Ипотека жүйесін автоматтандыру
10
11
12
Аңдатпа
13
Бұл дипломдық жобада ипотека жүйесін автоматтандыру мәселелері
қарастырылды. Ипотека процессінің жылдамдығының артуы, ипотека алу
кезіндегі құжаттарды рәсімдеудің оңтайлығы жүзеге асырылды.
Бітіру жұмысында ипотека жүйесін автоматтандырудың тиімділігі мен
ипотека жүйесін жетілдіру туралы нақты есептеулер келтірілген. Деректер
қорына қойылатын талаптар, пайдалану шарттары мен оны жүзеге асыру
қарастырылған.
Ақпараттық жүйенің интерфейсі Microsoft Visual Studio 2012 құрылған, ал
деректер қоры Microsoft SQL Server 2008 R2 негізінде жүргізілген
Өміртіршілік қауіпсіздігі бөлімінде жұмыс орнындағы бөлменің жасанды
жарықтандыру сипаттамалары мен есептеулері жүргізілген. Экономикалық
бөлімде жұмсалған күрделі шығындар мен пайдалану шығындары есептелген.
Аннотация
В данной дипломной работе рассматривается вопросы автоматизации
ипотечной системы. Осуществляется увеличение скорости ипотечного процесса
и удобство оформления документов при получении ипотеки.
Выпускной работе приведены точные расчеты эффективности
автоматизации и совершенствования ипотечной системы. Рассмотрены
требования к базе данных, условия использования и осуществление.
Интерфейс информационной системы разработана в среде Microsoft
Visual Studio 2012, а база данных разрабатывается на Microsoft SQL Server 2008
R2.
В разделе безопасность жизнедеятельности произведены расчеты
искусственного освещения комнаты. В экономической части произведены
расчеты капитальных затрат и эксплуатационных расходов.
Annotation
14
In this thesis work is considered the problems of automation of the mortgage system.
carried out increase of the mortgage process speed and convenience of clearance
paperwork when obtaining a mortgage.
Exhaust work presents accurate calculations the efficiency of automate and improve
of the mortgage system. Considered the requirements to the database, terms of use
and implementation.
Interface of information system is developed in Microsoft Visual Studio 2012, and
the database is developed on Microsoft SQL Server 2008 R2.
In the safety life section produced calculations are of artificial lighting of the room.
In the economic part produced calculations of capital costs and operating
expenditure
Кіріспе
Бұл дипломдық жобада ипотека жүйесін автоматтандыру атты жұмысы
жобаланды.
Бұл бағдарлама ипотека жүйесін дамытып, ипотека алу мүмкіндігін
жеңілдетуге арналған. Ипотека алу негізінен тұрғын үй мен ипотека алушылар,
құрлысшылар,
бөлінетін жүктемелер туралы ақпаратты жүйелеумен
байланысты болады. Сондықтан, ипотека жүйесін автоматтандыру жүктемесін
бөлу жұмысы ыңғайлы, әрі тез болу үшін, барлық деректерді жүйелі түрде
сақтау, қажетті ақпаратқа тез қатынас алу, сонымен қатар жаңа деректерді
ыңғайлы түрде енгізу мүмкіндіктері қарастырылған болу керек.
Дерекқор құру үшін алдымен зерттелетін облысының талдауы жасалады.
Келесі кезеңде тұрғын үй мен ипотека алу туралы қажетті деректерді сақтайтын
логикалық байланысқан кестелер құрылып, олардың негізінде жүйенің
инфологиялық моделі алынады. Инфологиялық модель MS SQL Server -
жүйесінде жасалады. Ипотека жүйесін автоматтандыру бағдарламасының
дерекқоры MS SQL Server дерекқорларды басқару жүйесінде құрылғаннан
кейін, пайдаланушылардың барлық сұраныстарын қанағаттандыратын клиенттік
қосымша жобаланады. Клиенттік бағдарлама Microsoft Visual Studio 2012
Ultimate программалық ортасында іске асырылады.
Бұл бағдарлама ыңғайлы әрі уақытты үнемді пайдалануға мүмкіндік
береді, сонымен қатар, аз уақыт ішінде бағдарламаны игеріп, оңай пайдалануға
мүмкіндік береді.
15
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 9
1 Техникалық тапсырма ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 10
1.1 Тағайындалуы және қолдану аймағы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.1.1 Сенімділікке қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 10
1.1.2 Техникалық құрылғыларға қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 10
1.1.3 Бағдарламалық құжатқа қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.2 Құру кезеңдері мен сатылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 11
1.2.1 Кезең бойынша жұмыстардың мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.2.2 Тестілеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3 Автоматтандырылған жұмыс орнының (АЖО) арналуы мен құрылымы ... 13
1.3.1 АЖО құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 14
1.3.2 АЖО- ға қойылатын жалпы талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 15
1.3.3 Дереқордағы шешілетін мәселелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 16
2 Ақпараттық жүйелер. Деректер қорын жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 17
2.1 Ақпараттық жүйелер туралы қысқаша мағлұматтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2.1.1 Ақпараттық жүйе жобалау сатылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 17
2.1.2 Ақпараттық жүйенің тіршілік циклі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2.1.3 АЖ - ның басты сенімділік түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 21
2.2 Деректер қорын жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 24
2.2.1Деректер моделі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
2.2.2 Реляционды деректер қорына қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 26
2.2.3 SQL тілі туралы негізгі деректер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 27
2.2.4 Кесте құру және өшіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 28
3 Дерекқорды жобалау және оны іске асыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 31
3.1 ДҚ құрудың бастапқы кезеңі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
3.1.1 Дерекқордың функционалдығын сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
3.2 Концептуалды жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
3.2.1 Қажетті ақпарат: пайдаланушылардың талабы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 31
3.2.2 Дереқор және қосымшаны жобалау құралдарын таңдаудың негіздемесі .. 31
3.3 ER моделін құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
3.3.1 Бизнес ережелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 33
3.3.2 Реляционды қатынастарды құрастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
3.3.3 Логикалық жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
3.4 Физикалық жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 40
3.4.1 Дерек қорына қосымша құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
3.4.2 Бағдарламаны сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 40
4 Тіршілік қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 46
4.1 Жұмыс орнындағы еңбек жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 46
4.2 Жасанды жарықтандыруды есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
4.3 Меншікті қуат әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
5 Техника-экономикалық негізделуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
16
5.1 Жобаның мақсаты мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 57
5.2 Маркетингтік стратегия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
5.3 Бағдарламамен қамтамасыз етудегі еңбек сыйымдылығын есептеу ... ... ... . 57
5.4 Бағдарламалық қамсыздандыру шығынының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 59
5.5 Бағдарлама өнімін сатып алуға кеткен бір жолғы шығындар есебі ... ... ... .. 64
5.6 Игеру саласындағы жылдық бір жолғы шығындар есебі ... ... ... ... ... ... ... ... 64
5.7 Ақпараттық жүйе енгізуден үнем мен табыс мөлшерінің есебі ... ... ... ... ... . 66
5.8 Салыстырмалы экономикалық тиімділіктің көрсеткіштерін есептеу ... ... ... 67
5.9 Динамикалық көрсеткіштер негізінде жобаны өткізуде экономикалық
тиімділігін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 68
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 71
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 72
А қосымшасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 73
Б қосымшасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 88
1 Техникалық тапсырма
1.1 Тағайындалуы және қолдану аймағы
Бұл жүйе автоматтандырылған қызмет көрсету орны болып табылады.
Яғни ипотека алу мүмкіндіктері, тұрғын үйлерді таңдау, ипотека мөлшері
туралы ақпарат алу, оңтайлысын таңдау. Программа керекті есептеулерді
автоматты түрде жүргізеді, есептеу барысында кететін қателерді азайтады. Бұл
жүйе келесідей мәліметтерді жүйелеп, қолданушының сұрақтарына жауап беруі
қажет:
тұрғын үйлер;
ипотека мөлшері;
құжаттарды толтыру;
анықтама.
1.1.1 Сенімділікке қойылатын талаптар
Бағдарлама толық сенімді функционалды жұмыс жасауы үшін тапсырыс
беруші ұйымдық - техникалық шаралардың жиынтығын қамтамасыз ету керек.
Олар төмендегідей болады:
техникалық құралдарға үзіліссіз қоректену көзін ұйымдастыру;
лиценциялық бағдарламалық қамтуды пайдалану;
ГОСТ 51188 - 98 талаптарының уақыттылы орындалуы. Ақпаратты
қорғау;
компьютерлік вирусқа бағдарламалық құралдарды тексеру.
17
1.1.2 Техникалық құрылғыларға қойылатын талаптар
Сервер қызметін атқаратын дербес компьютер болуы керек. Оның
сипаттамалары төмендегідей:
процессор Pentium - 4 кем емес;
жедел жады 2 Гигабайт көлемінен кем емес;
HDD, 250 Гбайт аз емес;
операционды жүйе Windows 2000 Server , Windows 2003, XP, 7 және
Windows 8;
Microsoft SQL Server 2008.
1.1.3 Бағдарламалық құжатқа қойылатын талаптар
Бағдарламалық құжаттың құрамы келесідей болу керек:
техникалық тапсырма;
бағдарлама және байқаулардың әдістері;
пайдаланушыға көмек.
1.2 Құру кезеңдері мен сатылары
Құру сатылары.
Құру келесі үш сатыны қамту керек:
техникалық тапсырманы құру;
жобалау жұмысы;
енгізу.
Құру кезеңдері.
Техникалық тапсырмаға сай құру жұмыстары кезеңмен орындалу керек.
Құру кезеңдері келесідей болады:
ақпарат жүйесін құру;
бағдарламалық құжатты құру;
мысалмен бағдарламаның тексерілуі.
Бағдарламаны енгізу кезінде құру кезеңдері орындалып және
бағдарламаны беру болып табылады.
1.2.1 Кезең бойынша жұмыстардың мазмұны
Құру кезеңінде келесі жұмыстар орындалу керек:
тапсырманың мақсатын анықтау;
техникалық құрылғыларға қойылатын талаптарды анықтау;
бағдарламаға қойылатын талаптарды анықтау;
1.2.2 Тестілеу
18
Тестілеу - бұл ақпараттық жүйеде қателерді іздеу болып табылады.
Қате - бұл бар нәрсенің бір - біріне сәйкес келмеуі.
Сенімділік - бұл әрбір қабылдалмаудың құнын есепке ала отырып
есептелінген, белгілі бір уақыт ішіндегі қарсылық жасалмаған жұмыс
ықтималдығы.
Тестілеу принциптері.
Тестілеу жақсы жобаланған жүйеде қалған қателерді табу үшін, сонымен
қатар жүйенің сенімділігін арттыру үшін және құндылығын арттыру үшін
жүргізіледі. Тестілеу арқылы нашар жобаланған жүйенің жоғарғы дәрежедегі
сенімділігіне жетуге болмайды.
Егер біз бағдарламаны тестілейтін болсақ, онда қандай да бір
жағдайлармен бағдарламаның бағасын көтеру арқылы тестілеуге кеткен
шығынды қайтарып алуымыз қажет. Мұны тек бағдарламаның сенімділігін
жоғарлату арқылы ғана жасауға болады. Сенімділікті тек үрдіске енгізілген
қателерді түзету арқылы жоғарлатуға болады.
Сәтті тест деп, қатені тапқан тестті айтамыз. Егер бірде бір қате
табылмаса, онда ол сәтсіз тест деген сөз.
қателер топтасу қасиетіне ие;
тестілеуді жеңілдету үшін еш уақытта бағдарламаны өзгертпеңіз;
бағдарламаны тестілеудің авторымен кездесуден қашу керек. Егер
программист бағдарламаны жазуда қате жіберсе, онда оны тестілеуде де дәл
сол қатені жіберуі ықтимал;
тестіні құру - бұл шығармашылық үрдіс, яғни кей жағдайда мидың
жұмыс істеуін қажет ететін үрдіс;
қатені жақсы табатын тест жақсы тест болып табылады;
бағдарлама неге арналған, яғни тек өзіне ғана тиесілі істі істейді ме,
әлде басқа жұмыстарды да істейді ме соны тексеру керек;
комментариилердің жеткіліксіздігі қателерді іздеуді қиындатады;
комментариилердің аздығы қатені іздеуді қиындатумен қатар,
түсініктеме сөздігінсіз күрделі бағдарламаны талқылау да қиын.
Тестілеуден кейін қатенің жоқ екендігіне кепілдік беруге болмайды, тек
белгілі бір деңгейде жүйе жұмысының дұрыстығының сенімділігі жайлы айтуға
болады.
Тест - бұл кіріс деректерінің жиынтығы және (немесе нәтижені күтуші
қолданушының қызметі) жауап бағдарламалардың іс - әрекеті. Қарапайым
бағдарламамен толық, жан - жақты тестілеу жүргізу мүмкін емес, себебі оған
уақытта, қажетті ресурстарда жетпейді. Сондықтан тестілеудің қатені табу
ықтималдылығына байланысты, тестті құру әдісіне байланысты бірнеше түрі
бар [1].
Тестілеу түрлері:
құрылымдық тестілеу (ақ жәшік);
функционалдық (қызметтік) тестілеу (қара жәшік).
Құрылымдық тестілеу.
19
Берілген тестілеуде бағдарламаның тексті көрініп тұрады. Шешімдердің
блоктары, циклдері тестіленеді.
Құрылымдық тестілеудің бірнеше типі бар:
операторларды жабу;
шешімдерді жабу;
шарттарды жабу;
шарттардың аралас жабулары;
циклдердің тестіленуі.
Толық түсініктер үшін құрылымдық тестілеудің мысалдарын қарастыруға
болады.
Функционалдық (қызметтік) тестілеу.
Берілген тестілеуде бағдарламаның тексті көрінбейді және бағдарлама
қара жәшік түрінде, яғни кіріс және шығыс шарттары белгілі, сонымен қоса
жұмыстың жалпы схемасы қарастырылады. Бағдарлама оның спецификациясы
бойынша тексеріледі.
Функционалдық тестілеудің бірнеше түрі бар:
эквивалентті кластар;
шекті мәндерінің анализі;
белгілі бір мөлшердегі тестілеу;
белгілі бір көлемдегі тестілеу;
қорғанысты тестілеу;
жүйе эксплуатациясы;
тәжірибелі эксплуатация.
Үлкен
түсініктер үшін функционалдық тестілеудің мысалдарын
қарастыруға болады.
1.3 Автоматтандырылған жұмыс орнының (АЖО) арналуы мен
құрылымы
Автоматтандырылған жұмыс орны (АЖО) немесе шетел терминологияда
жұмыс станса (work - station) бұл анықталған функцияларды автоматтандыру
үшін қажетті құралдармен жабдықталған белгілі бір мамандықтағы қолданушы
маманның орны. Мұндай құралдар, керек жағдайда баска қосалқы электронды
құрылғылармен,
атап айтқанда, дискілік жинақтауыштармен, басу
құрылғылармен, оптикалық оқитын құрылғылармен немесе штрих кодасын
оқитын, графика құрылғыларымен, басқа АЖО - мен және басқа жергілікті
есептеу желілерімен т.б. түйіндесетін құрылғылармен толықтырылатын әдетте
дербес компьютер болып табылады.
Таралған ИС концепциясына сәйкес олардың ішінде ақпарат көлемінің
төменнен жоғары қарай берілуі ИС дың ұйымдық иерархияда жоғарыдағы
деңгейлердегі оның қаншалықты кажеттілігіне байланысты болады. Бұл жерде
ақпаратты өңдеу нәтижелерінің басым бөлігі және бастапқы деректер
деңгейлердің жергілікті дерекқорларда (ДБ) сақталған жөн. Осы таралған
20
басқару идеясын жүзеге асыруда әрбір ИС деңгейі үшін мамандардың
автоматтандырылған жұмыс орындарын құруды талап етті.
АЖО - ның негізгі арналуы деп жұмыс орындарындағы ақпараттың
орталықтандырылмаған өңдеуді, өзінің сәйкес келетін дерекқорларын
қолданумен қатар жергілікті АЖО - мен ДК желілеріне, ал кейде қуатты ЭЕМ -
лар бар ауқымды есептеу тораптарына ену мүмкіндігімен қолдануды атауға
болады.
АЖО - да шешілетін мәселелерді шартты түрде ақпараттық және
есептеуіш деп бөлуге болады.
Ақпараттық мәселелерге ақпаратты кодалау, классификациялау (жіктеу),
жинау, құрылымдық ұйымдастыру, түзету, сақтау жатады. Ақпараттық
мәселелер жиі түрде
арифметикалық пен мәтіндік сипаттағы және
байланыстағы қарапайым есептеу мен логикалық процедуралардан тұрады.
Ақпараттық мәселелер әдетте күрделі болып табылады және мамандардың
жұмыс уақытының көп бөлігін алады.
Есептеу мәселелер формальдандырылатын және жартылай
формальдандырылатын болады. Формальдандырылатын мәселелер формальды
алгоритм негізінде шешіледі және екі топқа бөлінеді: тура есептеу мәселелер
мен математикалық модельдер негізіндегі мәселелер. Тура есептеу мәселелер
қарапайым алгоритмдер көмегімен шешіледі. Одан күрделі мәселелерді шешу
үшін әртүрлі математикалық модельдерді қолдану талап етіледі. Соңғы кезде
жартылай формальданатын мәселелерді шешуге арналған сематикалық деп
аталатын амалдарды жетілдіруге аса назар аударылады. Мұндай мәселелер жиі
түрде экономикалық объектілерді оперативті басқару барысында, әсіресе толық
емес ақпарат жағдайында шешімді қабылдау кезінде туады [2].
1.3.1 АЖО құрылымы
АЖО бұл ұйымдастыру, функционалды және қамтамасыз ету
бөліктерінен тұратын кешенді жүйе.
Ұйымдастыру бөлігі АЖО қолданушылардың функцияларын бөліп
таратуға арналған ұйымдастыру құрлымынан, сонымен қатар мамандарды
даярлау, дамыту мен әкімшілдеу тәсілдерінің жиынтығынан тұрады.
Әкімшілдеуге жұмысты жоспарлау, тіркеу, бақылау, сараптау, реттеу, АЖО
қолданушыларының құқықтарын мен міндеттерін құжатты түрде рәсімдеуді
жатқызады.
АЖО - дың функционалды бөлігі бұл оперативті және перспективалық
жоспарлау мәселелердің шешімін, техника-экономикалық көрсеткіштердің
тіркеуін мен сараптауын камтамасыз ететін экономика-математикалық тәсілдер
кешені. Кешен құрылымы АЖО ның анықталған функцияларын жүзеге
асыратын жүйенің біршама дербес ішжүйеден тұратыны болжамдалады.
Ішжүйелердің ерекшеленуі жұмыс орынның
функционалды
специализациясы мен ұйымдық құрылымдық есеппен функцоналды ұйымдық
белгісі бойынша жүргізіледі.
21
АЖО - ның қамтамасыз ету бөлігі:
-
-
-
функционалды ішжүйелердің ақпараттық қамтамасыз етуі (АҚЕ);
техникалық құралдар кешені (ТҚК);
ішжүйелер функцияларын жүзеге асырудың программалық
құралдары.
АҚЕ АЖО бұл құжаттардың, ақпарат массивтерінің (ДҚ) және
кодалаудың стандартталған және бәрыңғай формалар жиынтығы.
АЖО - да қолданылатын ақпарат тиянақтылық, оның арналуы және
қозғалу бағыты бойынша жіктеледі. Тұрақтылық бойынша ақпарат шартты
тұрақты және айнымалы тұрақты, арналуы бойынша нормативті-анықтамалық,
жоспарлау, есептемелік, сараптамалық және оперативті-өндірістік (директивті-
оперативті және оперативті) деп бөлінеді. Қозғалу бағыты бойынша ақпарат
кіріс, шығыс және аралық деп бөлінеді [2].
АЖО - ның техникалық құралдар кешеніне (ТҚК) ақпратты жинау,
жеткізу, өңдеу және сақтау процестердің жүзеге асырылуын қамтамасыз ететін
құрылғылар жиынтығы кіреді.
Біртекті операцияларды орындайтын құрылғылар техникалық
құралдардың функционалды топтарын құрайды. Ішжүйелердің функцияларды
жүзеге асырудың программалық құралдарына біріншіден адам-машина АЖО
жүйесінде қатынасудың программалық тір құралдарына арнап, жұмыс
ортасын қалыптастыратын операциялық жүйелерді жатқызуға болады. АЖО
прогораммалық тіл құралдары келесімен қамтамасыз етеді:
-
-
АЖО - ның функционалды мәселелерін шешу;
АЖО қолданушылар жағынан мәселелердің шешімін ыңғайлы және
түсінікті басқару - мәселелер интерфейстері.
1.3.2 АЖО-ға қойылатын жалпы талаптар
АЖО - ға қойылатын жалпы талаптар келесідей:
-
-
-
-
жүйелілік;
икемділік;
тұрақтылық;
эффективтілік (тиімділік).
Жүйелілік. АЖО жұмыс орынның функционалды арналуымен
анықталатын құрылымы бар жүйе деп қарастырғаны жөн.
Икемділік. Элементттердің стандартталуы мен құрылудың модульдігінің
арқасында жүйе мүмкін болатын қайта құруларға икемді болу керек.
Тұрақтылық. Ішкі мен сыртқы қоздыратын факторлардың әсеріне
қарамастан жүйе негізгі функцияларды орындауы керек.
Эффективтілік. АЖО - ды жүйенің құрылуы мен қолдануына кеткен
шығындарына апаратын жоғарыда келтірілген қағидалардың жүзеге асырылу
деңшейінің интегралды көрсеткіші де қарастырғаны жөн.
АЖО бұл әрдайым арнаулы сипатты жүйе. Нақты бір маманға әкімші,
экономист, инженер, конструктор, жобалаушы,сәулетші, дизайнер, дәрігер,
22
ұйымдастырушы,
зерттеуші,кітапханашы,мұражай қызметкері және т.б.
арналған техникалық құралдар мен программалық қамтамасыз етудің
жиынтығы.
АЖО - ды ендіру компьютер ұйытқы болатын ақпаратты өңдеудің
машиналық құралдар мен адам арасындағы функциялар мен жүктеменің дұрыс
бөліп тарату жағдайында қалаған эффектті беруі мүмкін.
АЖО бұл тек еңбектің өнімділігін мен басқарудың эффективтілігін
жоғарлатуының құралы ғана емес, сонымен қатар мамандардың қоғамдық
қолайшылығының құралы.
АЖО жеке (дербес) , топтық, коллективті болуы мүмкін. Топтық пен
коллективті АЖО - ға қатысты олардың ДК - дің жүйе ретінде эфефективті
функционалдау мақсатында мамандарға (коллективке) әкімшілдеудің нақты
функцияларын анықтау қажет. АЖО адам машиналық жүйе ретінде ашық,
икемді, үнемі даму мен жетілдірілуіне бейімдіболу қажет [3].
Мұндай жүйеде келесі қамтамасыз етілу керек:
-
мамандардың ақпаратты өңдеу машина құралдарына максималды
жақындығы;
-
-
-
-
-
диалогты тәртіпте жұмыс жасау;
эргономика талаптарына сәйкестілік;
компьютердің жоғары икемділігі;
ескілік процестердің максималды автоматтандырылуы;
жекелік жағдайда мамандардың творчестволық белсенділігін
арттыратын, ал кейін жүйенің дамуына әкелетін мамандардың еңбек
жағдайларына моральды түрде қанағат болуы;
-
мамандардың өзін-өзі оқыту мүмкіндігі.
1.3.3 АЖО - ды жобалау сатылары
АЖО - ды дұрыс ұйымдастыру, құрастыру және енгізу мақсатында оның
жобалау процесін келесі сатыларға жіктейді:
-
-
-
-
бар басқару жүйесін зерттеу мен сараптама жасау;
АЖО құруының техникалық тапсырманы құрстыру;
АЖО - ды техникалық жобалау;
АЖО - ды жұмыстық жобалау.
23
2 Ақпараттық жүйелер. Деректер қорын жобалау
2.1 Ақпараттық жүйелер туралы қысқаша мағлұматтар
Ақпараттық жүйе - қандай да бір адам қызметіне арналған ақпараттық
моделі болып табылады. Ол жүйе төмендегідей ақпараттық үдерістерді қамтуы
керек:
сақтау;
ақпарат ауысу;
ақпаратты түрлендіру.
Қазіргі заманда күннен күнге ақпараттық жүйелер, қызметтердің әр
саласына маңыздылығы артуда.
Ақпарат жүйесінің көмегімен шешілетін тапсырмалардың әр түрлі болып
келуіне арқасында құрылу жағынан бір - бірінен
айырмашылығы бар
ақпараттық жүйелердің әр түрлі болып бөлуіне әкеп соқты.
Ақпараттық жүйелерді көптеген белгілері бойынша бөлуге болады.
Негізгісі белгісі, функционалдық мүмкіндігі мен құрылу ерекшеліктерімен бөлу
болып табылады.
Деректерді сақтау бойынша ақпараттық жүйелер фактографикалық және
құжаттық болып бөлінеді. Фактографикалық жүйелер сан және мәтін түріндегі
деректерді сақтауға және өңдеуге арналған. Мұндай деректермен көптеген
операциялар орындауға болады. Құжаттық жүйелерде дерек құжат түрінде
болып келеді. Алынған құжаттар пайдаланушыға беріледі, ал оны өңдеу
құжаттық жүйелерде қарастырылмайды.
Автоматтандырылған ақпараттық жүйелерге негізделе отырып,
ақпараттық жүйелер қолмен басқарылатын, автоматандырылған және
автоматтандырылмаған болып бөлінеді [5].
2.1.1 Ақпараттық жүйе жобалау сатылары
Тап осы лекцияда қарастырылған типтік тіршілік цикл бірінші кезеңдері
ақпараттық жүйе жасау, жүйеге техникалық тапсырма берумен және өңдеумен
аяқталады.
Стандарттқа сәйкес ISOIEC 12207 ақпараттық жүйені жобалау үрдістері
үш топқа бөлінген:
Негізгі үрдістер:
тауып алу;
жеткізу;
өңдеу;
қанау;
ере жүру.
Қосалқы үрдістер:
24
құжаттау;
кескін үйлесімімен басқару;
сапасын қамтамасыз ету;
верификацйя;
іскерлік сараптау;
бірге бағалау;
тексеру;
проблемалардың рұқсаты.
Ұйымдық процестер:
басқару;
инфражүйе жасауы;
жетілдіру;
оқу.
Күрделі жүйені жобалау процесі өз алдында шығармашылық жұмыс, ал
мұнда қолданылатын технология - ұйымдасқан шығармашылық технология -
пәндік облыстағы фундаментальдік зерттеу сатысы мен дайындау және қолдану
жүйесі арасындағы процестердің жиынтығы.
Бұндай технологияның бірінші сатысы ақпараттық жүйе құру
концепциясымен аяқталатын пәндік облысты зерттеу болып табылады.
Көптеген шынайы жүйе иерерхиялық құрылымға ие. Бұл жүйенің
ерекшелігі:
арнайыланған жеке жұмыстарды белгілеу және оны арнйы
дайындалған элементтермен бөлек беру;
координация - жүйенің негізгі мақсатына жетуге бағытталған арнайы
элементтің жиынтығын қамтамасыз ету.
Иерархиялық жүйені қолдана отырып жеке шешім қабылдай алатын,
иерархиялық элементтің өзара әсерінің жүйесіндегі ұйымды анықтауға болады.
Ұйымның өз бағытында қолданып отырған қиындықтарды шешу ережелерінің
жиынтығы стратегия деп аталады.
Барлық ақпараттық жүйе қабылдау сатысында жүйелік жақындау
қолданылады. Бұнда жүйелік модельдің көмегімен іске асатын әр түрлі
саладағы, типтегі, кластардағы ұйымдардың және пәндік облыстардың
зерттелуі мен өңдеуі қарастырылады. Мамандар жүйелік жақындау жоқ деп
қабылдау бұл осы жүйеге енудің жақсы жолы деп айтады. Жүйелік жақындау
уақытпен тексерілген және қарапайым зерттеу іздеу әдісіне қарама - қарсы
келеді.
Бұндай жүйе кәдімгі коммерциялық әдіспен алынбайды. Бәсекелестік бұл
жағдайда тек ұсынысты зерттеу және алдын ала өңдеумен ғана шектеледі.
Шешуші техникалық және жұмысты жобалау тек бір ғана ұйыммен келісім
жасалған соң орындалады. Тапсырыс беруші тапсырманы бекіткеннен кейін
нарыққа ұсынысын көрсете алмайды. Сондықтан жүйелік талдау сатысы АЖ
жоғарғы мәнге ие. Мысалы, АҚШ - тың қорғаныс министрлігі 1965 жылы
25
№32009 директивасын шығарды, онда құрылым концепция сатысынсыз қүрделі
жүйені өңдеу туралы келісім қабылданбайды делінген.
Концепция түсінігі - ол анық түсінім әдісі, белгілі бір заттың,
құбылыстың, процестің жеткізілуі. Кейбір сатыда бір - бірімен байланысқан
білім, факт, тапсырма мен қызығушылқтар жиналып қалады.
Бұндай жағдай адам санасы тез дамып келе жатқан облыстарда көп
кездеседі; тез дамып келе жатқан облыстарда бұл үрдіс дағдарысқа алып келеді.
Жүйенің ерекшелігі барлық компоненттердің байланысын анықтайтын
модельдің болуы. әсіресе жеке компоненттердің қасиеттерін жүйенің
қасиетімен байланыстыратын модель.
Бұл жүйенің шешімі теңдік жүйесін құру арқылы жүзеге асады. Онда
түрлі компоненттердің қасиеттерінің бір - біріне және жүйе қасиетіне әсерін
көрсетеді. Әр компонент жеке өз қасиетін жақсарта алмайды, себебі ол өзгеріс
басқа компоненттреге ісерін тигізеді. Ол ішкі жүйеге кері әсерін тигізеді, тіпті
жалпы жүйенің бұзылуына алып соғады.
Осылайша, тапсырма тек теңдік жүйесін құру арқылы ғана шешуге
болады. Кейбір компоненттер жобаланады және осы жүйеге арналып жасалады.
Барлық осы арнайы компоненттерді қолдану және осылайша түскен табысты
компонентті құрғандарға бөліп беруді қамтамасыз ететін нарық болу үшін жүйе
жеткілікті үлкен болуы керек [5].
Тапсырылымның бітетін ақпараттық жүйе құру сатысы рационалды
жоспарлау және ұйымды жұмыстардың үйлесімімен ерекшеленеді. Ақпараттық
жүйенің тіршілік циклына мына модельдер:
каскадты;
аралық бақылаумен жүретін тарауланған модель;
спиральды модель.
2.1.2 Ақпараттық жүйенің тіршілік циклі
Ақпараттық жүйенің тіршілік циклін жүені құру үрдісі және оны
пайдалану кезіндегі болатын оқиғалар түрінде көрсетуге болады.
Тіршілік циклі жүйенің әр түрлі күйін көрсетеді. Оның бастапқы
қажеттілігенен бастап толық пайдалануынан тыс қалғанша қарастырады.
Қаіргі кезде жоғарыда айтылғандай тіршілік моделінің келесі түрлері
қолданылады:
Каскадты модель (сурет 2.1) жобаның бекітілген ретімен барлық
кезеңдерінің орындалуын қамтамасыз етеді. Келесі кезеңге өту алдындағы
кезеңдегі жұмыстын толықтай аяқталуын білдіреді.
Аралық бақылаумен жүретін тарауланған модель (сурет
2.2)
ақпараттық жүйенің құрылуы, кезеңдер аралығымен кері байланыс ц - клының
итерациясымен басқарылады. Аралық кезең түзетулері. Спиральды модель
( сурет 2.3 ) әр спиральдың орамында өнімнің келесі нұсқасы құрылады, жобаға
талаптар қарастырылады және оның сапасы анықталады [2].
26
Cурет 2.1 - Каскадты модель
Cурет 2.2 - Аралық бақылаумен жүретін тарауланған модель
Cурет 2.3 - Спиральды модель
Тәжірибе
жүзінде тіршілік циклының ең таратылған
екі
түрі
қолданылады:
каскадты модель (мерзім 1970 - 1985 ж.);
спиральды модель (мерзім 1986 ж.).
27
2.1.3 АЖ - ның басты сенімділік түсінігі
АЖ - ның кез келген шығу эталоны тапсырыс берушінің немесе
потенциалды қолданушының техникалық тапсырмасы болып табылады (немесе
спецификациялық талап ету).
Мұндай құжаттарды қолданушының белгілі шартын және шығу
берілгенін алу кезінде, мазмұнын және мәнінің нәтижесінің құрамын құру
кезінде алуға болады. Кез келген АЖ - ның шарттарын көрсеткен функционалды
нәтижені қайтаруға және соған керек формалды эталонды қателік сияқты
квалификация жасауға болады.
Практика жүзінде тапсырыс беруші мен өндірушінің өндіріс процесінде
ПЖ - нің шығу талаптары бойынша нақтыланады және детальданады. Базаның
мұндай нақтылануы формальданусыз көрсеткіші және мамандар білімі болып
табылады, сонымен қатар уақытаралық жоба этабының тексеру нәтижесі
болады. Нормативтік - техникалық құжаттарды орнату, бір немесе бірнеше AЖ -
ның ережелерімен берілген мінездемелерін орнату қорытындысын AЖ - ның
техникалық операциясы тексереді.
Оның қасиетінің бейнеленуі және мүмкіндігінің aнықталуы және оны
турa белгілеуде эффектті қолдану, кез келген өнім көрсеткіш жиынының
сaпaсын көрсетеді. Өнім күрделі болған сaйын, оның қасиетінің мінездемелік
сaны және оның сaпaсының aдекватты бейнелену көрсеткішінің қажеттігі көп
болады. AЖ сaпaсы және күрделі бағдaрлaмaлық құрaл жиынтығының
көрсеткіші - критериилермен жазылaды, олардың әрқайсысын метрикaлық
және әдіс өлшемін aнықтау қажет. Бұл критериилер және метрикaлық
бaғдaрлaмaлaрының соңғы өнімнің жетістік тәсілінің қатысуынсыз қaсиетін
бейнелейді.
Aнықтaу белгілері, AЖ - ның бaсты функциялaры, тaпсырыс беруші
немесе потенциaлды қолдaнушының техникaлық тaлaп етілуі, aтрибуттaр
жиыны түрінде aнықталатын, оның функционалды қажеттілігі AЖ - ның
сaпaсынa бaйлaнысты болaды.
Көптеген деңгейде функционaлды қажеттілік
AЖ сенімділігінен
байқалады. Оған қоса, функционaлды қaжеттілікті көптеген әр түрлі
критериилер бейнелейді. Олaрды бaсты сенімділік көрсеткішіне бaйланысты
бөлім критерииі немесе фaктор ретінде қaрaстыруға болaды.
AЖ - ның жұмысқa қaбілеттілігі немесе олaрдың ірі компоненттерінен
aйырылу кедергілерін көрсеткіш сенімділігінде тіркеуге болады. Техникалық
құжaттaрды тaлaп етуге орнaтылған, берілген функция пaрaметрін орындaуғa
қaбілетті объект жағдaйын сенімділік теориясының жұмысқа қaбілеттілігі деп
aтaлaды [5].
Тек уaқыт aрaлығындa бaйқaлaтын жүйені ішкі қaсиеті сенімділік болып
тaбылады.
Сaпa критериі динaмикaлық және мүлікті стaтистикaлық, AЖ - ның толық
немесе ірі компоненттерінің функционaлды мінездемелері болa aлaды. AЖ -
28
ның интегрaлды сaпa көрсеткіші тәжірибе жүзінде турa бaғaлaнып және
aнықтaлып өлшенеді.
Жинaп қою және тексеруде қолдaнылатын шығу берілгендерге AЖ - ның
жұмысқa қaбілеттілігіне толық сенім береді. Нaғыз шығу берілгендерінің мәні
берілген техникaлық тaпсырмa және тексеруде қолдaнылaтын бaғдaрлaмaдa
басқаша болады. Осындайда шығу берілгендері функционалды
бағдарламаларын алдын ала болжау қиын, өйткені олар әр түрлі аномалия,
қарсы аяқталулар шақыруы мүмкін.
Нормативтік - техникалық және (немесе) конструкторлық құжаттарды
жүйеде орнату, бір немесе бірнеше функцияларды бұзу ең болмаса сапа
талабының біреуінде орындалу жағдайын - жауапсыз дейді. Нормативтік -
техникалық және (немесе) конструкторлық құжаттама және берілген
функцияларды орындау жауапсыздығын анықтауды рұқсат етуге орнатылған,
белгі немесе жиын белгілері жауапсыз критериилердің бағалануын жағдайға
әкеледі.
Бұзудың жауапсыздықтан айрықшалығы уақытша көрсеткіштің
ұзақтығын қайта құрудан кейін АЖ - ның функционалды бұзуына қатысты
болады, бұзудан кейін жауапсыздан кейінгіге қарағанда қайта құру уақыты аз
болады.
Бұзулар кезінде және қайта құрылу қасиетіне тура қатысты АЖ - ның
тұрақтылық мінездемелерінің функционалдыққа қарсы жауапсыздыққа
қабілетті болады. Қайта құрылу АЖ - ның функционалды толық қайта құрудан
кейін қайта жіберумен (рестарт) мінездемеледі. Ресурстар және уақыт
қажеттілігі АЖ - ның функционалды нормаларын жаңартуды қамтамасыз етуді
қайта жіберуге болады, сондықтан функционалды қайта құрудың толықтығы
және ұзақтығы АЖ - ның бейнелеу сапасынан кейінгі бұзылуды және белгілеуді
оның тура мүмкіндікте қолдануға болады [5].
Басқа өндіріс өніміне қабылданған АЖ - ның сенімді көрсеткіші адекватты
аналогикалық мінездеменің мәнділік деңгейі болады. Критерииді кең қолдануға
қарсы өндірудің ұзақтығы - жұмысқа қабілеттілік жүйе жағдайының
уақытаралық жауапсызы немесе оның жақсы функционалды жүйеден кейінгі
бастамасы болады. Критерии сенімінің әр түрлілігі мүмкіндік мінездемесінің
бірнеше форма көлемінде қолданылады.
Мүмкіндікті қайта құрылу жүйесінен алу жұмысқа қабілеттілік
жағдайының соңғы уақытында бейнелейтін, мінездеме жауапсызын қайта құру
критерии коэффициентін дайындауға өндіріледі. Жауапсыз және қайта құру
құрамы коэффициент мәнінің дайындығы үлкен интервалға жететін жұмыс
жүйесінің пайдалысы уақыт уысына байланысты болады.
Интегралды бағдарламаның сапа көрсеткішінің жақсы өлшемін, қатар
дәлдігін алуға күрделі АЖ - ның сапасын бағалауды рұқсат етуге сенімділік
теориясының басты түсінігі қолданылады. Келтірілген критериилер басты ретте
АЖ - ны тексеру және комплексті жинап қоюдың аяқталу фазасында
қолданылады.
29
Сұраныста АЖ қолданушыларының шығу ақпаратында сенімді
көрсетілімі барлық АЖ типінің интегралдық көрсеткішінің маңыздыларының
бірі болып табылады, сонымен қатар
бағарламалық - техникалық
комплекстердің әр түрлі белгілері болады (Р на п - мүмкіндік сенім көрсетілімі).
Қазіргі заманғы, корпоративті АЖ өзінің комплекстілігін көрсетеді:
бағарламалық - техникалық құрылғылар;
ақпараттық қамтамасыз ету (берілгендер базасы);
телекоммуникация құрылғылары;
оның функционалды қолданылуы үшін өңдеу сұраныстарын және
шығу ақпаратының көрсетілімін қамтамасыз етеді.
Автоматтандырылған сұраныс өңдеуімен және эксплуатациялық шартты
қолдануды бақылау кезінде алгоритмдік шындалған шығу ақпаратының
келісімін көрсетумен және АЖ - ны техникалық қызмет етуімен, АЖ
құрылымын қабылдауды қамтамасыз етумен АЖ қолданушыларының шығу
ақпаратының сұраныс көрсетілімінің сенімділігімен түсіндіріледі (Р на п -
мүмкіндік сенім көрсетілімі) [3].
АЖ қолданушысының шығу ақпаратының курстық жұмыста сұраныс
көрсетілімінің сенімділігін бағалау келесі модельде қолданылады.
АЖ - ның кез келген уақытында (қолданушының көзқарасымен
қарағанда) қатар екі жағдайдың біреуінде болады:
жұмысқа қабілеттілік;
жұмысқа қабілетсіздік.
АЖ - ның математикалық уақытты күтудің жұмысқа қабілеттілік жағдайы
жауапсыздың орташа өңделіміне тең. АЖ - ның математикалық уақытты күтудің
жұмысқа қабілетсіздік жағдайы жұмысқа қабілеттіліктің жауапсыздан кейінгі
орташа қайта құру уақытына тең.
Кездейсоқ уақытта шығу ақпараты көрсетілім сұранысын орындайды
(экран дисплейінде, файлды магнитті тасымалдаушыда немесе шығарғанда). 3
варианты мүмкін:
АЖ - ның функционалды t уақытында түскен сұраныс, оның жұмысқа
қабілеттілік жағдайы үстінен түседі және сұранысты өңдеу қажеттілігі және
оған шығу ақпаратына байланысты берілуі АЖ - ның жағдайында барлық
уақытында болады;
АЖ - ның функционалды t уақытында түскен сұраныс, оның жұмысқа
қабілеттілік жағдайы үстінен түседі, бірақ сұранысты өңдеуге қажетті және
оған шығу ақпаратына қатысты берілуінде АЖ бұл жағдайда аз уақыт болады;
АЖ - ның функционалды Т уақытында түскен сұраныс, оның жұмысқа
қабілетсіздік жағдайы үстінен түседі.
Бірінші жағдайда сенімді ақпараттық көрсетілім болады, ал екінші және
үшінші жағдайларда сұратылған ақпарат көрсетілмейді.
Зерттеулер кезінде алынған бағалар:
жауапсыздыққа орташа өңделу;
орташа қайта құрылу уақыты;
30
шығу ақпаратының орташа уақыт көрсетілімі (АЖ - ға сұраныс
уақыты);
АЖ қолданушыларының шығу ақпаратына сұрастырылатын сенімді
көрсетілім есептеулерін өткізу үшін шығу берілгендері болады. Шығу ақпараты
көрсетілуі мүмкін барлық сұрастырылған ақпараттар нақты анықталған
формада (немесе мазмұнда) типтерге бөлінеді.
2.2 Деректер қорын жобалау
2.2.1 Деректер моделі
Деректер қорын басқару жүйесі (ДҚБЖ) қолдайтын декректердің моделі
өзінің логикалық құрылымы болады. Оған келесідей модельдер жатады:
иерархиялық;
желілік;
реляционды.
Сонымен қатар кейінгі уақытта тәжірие жүзінде бастапқы үш
модельдерден гөрі белсенді деректер моделі қолданылып жүр. Олар:
постреляционды;
көп өлшемді;
нысанды - бағытталған.
Осы модельдерге негізделе отырып, қазіргі кезде басқа да деректер
моделі құрылуда. Олардың қатарына нысанды - реляционды,
деуктивті -
нысанды - бағытталған, семантикалық, концептуалдық және бағытталған
моделдерді жатады.
Кейбір ДҚБЖ бірнеше деректер моделін қамти алады. Мысалы,
ИНТЕРБАЗА жүйесінде желілік деректер қорын басқарылады және
пайдаланушы интерфейсінде SQL және QBE тілдері құрылған [7].
Иерархиялық модель.
Иерархиялық модельде деректер арасындағы байланыстар графа (ағаш
тәріздес) түрінде болады. Иерархиялық модельдің сызбалық көрінісі келесідей
болады. (сурет 2.4)
Cурет 2.4 - Иерархиялық модельдегі байланыстар көрінісі
31
Иерархиялық деректер қорын құру кезде арнайы бағдарламалау тіліндегі
ағаш типі қолданылады. Ағаш типі бірнеше подтиптерден құралған болып
келеді. Әр ағаштың өзіне сәйкес тамырлары (түбірі) болады. Сол тамырдан
ббағынатын көптеген құрылымдық ағаш тәрісдес типтер де болады.
Иерархиялық модельдің бір артықшылығы, ол ЭЕМ жадысын тимімді
қолдануы
және деректерге қолданатын операциялардың жылдам
орындалуымен сипатталады.
Желілік модель.
Желілік модель декректер элементтерінің өзара әр түрлі байланысын
көрсетеді. Желілік модельдің сызбалық кескіні келесідей болады. (сурет 2.5)
Cурет 2.5 - Желілік модельдегі байланыстар
Желілік модельдің артықшылығы - иерархиялық модельге қарағанда
байланыстардың әр түрлі болып келуі болып табылады.
Реляционды модель.
Реляционды модель IBM фирмасының Эдгаром Коддом қызметкерімен
ұсынылған болатын. Модельдің негізгі ұғымы қатынас (relation) болып
табылады.
Қатынас, ол элементтердің жиынынан (кортеж) тұрады.
Кесте жолдар (жазбалар) мен бағандардан тұрады. Кесте жолдарына
кортеж сәйкес келсе, бағанға қатынас атрибуттары сәйкес келеді.
Артықшылығы оның қарапайымдылығында. Осы қарапайымдылығының
арқасында пайдаланушы оны кең қолдана алады. Сонымен қатар деректерді
өңдеу жеңіл әрі тез орындалады [7].
Реляционды моделдің мысалы ретінде келесілерді қарастыруға болады:
dBaselll Plus және dBase IY (Ashton - Tate фирмасы), DB2 (IBM), R:BASE
(Microrim), FoxPro және FoxBase (Fox Software), Windows (Borland) үшін
Paradox және dBASE for, Visual FoxPro және Access (Microsoft), Clarion (Clarion
Software), Ingres (ASK Computer Systems), Oracle (Oracle) және Microsoft SQL
Server, сонымен қатар ресейлік реляционды ДҚБЖ: ПАЛЬМА (ИК АН УССР)
және HyTech (МИФИ).
Реляционды ДҚБЖ нысанды - бағытталған жүйелердің кейбір қасиеттерін
қамтиды. Ондай ДҚБЖ көбіне нысанды - реляционды деп атайды. Оның мысалы
ретінде Oracle 8.x. алуға болды. Ал, оның алдындағы нұсқасы, яғни Oracle 7.x
таза реляционды болып табылады. Microsoft SQL Server 2005, PostgreSQL, сол
32
сияқты Sav Zigzag, IBM Cloudscape, FirstSQL бұлардың бұлардың бәрі
нысанды - реляционды болып табылады.
Постреляционды модель.
Постреляционды модель реляционды модельдің кеңейтілген түрі болып
есептелінеді. Ол кестеде сақталған деректерді бөлуге рұқсат етеді және өріс көп
мәндік бола алады, яғни бір мәннің ішінде бірнеше мәндер болу мүмкін.
Осылардан құралған кестелер негізгі кестеге бағынады.
Артықшылығы, реляционды кестелерді жиынын бір постреляционды
кестемен беруге болады. Сонымен қатар, тағы артықшылықтары оның
ақпараттық жоғары дәрежеде көрсетілуі мен оны өңдеудің тиімділігінде.
Постреляционды модельдің мысалы ретінде ДҚБЖ uniVers айтсақ
болады.
Көп өлшемді модель.
Көп өлшемді модель, реляционды модельмен бірге пайда болды. Бұрын
ол реляционды модель сияқты кеңінен қолданылмаған, тек 90 жылдардың
ортасынан бастап оған қызығушылық артуда. Көп өлшемді модель ақпаратты
интерактивті өңдеуге арналған.
Оның артықшылығы, реляционды модельге қарағанда нысандардың өзара
күрделі байланыстарын қарастырады.
Көп өлшемді модельдің мысалы ретінде мына жүйелерді қарастыруға
болады: Essbase (Arbor Software), Media Multi - matrix (Speedware), Oracle
Express Server (Oracle) және Cache (InterSystems).
Нысанды - бағытталған модель.
Нысанды - бағытталған модельде деректер өзерінен бөлек жазбаларын
идентифициялана алады және де оларды өңдейтін функцияларды анықтай
алады. Ал кемшілігі, сұраныстардың жай орындалуында.
90 жылдарды нысанда - бағытталған модельдер тәжірибе жүзінде іске
асырылды. Қазіргі кезде олар кеңінен қолданыста. Атап айтатын болсақ:
ДҚБЖ: РОЕТ (РОЕТ Software), Jasmine (Computer Associates), Versant (Versant
Technologies), O2 (Ardent Software), ODB - Jupiter (Интелтек Плюс ғылыми -
өндіріс орталығы), Iris, Orion және Postgres [8].
2.2.2 Реляционды деректер қорына қойылатын талаптар
Біз жұмыста реляциялық деректер қорын негізге алатын болғандықтан
оған қойылатын талап - деректердің қалыптастырылуы. Қалыптастыру
кестелердегі деректердің қайшылықтары және үйлесімсіз болмауын
қадағалайды. Қалыптастырудың алты формасы бар, бірақта тәжірибеде
деректер алдыңғы үш қалыптың талаптарын қанағаттандыратын болса
жеткілікті.
Деректер базасының теориясы қалыптастыру принципіне негізделінеді.
Ал, қалыптастыру ұғымы функционалдық тәуелділік ұғымына негізделінеді.
R - қатынасының А атрибуттарының әрбір мәніне В атрибутының тек
бір ғана мәні сәйкес болса, онда В--А. В атрибуты А атрибутына
33
функционалды тәуелді;
егер А--В - ға, В--А тәуелді болса, онда А және В атрибуттары өзара
функционалды өзара тәуелді;
егер кілт емес атрибуттар құрама кілттің бір бөлігіне ғана тәуелді
болса, онда ол кілтке жартылай тәуелді деп аталады;
егер R қатысының кілт емес В атрибуты. А атрибуттар тобына, яғни
құрама кілттің барлық атрибутына тәуелді болса және ешбір жартылай
функционалдық тәуелділік болмаса, онда В атрибуты А атрибуттар тобына
толық тәуелді;
егер R қатынасында А--В - ға, В--С - ға тәуелді болса, онда С
атрибуты А атрибутына транзитивті тәуелді.
ДҚБЖ, SQL бағдарламналау тілімен жүзеге асады. Енді SQL
бағдарламалау тіліне қысқаша тоқталайық [8].
2.2.3 SQL тілі туралы негізгі деректер
Деректерге ену мүмкіндігінің реляциялық тәсілі жазбалар тобының
амалдарына негізделген. Амалдарды орындауға SQL (Structured Query
Language) құрылымдық сұраныс тілінің құралдары қолданылады. Delphi
қосымшаларында BDE механизмін қодану барысында деректер жиыны ретінде
SQL - сұранысты орындауды беретін Query немесе StoredProc компоненттері
қолданылады. SQL құралдарын жергілікті және қашықтағы деректер қорымен
амалдар орындауға қолдануға болады.
Бағдарламалаудың процедуралық тілінен айырмашылығы: есептеу
процестерін басқару инструкциясы (циклдер, тармақталу, басқа операторға өту)
және енгізушығару құралдары жоқ.
Microsift Access, Visual FoxPro немесе Paradox сияқты ДҚБЖ, SQL - де
сұраныстарды бағдарламалаумен байланысты әрекеттерді өздері орындайды,
мысалы Query By Example (QBE) - үлгі бойынша сұраныс, пайдаланушыға
сұранысты визуальды құру құралдарын білдіреді.
SQL бағдарламалау тілінің толық функционалдық мүмкіндіктерін
қамтымағанмен,
ол деректерге ену мүмкіндігіне арналған және оны
бағдарламаны жасау құралына қосады. және Delphi жүйесіне ендірілген.
Сонымен қатар, SQL командаларымен жұмыс істеу үшін сәйкес құралдар және
компоненттер бар. Delphi - де мұндай компоненттерге Query, SQLQuery және
ADOQuery деректер жиыны жатады.
SQL тілінің функциялары.
Статистикалық функциялар:
AVG() - орташа мән;
MAX() - ең үлкен мән;
MIN() - ең кіші мән;
SUM() - қосынды;
COUNT() - мәндердің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
11
12
Аңдатпа
13
Бұл дипломдық жобада ипотека жүйесін автоматтандыру мәселелері
қарастырылды. Ипотека процессінің жылдамдығының артуы, ипотека алу
кезіндегі құжаттарды рәсімдеудің оңтайлығы жүзеге асырылды.
Бітіру жұмысында ипотека жүйесін автоматтандырудың тиімділігі мен
ипотека жүйесін жетілдіру туралы нақты есептеулер келтірілген. Деректер
қорына қойылатын талаптар, пайдалану шарттары мен оны жүзеге асыру
қарастырылған.
Ақпараттық жүйенің интерфейсі Microsoft Visual Studio 2012 құрылған, ал
деректер қоры Microsoft SQL Server 2008 R2 негізінде жүргізілген
Өміртіршілік қауіпсіздігі бөлімінде жұмыс орнындағы бөлменің жасанды
жарықтандыру сипаттамалары мен есептеулері жүргізілген. Экономикалық
бөлімде жұмсалған күрделі шығындар мен пайдалану шығындары есептелген.
Аннотация
В данной дипломной работе рассматривается вопросы автоматизации
ипотечной системы. Осуществляется увеличение скорости ипотечного процесса
и удобство оформления документов при получении ипотеки.
Выпускной работе приведены точные расчеты эффективности
автоматизации и совершенствования ипотечной системы. Рассмотрены
требования к базе данных, условия использования и осуществление.
Интерфейс информационной системы разработана в среде Microsoft
Visual Studio 2012, а база данных разрабатывается на Microsoft SQL Server 2008
R2.
В разделе безопасность жизнедеятельности произведены расчеты
искусственного освещения комнаты. В экономической части произведены
расчеты капитальных затрат и эксплуатационных расходов.
Annotation
14
In this thesis work is considered the problems of automation of the mortgage system.
carried out increase of the mortgage process speed and convenience of clearance
paperwork when obtaining a mortgage.
Exhaust work presents accurate calculations the efficiency of automate and improve
of the mortgage system. Considered the requirements to the database, terms of use
and implementation.
Interface of information system is developed in Microsoft Visual Studio 2012, and
the database is developed on Microsoft SQL Server 2008 R2.
In the safety life section produced calculations are of artificial lighting of the room.
In the economic part produced calculations of capital costs and operating
expenditure
Кіріспе
Бұл дипломдық жобада ипотека жүйесін автоматтандыру атты жұмысы
жобаланды.
Бұл бағдарлама ипотека жүйесін дамытып, ипотека алу мүмкіндігін
жеңілдетуге арналған. Ипотека алу негізінен тұрғын үй мен ипотека алушылар,
құрлысшылар,
бөлінетін жүктемелер туралы ақпаратты жүйелеумен
байланысты болады. Сондықтан, ипотека жүйесін автоматтандыру жүктемесін
бөлу жұмысы ыңғайлы, әрі тез болу үшін, барлық деректерді жүйелі түрде
сақтау, қажетті ақпаратқа тез қатынас алу, сонымен қатар жаңа деректерді
ыңғайлы түрде енгізу мүмкіндіктері қарастырылған болу керек.
Дерекқор құру үшін алдымен зерттелетін облысының талдауы жасалады.
Келесі кезеңде тұрғын үй мен ипотека алу туралы қажетті деректерді сақтайтын
логикалық байланысқан кестелер құрылып, олардың негізінде жүйенің
инфологиялық моделі алынады. Инфологиялық модель MS SQL Server -
жүйесінде жасалады. Ипотека жүйесін автоматтандыру бағдарламасының
дерекқоры MS SQL Server дерекқорларды басқару жүйесінде құрылғаннан
кейін, пайдаланушылардың барлық сұраныстарын қанағаттандыратын клиенттік
қосымша жобаланады. Клиенттік бағдарлама Microsoft Visual Studio 2012
Ultimate программалық ортасында іске асырылады.
Бұл бағдарлама ыңғайлы әрі уақытты үнемді пайдалануға мүмкіндік
береді, сонымен қатар, аз уақыт ішінде бағдарламаны игеріп, оңай пайдалануға
мүмкіндік береді.
15
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 9
1 Техникалық тапсырма ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 10
1.1 Тағайындалуы және қолдану аймағы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.1.1 Сенімділікке қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 10
1.1.2 Техникалық құрылғыларға қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 10
1.1.3 Бағдарламалық құжатқа қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.2 Құру кезеңдері мен сатылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 11
1.2.1 Кезең бойынша жұмыстардың мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.2.2 Тестілеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3 Автоматтандырылған жұмыс орнының (АЖО) арналуы мен құрылымы ... 13
1.3.1 АЖО құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 14
1.3.2 АЖО- ға қойылатын жалпы талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 15
1.3.3 Дереқордағы шешілетін мәселелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 16
2 Ақпараттық жүйелер. Деректер қорын жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 17
2.1 Ақпараттық жүйелер туралы қысқаша мағлұматтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2.1.1 Ақпараттық жүйе жобалау сатылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 17
2.1.2 Ақпараттық жүйенің тіршілік циклі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2.1.3 АЖ - ның басты сенімділік түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 21
2.2 Деректер қорын жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 24
2.2.1Деректер моделі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
2.2.2 Реляционды деректер қорына қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 26
2.2.3 SQL тілі туралы негізгі деректер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 27
2.2.4 Кесте құру және өшіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 28
3 Дерекқорды жобалау және оны іске асыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 31
3.1 ДҚ құрудың бастапқы кезеңі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
3.1.1 Дерекқордың функционалдығын сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
3.2 Концептуалды жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
3.2.1 Қажетті ақпарат: пайдаланушылардың талабы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 31
3.2.2 Дереқор және қосымшаны жобалау құралдарын таңдаудың негіздемесі .. 31
3.3 ER моделін құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
3.3.1 Бизнес ережелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 33
3.3.2 Реляционды қатынастарды құрастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
3.3.3 Логикалық жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
3.4 Физикалық жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 40
3.4.1 Дерек қорына қосымша құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
3.4.2 Бағдарламаны сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 40
4 Тіршілік қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 46
4.1 Жұмыс орнындағы еңбек жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 46
4.2 Жасанды жарықтандыруды есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
4.3 Меншікті қуат әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
5 Техника-экономикалық негізделуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
16
5.1 Жобаның мақсаты мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 57
5.2 Маркетингтік стратегия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
5.3 Бағдарламамен қамтамасыз етудегі еңбек сыйымдылығын есептеу ... ... ... . 57
5.4 Бағдарламалық қамсыздандыру шығынының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 59
5.5 Бағдарлама өнімін сатып алуға кеткен бір жолғы шығындар есебі ... ... ... .. 64
5.6 Игеру саласындағы жылдық бір жолғы шығындар есебі ... ... ... ... ... ... ... ... 64
5.7 Ақпараттық жүйе енгізуден үнем мен табыс мөлшерінің есебі ... ... ... ... ... . 66
5.8 Салыстырмалы экономикалық тиімділіктің көрсеткіштерін есептеу ... ... ... 67
5.9 Динамикалық көрсеткіштер негізінде жобаны өткізуде экономикалық
тиімділігін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 68
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 71
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 72
А қосымшасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 73
Б қосымшасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 88
1 Техникалық тапсырма
1.1 Тағайындалуы және қолдану аймағы
Бұл жүйе автоматтандырылған қызмет көрсету орны болып табылады.
Яғни ипотека алу мүмкіндіктері, тұрғын үйлерді таңдау, ипотека мөлшері
туралы ақпарат алу, оңтайлысын таңдау. Программа керекті есептеулерді
автоматты түрде жүргізеді, есептеу барысында кететін қателерді азайтады. Бұл
жүйе келесідей мәліметтерді жүйелеп, қолданушының сұрақтарына жауап беруі
қажет:
тұрғын үйлер;
ипотека мөлшері;
құжаттарды толтыру;
анықтама.
1.1.1 Сенімділікке қойылатын талаптар
Бағдарлама толық сенімді функционалды жұмыс жасауы үшін тапсырыс
беруші ұйымдық - техникалық шаралардың жиынтығын қамтамасыз ету керек.
Олар төмендегідей болады:
техникалық құралдарға үзіліссіз қоректену көзін ұйымдастыру;
лиценциялық бағдарламалық қамтуды пайдалану;
ГОСТ 51188 - 98 талаптарының уақыттылы орындалуы. Ақпаратты
қорғау;
компьютерлік вирусқа бағдарламалық құралдарды тексеру.
17
1.1.2 Техникалық құрылғыларға қойылатын талаптар
Сервер қызметін атқаратын дербес компьютер болуы керек. Оның
сипаттамалары төмендегідей:
процессор Pentium - 4 кем емес;
жедел жады 2 Гигабайт көлемінен кем емес;
HDD, 250 Гбайт аз емес;
операционды жүйе Windows 2000 Server , Windows 2003, XP, 7 және
Windows 8;
Microsoft SQL Server 2008.
1.1.3 Бағдарламалық құжатқа қойылатын талаптар
Бағдарламалық құжаттың құрамы келесідей болу керек:
техникалық тапсырма;
бағдарлама және байқаулардың әдістері;
пайдаланушыға көмек.
1.2 Құру кезеңдері мен сатылары
Құру сатылары.
Құру келесі үш сатыны қамту керек:
техникалық тапсырманы құру;
жобалау жұмысы;
енгізу.
Құру кезеңдері.
Техникалық тапсырмаға сай құру жұмыстары кезеңмен орындалу керек.
Құру кезеңдері келесідей болады:
ақпарат жүйесін құру;
бағдарламалық құжатты құру;
мысалмен бағдарламаның тексерілуі.
Бағдарламаны енгізу кезінде құру кезеңдері орындалып және
бағдарламаны беру болып табылады.
1.2.1 Кезең бойынша жұмыстардың мазмұны
Құру кезеңінде келесі жұмыстар орындалу керек:
тапсырманың мақсатын анықтау;
техникалық құрылғыларға қойылатын талаптарды анықтау;
бағдарламаға қойылатын талаптарды анықтау;
1.2.2 Тестілеу
18
Тестілеу - бұл ақпараттық жүйеде қателерді іздеу болып табылады.
Қате - бұл бар нәрсенің бір - біріне сәйкес келмеуі.
Сенімділік - бұл әрбір қабылдалмаудың құнын есепке ала отырып
есептелінген, белгілі бір уақыт ішіндегі қарсылық жасалмаған жұмыс
ықтималдығы.
Тестілеу принциптері.
Тестілеу жақсы жобаланған жүйеде қалған қателерді табу үшін, сонымен
қатар жүйенің сенімділігін арттыру үшін және құндылығын арттыру үшін
жүргізіледі. Тестілеу арқылы нашар жобаланған жүйенің жоғарғы дәрежедегі
сенімділігіне жетуге болмайды.
Егер біз бағдарламаны тестілейтін болсақ, онда қандай да бір
жағдайлармен бағдарламаның бағасын көтеру арқылы тестілеуге кеткен
шығынды қайтарып алуымыз қажет. Мұны тек бағдарламаның сенімділігін
жоғарлату арқылы ғана жасауға болады. Сенімділікті тек үрдіске енгізілген
қателерді түзету арқылы жоғарлатуға болады.
Сәтті тест деп, қатені тапқан тестті айтамыз. Егер бірде бір қате
табылмаса, онда ол сәтсіз тест деген сөз.
қателер топтасу қасиетіне ие;
тестілеуді жеңілдету үшін еш уақытта бағдарламаны өзгертпеңіз;
бағдарламаны тестілеудің авторымен кездесуден қашу керек. Егер
программист бағдарламаны жазуда қате жіберсе, онда оны тестілеуде де дәл
сол қатені жіберуі ықтимал;
тестіні құру - бұл шығармашылық үрдіс, яғни кей жағдайда мидың
жұмыс істеуін қажет ететін үрдіс;
қатені жақсы табатын тест жақсы тест болып табылады;
бағдарлама неге арналған, яғни тек өзіне ғана тиесілі істі істейді ме,
әлде басқа жұмыстарды да істейді ме соны тексеру керек;
комментариилердің жеткіліксіздігі қателерді іздеуді қиындатады;
комментариилердің аздығы қатені іздеуді қиындатумен қатар,
түсініктеме сөздігінсіз күрделі бағдарламаны талқылау да қиын.
Тестілеуден кейін қатенің жоқ екендігіне кепілдік беруге болмайды, тек
белгілі бір деңгейде жүйе жұмысының дұрыстығының сенімділігі жайлы айтуға
болады.
Тест - бұл кіріс деректерінің жиынтығы және (немесе нәтижені күтуші
қолданушының қызметі) жауап бағдарламалардың іс - әрекеті. Қарапайым
бағдарламамен толық, жан - жақты тестілеу жүргізу мүмкін емес, себебі оған
уақытта, қажетті ресурстарда жетпейді. Сондықтан тестілеудің қатені табу
ықтималдылығына байланысты, тестті құру әдісіне байланысты бірнеше түрі
бар [1].
Тестілеу түрлері:
құрылымдық тестілеу (ақ жәшік);
функционалдық (қызметтік) тестілеу (қара жәшік).
Құрылымдық тестілеу.
19
Берілген тестілеуде бағдарламаның тексті көрініп тұрады. Шешімдердің
блоктары, циклдері тестіленеді.
Құрылымдық тестілеудің бірнеше типі бар:
операторларды жабу;
шешімдерді жабу;
шарттарды жабу;
шарттардың аралас жабулары;
циклдердің тестіленуі.
Толық түсініктер үшін құрылымдық тестілеудің мысалдарын қарастыруға
болады.
Функционалдық (қызметтік) тестілеу.
Берілген тестілеуде бағдарламаның тексті көрінбейді және бағдарлама
қара жәшік түрінде, яғни кіріс және шығыс шарттары белгілі, сонымен қоса
жұмыстың жалпы схемасы қарастырылады. Бағдарлама оның спецификациясы
бойынша тексеріледі.
Функционалдық тестілеудің бірнеше түрі бар:
эквивалентті кластар;
шекті мәндерінің анализі;
белгілі бір мөлшердегі тестілеу;
белгілі бір көлемдегі тестілеу;
қорғанысты тестілеу;
жүйе эксплуатациясы;
тәжірибелі эксплуатация.
Үлкен
түсініктер үшін функционалдық тестілеудің мысалдарын
қарастыруға болады.
1.3 Автоматтандырылған жұмыс орнының (АЖО) арналуы мен
құрылымы
Автоматтандырылған жұмыс орны (АЖО) немесе шетел терминологияда
жұмыс станса (work - station) бұл анықталған функцияларды автоматтандыру
үшін қажетті құралдармен жабдықталған белгілі бір мамандықтағы қолданушы
маманның орны. Мұндай құралдар, керек жағдайда баска қосалқы электронды
құрылғылармен,
атап айтқанда, дискілік жинақтауыштармен, басу
құрылғылармен, оптикалық оқитын құрылғылармен немесе штрих кодасын
оқитын, графика құрылғыларымен, басқа АЖО - мен және басқа жергілікті
есептеу желілерімен т.б. түйіндесетін құрылғылармен толықтырылатын әдетте
дербес компьютер болып табылады.
Таралған ИС концепциясына сәйкес олардың ішінде ақпарат көлемінің
төменнен жоғары қарай берілуі ИС дың ұйымдық иерархияда жоғарыдағы
деңгейлердегі оның қаншалықты кажеттілігіне байланысты болады. Бұл жерде
ақпаратты өңдеу нәтижелерінің басым бөлігі және бастапқы деректер
деңгейлердің жергілікті дерекқорларда (ДБ) сақталған жөн. Осы таралған
20
басқару идеясын жүзеге асыруда әрбір ИС деңгейі үшін мамандардың
автоматтандырылған жұмыс орындарын құруды талап етті.
АЖО - ның негізгі арналуы деп жұмыс орындарындағы ақпараттың
орталықтандырылмаған өңдеуді, өзінің сәйкес келетін дерекқорларын
қолданумен қатар жергілікті АЖО - мен ДК желілеріне, ал кейде қуатты ЭЕМ -
лар бар ауқымды есептеу тораптарына ену мүмкіндігімен қолдануды атауға
болады.
АЖО - да шешілетін мәселелерді шартты түрде ақпараттық және
есептеуіш деп бөлуге болады.
Ақпараттық мәселелерге ақпаратты кодалау, классификациялау (жіктеу),
жинау, құрылымдық ұйымдастыру, түзету, сақтау жатады. Ақпараттық
мәселелер жиі түрде
арифметикалық пен мәтіндік сипаттағы және
байланыстағы қарапайым есептеу мен логикалық процедуралардан тұрады.
Ақпараттық мәселелер әдетте күрделі болып табылады және мамандардың
жұмыс уақытының көп бөлігін алады.
Есептеу мәселелер формальдандырылатын және жартылай
формальдандырылатын болады. Формальдандырылатын мәселелер формальды
алгоритм негізінде шешіледі және екі топқа бөлінеді: тура есептеу мәселелер
мен математикалық модельдер негізіндегі мәселелер. Тура есептеу мәселелер
қарапайым алгоритмдер көмегімен шешіледі. Одан күрделі мәселелерді шешу
үшін әртүрлі математикалық модельдерді қолдану талап етіледі. Соңғы кезде
жартылай формальданатын мәселелерді шешуге арналған сематикалық деп
аталатын амалдарды жетілдіруге аса назар аударылады. Мұндай мәселелер жиі
түрде экономикалық объектілерді оперативті басқару барысында, әсіресе толық
емес ақпарат жағдайында шешімді қабылдау кезінде туады [2].
1.3.1 АЖО құрылымы
АЖО бұл ұйымдастыру, функционалды және қамтамасыз ету
бөліктерінен тұратын кешенді жүйе.
Ұйымдастыру бөлігі АЖО қолданушылардың функцияларын бөліп
таратуға арналған ұйымдастыру құрлымынан, сонымен қатар мамандарды
даярлау, дамыту мен әкімшілдеу тәсілдерінің жиынтығынан тұрады.
Әкімшілдеуге жұмысты жоспарлау, тіркеу, бақылау, сараптау, реттеу, АЖО
қолданушыларының құқықтарын мен міндеттерін құжатты түрде рәсімдеуді
жатқызады.
АЖО - дың функционалды бөлігі бұл оперативті және перспективалық
жоспарлау мәселелердің шешімін, техника-экономикалық көрсеткіштердің
тіркеуін мен сараптауын камтамасыз ететін экономика-математикалық тәсілдер
кешені. Кешен құрылымы АЖО ның анықталған функцияларын жүзеге
асыратын жүйенің біршама дербес ішжүйеден тұратыны болжамдалады.
Ішжүйелердің ерекшеленуі жұмыс орынның
функционалды
специализациясы мен ұйымдық құрылымдық есеппен функцоналды ұйымдық
белгісі бойынша жүргізіледі.
21
АЖО - ның қамтамасыз ету бөлігі:
-
-
-
функционалды ішжүйелердің ақпараттық қамтамасыз етуі (АҚЕ);
техникалық құралдар кешені (ТҚК);
ішжүйелер функцияларын жүзеге асырудың программалық
құралдары.
АҚЕ АЖО бұл құжаттардың, ақпарат массивтерінің (ДҚ) және
кодалаудың стандартталған және бәрыңғай формалар жиынтығы.
АЖО - да қолданылатын ақпарат тиянақтылық, оның арналуы және
қозғалу бағыты бойынша жіктеледі. Тұрақтылық бойынша ақпарат шартты
тұрақты және айнымалы тұрақты, арналуы бойынша нормативті-анықтамалық,
жоспарлау, есептемелік, сараптамалық және оперативті-өндірістік (директивті-
оперативті және оперативті) деп бөлінеді. Қозғалу бағыты бойынша ақпарат
кіріс, шығыс және аралық деп бөлінеді [2].
АЖО - ның техникалық құралдар кешеніне (ТҚК) ақпратты жинау,
жеткізу, өңдеу және сақтау процестердің жүзеге асырылуын қамтамасыз ететін
құрылғылар жиынтығы кіреді.
Біртекті операцияларды орындайтын құрылғылар техникалық
құралдардың функционалды топтарын құрайды. Ішжүйелердің функцияларды
жүзеге асырудың программалық құралдарына біріншіден адам-машина АЖО
жүйесінде қатынасудың программалық тір құралдарына арнап, жұмыс
ортасын қалыптастыратын операциялық жүйелерді жатқызуға болады. АЖО
прогораммалық тіл құралдары келесімен қамтамасыз етеді:
-
-
АЖО - ның функционалды мәселелерін шешу;
АЖО қолданушылар жағынан мәселелердің шешімін ыңғайлы және
түсінікті басқару - мәселелер интерфейстері.
1.3.2 АЖО-ға қойылатын жалпы талаптар
АЖО - ға қойылатын жалпы талаптар келесідей:
-
-
-
-
жүйелілік;
икемділік;
тұрақтылық;
эффективтілік (тиімділік).
Жүйелілік. АЖО жұмыс орынның функционалды арналуымен
анықталатын құрылымы бар жүйе деп қарастырғаны жөн.
Икемділік. Элементттердің стандартталуы мен құрылудың модульдігінің
арқасында жүйе мүмкін болатын қайта құруларға икемді болу керек.
Тұрақтылық. Ішкі мен сыртқы қоздыратын факторлардың әсеріне
қарамастан жүйе негізгі функцияларды орындауы керек.
Эффективтілік. АЖО - ды жүйенің құрылуы мен қолдануына кеткен
шығындарына апаратын жоғарыда келтірілген қағидалардың жүзеге асырылу
деңшейінің интегралды көрсеткіші де қарастырғаны жөн.
АЖО бұл әрдайым арнаулы сипатты жүйе. Нақты бір маманға әкімші,
экономист, инженер, конструктор, жобалаушы,сәулетші, дизайнер, дәрігер,
22
ұйымдастырушы,
зерттеуші,кітапханашы,мұражай қызметкері және т.б.
арналған техникалық құралдар мен программалық қамтамасыз етудің
жиынтығы.
АЖО - ды ендіру компьютер ұйытқы болатын ақпаратты өңдеудің
машиналық құралдар мен адам арасындағы функциялар мен жүктеменің дұрыс
бөліп тарату жағдайында қалаған эффектті беруі мүмкін.
АЖО бұл тек еңбектің өнімділігін мен басқарудың эффективтілігін
жоғарлатуының құралы ғана емес, сонымен қатар мамандардың қоғамдық
қолайшылығының құралы.
АЖО жеке (дербес) , топтық, коллективті болуы мүмкін. Топтық пен
коллективті АЖО - ға қатысты олардың ДК - дің жүйе ретінде эфефективті
функционалдау мақсатында мамандарға (коллективке) әкімшілдеудің нақты
функцияларын анықтау қажет. АЖО адам машиналық жүйе ретінде ашық,
икемді, үнемі даму мен жетілдірілуіне бейімдіболу қажет [3].
Мұндай жүйеде келесі қамтамасыз етілу керек:
-
мамандардың ақпаратты өңдеу машина құралдарына максималды
жақындығы;
-
-
-
-
-
диалогты тәртіпте жұмыс жасау;
эргономика талаптарына сәйкестілік;
компьютердің жоғары икемділігі;
ескілік процестердің максималды автоматтандырылуы;
жекелік жағдайда мамандардың творчестволық белсенділігін
арттыратын, ал кейін жүйенің дамуына әкелетін мамандардың еңбек
жағдайларына моральды түрде қанағат болуы;
-
мамандардың өзін-өзі оқыту мүмкіндігі.
1.3.3 АЖО - ды жобалау сатылары
АЖО - ды дұрыс ұйымдастыру, құрастыру және енгізу мақсатында оның
жобалау процесін келесі сатыларға жіктейді:
-
-
-
-
бар басқару жүйесін зерттеу мен сараптама жасау;
АЖО құруының техникалық тапсырманы құрстыру;
АЖО - ды техникалық жобалау;
АЖО - ды жұмыстық жобалау.
23
2 Ақпараттық жүйелер. Деректер қорын жобалау
2.1 Ақпараттық жүйелер туралы қысқаша мағлұматтар
Ақпараттық жүйе - қандай да бір адам қызметіне арналған ақпараттық
моделі болып табылады. Ол жүйе төмендегідей ақпараттық үдерістерді қамтуы
керек:
сақтау;
ақпарат ауысу;
ақпаратты түрлендіру.
Қазіргі заманда күннен күнге ақпараттық жүйелер, қызметтердің әр
саласына маңыздылығы артуда.
Ақпарат жүйесінің көмегімен шешілетін тапсырмалардың әр түрлі болып
келуіне арқасында құрылу жағынан бір - бірінен
айырмашылығы бар
ақпараттық жүйелердің әр түрлі болып бөлуіне әкеп соқты.
Ақпараттық жүйелерді көптеген белгілері бойынша бөлуге болады.
Негізгісі белгісі, функционалдық мүмкіндігі мен құрылу ерекшеліктерімен бөлу
болып табылады.
Деректерді сақтау бойынша ақпараттық жүйелер фактографикалық және
құжаттық болып бөлінеді. Фактографикалық жүйелер сан және мәтін түріндегі
деректерді сақтауға және өңдеуге арналған. Мұндай деректермен көптеген
операциялар орындауға болады. Құжаттық жүйелерде дерек құжат түрінде
болып келеді. Алынған құжаттар пайдаланушыға беріледі, ал оны өңдеу
құжаттық жүйелерде қарастырылмайды.
Автоматтандырылған ақпараттық жүйелерге негізделе отырып,
ақпараттық жүйелер қолмен басқарылатын, автоматандырылған және
автоматтандырылмаған болып бөлінеді [5].
2.1.1 Ақпараттық жүйе жобалау сатылары
Тап осы лекцияда қарастырылған типтік тіршілік цикл бірінші кезеңдері
ақпараттық жүйе жасау, жүйеге техникалық тапсырма берумен және өңдеумен
аяқталады.
Стандарттқа сәйкес ISOIEC 12207 ақпараттық жүйені жобалау үрдістері
үш топқа бөлінген:
Негізгі үрдістер:
тауып алу;
жеткізу;
өңдеу;
қанау;
ере жүру.
Қосалқы үрдістер:
24
құжаттау;
кескін үйлесімімен басқару;
сапасын қамтамасыз ету;
верификацйя;
іскерлік сараптау;
бірге бағалау;
тексеру;
проблемалардың рұқсаты.
Ұйымдық процестер:
басқару;
инфражүйе жасауы;
жетілдіру;
оқу.
Күрделі жүйені жобалау процесі өз алдында шығармашылық жұмыс, ал
мұнда қолданылатын технология - ұйымдасқан шығармашылық технология -
пәндік облыстағы фундаментальдік зерттеу сатысы мен дайындау және қолдану
жүйесі арасындағы процестердің жиынтығы.
Бұндай технологияның бірінші сатысы ақпараттық жүйе құру
концепциясымен аяқталатын пәндік облысты зерттеу болып табылады.
Көптеген шынайы жүйе иерерхиялық құрылымға ие. Бұл жүйенің
ерекшелігі:
арнайыланған жеке жұмыстарды белгілеу және оны арнйы
дайындалған элементтермен бөлек беру;
координация - жүйенің негізгі мақсатына жетуге бағытталған арнайы
элементтің жиынтығын қамтамасыз ету.
Иерархиялық жүйені қолдана отырып жеке шешім қабылдай алатын,
иерархиялық элементтің өзара әсерінің жүйесіндегі ұйымды анықтауға болады.
Ұйымның өз бағытында қолданып отырған қиындықтарды шешу ережелерінің
жиынтығы стратегия деп аталады.
Барлық ақпараттық жүйе қабылдау сатысында жүйелік жақындау
қолданылады. Бұнда жүйелік модельдің көмегімен іске асатын әр түрлі
саладағы, типтегі, кластардағы ұйымдардың және пәндік облыстардың
зерттелуі мен өңдеуі қарастырылады. Мамандар жүйелік жақындау жоқ деп
қабылдау бұл осы жүйеге енудің жақсы жолы деп айтады. Жүйелік жақындау
уақытпен тексерілген және қарапайым зерттеу іздеу әдісіне қарама - қарсы
келеді.
Бұндай жүйе кәдімгі коммерциялық әдіспен алынбайды. Бәсекелестік бұл
жағдайда тек ұсынысты зерттеу және алдын ала өңдеумен ғана шектеледі.
Шешуші техникалық және жұмысты жобалау тек бір ғана ұйыммен келісім
жасалған соң орындалады. Тапсырыс беруші тапсырманы бекіткеннен кейін
нарыққа ұсынысын көрсете алмайды. Сондықтан жүйелік талдау сатысы АЖ
жоғарғы мәнге ие. Мысалы, АҚШ - тың қорғаныс министрлігі 1965 жылы
25
№32009 директивасын шығарды, онда құрылым концепция сатысынсыз қүрделі
жүйені өңдеу туралы келісім қабылданбайды делінген.
Концепция түсінігі - ол анық түсінім әдісі, белгілі бір заттың,
құбылыстың, процестің жеткізілуі. Кейбір сатыда бір - бірімен байланысқан
білім, факт, тапсырма мен қызығушылқтар жиналып қалады.
Бұндай жағдай адам санасы тез дамып келе жатқан облыстарда көп
кездеседі; тез дамып келе жатқан облыстарда бұл үрдіс дағдарысқа алып келеді.
Жүйенің ерекшелігі барлық компоненттердің байланысын анықтайтын
модельдің болуы. әсіресе жеке компоненттердің қасиеттерін жүйенің
қасиетімен байланыстыратын модель.
Бұл жүйенің шешімі теңдік жүйесін құру арқылы жүзеге асады. Онда
түрлі компоненттердің қасиеттерінің бір - біріне және жүйе қасиетіне әсерін
көрсетеді. Әр компонент жеке өз қасиетін жақсарта алмайды, себебі ол өзгеріс
басқа компоненттреге ісерін тигізеді. Ол ішкі жүйеге кері әсерін тигізеді, тіпті
жалпы жүйенің бұзылуына алып соғады.
Осылайша, тапсырма тек теңдік жүйесін құру арқылы ғана шешуге
болады. Кейбір компоненттер жобаланады және осы жүйеге арналып жасалады.
Барлық осы арнайы компоненттерді қолдану және осылайша түскен табысты
компонентті құрғандарға бөліп беруді қамтамасыз ететін нарық болу үшін жүйе
жеткілікті үлкен болуы керек [5].
Тапсырылымның бітетін ақпараттық жүйе құру сатысы рационалды
жоспарлау және ұйымды жұмыстардың үйлесімімен ерекшеленеді. Ақпараттық
жүйенің тіршілік циклына мына модельдер:
каскадты;
аралық бақылаумен жүретін тарауланған модель;
спиральды модель.
2.1.2 Ақпараттық жүйенің тіршілік циклі
Ақпараттық жүйенің тіршілік циклін жүені құру үрдісі және оны
пайдалану кезіндегі болатын оқиғалар түрінде көрсетуге болады.
Тіршілік циклі жүйенің әр түрлі күйін көрсетеді. Оның бастапқы
қажеттілігенен бастап толық пайдалануынан тыс қалғанша қарастырады.
Қаіргі кезде жоғарыда айтылғандай тіршілік моделінің келесі түрлері
қолданылады:
Каскадты модель (сурет 2.1) жобаның бекітілген ретімен барлық
кезеңдерінің орындалуын қамтамасыз етеді. Келесі кезеңге өту алдындағы
кезеңдегі жұмыстын толықтай аяқталуын білдіреді.
Аралық бақылаумен жүретін тарауланған модель (сурет
2.2)
ақпараттық жүйенің құрылуы, кезеңдер аралығымен кері байланыс ц - клының
итерациясымен басқарылады. Аралық кезең түзетулері. Спиральды модель
( сурет 2.3 ) әр спиральдың орамында өнімнің келесі нұсқасы құрылады, жобаға
талаптар қарастырылады және оның сапасы анықталады [2].
26
Cурет 2.1 - Каскадты модель
Cурет 2.2 - Аралық бақылаумен жүретін тарауланған модель
Cурет 2.3 - Спиральды модель
Тәжірибе
жүзінде тіршілік циклының ең таратылған
екі
түрі
қолданылады:
каскадты модель (мерзім 1970 - 1985 ж.);
спиральды модель (мерзім 1986 ж.).
27
2.1.3 АЖ - ның басты сенімділік түсінігі
АЖ - ның кез келген шығу эталоны тапсырыс берушінің немесе
потенциалды қолданушының техникалық тапсырмасы болып табылады (немесе
спецификациялық талап ету).
Мұндай құжаттарды қолданушының белгілі шартын және шығу
берілгенін алу кезінде, мазмұнын және мәнінің нәтижесінің құрамын құру
кезінде алуға болады. Кез келген АЖ - ның шарттарын көрсеткен функционалды
нәтижені қайтаруға және соған керек формалды эталонды қателік сияқты
квалификация жасауға болады.
Практика жүзінде тапсырыс беруші мен өндірушінің өндіріс процесінде
ПЖ - нің шығу талаптары бойынша нақтыланады және детальданады. Базаның
мұндай нақтылануы формальданусыз көрсеткіші және мамандар білімі болып
табылады, сонымен қатар уақытаралық жоба этабының тексеру нәтижесі
болады. Нормативтік - техникалық құжаттарды орнату, бір немесе бірнеше AЖ -
ның ережелерімен берілген мінездемелерін орнату қорытындысын AЖ - ның
техникалық операциясы тексереді.
Оның қасиетінің бейнеленуі және мүмкіндігінің aнықталуы және оны
турa белгілеуде эффектті қолдану, кез келген өнім көрсеткіш жиынының
сaпaсын көрсетеді. Өнім күрделі болған сaйын, оның қасиетінің мінездемелік
сaны және оның сaпaсының aдекватты бейнелену көрсеткішінің қажеттігі көп
болады. AЖ сaпaсы және күрделі бағдaрлaмaлық құрaл жиынтығының
көрсеткіші - критериилермен жазылaды, олардың әрқайсысын метрикaлық
және әдіс өлшемін aнықтау қажет. Бұл критериилер және метрикaлық
бaғдaрлaмaлaрының соңғы өнімнің жетістік тәсілінің қатысуынсыз қaсиетін
бейнелейді.
Aнықтaу белгілері, AЖ - ның бaсты функциялaры, тaпсырыс беруші
немесе потенциaлды қолдaнушының техникaлық тaлaп етілуі, aтрибуттaр
жиыны түрінде aнықталатын, оның функционалды қажеттілігі AЖ - ның
сaпaсынa бaйлaнысты болaды.
Көптеген деңгейде функционaлды қажеттілік
AЖ сенімділігінен
байқалады. Оған қоса, функционaлды қaжеттілікті көптеген әр түрлі
критериилер бейнелейді. Олaрды бaсты сенімділік көрсеткішіне бaйланысты
бөлім критерииі немесе фaктор ретінде қaрaстыруға болaды.
AЖ - ның жұмысқa қaбілеттілігі немесе олaрдың ірі компоненттерінен
aйырылу кедергілерін көрсеткіш сенімділігінде тіркеуге болады. Техникалық
құжaттaрды тaлaп етуге орнaтылған, берілген функция пaрaметрін орындaуғa
қaбілетті объект жағдaйын сенімділік теориясының жұмысқа қaбілеттілігі деп
aтaлaды [5].
Тек уaқыт aрaлығындa бaйқaлaтын жүйені ішкі қaсиеті сенімділік болып
тaбылады.
Сaпa критериі динaмикaлық және мүлікті стaтистикaлық, AЖ - ның толық
немесе ірі компоненттерінің функционaлды мінездемелері болa aлaды. AЖ -
28
ның интегрaлды сaпa көрсеткіші тәжірибе жүзінде турa бaғaлaнып және
aнықтaлып өлшенеді.
Жинaп қою және тексеруде қолдaнылатын шығу берілгендерге AЖ - ның
жұмысқa қaбілеттілігіне толық сенім береді. Нaғыз шығу берілгендерінің мәні
берілген техникaлық тaпсырмa және тексеруде қолдaнылaтын бaғдaрлaмaдa
басқаша болады. Осындайда шығу берілгендері функционалды
бағдарламаларын алдын ала болжау қиын, өйткені олар әр түрлі аномалия,
қарсы аяқталулар шақыруы мүмкін.
Нормативтік - техникалық және (немесе) конструкторлық құжаттарды
жүйеде орнату, бір немесе бірнеше функцияларды бұзу ең болмаса сапа
талабының біреуінде орындалу жағдайын - жауапсыз дейді. Нормативтік -
техникалық және (немесе) конструкторлық құжаттама және берілген
функцияларды орындау жауапсыздығын анықтауды рұқсат етуге орнатылған,
белгі немесе жиын белгілері жауапсыз критериилердің бағалануын жағдайға
әкеледі.
Бұзудың жауапсыздықтан айрықшалығы уақытша көрсеткіштің
ұзақтығын қайта құрудан кейін АЖ - ның функционалды бұзуына қатысты
болады, бұзудан кейін жауапсыздан кейінгіге қарағанда қайта құру уақыты аз
болады.
Бұзулар кезінде және қайта құрылу қасиетіне тура қатысты АЖ - ның
тұрақтылық мінездемелерінің функционалдыққа қарсы жауапсыздыққа
қабілетті болады. Қайта құрылу АЖ - ның функционалды толық қайта құрудан
кейін қайта жіберумен (рестарт) мінездемеледі. Ресурстар және уақыт
қажеттілігі АЖ - ның функционалды нормаларын жаңартуды қамтамасыз етуді
қайта жіберуге болады, сондықтан функционалды қайта құрудың толықтығы
және ұзақтығы АЖ - ның бейнелеу сапасынан кейінгі бұзылуды және белгілеуді
оның тура мүмкіндікте қолдануға болады [5].
Басқа өндіріс өніміне қабылданған АЖ - ның сенімді көрсеткіші адекватты
аналогикалық мінездеменің мәнділік деңгейі болады. Критерииді кең қолдануға
қарсы өндірудің ұзақтығы - жұмысқа қабілеттілік жүйе жағдайының
уақытаралық жауапсызы немесе оның жақсы функционалды жүйеден кейінгі
бастамасы болады. Критерии сенімінің әр түрлілігі мүмкіндік мінездемесінің
бірнеше форма көлемінде қолданылады.
Мүмкіндікті қайта құрылу жүйесінен алу жұмысқа қабілеттілік
жағдайының соңғы уақытында бейнелейтін, мінездеме жауапсызын қайта құру
критерии коэффициентін дайындауға өндіріледі. Жауапсыз және қайта құру
құрамы коэффициент мәнінің дайындығы үлкен интервалға жететін жұмыс
жүйесінің пайдалысы уақыт уысына байланысты болады.
Интегралды бағдарламаның сапа көрсеткішінің жақсы өлшемін, қатар
дәлдігін алуға күрделі АЖ - ның сапасын бағалауды рұқсат етуге сенімділік
теориясының басты түсінігі қолданылады. Келтірілген критериилер басты ретте
АЖ - ны тексеру және комплексті жинап қоюдың аяқталу фазасында
қолданылады.
29
Сұраныста АЖ қолданушыларының шығу ақпаратында сенімді
көрсетілімі барлық АЖ типінің интегралдық көрсеткішінің маңыздыларының
бірі болып табылады, сонымен қатар
бағарламалық - техникалық
комплекстердің әр түрлі белгілері болады (Р на п - мүмкіндік сенім көрсетілімі).
Қазіргі заманғы, корпоративті АЖ өзінің комплекстілігін көрсетеді:
бағарламалық - техникалық құрылғылар;
ақпараттық қамтамасыз ету (берілгендер базасы);
телекоммуникация құрылғылары;
оның функционалды қолданылуы үшін өңдеу сұраныстарын және
шығу ақпаратының көрсетілімін қамтамасыз етеді.
Автоматтандырылған сұраныс өңдеуімен және эксплуатациялық шартты
қолдануды бақылау кезінде алгоритмдік шындалған шығу ақпаратының
келісімін көрсетумен және АЖ - ны техникалық қызмет етуімен, АЖ
құрылымын қабылдауды қамтамасыз етумен АЖ қолданушыларының шығу
ақпаратының сұраныс көрсетілімінің сенімділігімен түсіндіріледі (Р на п -
мүмкіндік сенім көрсетілімі) [3].
АЖ қолданушысының шығу ақпаратының курстық жұмыста сұраныс
көрсетілімінің сенімділігін бағалау келесі модельде қолданылады.
АЖ - ның кез келген уақытында (қолданушының көзқарасымен
қарағанда) қатар екі жағдайдың біреуінде болады:
жұмысқа қабілеттілік;
жұмысқа қабілетсіздік.
АЖ - ның математикалық уақытты күтудің жұмысқа қабілеттілік жағдайы
жауапсыздың орташа өңделіміне тең. АЖ - ның математикалық уақытты күтудің
жұмысқа қабілетсіздік жағдайы жұмысқа қабілеттіліктің жауапсыздан кейінгі
орташа қайта құру уақытына тең.
Кездейсоқ уақытта шығу ақпараты көрсетілім сұранысын орындайды
(экран дисплейінде, файлды магнитті тасымалдаушыда немесе шығарғанда). 3
варианты мүмкін:
АЖ - ның функционалды t уақытында түскен сұраныс, оның жұмысқа
қабілеттілік жағдайы үстінен түседі және сұранысты өңдеу қажеттілігі және
оған шығу ақпаратына байланысты берілуі АЖ - ның жағдайында барлық
уақытында болады;
АЖ - ның функционалды t уақытында түскен сұраныс, оның жұмысқа
қабілеттілік жағдайы үстінен түседі, бірақ сұранысты өңдеуге қажетті және
оған шығу ақпаратына қатысты берілуінде АЖ бұл жағдайда аз уақыт болады;
АЖ - ның функционалды Т уақытында түскен сұраныс, оның жұмысқа
қабілетсіздік жағдайы үстінен түседі.
Бірінші жағдайда сенімді ақпараттық көрсетілім болады, ал екінші және
үшінші жағдайларда сұратылған ақпарат көрсетілмейді.
Зерттеулер кезінде алынған бағалар:
жауапсыздыққа орташа өңделу;
орташа қайта құрылу уақыты;
30
шығу ақпаратының орташа уақыт көрсетілімі (АЖ - ға сұраныс
уақыты);
АЖ қолданушыларының шығу ақпаратына сұрастырылатын сенімді
көрсетілім есептеулерін өткізу үшін шығу берілгендері болады. Шығу ақпараты
көрсетілуі мүмкін барлық сұрастырылған ақпараттар нақты анықталған
формада (немесе мазмұнда) типтерге бөлінеді.
2.2 Деректер қорын жобалау
2.2.1 Деректер моделі
Деректер қорын басқару жүйесі (ДҚБЖ) қолдайтын декректердің моделі
өзінің логикалық құрылымы болады. Оған келесідей модельдер жатады:
иерархиялық;
желілік;
реляционды.
Сонымен қатар кейінгі уақытта тәжірие жүзінде бастапқы үш
модельдерден гөрі белсенді деректер моделі қолданылып жүр. Олар:
постреляционды;
көп өлшемді;
нысанды - бағытталған.
Осы модельдерге негізделе отырып, қазіргі кезде басқа да деректер
моделі құрылуда. Олардың қатарына нысанды - реляционды,
деуктивті -
нысанды - бағытталған, семантикалық, концептуалдық және бағытталған
моделдерді жатады.
Кейбір ДҚБЖ бірнеше деректер моделін қамти алады. Мысалы,
ИНТЕРБАЗА жүйесінде желілік деректер қорын басқарылады және
пайдаланушы интерфейсінде SQL және QBE тілдері құрылған [7].
Иерархиялық модель.
Иерархиялық модельде деректер арасындағы байланыстар графа (ағаш
тәріздес) түрінде болады. Иерархиялық модельдің сызбалық көрінісі келесідей
болады. (сурет 2.4)
Cурет 2.4 - Иерархиялық модельдегі байланыстар көрінісі
31
Иерархиялық деректер қорын құру кезде арнайы бағдарламалау тіліндегі
ағаш типі қолданылады. Ағаш типі бірнеше подтиптерден құралған болып
келеді. Әр ағаштың өзіне сәйкес тамырлары (түбірі) болады. Сол тамырдан
ббағынатын көптеген құрылымдық ағаш тәрісдес типтер де болады.
Иерархиялық модельдің бір артықшылығы, ол ЭЕМ жадысын тимімді
қолдануы
және деректерге қолданатын операциялардың жылдам
орындалуымен сипатталады.
Желілік модель.
Желілік модель декректер элементтерінің өзара әр түрлі байланысын
көрсетеді. Желілік модельдің сызбалық кескіні келесідей болады. (сурет 2.5)
Cурет 2.5 - Желілік модельдегі байланыстар
Желілік модельдің артықшылығы - иерархиялық модельге қарағанда
байланыстардың әр түрлі болып келуі болып табылады.
Реляционды модель.
Реляционды модель IBM фирмасының Эдгаром Коддом қызметкерімен
ұсынылған болатын. Модельдің негізгі ұғымы қатынас (relation) болып
табылады.
Қатынас, ол элементтердің жиынынан (кортеж) тұрады.
Кесте жолдар (жазбалар) мен бағандардан тұрады. Кесте жолдарына
кортеж сәйкес келсе, бағанға қатынас атрибуттары сәйкес келеді.
Артықшылығы оның қарапайымдылығында. Осы қарапайымдылығының
арқасында пайдаланушы оны кең қолдана алады. Сонымен қатар деректерді
өңдеу жеңіл әрі тез орындалады [7].
Реляционды моделдің мысалы ретінде келесілерді қарастыруға болады:
dBaselll Plus және dBase IY (Ashton - Tate фирмасы), DB2 (IBM), R:BASE
(Microrim), FoxPro және FoxBase (Fox Software), Windows (Borland) үшін
Paradox және dBASE for, Visual FoxPro және Access (Microsoft), Clarion (Clarion
Software), Ingres (ASK Computer Systems), Oracle (Oracle) және Microsoft SQL
Server, сонымен қатар ресейлік реляционды ДҚБЖ: ПАЛЬМА (ИК АН УССР)
және HyTech (МИФИ).
Реляционды ДҚБЖ нысанды - бағытталған жүйелердің кейбір қасиеттерін
қамтиды. Ондай ДҚБЖ көбіне нысанды - реляционды деп атайды. Оның мысалы
ретінде Oracle 8.x. алуға болды. Ал, оның алдындағы нұсқасы, яғни Oracle 7.x
таза реляционды болып табылады. Microsoft SQL Server 2005, PostgreSQL, сол
32
сияқты Sav Zigzag, IBM Cloudscape, FirstSQL бұлардың бұлардың бәрі
нысанды - реляционды болып табылады.
Постреляционды модель.
Постреляционды модель реляционды модельдің кеңейтілген түрі болып
есептелінеді. Ол кестеде сақталған деректерді бөлуге рұқсат етеді және өріс көп
мәндік бола алады, яғни бір мәннің ішінде бірнеше мәндер болу мүмкін.
Осылардан құралған кестелер негізгі кестеге бағынады.
Артықшылығы, реляционды кестелерді жиынын бір постреляционды
кестемен беруге болады. Сонымен қатар, тағы артықшылықтары оның
ақпараттық жоғары дәрежеде көрсетілуі мен оны өңдеудің тиімділігінде.
Постреляционды модельдің мысалы ретінде ДҚБЖ uniVers айтсақ
болады.
Көп өлшемді модель.
Көп өлшемді модель, реляционды модельмен бірге пайда болды. Бұрын
ол реляционды модель сияқты кеңінен қолданылмаған, тек 90 жылдардың
ортасынан бастап оған қызығушылық артуда. Көп өлшемді модель ақпаратты
интерактивті өңдеуге арналған.
Оның артықшылығы, реляционды модельге қарағанда нысандардың өзара
күрделі байланыстарын қарастырады.
Көп өлшемді модельдің мысалы ретінде мына жүйелерді қарастыруға
болады: Essbase (Arbor Software), Media Multi - matrix (Speedware), Oracle
Express Server (Oracle) және Cache (InterSystems).
Нысанды - бағытталған модель.
Нысанды - бағытталған модельде деректер өзерінен бөлек жазбаларын
идентифициялана алады және де оларды өңдейтін функцияларды анықтай
алады. Ал кемшілігі, сұраныстардың жай орындалуында.
90 жылдарды нысанда - бағытталған модельдер тәжірибе жүзінде іске
асырылды. Қазіргі кезде олар кеңінен қолданыста. Атап айтатын болсақ:
ДҚБЖ: РОЕТ (РОЕТ Software), Jasmine (Computer Associates), Versant (Versant
Technologies), O2 (Ardent Software), ODB - Jupiter (Интелтек Плюс ғылыми -
өндіріс орталығы), Iris, Orion және Postgres [8].
2.2.2 Реляционды деректер қорына қойылатын талаптар
Біз жұмыста реляциялық деректер қорын негізге алатын болғандықтан
оған қойылатын талап - деректердің қалыптастырылуы. Қалыптастыру
кестелердегі деректердің қайшылықтары және үйлесімсіз болмауын
қадағалайды. Қалыптастырудың алты формасы бар, бірақта тәжірибеде
деректер алдыңғы үш қалыптың талаптарын қанағаттандыратын болса
жеткілікті.
Деректер базасының теориясы қалыптастыру принципіне негізделінеді.
Ал, қалыптастыру ұғымы функционалдық тәуелділік ұғымына негізделінеді.
R - қатынасының А атрибуттарының әрбір мәніне В атрибутының тек
бір ғана мәні сәйкес болса, онда В--А. В атрибуты А атрибутына
33
функционалды тәуелді;
егер А--В - ға, В--А тәуелді болса, онда А және В атрибуттары өзара
функционалды өзара тәуелді;
егер кілт емес атрибуттар құрама кілттің бір бөлігіне ғана тәуелді
болса, онда ол кілтке жартылай тәуелді деп аталады;
егер R қатысының кілт емес В атрибуты. А атрибуттар тобына, яғни
құрама кілттің барлық атрибутына тәуелді болса және ешбір жартылай
функционалдық тәуелділік болмаса, онда В атрибуты А атрибуттар тобына
толық тәуелді;
егер R қатынасында А--В - ға, В--С - ға тәуелді болса, онда С
атрибуты А атрибутына транзитивті тәуелді.
ДҚБЖ, SQL бағдарламналау тілімен жүзеге асады. Енді SQL
бағдарламалау тіліне қысқаша тоқталайық [8].
2.2.3 SQL тілі туралы негізгі деректер
Деректерге ену мүмкіндігінің реляциялық тәсілі жазбалар тобының
амалдарына негізделген. Амалдарды орындауға SQL (Structured Query
Language) құрылымдық сұраныс тілінің құралдары қолданылады. Delphi
қосымшаларында BDE механизмін қодану барысында деректер жиыны ретінде
SQL - сұранысты орындауды беретін Query немесе StoredProc компоненттері
қолданылады. SQL құралдарын жергілікті және қашықтағы деректер қорымен
амалдар орындауға қолдануға болады.
Бағдарламалаудың процедуралық тілінен айырмашылығы: есептеу
процестерін басқару инструкциясы (циклдер, тармақталу, басқа операторға өту)
және енгізушығару құралдары жоқ.
Microsift Access, Visual FoxPro немесе Paradox сияқты ДҚБЖ, SQL - де
сұраныстарды бағдарламалаумен байланысты әрекеттерді өздері орындайды,
мысалы Query By Example (QBE) - үлгі бойынша сұраныс, пайдаланушыға
сұранысты визуальды құру құралдарын білдіреді.
SQL бағдарламалау тілінің толық функционалдық мүмкіндіктерін
қамтымағанмен,
ол деректерге ену мүмкіндігіне арналған және оны
бағдарламаны жасау құралына қосады. және Delphi жүйесіне ендірілген.
Сонымен қатар, SQL командаларымен жұмыс істеу үшін сәйкес құралдар және
компоненттер бар. Delphi - де мұндай компоненттерге Query, SQLQuery және
ADOQuery деректер жиыны жатады.
SQL тілінің функциялары.
Статистикалық функциялар:
AVG() - орташа мән;
MAX() - ең үлкен мән;
MIN() - ең кіші мән;
SUM() - қосынды;
COUNT() - мәндердің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz