Шуылды бағалау тәсілдері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 69 бет
Таңдаулыға:

1

2

3

4

Аннотация

Дипломный проект посвящен к оценке и регулированию шумового режима
при обеспечении экологической безопасности в городских населениях. Одним
из вредных факторов, влияющих на организм человека, является шумовое
воздействие. Поэтому, было проведено исследование интенсивного уровня
шума в городских населениях от транспортного потока. Местом исследования
была выбрана больница Клиника в городе Алматы и был определен уровень
шума от транспортного потока.
В дипломном работе были расмотрены разделы по безопасности
жизнедеятельности и экономическая часть.

Annotation

The degree project is devoted to an assessment and regulation of the noise mode
when ensuring ecological safety in urban populations. One of the harmful factors
influencing a human body is noise influence. Therefore, research of intensive noise
level in urban populations from a transport stream was conducted. The Klinika
hospital in the city of Almaty was chosen as a place of research and noise level from
a transport stream was determined.
In degree to work sections on health and safety and economic part were
considered.
Мазмұны

КІРІСПЕ

2

1
1-бөлім. Ірі қалалардағы шу редимдерін реттеу мен зерттеу
әдістеріне шолу

1.1
1.2
1.2.1
1.2.2
1.2.3
1.2.4
1.2.5
1.2.6

2.1
Шуылдың адамға және қоршаған ортаға тигізетін әсерін бағалау
Қаладағы шу көздері
Қаладағы шу көздеін жіктеу
Стационарлық көздерден болатын шуыл
Мобильді көздердің шуылы
Шуды нормалау
Шуылды нормалаудың интегралдық өлшемдері (критерийлері)
Шуды бағалау әдістері
2-бөлім. Халық көп шоғырланған ірі аумақтар үшін шуыл
режимін бағалау тәсілін негіздеу
Ірі қалалардағы шуды зрттеуді саралау және талдау

5
4
6
6
8
9
10
11
12

15

2.2
2.3
2.4

3.1
3.2

4.1
4.2
4.3

4.4
4.5
4.6

4.7

5.1

5.2

5.3
5.4

Шу жүктемелерінің критерилерін бағалауды анықтау
Ірі қалардағы транспорттық шу деңгейін акустикалық бағалау
Ассистент аспабы көмегімен ішкі транспорттық шу деңгейін
анықтау
3-бөлім. Шудан қорғану
Шудан қорғану әдістері
Кәсіптік қауіпсіздікті бағалау
4-бөлім. Экономикалық бөлім
Бизнес-жоспардың мақсаты
Өнеркәсіптің сипаттамасы
Электрэнергиясымен жабдықтаудың сыртқы сұлбасының
тиімділігінің техника-экономикалық дәлелдемесі
Маркетинг жоспары
Инвестициялық жоспар
Электр энергияны сатып алудағы лицензияны алу мақсаты оның
энерго саудадағы саудалық жүйенің қайта сатуы
Финансты-экономикалық тиімділіктің инвестициялық
көрсеткіштері
5-бөлім. Өміртіршілік қауіпсіздігі
Станцияның басты жоспарында санитарлық және өртке қарсы
талаптарды жасау
Электр қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Қадамдық және жанасу
кернеулеріне талқылау
Жарықтандыруды қайта құру
Диспетчерлік бөлмені табиғи жарықтандыру
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі

18
23

29

35
39

44
44

44
45
45

49
49

53

54

64
65
68
69

КІРІСПЕ

Адамның өмір-тіршілігін қамтамасыз ететін ортаны нашарлататын қауіпті
факторлардың бірі шуылмен мазалау болып табылады. Шу - бұл халық көп
шоғырланған аумақтарда үнемі болатын, қоршаған ортаны ластандыратын
факторлардың негізгі түрлерінің бірі болып саналатын ахуал.
Шумен мазалаудың басым бөлігі жалпы шудың 80%-ын беретін көлік
қозғалысына байланысты болады. Халықтың 30%-ы ірі қалаларда, көліктердің
жүрісіне қатысты орын алатын шудың деңгейі жоғары аумақтарда өмір сүріп
жатыр [1]. Адамдар алуан түрлі шумен мазалау көздерінен ұдайы туындайтын
дыбыстар аясында тіршілік етеді. Адамның шуға физикалық тұрғыдан
бейімделуі еш мүмкін емес [2]. Адам үшін шу жалпы биологиялық
тітіркендіргіш болып табылады, ол белгілі бір жағдайда адамның жүйке, көру,
ас қорыту, зат алмасу және т.б. жүйелерімен қоса бүкіл ағзасына әсер етеді.

6

Қалалардағы шуылдың халыққа әсер етуінің негізгі себебі - бұл көлік
байланысын, өндіріс объектілерін, коммуналдық шаруашылық объектілерін
дамыту қажеттігі мен қалыптасқан қала құрылысын жоспарлау құрылымы
арасындағы қайшылықтар.
Қазіргі замандағы халық көп шоғырланған ортада техникалық жабдықтау
көлемінің, қала аумағын пайдалану қарқыныныңөсуіне және көлік кешені
торабының дамуына байланысты экологиялық ахуалдың нашарлап бара
жатқаны байқалады. Әсіресе бұл мәселе үлкен қалалар жағдайында анық
көрінеді, мұнда техногендік жүктелімнің жоғарылау ағымы кейде тіпті қауіп
төндіретіндей сипатқа жетеді.
Қоршаған орта ахуалының аумағы мен кеңістігінің өзгермелі болу
жағдайында оның сапалық сипаттарын басқару стратегиясын, оны кезеңімен
жүзеге асыру тактикасын қалыптастыру және қандай да бір халық көп
шоғырланған аумақты қайта құрылымдау, жоспарлау, ұтымды пайдалану үшін
капиталдық салымдарды икемді инвестициялауды орнымен бағыттай білу
көбінесе техногендік, оның бірі шуылмен мазалау болап табылатын
жүктелімдерді экологиялық тұрғыдан кешенді түрде бағалай білуге байланысты
болады.
Халық көп шоғырланған ортаның тұрақты компоненті болып табылатын
шуылдың өте агрессивті техногендік факторлар қатарына жататыны белгілі
[4,6,37], өйткені оның эмиссиялық қамту саласы кең, ұзақ уақыт бойы әсер ете
береді, бөгет қою қиын. Бұл мәселенің өзектілігі жыл өткен сайын артып келеді,
сондықтан шуылдың пайта болу жағдайын зерттеу және шуылмен күресу
жолдарын іздестіру барған сайын күрделене түсуде.
Халық көп шоғырланған аумақтар үшін экологиялық қауіпсіздікті
қамтамасыз ету тәсілдері қарастырудың ауқымдылығы есебінен едәуір кеңее
түседі әрі арнайы кешенді стратегияны қажет етеді.
Қазіргі кезде қолданылып жүрген халық көп шоғырланған аумақтардағы
шуыл режимін қалыпқа келтіру тәсілдері [8,13-27,38]шуыл туындату көздерін
азайтуға және кварталға немесе шағын ауданға құрылыс жүргізуді жоспарлау
сатыларында шуылдан қорғау бойынша жеке міндеттерді шешу барысында
мүмкін болатын сол жерді қорғаудың әртүрлі конструктитвік және жоспарлау
әдістерін таңдауға бағытталған. Олар шуылдан қорғауды анықтайды және
пассивтік сипатта болады.
Шуылдан қорғану әдістерінің үнемі дамытылуына, көлік құралдарының

құрылымдарын
жетілдіру бойынша ұтымды инженерлік-технологиялық

жаңалықтар мен арнайы сәулет-құрылыс тәсілдерінің енгізілуіне
қарамастанқазіргі кездегі жобалау ісі шешім қабылдаудың осындай қолдау
жүйесімен қамтамасыз етілмеген. Мәселенің қазіргі кездегі жағдайы мынандай,
қаладағы жалпы шуыл жағдайын сипаттайтын интегралдық
параметрлеранақталмаған, ал экологиялық қауіпсіздікті шуыл факторы
бойынша қамтамасыз етудің ортақ тұжырымы болмағандықтан көбінесе

7

шуылдан қорғанудың қымбат тұратын жергілікті конструктивтік әдістерін
іздестіруге бағытталған кездейсоқ шешімдердің қабылдануына алып келеді.
Сандық критерийлер жүйесінің де, сонымен қатар құжатпен
нормаланбайтын көрсеьткіштер арасындағы байланыстың да болмауы шешім
қабылдауға жауапты тұлғаны (әкімшіні, жобалаушыны) өзінің тәжірибесі мен
интуициясын басшылыққа алуға мәжбүр етеді.
Осылайша, әртүрлі шаруашылық салалары үшін игерілуі жоспарланған
халық көп шоғырланған функционалдық аймақтарға түсетін шуылдық
жүктелімдерді кешенді түрде инженерлік-экологиялық тұрғыдан бағалау
мәселесі әлі де шешімін таппай отыр әрі қазіргі уақытта оның маңызы да аз
емес.
Шуыл режимін реттеуде селқостық танытпай, белсенді тәсілдерге көшу
қажет, өйткені қоршаған орта экологиялық қауіпсіздіктің қажетті деңгейін
қамтамасыз ететіндей етіп алдын ала жоспарланған сипатта қалыптасады. Бұл
ретте қоршаған ортаның сапалық ахуалы да, келешекте қажетті қоғамдық
шығындардың көлемі мен жағымсыз әсерлерді жоюға жұмсалатын қаражат
мөлшері де қабылданған шешімдердің экологиялық негізділігінің деңгейіне
байланысты болады.

1.1.

Шуылдың адамға және қоршаған ортаға тигізетін әсерін бағалау

Қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі ұйымдастыру, құқықтық және
техникалық шаралардың барлығының негізі шуылдың адамға және қоршаған
ортаға тигізер әсерінің нәтижесін дұрыс бағалай білу болып табылады.
Бағалаудың нәтижесіне сәйкес экологиялық қауіпсіздік жүйесін қалыптастыру
мен шуыл деңгейін нормалау мақсатында шуылдан туындайтын қауіп пен
шуылдың теріс әсерінің қауіптілік жағдайының шегі мен деңгейін анықтауға
болады.
Бүгінгі күні шуылмен мазалау, қарқындылық деңгейіне, әсер ету
уақытына, сонымен қатар дыбыстық дабылдың спектралдық құрамына
байланысты биологиялық объектілерде де, сонымен қатар қоршаған ортаның

8

көптеген элементтерінде де елеулі өзгерістерді туындататыны анықталып отыр
[4,74].
Организмдердің қалыпты қызметінде де 30-55 дБ А - дан бастап
ауытқушылықтар анықталған және шуылдың деңгейі жоғары болған кезде 94
дБ А - дан бастап және одан да жоғары елеулі өзгерістер болатыны анықталған
[3,90,93].
Зерттеу барысында адамның есту органы дыбыстық қысымдардың
абсолютті мәнінің түрлілігін емес, қайталанушылығын айыра алатыны белгілі
болды, ал жинақталғантәжірибе шуылдың физикалық өлшемі мен оны
субъективті бағалаудың ең жақсы сәйкестігі жиілікті түзету А деп
аталатынды пайдаланып қамтамасыз етілетінін көрсетті, оны пайдалану
мүмкіндігі отандық [16-21] және халықаралық [103-105] стандарттардың
талаптарымен қарастырылады және адамның құлағы қабылдайтын шуыл
көлеміне сай келеді. Бұл ретте әртүрлі деңгейдегі, жиілік диапазонындағы
және спектралдық құрамдағы тербеліс жүктелімін зерттеу нәтижелеріне
жүргізілген статистикалық талдау ағзада қайтымсыз өзгерістер болмайтын
шектеулі мәндерді белгілейтін гигиеналық нормативтерді қалыптастыруға
мүмкіндік берді [87,100].
Адамның биологиялық өзгерістері мен әлеуметтік реакцияларын зерттеу
үшін жүргізілген көптеген тексерулердің нәтижелері негізінде шуылдың
тікелей және жанама әсерлері туралы сөз қозғауға болады.
Тікелей әсер етудыбыстық дабылдың деңгейіне байланысты есту

қабылетінің
бұзылуын туындатады.
Мысалы
130 дБ А
деңгейімен

сипатталатын (16 -дан 20 мыңГц жиілік диапазонына дейінгі) күшті дыбыстық
дабыл құлақтың ішіндегі дабыл жарғақшасының жарылып кетуіне алып келуі
мүмкін (мұндай шуылдар авиациялық процесстерге және күшті қуат ағынын
туындататын бірқатар өндірістік операцияларға байланысты болуы мүмкін).
Тірі табиғатта ғасырлар бойғы тұрақты функционалдық жүйелердің
бұзылуы орын алады. Көбінесе аңдар мен құстар жоғары деңгейдегі ( 75-80 дбА
- дан асатын) шуылдың әсерінен қырылып қалады [43,74].
Жанама әсер ету (тікелей әсер етумен қатар) ашуланшақтықтың,
мазасыздықтың, күнделікті жұмысымен айналыса алмаудың, ұйқысы
бұзылуының себебі болып табылады.
Жоғарыда сипатталған әсер ету түрлері ұзақ уақытқа созылған кезде
кумулятивтік әсердің есебінен едәуір күшее түседі. Бұл тұста онша жоғары
емес деңгейдегі шуылды жүктелімнің жинақталуы ағзада қайтымсыз
деструктивті процесстерді туындатады: жүйке жүйесіне жүктелім түссе -
жүрек-қан тамырлары қызметін өзгертеді - қысым көтереледі - жылпы
функционалдық қызмет бұзылады - ішкі ағзалар аурулары асқынады немесе
жаңа аурулар пайда болады.
Шуылдық жүктелім агрессивті күйзеліс факторларына жатады, әрі
көбінесе ағзадағы теңгерімділіктің толық бұзылуына алып келеді [3,4,12].

9

Қаладағы шуылға тән дыбыстар деңгейіне қатысты шуылмен мазалаудың
келесі факторалрын атап өтуге болады:
·Ұйқыға әсер етуі. Ұйқы фазалары қызметінің бұзылуын туындатады,
ұйқыға кетуді қиындатады әрі ұйықтап жатқандардың оянуын қиындатады.
Біздің еліміздегі және шетелдердегі қалалардың бірқатарын тексерумен қатар
жүргізілген шуыл деңгейін зерттеу барысында алынған көптеген әлеуметтік
сауалнамалардың деректері бойынша [8, 37,38]50 дБА деңгейінің өзінде елеулі
бұзылыстар байқалған (ұйқыға кету кезеңінің 1 сағатқа дейін созылуы).
·Есту қабылетінің нашарлау қаупі. Көп жылдар бойы ұдайы шуылмен
мазалаудың салдарынан жеке естілу шегінің шуылға ең жоғары сезімталдық
жиілігінде (400 - 500 Гц) 5 дБ асатын мөлшерге ұдайы ығысу ықтималдығы
ретінде анықталады [73].
·Тілдесу қатынасына әсер етуі. Шуылдың тілдесу қатынасына жасырын
кедергі келтіретін әсерінен туындайды [73, 106,111].
·Ашулану. Белгілі бір деңгейде немесе жиілікте шуыл туындаған кезде
мазасыздану мен наразылық сезімі ретінде сипатталады [117]. Субъективті
және аспаптық тәсілдер [4, 117,128] арқылы гигиеналық зерттеулер мынаны
көрсетті: жоғары деңгейдегі шуылдық жүктелімдер психоэмоционалдық
күйзеліске душар тететін ашулануды туындатады, ол адамның ағзасын
патологиялық өзгерістерге ұшыратады.

1.1.

1.1-кесте . - Адамға әсер ету деңгейі бойынша шуыл деңгейін градациялау

Бұл ретте тербеліс диапазонының, уақыт бойынша таралуының, дыбыстың
ұлғаю жылдамдығының, шуылдың спектралдық құрамының, тәулік уақыты
мен әсер ету ұзақтығының маңызы өте зор.
Адамның субъективтік реакциясы шуылмен мазалауға қатысты ағзаның
функционалдық жағдайының интегралдық көрсеткіші ретінде ақыл-ойы мен
физикалық қиналыс деңгейіне, жасына, жынысына, денсаулық жағдайына
10 Шуылдың адамға әсер ету деңгейі
Шуылдық
жүктелім
деңгейлері
1-ЭКВ
Қолайлы аумақ шегі
35
Түнгі уақыт нормасы
45
Күндізгі уақыт нормасы
55
Тілдесу қатынасының нашарлау қаупі
60
Қалыпты ақыл-ой қызметінің нашарлау қаупі
65
Вегетативтік қызметтің өзгеру қаупі
85
Есту қабылетінің нашарлау қаупі
90
Өмір-тіршілігіне қатер төну қаупі
130

байланысты болады. Алайда шуылдың өзгеруі мен адам ағзасының
функционалдық өзгерістері арасында коррелияциялық тәуелділіктің бол атыны
анықталып отыр, бұл шартты шектеулерді - шуылдың рұқсат етілетін
санитарлық нормаларын белгілеуге себеп болды.
36 табиғи және антропогендік факторлардың халықтың
сырқаттанушылығына әсер етуін зерттеу олардың ішіндегі ең күштілері
атмосфералық ластану мен шуыл болып табылатынын көрсетіп отыр [29].

1.2. Қаладағы шу көздері
1.2.1. Шу көздерін жіктеу

Қалалық ортадағы шуылды зерттеу бойынша қазіргі материалдарға шолу
жасау [1,6,8,9,29,31,32,48,53,59] қаладағы шудың негізгі көздерін келесі
принциптер бойынша жүйелендіруге мүмкіндік береді:
·Әрекет ету принципі бойынша - қаладағы шу көздері стационарлық
(жылжымайтын) немесе кеңістікте орын ауыстырып жүретін мобилді болуы
мүмкін.
·Түрлері бойынша - көліктік (автомобилдік, рельстік, авиациялық, су),
өнеркәсіптік және коммуналдық-тұрмыстық болып бөлінеді.
·Салыстырмалы (қала ауқымында) шамалары бойынша - нүктелік
(жекелеген автокөлік құралдары - автомобиль, локомотив, ұшақ, жекелеген

коммуналдық және өнеркәсіп
агрегаттары, техникалық құралдар мен

механизмдер және т.б.), желілік (тығыз көлік ағыны, теміржол қозғалысы) және
кеңістіктік (өнеркәсіп аумақтары, автовокзалдар, автокәсіпорындар, көлік жол
айрықтары және т.б.).
·шуды туындату көздерінің физикалық қасиеттері бойынша - шуыл
көзінің әрқайсысының акустикалық сипаттамасы дыбыстың қарқындылығы мен
жиілігін қоса алғандағы оның сарынының құрамына байланысты болады және
дискретті, үзіліссіз (толастамайтын) әрі аралас болуы ықтимал спектр түрінде
беріледі. Мысалы бірнеше жиілікте ерекшеленетін дискретті спектрмен кейбір
электр механизмдерден - генераторлардан, сиреналардан шығатын шуыл
сипатталады.
Қалалық шу көздеріне есту диапазонының жиілік белдеуінің бәрі дерлік
кіреді, бірақ дыбыс қысымы деңгейінің жиіліктер бойынша әртүрлі таралуымен
және олардың уақыт бойынша әрқилы таралуымен ерекшеленеді, сондықтан
бұл шуылды жіктемелеу спектралдық(төмен жиілікті - 300 Гц төмен, орташа
жиілікті - 300-800 Гц, 1000Гц асатын жоғары жиілікті) және уақытша (тұрақты
және тұрақсыз) сипаттары бойынша жүргізіледі.

· Шуылдың тұрақты көздері -
өнеркәсіптік және коммуналдық

кәсіпорындардың инженерлік және технологиялық жабдықтары (тоқтаусыз
жұмыс істеп тұратын желдеткіш агрегаттардың, сорғы мен градирлер,

11

компрессор қондырғылары, желдету жүйелері, сынақ қабырғалары, ауа
үрлегіштер, трансформаторлық қосалқы станциялар және т.б.).
· Шуылдың тұрақсыз көздері - авомобиль көліктерінің қозғалысы, темір
жол көліктері, авиациялық көліктер, сонымен қатар қалалық ортада ара-тұра
қолданылатын әртүрлі стационарлық техника жүйелері.

Спектрінің сипаты бойынша шуылды былай бөлуге болады:
ені бір

октавадан асатын толассыз спектрлі кең жолақты; тоналдық, оның спектрінде
айқын дискреттік сарындар бар. Шуылдың тоналдық сипатын іс жүзінде
қолдану мақсатында бір жолақтағы дыбыс қысымының деңгейі көршінікіне
қарағанда 10 дБ кем болмайтындай үш октавалы жиілік өлшемі бойынша (оның
параметрлерін бақылай отырып жұмыс орындарында) орнатады. Уақытша
сипаттамалары бойынша шуылды былай бөлуге болады: тұрақты, оның дыбыс
деңгейінің өзгеруі 8 сағаттық жұмыс күні (жұмыс ауысымы) ішінде МСТ
17187 -- 81 шу өлшеуішінің баяу уақытша сипаттамасымен өлшеген кезде
уақыт бойынша 5 дБ А - дан аспайды; тұрақсыз, оның дыбыс деңгейінің өзгеруі
8 сағаттық жұмыс күні (жұмыс ауысымы) ішінде МСТ 17187 -- 81 шу
өлшеуішінің баяу уақытша сипаттамасымен өлшеген кезде уақыт бойынша
5 дБ А - дан асады. Тұрақсыз шуылды былай бөлу керек: уақыт ішінде ауысып
тұратын, оның дыбыс деңгейі уақыт ішінде үнемі өзгеріп тұрады; үзік-үзік,
оның дыбыс деңгейі сатылы түрде өзгереді ( 5 дБ А - ға және одан жоғары), әрі
деңгейі тұрақты болып тұратын үзілістің ұзақтығы 1 с және одан жоғары
болады; импульсты, бір немесе бірнеше дыбыс дабылдарынан тұрады,
әрқайсысының ұзақтығы 1 с аспайды, бұл ретте МСТ 17187 -- 81 шу
өлшеуішінің импульс және баяу уақытша сипаттамасымен тиісінше дБ
AIжәне дБ Аөлшенген дыбыс деңгейлерінің айырмашылығы 7 дБ - дан кем
болмайды.

1.2.2 . Стационарлық көздерден болатын шуыл
Өнеркәсіптік шуыл
Қалалық ортадағы шуылдың өте ірі стационарлық көздері өнеркәсіпік
кәсіпорындар болып табылады.
Өнеркәсіп кәсіпорындарындағы шуыл туындататын көздер механикалық,
аэро-, газ - және гидромеханикалық болып табылады, сонымен қатар
жылдамдық пен дірілдің пульсациясымен сипатталатын электр магниттік
бейстационарлық процесстер. Өнеркәсіп кәсіпорындары шуылының аясы
өнеркәсіп алаңдары мен кірме жолдар шегінде көлікке тиеу-түсіру жұмыстарын
іске асыру барысында туындайтын шуылмен толығады.

Қазіргі
уақытта өнеркәсіп объектілерінің негізгі технологиялық

жабдықтары мен коммунткацияларының акустикалық сипаттамаларын есептеу
әдістері мұқият әзірленді, жабдықтардың жекелеген түрлері бойынша арнайы

12

кадастрлар мен олардың шуылын шектеуді реттейтін құжаттаржасалды
[45,48,51,55].
Қала аумағына қатысы бойынша өнеркәсіп кәсіпорындары кеңістіктік
көзі ретінде қарастырылады да оның сыртқы әсері ғана бағаланады. Өнеркәсіп
кәсіпорындарының акустикалық режимін натуралық (заттай) зерттеу олардың
көбісіндегі шуыл деңгейінің шегі туралы түсінік береді, сала бойынша жіктеуге
және бос аумақтар үшін акустикалық жайсыздық аймағының мөлшерлі көлемін
анықтауға мүмкіндік береді.
Өнеркәсіптік шуылдың ерекшелігі ол тек күндіз ғана емес, сонымен қатар
түнде де ұдайы немесе импульсты дыбыстар шығарумен сипатталады.
Көлік кәсіпорындары мен құрылғылары .
Қазіргі қалаларда автомобильдер санының көбеюі, жүк тасымалдау
көлемінің артуы, қоғамдық көліктер мен көлік құралдарын қоятын және оларға
қызмет көрсететін орындарауқымының дамуы әрқилы көлік түрлерінің қала
құрылымының ірі нүктелерінде шоғырлану процесін туындатты, соның
салдарынан акустикалық жайсыздық деңгейі күрт жоғарылап кетті. Бұл шуыл
көздері де кеңістіктік ретінде қарастырылады [1,8,, 11,53] және бұл көлемдерге
арналған ақпараттық модель құрылымы өнеркәсіп объектілерінің принциптерін
қайталайды. Оған көлік құралдарының жұмыс істеу уақыты мен саны
ескерілген көлік түрлерінің сипаттамалары мен көлікке қызмет көрсететін
стационарлық құрылғылар мен механизмдердің сипаттамалары кіреді.

Коммуналдық - тұрмыстық шуыл .
Тұрғын үйлер аумағындағы акустикалық жайсыздықты туындататын
шуыл көздері коммуналдық техникаларды сақтауға және оларға қызмет
көрсетуге арналған техникалық және көліктік нысандар, мәдени-тұрмыстық
қызмет көрсету мекемелері, демалыс пен спортқа арналған алаңқайлар,
сонымен қатар тұрғын үйлі аумақтардағы қала шаруашылығы мен сауда
орындарына қызмет көрсету операциялары болып табылады [ 8,38,53 ].
Коммуналдық объектілер туындататын шуыл іске асырылу ерекшелігіне
байланысты дыбыс шығарудың кезеңділігімен сипатталады (үзік-үзік
шуылдау).
Қаладағы акустикалық режимді бағалаған кезде жалпы коммуналдық-
тұрмыстық шуылды фондық деп есептеуге болады.

1.2.3. Мобильді көздердің шуылы

Автокөлік
Экологиялық жақсы ахуалды бұзатындардың негізгілерінің арасынан
автокөлік шуылы бірінші орынды берік иеленіп алған [1,11,33,36,54].

13

Үлкен икемділігі, жеделдігі, жоғары жылдамдықпен жүкті тез жеткізу
және жолаушыларды әртүрлі қашықтықтарға жеткізу, жүктерді жоғары
жылдамдықпен тасымалдау, сапардың жайлылығы, жалпыға бірлей қол
жетімділік пен өзге де жақсы сапалары көліктің өзге түрлерімен салыстырғанда
оған өткен жылдар ішнде де және келер уақытта да зор басымдықтар беріп
отыр. Бұл қалаларда автомобилдер санының көбею қарқынының жоғары
болуынқамтамасыз етті [11,33].
Қаладағы автокөліктерден туындайтын шуыл төмен әрі жиілігі орташа,

дыбыстық қысымының ең жоғары деңгейі орта есеппен
4-5 дБ октаваға

төмендей отырып, 400-800 Гц жиілік диапазонында болады. Оның спектралдық
диапазоны мен дыбыс шығару уақытының аясы ауқымды. Оның жағымсыз
әсерінің күштілігі мен тереңдігінің себебі осы. Қала аумағында автомобилдер
ағыны туындататын шуылдың ұлғая түсуі көбінесе көлік құралдарының
қозғалыс принциптері мен техникалық сипаттамаларына байланысты болады -
қозғалтқыштарының қуаттылығы мен конструкциясына, жүк көтеру
қуаттылығына, жылдамдығына, жалпы қозғалыс ағынының қарқындылығына,
жол төсенішінің құрылымы мен жағдайына, көше мен жолдың қисық-
түзулігіне, қиылыстардың саны мен қолайлылығына байланысты болады.
Қалалық ортаға қатысты автокөлік құралдары нүктелік (егер жекелеген
автомобильдер қарастырылса) немесе желілік немесе үзік-үзік (егер үлкен және
шағын қарқынды өткелдердегі көлік ағынының қозғалысы бағаланатын болса)
шуыл көздері ретінде көрсетілген [8,53.54]. Қаладағы автокөліктердің жұмысы
мен тұрмысында адаммен тікелей байланыста болатынын, даңғыл көшелердегі
кейбір автомобильдер мен көлік ағынының өте жоғары деңгейде шуыл
туындататын, қалалық көшелер желісініңжалпы ұзындығының 60-70% -ы мен
автомобиль жүрісінің 80-90% -ы даңғыл көшелердің үлесіне тиетінін ескерсек
даңғыл көшелердегі көлік ағыны қаладағы негізгі шуыл көздері болып
табылады деп санауға болады.

1.2.4. Шуылды нормалау.

Жұмыс орындарындағы шуылдың нормалатын параметрлері МемСТ
12.1.003 - 83 пен және СН 2.2.42.1.8.562 - 96 Жұмыс орындарындағы, тұрғын
үй-жайлардағы, қоғамдық ғимараттардағы және тұрғын үйлер салынған
аумақтардағы шуыл Санитарлық нормаларымен анықталған.
Шуылдың адамға әсерін бағалаған кезде жиілілік спектрларын қолданады-
бұл дыбыстық қысым деңгейінің жиілілікке тәуелділігі. Іс жүзінде спектрларды
зерттелетін дабылда белгілі бір жиілік белдеуін бөліп көрсететін сүзгілер
көмегімен алады. Ең көп таралғандары октавалық сүзгілер (фильтрлер).
Октавалық белдеу (октава) - бұл жоғарғы жиілік шегі f B төменгі жиілік
шегінен f H екі есе үлкен болатын осындай жиіліктер белдеуі, яғни

14

f B
f H

2

Естілетін дыбыстар спектрі әдетте орташа геометриялық жиіліктері бар 9
октавалық белдеуге бөлінеді: 31,5, 63,125, 250, 500, 1000, 2000, 4000 и 8000 Гц.
Өндірістік ортаның және адамның тіршілік ету ортасының факторы
ретіндегі шуылдың зияндылығы оның деңгейін шектеу қажеттігін туындатады.
Шуылдың санитарлық деңгейлері екі тәсілмен нормаланады:
- шектеулі спектрлар тәсілімен (ШС);
- дыбыс деңгейі тәсілімен.
Тұрақты шуылды нормалау үшін қолданылатын Шектеулі спектрлар
тәсілі дыбыс қысымының деңгейлерін 31,5, 63, 125, 250, 500, 1000, 2000, 4000 и
8000 Гцорташа геометриялық жиіліктері бар октавалық белдеулерде шектеуді
қарастырады. Осы шектеулі октавалық деңгейлердің жиынтығын шектеулі
спектрлар деп атайды. Шектеулі спектрлардың әрқайсысының өзінің индексі
болады, мұндағы сан 1000 Гц октавалық белдеудегі дыбыс қысымының рұқсат
етілген деңгейін көрсетеді. Мысалы, ПС-80 дегеніміз осы шектеулі
спектрдың 1000 Гц жиіліктегі дыбыс қысымы 80 дБ деңгейінде екенін білдіреді.
Дыбыс деңгейі тәсілі тұрақты емес шуылдарды, мысалы, көлік
құралдарының сыртқы шуылын, қала шуылыннормалау үшін қолданылады. Бұл
тәсілді қолданған кезде жиілігі бойынша түзетілген дыбыстық қысымның
жалпы деңгейін жоғарыда тізімделген октавалық белдеулерге сәйкес келетін
барлық жиілік диапазоны бойынша өлшейді. Осындай түрде өлшенген дыбыс
деңгейі шуылдың ауқымын шектеулі спектрлар тәсіліндегідей дыбыс қысымы
деңгейінің сегіз түрлі санымен емес, тек бір түрлі санымен сипаттауға
мүмкіндік береді. Дыбыс деңгейін стандартты түзетілген жиілік сипаттамасы
бар, тиісті сүзгілердің көмегімен төменгі жиіліктердегі сезгіштігі төмендетілген
шу өлшеуішпен децибелмен өлшейді. Шуылды шамалап бағалау үшін
дыбыстың рұқсат етілген деңгейлері қолданылады LА,дБА.
Дыбыс деңгейі "А" жиілік сипаттамасы бойынша шу өлшеуішпен
өлшенеді. Бұл тұста аспаптың сезгіштігі төмен жиіліктерде жоғары жиіліктерге
қарағанда төмен болады, бұл шуыл деңгейінің орташа мәнін алуға мүмкіндік
береді. Дыбыс деңгейі шектеулі спектрмен мынандай ара-қатыста байланысқан:
LА=ПС + 5 дБ
Тұрақты емес шуылдар үшін рұқсат етілетін мән дыбыстың Lэкв, дБА
эквивалентті деңгейімен белгіленеді.Дыбыстың эквивалентті деңгейі "А"
жиілік сипаттамасы бойынша арнайы интегралданған шу өлшеуіштермен
өлшенеді.

1.2.5. Шуылды нормалаудың интегралдық өлшемдері (критерийлері)

Осы тұрақты емес шуылдың эквивалентті

(энергиясы бойынша)

дыбысдеңгейіLAэкв в дБ А -- тұрақты кең белдеулі шуылдың дыбыс деңгейі,
15

оның да белгілі бір уақыт аралығы ішіндегі осы тұрақты емес шуыл сияқты
сондай орташа квадратикалық дыбыс қысымы болады әрі оны мына формула
бойынша анықтайды

L A экв 10 lg

T 0 p0
2

(1.1)

мұндағырА(t) -- орташа квадратикалық дыбыс қысымының шу өлшеуіштің
А түзетуі есепке алынған ағымдағы мәні, Па;
р0 -- дыбыс қысымының негізгі (бастапқы) мәні (ауадар0 = 2 10-5 Па);
Т -- шуылдың болу уақыты, сағ.
Па2 сағаттағы шуыл мөлшері Д -- белгілі бір уақыт ішінде адамға әсер
ететін акустикалық энергияны ескеретін интегралдық көлем, және мына
формула бойынша анықтаймыз:

T
Д р2А t dt .
0

(1.2)

Шуылдың салыстырмалы
формуламенанықтайды
мөлшеріДсалыс
процентпен
мына

Дотн
Д
Ддоп
100 ,
(1.3)

Мұндағы Ддоп -- шуылдың рұқсат етілетін мөлшері, Па2 сағ.
Шуылдың рұқсат етілетін мөлшері Ддоп мына формуламен анықталады:

Ддоп р2А допТ р. д ,

(1.4)

мұндағы, р2А доп -- осы стандарттың 2.3 т. сәйкес рұқсат етілетін дыбыс
деңгейіне сәйкес келетін дыбыс қысымының мәні. Па;
Т р. д -- жұмыс күнінің (жұмыс ауысымының) ұзақтығы, сағ.
р 2А доп = 0,356 Па болған кезде (рұқсат етілетін дыбыс деңгейіне
сәйкес болады 85 дБ А) жәнеТ р. д = 8 сағ

Ддоп = 1 Па2 сағ,

(1.5)

Д = Ддоп*Дотн болған кезде = 100%.
Дыбыстың эквивалентті деңгейі мен шуылдың салыстырмалы мөлшері
арасындағы (рұқсат етілетін дыбыс деңгейі 85 дБ А болған кезде) шуыл әсер
ететін уақытқа байланыстыара-қатысы келесі кестеде берілген.

1.2 - кесте. Дыбыстың эквивалентті деңгейі.
161 pA t
T
dt ,

1.2.6. Шуылды бағалау тәсілдері
Шуыл көздерінің акустикалық сипаттарын анықтаған кезде құрал-
аспаптық, есептемелік және графоаналитикалық тәсілдер қолданылады.
Қаладағы шуыл көздерінен туындайтын шуыл деңгейін анықтайтын
аспаптық, есептемелік және графоаналитикалық тәсілдер жеткілікті дәрежеде
зерттелген әрі нормативтік және нұсқама әдебиеттерде кеңінен жарияланған
[8,30,48,53-92], сондықтан бұл бөлімде олардың сипаттамаларына қысқаша
шолу ғана беріледі.

Өте
нақты деректер шуылды табиғи жағдайында, шынайылық

талаптарына, бекітілген математикалық статистика тәсілдеріне сәйкес
өткізілген құрал-аспаптық тексерген және өңдеген кезде алынады.
Құрал-аспаптық деректер болмаған кезде акустикалық сипаттамаларды
алу үшін есептеулер жүргізіледі (математикалық тәсіл) немесе номограммалар
мен графикалар пайдаланылады (графоаналитикалық тәсіл).
Құрал-аспаптық тәсіл дегеніміз табиғи жағдайында қатаң бекітілген
әдістеме бойынша (МСТ-тарға сәйкес) арнайы аспаптардың (шу
өлшеуіштердің) көмегімен қарастыралатын шуыл көздерінің сипаттамаларын
алу болып табылады. Шуыл көздерінің акустикалық сипаттамаларын алудың
мұндай тәсілін өте дәл әрі сенімді деп санауға болады, өйткені шуыл көздерінің
параметрлерін осындай тәсілмен анықтаған кездесан түрлі табиғи жағдайларды
ескеруге тура келеді. Дегенмен арнайы өлшеу құралдарының, қызмет
көрсететін білікті мамандардың болу қажеттігі, сонымен қатар климаттық,
уақытша және өлшеу ісімен ілесе жүретін басқа да көптеген жағдайларға
тікелей тәуелділігі бұл тәсілді пайдалануды күрделендіріп жібереді. Бұл тәсілді

17 Шуылдың
салыстырма
лы мөлшері
,%
Дыбыстың эквивалентті деңгейі, дБ А
Шуылдың
салыстырма
лы мөлшері
,%
Шуыл әсер ететін уақыт ішінде
Шуылдың
салыстырма
лы мөлшері
,%
8 сағ
4 сағ
2 сағ
1сағ
30 мин
15 мин
7 мин
3,2
6,3
12,5
25
50
100
200
400
800
1600
3200
70
73
76
79
82
85
88
91
94
97
100
73
76
79
82
85
88
91
94
97
100
103
76
79
82
85
88
91
94
97
100
103
106
79
82
85
88
91
94
97
100
103
106
109
82
85
88
91
94
97
100
103
106
109
112
85
88
91
94
97
100
103
106
109
112
115
88
91
94
97
100
103
106
109
112
115
118

шуылдан қорғану мәселесін жергілікті жерде толық шешу барысында нақты
қолдануға болады.
Есептемелік тәсілдеэксперименталдық зерттеулердің деректерін алу
мүмкіндігі болмаған кезде, олардың анықтамалық және нормативтік
әдебиеттерде жинақталған нәтижелерінің деректері пайдаланылады. Онда
шуыл көздерінің алуан түрлі ерекше параметрлерін шуылдың сипаттарын
зерттеу барысында бұрын анықталған арнайы түзету коэффициенттерімен
есептейді. Тәсіл шамалас болып табылады, өйткені варианттылық диапазоны
жоқ, бірақ шуылмен мазалау деңгейін болжауға қолайлы шуыл көздерінің
барлық түрлері үшін орташаландырылған деректерге сүйенеді. Мұндай тәсіл
өте қолайлы. Ол алдын ала болжамдаған кезде шуылды бағалауға мүмкіндік
береді әрі құрылыс жүргізілетін орынды таңдау барысында шағыннан
қомақтыға дейінгі барлық деңгейлерді қарастырған кезде пайдаланылады.
Графоаналитикалық тәсілжекелеген шуыл көздері мен таралу жағдайын
түзету туралы деректер жинақталған номограммалар түрінде берілген
эксперименталдық зерттеулер нәтижесіне негізделеді. Ол инженерлік
есептеулерге арналған қарапайым бағалау тәсілдерінің бірі болып табылады әрі
бұрын сипатталған есептемелік тәсілге толықтыру ретінде пайдаланылады.

2 бөлім. Халық көп шоғырланған ірі аумақтар үшін шуыл режимін
бағалау тәсілін негіздеу

Халық тығыз шоғырланған ірі аумақтардағы экологиялық қауіпсіздік
жүйесінде шуыл режимін реттеу жөніндегі шешімді қабылдаудың негізгі
механизмі функционалдық аймақтың әрқайсысы үшін шуыл жүктелімінің
кеңстіктегі таралуын бағалау болып табылады.
Бірінші бөлімде келтірілген аналитикалық шолудан көріп
отырғанымыздай бұрын сипатталған қалалық ортаның акустикалық сапасын
немесе шуыл режимін бағалаудың белгілі заманауи тәсілдері шуылмен мазалау
аймақтарының жан-жақты жобалау сатыларына сәйкес келетін есептеулерін өте
мұқият іске асыру керектігін қажет етеді. Бұл тұста шуыл көздерін тұмшалау
және оларды бүркемелеу бойынша жеке міндеттер шешіледі.
Алайда мұндай әдіс қалаға немесе жалпы ірі әкімшілік ауданға түсетін
жалпы шуыл жүктелімін сипаттамайды, әрі аумақтық бірліктерді өзара
салыстыруға мүмкіндік бермейді, бұл өңірлік және қалалық маңызы бар

18

аумақтардағы ірі объектілердің қолайлы тұрғын ортасын ұйымдастыру
жөніндегі шешімдерді қабылдау жүйесінде пайдалануға өте ыңғайлы. Оның
үстіне, қала ішілік аудандар, шағын аудандар, магистраль аралық аумақтар,
жекелеген функционалдық аймақтар немесе әртүрлі мақсаттарға арналған
өңірлік аймақтар (қала маңайындағы аймақтар, курорттық аймақтар, шағын
қорықтар, көлік қатынасы мен өнеркәсіп орындарын игеру аймақтары, жалпы
қала) сияқты халық қалың шоғырланған аумақтарды салыстырмалы түрде
талдау үшін бұдан бұрын сипатталған тәсілдерді пайдалану олардың
көлемдерінің ауқымдылығына байланысты едәуір қиынға түседі.

Аумақтардың әр нүктесінен шуыл
сипаттамаларын алған кезде

есептемелердің толық болу қажеттігін ескерсек қазіргі қолданылып жүрген
тәсіл ауқымның бөлшектеу деңгейімен үйлеспейтіндігіне байланысты
қолдануға мүлдем келмейді.
Қаланың немесе өңірдің аумағына шуыл жүктелімінің таралуы туралы
түсінік (көрініс) алу үшін ең болмағанда барынша қысқа мерзімде аумақты
пайдалану бойынша әртүрлі шешімдердің салыстырмалы талдауын жасау керек
болады немесе тиімді ету мақсатында жоспарлау мен құрылыс салудың
көптеген нұсқаларын таңдау қажет болар еді.
Зиянды әсерлердің деңгейін төмендетуге бағытталған оның көлемі оның шеткі
мәндерін орташаландыруға мүмкіндікм берер еді. Бұған 5-10%-ті құрайтын
орташа көлемнің ең жоғары және ең төмен мәндерінің аздаған ауытқушылығы
болған кезде қол жеткізуге болады. Мұндай шарттар, әдетте, ұяшығының
көлемі 0,5-1км 2 болған кезде қанағаттандырылады.
·Аумағында қала құрылысы немесе ортаны қорғау шаралары жүзеге
асырылатын аумақты жоспарлау ерекшеліктері.
Аумақтық ұяшық ретінде тұрғын аудандар, шағын аудандар, өнеркәсіп
аумақтары, рекреациялау массивтері немесе бағаланатын көлем болып
табылатын кез-келген аумақтық құрылым қабылдануы мүмкін.
Нақты есептемелерде көбінесе белгілі бір қала құрылысы, әкімшілік
немесе экономикалық ерекшеленген аумақтық ұяшықтарды бағалау мен
салыстыру мақсаты қойылады. Мысалы, әкімшілік аудандарды салыстыру
барысында осы аудандардың аумақтары негізге алынады, ал аумақты
толығырақ талдау кезінде магистрал аралық аумақтар, шағын аудандар,
кварталдар қарастырылады.
·қаланың немесе өңірдің жоспарына тік бұрышты тор салу жолымен
пайда болған унифицирленген статистикалық аумақтық бірліктің көмегімен
аумақты дифференциялау нұсқасы да ықтимал. Мұндай біркелкі торды
пайдалану әдісі шуылдың таралу ауқымын зерттеген кезде өте қолайлы.
· өңірлік ірі объектілер жағдайында ландшафт белгісі, табиғаттық-
климаттық кластер немесе экоақпараттық модулдің кез-келген өзге сипатты
бойынша зоналауға болады. Мұндай әдіс те алынған жүктелімдер мен олардың

19

нақты көздері арасындағы өзара байланысты анықтау тұрғысынан да қолайлы
болады.

Ұяшықтардың
көлемін қарастырылатын аумақтың (масштабты

анықтайтын түрлі сатыларда қайта құрылымдау немесе жаңасын жобалау
аясында) жалпы ауқымына байланыстыра анықтаған дұрыс болады және
дифференциацияның жеткілікті деңгейін қамтамасыз етуі тиіс.
Бағалау үшін қаншалықты ірі ұяшық немесе экоақпараттық модуль
таңдап алынса қорытындысында жүктелімнің сипаттамасы соншалықты
жалпылама болып шығады. Тым майда модулдерді (бұл ретте ластану мен
жағдайдың шиеленісу сипаттарын дұрыс сипаттау деңгейі де соғұрлым жоғары
болып шыққанымен) бағалауға мол еңбек жұмсалуына алып келеді әрі
дифференцияланған аймақтың шекараларын белгілеу міндетін қиындатады.

2.1. Ірі қалалардағы шуды зерттеуді саралау және талдау.
(Алматы қаласы)
Қоршаған орта жағдайын талдау

Алматы - Қазақстанның ірі қалаларының бірі. Қаланың бүкіл аумағы 33,9
мың гектар жерді алып жатыр. Қала 8 әкімшілік райондарға бөлінген: Алмалы,
Әуезов, Бостандық, Жетісу, Медеу, Түркісіб және Наурызбай. 2013 жылдың 1-
қарашасында берілген мәлімет бойынша Алматы қаласының тұрғындар саны -
1 миллион 501мың тұрғындарды құрайды. Алматы қаласының үлкен бөлігі
Әуезов районында (25,6 %) және Бостандық районында (22,2 %) орналасқан.
Ірі қалаларда шудың агрессивті көзі транспорт болғандықтан, берілген
аспаппен шудың жоғары транспорттарды әр түрлі магистральдердегі белгілі
бір уақыт арасындағы шудың қарқындылығы өлшеуге алынды, сондықтан
олардан алынған мәліметтерлезде қаланың шу портретін көрсетті.
Ішкі істер министрлігінің 2008 жылдың 1-қазанында берген мәліметі
бойынша Алматы қаласында тіркелген жалпы автокөліктер саны 523022
жеткен, сонымен бірге жыл сайынғы өсім 40000 автокөлікті құрайды.
Автокөліктердің түрі бойынша:
- жеңіл көліктер - 457550 бірлік,
- жүк көліктері - 32836 бірлік,
- автобустар - 13012 бірлік,
- басқа да көлік құралдары - 19624 бірлік.
Шу режимдерінің сапалы жағдайы әрбір жыл сайын жүргізілген
зерттеулердің нәтижесін сараптау арқылы анықталды. (2.1-Кестесі)

20

2.1-Кестесі - Алматы қаласы бойынша көшелер мен аудандардағы шу
(2008, 2010жж)

Зерртеу нәтижесі көрсеткендей ірі қалалардағы әр түрлі аудандардың
өлшеу нәтижесі шу көздерін қалыпты деп қарастыруға болады. Сонымен қатар
бөлінген сипаттама параметрлері (орта шамасы мен дисперсия) біз жүргізген
зерттеу шарттарына сәйкес келесі 2.2-кестеде бағаланылады.

2.2-Кесте

Алматы қаласының автокөліктер саябағы санының динамикалық өсімі

21 №
рс
Көшелер мен аудандар
атауы
Максималды дыбыс
деңгейі, дБА
Минималды дыбыс
деңгейі, дБ А
№
рс
Көшелер мен аудандар
атауы
2008
2010
2008
2010
1
Аэропорт ауданы;
68
64
37
62
2
Райымбек және
Рыскулов көшелері;
55
78
35
62
3
Алтын-Орда районы;
62
76
50
64
4
Бірінші Алма-Ата
темір жол районы;
71
78
55
64
5
Тастак микрорайоны;
76
80
54
64
6
Көк базар; район
76
78
44
64
7
Барахолка район
71
74
39
62
Район
Тәулік
уақыты
Шу деңгейінің
орта шамасы
дБ А
Стандартты
ауытқу
(дисперсия) дБ А
Өндірістік
күн
58
7,8

түн
52
7,8
Саудалық
күн
62
8,2

түн
52
9,0
Қалалық тұрғындар
күн
51
8,6
құрылысы
түн
44
7,8
Ауылдық типтес
күн
45
8,6
бірқабатты құрылыс
түн
42
8,2

Қаладағы шудың параметрлерінің уақыт бойынша параметрлері біркелкі
болмағандықтан соңғы кездері шу параметрлерінің кеңістік-уақыт бойынша
орташаландыру үшін жұмыстар жүргізілуде. Осы жұмыстардың ішінде
Ханчжоу қаласындағы (Қытай) шу өрісін зерттеу жұмысын қарастырсақ.

Қала аумағын 500мХ500м
болатын 174 шаршыға бөлінген, әрбір

нүктесінде тәуліктік эквивалентті
LАэкв
деңгейі
өлшенген
болатын.

Сараптаудың статикалық, аналогты нәтижесі кеңістік тәуліктік эквивалентті
деңгейі қалыпты эквивалентті деңгейге жақын екенін көрсетті. Дегенмен
қаладағы шудың орташа деңгейі 62,5 дБ, ал орташаквадратты ауытқуы 7,8дБА
тең болды.

22

2.3. Кестесі - Әр түрлі функционалды зоналардағы шудың қалыпты
деңгейі

2.4.- Кесте - 2.3. - Кестесіне түзету енгізу

2.2. Шу жүктемелерінің критерилерін бағалауды анықтау.

Қала аумағындағы шу жүктемелерін сандық сараптаумен бөлу келесі
берілген бірлік экоинформационды модульдің шу режиміне арналған өңдеу
критерилерімен жүргізген ыңғайлы: шу жүктемелері, меншікті шу жүктемесі,
шу жүктемесіне қатысты.

23 Аумақтың атауы
L Аэкв. доп., дБА
Аумақтың атауы
с 7 до 23 ч.
с 23 до 7 ч.
Тұрғындар аумағындағы
құрылыс
55
45
Өндірістік райондар
65
55
Мектепке дейінгі мекемелер
аумағы
45
-
Мектеп аумағы
50
-
Демалыс орындарын
45
-
Емхана және шипажай аумағы
45
35
Шипажай мен емдік-сауықтыру
аймағы
40
30
Әсер етуші фактор
Шарттары
дБ немесе дБА
түзету
Әсер етуші фактор
Шарттары

Шу сипаттамасы
Кеңтілмелі,
0

Тональді, импульсті
-5
Объекттің орналасуы
Демалу орны, туризм,
Қаланың жасыл
орындары,
жаңа жобаланған
аудандар,
Құрылыс
орындарында
-5
0
+5

Шу жүктемесі қарастырылып отырған аумақ пен одан тыс көздерінің
қуат энерниясының үлесінің жалпы жиынтық шарты ретінде қарастырылады.
Шу жүктемесінің есептік шамасы келесідей анықталады:

∑

, (2.1)

мұнда: Нw - шу жүктемесі, Вт ;
∑ - шу көздерінің әсер етуші дыбыс энергиясының жиынтық
саны. Қарастырылып отырған аудан мен есептелу нүктесіне қатысты келесі
формуламен анықталады:

w* = Wq- R + ∑ , Вт;

( 2 .2 )

мұнда, Wq- жерге жақын атмосфера қабатының өлшемдері мен шығу
көзіне сәйкес анықталатын дыбыс қуатының бөлігі(сызықтық, нүктелік,
кеңістік), Вт;
q - бағыт коэффициенті;
R - шу көзінің орналасуына байланысты жерге жақын атмосфера
қабатының дыбыстың бос таралу шатында энергия төмендеуін сипаттайтын
таралу параметрі, Вт;
∑ - қалыпты таралу шарттарымен салыстырмалы түрде қуат
шамасының барлық шығындары, Вт. Онда есепке алынады:
ааг - қоршаған ортаның тұтқырлығына байланысты атмосферадағы
дыбыстың төмендеуі;

төмендеуі;
аПоверх г - жер қабатының жұтылуына байланысты дыбыстың

г - көгалдандырылған жерлердегі дыбыс таралуы мен
жұтылуынан дыбыс төмендеуі, ол көгалданған шөп түрі мен ораналасу
сипаттамасына және өсу ортасына байланысты, яғни қалыдығы, биіктігі, т.б;

г
-
құрылыс
түріне байланысты дыбыс төмендеуі:

қабаттылығы, жобасы;
ХметеоГ
-
метеорологиялық шарттарға (ауа

дымқылдығы, температурасы, инверсия шарттары) байланысты дыбыстың
төмендеуі;
г - шу көзі мен есептелетін аудан арасындағы қашықтық, км.
Белгілі, дыбыс өрісінің энергетикалық сипаттамасы қысымның орта квадратты
параметрлерімен анықталады және алынған өлшемдер мен есептелуіне
байланысты, сонда:

∫

,

час (2.3)

мұнда, Т - зерттеу уақыты немесе орташаландыру уақыты, сағ;

24

рм( )- әсер етуші әрбір шу көздерінің дыбыстық қысым шамасы,
Па;
заманауи шарттарға байланысты дыбыс қысымдарының ортаквадратты
шамасы дыбыстардың адамдарға әсер етуін жүйелі түрде көрсететін
сипаттамасы болып табылады, сондықтан берілген көрсеткіш шудың
тұрғындарға ісер етуін медициналық түрде анық арақатынасын орнатады.
Шу жүктемесін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.