Сырдария өзен аңғарының су ресурстарын қорғау

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 54 бет
Таңдаулыға:

АННОТАЦИЯ

В данном дипломном проекте рассмотрены вопросы защиты
ресурсов

Сырдарьинской реки на крае Казахстана.В первом разделе говорится применение
ресурсов Сырдарьинской реки и нынешнее состояние, во втором разделе
рассматривается использование и сохранение ресурсов воды. В третьем разделе
рассматриваются руслы реков и улучшение состояния согласно мере защиты
воды,проведен анализ оценки хозяйственного расчета воды.
Также рассмотрены вопросы экономической целесообразности и
безопасности жизнедеятельности.

ANNOTATION

In this degree project questions of protection of resources of the Syr-Darya river
on the region of Kazakhstan are considered. In the first section application of resources
of the Syr-Darya river and a present state is told, in the second section use and
preservation of resources of water is considered. In the third section rusla of rek and
improvement of a state according to a water measure of protection are considered, the
analysis of an assessment of cost accounting of water is carried out.
Questions of economic feasibility and health and safety are also considered.

АҢДАТПА
Бұл дипломдық жобада Қазақстан аймағындағы Сырдария өзен аңғарының
су ресурстарын қорғау мәселелері талқыланды. Алғашқы бөлімде Сырдария өзені
су ресурстарының қолданылуы мен қазіргі жағдайы айтылса, екінші бөлімде
заман талабына сай су ресурстарының қорғалуы мен қолданылу жағдайоары
қарастырылды. Үшінші бөлімде өзен аңғары мен оны жетілдірудің экологиялық
сауықтыру жағдайы бойынша суды қорғау шаралары, су шаруашылық есептері
секілді бағалауларға талдау жасалынған.
Сонымен бірге, дипломдық жобада экономикалық және өмір тіршілігінің
қауіпсіздігі бөлімдеріндегі сұрақтар қарастырылған.
АҢДАТПА
Бұл дипломдық жобада Қазақстан аймағындағы Сырдария өзен аңғарының
су ресурстарын қорғау мәселелері талқыланды. Алғашқы бөлімде Сырдария өзені
су ресурстарының қолданылуы мен қазіргі жағдайы айтылса, екінші бөлімде
заман талабына сай су ресурстарының қорғалуы мен қолданылу жағдайоары
қарастырылды. Үшінші бөлімде өзен аңғары мен оны жетілдірудің экологиялық
сауықтыру жағдайы бойынша суды қорғау шаралары, су шаруашылық есептері
секілді бағалауларға талдау жасалынған.

Сонымен бірге, дипломдық жобада экономикалық және өмір тіршілігінің
қауіпсіздігі бөлімдеріндегі сұрақтар қарастырылған.

Мазмұны

1.

Сырдария өзені су ресурстарының қазіргі жағдайы мен

қолданылуы
1.1 Су шаруашылық ауданының табиғи-климаттық шарты

1.2 Судың ластану көздері. Су тұтыну мен судың бөлінуі
1.3 Су сапасының мониторингтік жүйесі
2 Келешекте және экономика саласында заман талабына сай су
ресурсының қорғалуы мен қолданылуы
2.1 Су ресурсы қолданылуының жалпы көлемі
2.2 Экономика саласының дамуы мен қазіргі жағдайы
2.3 Арал теңізінің экологиялық жағдай мен Аралдың табиғи
жиынтықтарының біртіндеп азаюы.
3 Есептік бөлім
3.1 Су шаруашылық есебі
3.2Су ресурстары қолданылуының жалпы көлемі
3.3 Биологиялық тазарту
3.3.1 Регенераторсыз аэротенк-араластырғыш есебі
3.4. Өзен аңғары мен оны жетілдірудің экологиялық сауықтыру
жағдайы бойынша суды қорғау шаралары
4. Өмір тіршілік қауіпсіздігі
4.1. Жұмыс бөлмесіндегі ауа алмасу жүйесіне есеп жүргізу
4.2 Стансаның диспетчерлік бөлмесіндегі жасанды жарықтануға
есеп жүргізу
5 Су қорғау шараларының эколого-экономикалық тиімділігін
бағалау
6. Қорытынды
7. Қолданылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Өзен бассейнінің шаруашылық және табиғи даму жүйесінің стратегиялық
қолданылуына байланысты су ресурстары Қазақстандағы лимиттеуші ресурс болып
табылады.
Негізгі қаржы салу суландыру жүйесін ұйымдастыруға, су шаруашылық және
су қорғау шараларына, өзен бассейнінде су ресурстарын рационалды қолдануға және
экологиялық жағдайды жақсартудағы мүмкіндікке, экономика саласында сумен
қамтуды жақсартуға, сонымен қатар инженерлік орнатулар мен қондырғыларға
бағытталады.
Ұйымдастыру пайдасы және сушаруашылық жинақ негізгі қорының қайта
өңделуі, өзен бассейні жер-су ресурсы жүйесінің қолданылуындағы алғашқы
өзгеріс қатты маңызды.
Бұл мәселенің негізгі шарттарының табысты шешілуі құрамдық қарастыру
Главным условием успешного решения этих задач является комплексное
рассмотрение с учетом взаимного влияния и обусловленности отмеченных
проблем с целью обеспечения прогрессивного развития природно -хозяйственных
комплексов в бассейнах рек и регионах на основе оптимизации распределения и
использования воды.
Көрсетілген бір шумақ мәселе Сырдария өзенінде көп кездеседі. Су
ресурстарына рұқсат етілген залал, рационалды қолдану сұрақтарымен және

іргелес тәуелсіз мемлекеттер
арасындағы суды бөлу стратегиясымен

байланысты.
Басқа жағынан қарағанда көп сулы жылдар максималды гидротехникалық
құрылғылар арқылы су шығынын өткізу мәселесін туғызады . Сырдария өзен
аңғары сағасының максималды шығыны табиғи процестер негізіне, ал кейб ір
жағдайларда мемлекеттер арасындағы келліссіз әрекеттер негізінде орын алады.
Сондықтан, Сырдария өзенінің суқорғау шаралары, трансшекаралық өзен
аңғарларының су бөлу тұжырымдамасы, сонымен қатар максималды су
шығынының өтуі, Қазақстан Республикасы үшін табиғи немесе жасанды
процесс ретінде қалыптасуы айрықша белсенді мәселе болып табылады.

1. Сырдария өзені су ресурстарының қазіргі жағдайы мен
қолданылуы
1.1 Су шаруашылық ауданының табиғи-климаттық шарты

Қарастырылып отырған бассейн шекарасы өзіне Сырдария өзен аңғары
ағыстары мен ҚР шекарасындағы Арал теңізінің бөлігін қосады. Сырдария өзені
өзінің бастауын Ферғана аңғарынан алып, Нарын және Қарадария өзендеріне
дейінгі аралықты қамтиды. Өзеннің жалпы ұзындығы бастауынан сағасына дейін
2212 км, соның ішінде Қазақстан шекарасында 1746 км қамтиды [1]. Қазастан
шекарасында өзеннің жоғарғы бөлігі үш ағысыты қабылдайды: Келес, Куруккелес
және Арыс. Одан әрі өзен ағыссыз аймақта ағып, жалпақ пішінмен көлемді сағада
жалғасын Арал теңізіне құяды. Сырдария өзен ағысында 93% бес ірі және оншақты
кішкене су қоймалары өзеннің өзінде және ағысында кездеседі.
Олар:Токтогүл,Чарвак,Андижан,Кайрак кум және Шардара.

Қазақстан аймағындағы Сырдария өзені бассейнінің картасы

Жедел континентальды климатты ауданда және шөлді аймақта, табиғи
шарттарда орналасқан теңіз, айналасына жеңіл әсер туғызатын қолайлы табиғи
алқап болды. Шаруашылық саласының әсерінен өткен жүзжылдың ортасынан
бері Арал теңізіне елеулі ықпал тиюде. Бұл өзгерістің негізгі көзі және дәл
ортасы болып Арал теңізі мен оның жағалық аудандары болып табылады. Теңіз
әсерінің негізгі формасы жер үстінде, сонымен қатар жағалық аудандарда таза
ауада да кездеседі. Бұл әсердің масштабы жыл мезгіліне, әр түрлі аудандарда
және әр түрлі климат элементтерінде бірдей бола бермейді.
Көп санды бағаларға қарап басты әсерлер деп теңіз деңгейінің ауа
ылғалдылығына әсері, жауындар, бұлттылық, термиялық құрылыс,атмосфера
қабатындағы жылдамдық және желдің бағыты жағалық ауданда 100 - 150 км

болуын айтады. Теңіз ауданының тез қысқарылуы мен көлемінің азаюы, оның
қосалқы жылуының бітуіне және жылу балансының өзгеруіне әкеп соқты.
Табиғи атмосфера қабатындағы , судың тартылуынан, күн радиациясы мен
жылулық сәулелену азайды. Орын алған процестердің бұзылуы әсерінен
атмосферада жылу және ылғал алмасу жазғы және қысқы температуралардың
қарама-қарсылық әсерінің өсуіне, мұзсыз уақыттың тоқталуына, ылғалды ауаның
азаюына әкелді. Сырдария өзенінің басты ағысы Қырғызстан аумағында

қалыптасады,бірен-сараң Өбекстан (жуық 15%)
аймағында және Қазақстан

(жуық 6%) шекарасында кездеседі.
Қазақстан шекарасында Сырдария өзенінің ірі ағысы болып Келес, Арыс,
Бадам, Боралдай, Бугун болса, ал кішкене өзендер болып оңтүстік-батыс
үстіртінен басталған Қаратау бөктерлерінен ағатын өзендерді айтамыз. Өзеннің
діңгегіне түсетін Сырдария өзенінен басқа, Қазастандағы Аш шекілдек бөлігін
суландыру үшін Өзбекстан шекарасынан түсіп Достық каналына дейін баратын,
Чирчик өзенінен бастау алып Чакир каналына дейінгі аралықта ағыстың жарты
бөлігі берілсе, сонымен қатар Артур канал жүйесі және басқа да кішігірім
каналдар арқылы кішігірім өзендер қолданылады [2].
Сырдария өзен аңғарының ауа-райының негізгі бөлігі құрғақтылығымен
және тез континенталдығымен ерекшеленеді. Мұндай климатқа сәйкесінше,
ыстық жаз, салқын қыс бөлігі, жылдық және тәуліктік ауа температурасының
амплитуда тербелісі сай келеді. Ауаның көп бөлігінің құрғақтығы , аз
бұлттылық, судың тапшылығы жылдық бөлудің және мәнсіз қарлы жабындының
тепе-теңдіксіз орын алуына әкелді. Қарастырылып отырған аумаққа ауа-
райының шартты мінездемесі бақылауға орташа көп жылдық мәндерін
қарастыратын метеорологиялық станция берілген. Олар: Шардара (271 мБС),
Туркестан (206 мБС), Қызылорда (128 мБС), Қазалы (66 мБС) және Арал теңізі
(62 мБС). Қарастырылып отырған аймақтың орташа жылдық температурасы
+7,2 °С (мст. Арал теңізі)- тан +13,4 °С (мст. Шардара) дейін. Салқын уақыт
қараша айынан бастап наурыз айна дейінгі аралықты қамтиды. Ең салқын уақыт
қаңтар айы, орташа темпреатурасы - 2,1°С (мст. Шардара) бастап - 13,1°С (мст.
Арал теңізі) дейін. Абсолютты минимум - 40 °С (мст. Қазалы)дейін жетеді.
Қарастырылып отырған аймақ қыс мезгілінде тез ауа ауыстырғыштыққа
бейімделген. 50% және одан көп қыс уақыттарына жылымық қарастырылады,
белгілі уақытта жылымықтың қайталануы, оңтүстік қозғалыс бағыты жағынан,
қатты өсуде.
Қазалы метеостанциясында жылымықтың қайталану ұзақтығы 6-10 күнде
метеостанции 10,4% құрайды. Басқа жағдайларда қалыпты ауа температурасы
үздіксіз 20-30 күндей ұсталады. Жылымық кезінде ауа температурасы
солтүстікте 10 - 15 °С және оңтүстікте 20 - 25 °С дейін көтеріледі. Тәуліктік ауа
амплитудасы қысқы уақытта, бөлек жылдарда 22-28°С дейін жетеді, бірақ
қарастырылып отырған аймақтың көп бөлігінде көп жағдайда (30 - 40%)
қайталану 7 - 10 °С амплитуданы құрайды. Жағымсыз мәндерден тұрақты
температураға ауысу тиімді жағдайда ақпан-наурыз айларында, орташа есеппен
температура ауысымы 0 °С - 15II - 26III (мст. Шардара, мст. Арал теңізі) тең.
Күз мезгілінде температура ауысымы 0 °С белгіленіп, орташа есеппен ХI - 4XII

(мст. Арал теңізі, мст. Шардара) тең. Орташа тәуліктік температурада
периодтың жалғасымы 0 °С-та (мст бойынша) жоғары. Шардара 291 күнді

құраса, ал мст. бойынша
Аральское теңізі - 226 күн болады. 5°С жоғары

температура сәйкесінше 200 - 244 күн және 10 °С жоғары - 173 - 203 күн (мст.
Арал теңізі, мст. Шардара) болады. Көктемдік мұздықтың орташа уақыты IV
мст. бойынша Арал теңізінде, 11IV мст. бойынша Шардара, күз мезгілінде 8X
- 13X (мст. Арал теңізі, мст. Шардара). Мұздық емес период уақытында,
орташа есеппен, 174 - 184 күнді құрайды (мст. Арал теңізі, мст. Шардара).
Анықталып отырған аймақтағы атмосфералық шөгінділер тепе-теңдіксіз
орналасады. Сұйық шөгінділер қаттыларға қарағанда басымырақ. Жылдық

шөгінділер саны мст. бойынша Арал теңізі және Шардарада
137 - 242 мм

құрайды. Айлық шөгінділердің көп жағдайдағы суммасы көктем мезгілінде
(наурыз) келеді, аз уақыттағы шөгінділер саны көп жағдайда тамыз-қыркүйек
айларында болады.
Жаз мезгілі ашық құрғақ ауа райымен ерекшеленеді. Жылы уақыттағы
шөгінділер мст бойынша Шардара, Кызылорда жерлерінде 88 - 56 мм құрайды.
Қарастырып отырған аймақтың солтүстік бөлігінде қыстық тұрақсыз
жабындының 8 - 36% қарастырылса, ал оңтүстігінде 48 - 70% қарастырылады.
Алғашқы қыстық жабынды қарапайым жағдайда қараша айында кездеседі.
Тұрақты қыстық жабынды көп жағдайда, алғашқысынан кейін, 20-30 күнде
тұрақталады. Әлденеше рет жылымық қыс мезгілінде толық немесе бөлінген
күйде қардың еруіне әкеледі, әсіресе жазықтық пен тау етектерінде кездеседі.
Максималды қарқорлары, орташа есеппен, қаңтар айында және ақпан
айының басында (51 - 67 мм, мст. Туркестан, Шардара) кездеседі. Көктем
мезгілінде максималды қарқорлары орналасқаннан кейінгі 10-15 күннен соң
қардың еруі қарастырылады. Орындалған есептердің қорытындысы бойынша
қарастырылп отырған аудандағы [3], балшықты және сазды жерлер үшін, аяздау
тереңдігі 34 - 144 см, құмақ және топырақты жерлерде- 42 - 176 см (мст.
Шардара, мст. Арал теңізі). Қарастырылып отырған аймақтың ландшафтық
өзгешелігі мен климаттық шарттарының әр түрлілігі су беті булануының үлкен
шартталмаған тепе-теңсіздігіне әкеледі.
Облыстар бойынша орташа булану мөлшері: Кызылорда обласында 127 см.
Оңтүстік-Қазақстан облысында - 123 см болады. Ескере жағдай, соңғы 20-30
жылда Арал теңізі маңында, бір жағы климаттық шарттардың үлкен өзгерісі
әсерінен, екінші жағынан Арал теңізінің төмендеуі салдарынан кһптеген
өзгерісер орын алды.

1.2 Судың ластану көздері. Су тұтыну мен Объемы водопотребления
и водоотведения

Аймақ құрғақ бөлікке және ауыр климаттық шарттарға- тез континентті,
құрғақ және төмен табиғи ылғалдылыққа жатады. Орташа температура қаңтар
айында - 2оС (Оңтүстік Қазақстан облысында)-тан - 13оС (в Кызылорда
обласында)дейін және шілде айында +28 - 29оС болады.

Аңғар аймағы бос бөлікте орналасқан.

Өзен аңғарының негізі болып

Ферғана аңғарынан бастау алып, Нарын Қарадария өзендерінің қиылысына
дейін жалғасатын Сырдария өзені алады. Бірігуден бастап өзен ұзындығы
2212 км болса, ал Нарын көзінен- 3019 км құрайды. Өзен ұзындығы Қазақстан
шекарасында Шардара су қоймасынан Арал теңізіне дейін 1627 км болса, соның
ішінде Оңтүстік Қазақастан облысы - 346 км, Кызылорда облысы - 1,281 км.
Сырдария өзен аңғарының негізгі басты ағысы Қырғызстан шекарасында
құрылған, аз ғана бөлігі Қазақстан және Өзбекстан аймақтарында. Арал-
Сырдария өзен аңғарының су ресурстары мына суммада құрылды: Сырдария
өзені мен өзен ағыстарының жиналған беткі суында; өзендер және жер асты
суларында(таблица 1).

1 Таблица - Өзен аңғары су ресурстарының жалпы көлемі (млн. м³)

Аңғар су ресурсының үстірттігі Сырдария өзен ағысының негізгі
бейнесімен анықталады.

2 Таблица. Аңғардың орташа жылдық балансы (млн. м³год)

Сырдария өзен аңғарының ауданы бастаудан Тюмень-Арык станциясына

дейін 21,900
құрайды. Ағыстың құрылу аймағында (аңғардың таулы

бөлігінде) негізгі су көзі болып маусымдық қарлы жабындының еруі мен
жаңбырлы сулар болып табылады
Сырдария өзен су жинағыш су ресурстарының ауданы орташа есеппен
37.9 км3 құрайды. 70% негізгі ағыстың көлемі аңғардың жоғарғы бөлігінен
Ферғана алқабына дейінгі аралықты құрайды. Шардара қоймасынан олжағадағы
ағыстың ағып келуі Қазақстан бөлігіне түсетін жалпы су ресурстарының 21-23% Су ресурстары
Көлем,
3
млн. м
Көлем,
3
млн. м
Жалпы көлемнің %
Өзендер
23622

95%
Өзен аңғары суы

17920

Су қоймалары

5702

Жер асты сулары
1233

5%
Болота

Бастаулар мен құдықтар

Всего ресурсов
24855

100%
Трансшека
ралық ағыс
Аңғарда
өңделуі
Жалпы
өңделуі
Аңғардағы су
ресурстарының
орналасуы
Буландыру,
фильтрация
Судың
қайтуы
Барлығы
млн м³
млн м³
млн м³
млн м³
млн м³
млн м³
млн м³
14 610
3 310
17 920
11 920
3 500
2 500
17 920

құрайды. Қаратау жотасынан ағатын Арыс өзені мен басқа өзендердің ағыс
бөлігі Қазақстанда 9-7% құрайды.
1961 жылға дейінгі шартты-табиғи Сырдария өзеніндегі период Қазақстан

аумағында 22
дейін болды. Барлық аңғарлар бөлігінде және құрылыс

сарқырама су қоймаларында,саға ағыс суларында суландырудың дамуы жедел
азая бастады. Сырдария өзен сағасының орташа сумен қамтуға 1982 жылы муды
бөлу қағидаттары белгіленді. Ол кезде ағыс Шардара су қоймасында жылдық су

12
және төменгі жылдық су 90% қамтумен 10
құрайтын болды.

1.3 Су сапасының мониторингтік жүйесі

Барлық қарасты мемлекеттерде жіті шаруашылық әрекеттегі су

ресурстарының
беткі сапасы
қанағаттанбаған сипатта қарастырылады.

Сырдария өзен суы ауыз су және балық шаруашылығында пайдаға аспайды, тек
сортаңдау жерді суландыруда жүзеге асады. Химиялық құрамы бойынша 40
ингредиенттен су тек 50% көрсеткіш нормативіне сай келеді. Сырдария өзен
ағысының су сапасы жылдық көрсеткіш бойынша келесі 3-кестеде келтірілген.

3 Таблица - Сырдария өзен ағысы суының жылдық көрсеткіш бойынша сапасы

Су сапасының негізгі көрсеткіші болып, зиянды заттар құрамын
нормаландыратын, шектеулі рұқсат етілген концентрация болып табылады
(ШРК).
ШРК - бірлік шамада немесе биологиялық масса шамасындағы зиянды
заттардың максималды концентрациясы, яғни қоспалар адам организміне және
басқа тірі организмдер мен қоршаған ортаға әсерінің болмауы.
Қызылорда облысының елді-мекендері үшін орталықтандырған негізгі
сумен жабдықтау көзі бұрынғыдай Сырдария өзені болып табылады.
Микробиологиялық және санитарлы-химиялық көрсеткіштерге сәйкес Ағыс
суының
көрсеткіші
Н
Минера
лизация
БП
К5
,,
Са
..
Mg
SO4..
.
CI
O4
O3
Н4
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2004
7,2
7,3
7,0
7,3
7,2
7,3
7,3
1388
1373
1346
1337
1331,7
1394,8
1505
2,3
2,5
2,2
2,6
2,5
2,2
2,9
77,75
56,5
106,2
109
75,5
95,3
33,2
124,4
98,3
93,3
73,9
97
63,3
80,5
444,1
596
572,8
540,2
583,3
444,6
573
141,7
195
119,3
127,4
113,4
133,8
176,2
0,11
0,11
0,10
0,01
0,02
0,04
0,04
6,77
5,34
4,45
5,5
5,1
8,0
6,6
0,39
0,58
0,31
0,36
0,32
0,38
0,5

Қызылорда облысы аймағындағы судың сапасы санитарлы нормағы сәйкес
келмейді.
Қызылорда облысындағы жағымсыз жағдай болып химия-аналитикалық

көрсеткішке сәйкес қаттылық, лайлылық,
түстілік, сульфаттар, құрғақ

қалдықтардың шекті рұқсат етілген концентрацияға сай келмеуі болып
табылады.
Осылай, 2013 жылы шаруашылық ауыз су категориясы бойынша химиялық
анализде талдау жасау субөгет горводоканалында (тазалаудан сүзгішке дейін
түстеін су Сырдария өзенінен келді) болды, ал жерасты көздерінде-
горводозаборда орналасқан терең ұңғыма мен суөткізгіште орын алды
Сонымен, 2013 жылы судың сапасы ГОСТ Ауыз су нормасына сәйкес
келмеді:
- Сырдария өзені: лайлылық - 15,3 ПДК, қаттылық - 1,9 ПДК, сульфаттар -
2,7 ПДК, құрғақ қалдық - 2,5 ПДК, магний - 2,1 ПДК, окисляемость
қышқылдық
- Ұңғыма: цтүстілік - 2,6 ПДК, лайлылық - 4,6 ПДК, хлоридтар - 1,2 ПДК,
қаттылық - 2,2 ПДК, темір - 1,4 ПДК, сульфаттар - 1,3 ПДК, құрғақ
қалдық - 1,5 ПДК.
- Су өткізгіш: түстілік - 1,2 ПДК, лайлылық - 1,5 ПДК, қаттылық - 1,8
ПДК, темір - 1,2 ПДК, сульфаттар - 1,1 ПДК, сқұрғақ қалдық - 1,3 ПДК,
магний - 1,7 ПДК, фтор - 1,3 ПДК, қышқылдар - 2,3 ПДК ( таб. 2.1).
Елді мекенді сапалы сумен қамтамасыз ету қанағаттанбаған мәселе болып
техникалық жөнделмеген су өткізгіштер сапасының артуынан, олардың уақтылы
жөндей жұмыстарының орындаомауы мен апаттардың көбеюінен, берілетін
судың ластығынан, негізгі су өткізгіштерге керек зарарсыздандырылатын
заттардың болмауынан барып туған.
Ауыз судың салыстырмалы салмағы, микробиологиялық көрсеткіш
бойынша гигиеналық талаптарға, 2012 жылы облыс бойынша 5,5% , сәйкесінше
2013 жылы 7,9% сай келмеді.
Қарастырылып отырған уақыт аралығындағы орталықтандырылған және
орталықтандырылмаған сумен қамту көздеріндегі ауыз судың көп мөлшерде
нормаға сай келмеуі Қызылорда қаласында кездескен (2.4. Таблица).
Микробиологиялық көрсеткіштерге сай орталықтандырылған сумен қамтуда
алынған судың гигиеналық талаптарға сай келмеу проценті соңғы деректер
бойынша 2013 жылы алынған.

2.4 таблица - 2012-2013 ж Қызылорда қаласындағы ауыз судың сапалық мінездемесі (ГОСТ Ауыз су бойынша) Показате
ли

Река Сырдарья
Глубинные скважины
Водопровод (питьевая
вода перед поступлением в
сеть)
Показате
ли

2
005
год

2
006
год

2
005
год

2
006
год

2
005
год

2
006
год

Запах, балл
2 б.
1,0

1

0

0

0

0

Цветость,
градусах
0
25
80,0
3,2
-

23,0

64,0
2,6
26,0
1,0
30,0
1,2
Мутность
3
мгдм
1,5
16,8
11,2
23,0
15,3
2,9
1,9
6,96
4,6
2,3
1,5
2,3
1,5
3
Аммиак мгдм
2
0,5

0,6

0,2

0,53

1,01

0,46

Нитриты
3
мгдм
3,3
0,05

0,06

0,01

0,02

0,01

0,02

3
Нитраты мгдм
45
1,15

2,2

2,6

1,7

3,5

2,2

Хлориды
3
мгдм
350
91,5

196,0

100,5

416,0
1,2
115,0

264,0

Жесткость
3
мгэквдм
7
10,5
1,5
1
3,4
1
,9
6
,5

1
5,8
2
,2
6
,5

1
2,5
1
,8
3
Железо мгдм
0,3
0,24

0
,2

0
,14

0
,43
1
,4
0
,22

0
,35
1
,2
Сульфат
3
ы мгдм
50
0
5
62,5
1
,1
1
350,0
2
,7
4
95,0

6
58,0
1
,3
4
57,0

5
75,0
1
,1
Превыше
Кратность
превышения ПДК
Кратность
превышения ПДК
Кратность
Кратность
превышения ПДК
Кратность
превышения ПДК
Кратность
превышения ПДК
з
Превышени
е ПДК , раз
Сух.
3
Остат. мгдм
10
00
1
000

2
550,0
2
,5
1
050
1
,0
1
500
1
,5
9
60,0

1
300
1
,3
Медь
3
мгдм
1
0
,27

0
,4

0
,03

0
,09

0
,18

0
,2

РН
7
-

8
,2

-

7
,67

-

7
,5

Марганец
3
мгдм
0,1
0
,1

0
,1

0
,1

-

-

0
,1

Кальций
3
мгдм
18
0
9
5,1

1
32,2

-

6
,0

-

1
12,6

Магний
3
мгдм
40
1
51,9
3
,8
8
6,0
2
,1
-

1
,2

-

6
8,0
1
,7
Фтор
3
мгдм
0,7
0
,5

0
,3

0
,45

0
,7

0
,3

0
,9
1
,3
Прозрачн
3
. мгдм
25
1
2,0

1
4,0

-

-

-

-

Окисляем
3
. мгдм
5
0
,44

6
,4
1
,3
-

1
,6

-

1
1,5
2
,3
Щелочн.
3
мгдм

3
,2

-

-

-

-

Микробиологиялық көрсеткіштерге сай орталықтандырылған суменқамту
суының гигиеналық талаптарға сай келмеуі 2012-2013 ж облыс бойынша 0,5 %
өсті, ал Қармақшы ауданында - 0,8% Жалағашта - 1,3 %, Сырдария ауданында -
5,7%, в Шиелі ауданында - 0,8 %, Жанакорғанда - 1%, г. Қызылордада - 6,3 %
өсті.
Облыстағы елді-мекендердің көпшілігі орталықтанбаған сумен қамту
көзінен (құдықтар, бағаналардан), санитарлы жағдайы қанағаттанбайтын,
олардың құрылғыларына тазалық, залалсыздандыру жүргізілмейтін суларды
қолданады. Осымен микробиологиялық көрсеткіштерде санитарлы нормаға сай
келмейтін судың жоғары салыстырмалы салмағы көптігі түсіндіріледі.
Микробиологиялық көрсеткіштерде санитарлы нормаға сай келмейтін судың
жоғары салыстырмалы салмағы 2.5-кестеде келтірілген.

Таблица 2.5
Микробиологиялық көрсеткіштерде санитарлы нормаға сай келмейтін
судың жоғары салыстырмалы салмағы

Микробиологиялық көрсеткіштерге сай орталықтандырылмаған сумен қамту
көзінде судың сапалық салмағы облыс бойынша 2013-2014 жылдары 3 %
тһмендеді. Аудандар бөлігінде орталықтандырылмаған сумен қамту көздерінде
судың сапасы 2013-2014 жылдары мынадай болды:
- Қармақшы ауданы бойынша - 5,9 % өсті

-
-
-
-
Сырдария ауаны бойынша - 1 % түсті
Шиелі ауданы бойынша - 0,2 % төмендеді
Жаңақорған ауданы бойынша - 5,5 % төмендеді
Кызылорда қаласы бойынша - 0,4% төмендеді Наименование
районов
Орталықтандырылған
сумен қамту көзі (%)
Орталықтандырылмаған
сумен қамту көзі (%)
Наименование
районов
2011
г.
2012г.
2013г.
2014г.
2011г.
2012г.
2013г.
2014г.
Барлық облыстарға
5,0
7,3
7,9
5,5
7,8
7,7
9,0
4,8
Арал ауданы
3,4
4,5
4,2
0,4
4,3
9,2
3,5
-
Қазалы ауданы
13,6
14,4
4,8
1,4
12,9
18,0
10,7
-
Қармақшы ауданы
4,1
0,8
4,2
4,9
7,1
2,1
12,3
13,0
Жалагаш ауданы
1,2
1,5
3,3
2,5
10,2
-
-
-
Сырдария ауданы
2,2
9,5
9,6
7,9
7,8
6,8
6,5
6,8
Шиелі ауданы
2,4
2,4
2,0
1,6
3,2
3,6
2,5
3,0
Жанақорған ауданы
4,0
7,3
11,2
5,0
11,0
16,9
17,4
5,5
Кызылорда
6,0
10,7
12,8
12,3
18,0
10,1
16,7
17,6

Санитарлы-химиялық көрсеткішке және микробиологиялық көрсеткішке
орталықтандырылған және орталықтандырылмаған сумен қамту көздеріндегі
ауыз судың көп мөлшерде нормаға сай келмеуі 2014 жылы одан әрі төмендеуде.
Сырдария өзенінің балық шаруашылығы бойынша судың сапасы 3 класс
сапа ретінде ластанған сулы объект болып көрсетіледі (таблица 2.6).

Таблица 2.7. 2013-2014 Қызылорда облысындағы (Жаңақорған,
Қызылорда, Қазалы) Сырдария өзен суының сапалық мінездемесі

(орташа мәндер)

Сырдария өзен суының сапасы балықшаруашылық категориясы су қолдану
ағысы бойынша Қызылорда, Қазалы, Жаңақорған жерлерін 2013 жылды ұқсас
уақыт 2014 жылмен келесі түрде қарастырсақ болады:
ПДК
Қызылорда
Жанақорган
Қазалы

ПДК
2013 г.
2014 г.
2013 г.
2014г.
2013г.
2014г.
РН
6,8-
7,02
7,15
7,05
7,15
6,95
7,15
БПК5 мгОл
8,5
2,0
3,14
1,97
2,92
2,06
3,53
2,24
3
Қышқ. Перм., О2дм
10,0
4,41
4,58
4,12
3,74
3,93
4,56
3
Қаттылық , мгэквдм
7,0
11,6
10,48
11,6
10,72
15,2
13,9
3
Хлоридтар, мг
350,0
144,1
125,2
164,5
178,15
143,0
203,5
3
Кальций, мгдм
180,0
89,6
105,6
102,4
110,0
110,0
132,0
3
Магний, мгдм
40,0
82,4
62,64
75,8
63,5
114,1
88,72
3
Темір, мгдм
0,3
0,36
0,21
0,32
0,217
0,45
0,218
3
Мұнайлызат, мгдм
0,05
0,061
0,027
0,043
0,038
0,102
0,045
3
Құрғақ қалдық,мгдм
1000
1319,7
1208,8
1293
1272,0
1640
1426,0
3
Азот аммиак, мгдм
0,39
0,35
0,254
0,37
0,297
0,38
0,234
3
Азот нитрит, мгдм
0,02
0,021
0,02
0,018
0,012
0,023
0,022
3
Азот нитрат, мгдм
9,1
4,64
3,15
4,54
3,51
6,01
3,94
Араласқан зат
-
102,4
151,1
101,6
166,5
94,8
133,5
3
Мыс , мгдм
0,001
0,003
0,002
0,001
0,002
0,004
0,001
+6 3
Хром мгдм
0,02
0,009
0,036
0,010
0,025
0,018
0,01
3
Сульфаттар, мгдм
100
585,4
503,4
524,0
405,6
614,3
412,8
Ерітілген қышқыл

-
9,36
-
8,56
-
10,24

2013 жылға қарағанда сумен қамту балық шаруашылық
категориясында Сырдария өзен суының сапасы барлық құрауыштарға жуық
жақсарды.
2014 жылы, тағы да осы уақыт аралығында 2013 жылдағы
көрсеткіштердің өсуі қарастырылуда:
- Жаңақорған ауданы бойынша: хлоридтер - 1,1 ПДК, кальций - 1,1
ПДК, араласқан заттар - 1,6 ПДК, мыс - 2,0 ПДК, хром - 2,5 ПДК.
- Қызылорда қаласы бойынша: кальций - 1,2 ПДК, араласқан заттар
- 1,5 ПДК, хром - 4,0 ПДК.

- Қазалы ауданы бойынша: перманганат қышқылы -
1,2 ПДК,

кальций - 1,2 ПДК, араласқан заттар - 1,4 ПДК.
Қарастырылып отырған Сырдария өзенінің үш жармасы бойынша бір және
олардан көп құраушылардың судағы минерализациясының көбеюі
қарастырылуда. Олар: қаттылық, құрғақ қалдық,сульфаттар және 2014 ж магний,
мыс, хромның өзен суында өсуі қарастырылған.
Балықшаруашылық категориясы сумен қамту бойынша Сырдария өзен
суының сапалық мінезедемесін анықтауда 2014 жылғы Қызылорда облысын,
барлық облыс аудандарында ШРК құрауыштарының көбеюі қарастырылуда:
- қаттылық - 1,1-ден 2,0 ПДК дейін;
- магний - 1,6-ден 2,0 ПДК дейін;
- сульфаттар - 3,9-ден 5,0 ПДК дейін;
- құрғақ қалдық - 1,1-ден 1,5 ПДК дейін;
- хром - 1,2-ден ШРК 2,2 ШРК дейін Жанакорган ауданында,
Қызылорда қаласында және Арал ауданында;

- мыс - 2,0 ШРК
по Жанақорғану, Шиелі, Сырдария, Арал

аудандарында және Қызылорда қаласында;
- БПК5 - 1,0 ШРК 1,1 ШРК дейін Жанакорган, Қармақшы, Қазалы
және Арал аудандарында (таблица 2.8).

ТАБЛИЦА.2.8

2014 Ж ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫНДАҒЫ СЫРДАРИЯ ӨЗЕНІНІҢ САПАЛЫҚ МІНЕЗДЕМЕСІ
(Балық шаруашылық сумен қамту категориясы бойынша)

ПДК (для рыбохозяйственных водоемов)
6,8-8,5
2,0
10,0
7,0
350,0
180,0
40,0
0,3
0,05
100
0,39
0,02
9,1
-
0,00
0,02
0,00
100

1. Жанақорған0,0ауданы 1 1
7,15
2,06
3,74
10,72
178,15
110,0
63,5
0,217
0,038
127
0,297
0,012
3,51
166,5
0,00
0,025
0,0
405,6
8,56
2. Шиелі ауданы
7,02
2,0
3,96
10,85
184,15
108,0
66,22
0,212
0,037
129
0,218
0,019
3,19
154,5
0,00
0,01
0,00
408,0
10,48
3. Сырдария ауданы
7,05
2,0
4,12
11,3
187,9
112,0
69,7
0,217
0,036
127
0,224
0,019
3,43
154,0
0,00
0,01
0,00
408,0
10,4
4. Кызылор6да 2 1
7,15
1,97
4,58
10,48
125,2
105,6
62,64
0,21
0,027
120
0,254
0,02
3,15
151,1
0,00
0,036
0,00
503,4
9,36
5. Жалагаш а8,8уданы 2 1
7,20
2,0
3,92
8,2
120,53
102,0
37,7
0,034
0,030
111
0,039
0,018
2,49
204,0
0,00
0,01
0,00
403,2
10,56
6. Кармакшы 2,0ауданы 1 1
7,15
2,16
4,28
11,6
198,5
119,0
68,66
0,168
0,035
133
0,219
0,023
3,59
127,5
0,00
0,01
0,00
403,2
10,32
7. Байқоны2р 1 1
7,63
1,9
4,48
7,9
109,0
81,0
37,98
0,03
0,021
119
0,172
0,018
2,44
177,5
0,00
0,01
0,0
388,8
7,18
8. Казалы ау8,0даны 1
7,15
2,24
4,56
13,9
203,5
132,0
88,72
0,218
0,045
142
0,234
0,022
3,94
133,5
0,00
0,01
0,0
412,8
10,24
9.Арал аудан6,0ы 1
7,09
2,12
4,52
14,0
193,2
119,0
97,8
0,232
0,025
148
8,0
0,284
0,019
3,24
155,0
0,00
2
0,045
0,0
441,6
7,96
Окисляемость
перманганатн
ая, мгО2дм3
Железо
общее,
мгдм3
Нефтепродукт
ы , мгдм3
Азот
аммонийный,
мгдм3
Азот
нитритный,
мгдм3
Азот
нитратный,
мгдм3
Взвешенные
вещества
Сухой остаток
Медь, мгдм3
Растворенны
й кислород
Жесткость,
мг эквдм3
Мгдм3
Сульфаты
мгдм3
Хлориды,
мгдм3
Кальций,
мгдм3
Магний,
мгдм3
Хром +6,
мгдм3
Свинец
БПК5 мг
Одм3
РН

2 Келешекте және экономика саласында заман талабына сай
су ресурсының қорғалуы мен қолданылуы

2.1 Су ресурсы қолданылуының жалпы көлемі

БВИ әрекетінде және табиғи ресурстардың рационалды қолданылу

шекарасында
экономика саласының дамуы аңғардағы су ресурстарына

байланысты. Арал теңізі аңғарында Қазақстандағы агроөнеркәсіптік жинақ
аудандағы барлық су ресурстарының, 93-95% қолданады, осындай үлгіде
экономика саласында, сушаруашылық жиынтықтың бағыты мен қажеттілігі
және жағдайы қарастырылады.
Аңғардағы негізгі су көзі Сырдария өзен суы болып табылады. Жер асты
сулары негізгі ауданның ауыз - су шаруашылығына және кей - кезде өнеркәсіпке
қолданылады. Ағынды сулар қолданылу жағынан экономика саласында қазіргі
уақытта көп қолданыла бермейді.
Су ресурстарының қолданылуының жалпы мәндері 2012-2014 ж төмендегі
2.1. кестеде берілген.

2.1 Кесте - Арал-Сырдария су аңғарындағы су ресурстарының қолданылуы пп
№ Атаулары
Базалық 2012 ж
Қазіргі жағдайы 2014 ж.

мл

млн.
%

Т1олық су тұтыну, барлығы
З
11290,2н. м
100
З
7750,9м
68,65

соның ішінде:

- ауыз-су
247,3
100
94,3
38,1

- техникалық
11017,9
100
7632,2
69,3

-сыртқы сумен жабдықтау
25,0
100
24,5 мЗ
98,0

За2бор воды из природных
объектов, всего
11265,23
100
7726,48
68,6

Соның ішінде:

-из поверхностных водных
источников
10819,58
100
7514,17
69,45

-из подземных горизонтов
444,
100
189,05
42,51

- шахтно-рудничные воды
0,88
0
1,26
0

- сточные воды
нд
0
22,0
0

Б4езвозвратное водопотребление
916
100
6441,24
70,29

В5одоотведение, всего
3,67 255
100
1279,24
50,01

в том числе:
7,74

а) в поверхностные водные
нд
0
141,116

оибзънеикх:тынобръмеакттиывно-чисты е воды
16,5

141,027

б) в накопители и рельеф
35,0

48,09

в) коллекторно-дренажные воды
нд

248,58

Көрсетілген уақыттағы су қолдану көлемінің салыстырмалары:
- соңғы уақытта жалпы су көздерінен су тарту 10819,58 млн. мЗ-
тан 7514,17 млн. мЗ дейін төмендеді, яғни 1,5 есеге азайды;
- су тартудың төмендеуі негізінен ағыс бетінің қолданылуы әсерінен
(3305,4 млн. мЗ);
- орташа базалық аралықта су қолдану көлемі 3539,3 млн. мЗ
төмендеді, немесе 1,53 есеге;
- Аңғардағы айналымды және қайталанушы сумен жабдықтау
бұрынғы шартында қалды;
- аңғарда ағынды және қайтпалы коллекторно-дренажды сулар көп
қолданылмайды ;
- БВИ саласында негізгі су тұтыну ( 2006-2013 жылғы деректер
бойынша): коммуналды шаруашылық, суармалы егіншілік өнеркәсібінде,
балық шаруашылығында және тағы басқа салаларда;
Табиғи нысан әсерінен кейбір жерлерде су тарту нысандарының өсімі
қарастырылуда . Сушаруашылық құрылымының ауылшаруашылық бөлімінде
2012 жылға қарағанда су тарту көлемі өскен. Мұнда су тарту көлемі 7588,2 млн.
мЗ- нан 8360,0 млн. мЗ дейін өсті , яғни 1,1 есе . Сонымен қатар өсім мыны
салаларда да орын алды: коммуналы шаруашылықта және өндірісте,
суммалық су тұтыну 119,9 340 млн. мЗ құрайды немесе 2,8 есе . Қарастырылып
отырған аудан (Арал - Сырдария аңғары) өзіне екі облысты қосады. Олар :
Оңтүстік-Қазақстан облысы және Қызылорда облысы.
Әр түрлі уақыттағы Сырдария өзені су ресурстарының өзгеру
динамикасы барлық жармаларда алдыңғы уақыттарға қарағанда ағыстың
төмендегенін көрсетеді. Қазақстан бөлігіндегі Сырдария өзен аңғарының
негізгі су тұтынулары: қалыпты жер суарулар, ауыл сумен қамсыздандыру,
Основными водопотребителями в Казахстанской части бассейна реки
Сырдарья являются: регулярное орошение, сенокосы, пастбища,
сельхозводоснабжение, прудовое хозяйство, природные комплексы, в том
числе, Аральское море. Қызылорда облысындағы Сырдария өзенінің су
тартылу көлемі 1420 млн. м3 - тан 1932 жылдан 1972 жылға дейін 8036 млн.
м3 - ға өсті, алға қарай оның көлемі азая түсті. 1980 жылы 7459,0 млн. м3
болса,1990 жылы 5514 млн. м3 және 3894,03 млн. м3 болды. 2000 жылдан әрі
қарай 5 суретте көрсетілген..

5 Сурет - Қазақстан бөлігіндегі Сырдария өзен аңғарының негізгі су
тұтынулары

2.2 Экономика саласының дамуы мен қазіргі жағдайы

ЦСУ ақпараты және ҚР статистикалық агенттігі бойынша Арал-
Сырдария аймағының қалалық қоныстану саны 2013 жылы, 1272,49 мың адам ,
соның ішінде 1025,91 адам ( жалпы саны 80,62%) қалада тұрады және 246,58
мың адам (19,38%) селода тұрады.
Қарастырылып отырған ауданда 11 қала және 21 село, облыс
орталықтары Шымкент және Қызылорда қалалары орналасқан, 2.2 кесте.

Таблица 2.2 - Аңғарда орналасқан қалалық қоныстардың қазіргі жағдайдағы
орналасуы

1990 жылғы (базалық шарт бойынша) қарастырылып отырған аймақта
1084,73 мың адам қалада қоныстанған. Миграцияның негізгі себебі - қиын
табиғи шарт, жұмыстың жоқтығы еңбек және өмір шартының төмендеуі,білім
алуға деген құштарлықтың азаюы.

Областар
Қалалық қоныстану,
мың,адам
Қалалық қоныстану саны

барлығы
соның ішінде
барлығ
соның ішінде

қалада
ауылда
ы
қалада
ауылда
Оңтүстік-
Қазақстан
900,395
828,547
71,848
17
8
9
Қызылорда
372,097
197,365
174,732
15
3
12
Барлығы
Арал-Сырдария
аймағы
1272,492
1025,912
246,58
32
11
21

2020 жыл келешегіне қалаға қоныстану санын көбейту, қазіргі жағдайға
қарағанда 69,46 мың адам, яғни 1,05 есеге, қолға алынуда.

Қалалық, ауылдық және басқа өндірістердегі суменжабдықтау
жер асты

және үстіңгі сулармен жүзеге асады. Ауызсу-шаруашылық көздерінің
қолданысына судың сапасы жоғары болуы талап етіледі.
Жер асты суларын негізгі қолданушылар қала, ауылдық жерлер және өндіріс
орындары болып табылады. Жер асты суларының ықпалды пайдаланылуы ауыз
су-шаруашылығында, өндірістік-техникалық сумен жабдықтауда, егіншілік және
жайлаудың суарылуында жүзеге асады.
Көпшілік жағдайда жерасты суларының алынуы аңғардың оңтүстік-шығыс
бөлігінде болады. Себебі, жерасты суының негізгі көзі бар және қала, ауыл
халқының қонысына ыңғайлы. Аңғардың орталық және солтүстік-батыс бөлігінде
жер асты суының қосалқы бөлігінің болмауынан көпшілік жағдайда
қолданылмайды.
Қарастырылып отырған аңғар аймағындағы ауызсу-шаруашылықтың
негізгі мақсаты 43 жерасты суларын аңғару, соның ішінде минерализациямен
1,5 гдмЗ дейін қоныстанған халықты қосалқы жер асты суларымен қамтамасыз
ету
Су шаруашылық жинағының өндірісінде мұнай өңдеуші өндірістер
(мұнай мен газ алу, қайта өңдеу), тау өңдеу өндірісі (түсті металдар, уран,
құрылыс заттары); өндіріс саласында (машинажөндеу, тамақ және жеңіл
өнеркәсіп); электрэнергиясымен, газ және сумен қамтамасыз ету өндірісі
қарастырылады.
Арал-Сырдария өңіріндегі өндіріс орындары 2009-2013 жылдары 2,1 есе,
тау- кен өндірісі 2,2 есе, қайта өңдеу өндірісі -1,6 есе, электроэнергиясын, газ
және сумен қамту өндірісі-1,7 есеге өсті.
Арал-Сырдария су аңғарында Қазақстан Ресбуликасының 13 суармалы жер
орналасқан және оның қаншалықты белсенді қолданылуы жүйелік-экономикаға
және аумақтың экологиялық жағдайына байланысты. Арал - Сырдария аңғарының
жері , жоғары жылумен қамсыздандыру арқасында республикада жоғары
тиімді шамаға ие және жақсы қолданыста болса бұл жерден жоғары және
тұрақты, ауыл шаруашылық мәдениетіне сай, егіс алқабын шығаруға болады.
Мемлекеттік есептің нәтижесінде барлық Арал-Сырдария аңғарының
аумағында, 2006 жылғы есеп бойынша, 768,68 мың га суармалы жер болды,
оның ішінде Оңтүстік Қазақстан облысында 482,65 мың га, Қызылорда
облысында 286,03 мың га . Қазіргі есеппен (2013 жыл бойынша): : 718,74 мың .
га, 502,82 мың. га және 215,39 мың. га. Есептелген және қолданыстағы
суармалы жердің орналасуы келесі кестеде 2.3. көрсетілген.

Кесте 2.3 - 2006 және 2013 ж есеп бойынша суармалы жердің жалпы
орналасу аумағы

Оңтүстік-Қазақстан облысындағы суармалы жер үлкен ауқымды суарымға
лайықталған, осыдан 4 ғасыр бұрын инженерлі-иррагационды жүйе болған.
Олардың құрамына: бұрынғы Гододностеп массив суармалы жері, Қызылқұм,
Арыс-Туркістан, Келес ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.