бейнелеп көрсетедi. Қан айналымының айналымын эукинетического басымдылық жүйе жоғары деңгейлi функционалдыық күй жүрек-тамыркелтiредi [33]. Iстерде сауықтыру аэробикасымен кейбiр физиологиялық көрсеткiштер өзгертедi.
Зерттеулер нәтижесiнде эксперименттiң аяғына таман ЖСЖ-тың бойында аэробика айналысып жатқан жылдарының қыздарды анықталды өкпелердi өмiрлiк көлемі көрсеткiштерiн 16 минсоққы, мағынада не азай дене күш жүктемелердi процесте жүрек бұлшықетiн машықтанғандық жоғарылайтынын туралы сөйлеген 1,1л-ге не үлкейт, және тыныс жүйесiн қызмет етуін жақсартты[34].
Қан айналымы жүйелерiмен спортшыларды тәннен тыс тыныс алуды функцияның зерттеуi функционалдық және оның резервтiк мүмкiндiктерi бүтiн бағалауға рұқсат бередi. Ауа тазартудың бойы қарқынды жүктеме шарттарында жұмыс iстейтiн бұлшықеттердi анаэробизмом өзi тiленедi. Бұлшық еттерiн жаттығу тыныс және өкпелердi ауа тазартудың көбеюiмен тыныс алуға қуаттың шығындары үлкенiрек дәрежеде, тыныс алудың минуттық көлемi өседi. Бұлшықеттерiн жаттығу тыныс жолдарында қарсылықтың еңсеруiне жүрген белгiлi. Желдету баламасы, ЖСЖ, оттек тамыры дене күш жүктемелерде, және басқа көрсеткiштер күштiң қарқындылықтан тәуелдiлiктiң түзуiне өзгертедi немесе онының өсiмiн дәреже. Оттегiнiң жүктеме тұтынуы аяқтауынан кейiн бiртiндеп төмендетедi және бастапқы деңгейге, оралады. Негiзгi айырбасты деңгейі асыра қолданылады қалыпқа келу кезең оттегiнiң саны, оттек парызымен деп аталады. Жаттығудың аяқталуы арналған оттек қарызын өлшем күштiң шамасынан бағынышты болады және спортшының машықтанғандығы. Оттек қарызын максимум өлшемдi болып көрiнедi, аталатын анаэробтық қуат осылай. Жаттығудың басында оттек тапшылық дене күш жүктемелерге кардиореспираторлық жүйе , бейiмделумен байланыста спортшыларда кем.
Шаңғы жарыстарымен айналысқан спортшылардың әйелiнде, энергетика ресурстарды қалпына келтiру үшiн оттегi қажеттi. Оттегiнiң тұтынуын 3,3-3,8лмин құрайды. Және де оттегiнiң тұтынуы қызметтiң қауырттылығы пропорционалдық артады. Сирек терең тыныс алу орын ауыстыруда нашар қарқындылықпен мұрын арқылы және ауызбен минда тыныс алу 25 - 40 жиiлiгi бар. Жарыс тыныс алу уақытына (мин 50 - 80 тыныс алу) жеделденедi және ауызбен орындайды. Қимыл айналыммен тыныс кесiмi тығыз байланысқан, аталатын қимыл - тыныс таптаурыны осылай құрайды. Мынау тiркестер синхронды және асинхронды бола алады. Бiр тыныс айналымына бiр қимыл айналымға өзара байланыстың синхронды түрiнде сәйкес келедi. Өзара байланыстың асинхронды түрi екi нұсқасы болар едi: ал қимылдарды сан тыныс алу сан артық; қимылдарды сан тыныс алу сан кем. Арақашықтық арналған орын ауыстырулардағы шаңғышыда тыныс алудың синхронды түрi басым болады. Дегенмен шаңғышы өрмелеулерiнде көбею ЖСЖ тыныс алудың жиiлiгi, есептеуге өкпелердi ауа тазарту артады, тiптi синхронизацияның жоғалтуын бағамен. Жаттығу процесте асинхронды түрге тыныс алу , синхронды түрiнен өтудiң икемдiлiгi қайралады. Бiр жағынан тыныс алуын синхронды түрі тиiмдiрек, өрмелеулерде спортшы сияқты бiздiкiнiң ағзамызда салынған сияқты асинхронды түрі тиiмдiрек пайдаланады.
Бұлшық ет жүктемесiнiң жанында анаэробтық энергия өнiмiнiң тетiктерiн қосудың мезетi, бас орынның арасында спортшыларды денелік дайын болу айналысқан әр түрлi жағдайлардан бағынышты болады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz