Жаншылған сұлы жармасы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 55 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Ауыл Шаруашылығы Министрлігі

Қазақ ұлттық аграрлық университеті

Жұбатқанова Ф.Н.

Жарма өнімдерін өндірудің технологиялық үрдістерін зерттеу

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

мамандығы 5В072800 - Қайта өңдеу өндірістерінің технологиясы

Алматы 2018
МАЗМҰНЫ

бет

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

АНЫҚТАМАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН БЕЛГІЛЕУЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

1.1 Қазақстан Республикасының жарма саласының заманауи жағдайы ... ...

1.2 Жармалық дақылдардың технологиялық қасиеттері ... ... ... ... ... ... . ... ...

2 ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

2.1 Жалпы әдістемелері және материалдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

2.2 Дән мен жарма үлгілерін таңдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

2.3 Дән мен жарманың органолептикалық көрсеткіштерін анықтау ... ... ... .

2.4 Дән мен жарманың физика-химиялық көрсеткіштерін анықтау ... ... ... ..

3 ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

3.1 Қазақстан Республикасының жарма өнеркәсібі саласы дамуының бәсекеге қабілетті бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

3.2 Тез дайындалатын өнімдерді өндіру әдістерін жетілдіру ... ... ... ... ... ... .

3.3 Шикізаттың негізгі компоненттерінің қасиетіне ылғалды-термиялық өңдеудің әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

3.4 Жарма саласының бәсекеге төзімділігін арттыру шаралары ... ... ... ... ...

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

Бұл дипломдық жұмыста келесі стандарттар қолданылды:

МЕМСТ 13586.3-83 Астық. Сынама алу әдісі мен қабылдау ережесі.
МЕМСТ 26312.1-84 Жарма. Сынама алу әдісі мен қабылдау ережесі.
МЕМСТ 10967-90 Астық. Түс пен иісті анықтау әдістері.
МЕМСТ 26312.2-84 Жарма. Сұлы жапалағы мен қарақұмық жармасының жарылуы, органолептикалық көрсеткіштерін анықтау әдістері.
МЕМСТ 13586.5-93 Астық. Ылғалдылықты анықтау әдістері.
МЕМСТ 13586.1-83 Астық. Арам шөп, дәнді, ерекше ескерілетін қоспалардың мөлшері, майда дәндердің ірілігін анықтау әдістері.
МЕМСТ 10840-64 Астық. Натураны анықтау әдістері.
МЕМСТ 10842-89 Астық және бұршақ дақылдарының дәні мен май дақылдарының тұқымдары. 1000 дән немесе 1000 тұқым салмағын анықтау әдістері.
МЕМСТ 10987-76 Астық. Шынылықты анықтау әдістері.
МЕМСТ 13586.1-68 Астық. Бидайдағы желімшенің санын және сапасын анықтау әдістері.
МЕМСТ 26312.3-84 Жарма. Нан қалдықтарын зиянкестермен зақымдануын анықтау әдістері.
МЕМСТ 26312.4-84 Жарма. Сапалы ядра және қоспаның номерін немесе ірілігін анықтау әдістері.
МЕМСТ 26312.5-84 Жарма. Күлділікті анықтау әдістері.
МЕМСТ 28418-89 Астық, бұршақ өнімдері мен олардың өңделген өнімдері. Күлділікті анықтау әдістері.
МЕМСТ 29033-91 Астық және оның өңделген өнімдері. Майды анықтау әдістері.
МЕМСТ 10846-91 Астық және оның өңделген өнімдері. Ақуызды анықтау әдістері.
МЕМСТ 13586.6-93 Астық. Зиянкестермен зақымдануын анықтау әдістері.
МЕМСТ РК 1054-2002 Астық. Механизирленген құралдарды пайдалану арқылы бидайдағы желімше саны мен сапасын анықтау әдістері.
МЕМСТ 10444.12-88 Тағамдық өнімдер. Зең саңырауқұлақтары мен ашытқыны анықтау әдістері.
МЕМСТ 10444.15-94 Тағамдық өнімдер. Мезофильді аэробты және факультативтік-анаэробты микроорганизмдердің санын анықтау әдістері.
МЕМСТ 30518-97 Тағамдық өнімдер. Ішекті таяқша тобы бактериясының санын анықтау әдістері (колиформды бактериялар).
МЕМСТ 30519-97 Тағамдық өнімдер. Sаlmоnеllа туысы бактерияларын анықтау әдістері.
МЕМСТ 30711-2001 Тағамдық өнімдер. В1 и М1 афлатоксиндерінің құрамын анықтау әдістері.

АНЫҚТАМАЛАР

Бұл дипломдық жұмыста келесі анықтамалар қолданылды:

дәнастық - тағамдық, тұқымдық, жемдік және техникалық мақсаттар үшін пайдаланылатын дәнді, бұршақ дәнді және майлы дақылдардың жемісі;
астық өнімдері - астық негізінде өңделген өнімдер (ұн, жарма, қамыр, нан, жоғары дәрежелі әзірлігі бар өнімдер);
жарма - бүтін немесе ұнтақталған жарма (тары, қарақұмық, күріш, жүгері), астық (арпа, сұлы, бидай) және бұршақ дәнді (бұршақ, асбұршақ, жасымық) дақылдарынан тұратын құнды тағам өнімі;
қаттылық - жұмылдырылған күштің бұзушы әсеріне қарсы болатын материалдың қасиеті, бұл тұста бірге өзгермейтін пішіні мен құрылымдық элементтердің өзара орналасуы сақталады;
майдалау - сыртқы күштің әсерінен қатты дененің механикалық бұзылу (майдалану) үдерісі;
ірілік модулі - зерттелінетін майдаланған нысан бөлшектерінің орташа мөлшерін сипаттайтын көрсеткіш;
көп дәнді қоспа - ғылыми-негізделіп дайындалған рецептураға сәйкес құрастырылған толық түрде ұнтақталған астықтан алынған ұнның өтімді сұрыптары негізіндегі қоспа;
көп дәнді шикізат - негізгі азықтық дақылдардың (бидай, арпа, сұлы, жүгері, тары, қарақұмық) дәні;
астық сынамасы - партиядан дәннің сапасы мен қауіпсіздігін анықтау үшін бөлініп алынған тиісті астық мөлшері;
беріктілік - материалдың технологиялық өңдеу үдерісі кезіндегі (майдалау, араластыру, экструдирлеу, т.с.с.) сыртқы бұзушы күшке қарсы әсерін көрсету қабілеті;
араластыру - сусымалы компоненттерді біркелкі қоспаларға келтіруге арналған механикалық үдеріс;
көп дәнді дәнді шикізаттан жасалынған жоғары дәрежелі өнімдер - ғылыми негізделген көпдәнді қоспаларды экструдирлеу арқылы алынған, дайындық дәрежесі жоғары тағамдық өнім;
экструдирлеу - әсер етудің статистикалық тәртібімен қатар қысымның, температураның, осмостың және сол сияқтылардың динамикалық тиімділігін пайдаланатын механикалық процесс;
экструдер - экструдирлеудің технологиялық үдерісін жүргізу үшін керек құрылғы;
тағамдық өнімдердің энергетикалық құндылығы - адамдардың тағамдық өнімдерді қолдану нәтижесінде тағамнан бөлінетін және олардың физиологиялық функцияларын қамтамасыз ететін энергия саны.

ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН БЕЛГІЛЕУЛЕР

КОЕг
микроорганизмдердің граммға шаққандағы бірлік құрастыру колониялары
ккал
килокалория
кДж
килоджоуль
т
тонна
кг
килограмм
л
литр
м
метр
см
МПа
сантиметр
мегапаскаль
ІТТБ
ішекті таяқша тобының бактериясы
КМАФАнМ
мезофильді аэробтық және факультативті-анаэробтық микроорганизмдер мөлшері
гл
литрға грамм
мгл
литрға миллиграмм
мк гл
литрға микрограмм
ккалл
литрға килокалорий
моль
өлшем бірлік
ммолькг
килограммға миллимоль
м эквл
литрға мили эквивалент
рН
өлшем бірліксіз сутекті көрсеткіш

тығыздық, кгм[3]

температура, К
ВЖД
жылдам дайындалатын вермишель
ҒЗИ
ғылыми-зерттеу институты
БРҒЗИ
бүкілроссиялық ҒЗИ
ААҚ
ашық акционерлік қоғам
ЖАҚ
жабық акционерлік қоғам
ҒӨБ
ғылыми-өндірістік бірлестік

КІРІСПЕ

Жарма - бүтін немесе ұнтақталған жарма (тары, қарақұмық, күріш, жүгері), астық (арпа, сұлы, бидай) және бұршақ дәнді (бұршақ, асбұршақ, жасымық) дақылдарынан тұратын құнды тағам өнімі. Жармаға сонымен бірге қауыз (сұлы, жүгері), кептірілген және "жарылған" дән (күріш, бидай), картоп немесе маисты (жүгері) крахмалдан алынған жасанды саго жатады. Жармалардың құрамында ақуыз (7-23 %), майлар (0,6-6,2 %), көмірсулар (57,7-77,3 %), клетчатка (0,2-2,8 %), минералды заттар (0,5-2,6 %) және дәрумендер (тиамин, рибофлавин, ниацин және т.б.) болады. Жармадан сорпа, ботқа, котлет, құймақ, пудинг, үзбе көже, домалатпа, көмеш, ірімшік жұмыртқа қосылған қарақұмық ботқасы және т.б. дайындайды [1].
Түйілген тарыны тарыдан алады. Түйілген тарының - жаңғағын шығарады, ол құрамында арнайы өңделген тарының бүтін ядросынан тұратын ең соңғы қабатын алып тастап, тегістелген өнім. Тары тез пісіріледі және оңай сіңіріледі. Үгілмелі ботқа, көмеш және сол сияқты өнімдер дайындау үшін пайдаланады; кейде мұқият шаю мен қайнаған сумен өңдеген кезде жойылатын ащы дәмі болады [2].
Қарақұмық жармасы. Жарма ядросын бүтін қарақұмық дәнін опыру (жоғарғы қабатынан босату) арқылы, өңдеу және смолендік - ядроны ұнтақтау арқылы алады. Қарақұмық жармасының құрамында жақсы сіңірілетін ақуыз, крахмал болады, ал оның майы сақтау кезіндегі тұрақтылығымен ерекшеленеді. Басқа жармалармен салыстырғанда оның құрамында көмірсулар аз және клетчатка көп болады, сондықтан ересек және кәрі адамдарға ұсынылады. Ядросынан үгілмелі ботқа (жеке тағам және гарнир ретінде пайдаланылатын), жарма және фарш: өңделгеннен - тұтқыр ботқа, домалама, көмеш дайындайды [3].
Арпадан дайындалатын жарма екі түрлі болады - арпа және арпа жармасынан істелген ботқа. Арпа қабыршағы жақсылап қырылған ядро болып табылады; ірі және майда түрі шығарылады. Майда жарма тез пісіріледі, оңай сіңіріледі, одан ботқа, котлет, көмеш дайындайды. Ірі жарманың қайнатуын тездету үшін алдын-ала суға салып қою ұсынылады (3 сағатқа); оны сорпалар және үгілмелі боқа үшін пайдаланады [4].
Арпа жармасы - бұл әр түрлі көлем мен пішінді ұнтақталған ядроның бөлшектері. Оның құрамындағы клетчатка мөлшері біршама жоғары, өйткені оны тегістеуге ұшыратады; ботқалар үшін пайдаланылады [1].
Сұлы жармасын буландырылған, ұнтақталмаған және жалпиған, және "Геркулес" жармасын (қауыз) сұлы жармасы түрінде алады. Сұлыдан талқан да жасайды. Басқаларымен салыстырғанда сұлы жармасы ақуыз және майларға бай. Оны сорпа, қою сорпа, шырышты сорпалар, ботқалар, домалатпа, кисель үшін қолданады. "Геркулес" тегістелген сұлы жармасын буландырау, жалпиту және кептіру жолымен алынады. Ол оңай және тез пісірілетін жұқа қауыздардан тұрады. 10-15 мин ішінде одан құнарлы және тәтті ботқа дайындауға болады. Талқан - құнарлылығы жоғары тағамдық өнім болып табылатын ароматты сұлы ұны. Құрамы 12 % және одан да көп оңай сіңірілетін ақуыздар, құрамына лецитин кіретін 6 % майдан тұрады. Диеталық және бала тағамы ретінде ұсынылады [2-8].
Күріш өңдеу әдісіне қарай тегістелген, жабыстырылған және ұнтақталған деп бөлінеді. Тегістелген күріштің беті қабыршақты, жабыстырылған (әйнек тәрізді тегістелген күріштен дайындалады) - беті тегіс жылтыр болады. Ұнтақталған күріш - бұл майдаланған күріш жармасы. Күрішті бірінші, екінші және дәмді тамақтар, гарнирлер мен салындылар дайындау үшін пайдаланады. Гарнирлер, палау, начинка, көмеш және пудинг дайындау үшін әйнек тәріздесі сәйкес келеді, өйткені оның пісуі тез. Ұнтақталған күріштен сұйық және тұтқыр сүт ботқаларын, қою сорпалар, домалатпа және котлеттер дайындайды [5].
Бидай жармасы. Бидайдан ұнтақ, ақ бидай және "Артек" жармаларын дайындайды. Ұнтақты жарманы бидайды майдалау кезінде алады. Оның құрамында клетчатка аз (0,4 %), сондықтан ол балалар мен диеталық тамақтану үшін жарамды. Ұнтақты жармадан бірінші тамақ, ботқалар, құймақтар, көмеш, домалатпа, котлеттер, тәтті тамақтар - пудингтер, суфле және сол сияқтылар пісіріледі. Ақ бидай жарма қатты бидай сұрыптарынан дайындалады. Оның сыртқы түрі ақ бидайға ұқсас. Ірі, орташа және майда ақ бидай жарма шығарылады. Ірісі сорпалар үшін, майдасын - ботқа, домалатпа және сол сияқтылар дайындау үшін пайдаланады. "Артек" жармасын бидайдың қатты сұрыптарын майдалап ұнтақтау арқылы алады. Оны сұйық, тұтқыр ботқалар, көмеш, домалатпалар және т.б. дайындауда қолданады [6].
Жүгері жармасы. Жүгеріден жүгері-күріш, қарапайым жүгері, "жарылған" деп аталатын үлпілдек жүгері (жүгері "таяқшалары"), жүгері қауызы жасалынады. Майда жүгері жармасы ұнтақ жармаға ұқсас, бірақ сарғыш түсімен ерекшеленеді. Ұнтақ жарма сияқты пайдаланылады, бірақ ұзақтау қайнатуды қажет етеді [7].
Саго шар тәріздес жармалар түрінде картоп немеса жүгері крахмалынан жасалынады. Одан ботқа, бәліш салмалары, пудингтер, сорпалар пісіру үшін пайдаланылады [8].
Жарма ретінде пайдаланылатын бұршақтылар (бұршақ, жасымық, асбұршақ дәндері) құрамындағы ақуыздың жоғарылығымен (25 % дейін) ерекшеленеді.
Сауда-саттық бұршағы аршылмаған (дән қабығымен бірге бүтін дән) және аршылған (бүтін және уатылған) болады. Одан сорпалар, қою сорпалар мен гарнирлер дайындайды.
Асбұршақ ақ, түрлі-түсті, бір реңді және қызғыш деп бөлінеді. Ақ асбұршақ сорпалар үшін, түрлі-түсті - гарнирлер мен кавказдық асхананың әр түрлі тамақтары үшін жарамды.
Кәдімгі жасымық ірі дәнді, тарталеткалы және майда дәнді деп бөлінеді. Тамаққа тарталеткалы пайдаланылады. Ең жақсы жасымық - қою-жасыл түстісі; одан сорпалар, ботқалар, гарнирлер дайындалады.
Барлық бұршақтыларды қайнату алдында суға салып қояды, олар суда тез ісінеді.
Жарманы құрғақ, ауасы жақсы ауысып тұратын, ащы-иісті өнімдерден алыс сақтау керек. Оны дәл осы мақсатқа арнайы арналған әйнек, металл және пластмассадан жасалған банкаларда ұстаған абзал. Жарманы қағаз орамада сақтау ұсынылмайды.
Сапасы жоғары жарманың бөтен дәмі және оған тән емес иістері болмайды. Иісін анықтау үшін жарманы алақанға салып, демалу арқылы жылытады да, иісін анықтайды. Бұндай тексеріс кезінде көгергеннің иісі жақсы сезіледі. Жарма зиянкестермен залалдануы мүмкін [9].
Ұн бидай, қарабидай, сонымен қатар сұлы, арпа, жүгері, майбұршақ және т.б. шығарылады. Үй жағдайларында келесі сұрыптардың бидай ұны көп қолданылады: жармалы, жоғары, бірінші, кейде екінші. Ұн сұрыпы бидайдың ұнтақтау мен сыртқы қабықтан ажырату деңгейін көрсетеді. Бидай дәнін ұнтақтау жолымен әр түрлі шығымды ұн алады (жалпы бидай мөлшерінен алынған ұн мөлшері): 10 % - жармалы, 25 % - жоғары сұрып, 72 % - 1-сұрып, 85 % - 2-сұрып, 97,5 % - қарабидай. Қарабидай ұнының шығымы: 60 % - майда тартылған, 63-65 % - еленген, 85-87 % - қабығы сыдырылған, 95-96,5 % - қарабидай. Ұн сұрыпы жоғары болған сайын құрамындағы көмірсулар саны жоғарлайды, оның сіңімділігі мен энергетикалық құндылығы артады. Сонымен бірге құрамындағы биологиялық белсенді заттар (дәрумендер, микроэлементтер және т.б.), сонымен қатар клетчатка мөлшері мен күлділігі төмендейді. Жоғары сұрыпты ұнның биологиялық құндылығын арттыру үшін оны В тобының дәрумендерімен байытады [10].
Сұлы жармасын балаларға арналған тоқаш пен тағамдық қоспалар дайындау үшін пайдаланады. Арпа ұнынан күлше жасайды. Нан мен кондитердік өнімдерді дайындау үшін жүгері ұнын бидай және қарабидай ұнымен араластырады. Ол тез қышқыл болып қалады, сондықтан да сақтауға жарамсыз [11].
Дипломдық жұмыстың мақсаты - жарма өнімдерін өндірудің технологиялық үрдістерін зерттеу.
Осы мақсатты орындау үшін келесі міндеттер орындалуы керек:
oo зерттеу тақырыбы бойынша әдеби шолу жасау;
oo өндірістің заманауи тәсілдерімен Қазақстандық дәнді-дақылдардан жасалынған жарма өнімдердің ассортиметінің кеңейту жолдарын зерттеу;
oo зерттеу негізінде қазақстандық жарма өнімдерінің бәсекеге қабілетті ету жолдарын зерттеу;
oo зерттелінген технология бойынша алынған дәнді дақылдардың химиялық құрамын зерттеу (протеин құрамы, көмірсутектер, майлар, дәрумен және аминқышқылдары құрамы) және зерттеу нысаналары (отандық селекциядағы дән сұрыптары), азық-түлік қауіпсіздігінің көрсеткіштері (патогендік микрофлора, ауыр металдар қалдықтары).

1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ

1.1 Қазақстан Республикасының жарма саласының заманауи жағдайы

Агроөндіріс кешенінің құрылымын әртараптандыру жағдайында, әсіресе, өсімдік шаруашылығында, астық және дәнді бұршақ дақылдарын өңдеудің инновациялық технологиясы әр түрлі операциялардың жиынтығы болып табылады, оның көмегімен бастапқы дәнді алдын-ала белгіленген тағамдық, биохимиялық, микробиологиялық қасиеттері мен пішіндеріне ие өнімге өңделетін. Дән мен оны өңдеуде алынған өңімдердің тағамдық құндылығы химиялық құрамы мен оның сіңімділігімен анықталады [2-12].
Тағамдық өнімдері өндірісінің перспективті түрлері үшін негізгі шикізат астық және дәнді бұршақ дақылдарының дәні болып табылады. ҚР статистика жөніндегі Агенттіктің мәліметтері бойынша, Қазақстан ішкі нарықтағы жарманы тұтынуды толық қанағаттандырарлықтай жеткілікті шикізат базасына ие (1 кесте). Республикады жарма астықтарының барлық түрлері дерлік өсіріледі. Жалпы мониторинг көрсеткендей, жарма өндірісі үшін шикізат әлеуеті толығымен қолданылмайды [12].

Кесте 1
Қазақстанда жарманың негізгі түрлерін өндірудегі шикізат базасын бағалау

Дәнді дақылдардың түрі
Дәннің жалпы жиыны, тонна
Жарманың шығу нормасы, %
Дәннен өндірілетін жарма түрлері
Жарма өндірісінің іс жүзіндегі көлемі, тонна
Шығу нормасы бойынша жарма өндірісінің ықтимайл көлемі, тонна
Жарма өндірісі үшін қолданылған дән үлесі, %
Қарақұмық
52000
55,5
Қарақұмық жармасы
5682
28860
19,7
Тары
51000
65
Түйілген тары
3351
33150
10,1
Сұлы
130000
42,25
Сұлы жармасы
153
58825
0,26
Арпа
1388000
40
Арпа жармасы
1866
555200
0,34
Арпа
1388000
62
Тегістелмеген арпа жармасы
500
860560
0,06
Бидай
9937000
63
Бидай жармасы
5191
1565077,5
0,08
Жүгері
458000
40
Жүгері жармасы
50
183200
0,03
Рационалды және күшті астың заманауи ғылыми концепциясына жауап беретін тағамдық өнімдерге сұлы, тары, арпа, қарақұмық, жүгері, бидай, қарабидай және т.с.с. дәнінің бүтін немесе өсінділерінен өндірілетін тағамдық өнімдер жатады. Биологиялық құнды өсімдік белогының мықты қөзі дәнді бұршақ дақылдары болып табылады [13].
Әлеуетті шикізат базасына қарамастан, республиканың агроөндіріс кешенінің дән-өңдейтін секторының дамуы нарықтың талаптарына толықтай жауап бере алмайды. Сауда-саттық өндірісіне өндірілетін дәннің жыл сайын бар-жоғы төрттен бір бөлігі ғана ұшыратылады. Осыған байланысты жарма өндірісі ерекше назар аударуды талап етеді. Осылайша, берілген мәселе біздің елде белсендетіліп отырған сатылы бастаманы іске асыруда да өзектілікке ие.
2003 жылдан бастап ауыл шаруашылық тауарларын өндіретін көптеген елдер экономикасының тұрақты өсуі байқалуда, бұл дән мен оны өңдеу арқылы алынатын өнімдерге деген жыл сайын артып отырған сұранысты қанағаттандыруға мүмкіндік береді. Бұл жағдайларда Қазақстанның тек ғана дән емес, сонымен қатар дән негізіндегі өнімдердің экспортеры болатын мүмкіншілгі бар [4-15].
Сонымен бірге, дән саласының дән өңдейтін кәсіпорындардың қызмет ету эффективтілігі тура әсер ететін көптеген шешілмеген мәселелері бар. Осылайша, мысалы, дақылдарды өңдеудің қарапайым технологияларын қолдану, егілетін дән сапасының төмендігі, минералды тыңайтқыштардың жеткіліксіздігі және т.б., соңғы жылдары жоғары сандық-сапалық және технологиялық артықшылықтарымен ерекшеленбейтін дән сапасына әсер етеді.
ҚР дәнді өндірісінің техника-технологиялық кешені (ТТК) элеватор-қоймалық, ұн майдалау-жармалық және құрама азық кәсіпорынымен ұсынылған. Республика АӨК-нің ең перспективті бағыты, жылдам дамып жатқан жарма секторы мен оның ТТК-нін жаңарту болып табылады.
ҚР заманауи жарма өндірісі агроөндіріс кешені әлеуметтік маңызы бар салаларының бірі болып табылады. Шығарылатын жарма өнімдерінің алуан-түрлілігі (2-3 кестелер) адам рационының бестен бір бөлігін құрайтын, жоғар тағамдық және биологиялық белсенділікке ие [4-12]. Сондықтан елдік сауда-саттық қауіпсіздігінің негізгі критерийлері дән негізіндегі сапалы тағам өнімдерімен қамтамасыз ету болып табылады.
Республикадағы жарма өндірісі жан басына шаққан жарма тұтынудың минимальді нормасын да, іс жүзіндегі ішкі тұтыну сияқты қамтамасыз ете алмайтындығын көрсетті. Сонымен қатар айта кететін жайт, Қазақстандағы жан басына шаққандағы жарманы тұтынуы өндіріс деңгейінен 3 еседен артық асып түседі.
ҚР Статистика бойынша агенттігі мен Қазақ тамақтану академиясының мәліметтеріне сәйкес, жарманы жан санына шаққандағы тұтынуы берілген өнімді минимальді тұтыну нормасынан біршама төмен. Осылайша, статистикалық мәліметтерге сүйенетін болсақ, 2013 және 2014 жылдардағы жан басына шаққандағы жарманы тұтыну сәйкесінше 7,6 және 6,2 кг деңгейінде орын алды, ол минимальді тұтыну деңгейінен 27 және 40 % төмен. 2005 жылдың алғашқы 9 айында берілген көрсеткіш 6,5 кг тең болды [5].
Кесте 2
Жарма өнімінің алуан-түрлілігі

Дақыл
Дайын өнімнің алуан-түрлілігі
Сұрып және нөмірі
Күріш
Тегістелген күріш
Жылтыратылған күріш
Ұнтақталған күріш
Жоғары, I және ІІ
Жоғары, I және ІІ
Сұрыпқа бөлінбейді
Қарақұмық
Кесек жарма проделі
Жылдам еритін кесек жарма
Жылдам еритін продел
I және ІІ
Сұрыпқа бөлінбейді
I және ІІ
Сұрыпқа бөлінбейді
Тары
Тегістелген тары
Жоғары, I және ІІ
Сұлы
Ұнтақталмаған сұлы жармасы
Жаншылған сұлы жармасы
Геркулес сұлы қауызы
Жапырақты қауыз талқан
Жоғары және І
Жоғары және І
Сұрыпқа бөлінбейді
Сұрыпқа бөлінбейді
Арпа
Арпа жармасы
Клетчаткалы арпа жармасы
№ 1, 2, 3, 4 және 5
№ 1, 2 және 3
Бұршақ
Аршылған бүтін бұршақ
Аршылып уатылған бұршақ
Сұрып пен нөмірге бөлінбейді
Жүгері
Тегістелген жарма
Қауызға арналған ірі жарма
Таяқшаларған арналған майда жарам
№ 1, 2, 3, 4 және 5
Сұрып пен нөмірге бөлінбейді
Қатты бидай
Полтавская
Артек
№ 1, 2, 3 және 4
Сұрып пен нөмірге бөлінбейді

Кесте 3
Тағамдық құндылығы жоғары жармалардың алуан-түрлілігі мен құрамы

Жарма түрі
Құрамы
Жарма түрі
Құрамы
Юбелейная
Күріш ұны
Бірінші сұрыпты макарон ұны
Майсыздандырылған құрғақ сүт
Здоровье
Күріш ұны
Бірінші сұрыпты макарон ұны
Майсыздандырылған құрғақ сүт
Табиғи және мұздатылған түрдегі құрғақ жұмыртқа өнімі
Спортивная
Сұлы ұны
Майсыздандырылған құрғақ сүт
Союзная
Қарақұмық ұны
Арпа ұны
Табиғи және мұздатылған түрдегі құрғақ жұмыртқа өнімі
Пионерская
Қарақұмық ұны
Майсыздандырылған құрғақ сүт
Южная
Жүгері ұны
Арпа ұны
Бұршақ ұны
Бірінші сұрыпты макарон ұны
Флотская
Қарақұмық ұны
Арпа ұны
Сильная
Бұршақ ұны
Арпа ұны
Бірінші сұрыпты макарон ұны
1 суретте жарманы тұтыну көлемі бойынша Қазақстанның іріктелген бірқатар аумақтары көрсетілген. Тұтыну көлемі бойынша жарма нарығын саралау өндірістің аумақтық көлеміне байланысты емес. Облыстар бойынша жарманы тұтыну көлемінің ауытқуы тұрғындардың берілген өнімді таңдауына байланысты орын алады.

Сурет 1. Облыстар бойынша 2015 жылдың қаңтар-қыркүйегіндегі жан басына шаққандағы жарманы тұтыну деңгейі
1 - Маңғыстау; 2 - Алматы; 3 - Солтүстік Қазақстан; 4 - Павлодар; 5 - Алматы қ.; 6 - Шығыс Қазақстан; 7 - Акмола; 8 - Ақтөбе; 9 - Қостанай; 10 - Астана қ.; 11 - Батыс Қазақстан; 12 - Қарағанды; 13 - Қызылорда; 14 - Жамбыл;
15 - Оңтүстік Қазақстан; 16 - Атырау

Суретте көрініп тұрғандай, жарманың ең көп түрін Маңғыстау облысының тұрғындары тұтынады. Мұнда 2015 жылдың алғашқы 9 айында жан басына шаққандағы жарманы тұтыну көлемі 8,6 кг құрады. Маңғыстау облысынан кейін Алматы мен Солтүстік Қазақстан облыстары (8,4 кг және 8,2 кгжыл) аз ғана артта қалуда. Сонымен бірге Павлодар, Шығыс Қазақстан, Ақмола, Қостанай, Батыс Қазақстан облыстары мен Алматы және Астана қалаларындағы жан басына шаққандағы жарманы тұтынуы республика бойынша орташа деңгейден жоғары болды. Ең төмен жарманы тұтынуы деңгейі Атырау облысында белгіленді. Оңтүстік аумақта, атап айтқанда, Қызылорда, Жамбыл және Оңтүстік Қазақстан облыстарында, сонымен қатар Қарағанды облысында жарманы тұтыну жеңгейі төмен болған. Мұнда орташа республикалық көлеммен салыстырғанда жарманы 2 кг кем тұтынады [6].
4 кесте мен 2 суретте республика тұрғындарының жарма түрлерін таңдауы жайлы мәліметтер көрссетілген. Статистика органдарының іріктелген зерттеуінің нәтижелері (12 мың үй шаруашылығы) көрсеткендей, құнының жоғарылығына қарамастан, қарақұмық жармасы тұрғындардың ерекше сұранысына ие болды (бұдан шығатын қорытынды, қарақұмық жармасына сұраныс құнына қатысты икемсіз болып табылады). Оның үлесіне ел тұрғындары тұтынатын жарманың 59 % тиесілі. Ұнтақ жарма бойынша ұқсас көрсеткіш 17 % құрады. Тары тұтынатын жалпы жарма көлемінің 10 % алады. Сұлы жармасын таңдау азырақ беріледі (тұтынылатын жарманың 3 %). Берілген тізімге қосылмаған қалған басқа жарма түрлерінің жиынтықты үлесі бар жоғы 3 % құрады.

Кесте 4
Қазақстан Республикасының обылыстар бойынша жан басына шаққандағы жарма мен жарма өнімдерін тұтынуы

Мерзім
Орта есеппен жылына жан басына, кг

Ұнтақ жарма
Қарақұмық жармасы
Сұлы жармасы
Арпа жармасы
Тары
Басқа жармалар
Барлығы
2012 ж.
1,3
4,8
0,2
0,7
0,9
0,2
8,1
2013 ж.
1,4
4,2
0,2
0,7
0,8
0,2
7,6
2014 ж.
1,2
3,5
0,2
0,6
0,6
0,2
6,2
2015 ж.
1,1
3,9
0,2
0,5
0,7
0,2
6,5

Сурет 2. ҚР тұрғындарының 2015 жылдың қаңтар-қыркүйегіндегі жарма түрлерін таңдауы, %

Айта кететін жайт, жеке жарма түрлерін таңдаудың ұқсас құрылымы аумақтарда да байқалады (кесте 5). Сонымен қатар, облыстар бойынша жарманы таңдаудың анық бытыраңқылығы сұлы, бидай және басқа жармаларда тіркелген. Ұнтақ және қарақұмық жармаларын таңдауы орташа республикалық деңгейге жақын болды [7].
Өз өндірісінің жарманы тұтынуды қамтамасыз етілмеуі жарма өндіретін кәсіпорындар жүктемесінің толықсыздығымен байланысты. Алдын-ала алынған мәліметтер бойынша, республиканың жарма өндіретін кәсіпорындардың жиынтықты өндірістік қуаттылығы тәулігіне 800 тоннадан асып түседі. Бұл қуаттылық оларың толық жүктелуі кезінде жарма өндірісінің бар көлемінің (2015 жылы 33160 тонна) бар-жоғы қырық күнге ғана шығара алар еді.
Жұмыс уақытының қорын, жылына 285 тәулікті толық қолдану кезінде кәсіпорындардың қуаттылығы жыл сайын 228 мың тонна жарма өндіріп шығарар еді, бұл ішкі тұтынуды 2 есе дерлік қанағаттандырады.

Кесте 5
ҚР облыстары тұрғындарының жарма түрлерін таңдауы, %

Аймақ
Ұнтақ жарма
Қарақұмық жармасы
Сұлы жармасы
Арпа жармасы
Тары
Басқа жармалар
Қазақстан Республикасы
17
59
3
8
10
3
Ақмола
16
57
2
5
11
8
Ақтөбе
16
50
2
8
17
7
Алматы
23
60
1
9
7
1
Атырау
24
61
0
0
1
13
Батыс Қазақстан
18
55
3
4
18
2
Жамбыл
20
66
1
9
4
1
Қарағанды
14
65
3
5
8
4
Қостанай
15
59.
3
6
11
7
Қызылорда
11
70
1
3
4
10
Маңғыстау
14
53
1
20
13
0
Оңтүстік Қазақстан
12
66
3
13
5
2
Павлодар
21
57
2
9
8
4
Солтүстік Қазақстан
15
62
3
6
13
2
Шығыс Қазақстан
15
53
4
10
16
2
Астана қ.
17
64
3
5
7
4
Алматы қ.
18
59
7
5
11
0

Бұдан шығатын қорытынды, республиканың жарма өндіретін кәсіпорындарының жыл сайынғы жүктемелігі 15 % құрайды. Статистика бойынша, соңғы үш жыл ішінде шығарылатын дәннің бар-жоғы 25,5-28 % сауда-саттық өңдеуге ұшатылған (6 кесте).
Өндірістік жарма кәсіпорындарының (саны 165) қуаттылығы жылына 38,8 мың тоннадан астам, ал шаруашылық аралық ұйымдардың жарма цехтары жылына шамамен 10 000 тонна жарма өнімдерін шығаруға мүмкіндік береді. Қазіргі уақытта республикада тұрғындардың күріш және арпа жармаларына деген сұранысын толығымен қамтамасыз етеді, клетчаткалы арпа мен бидай жармасының өндірісі жөнге салынған (3 сурет).
Сонымен қатар, қарақұмық, бұршақ және жүгері жармаларының өндіріс көлемі жеткіліксіз. Өндірістік кәсіпорнындарында шығарылатын жармалардың жоғары сұрыпының өндіріс көлемі мардымсыз, ал ауыл шаруашылық жарма цехтары дайын өнімге қойылатын стандартты талаптарды қамтамасыз етпейді [8].
Кесте 6
Қазақстандағы дәнді өңдеудің көрсеткіштері

Көрсеткіштер
2013 ж.
2014 ж.
2015 ж.
Дәнді өндіру, мың тонна
14777,4
12374,2
13537,9
Өндірістік мақсатта өңдеу, мың тонна
3766,8
3402,4
3785,9
Өндірістік мақсатта өңделген дән үлесі, %
25,5
27,5
28,0

Ұн тартатын-жарма кәсіпорындары ел аумағында жер-жерде орналасқан. Олардың аумақтар бойынша орналасуын талдау, олар негізінен тұтыну орталықтарына, яғни ірі елді мекендерге шоғырланғанын көрсетті. Шикізат базасының қорлық мүмкіндіктері дайын өнімнің әр түрлі сұрыптарын ішкі нарыққа ғана емес, сонымен бірге сыртқа шығаруға (экспорт) мүмкіндік береді.

Сурет 3. ҚР кәсіпорындарындағы жарма өндірісінің үлесі

Жағдайы оңтайлы ұн тарту өндірісімен салыстырғанда, соңғы он жылдықта жарма өнімдерінің нарығында келесідей жағдай орын алды. Айтарлықтай тұрақты және дамуы төмен жарма өнімдерінің нарығы соңғы бес жылдықта оңтайлы қызмет етуде. Жарма кәсіпорындарының өндірімділік қуаттылығының соншалықты аздығына қарамастан, жарма өнімдерінің жеткіліксіздігі байқалмайды, ол тауар шығарушылар арасында бәсекелестіктің қатаң талаптарын қалыптастырады. Жарма өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру мәселесі өзекті орын алып тұр [9].
Нарықта пайдалануға ыңғайлы болатын өнімнің үлесі басым бола бастады. Тағамдық азықтардың дайындалу деңгейін арттыру перспективті бағыттың бірі, сонымен қатар жарма өнімін дамыту бағытының бірі оны кіші орамаға өлшеп салу болып табылады. Сонымен бірге, орама тұтынушыға берілген өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға ықпал ететін көптеген мәлімет жеткізуге мүмкіндік береді, ол тауарлық брендті қалыптастыруға және нарыққа шығару мен тұтынушының санасында тұрақты және бәсекеге қабілетті кәсіпорын бейнесін бекітетін мүмкіндікті қамтамасыз етеді.
Сонымен бірге астық және дәнді бұршақ дақылдар дәнінің негізінде жасалынған жылдам дайындалатын тағамдық өнімдердің отандық өндірісінің жағдайы қалыптасу сатысында (4 сурет). Осылайша, мысалы, біздің дән шикізатының негізінде шығарылған жылдам дайындалатын өнімдер нарығында келесідей жағдай орын алды.
ҚР Ауыл шаруашылық министрлігінің мәліметтері бойынша, қазіргі кезде қазақстанның дәнді шикізат негізінде шығарылған, дайын тағамдық өнімдер мен жылдам дайындалатын тағамдық өнімдердің бөлшек сауда нарығында тек шет елдік өндірушілер ғана бар (нарықтағы үлесі шамамен 99,9% құрайды). Жаншылған немесе қауыз түріндегі дәннің жалпы импортталу деңгейі шамамен 1530 тоннаны, ал нан жасалынатын астық дәнінен алынған дайын тағамдық өнімдер (мюсли, хлебцы, адырайған дән, снэктер және с.с.) - шамамен 1960 тоннаны құрайды (5-8 сурет).
ҚР жаншылған немесе қауыз түріндегі дәнді импорттайтын негізгі елдердің қатарында Ресей алда түр. Оның үлесі 96,3 % (1472,3 тонна) құрайды. Ресейден соң, екінші орында Финляндия, оның үлесі бар жоғы 2,1 % (32 тонна) құрайды. Басқа елдердің үлесі жалпы алғанда шамамен 1,4 % құрайды [10].
Ал астық дақылдарының дәніненн жасалынатын, дайын тағамдық өнімдерді иморттаушы елдердің қатарында тағы да Ресей (91,4 % - 1806,6 тонна) көш бастап тұр, кейін Польша (2,2 % - 42,7 тонна), Германия (1,6 % - 32,1 тонна) және бірқатар басқа елдер (АҚШ - 1,1 %; Түркия - 0,8 %; Ұлыбритания - 0,7 % және басқа елдер - 2,2 %) (сурет 9).
Дәнді шикізат негізінде жасалынған, дайын тағамдық өнімдер мен жылдам дайындалатын тағамдық өнімдер нарығы жайлы айтатын болсақ, онда қазіргі күні нарықта шамамен 20 шақты сауда маркалары мен өнідушілер бар. Олардың ішінде айтарлықтай белгілі және танымалдары (Доширак кеспесі, белгіленбеген сауда маркалары бар корей және қытай кеспелерінің бірнеше түрі, жылдам дайындалатын Магги, Кнорр, Галина Бланка сорпалары, лезде дайындалатын Быстров, Союз-Пищепром, Моменталь, Nestle ботқалары, құрғақ таңғы астар мен қауыздар және т.б.) да бар [11].
Жоғарыда айтылғандар, біз үшін бәсекелес (импортты) орын басу 99,9 % дейін жүргізуге болатындығын дәлелдейді. Яғни жылдам дайындалатын өнімдер нарығын жаулау мүмкіндігі берілген тағамдық өнімдердің жаңа өндірісін ұйымдастыру үшін, дәнді шикізат негізінде жасалынған жылдам дайындалатын тағамдық өнімдер нарығының арнайы жағдайы пәрмені Қазақстан үшін тіпті бірегей болып табылады. Іс жүзінде Қазақстан Республикасындағы дәнді шикізат негізінде жасалынған жылдам дайындалатын тағамдық өнімдер өндірісі дамуының ең бастапқы сатысында деп есептелінеді [11].

Сурет 4. Дәнді дақылдарды өңдеуден алынатын өнімдер өндірісінің құрылымы

Сурет 5. ҚР жаншылған жарманың (қауыздың) импорты, мың т
Сурет 6. ҚР жаншылған жарманың (қауыздың) импорты, мың АҚШ доллары

Сурет 7. ҚР дән негізіндегі дайын тағамдық
өнімдердің (ДТӨ) импорты, мың т
Сурет 8. ҚР дән негізіндегі дайын тағамдық
өнімдердің (ДТӨ) импорты, мың АҚШ доллары

Сурет 9. Импортер ердердің Қазақстан Республикасына астық дақылдарынан алынған дайын тағамдық өнімдерді импорттау көлемі (тонна)

Жалпы жылдам дайындалатын өнімдер және де жылдам дайындалатын жармалардың (сонымен қатар, балалар тағамы) тұтыну таптаурыны қалыптасқан, және құны мен алуан-түрлілігін анық тұрақтанған кең ауқымды сатып алушылар категориялары бар.
Қатардағы қазақстандық тұтынушыға бүгінгі күні қандай маркалы лезде дайындалатын құрғақ жармалар белгілі? Олар өте көп емес: производства финдік концерн Raisio өндірісінің Nordic ботқасы, Quaker Trading Ltd. өндірісінің Quaker ботқасы, ООО Овсяный проект өндірісінің Бишоп ботқасы, Си-Прокомпаниясының - Быстров (2000 жылғы Лезде дайындалатын ботқа номинацисында Жыл тауары марапаты, 2000 жылғы Нарыққа Бренд шығару номинациясында Жыл Бренді сыйлығы, Мәскеудегі Х-шы Халықаралық Жарнама Фестивалінде Заттаңба және Орама номинациясында бірінші орын), Фотрэкс Санкт-Петербург компаниясының - Оба-на! өнімі (Петерфуд-2000 көрмесінде Біздің марка байқауының медальі, VIII-ші Халықаралық сауда-саттық жылдам қайнайтын жарма - Ангстрем және бірнеше басқа маркалар. Челябинск қаласының Макфа макарон фабрикасы кең ассортименттегі өнімдерін ұсынады. Мүмкін біз де бұл нарықтағы маркетингтік соғыстың куәгері бола аламыз [4-12].
Ботқалардың ассортименті кең: жармалардың алуан-түрлілігі бойынша - сұлы, қарабидай, күріш, қарақұмық, арпа, 5 астық дақылдары; әр түрлі қоспалар бойынша - жеміс-жидекті (ананас, құлпынай, қара жидек, алма, жүзім, шабдалы, қара бүлдірген, таңқурай, банан, шие, кепкен жүзім, қауын, қара қарақат, ассорти, жаңғақтар, қоюлатылған қаймақ қосылған ассорти және т.б.); тауық еті, етті (тауық еті, сиыр еті, қызанақ тұздығындағы сиыр еті, қаймақ соусындағы сиыр еті) және саңырауқұлақ қосылған. Кейбір ботқалардың құрамында минералды заттар мен дәрумен қосылған қоспалар болады.
Қысқа уақыттық қайнатуды талап ететін жылдам дайындалатын ботқалар қайнатуға арналған орамаларға (500 г - қорапшада 1-4 қалташадан) немесе катырма қағаздан жасалынған қорапшаларға (600-700 г) салынады, лезде дайындалатын ботқалар порциялық қалташаларға (35-47 г қорапта 10 қалташа) немесе қатырма қағаздан жасалынған қорапшаларға (210-400 г) салынады. Лезде дайындалатын ботқаның бөлшектеп сату құны маркасы, оның қалташалануы, қауыз түрі мен толтырғыш түріне байланысты ауытқып отырады [13].
Қазіргі күні дайындалу деңгейі жоғары өнімдер нарығында Марка Мира бренді бар. Қондырғылардың қуаттылығы үнемі жаңа жұмыс орындарын жасауға және жылдам дайындалатын өнімдер өндірісінде 200 астам адамды жұмыспен қамтуға мүмкіндік береді. Өнімдердің ассортименті 70 астам атаумен ұсынылған, солардың ішінде:
тәрелкедегі жылдам дайындалатын сорпалар, 9 түр;
стақандағы жылдам дайындалатын картоп пюресі, 5 түр;
стақандағы жылдам дайындалатын қарақұмық ботқасы, 4 түр;
қалташадағы лезде дайындалатын қаймақ қосылған сұлы ботқасы, 9 түр;
қалташадағы жылдам дайындалатын қарақұмық ботқасы, 4 түр;
кептірілген-қуырылған нан, 7 түр;
жылдам дайындалатын вермишель, 7 түр;
жылдам дайындалатын кеспе, 7 түр.
Жоғары сапалы шикізат, бірегей өндіріс технологиясы негізінде, жаңа импортты қондырғыдарды пайдалану мен өндіріс процесінің сапасын үнемі бақылау негізінде Марка Мира өнімдерінің табиғи дәмге қол жеткізіледі және барлық тағамдық қасиеттері сақталады.
Өнім консерванттардың қолданусыз өндіріледі. Марка Мира фирмасының өнімдері дәстүрлік рецепттер бойынша дайындалады, оларда тәжірибелі үй шаруасындағы әйел отбасының ұнамды тағамдарына қосатын барлық ингредиенттер бар. Жылдам дайындалатын тағамдарға шығыс дәмдеуіштер керемет үйлесетін саңырауқұлақтар, ароматты қызыл паприка, хош иісті көк-шөп, сәбіз, табиғи кептірілген көкөністер, қуырылған сарғыш пияз, жұмсақ жасыл бұршақ айрықша дәм береді, сондықтан Марка Мира өнімдері - бұл бір күн бойғы тойымды және дәмді тағам. Марка Мира жылдам дайындалатын өнімдердің дизайны өзіндік ерекше және орамасы заманауи, әмбебап және қауіпсіз материалдардан жасалынған. Онда кез-келген орында көп уақыт жұмсамай дәмді түстік ас дайындауға мүмкіндік беретін бір рет қолданатын пластик қасық бар [14].
Марка Мира өнімдерінің жылдам дайындалатын өнімдер өндірушілерінен айрықша ерекшелігі:
1. Бір сауда маркасы шығаратын өнім ассортиментінің кеңдігі.
2. Өнім мерзімді есепке ала отырып шығарылады:
жылдам дайындалатын вермишель (ЖДВ), жаз - сорпасы;
сұлы ботқаларыс - қыс;
3. Өнімнің басқа маркалардан түбегейлі ерекшелігі:
сорпадар тарелкеде қасықпен қосып шығарылады;
сорпа негізі құны қысбат ароматизатор Quest жасалынған;
жылдам дайындалатын вермишель мен кеспе тек жоғары сұрыпты ұннан технология бойынша және Nissin (Жапония) фирмасының қондырғысында жасалынады;
ЖДВ сорпа негізінің құрамына майбұршақ түйіршіктері кіреді;
сұлы жармаларының өндірісі кезінде пайдалы қасиеттері мен дәрумендері сақталған сублимирлеген жемістер қолданылады;
картоп пюресін жасау үшін жоғары сапалы голландиялық және немістің картоп қауыздары қолданылады;
барлық өнімдерінің сақталу мерзімі жоғары екендігі лабораториялық сынақпен бекітілген;
Марка Мира фирмасы шығаратын барлық өнім серти - фикатталған.
1999 жылдың басында Си-Про басшылығы қымбаттау нарық бөлігіне арналған жылдам дайындалатын өнімдерді жасап шығару мен өндіруге бағытталуды ұйғарды. 1999 жылдың қыркүйегінде ресейлік дүкендерде Быстров ботқасы пайда болды. Бастапқыда олардың өндірісінің айлық көлемі 50 тоннаны құрады, 2000 жылдың маусымына қарай ол 300 тоннаға дейін артты. 2003 жылы Быстров компаниясының үнемі істейтін қызметкерлер саны 500 адамдай болды. Быстров басшылығының айтуынша, олардың компаниясы ресейдің лезде дайындалатын ботқа нарығының шамамен 75% алады және сауда маркасы нарықта пайда болғаннан бері көшбасшылықты ұстап тұр [15].
Қазіргі күні Быстров Сізге жеміс қосылған лезде дайындалатын сұлы ботқасының - 13 түр, жеміс және қаймақ қосылған лезде дайындалатын сұлы ботқасының - 6 түр, лезде дайындалатын қарақұмық ботқасының - 3 түрін ұсына алады.
Быстров сұлы ботқасы (қант негізіндегі): алмамен, шабдалымен, ананаспен, кептірілген жүзіммен, қарақатпен, ассорти (2 алма, 2 шабдалы, 2 ананас, 2 кептірілген жүзім, 2 қарақат), банан, шие, малина қосылған дәстүрлік.
Қаймақ қосылған Быстров сұлы ботқасы: қаймақ және таңқурай, қаймақ және құлпынай, қаймақ және қарақат, қаймақ және өрік, қаймақ қосылған дәстүрлі, ассорти (2 таңқурай, 2 құлпынай, 2 қарақат, 2 өрік, 2 дәстүрлі).
Быстров қарақұмық ботқасы: тауық етімен, сиыр етімен, саңырауқұлақтармен, сарымай тұздығындағы сиыр етімен, қызанақ ұздығындағы сиыр етімен, сарымай тұздығындағы саңырауқұлақтармен.
Қаймақ қосылған Быстров күріш ботқасы: құлпынаймен, өрікпен, қарақатпен, кептірілген жүзіммен, дәстүрлі.
Лайт сұлы жармасының ботқасы: бүлдірген, қарақат, қара жидек, алма.
Балаларға арналған Быстренок сұлы жармасының ботқасы (3 жастан асқан балаларға арналған сұлы ботқасы): ассорти, құлпынай, шабдалы, алма, банан, таңқурай.
Стақандағы лезде дайындалатын ботқалар:
Лезде дайындалатын сұлы ботқасы: шабдалы, алма, ананас.
Лезде дайындалатын қаймақ қосылған сұлы ботқасы: құлпынай, өрік.
Лезде дайындалатын қаймақ қосылған күріш ботқасы: құлпынай, кептірілген жүзім.
5 астық тұқымдасы боткалары: жаңғақ қосылған кептірілген жүзім, жаңғақ қосылған бал, қара жидек, өрік.
Фитоботқалар: брокколи, күнзе және фенхелмен, кептірілген жемістер, қара жидек және итбүлдірген, мүкжидек, итмұрын және бадам жаңғағымен.
Жылдам дайындалатын өнімдер нарығында тағамдық кәсіпорын мен өңдеу өнеркәсібі Союз-Пищепромның бірігіп жұмыс истеуі кездеседі. Олар барлық сұрыпты бидай, жарма өнімдерінің барлық түрлерін, жылдам дайындалатын жармалар, көп дінді қауыздар, дайын таңғы ас, нан-тоқаш, кондитерлік және макарон өнімдерін, жылдам дайындалатын сорпалар мен ботқалар шығаратын ірі ресейлік кәсіпорын [16].
Төменде шығарылатын өнімнің келесі ассортименті көрсетілген.
Жылдам дайындалатын жармалар - қарақұмық, күріш, сұлы, бидай, бұршақ, арпа.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.