Жеделсатыны басқару жүйелері
4
5
6
7
Аннотация
В работе осуществлен выбор оптимального варианта с точки зрения
экономичности, надежности, комфортности и бозопасности электропривода
пассажирского лифта по схеме ПЧ-АД, который соответствует всем выше
перечисленным требованиям.
Предложен частотно-регулируемый электропривод с векторным
управлением с большим диапазоном регулирования скорости, что расширяет
его возможности по обеспечению необходимых режимов работы. При этом
выбран односкоростной асинхронный двигатель с короткозамкнутым ротором
типа АИРМ132S6 мощностью 5,5 кВт и соответствующий ему ПЧ типа
ATV58HU90N4S309 мощносьтю 13кВт. Разработана математическая модель и
соотвествующая ей виртуальная модель предлагаемого электропривода по
схеме ПЧ-АД, исследование которой в среде визуального программирования
Simulink математического пакета Matlab7.0 показали ее работоспособность и
соответствие тербованиям технологического процесса.
Рассмотрены вопросы по обеспечению безопасности и
жизнедеятельности, приведено технико - экономическое обоснование проекта.
8
Аңдатпа
Жұмыста қауіпсіздікті, сенімділікті, жайлылықты және үнемдеуді
қамтамасыз ете алатын, барлық осы талаптарға сәйкес келетін ЖТ-АҚ
сызбасы бойынша жолаушылар жеделсатысының электржетегінің ең тиімді
нұсқасы таңдалынып алынған.
Жиілігі реттелмелі векторлы басқару электр жетегі ұсынылған, бұл
жетек жылдамдықты кең ауқымды басқарады, сондықтан оның қажетті
жұмыс тәртібін қамтамасыз ету мүмкіндігін кеңейтеді. Сонымен бірге қуаты
5,5 кВт болатын АИРМ132S6 типті қысқа тұйықталған роторлы бір
жылдамдықты асинхронды қоғалтқыш пен соған сәйкес ATV58HU90N4S309
типті 13 кВт-ті ЖӨ таңдалынып алынған. Математикалық модельді
зерттемелер жүргізілген, оған сәйкес ЖТ-АҚ сызбасы бойынша ұсынылған
электр жетегінің виртуалды үлгісі берілген, бұл зерттемелер Simulink
математикалық пакеті Matlab7.0 визуалды бағдарламалау аясында
жүргізіліп,оның жұмысқа қабілеттілігін көрсетті және технологиялық
талаптарға сәйкестігін көрсетті. Қауіпсіздік мен тіршілік іс-әрекетінің
мәселелері қарастырылып, жобаның техникалық-экономикалық негіздемесі
келтірілген.
9
Annotation
In this work was made choice of the optimal variant in terms of economy,
reliability, comfort and safety of electric drive passenger elevator by scheme fc-fM
which correspond all the above requirements.
Was offered frequency-regulated electric drive with vector control with a
large speed range, that extends its ability to provide the necessary operating
conditions.
Was selected single-speed asynchronous motor with closed rotor
"АИРМ132S6" with power 5,5 kW and fc "ATV58HU90N4S309" with power
13kW. Was developed a mathematical, and virtual model of electric drive by
scheme fc-fM. The research in Simulink visual programming of Matlab 7.0
mathematical package have showed operability and compliance of model with the
requirements of technological process.
Were reviewed questions of safety and vital activities, was adduced
technical-economical justification of the project.
10
Мазмұны
Кіріспе
Технологиялық бөлім
7
1
Жеделсатының жетегіне қойылатын негізгі талаптар және жобалау
бойынша міндет қою
10
1.1
1.2
1.3
2
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
2.6
2.7
4
4.1
4.2
4.3
4.4
4.5
4.6
5
5.1
5.2
5.3
Жеделсаты құрылысының және әрекет ету қағидатының сипаттамасы
Жеделсатының электр жетегін басқару жүйесі
Электр жетегіне қойылатын талаптар және оны жаңарту бойынша
міндеттер
Жеделсатының басты жетегін жаңарту
Жеделсаты қозғалтқышының жүктеме диаграммасын құру
Қозғалтқыштың жүктеме диаграммасын құру
Қозғалтқышты таңдау
ЖӨ-ін таңдау және жеделсатыны басқару жүйесі
ЖӨ-ін қолданғандағы жеделсаты жұмысының сипаттамасы
Тежеу резисторын таңдау және оның қуаттылығын есептеу
Басқару жүйесінің әрекет ету қағидатының сипаттамасы
3 ЖӨ-АҚ жүйелі асинхронды электр жетегінің іске қосылу және
тежелу тәртібінде оңтайлы басқарылуы
Жобаның экономикалық бөлімі
Күрделі шығынды есептеу және салыстыру
Электр жетегін жаңартқаннан кейінгі күрделі шығынды есептеу.
Электр жетегін жаңартуға дейінгі пайдалану шығынын есептеу.
Электр энергиясы ысырабының құнын есептеу
Электр жетегін жаңартудан кейінгі пайдалану шығынын есептеу
Қосымша күрделі қаржы жұмсалымының өтімділік мерзімін есептеу
Тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі
Еңбек жағдайларын талдау
Қорғаушы сөндіргіш құрылғысын есептеу
Жеделсаты аппаратурасының электр қуат беруші қондырғысының
ерекшеліктері
Әдебиет тізімі
11
10
16
23
25
25
32
35
45
47
53
55
60
66
66
68
68
68
70
73
74
74
81
84
87
Кіріспе
Қазіргі уақытта қуатты үнемдеу аса маңызды міндеттердің бірі болып
табылады. Ауыспалы токты электр жетегінің өзіне тән үрдісі өнеркәсіптің
алуан түрлі салаларында асинхронды қозғалтқыштардың (АҚ) барынша кең
қолданылуы болып табылады. Бұл қозғалтқыштар техникалық тұрғыдан,
бұрынғыларымен салыстырғанда, қарапайым және қолдануда сенімдірек,
жоғары жылдамдық пен температураларда жұмыс істей алады, олардың
массасы, габариттері және құны төмен. Басқарылатын жиілік пен кернеу
өңдегіштерін әзірлеу арқылы асинхронды электр жетектерін реттеу
жүйелерінің де мүмкіндіктері кеңеюде. АҚ статорында кернеудің өзгеруі
оның электр магниттік моментінің де, және, ақырында, қозғалтқыштың
бұрыштық жылдамдығының да өзгеруіне әкеледі. Асинхронды электр
жетегінің ажыратылған жүйесінде жылдамдықты осындай реттеудің тиімділігі
қозғалтқыш жұмысының тұрақты тәртіптерінің айтарлықтай тар ауқымымен
шектелген. Осыған байланысты АҚ жылдамдығын реттеудің жоғары емес
дәлдігі мен шектеулі ауқымы жағдайында оның жиілік арқылы басқарылуы
және техникалық талаптарға қарай, кері байланыстардың, мысалға, АҚ
статорының жылдамдығы, кернеуі және тогы бойынша алуан түрлерінің
қолданылуы бәрінен оңтайлы болып табылады. АҚ жылдамдығы бойынша
реттеу ауқымының кеңеюіне жылдамдық бойынша теріс кері байланысты
енгізу арқылы қол жеткізуге болады.
Қалалардың жылдам өсуі, жер құнының артуы қалалық аймақта да,
ауылдық аймақта да ғимараттар қабаттылығының тұрақты өсуіне әкелуде.
Ғимараттардың қабаттылығы өскен сайын жеделсатыларға қойылатын
талаптар да жоғарылайды. Жеделсаты қондырғыларының сапасына 3 фактор
әсер етеді; бұл жеделсатылардың дайындалуы, монтажы және қолданылуы.
Өнеркәсіптік, сауда, шипажай-емдік және басқа ғимараттардың кеңеюіне
байланысты адам қызметінде жеделсатылардың маңызы күрт арта түседі.
Жеделсатылар қазандық бункерлеріне көмірді, құймаларға шойынды
үлестіріп береді, баспаханаларда қағаз орамдарын тасымалдайды, саудада
азық-түлік пен тауарларды тасымалдау үшін қолданылады, көпқабатты
гараждарда автокөлікті көтереді, өзен және теңіз флотының кемелерінде
жолаушылар мен жүкті тасымалдайды, туристерді мұнараларға көтереді.
Сонымен, жеделсаты - бұл адамдарды немесе жүкті бір деңгейден басқа
деңгейге көтеру немесе түсіру үшін тағайындалған тасымалдау құрылғысы.
Жеделсатылардың жайлылығы өскен сайын, олардың сенімділігі мен
қауіпсіздігі артқан сайын, олардың номенклатуралары кеңейді, механикалық
және электр тораптарының құрылымдық шешімдерінің күрделілігі артты
және, ақырында, жеделсатыларға қызмет көрсетуді жүзеге асыратын
қызметкерлер құрамы меңгеруі тиіс білім көлемі де кеңейді.
Қуатты үнемдеуге жаңа технологиялар есебінен электр қуатын да
үнемдеу жатады. Осындай технологиялардың бірі электр жетегіне жиілікті
өңдегіштердің енгізілуі болып табылады.
12
Берілген дипломдық жобада басқару жүйесіне жиілік өңдегішті енгізу,
сондай-ақ қос жылдамдықты ескі қозғалтқышты
бір жылдамдықты
қозғалтқышқа ауыстыру арқылы жеделсатының басты жетегінің жаңартылуы
сипатталған.
ЖӨ қолдану жетектің келесі параметрлерін жақсартуға мүмкіндік
береді:
1. Электр қуатын үнемдеу;
2. Шу деңгейін төмендету;
3. Жеделсатының жайлы қозғалысы (жұлқысыз);
4. Жеделсатыға қызмет көрсету шығындарын азайту.
Жалпыөнеркәсіптік сериялы бір жылдамдықты АҚ-ын қолдану:
1. Өтімділік мерзімі қысқартуға;
2. Серпін моментін азайтуға;
3. Қозғалтқышқа қызмет көрсету шығынын азайтуға мүмкіндік береді.
Барлық есептемелер дипломның түсініктеме хатында келтіріледі.
13
1 Жеделсатының электр жетегіне қойылатын негізгі талаптар және
жобалау бойынша міндет қою
1.1 Жеделсаты құрылысының және әрекет ету қағидатының
сипаттамасы
1.1-суретте жеделсатының кинематикалық сызбасы келтірілген.
АТТ-ң D
АТТ
Бәсеңдеткіш
МҚ
Тежеу
Қозғалтқыш
ауырлық
АТТ-ң D
Тартпа шоғырсым
Т
е
ң
е
с
ті
р
у
ш
і
ш
о
ғ
Gатау
ы
р
с
ы
м
1.1 сурет - Жеделсатының кинематикалық сызбасы
Негізгі тораптар:
- қозғалтқыш, АТТ білігінде момент жасау үшін қызмет етеді;
- эл.м. тежеу, тежеу моментін жасау үшін қызмет етеді;
14
- бұрамдықты бәсеңдеткіш, қозғалтқыштың жылдам жүретін білігіндегі
моменттерді АТТ баяу жүретін білігіне әкелу үшін қызмет етеді;
- АТТ, арқан тартушы тегершік, момент жасау үшін қызмет етеді;
- ауырлық;
- тартпа арқан;
- кабина;
- теңестіруші арқан.
Кинематикалық сызба (1.1 сурет) өзара әрекеттестік күштерін
көрсететін жеделсатының негізгі тораптарының өзара әрекеттестігінің
сызбасы болып табылады. Жеделсаты кабинасы АТТ арқылы өтетін және
ауырлыққа келіп бекітілетін тартпа арқанға бекітілген. Жүкарба қозғалтқышы
кернеу берілген кезде айнала бастайды, айналмалы қозғалысы бәсеңдеткіш
арқылы АТТ-ке келеді. Арқан тартушы тегершік және тартпа арқан
айналмалы қозғалысты ілгерілемелі қозғалысқа айналдырады. Жеделсаты
кабинасы көтеріле бастайды. Теңестіруші арқан тартпа арқан салмағының
компенсациясы үшін қажет. Бұрамдықты бәсеңдеткіш өте қарапайым,
сондықтан оның ПӘК = 75%, бұл сонымен бірге кабинаның қимылсыз күйінде
болуына мүмкіндік береді. Тежеу кабинаның қабат деңгейінде дәл тоқтап (+- 3
см), сондай-ақ оны орнында ұстап тұратындай, қозғалтқыштың айналысын
тоқтату үшін қажет.
Жеделсаты шахтада және машиналық бөлмеде орналасқан құрамдас
бөліктерден тұрады. Жеделсатының машиналық бөлмесі мен шахтасын
ғимараттың құрылыс құрылымдары түзеді (қаланған кірпіш, бетон блоктар
және АҚ).
Жеделсатының негізгі құрамдас бөліктері: жүкарба, кабина, кабина мен
ауырлықтың қарсы бағыттауыштары, шахта есіктері, жылдамдықты
шектеуіш, жамдардың тораптары мен бөлшектері, электр жабдық және электр
сымы.
Тік бағыттауыштар бойымен жылжитын кабинада жолаушылар мен жүк
тасымалданады.
Кабина мен ауырлық қозғалысы машиналық бөлмеде орнатылған
жүкарбамен тарпа арқандар көмегімен жүзеге асырылады. Сонымен бірге
жылдамдықты шектеуіш, басқару құрылғысы және іске қосу құрылғысы
орнатылған.
Шахтаның төменгі
бөлігінде жылдамдықты шектеуішпен арқан
ауырлығы арқылы байланысқан жылдамдықты шектеуіш арқанының кергі
құрылғысы, сондай-ақ кабина мен ауырлықтың буферлік құрылғылары
орнатылған.
Кабинаға кіру және одан шығу үшін шахтаның есікпен жабылған
бірқатар ойықтары бар. Есіктің ашылуы мен жабылуы кабинада орнатылған
жетек көмегімен жүзеге асырылады. Шахта есіктері кабина берілген қабатта
орналасқан кезде ғана ашылады. Кабина қабатта жоқ болған кезде, шахта есігі
сырттан арнайы кілттің көмегімен ғана ашылуы мүмкін.
15
Жеделсаты жұмысының жалпы қағидаты келесідей:
Шақыру аппаратының батырмасын басқан кезде, жеделсатыны
басқарудың электр аппаратурасына электр импульс (шақыру) беріледі. Егер
кабина шақыру келіп түскен аялдамада тұратын болса, кабина мен шахта есігі
осы аялдамада ашылады, кабина жоқ болатын болса, оның қозғалысына
пәрмен беріледі. Жүкарбаның электр қозғалтқышының орамына тежеу электр
магнитінің шарғысына кернеу беріледі, тежеу қалыбы жазылады да, электр
қозғалтқышының роторы айнала бастап, бұрамдықты бәсеңдеткіш көмегімен
арқан тартушы тегершіктің айналуын қамтамасыз етеді, ол болса, үйкеліс
күшінің арқасында кабина мен ауырлықты қозғайды.
Кабина қажетті қабатқа келіп жеткенде, жеделсатыны басқару жүйесі
жүкарбаның электр қозғалтқышын ротордың төмендетілген
айналым
жиілігімен жұмыс істеуге ауыстырып қосады. Кабинаның қозғалыс
жылдамдығы төмендейді және кабина еденінің босағасы шахта есігі
босағасының деңгейімен біріккен кезде кабина тоқтайды, есік жетегі іске
қосылады да, шахта мен кабина есіктері ашылады.
Кабинада орналасқан батырма орны пәрменінің батырмасын басқан
кезде, кабина мен шахта есіктері жабылады және кабина, пәрменінің
батырмасы басылған қабатқа қарай жөнеледі.
Қажетті қабатқа келісімен және жүргіншілер шығысымен, есік
жабылады және кез-келген шақыру аппаратының батырмасы қайтадан
басылмағанша, кабина аялдамада тұра береді.
Жүкарба жеделсатының машиналық бөлмесінде орнатылған және
кабина мен ауырлықты қозғалысқа келтіру үшін тағайындалған.
Жүкарбаның негізгі құрамдас бөліктері: бәсеңдекткіш, тежеу, рама,
қозғалтқыш, арқан тартушы тегершік болып табылады.
Жүкарбаның барлық элементтері машиналық бөлменің арқалығына
тірелетін рамаға жұмсартқылар арқылы монтаждалған.
Бұрамдықты цилиндрлі бәсеңдеткіш шығар білікте айналу моментін
арттырып, бір уақытта айналу жиілігін азайту үшін тағайындалған.
Май деңгейі таяқшалы май көрсеткішпен бақыланады. Майдың
құйылысы тұрқының төменгі бөлігінде тығынмен жабылған саңылау арқылы
жүзеге асырылады.
Қалыпты-тұйық типті жұмсартқы тежеуі жүкарба қозғалтқышы жұмыс
істемеген кезде жеделсаты кабинасын тоқтату және қозғалыссыз ұстап тұру
үшін тағайындалған. Тежеу электр магниттен, үстіне үйкелме қаптамалар
бекітілген иінтіректерден тұрады. Қажетті тежеу моменті серіппелердің
көмегімен жасалады. Қолмен шегіндірілген тежелу үшін суырмалы тұтқа
қызмет етеді.
Қысқа тұйықталған роторлы екі жылдамдықты асинхронды қозғалтқыш.
Статор орамына температуралық қорғаныс қадағалары монтаждалған.
16
Арқан тартушы тегершік кабина мен ауырлықтың ауыртпалық күшінің
әсерінен арқан мен тегершік қуыстары арасында туындайтын үйкеліс күшінің
есебінен айналу қозғалысын ілгерілемелі қозғалысқа айналдырады.
Жеделсаты кабинасы шахтада тартпа арқандарға ілінген және
жүргіншілерді тасымалдау үшін тағайындалған.
Жеделсаты кабинасы жоғарғы арқалықтан, төбеден, еденнен, есік
жармаларынан, есік жетегінен және төменгі арқалықтан тұрады.
Арқалықтар үстінде ұстап алғыштар, кабина аспасы, тоспалар
орнатылған.
Төбе кабинаның жоғарғы бөлігі болып табылады. Төбеде шамдалдар
және сымдарды жалғауға арналған қысқыш блоктары бар қорап, сондай-ақ
басылуы кезінде кабинаның тексеріс тәртібінде қозғалуы мүмкін шахталық
есіктің оқшаулауын шешу батырмасы орналасқан.
Табиғи желдету кабинадағы желдету саңылаулары арқылы қамтамасыз
етіледі.
Аспа арқандарды кабинаға бекіту үшін тағайындалған. Әр арқан сыналы
құрсау арқылы өткізілген. Құрсауды оралып өткен арқан өзінің салмақ түсетін
бөлігімен бастырылып бекітілген.
Құрсау білігімен жоғарғы теңгермемен байланысқан, ол болса, тарту
күші арқылы төменгі теңгермемен байланысқан. Кабинаның салмағы жоғарғы
арқалық арқылы, жұмсартқы, төменгі теңгермеге бекітілген тарту күші
арқылы, жоғарғы теңгермелер және құрсаулар оны арқандарға жібереді.
Арқандардың керілуін бақылау үшін арқалықта жиектеме және
арқандардың босауын бақылаудың ауыстырып-қосқышы орнатылған.
Арқандардың біреуі, екеуі немесе үшеуі босаған немесе үзіліп кеткен
жағдайда, теңгерме жиектемеге басады, ол ауыстырып-қосқышқа әсер беріп,
электр қозғалтқышының өшірілуіне, демек, кабинаның тоқтауына әкеледі.
Барлық тартпа арқандар бір уақытта үзілген немесе босап кеткен
жағдайда, тартпа сақинасы, тартым арқылы төмен түсіп, ауыстырып-
қосқышқа ықпал түсіретін қадамен жиектемені басады.
Ұстап алғыштар кабинаның төменге қарай қозғалыс жылдамдығы
үдеген кезінде және жылдамдық шектеуіші іске қосылған кезде кабинаны
тоқтату және бағыттауыштар үстінде ұстап тұру үшін тағайындалған.
Ұстап алғыштар - сыналы, серіппе асты және бірқалыпты тежеу ұстап
алғыштар ажыратылады. Ұстап алғыштар жылдамдық шектеуішімен бірлесіп
жұмыс істеу үшін көзделген және жеделсатының қауіпсіз пайдаланылуын
қамтамасыз ететін жауапты тораптардың бірі болып табылады.
Ұстап алғыштар құрылымы бойынша бірдей сыналау механизмдерінен
және ұстап алғыштарды іске қосу механизмінен тұрады.
Сыналау механизмі қалыпқа қатысты тік бағытта орын ауыстырып, бұл
ретте бағыттауышқа қарай жақындайтын тежеу тоспасынан тұрады. Тежеу
тоспасының негізгі элементтері тұрқыда орнатылған серіппе және сына болып
табылады.
17
Іске қосылу механизмі біліктерге бекітілген екі сына тұтқыштарынан
тұрады, біліктер өзара тартым күші арқылы байланысқан, оның үстіне
қайтарылмалы серіппе, реттеу сомындары орналасқан, тұтқыш арқан арқылы
жылдамдық шектеуішін ұстағыштарды іске қосу механизмімен бірге
жалғастырады.
Жылдамдық шектеуіші іске қосылған кезде, ұстап алғыштарды іске қосу
механизмінің тұтқышына бекітілген арқанның қозғалысы тоқтайды. Кабина
төменге қарай қозғалысын жалғастыра берген кезде, тұтқыш білікті бұрады,
ал тартым күші арқылы білік те бұрылады, біліктердің бұрылысы сыналау
механизмін іске қосатын тұтқыштардың бұрылысымен сүйемелденеді.
Тежеу тоспасы жоғарыға қарай қозғалған уақытта оның жұмыс
беткейінің бағыттауыш ұшына жанасуынан соң серіппенің деформациялануы
орын алады. Бұл сынаның тартылуы кезінде қажетті тежеу күшінің салынуын
қамтамасыз етеді, тежеу тоспасының қозғалысы реттеу түйреуішімен
шектеледі, осының арқасында бағыттауыш ұшының қысылу күші және,
сәйкесінше, тежеу кезіндегі тежеу күшінің салынуы өзгермейді, қозғалыстағы
кабинаның қуаты сөндірілгеннен соң ол тоқтайды, тартылыстағы тақтайша
сөндіргіш шығыршығын басады, оның түйіспелері токтан ажыратылады да,
жүкарбаның электр қозғалтқышының өшірілуіне сигнал береді.
Кабинаны ұстап алғыштардан шешу үшін кабинаны көтеру қажет, тежеу
тоспалары өз салмағының және серіппенің әсерінен төмен түседі де, ұстап
алғыштардың механизмдері бастапқы күйіне оралады.
Кабинаның автоматты есігі оны пайдалану қауіпсіздігін қамтамасыз
етеді. Жармаларының күйі (ашық немесе жабық) электр ауыстырып-
қосқышпен реттеледі.
Есіктің ашылуын жүзеге асыратын кабина есігінің жетегі бұрамдықты
бәсеңдеткіштен тұрады, оның баяу жүрісті білігіне тұтқыш отырғызылған,
резеңке жұмсартқылар үстіндегі жетек кабина есігінің арқалығында
орнатылған.
Электр қозғалтқышын іске қосқан кезде, оның роторының сыналы-
белбеулі беріліс арқылы айналысы бәсеңдеткіштің бұрамдықты білігіне және
бұрамдықты ілінісі ақылы баяу жүрісті білікке беріледі. Шығыршығы бар
тұтқыш иіні қозғалыс кезінде жартылай шеңбер жасайды және
шығыршығымен кабина есігінің күймешесінде қозғалмай бекітілген тірекке
таянып, күймешені жармамен бірге сызық бойымен қозғалтады.
Бұл қозғалыс арқан арқылы қарама-қарсы бағытта қозғалатын екінші
жармаға беріледі. Кабина мен шахта есіктері бір уақытта ашылады.
Тұтқыш бұрылысының бұрышы жұдырықшалардың орнатылуына
байланысты. Олар есік ашылған кезде тұтқыш +- 5 мм көлденең күйінде, ал
жабылған кезде таяныштағы тесікке қарсы бүркеншіксіз шегені тоқтату үшін
барынша көтеріңкі күйде орнатылуы тиіс. Жетек жұмысының қалыпты
тәртібінде тұтқыштың таяныштарға отырғызылуына рұқсат берілмейді.
Жұдырықшалар тұтқыш төлкесінде нық бекітілген және, тұтқышпен бірге
18
айнала отырып, қажетті сәтте (алма-кезек) сөндіргіштерге әсер етіп, электр
қозғалтқышын өшіруге импульс береді.
Есік жабылған кезде, есік қуысында жүргінші немесе қандай да бір зат
есік жармалары арасында қысылып қалатын жағдайда, жетектің электр
қозғалқышты реверске ауыстырып-қосатын арнайы құрылғысы бар. Құрылғы
келесідей тәртіпте жұмыс істейді: есік жетегін жабу үшін қосқан кезде,
тұтқыш жабылуы кабина есігінде серіппе күшімен, ал шахта есігінде шахта
есігінің жармалары салмағының әсерінен жүзеге асырылатын жармалардың
жүрісін тежейді.
Жармалардың қозғалысы кезінде кедергі туындаған кезде, олар
тоқтайды, алайда тұтқыш қозғалысын жалғастыра береді. Бұл ретте
таяныштың еңісі мен бүркеншіксіз шеге арасында саңылау таңдалады, және
кейін бүркеншіксіз шеге таяның еңісі бойымен сырғанай отырып, тұтқыш
шығыршығының төлкесіне батырылып, тұтқыш иініне басады. Серіппе
жиырылады, тұтқыштың екінші иіні мен ықшам сөндіргішке әсер ететін
жиектеме арасында саңылау таңдалады.
Тұтқыштың әсерінен жиектеме ауытқыған жағдайда, есік жетегінің
электр қозғалтқышының кері жүріске ауыстырылып-қосылуына импульс
беретін ықшам сөндіргіштің бүркеншіксіз шегесі босайды. Есік қайтадан
ашылады. Кабина есігінің жармалары жабық кезінде, тұтқыш барынша
жоғары орналасқан күйінде бүркеншіксіз шеге кабина есігінің жармаларын
жылжытуға мүмкіндік бермейтін бекіткіш құрылғы рөлін атқарады. Бұдан
басқа, кабина жармаларының ашылу мүмкіндігіне жол бермейтін қосымша
қауіпсіздік элементі болып табылатын алмалы-салмалы таяныш орнатылған.
Жүргіншінің кабинадан эвакуациясы кезінде серіппе сығылады, таяныш
жазылады.
Шахта есігі шахтаға кіру мүмкіндігіне жол бермеу үшін тағайындалған.
Шахта есігі - жылжымалы, автоматты, кабина есігімен қозғалысқа келтіріледі,
арқалықтан, белағаштан, бағаналар мен табалдырықтан тұрады. Бағаналардың
жоғарғы бөлігіне арқалық пен белағаш, төменгі бөлігіне табалдырық
бекітіледі. Арқалықта сызықтар орнатылған, олардың үстінде түйреуіш
көмегімен бекітілген жармалары бар күймешелер орнатылған. Әр күймеше
сызық бойымен шығыршық теуіп жылжытылады. Иінтіректер күймешелерді
көтеріп әкету және орнынан ығыстыру мүмкіндігін жоққа шығарады.
Сызықтардың еңісі есіктің өз салмағының әсерінен жабылуын қамтамасыз
етеді.
Жабық күйінде әр күймеше құлыппен жабылады. Ысырма шығыршығы
үшін таяныш ретінде есіктің жұмысын электр бақылау элементтері - екі
ықшам сөндіргіш, екі иінағаш және тақтайша орналасқан бақылау блогының
негізіне бекітілген пластина қызмет етеді. Құлып күймешені жармалар жабық
болған кезде ғана бекітеді.
Шахта есігі механизмдерінің көрсетілген күйі жабық және ашық
есіктердің күйіне сәйкес келеді. Кабина аялдау аймағында орналасқан кезде,
19
құлып шығыршықтары кабина есігінің беті мен бұру аспаптары арасында
орналасады. Жетектің жұмысы басталысымен шахта есігінің құлыптары
ашылады. Жетек тұтқышын одан әрі айналдыра отырып, кабина мен шахта
есіктері синхронды түрде келтіріледі.
Құлып ашылған кезде, иінағаштың ысырма тісіне таянған иіні төмен
жылжиды және, бұнымен ықшам сөндіргіштің итергішін босатады, оның
түйіспелері басқару тізбегін ажыратып, құлып ашық болған кездегі кабинаның
іске қосылуын болдырмайды.
Күймешенің қозғалысы басталысымен тіреуіш иінағашты босатады. Ол
төмен түседі де, екінші ықшам сөндіргіштің итергішін босатады. Осылайша,
екі жарманың ашылуы бірдей қадағаланады. Есіктің жабылуы мен құлыптың
бекітілуі жоғарыда сипатталғанға кері тәртіпте жүзеге асырылады.
Кабина мен ауырлық буферлері төменгі аялдама белгісі деңгейінен
төмен орналасқан қуыста жайғасқан. Буферлер кабинаның немесе
ауырлықтың шамадан тыс төмен түсуі немесе құлауы кезінде соққысын
жұмсарту үшін тағайындалған. Серіппе түрінде орындалған буферлер тікелей
кабинаның бағыттауыштарына, ал гидравликалық буферлер кабинаның
төменгі арқалығының ортасында орнатылады. Кабинаның 1,4 мс; 1,6 мс
жылдамдығы кезінде кабина мен ауырлықтың серіппелі буферлерінің орнына
гидравликалық буферлер орнатылады.
1.2 Жеделсатының электр жетегін басқару жүйесі
Жеделсатыда жұпты басқару жүйесі қолданылған. Үйде екі жеделсаты
жұмыс істегендіктен (400 кг және 630 кг), Б жеделатысы (жүк көтергіштігі 630
кг) А жеделсатысының (400 кг) жұмысына тәуелді болады.
Бұдан кейін жүйенің сипаттамасы келтіріледі:
Жеделсаты кабиналары кабина толық жүктеме алған кезде
жеделсатының жол-жөнекей шақырулар бойынша тоқтауына жол бермейтін
ВБГ-90 жүкөтергіштік шектеуішімен жабдықталған. Жүк көтергіштігі 630 кг
жеделсатылар кабиналары, осыдан басқа, жеделсатының шамадан артық
жүктеме алуы кезінде іске қосылуына жол бермейтін ВБГ-110 жүккөтергіштік
шектеуішімен жабдықталған.
Бірінші қабатта жеделсатыны өшіруге және қосуға арналған тумблерлер
(В7), тәуелді Б жеделсатысын жүк тиеу тәртібіне ауыстыруға арналған (А
жеделсатысы - шахтасында шақыру батырмалары монтаждалатын негізгі
жеделсаты; Б жеделсатысы - тәуелді) ВР1 ауыстырып-қосқышы орнатылған.
Сызбаның бастапқы күйі: кіріспе құрылғы, автоматты сөндіргіштер, В7
сөндіргіші қосулы, ВР1 және ВР2 сөндіргіштері Қалыпты жұмыс тәртібіне
орнатылған, шахта мен кабина есіктері жабық, барлық сақтандырғыш
құрылғылар жөнді.
20
1.2 суретте жеделсатының электр жетегін басқару жүйесінің сызбасы
келтірілген.
SA1 ауыстырып-қосқыш жұмысының диаграммасы
Түйіспе
лердің
Сабының орналасуы
таңбал
амасы
Машиналық
бөлмеден басқару
Қалыпты
жұмыс
1.2-сурет. Жеделсатыны басқару жүйелері
Жеделсатының әрқайсысы екінші жеделсаты өшірілген кезде немесе
тексеріс тәртібінде немесе машиналық бөлмеден басқару тәртібінде болған
кезде жеке жеделсаты ретінде жұмыс істей алады.
Жеделсатының қалыпты тәртіпте жекелей басқару кезіндегі жұмысын
қарастырайық. Кабина бірінші қабатта тұр. Кабинаға кіру үшін жүргінші 1 Бт
шақыру батырмасын басады. Тізбек бойынша: қуаттаушы шина 101, ВР2-1
түйіспелері (101-279), РОИ релесі (279-297), 1 Бт батырмасының түйіспесі,
21
ЖҚР релесінің түйіспелері, РОК, РВ2 (267-515), 1ИСР (515-223) релесі, КР
және РБР -- (111-117) түйіспесі арқылы РОД есікті ашу релесіне қуат беретін
БР релесі арқылы іске қосылады. Шақыру батырмасын басуды тоқтатқаннан
соң, БР релесі РОД релесінің түйіспесі арқылы қуат ала отырып, қосулы
күйінде қалады. РОД релесінің басқа түйіспелері УР2 релесін қосады және
ашылатын М2 есіктің қозғалтқышын желіге жалғайды.
Есік толықтай ашылғаннан соң ВКО сөндіргішінің көмегімен РОД
релесі және М2 қозғалтқышы өшіріледі. РОД түйіспесі БР тізбегінде токтан
ажыратылғаннан соң соңғысы УР2 және КР релесінің түйіспелері арқылы
қосулы күйінде қалады.
Жүргінші кабинаға кірер кезде, АТР еден асты түйіспе релесі өшіріледі
және (279-99) түйіспесімен УР2 релесінің қуат алуын қамтамасыз етеді, ол
болса, өзінің (279-211) түйіспесімен БР релесінің өшірілуіне және есіктің
жабылуына жол бермейді, ал басқа
(185-187)
түйіспесімен пәрмен
батырмалары шарғысын іске қосылуға дайындайды.
Кабинаны қажетті қабатқа жөнелту үшін жүргінші қажет етілетін,
мысалы, бесінші қабат пәрменінің батырмасын басады. Қозғалыс басталмас
бұрын 5 Бт батырмасының шарғысы ТКР, АТР және УР2 релесінің (35-187)
түйіспелері арқылы қосулы күйінде ұсталынып тұрады.
5 Бт тұйық түйіспесі, жоғарыдағы қабаттардың ИДР релесінің тұйық
түйіспелері арқылы өз түйіспесімен КР релесін қосатын ЖБР релесі
қосылады. Соңғысы (211-207) түйіспесімен БР релесін өшіреді. Тұйықталған
БР түйіспесі ЕЖР есікті жабу релесін қосады, ал БР (19-25-27) түйіспелері КБ
түйістіргішті қосылуға дайындайды.
ЕЖР релесі М2 есік қозғалтқышын қосады, есік жабылады. Есік ВКЗ
ақырғы сөндіргішімен толық жабылғаннан соң ЕЖР релесі және М2
қозғалтқышы өшіріледі; ДК, ДЗ және ДШ түйіспелері тұйықталып, БДР
релесін қосады және КВ түйістіргішін қосылуға дайындайды. БДР (27-29)
түйіспесі КБ түйістіргішіне қуат береді. Қосылғаннан соң КБ түйістіргіші күш
түйіспелері арқылы М1 қозғалтқышын қосылуға дайындайды; КБ (101-95)
түйіспесімен РБ релесін қосады; КБ (35-187) түйіспесімен
пәрмен
батырмалары шарғыларының тізбегінде ТКР (35-189) түйіспесі токтан
ажыратылған кезде қозғалыс басталғаннан соң соңғыларының қуат алуын
қамтамасыз етеді. РБ релесі іске қосылғаннан соң РБ (101-210) түйіспесімен
РИТО релесін қосады, РБ (389-81) түйіспесімен НАР релесін қосады. Ол
болса, өзінің (79-41-39) түйіспелерімен КВ түйістіргішіне қуат береді, (Л25-
Л23) тежеу электр магнитінің шарғысын қосылуға дайындайды.
КВ
түйістіргіші күш түйіспелері арқылы М1 жетекті электр
қозғалтқышына және ЭмТ тежеу электр магнитіне кернеу береді, электр
магнит қосылады және кабина негізгі жылдамдықпен қозғалады.
22
Кабина жөнелтілген қабатқа (берілген жағдайда - бесінші қабатқа) келіп
жеткенде, баяулату жолына тең жолда, қабат қадағасына кабинада орналасқан
шунт әсер етеді. Қадағамен ретті түрде қосылған 5 ИДР релесі түседі. 5ИДР
(555-551) түйіспесі арқылы ЖБР релесі өшіріледі, ЖБР (17-19) түйіспесі КР
релесі мен КБ түйістіргішін токтан ажыратады.
КБ күш түйіспелері М1 жетекті электр қозғалтқышының үлкен
жылдамдығының орауын өшіреді, (39-89) түйіспесі КМ түйістіргішін қосады;
КБ (35-187) түйіспесі пәрмен батырмасы шарғысының қуат алуын үзеді -
батырма түсіп қалады.
Желіге жылдамдықты төмендететін жетекті электр қозғалтқышы
статорының баяу жүрісті орауы қосылады (басты тежеу тәртібі) және кабина
төмен жылдамдықпен қозғалады.
КБ түйістіргіші өшірілгеннен соң НАР релесінің қуат алуы алғашқы
кезеңде, шарғы өшірілген кезде біраз уақыт бойы тоқтай тұратын РБ релесінің
түйіспесі арқылы жүзеге асырылады. РБ релесі өшіріліп тұрған уақыт бойы
бұдан әрі ТКР-ң қуат алуын жүзеге асыратын КМ түйістіргішінің түйіспесі
тұйықталып үлгереді.
Кабина төмендетілген жылдамдықпен белгіленген қабатқа дейін келеді.
Шунт кабинада орнатылған нақты аялдама қадағасының НАҚд саңылауына
кірер кезде, РИТО өшіріледі және НАР релесінің қуат алу тізбегінде өз
түйіспесін токтан ажыратады. НАР релесі, өз кезегінде өшіріледі және өзінің
(79-41-39) түйіспелерімен КМ және КВ түйістіргіштерін өшіреді - қозғалтқыш
және тежеу электр магниті желіден ажыратылады.
Тежеу қойылады және кабина белгіленген қабаттың нақты аялдамасы
деңгейінде тоқтайды. Баяулау басында 5 ИДР релесі өшірілгеннен соң, ал 5 Бт
батырмасы әлі түсіп үлгермеген кезде, пәрмен батырмасы мен 5ИДР (555-223)
түйіспесі арқылы БР релесі іске қосылып үлгереді және, өзінің (111-117)
түйіспесін тұйықтай отырып, ЕАР есікті ашу релесін қосылуға дайындайды.
Нақты аялдамада РИТО релесі түседі және оның түйіспесі ЕАР релесін
қосады. КМ түйіспесі аялдама кезінде БР релесінің қуат алу тізбегін
ажырататынына қарамастан, соңғысы ЕАР релесінің түйіспесі арқылы
қосылатын болады. Есік ашылады. Жүргінші кабинадан шығады, РПК релесі
қосылады да, (279-99) түйіспесімен УР2 релесін өшіреді. УР2 релесінің күту
уақыты аяқталғаннан соң, БР релесі өшіріледі және өзінің (121-123) түйіспесі
арқылы ЕЖР релесіне қуат береді. Есік жабылады да, кабина жабулы есікпен
сол қабатта келесі шақыруды күтіп тұрады.
Кабина тұрған қабатты шақыру батырмасын басқан кезде, есіктің
ашылуы жоғарыда сипатталған үдеріске ұқсас жүзеге асырылады.
Жүргінші басқа қабатты шақыру батырмасын басқан кезде, кабина
дереу шақыру бойынша жөнеледі. Қозғалыс бағытының таңдалуы және
кабинаның іске қосылуы бұйырқтар бойынша жұмыс кезіндегідей жүзеге
асады.
23
Кабинадан жоғары қабаттарға бірнеше шақырулар бар болған жағдайда,
босаған кабина ең жоғары шақыруды орындауға жөнеледі, ал барлық қалған
шақырулар кабинаның төменге қарай қозғалысы кезінде жол-жөнекей
орындалатын болады. Егер бір уақытта кабинадан жоғары да, төмен де жатқан
қабаттардан шақырулар тіркелетін болса, жоғарыға қарай бағыт таңдалады
(ЖБР релесінің шарғысымен қатарлас іске қосылған С6 ыдысының
арқасында).
Кабинаның төменге қарай қозғалысы кезінде жол жөнекей аялдамасы
кабинаның бос немесе жүргіншілермен бірге болатындығына қарамастан
орын алады. Бұл жағдайда тіркелген қабаттардың ең жақынына жақындап
келген кезде, БР баяулау релесі қосылады. Мысалы, егер кабина төменге
қарай қозғалып бара жатқан кезде, алтыншы, төртінші және үшінші
қабаттарда шақырулар тіркелетін болса, онда кабина алтыншы қабатқа
жақындап қалған кезде, 6Бт шақыру батырмасының түйіспесі, тұйықталған
ажыратушы 6ИДР (565-223) түйіспесі ЖБР (223-225) және РБЗ (225-209)
түйіспелері арқылы БР релесі қосылады және Б түйістіргіші тізбегіндегі өзінің
БР (19-25-27) түйіспелерін ажыратады, осыдан соң кабина қозғалысын
баяулата бастайды.
Шақыру келген қабатқа дейінгі арақашықтық кабинаның қалыпты
баяулауы мен қабат алаңының деңгейінде тоқтауы үшін жеткіліксіз болатын
жағдайда, кабинаның төменге қарай қозғалысы кезінде жол жөнекей шақыру
бойынша тоқтау мүмкіндігі РБЗ релесі арқылы (225-209 түйіспе) жоққа
шығарылады. Қабаттан берілген шақыру осы қабаттың ИДР релесі өшіріліп,
РБЗ релесін өшіріп үлгерген кезде келіп түскен жағдайда, кабина бұл қабатта
тоқтамайды.
Шақыру батырмасының басылуы кабина қозғалысын ол бос болған
жағдайда ғана шақыра алады. Кабинада жүргінші бар болса, РПК релесі
өшірілген, оның ҚҚР релесі тізбегіндегі (205-229) түйіспесі ажыратылған,
ҚҚР релесі токтан айырылған және оның шақыру батырмаларының
түйіспелерімен бірге рет ретімен қосылған түйіспелері де ажыратылған,
осының арқасында шақыру батырмаларының басылуы кабинаның қозғалыс
бағытын таңдауға және іске қосылуына әкелмейді.
Сызбада кабинаның қабаттардан өтуі жөнінде дабылдама ескерілген.
Жарық таблосы бірінші қабатта орнатылады.
Жұпты басқару жүйесі жұпты құрайтын әр жеделсатының үш жұмыс
тәртібін көздейді: қалыпты жұмыс тәртібі, тексеріс тәртібі, машиналық
бөлмеден басқару тәртібі және төртіншісі - жеделсатылардың бірі үшін
жүктелімдік (Б жеделсатысы үшін) тәртібі.
Әр қабатта екі жеделсаты үшін ортақ бір шақыру батырмасы
орнатылады. Қалыпты жұмыс тәртібінде екі жеделсаты да қосылған. Олар
келесідей бағдарлама бойынша жұмыс істейді:
- бірінші қабатта екі бос кабина болған жағдайда және бірінші қабатты
шақыру батырмасы басылған жағдайда, кабинаның біреуінде ғана есік
24
ашылады, басқа қабаттардан шақыру келіп түсікен жағдайда - оны орындау
үшін де кабиналардың біреуі жөнеледі;
- бірінші қабатта тұратын бос кабина бірінші қабаттағы жүргіншілердің
бұйрықтары бойынша жұмыс үшін тағайындалған. Дәл осы бос кабина төмен
түсіп келе жатқан екінші кабинадан жоғары жатқан қабаттан келіп түскен
шақыруға жөнеледі;
- жүргіншілерден босаған кабина келесі жағдайларда аралық қабатта
жабулы есікпен тұра береді:
- екінші кабина бірінші қабатта тұр және тіркелген шақырулар жоқ;
- екінші кабина төмен түсіп келе жатыр;
- екінші кабина төменге жол жөнекей шақыру бойынша қабатта
тоқтады;
жүргіншілерден босаған кабина келесі жағдайларда шақыруларға
жөнеледі:
- екінші кабина бірінші қабатта тұрған және бірінші кабинадан төмен
немесе жоғары қабаттардан шақырулар бар болған жағдайда; босаған
кабинаның есігі жабылған сәтте одан жоғары тұрған да, төмен тұрған да
қабаттан шақырулар болған кезде, кабина алдыменен ең жоғарғы қабаттан
түскен шақыруды орындауға барады, ал қалғандарын төменге қарай
бағытталған кезде жол жөнекей орындайтын болады;
- екінші кабина төменге қарай түскен кезде және осы кабинадан жоғары
қабаттан тіркелген шақыру бар болған жағдайда;
- жүргіншілерден босаған кабина, екінші кабина бағытын таңдап
үлгерген немесе төмен түсіп бара жатқан кезде, автоматты түрде төмен
жөнеледі;
- жүргіншілермен бірге жоғары көтеріліп бара жатқан кабина
шақырулар бойынша тоқтамайды;
-
бірнеше тіркелген бұйрықтар бар болған жағдайда,
кабина
қозғалысының бағыты бойынша ең жақын тіркелген қабатта тоқтайды.
Жеделсатылардың әрқайсысының басқару сызбасына бір-бірден РОК
релесі енгізілген. Олар өзара екі шарғының қосылуы мүмкін болмайтындай
етіп оқшауланған; кабина жоғарыға көтеріліп бара жатқан кезде, реле
қосылған.
Жұмыс бағдарламасына сәйкес бірінші қабатта екі бос кабина тұрған
кезде және бірінші қабаттан шақыру батырмасы басылған жағдайда,
кабиналардың бірі есігін ашады, бұл ретте БР релесінің қосылуы және есіктің
ашылуы РОК (267-271) ажыратушы түйіспе арқылы жүзеге асырылады.
Осылайша, РОК релесі өшірілген кабина есігін ашады.
Жеделсатылардың әрқайсысының ШҚР шақыруларды қосу релесінің
қуат алуы өз жеделсатысының РОК (227-245) тұйықтаушы түйіспесі арқылы
жүзеге асырылады, сондықтан жеделсаты кабинасының шақыру бойынша
жөнелтуі осы жеделсатының іске қосулы РОК релесі кезінде ғана мүмкін.
25
Жоғарыға қарай бағытталған екі кабинаның арасынан бірінші қабатқа
бірінші болып босаған, яғни РОК релесі бірінші болып өшірілген кабина
жөнеледі. Бағытты автоматты таңдау және бірінші қабатқа жөнелу төмендегі
тізбек бойынша жүзеге асырылады:
101 қуат беруші шина, 1ИДР (101-131) релесінің түйіспелері, ЖБР, РОК
(265-271) релелерінің ВР2-3 ауыстырып-қосқышының, УР2 (271-515), 1ИДР
(515-233) түйіспелері -- РУН релесі қосылады. Схеманың бұдан кейінгі жұмыс
реттілігі жекедара басқару кезіндегідей. Қозғалыс басталғаннан соң УР2
релесі қосылып тұрғандықтан, РУН релесі шарғысының қуат алуы (265-269)
және ДБР (269-515) ажыратушы түйіспелер арқылы жүзеге асырылады.
Төмен түсіп бара жатқан кабинадан жоғары қабаттан келіп түскен
шақыруға, төмен түсіп бара жатқан кабинаның ІҚР релесінің қосылуы
есебінен, екінші бос кабина жөнеледі. Мысалы, А кабинасы бесінші қабат
аймағында төмен түсіп бара жатыр, одан жоғары, жетінші қабатта шақыру
тіркелген, Б кабинасы бірінші қабатта тұр. Тізбек бойынша: 7Бт шақыру
батырмасы (299-573), ҚҚР1 түйіспелері, жоғарыдағы қабаттардың ИЖР
релелерінің тұйықтаушы түйіспелері, РУН (213-251) түйіспесі, А кабинасы
бесінші қабаттың баяулау аймағына кірген соң тұйықталатын 5ИЖР (251-253)
түйіспесі -- А-ІҚР релесі қосылады. Іске қосылғаннан соң А-ІҚР релесі (227-
239) түйіспесі арқылы Б кабинасының ШҚР шақыруларды қосу релесін
қосады. Онда 7 Бт батырма арқылы ЖБР релесі қосылады да, Б кабинасы
жетінші қабаттағы шақыруды орындауға жөнеледі.
Егер жеделсатыда ақаулық болып, осының нәтижесінде бұйрық немесе
шақыру батырмасын басқаннан соң бағыт қозғалысы таңдалып, (ЖБР немесе
РУН релесі қосылады), бірақ кабина қозғалысын бастамаған жағдайда
(мысалға, есік жабылмады, бағыт түйістіргіші қосылмады), осы
жеделсатының тосу уақыты бар ЖШР релесі өшіріледі, өйткені ЖБР (227-113)
немесе
РУН (113-115) түйіспесі ажыратылған. СД конценсаторымен
жасалатын С9 ЖШР релесінің өшірілуі бойынша тосу уақыты 3-5 с құрайды.
Ақаулы жеделсатының, мысалға, Б жеделсатысының ЖШР релесі
өшірілген кезде Б-ЖШР (227-239) түйіспесі жекедара жұмыс тәртібіне өтетін
ақаулы жеделсатының РИВ релесін қосады. Шақыру батырмалары А
жеделсатының 279 шақыру шинасына жалғанған. А жеделсатысы ақаулы
болған жағдайда, А-ЖШР релесі өшіріледі және тұйықталған А-ЖШР (297-
279) ажыратушы түйіспесімен батырмалардың Б жеделсатысының 279
шинасынан қуат алуын қосады.
Жүк тасымалдау үшін тағайындалған жүктелім тәртібінде (әдетте бұл
габариті үлкен жеделсаты) Б жеделсатысы ғана жұмыс істей алады.
Жеделсатының жүктелім тәртібіне ауысуы ВР1 ауыстырып-қосқышы
арқылы жүзеге асырылады. Бұл ретте ВР1-1 (279-227) түйіспесі ажыратылып,
Б желесатының шақыруларын қосу релесін, Б-ЖШР және Б-РОК релесін
өшіреді. Б-ЖШР релесі өшірілген кезде, А жеделсатысы автоматты түрде
жекедара тәртіпке көшеді, ал кез келген аралық қабатта тұрған Б кабинасы
26
бірінші қабатқа қарай жөнеледі (Б-РОК өшірілген кезде оның (265-271)
түйіспесі және УР2 релесінің (271-515) түйіспесі арқылы Б жеделсатысының
РУН релесі қосылады). Егер Б кабинасы бірінші қабатта тұрған болса, оның
есігі дереу ашылады және БР релесінің тізбегіндегі ВР1-2 (279-211)
түйіспесінің тұйықталуынан ашық болып қалады. Есіктің жабылуы мен
кабинаның жөнелтілуі қажетті қабаттың бұйрық батырмасын басу кезінде
ғана жүзеге асырылуы мүмкін.
Тексеріс тәртібінде сұлбада кабинаны төмен жылдамдықпен төбеден
басқару көзделген. Жеделсатыны осы тәртіпке көшіру үшін келесіні орындау
қажет: басқару шкафында ВР2 жұмыс тәртіптерінің ауыстырып-қосқышын
Машиналық бөлмеден басқару күйіне көшіру, оның (48-45) түйіспесі
тексеріс торабының қуат алу тізбегін қосылуға дайындайды, ал токтан
ажыратылған ВР2-1
(101-279) түйіспесі бұйрық және шақыру
батырмаларынан басқару мүмкіндігіне жол бермейді; кабинаның төбесіндегі
батырмалық тексеріс орнынан арнайы кілтті шығарып алу, ол бұл уақытта
ОТТ (389-388) оқшаулаушы тексеріс түйіспесін ажыратады және БДР релесін
токтан айырады, ал оның (389- 48) түйіспесі тексеріс торабының қуат алу
тізбегін қосады. БДР релесінің өшірілуі оның КБ түйістіргішінің (27-29)
түйіспесі арқылы қосылуына жол бермейді.
Басқару екі батырмалы орынның К-Бт Төмен немесе К-Бт Жоғары
батырмаларының бірін басу арқылы жүзеге асырылады.
Машиналық бөлмеден басқару кезінде ВР2 ауыстырып-қосқышы ВР2-1
(101-279) түйіспесі ажыратылған және бұйрық батырмаларынан басқару,
есіктің ашылуы мен кабинаның шақырылуы жоққа шығарылған, ал
машиналық бөлмеден басқару батырмаларын қосатын ВР2-2 (101-109)
түйіспесі тұйықталған күйіне орнатылады. Бұл тәртіпте кабина жоғары
жылдамдықпен қозғалады. Кабинаның шеткі қабаттарда тоқтауы автоматты
түрде, ал шахтаның кез келген жерінде тоқтатуы - М-Бт Стоп батырмасы
арқылы жүзеге асады.
1.3 Электр жетегіне қойылатын талаптар және оны жаңарту
бойынша міндеттер
Электр жетегіне қойылатын талаптарды құрайық:
1) Жұмыс тәртібі - қайталама-қысқа мерзімді;
2) Жетектің реверсивтігі;
3) Жүрісінің бірқалыптылығы;
4) Тоқтау дәлдігі +- 3 см;
5) Сенімділік;
6) Үнемділік;
7) Реттеу ауқымы 5:1.
Жоғарыда келтірілген талаптарға негізделе отырып, жеделсатылық
сериялы екі жылдамдықты АҚ-пен ауыстырылатын жалпы өнеркәсіптік
27
сериялы АҚ-ын таңдаймыз. АҚ басқару құрылғысы ретінде жылдамдық
бойынша кері байланысы жоқ векторлық басқаруы бар ЖӨ-ін қолданамыз.
Қозғалтқышты қуаттау үшін ауыспалы кернеуді қолданамыз. ЖӨ-ң
көмегімен біз қуат беруші кернеудің жиілігі мен шамасын өзгерте аламыз,
алайда кернеудің максималдық шамасы 380 В аспауы тиіс, ал жиілік 50 Гц
аспауы тиіс. АҚ қуаттау үшін ЖӨ-ін қолдана отырып, біз қуаттылық
коэффициентін арттырамыз.
Релелік-түйістіргіштік басқару сызбасын қуаттау үшін 110 В тұрақты
кернеу қолданылады.
Қаланың жеделсаты шаруашылығы - бұл энергия сыйымдылығы
жоғарылаған сала болып табылады, өйткені жеделсаты жабдығын қолдану
кезіндегі жыл сайынғы электр энергиясының шығыны шамамен бір миллиард
киловатт-сағатты құрайды.
Осыған байла нысты, жеделса ты жабдығын жаңарт у ке зінде
со ңғы энер гия ү немде уші тех но ло гиялар ды енгіз у аса ө зекті мәсе ле
бо лып табыл уда. Құ р ылыс, мо нта ждау және жо бал ық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
5
6
7
Аннотация
В работе осуществлен выбор оптимального варианта с точки зрения
экономичности, надежности, комфортности и бозопасности электропривода
пассажирского лифта по схеме ПЧ-АД, который соответствует всем выше
перечисленным требованиям.
Предложен частотно-регулируемый электропривод с векторным
управлением с большим диапазоном регулирования скорости, что расширяет
его возможности по обеспечению необходимых режимов работы. При этом
выбран односкоростной асинхронный двигатель с короткозамкнутым ротором
типа АИРМ132S6 мощностью 5,5 кВт и соответствующий ему ПЧ типа
ATV58HU90N4S309 мощносьтю 13кВт. Разработана математическая модель и
соотвествующая ей виртуальная модель предлагаемого электропривода по
схеме ПЧ-АД, исследование которой в среде визуального программирования
Simulink математического пакета Matlab7.0 показали ее работоспособность и
соответствие тербованиям технологического процесса.
Рассмотрены вопросы по обеспечению безопасности и
жизнедеятельности, приведено технико - экономическое обоснование проекта.
8
Аңдатпа
Жұмыста қауіпсіздікті, сенімділікті, жайлылықты және үнемдеуді
қамтамасыз ете алатын, барлық осы талаптарға сәйкес келетін ЖТ-АҚ
сызбасы бойынша жолаушылар жеделсатысының электржетегінің ең тиімді
нұсқасы таңдалынып алынған.
Жиілігі реттелмелі векторлы басқару электр жетегі ұсынылған, бұл
жетек жылдамдықты кең ауқымды басқарады, сондықтан оның қажетті
жұмыс тәртібін қамтамасыз ету мүмкіндігін кеңейтеді. Сонымен бірге қуаты
5,5 кВт болатын АИРМ132S6 типті қысқа тұйықталған роторлы бір
жылдамдықты асинхронды қоғалтқыш пен соған сәйкес ATV58HU90N4S309
типті 13 кВт-ті ЖӨ таңдалынып алынған. Математикалық модельді
зерттемелер жүргізілген, оған сәйкес ЖТ-АҚ сызбасы бойынша ұсынылған
электр жетегінің виртуалды үлгісі берілген, бұл зерттемелер Simulink
математикалық пакеті Matlab7.0 визуалды бағдарламалау аясында
жүргізіліп,оның жұмысқа қабілеттілігін көрсетті және технологиялық
талаптарға сәйкестігін көрсетті. Қауіпсіздік мен тіршілік іс-әрекетінің
мәселелері қарастырылып, жобаның техникалық-экономикалық негіздемесі
келтірілген.
9
Annotation
In this work was made choice of the optimal variant in terms of economy,
reliability, comfort and safety of electric drive passenger elevator by scheme fc-fM
which correspond all the above requirements.
Was offered frequency-regulated electric drive with vector control with a
large speed range, that extends its ability to provide the necessary operating
conditions.
Was selected single-speed asynchronous motor with closed rotor
"АИРМ132S6" with power 5,5 kW and fc "ATV58HU90N4S309" with power
13kW. Was developed a mathematical, and virtual model of electric drive by
scheme fc-fM. The research in Simulink visual programming of Matlab 7.0
mathematical package have showed operability and compliance of model with the
requirements of technological process.
Were reviewed questions of safety and vital activities, was adduced
technical-economical justification of the project.
10
Мазмұны
Кіріспе
Технологиялық бөлім
7
1
Жеделсатының жетегіне қойылатын негізгі талаптар және жобалау
бойынша міндет қою
10
1.1
1.2
1.3
2
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
2.6
2.7
4
4.1
4.2
4.3
4.4
4.5
4.6
5
5.1
5.2
5.3
Жеделсаты құрылысының және әрекет ету қағидатының сипаттамасы
Жеделсатының электр жетегін басқару жүйесі
Электр жетегіне қойылатын талаптар және оны жаңарту бойынша
міндеттер
Жеделсатының басты жетегін жаңарту
Жеделсаты қозғалтқышының жүктеме диаграммасын құру
Қозғалтқыштың жүктеме диаграммасын құру
Қозғалтқышты таңдау
ЖӨ-ін таңдау және жеделсатыны басқару жүйесі
ЖӨ-ін қолданғандағы жеделсаты жұмысының сипаттамасы
Тежеу резисторын таңдау және оның қуаттылығын есептеу
Басқару жүйесінің әрекет ету қағидатының сипаттамасы
3 ЖӨ-АҚ жүйелі асинхронды электр жетегінің іске қосылу және
тежелу тәртібінде оңтайлы басқарылуы
Жобаның экономикалық бөлімі
Күрделі шығынды есептеу және салыстыру
Электр жетегін жаңартқаннан кейінгі күрделі шығынды есептеу.
Электр жетегін жаңартуға дейінгі пайдалану шығынын есептеу.
Электр энергиясы ысырабының құнын есептеу
Электр жетегін жаңартудан кейінгі пайдалану шығынын есептеу
Қосымша күрделі қаржы жұмсалымының өтімділік мерзімін есептеу
Тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі
Еңбек жағдайларын талдау
Қорғаушы сөндіргіш құрылғысын есептеу
Жеделсаты аппаратурасының электр қуат беруші қондырғысының
ерекшеліктері
Әдебиет тізімі
11
10
16
23
25
25
32
35
45
47
53
55
60
66
66
68
68
68
70
73
74
74
81
84
87
Кіріспе
Қазіргі уақытта қуатты үнемдеу аса маңызды міндеттердің бірі болып
табылады. Ауыспалы токты электр жетегінің өзіне тән үрдісі өнеркәсіптің
алуан түрлі салаларында асинхронды қозғалтқыштардың (АҚ) барынша кең
қолданылуы болып табылады. Бұл қозғалтқыштар техникалық тұрғыдан,
бұрынғыларымен салыстырғанда, қарапайым және қолдануда сенімдірек,
жоғары жылдамдық пен температураларда жұмыс істей алады, олардың
массасы, габариттері және құны төмен. Басқарылатын жиілік пен кернеу
өңдегіштерін әзірлеу арқылы асинхронды электр жетектерін реттеу
жүйелерінің де мүмкіндіктері кеңеюде. АҚ статорында кернеудің өзгеруі
оның электр магниттік моментінің де, және, ақырында, қозғалтқыштың
бұрыштық жылдамдығының да өзгеруіне әкеледі. Асинхронды электр
жетегінің ажыратылған жүйесінде жылдамдықты осындай реттеудің тиімділігі
қозғалтқыш жұмысының тұрақты тәртіптерінің айтарлықтай тар ауқымымен
шектелген. Осыған байланысты АҚ жылдамдығын реттеудің жоғары емес
дәлдігі мен шектеулі ауқымы жағдайында оның жиілік арқылы басқарылуы
және техникалық талаптарға қарай, кері байланыстардың, мысалға, АҚ
статорының жылдамдығы, кернеуі және тогы бойынша алуан түрлерінің
қолданылуы бәрінен оңтайлы болып табылады. АҚ жылдамдығы бойынша
реттеу ауқымының кеңеюіне жылдамдық бойынша теріс кері байланысты
енгізу арқылы қол жеткізуге болады.
Қалалардың жылдам өсуі, жер құнының артуы қалалық аймақта да,
ауылдық аймақта да ғимараттар қабаттылығының тұрақты өсуіне әкелуде.
Ғимараттардың қабаттылығы өскен сайын жеделсатыларға қойылатын
талаптар да жоғарылайды. Жеделсаты қондырғыларының сапасына 3 фактор
әсер етеді; бұл жеделсатылардың дайындалуы, монтажы және қолданылуы.
Өнеркәсіптік, сауда, шипажай-емдік және басқа ғимараттардың кеңеюіне
байланысты адам қызметінде жеделсатылардың маңызы күрт арта түседі.
Жеделсатылар қазандық бункерлеріне көмірді, құймаларға шойынды
үлестіріп береді, баспаханаларда қағаз орамдарын тасымалдайды, саудада
азық-түлік пен тауарларды тасымалдау үшін қолданылады, көпқабатты
гараждарда автокөлікті көтереді, өзен және теңіз флотының кемелерінде
жолаушылар мен жүкті тасымалдайды, туристерді мұнараларға көтереді.
Сонымен, жеделсаты - бұл адамдарды немесе жүкті бір деңгейден басқа
деңгейге көтеру немесе түсіру үшін тағайындалған тасымалдау құрылғысы.
Жеделсатылардың жайлылығы өскен сайын, олардың сенімділігі мен
қауіпсіздігі артқан сайын, олардың номенклатуралары кеңейді, механикалық
және электр тораптарының құрылымдық шешімдерінің күрделілігі артты
және, ақырында, жеделсатыларға қызмет көрсетуді жүзеге асыратын
қызметкерлер құрамы меңгеруі тиіс білім көлемі де кеңейді.
Қуатты үнемдеуге жаңа технологиялар есебінен электр қуатын да
үнемдеу жатады. Осындай технологиялардың бірі электр жетегіне жиілікті
өңдегіштердің енгізілуі болып табылады.
12
Берілген дипломдық жобада басқару жүйесіне жиілік өңдегішті енгізу,
сондай-ақ қос жылдамдықты ескі қозғалтқышты
бір жылдамдықты
қозғалтқышқа ауыстыру арқылы жеделсатының басты жетегінің жаңартылуы
сипатталған.
ЖӨ қолдану жетектің келесі параметрлерін жақсартуға мүмкіндік
береді:
1. Электр қуатын үнемдеу;
2. Шу деңгейін төмендету;
3. Жеделсатының жайлы қозғалысы (жұлқысыз);
4. Жеделсатыға қызмет көрсету шығындарын азайту.
Жалпыөнеркәсіптік сериялы бір жылдамдықты АҚ-ын қолдану:
1. Өтімділік мерзімі қысқартуға;
2. Серпін моментін азайтуға;
3. Қозғалтқышқа қызмет көрсету шығынын азайтуға мүмкіндік береді.
Барлық есептемелер дипломның түсініктеме хатында келтіріледі.
13
1 Жеделсатының электр жетегіне қойылатын негізгі талаптар және
жобалау бойынша міндет қою
1.1 Жеделсаты құрылысының және әрекет ету қағидатының
сипаттамасы
1.1-суретте жеделсатының кинематикалық сызбасы келтірілген.
АТТ-ң D
АТТ
Бәсеңдеткіш
МҚ
Тежеу
Қозғалтқыш
ауырлық
АТТ-ң D
Тартпа шоғырсым
Т
е
ң
е
с
ті
р
у
ш
і
ш
о
ғ
Gатау
ы
р
с
ы
м
1.1 сурет - Жеделсатының кинематикалық сызбасы
Негізгі тораптар:
- қозғалтқыш, АТТ білігінде момент жасау үшін қызмет етеді;
- эл.м. тежеу, тежеу моментін жасау үшін қызмет етеді;
14
- бұрамдықты бәсеңдеткіш, қозғалтқыштың жылдам жүретін білігіндегі
моменттерді АТТ баяу жүретін білігіне әкелу үшін қызмет етеді;
- АТТ, арқан тартушы тегершік, момент жасау үшін қызмет етеді;
- ауырлық;
- тартпа арқан;
- кабина;
- теңестіруші арқан.
Кинематикалық сызба (1.1 сурет) өзара әрекеттестік күштерін
көрсететін жеделсатының негізгі тораптарының өзара әрекеттестігінің
сызбасы болып табылады. Жеделсаты кабинасы АТТ арқылы өтетін және
ауырлыққа келіп бекітілетін тартпа арқанға бекітілген. Жүкарба қозғалтқышы
кернеу берілген кезде айнала бастайды, айналмалы қозғалысы бәсеңдеткіш
арқылы АТТ-ке келеді. Арқан тартушы тегершік және тартпа арқан
айналмалы қозғалысты ілгерілемелі қозғалысқа айналдырады. Жеделсаты
кабинасы көтеріле бастайды. Теңестіруші арқан тартпа арқан салмағының
компенсациясы үшін қажет. Бұрамдықты бәсеңдеткіш өте қарапайым,
сондықтан оның ПӘК = 75%, бұл сонымен бірге кабинаның қимылсыз күйінде
болуына мүмкіндік береді. Тежеу кабинаның қабат деңгейінде дәл тоқтап (+- 3
см), сондай-ақ оны орнында ұстап тұратындай, қозғалтқыштың айналысын
тоқтату үшін қажет.
Жеделсаты шахтада және машиналық бөлмеде орналасқан құрамдас
бөліктерден тұрады. Жеделсатының машиналық бөлмесі мен шахтасын
ғимараттың құрылыс құрылымдары түзеді (қаланған кірпіш, бетон блоктар
және АҚ).
Жеделсатының негізгі құрамдас бөліктері: жүкарба, кабина, кабина мен
ауырлықтың қарсы бағыттауыштары, шахта есіктері, жылдамдықты
шектеуіш, жамдардың тораптары мен бөлшектері, электр жабдық және электр
сымы.
Тік бағыттауыштар бойымен жылжитын кабинада жолаушылар мен жүк
тасымалданады.
Кабина мен ауырлық қозғалысы машиналық бөлмеде орнатылған
жүкарбамен тарпа арқандар көмегімен жүзеге асырылады. Сонымен бірге
жылдамдықты шектеуіш, басқару құрылғысы және іске қосу құрылғысы
орнатылған.
Шахтаның төменгі
бөлігінде жылдамдықты шектеуішпен арқан
ауырлығы арқылы байланысқан жылдамдықты шектеуіш арқанының кергі
құрылғысы, сондай-ақ кабина мен ауырлықтың буферлік құрылғылары
орнатылған.
Кабинаға кіру және одан шығу үшін шахтаның есікпен жабылған
бірқатар ойықтары бар. Есіктің ашылуы мен жабылуы кабинада орнатылған
жетек көмегімен жүзеге асырылады. Шахта есіктері кабина берілген қабатта
орналасқан кезде ғана ашылады. Кабина қабатта жоқ болған кезде, шахта есігі
сырттан арнайы кілттің көмегімен ғана ашылуы мүмкін.
15
Жеделсаты жұмысының жалпы қағидаты келесідей:
Шақыру аппаратының батырмасын басқан кезде, жеделсатыны
басқарудың электр аппаратурасына электр импульс (шақыру) беріледі. Егер
кабина шақыру келіп түскен аялдамада тұратын болса, кабина мен шахта есігі
осы аялдамада ашылады, кабина жоқ болатын болса, оның қозғалысына
пәрмен беріледі. Жүкарбаның электр қозғалтқышының орамына тежеу электр
магнитінің шарғысына кернеу беріледі, тежеу қалыбы жазылады да, электр
қозғалтқышының роторы айнала бастап, бұрамдықты бәсеңдеткіш көмегімен
арқан тартушы тегершіктің айналуын қамтамасыз етеді, ол болса, үйкеліс
күшінің арқасында кабина мен ауырлықты қозғайды.
Кабина қажетті қабатқа келіп жеткенде, жеделсатыны басқару жүйесі
жүкарбаның электр қозғалтқышын ротордың төмендетілген
айналым
жиілігімен жұмыс істеуге ауыстырып қосады. Кабинаның қозғалыс
жылдамдығы төмендейді және кабина еденінің босағасы шахта есігі
босағасының деңгейімен біріккен кезде кабина тоқтайды, есік жетегі іске
қосылады да, шахта мен кабина есіктері ашылады.
Кабинада орналасқан батырма орны пәрменінің батырмасын басқан
кезде, кабина мен шахта есіктері жабылады және кабина, пәрменінің
батырмасы басылған қабатқа қарай жөнеледі.
Қажетті қабатқа келісімен және жүргіншілер шығысымен, есік
жабылады және кез-келген шақыру аппаратының батырмасы қайтадан
басылмағанша, кабина аялдамада тұра береді.
Жүкарба жеделсатының машиналық бөлмесінде орнатылған және
кабина мен ауырлықты қозғалысқа келтіру үшін тағайындалған.
Жүкарбаның негізгі құрамдас бөліктері: бәсеңдекткіш, тежеу, рама,
қозғалтқыш, арқан тартушы тегершік болып табылады.
Жүкарбаның барлық элементтері машиналық бөлменің арқалығына
тірелетін рамаға жұмсартқылар арқылы монтаждалған.
Бұрамдықты цилиндрлі бәсеңдеткіш шығар білікте айналу моментін
арттырып, бір уақытта айналу жиілігін азайту үшін тағайындалған.
Май деңгейі таяқшалы май көрсеткішпен бақыланады. Майдың
құйылысы тұрқының төменгі бөлігінде тығынмен жабылған саңылау арқылы
жүзеге асырылады.
Қалыпты-тұйық типті жұмсартқы тежеуі жүкарба қозғалтқышы жұмыс
істемеген кезде жеделсаты кабинасын тоқтату және қозғалыссыз ұстап тұру
үшін тағайындалған. Тежеу электр магниттен, үстіне үйкелме қаптамалар
бекітілген иінтіректерден тұрады. Қажетті тежеу моменті серіппелердің
көмегімен жасалады. Қолмен шегіндірілген тежелу үшін суырмалы тұтқа
қызмет етеді.
Қысқа тұйықталған роторлы екі жылдамдықты асинхронды қозғалтқыш.
Статор орамына температуралық қорғаныс қадағалары монтаждалған.
16
Арқан тартушы тегершік кабина мен ауырлықтың ауыртпалық күшінің
әсерінен арқан мен тегершік қуыстары арасында туындайтын үйкеліс күшінің
есебінен айналу қозғалысын ілгерілемелі қозғалысқа айналдырады.
Жеделсаты кабинасы шахтада тартпа арқандарға ілінген және
жүргіншілерді тасымалдау үшін тағайындалған.
Жеделсаты кабинасы жоғарғы арқалықтан, төбеден, еденнен, есік
жармаларынан, есік жетегінен және төменгі арқалықтан тұрады.
Арқалықтар үстінде ұстап алғыштар, кабина аспасы, тоспалар
орнатылған.
Төбе кабинаның жоғарғы бөлігі болып табылады. Төбеде шамдалдар
және сымдарды жалғауға арналған қысқыш блоктары бар қорап, сондай-ақ
басылуы кезінде кабинаның тексеріс тәртібінде қозғалуы мүмкін шахталық
есіктің оқшаулауын шешу батырмасы орналасқан.
Табиғи желдету кабинадағы желдету саңылаулары арқылы қамтамасыз
етіледі.
Аспа арқандарды кабинаға бекіту үшін тағайындалған. Әр арқан сыналы
құрсау арқылы өткізілген. Құрсауды оралып өткен арқан өзінің салмақ түсетін
бөлігімен бастырылып бекітілген.
Құрсау білігімен жоғарғы теңгермемен байланысқан, ол болса, тарту
күші арқылы төменгі теңгермемен байланысқан. Кабинаның салмағы жоғарғы
арқалық арқылы, жұмсартқы, төменгі теңгермеге бекітілген тарту күші
арқылы, жоғарғы теңгермелер және құрсаулар оны арқандарға жібереді.
Арқандардың керілуін бақылау үшін арқалықта жиектеме және
арқандардың босауын бақылаудың ауыстырып-қосқышы орнатылған.
Арқандардың біреуі, екеуі немесе үшеуі босаған немесе үзіліп кеткен
жағдайда, теңгерме жиектемеге басады, ол ауыстырып-қосқышқа әсер беріп,
электр қозғалтқышының өшірілуіне, демек, кабинаның тоқтауына әкеледі.
Барлық тартпа арқандар бір уақытта үзілген немесе босап кеткен
жағдайда, тартпа сақинасы, тартым арқылы төмен түсіп, ауыстырып-
қосқышқа ықпал түсіретін қадамен жиектемені басады.
Ұстап алғыштар кабинаның төменге қарай қозғалыс жылдамдығы
үдеген кезінде және жылдамдық шектеуіші іске қосылған кезде кабинаны
тоқтату және бағыттауыштар үстінде ұстап тұру үшін тағайындалған.
Ұстап алғыштар - сыналы, серіппе асты және бірқалыпты тежеу ұстап
алғыштар ажыратылады. Ұстап алғыштар жылдамдық шектеуішімен бірлесіп
жұмыс істеу үшін көзделген және жеделсатының қауіпсіз пайдаланылуын
қамтамасыз ететін жауапты тораптардың бірі болып табылады.
Ұстап алғыштар құрылымы бойынша бірдей сыналау механизмдерінен
және ұстап алғыштарды іске қосу механизмінен тұрады.
Сыналау механизмі қалыпқа қатысты тік бағытта орын ауыстырып, бұл
ретте бағыттауышқа қарай жақындайтын тежеу тоспасынан тұрады. Тежеу
тоспасының негізгі элементтері тұрқыда орнатылған серіппе және сына болып
табылады.
17
Іске қосылу механизмі біліктерге бекітілген екі сына тұтқыштарынан
тұрады, біліктер өзара тартым күші арқылы байланысқан, оның үстіне
қайтарылмалы серіппе, реттеу сомындары орналасқан, тұтқыш арқан арқылы
жылдамдық шектеуішін ұстағыштарды іске қосу механизмімен бірге
жалғастырады.
Жылдамдық шектеуіші іске қосылған кезде, ұстап алғыштарды іске қосу
механизмінің тұтқышына бекітілген арқанның қозғалысы тоқтайды. Кабина
төменге қарай қозғалысын жалғастыра берген кезде, тұтқыш білікті бұрады,
ал тартым күші арқылы білік те бұрылады, біліктердің бұрылысы сыналау
механизмін іске қосатын тұтқыштардың бұрылысымен сүйемелденеді.
Тежеу тоспасы жоғарыға қарай қозғалған уақытта оның жұмыс
беткейінің бағыттауыш ұшына жанасуынан соң серіппенің деформациялануы
орын алады. Бұл сынаның тартылуы кезінде қажетті тежеу күшінің салынуын
қамтамасыз етеді, тежеу тоспасының қозғалысы реттеу түйреуішімен
шектеледі, осының арқасында бағыттауыш ұшының қысылу күші және,
сәйкесінше, тежеу кезіндегі тежеу күшінің салынуы өзгермейді, қозғалыстағы
кабинаның қуаты сөндірілгеннен соң ол тоқтайды, тартылыстағы тақтайша
сөндіргіш шығыршығын басады, оның түйіспелері токтан ажыратылады да,
жүкарбаның электр қозғалтқышының өшірілуіне сигнал береді.
Кабинаны ұстап алғыштардан шешу үшін кабинаны көтеру қажет, тежеу
тоспалары өз салмағының және серіппенің әсерінен төмен түседі де, ұстап
алғыштардың механизмдері бастапқы күйіне оралады.
Кабинаның автоматты есігі оны пайдалану қауіпсіздігін қамтамасыз
етеді. Жармаларының күйі (ашық немесе жабық) электр ауыстырып-
қосқышпен реттеледі.
Есіктің ашылуын жүзеге асыратын кабина есігінің жетегі бұрамдықты
бәсеңдеткіштен тұрады, оның баяу жүрісті білігіне тұтқыш отырғызылған,
резеңке жұмсартқылар үстіндегі жетек кабина есігінің арқалығында
орнатылған.
Электр қозғалтқышын іске қосқан кезде, оның роторының сыналы-
белбеулі беріліс арқылы айналысы бәсеңдеткіштің бұрамдықты білігіне және
бұрамдықты ілінісі ақылы баяу жүрісті білікке беріледі. Шығыршығы бар
тұтқыш иіні қозғалыс кезінде жартылай шеңбер жасайды және
шығыршығымен кабина есігінің күймешесінде қозғалмай бекітілген тірекке
таянып, күймешені жармамен бірге сызық бойымен қозғалтады.
Бұл қозғалыс арқан арқылы қарама-қарсы бағытта қозғалатын екінші
жармаға беріледі. Кабина мен шахта есіктері бір уақытта ашылады.
Тұтқыш бұрылысының бұрышы жұдырықшалардың орнатылуына
байланысты. Олар есік ашылған кезде тұтқыш +- 5 мм көлденең күйінде, ал
жабылған кезде таяныштағы тесікке қарсы бүркеншіксіз шегені тоқтату үшін
барынша көтеріңкі күйде орнатылуы тиіс. Жетек жұмысының қалыпты
тәртібінде тұтқыштың таяныштарға отырғызылуына рұқсат берілмейді.
Жұдырықшалар тұтқыш төлкесінде нық бекітілген және, тұтқышпен бірге
18
айнала отырып, қажетті сәтте (алма-кезек) сөндіргіштерге әсер етіп, электр
қозғалтқышын өшіруге импульс береді.
Есік жабылған кезде, есік қуысында жүргінші немесе қандай да бір зат
есік жармалары арасында қысылып қалатын жағдайда, жетектің электр
қозғалқышты реверске ауыстырып-қосатын арнайы құрылғысы бар. Құрылғы
келесідей тәртіпте жұмыс істейді: есік жетегін жабу үшін қосқан кезде,
тұтқыш жабылуы кабина есігінде серіппе күшімен, ал шахта есігінде шахта
есігінің жармалары салмағының әсерінен жүзеге асырылатын жармалардың
жүрісін тежейді.
Жармалардың қозғалысы кезінде кедергі туындаған кезде, олар
тоқтайды, алайда тұтқыш қозғалысын жалғастыра береді. Бұл ретте
таяныштың еңісі мен бүркеншіксіз шеге арасында саңылау таңдалады, және
кейін бүркеншіксіз шеге таяның еңісі бойымен сырғанай отырып, тұтқыш
шығыршығының төлкесіне батырылып, тұтқыш иініне басады. Серіппе
жиырылады, тұтқыштың екінші иіні мен ықшам сөндіргішке әсер ететін
жиектеме арасында саңылау таңдалады.
Тұтқыштың әсерінен жиектеме ауытқыған жағдайда, есік жетегінің
электр қозғалтқышының кері жүріске ауыстырылып-қосылуына импульс
беретін ықшам сөндіргіштің бүркеншіксіз шегесі босайды. Есік қайтадан
ашылады. Кабина есігінің жармалары жабық кезінде, тұтқыш барынша
жоғары орналасқан күйінде бүркеншіксіз шеге кабина есігінің жармаларын
жылжытуға мүмкіндік бермейтін бекіткіш құрылғы рөлін атқарады. Бұдан
басқа, кабина жармаларының ашылу мүмкіндігіне жол бермейтін қосымша
қауіпсіздік элементі болып табылатын алмалы-салмалы таяныш орнатылған.
Жүргіншінің кабинадан эвакуациясы кезінде серіппе сығылады, таяныш
жазылады.
Шахта есігі шахтаға кіру мүмкіндігіне жол бермеу үшін тағайындалған.
Шахта есігі - жылжымалы, автоматты, кабина есігімен қозғалысқа келтіріледі,
арқалықтан, белағаштан, бағаналар мен табалдырықтан тұрады. Бағаналардың
жоғарғы бөлігіне арқалық пен белағаш, төменгі бөлігіне табалдырық
бекітіледі. Арқалықта сызықтар орнатылған, олардың үстінде түйреуіш
көмегімен бекітілген жармалары бар күймешелер орнатылған. Әр күймеше
сызық бойымен шығыршық теуіп жылжытылады. Иінтіректер күймешелерді
көтеріп әкету және орнынан ығыстыру мүмкіндігін жоққа шығарады.
Сызықтардың еңісі есіктің өз салмағының әсерінен жабылуын қамтамасыз
етеді.
Жабық күйінде әр күймеше құлыппен жабылады. Ысырма шығыршығы
үшін таяныш ретінде есіктің жұмысын электр бақылау элементтері - екі
ықшам сөндіргіш, екі иінағаш және тақтайша орналасқан бақылау блогының
негізіне бекітілген пластина қызмет етеді. Құлып күймешені жармалар жабық
болған кезде ғана бекітеді.
Шахта есігі механизмдерінің көрсетілген күйі жабық және ашық
есіктердің күйіне сәйкес келеді. Кабина аялдау аймағында орналасқан кезде,
19
құлып шығыршықтары кабина есігінің беті мен бұру аспаптары арасында
орналасады. Жетектің жұмысы басталысымен шахта есігінің құлыптары
ашылады. Жетек тұтқышын одан әрі айналдыра отырып, кабина мен шахта
есіктері синхронды түрде келтіріледі.
Құлып ашылған кезде, иінағаштың ысырма тісіне таянған иіні төмен
жылжиды және, бұнымен ықшам сөндіргіштің итергішін босатады, оның
түйіспелері басқару тізбегін ажыратып, құлып ашық болған кездегі кабинаның
іске қосылуын болдырмайды.
Күймешенің қозғалысы басталысымен тіреуіш иінағашты босатады. Ол
төмен түседі де, екінші ықшам сөндіргіштің итергішін босатады. Осылайша,
екі жарманың ашылуы бірдей қадағаланады. Есіктің жабылуы мен құлыптың
бекітілуі жоғарыда сипатталғанға кері тәртіпте жүзеге асырылады.
Кабина мен ауырлық буферлері төменгі аялдама белгісі деңгейінен
төмен орналасқан қуыста жайғасқан. Буферлер кабинаның немесе
ауырлықтың шамадан тыс төмен түсуі немесе құлауы кезінде соққысын
жұмсарту үшін тағайындалған. Серіппе түрінде орындалған буферлер тікелей
кабинаның бағыттауыштарына, ал гидравликалық буферлер кабинаның
төменгі арқалығының ортасында орнатылады. Кабинаның 1,4 мс; 1,6 мс
жылдамдығы кезінде кабина мен ауырлықтың серіппелі буферлерінің орнына
гидравликалық буферлер орнатылады.
1.2 Жеделсатының электр жетегін басқару жүйесі
Жеделсатыда жұпты басқару жүйесі қолданылған. Үйде екі жеделсаты
жұмыс істегендіктен (400 кг және 630 кг), Б жеделатысы (жүк көтергіштігі 630
кг) А жеделсатысының (400 кг) жұмысына тәуелді болады.
Бұдан кейін жүйенің сипаттамасы келтіріледі:
Жеделсаты кабиналары кабина толық жүктеме алған кезде
жеделсатының жол-жөнекей шақырулар бойынша тоқтауына жол бермейтін
ВБГ-90 жүкөтергіштік шектеуішімен жабдықталған. Жүк көтергіштігі 630 кг
жеделсатылар кабиналары, осыдан басқа, жеделсатының шамадан артық
жүктеме алуы кезінде іске қосылуына жол бермейтін ВБГ-110 жүккөтергіштік
шектеуішімен жабдықталған.
Бірінші қабатта жеделсатыны өшіруге және қосуға арналған тумблерлер
(В7), тәуелді Б жеделсатысын жүк тиеу тәртібіне ауыстыруға арналған (А
жеделсатысы - шахтасында шақыру батырмалары монтаждалатын негізгі
жеделсаты; Б жеделсатысы - тәуелді) ВР1 ауыстырып-қосқышы орнатылған.
Сызбаның бастапқы күйі: кіріспе құрылғы, автоматты сөндіргіштер, В7
сөндіргіші қосулы, ВР1 және ВР2 сөндіргіштері Қалыпты жұмыс тәртібіне
орнатылған, шахта мен кабина есіктері жабық, барлық сақтандырғыш
құрылғылар жөнді.
20
1.2 суретте жеделсатының электр жетегін басқару жүйесінің сызбасы
келтірілген.
SA1 ауыстырып-қосқыш жұмысының диаграммасы
Түйіспе
лердің
Сабының орналасуы
таңбал
амасы
Машиналық
бөлмеден басқару
Қалыпты
жұмыс
1.2-сурет. Жеделсатыны басқару жүйелері
Жеделсатының әрқайсысы екінші жеделсаты өшірілген кезде немесе
тексеріс тәртібінде немесе машиналық бөлмеден басқару тәртібінде болған
кезде жеке жеделсаты ретінде жұмыс істей алады.
Жеделсатының қалыпты тәртіпте жекелей басқару кезіндегі жұмысын
қарастырайық. Кабина бірінші қабатта тұр. Кабинаға кіру үшін жүргінші 1 Бт
шақыру батырмасын басады. Тізбек бойынша: қуаттаушы шина 101, ВР2-1
түйіспелері (101-279), РОИ релесі (279-297), 1 Бт батырмасының түйіспесі,
21
ЖҚР релесінің түйіспелері, РОК, РВ2 (267-515), 1ИСР (515-223) релесі, КР
және РБР -- (111-117) түйіспесі арқылы РОД есікті ашу релесіне қуат беретін
БР релесі арқылы іске қосылады. Шақыру батырмасын басуды тоқтатқаннан
соң, БР релесі РОД релесінің түйіспесі арқылы қуат ала отырып, қосулы
күйінде қалады. РОД релесінің басқа түйіспелері УР2 релесін қосады және
ашылатын М2 есіктің қозғалтқышын желіге жалғайды.
Есік толықтай ашылғаннан соң ВКО сөндіргішінің көмегімен РОД
релесі және М2 қозғалтқышы өшіріледі. РОД түйіспесі БР тізбегінде токтан
ажыратылғаннан соң соңғысы УР2 және КР релесінің түйіспелері арқылы
қосулы күйінде қалады.
Жүргінші кабинаға кірер кезде, АТР еден асты түйіспе релесі өшіріледі
және (279-99) түйіспесімен УР2 релесінің қуат алуын қамтамасыз етеді, ол
болса, өзінің (279-211) түйіспесімен БР релесінің өшірілуіне және есіктің
жабылуына жол бермейді, ал басқа
(185-187)
түйіспесімен пәрмен
батырмалары шарғысын іске қосылуға дайындайды.
Кабинаны қажетті қабатқа жөнелту үшін жүргінші қажет етілетін,
мысалы, бесінші қабат пәрменінің батырмасын басады. Қозғалыс басталмас
бұрын 5 Бт батырмасының шарғысы ТКР, АТР және УР2 релесінің (35-187)
түйіспелері арқылы қосулы күйінде ұсталынып тұрады.
5 Бт тұйық түйіспесі, жоғарыдағы қабаттардың ИДР релесінің тұйық
түйіспелері арқылы өз түйіспесімен КР релесін қосатын ЖБР релесі
қосылады. Соңғысы (211-207) түйіспесімен БР релесін өшіреді. Тұйықталған
БР түйіспесі ЕЖР есікті жабу релесін қосады, ал БР (19-25-27) түйіспелері КБ
түйістіргішті қосылуға дайындайды.
ЕЖР релесі М2 есік қозғалтқышын қосады, есік жабылады. Есік ВКЗ
ақырғы сөндіргішімен толық жабылғаннан соң ЕЖР релесі және М2
қозғалтқышы өшіріледі; ДК, ДЗ және ДШ түйіспелері тұйықталып, БДР
релесін қосады және КВ түйістіргішін қосылуға дайындайды. БДР (27-29)
түйіспесі КБ түйістіргішіне қуат береді. Қосылғаннан соң КБ түйістіргіші күш
түйіспелері арқылы М1 қозғалтқышын қосылуға дайындайды; КБ (101-95)
түйіспесімен РБ релесін қосады; КБ (35-187) түйіспесімен
пәрмен
батырмалары шарғыларының тізбегінде ТКР (35-189) түйіспесі токтан
ажыратылған кезде қозғалыс басталғаннан соң соңғыларының қуат алуын
қамтамасыз етеді. РБ релесі іске қосылғаннан соң РБ (101-210) түйіспесімен
РИТО релесін қосады, РБ (389-81) түйіспесімен НАР релесін қосады. Ол
болса, өзінің (79-41-39) түйіспелерімен КВ түйістіргішіне қуат береді, (Л25-
Л23) тежеу электр магнитінің шарғысын қосылуға дайындайды.
КВ
түйістіргіші күш түйіспелері арқылы М1 жетекті электр
қозғалтқышына және ЭмТ тежеу электр магнитіне кернеу береді, электр
магнит қосылады және кабина негізгі жылдамдықпен қозғалады.
22
Кабина жөнелтілген қабатқа (берілген жағдайда - бесінші қабатқа) келіп
жеткенде, баяулату жолына тең жолда, қабат қадағасына кабинада орналасқан
шунт әсер етеді. Қадағамен ретті түрде қосылған 5 ИДР релесі түседі. 5ИДР
(555-551) түйіспесі арқылы ЖБР релесі өшіріледі, ЖБР (17-19) түйіспесі КР
релесі мен КБ түйістіргішін токтан ажыратады.
КБ күш түйіспелері М1 жетекті электр қозғалтқышының үлкен
жылдамдығының орауын өшіреді, (39-89) түйіспесі КМ түйістіргішін қосады;
КБ (35-187) түйіспесі пәрмен батырмасы шарғысының қуат алуын үзеді -
батырма түсіп қалады.
Желіге жылдамдықты төмендететін жетекті электр қозғалтқышы
статорының баяу жүрісті орауы қосылады (басты тежеу тәртібі) және кабина
төмен жылдамдықпен қозғалады.
КБ түйістіргіші өшірілгеннен соң НАР релесінің қуат алуы алғашқы
кезеңде, шарғы өшірілген кезде біраз уақыт бойы тоқтай тұратын РБ релесінің
түйіспесі арқылы жүзеге асырылады. РБ релесі өшіріліп тұрған уақыт бойы
бұдан әрі ТКР-ң қуат алуын жүзеге асыратын КМ түйістіргішінің түйіспесі
тұйықталып үлгереді.
Кабина төмендетілген жылдамдықпен белгіленген қабатқа дейін келеді.
Шунт кабинада орнатылған нақты аялдама қадағасының НАҚд саңылауына
кірер кезде, РИТО өшіріледі және НАР релесінің қуат алу тізбегінде өз
түйіспесін токтан ажыратады. НАР релесі, өз кезегінде өшіріледі және өзінің
(79-41-39) түйіспелерімен КМ және КВ түйістіргіштерін өшіреді - қозғалтқыш
және тежеу электр магниті желіден ажыратылады.
Тежеу қойылады және кабина белгіленген қабаттың нақты аялдамасы
деңгейінде тоқтайды. Баяулау басында 5 ИДР релесі өшірілгеннен соң, ал 5 Бт
батырмасы әлі түсіп үлгермеген кезде, пәрмен батырмасы мен 5ИДР (555-223)
түйіспесі арқылы БР релесі іске қосылып үлгереді және, өзінің (111-117)
түйіспесін тұйықтай отырып, ЕАР есікті ашу релесін қосылуға дайындайды.
Нақты аялдамада РИТО релесі түседі және оның түйіспесі ЕАР релесін
қосады. КМ түйіспесі аялдама кезінде БР релесінің қуат алу тізбегін
ажырататынына қарамастан, соңғысы ЕАР релесінің түйіспесі арқылы
қосылатын болады. Есік ашылады. Жүргінші кабинадан шығады, РПК релесі
қосылады да, (279-99) түйіспесімен УР2 релесін өшіреді. УР2 релесінің күту
уақыты аяқталғаннан соң, БР релесі өшіріледі және өзінің (121-123) түйіспесі
арқылы ЕЖР релесіне қуат береді. Есік жабылады да, кабина жабулы есікпен
сол қабатта келесі шақыруды күтіп тұрады.
Кабина тұрған қабатты шақыру батырмасын басқан кезде, есіктің
ашылуы жоғарыда сипатталған үдеріске ұқсас жүзеге асырылады.
Жүргінші басқа қабатты шақыру батырмасын басқан кезде, кабина
дереу шақыру бойынша жөнеледі. Қозғалыс бағытының таңдалуы және
кабинаның іске қосылуы бұйырқтар бойынша жұмыс кезіндегідей жүзеге
асады.
23
Кабинадан жоғары қабаттарға бірнеше шақырулар бар болған жағдайда,
босаған кабина ең жоғары шақыруды орындауға жөнеледі, ал барлық қалған
шақырулар кабинаның төменге қарай қозғалысы кезінде жол-жөнекей
орындалатын болады. Егер бір уақытта кабинадан жоғары да, төмен де жатқан
қабаттардан шақырулар тіркелетін болса, жоғарыға қарай бағыт таңдалады
(ЖБР релесінің шарғысымен қатарлас іске қосылған С6 ыдысының
арқасында).
Кабинаның төменге қарай қозғалысы кезінде жол жөнекей аялдамасы
кабинаның бос немесе жүргіншілермен бірге болатындығына қарамастан
орын алады. Бұл жағдайда тіркелген қабаттардың ең жақынына жақындап
келген кезде, БР баяулау релесі қосылады. Мысалы, егер кабина төменге
қарай қозғалып бара жатқан кезде, алтыншы, төртінші және үшінші
қабаттарда шақырулар тіркелетін болса, онда кабина алтыншы қабатқа
жақындап қалған кезде, 6Бт шақыру батырмасының түйіспесі, тұйықталған
ажыратушы 6ИДР (565-223) түйіспесі ЖБР (223-225) және РБЗ (225-209)
түйіспелері арқылы БР релесі қосылады және Б түйістіргіші тізбегіндегі өзінің
БР (19-25-27) түйіспелерін ажыратады, осыдан соң кабина қозғалысын
баяулата бастайды.
Шақыру келген қабатқа дейінгі арақашықтық кабинаның қалыпты
баяулауы мен қабат алаңының деңгейінде тоқтауы үшін жеткіліксіз болатын
жағдайда, кабинаның төменге қарай қозғалысы кезінде жол жөнекей шақыру
бойынша тоқтау мүмкіндігі РБЗ релесі арқылы (225-209 түйіспе) жоққа
шығарылады. Қабаттан берілген шақыру осы қабаттың ИДР релесі өшіріліп,
РБЗ релесін өшіріп үлгерген кезде келіп түскен жағдайда, кабина бұл қабатта
тоқтамайды.
Шақыру батырмасының басылуы кабина қозғалысын ол бос болған
жағдайда ғана шақыра алады. Кабинада жүргінші бар болса, РПК релесі
өшірілген, оның ҚҚР релесі тізбегіндегі (205-229) түйіспесі ажыратылған,
ҚҚР релесі токтан айырылған және оның шақыру батырмаларының
түйіспелерімен бірге рет ретімен қосылған түйіспелері де ажыратылған,
осының арқасында шақыру батырмаларының басылуы кабинаның қозғалыс
бағытын таңдауға және іске қосылуына әкелмейді.
Сызбада кабинаның қабаттардан өтуі жөнінде дабылдама ескерілген.
Жарық таблосы бірінші қабатта орнатылады.
Жұпты басқару жүйесі жұпты құрайтын әр жеделсатының үш жұмыс
тәртібін көздейді: қалыпты жұмыс тәртібі, тексеріс тәртібі, машиналық
бөлмеден басқару тәртібі және төртіншісі - жеделсатылардың бірі үшін
жүктелімдік (Б жеделсатысы үшін) тәртібі.
Әр қабатта екі жеделсаты үшін ортақ бір шақыру батырмасы
орнатылады. Қалыпты жұмыс тәртібінде екі жеделсаты да қосылған. Олар
келесідей бағдарлама бойынша жұмыс істейді:
- бірінші қабатта екі бос кабина болған жағдайда және бірінші қабатты
шақыру батырмасы басылған жағдайда, кабинаның біреуінде ғана есік
24
ашылады, басқа қабаттардан шақыру келіп түсікен жағдайда - оны орындау
үшін де кабиналардың біреуі жөнеледі;
- бірінші қабатта тұратын бос кабина бірінші қабаттағы жүргіншілердің
бұйрықтары бойынша жұмыс үшін тағайындалған. Дәл осы бос кабина төмен
түсіп келе жатқан екінші кабинадан жоғары жатқан қабаттан келіп түскен
шақыруға жөнеледі;
- жүргіншілерден босаған кабина келесі жағдайларда аралық қабатта
жабулы есікпен тұра береді:
- екінші кабина бірінші қабатта тұр және тіркелген шақырулар жоқ;
- екінші кабина төмен түсіп келе жатыр;
- екінші кабина төменге жол жөнекей шақыру бойынша қабатта
тоқтады;
жүргіншілерден босаған кабина келесі жағдайларда шақыруларға
жөнеледі:
- екінші кабина бірінші қабатта тұрған және бірінші кабинадан төмен
немесе жоғары қабаттардан шақырулар бар болған жағдайда; босаған
кабинаның есігі жабылған сәтте одан жоғары тұрған да, төмен тұрған да
қабаттан шақырулар болған кезде, кабина алдыменен ең жоғарғы қабаттан
түскен шақыруды орындауға барады, ал қалғандарын төменге қарай
бағытталған кезде жол жөнекей орындайтын болады;
- екінші кабина төменге қарай түскен кезде және осы кабинадан жоғары
қабаттан тіркелген шақыру бар болған жағдайда;
- жүргіншілерден босаған кабина, екінші кабина бағытын таңдап
үлгерген немесе төмен түсіп бара жатқан кезде, автоматты түрде төмен
жөнеледі;
- жүргіншілермен бірге жоғары көтеріліп бара жатқан кабина
шақырулар бойынша тоқтамайды;
-
бірнеше тіркелген бұйрықтар бар болған жағдайда,
кабина
қозғалысының бағыты бойынша ең жақын тіркелген қабатта тоқтайды.
Жеделсатылардың әрқайсысының басқару сызбасына бір-бірден РОК
релесі енгізілген. Олар өзара екі шарғының қосылуы мүмкін болмайтындай
етіп оқшауланған; кабина жоғарыға көтеріліп бара жатқан кезде, реле
қосылған.
Жұмыс бағдарламасына сәйкес бірінші қабатта екі бос кабина тұрған
кезде және бірінші қабаттан шақыру батырмасы басылған жағдайда,
кабиналардың бірі есігін ашады, бұл ретте БР релесінің қосылуы және есіктің
ашылуы РОК (267-271) ажыратушы түйіспе арқылы жүзеге асырылады.
Осылайша, РОК релесі өшірілген кабина есігін ашады.
Жеделсатылардың әрқайсысының ШҚР шақыруларды қосу релесінің
қуат алуы өз жеделсатысының РОК (227-245) тұйықтаушы түйіспесі арқылы
жүзеге асырылады, сондықтан жеделсаты кабинасының шақыру бойынша
жөнелтуі осы жеделсатының іске қосулы РОК релесі кезінде ғана мүмкін.
25
Жоғарыға қарай бағытталған екі кабинаның арасынан бірінші қабатқа
бірінші болып босаған, яғни РОК релесі бірінші болып өшірілген кабина
жөнеледі. Бағытты автоматты таңдау және бірінші қабатқа жөнелу төмендегі
тізбек бойынша жүзеге асырылады:
101 қуат беруші шина, 1ИДР (101-131) релесінің түйіспелері, ЖБР, РОК
(265-271) релелерінің ВР2-3 ауыстырып-қосқышының, УР2 (271-515), 1ИДР
(515-233) түйіспелері -- РУН релесі қосылады. Схеманың бұдан кейінгі жұмыс
реттілігі жекедара басқару кезіндегідей. Қозғалыс басталғаннан соң УР2
релесі қосылып тұрғандықтан, РУН релесі шарғысының қуат алуы (265-269)
және ДБР (269-515) ажыратушы түйіспелер арқылы жүзеге асырылады.
Төмен түсіп бара жатқан кабинадан жоғары қабаттан келіп түскен
шақыруға, төмен түсіп бара жатқан кабинаның ІҚР релесінің қосылуы
есебінен, екінші бос кабина жөнеледі. Мысалы, А кабинасы бесінші қабат
аймағында төмен түсіп бара жатыр, одан жоғары, жетінші қабатта шақыру
тіркелген, Б кабинасы бірінші қабатта тұр. Тізбек бойынша: 7Бт шақыру
батырмасы (299-573), ҚҚР1 түйіспелері, жоғарыдағы қабаттардың ИЖР
релелерінің тұйықтаушы түйіспелері, РУН (213-251) түйіспесі, А кабинасы
бесінші қабаттың баяулау аймағына кірген соң тұйықталатын 5ИЖР (251-253)
түйіспесі -- А-ІҚР релесі қосылады. Іске қосылғаннан соң А-ІҚР релесі (227-
239) түйіспесі арқылы Б кабинасының ШҚР шақыруларды қосу релесін
қосады. Онда 7 Бт батырма арқылы ЖБР релесі қосылады да, Б кабинасы
жетінші қабаттағы шақыруды орындауға жөнеледі.
Егер жеделсатыда ақаулық болып, осының нәтижесінде бұйрық немесе
шақыру батырмасын басқаннан соң бағыт қозғалысы таңдалып, (ЖБР немесе
РУН релесі қосылады), бірақ кабина қозғалысын бастамаған жағдайда
(мысалға, есік жабылмады, бағыт түйістіргіші қосылмады), осы
жеделсатының тосу уақыты бар ЖШР релесі өшіріледі, өйткені ЖБР (227-113)
немесе
РУН (113-115) түйіспесі ажыратылған. СД конценсаторымен
жасалатын С9 ЖШР релесінің өшірілуі бойынша тосу уақыты 3-5 с құрайды.
Ақаулы жеделсатының, мысалға, Б жеделсатысының ЖШР релесі
өшірілген кезде Б-ЖШР (227-239) түйіспесі жекедара жұмыс тәртібіне өтетін
ақаулы жеделсатының РИВ релесін қосады. Шақыру батырмалары А
жеделсатының 279 шақыру шинасына жалғанған. А жеделсатысы ақаулы
болған жағдайда, А-ЖШР релесі өшіріледі және тұйықталған А-ЖШР (297-
279) ажыратушы түйіспесімен батырмалардың Б жеделсатысының 279
шинасынан қуат алуын қосады.
Жүк тасымалдау үшін тағайындалған жүктелім тәртібінде (әдетте бұл
габариті үлкен жеделсаты) Б жеделсатысы ғана жұмыс істей алады.
Жеделсатының жүктелім тәртібіне ауысуы ВР1 ауыстырып-қосқышы
арқылы жүзеге асырылады. Бұл ретте ВР1-1 (279-227) түйіспесі ажыратылып,
Б желесатының шақыруларын қосу релесін, Б-ЖШР және Б-РОК релесін
өшіреді. Б-ЖШР релесі өшірілген кезде, А жеделсатысы автоматты түрде
жекедара тәртіпке көшеді, ал кез келген аралық қабатта тұрған Б кабинасы
26
бірінші қабатқа қарай жөнеледі (Б-РОК өшірілген кезде оның (265-271)
түйіспесі және УР2 релесінің (271-515) түйіспесі арқылы Б жеделсатысының
РУН релесі қосылады). Егер Б кабинасы бірінші қабатта тұрған болса, оның
есігі дереу ашылады және БР релесінің тізбегіндегі ВР1-2 (279-211)
түйіспесінің тұйықталуынан ашық болып қалады. Есіктің жабылуы мен
кабинаның жөнелтілуі қажетті қабаттың бұйрық батырмасын басу кезінде
ғана жүзеге асырылуы мүмкін.
Тексеріс тәртібінде сұлбада кабинаны төмен жылдамдықпен төбеден
басқару көзделген. Жеделсатыны осы тәртіпке көшіру үшін келесіні орындау
қажет: басқару шкафында ВР2 жұмыс тәртіптерінің ауыстырып-қосқышын
Машиналық бөлмеден басқару күйіне көшіру, оның (48-45) түйіспесі
тексеріс торабының қуат алу тізбегін қосылуға дайындайды, ал токтан
ажыратылған ВР2-1
(101-279) түйіспесі бұйрық және шақыру
батырмаларынан басқару мүмкіндігіне жол бермейді; кабинаның төбесіндегі
батырмалық тексеріс орнынан арнайы кілтті шығарып алу, ол бұл уақытта
ОТТ (389-388) оқшаулаушы тексеріс түйіспесін ажыратады және БДР релесін
токтан айырады, ал оның (389- 48) түйіспесі тексеріс торабының қуат алу
тізбегін қосады. БДР релесінің өшірілуі оның КБ түйістіргішінің (27-29)
түйіспесі арқылы қосылуына жол бермейді.
Басқару екі батырмалы орынның К-Бт Төмен немесе К-Бт Жоғары
батырмаларының бірін басу арқылы жүзеге асырылады.
Машиналық бөлмеден басқару кезінде ВР2 ауыстырып-қосқышы ВР2-1
(101-279) түйіспесі ажыратылған және бұйрық батырмаларынан басқару,
есіктің ашылуы мен кабинаның шақырылуы жоққа шығарылған, ал
машиналық бөлмеден басқару батырмаларын қосатын ВР2-2 (101-109)
түйіспесі тұйықталған күйіне орнатылады. Бұл тәртіпте кабина жоғары
жылдамдықпен қозғалады. Кабинаның шеткі қабаттарда тоқтауы автоматты
түрде, ал шахтаның кез келген жерінде тоқтатуы - М-Бт Стоп батырмасы
арқылы жүзеге асады.
1.3 Электр жетегіне қойылатын талаптар және оны жаңарту
бойынша міндеттер
Электр жетегіне қойылатын талаптарды құрайық:
1) Жұмыс тәртібі - қайталама-қысқа мерзімді;
2) Жетектің реверсивтігі;
3) Жүрісінің бірқалыптылығы;
4) Тоқтау дәлдігі +- 3 см;
5) Сенімділік;
6) Үнемділік;
7) Реттеу ауқымы 5:1.
Жоғарыда келтірілген талаптарға негізделе отырып, жеделсатылық
сериялы екі жылдамдықты АҚ-пен ауыстырылатын жалпы өнеркәсіптік
27
сериялы АҚ-ын таңдаймыз. АҚ басқару құрылғысы ретінде жылдамдық
бойынша кері байланысы жоқ векторлық басқаруы бар ЖӨ-ін қолданамыз.
Қозғалтқышты қуаттау үшін ауыспалы кернеуді қолданамыз. ЖӨ-ң
көмегімен біз қуат беруші кернеудің жиілігі мен шамасын өзгерте аламыз,
алайда кернеудің максималдық шамасы 380 В аспауы тиіс, ал жиілік 50 Гц
аспауы тиіс. АҚ қуаттау үшін ЖӨ-ін қолдана отырып, біз қуаттылық
коэффициентін арттырамыз.
Релелік-түйістіргіштік басқару сызбасын қуаттау үшін 110 В тұрақты
кернеу қолданылады.
Қаланың жеделсаты шаруашылығы - бұл энергия сыйымдылығы
жоғарылаған сала болып табылады, өйткені жеделсаты жабдығын қолдану
кезіндегі жыл сайынғы электр энергиясының шығыны шамамен бір миллиард
киловатт-сағатты құрайды.
Осыған байла нысты, жеделса ты жабдығын жаңарт у ке зінде
со ңғы энер гия ү немде уші тех но ло гиялар ды енгіз у аса ө зекті мәсе ле
бо лып табыл уда. Құ р ылыс, мо нта ждау және жо бал ық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz