Боксшы соққысының маңызы

МАЗМҰНЫ

НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР

Берілген жұмыста келесі стандарттар қолданылды:

1. ГОСТ 7. 32 - 2001. Ғылыми-зерттеу жұмыстары есебі. Рәсімделуінің құрылымы және тәртібі.
2. ГОСТ 7. 1 - 2003 . Библиографиялық жазба. Құрылымы мен құрылымна қойылатын жалпы талаптар. 2014 жылғы 3 шілдедегі № 228-V «Дене шынықтыру және спорт туралы»Қазақстан Республикасының заңы ( 29. 09. 2014 жылғы өзгертулерімен )
3. 2011-2015 жылдардағы Қазақстан Республикасындағы дене шынықтыру және спортты дамытудың тармақтарның бағдарламасы. -Астана, 2015.

АНЫҚТАМАЛАР

Дене жаттығулары - дене шынықтыру заңдылықтарына сай қолданылатын қимыл-әрекет.

Күш - адамның сыртқы кедергілерді жеңе алу қабілеті немесе оған бұлшық ет ширығуы есебінен қарсы тұра алу қабілеті.

Шапшаңдық - адамның берілген жағдайдың қысқа уақыт аралығында қимыл әрекеттерін орындай алуына мүмкіндік беретін қабілеттерінің жиынтығы.

Ептілік - адамның қимыл-әрекеттерін тиімді меңгеруге және оны уақытылы өзгермелі жағдай талаптарына сай қайта құра алуына мүмкіндік беретін бағдарлы қабілеттері мен морфофункционалды қасиеттерінің жиынтығы.

Төзімділік ( жалпы) - адамның ұзақ уақыт бойы біркелкі қарқынды жұмысты тірек-қимыл аппаратының басым бөлігінің қатысуымен орындай алу қабілеті.

Иілгіштік - қимыл-қозғалысты үлкен теңселумен орындауға мүмкіндік беретін адамның морфофункционалды қасиеттерінің жиынтығы.

Қимыл іс-әрекеттері - Адамның еңбек, тұрмыстық, ойынды және басқа да мақсаттарда жүзеге асыратын көптеген қимылдардың жиынтығы.

Қимыл дағдысы - Құрамды элементтері автоматты түрде орындалатын қимылдар жиынтығы.

БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

ДЖҚ - дене жүктемесі қарқыны;

ЖСЖ - жүрек соғу жиілігі;

АҚ - артериялық қан қысымы ;

СҚ - систолалық артериялық қысым;

ДҚ- диастолалық артериялық қысым;

ПАД- пульстік артериялық қысым;

МҚК- минуттық қан көлемі;

СК- систолалық қан көлемі;

с - секунд

м - метр

КІРІСПЕ

Жұмыстың өзектілігі . Жекпе-жек спорт түрлерінің ішінде боксқа қызықпайтын бозбала жоқ деп айтсақ сөз шындығы. Дегенменде бокстағы қимыл-қозғалыстың, соққы түрлерінің және жалпы дене дайындығының ерекшеліктері әлі күнге дейін зерттеліа келе жатқан, практикалық тұрғыдан маңызы зор сауалдардың бірі. Спорттың, оның ішінде бокстағы әуесқой бокшс үлкен белеске деген алғашқы табалдырықтардың бірі. Сондықтанда әуесқой боксшылардың ағзасының даму ерекшлеіктері, ағзасының мүшелері мен жүйелерінің анатомия -физиологиялық заңдылықтарға сай ретті жұмысы, шаршау, зорығу секілді физиологиялық күрделі үрдістердің алдын алу сияқты жұмыстардың жүргізілуі жасқсы нәтиже жету жолындағы тиімді тәсілдер.

Жан-жақты дайындық - бокста жоғары дәрежеге жетудiң негiзi болып саналады. Адам денесi неғұрлым мықты, жұмыс iстеу қабiлетi жоғары болса, соғұрлым спорттық жаттықтыруға жылдам бейiмделiп, жоғары көрсеткiш көрсетуге дайын болады. Бокс тәсілі қарапайым бірізділікпен оқытылады, бірақ әдістемелік тәсілдер шұғылданушының қызығуын туғызуға ықпал етуі керек. Спортшының дайындығы жоғары деңгейде болу үшін спортшының дене шынықтыруына тікелей байланысты. Спортшының денесі неғұрлым шымыр болса, соғұрлым оның шеберлігі өте жоғары болады.

Зерттеудің болжамы: Көптеген ғылыми деректерге шолу жасай отырып әуесқой боксшылардың дене сапаларын дамытудағы ерекшеліктерге де аса назар аудару керек. Аталған бағыттағы спорттық шеберлікті баптауда спортшының жекелей мүмкіндітері мен қатар, негізгі психоденелік сапаларын жақсартатын ерекшеліктері де ескерілуі тиіс. Зерттеу мақсатына қойылып отырған мәселелер бокспен айналысатын спортшылардағы дайындық деңгейлеріне қарай денелік мүмкіндіктерінің болжамын анықтау.

Зерттеу нысаны: Бокс спортымен айналысатын спортшылардың денелік сапаларын дамытудағы функционалдық дайындық үдерісі.

Зерттеудің пәні - Оқу жаттығу сабақтарында боксшылардың жабдықтарын белгілеу және қолдану тәсілдерін сипаттау.

Жұмыстың мақсаты : Әуесқой бокшылардың функционалды дайындығын ерекшеліктерін анықтау.

Жұмыстың міндеттері :

1. Әеусқой боксшылардың ағзасындағы анатомия-физиологиялық үдерістерге сүйене отырып, психологиялық күйі мен физикалық дайындығының жақсартуға болатын ұсыныстар жасау;

2. Ағзаның функционалды жүйелерінің қалыпты жұмысының әртүрлі техника тактикалық тәсілдер жасаудағы маңызы туралы мағлұматтар беру.

Зерттеудің ұйымдастырылуы. Бокспен айналысатын студенттердің сабақ уақытындағы функционалды жүйелерінің көрсеткіштері алынды. Адамның артериялық қан қысымын өлшеу жүрек аортаға келетін қан және өкпе артериясы қысым тудырады. Бұл қысым түтік қабырғаларындағы сұйық бөлігінде үйкелісті тудыратын қарсылықты жою үшін қажет.

Зерттеу әдістері: Аталған құрылымдық ерекешеліктер даму деңгейінің белгілі бір іс -әрекетті игеруі барысында денелік және психикалық сапаның қалыптасуын көрсетеді.

Аталған міндеттерді шешуге қолданылған әдістер:

- ғылыми әдістемелік әдиеттерге талдама жасау;

- педагогикалық тестілеу және тәжірибе;

- математикалық статистикалық әдістер.

Зерттеудің әдістемелік негізін спорттық жаттықтырудың жалпы теориясы жөніндегі еңбектер (Набатникова М. Я., 1982; Платонов В. Н., 1984; 1986; 1997; Суслов Ф. П., Холодов Ж. К., 1997; Матвеев Л. П., 1999 и др. ), спортшылардың физикалық дайындығы саласындағы ғылыми зерттеулер (Зациорский В. М., 1966; Вайцеховский СМ., 1969; Кузнецов В. В., 1970; 1975; Верхошанский Ю. В., 1977; 1988; Филимонов В. И., 1979; 2000) құрады .

Зерттеудің теориялық және тәжірибелік маңыздылығы . Бокс -жылдамдықты, ептілікті, төзімділікті қажет ететін спорт түрлерінің бірі. Бокшылардың спорттық дайындық деңгейін жақсарту барысында ағзаның да функционалды жүйелерінің маңызын, құрылымын, қызметін үнемі қалыпты ұстап отыру керек. Ағзаның физиологяилық шаршау мехаизмдерінің алдын алып, шаршау күйінің туындамауын, оның әрі қарай қажу, зорығу секілді физиологиялық күйінің патологиялық жайдайға ауысып кетпеуінің алдын алу үшін, үнемі жаттығу мен тынығудың орнын ретті алмастырып, жүйелі жаттығу керек. Ал боксшы үшін маңызды қимыл белсенділіктері шапшаңдық, күштік деп аталатын ерекше сапаларын жақсартуда аталған физиологиялық күйлердің үдерісін білудің маңызы зор.

Дипломдық жұмыстың құрылымы меʜ кɵлемі: Дипломдық жұмыс кіріспедеʜ, 3 бɵлімʜеʜ, қорытыʜдыдаʜ, тəжірибелік ұсыʜыстардаʜ жəʜе қолдаʜылғаʜ əдебиеттер тізіміʜеʜ тұрады.

1 СПОРТТЫҚ ҚЫЗМЕТ КЕЗІНДЕГІ АҒЗАНЫҢ ФУНКЦИОНАЛДЫ КҮЙІНІҢ ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ

1. 1 Жекпе-жек спорт түрлерінің физиолгиялық сипаттамасы

Жекпе-жек спорт түрлеріне бокс, күрес, семсерлесу және басқа спорт түрлері жатады. Олар ациклді, қимыл белсенділігі өзгеріп отыратын дене жаттығуларына жатады. Жаттығудың қарқыны ойыншының қарсыласының қимыл әрекетіне байланысты болады, сондықтан жекпе-жек спорт түрлері ситуациялы жаттығуларға жатады. Денедегі бұлшық ет мөлшерінің қатысуына байланысты кең ауқымды жаттығуларға жатады. Бұлшық еттің жиырылу түріне байланысты негізінен динамикалық жұмыс орындалып, бірақ күресте, семсерлесуде статикалық күштенулер басым болады. Бұлшық еттің жиырылу күшіне байланысты шапшаңдықты-күшті жаттығуларға жатады [1] .

Боксшының қимыл белсенділігі ауыспалы қуатты, шапшаңдықты-күшті, динамикалық жұмысқа жатады. Боксшының қимылы ациклді және қарсыласының қимыл қозғалысына байланысты. Жоғары жүйке жүйесінің түрі бойынша боксшы көбіне холерик болып келеді. Жүйке процестері жоғары қозғалмалы болады және мұнда экстраполяцияның маңызы жоғары болады. Жоғары дәрежелі спортшының көп соққыға ұшырайтын дене бөлімдерінің ауырсыну және жанасу сезімталдығы төмендейді. Жоғары нәтижеге жету проприорецепторлардан және көз рецепторларынан келіп түсетін ақпараттың маңызы үлкен. Сондай-ақ, қимылды дұрыс орындау үшін тепе-теңдік аппаратының маңызы үлкен. Жекпе-жек кезінде боксшының тыныс алуы терең болады, бірақ соққы берген мезетте тыныс шығару кідірісі байқалады. Боксшыларда ӨТС орта есеппен 4500-5000 мл болады. Тыныс алудың минуттық көлемі ойын кезінде 80-100 л/мин-ке жетеді де, оттектік борыш қалыптасады. ОМҚ орташа есеппен 4, 1 л/мин (немесе 60 мл/мин) . Ауыр салмақты боксшыларда ОМҚ 6, 5 л/мин-ке жетеді. 3 раунд ішінде 200-250 ккал қуат жұмсалады. Бір тәулікте жұмсалатын қуаттың мөлшері салмақтық категорияға байланысты 3700-6000 ккал аралығында болады. Жүректің көлемі 950 см ^{3 (} 615-1440 ^см3) , ойын кезінде ЖСЖ жұмыстың қарқынына байланысты болады да, 180-200 соғу/мин жетеді, ал тыныштық күйде 55-60 соғу/мин (брадикардия) болады. Ойын кезінде қан жүйесінде лейкоцитоз байқалады. Ойыннан кейін сүт қышқылының мөлшері артып, қанның рН реакциясы төмендеп, қышқылды жаққа ығысады [2] .

Нокаут және нокдаун күйлері. Жақ астынан, тұмсықтан, самайдан, оң және сол жақ қабырға астынан, күн шоғырынан соққы тигенде боксшы нокдаун немесе нокуат күйіне түсуі мүмкін. Бұл кезде спортшы уақытша есінен танып қалады, денесінің тепе-теңдігі бұзылады және мұндай күйде кейде спортшы ойынды ары қарай жалғастыра алмайтын күйде болады. Нокдаун бірнеше секундтарға созылады. Егер спортшы уақыт 10 секундтан асқанға дейін ойынды ары қарай жалғастыра алмаса нокаут болып есептелінеді де, жеңіліске ұшырайды. Күн шоғрынан соққы тигенде спортшы қатты ауырсынады, уақытша тыныс алу кідірісі байқалады, жүректің қызметі нашарлайды, артериялық қан қысымы төмендейді, есінен танып қалады. Бұл соққы кезіндегі нокаут рефлекторлы сипатты болады, бұл кезде кезеген жүйкенің ұштары тітіркеніп, ол афферентті жолмен сопақша мидағы кезеген жүйке орталығына жетеді. Кезеген жүйкенің эфферентті жолымен келіп түсетін импульстер жүректің соғуын және жиырылуын төмендетіп, кейде жүректің жұмысын тоқтатып, шок құбылысын қалыптастырады. Самайдан соққы тигенде ішкі құлақта орналасқан отолит аппаратының қызметі бұзылып, спортшының денесінің тепе-теңдігі бұзылып, теңсетіліп кетіп немесе құлап қалуы мүмкін. Бастан қатты соққы тигенде ми шайқалуы мүмкін, кейде миға қан құйылады. Нокуат бірнеше рет қайталанса, денсаулыққа нұқсан келеді. Фимзикалық қозғалыс сапаларын өз уақытында және жан-жақты дамыту тиімді. Анатомия -физиологиялық тұрғыдан алғанда, денелік немесе типтік ерекшеліктерге байланысты дамитын қозғалыс сапалары, жүйке жүйесінің іс-әрекетіне, нақты айтқанда күштің әлсіздігімен қарқынына, жылдамдылық-инерттілігіне тікелей байланысты. Әрбір қозғалыс сапаларының өзіне тән ерекшеліктері болады. Жылдамдықты максималды танытуды талап ететін қарапайым ауырлық түсірмейтін қимылдар жалғыз соққының мысалында көрсетілуі мүмкін. Мұндай қозғалымтар аяқ пен кеуденің бұлшықеттер тобының белсенді қатысуы кезінде орындалады. Бұлшықеттер тобының жұмысын үйлестіру салыстырмалы алғанда қарапайым және негізгі қимылдың жылдамдығына айтарлықтай әсер етпейді. Дененің күйін кеңістікте өзгертуге немесе онының орын алмастыру бағытын өзгертуге байланысты күрделі қозғалыс актілерінде бұлшықет еблсенділігінің үйлесімдік құрылымы да қиындай түсетіні анық. Осыған орай боксшылар біршама уақытқа дейін жауапты жарыстарға қатыстырылмайды.

Жасанды түрде салмақ қуу. Бокстан жарыстар спортшылардың салмақтық дәрежесін ескере отырып жүргізіледі. Сондықтан спортшы жиі жасанды түрде салмақ қууға мәжбүр болады. Ал негізінен спортшы мүмкіндігі болғанша өз салмағын бақылап отырғаны дұрыс, өйткені салмақ қуудың өзі оның жұмысқа қабіліттілігіне әсер етеді. Ол үшін спортшы арнайы күнделік арнап, жарыс кезеңдерінің әрүтүрлі уақыттарындғы өзінің субъективті күйін тіркеп отыруы қажет. Өз салмағын бақылап отыру үшін Брок формуласы қолданылады. Бұл кезде килограммен берілген дене салмағынан 100 см алынып тасталынады. Бұл көрсеткіш бойының ұзындығы 155-165 см спортшыларға қолданылады. Спортшының бойының ұзындығынан алынып тасталынады. Бұл бойы 155-165 см спортшының дене салмағына қатысты 100 емес, 105 см алынады. Ал 175-185 см бойда 110 алынады. Мысалы, спортшының бойы 165 см, дене салмағы 60 кг болса, айырмашылығы 105 см болады [3] .

Екінші бір қалыпты салмақты анықтау әдісі - салмақты-бойлы көрсеткіш (Кетле индексі) . Бұл әдіс бойынша граммен берілген дене салмағы сантиметрмен берілген бойдың ұзындығына бөлінеді. Ерлерге бұл көрсеткіш бойдың 1см ұзындығына ерлерде - 350-400граммнан келсе, әйелдерде -325-375 грамнан келеді.

Жасанды салмақ қуудың бірнеше жолдары бар:

1) тамақ пен суды қабылдауды шектеу;

2) арнайы диетаға отыру;

3) моншаға бару;

4) қалың киініп алып, шынығу немесе жүгіру.

Құрамында көмірсулары мен тұздары аз тамақты қабылдау арқылы арнайы диетаға отыру кезінде екі тәуліктің ішінде дене салмағы 2-3, 5кг-ға азаяды. Моншаға бару салмақты тез түсіреді, бірақ 50-60 ^о С ыстық моншада 25-30 мин артық болу спортшының жұмысқа қабілеттілігін төмендетеді. Сондықтан ыстық моншаға түсу уақыты қысқа, 10-15 минут болуы қажет, есесіне жұмысқа қабілеттілік сақталынып қалады. Жылы киініп жүгіру немесе шынығу кзінде спортшы қатты терлеп, салмақ жоғалтады, бірақ бұл әдісті тікелей жарыстың алдында қолдануға болмайды, өйткені бұл кезде де жұмысқа қабілеттілік төмендейді. Қандай спорт түрін алмайық әрқайсысының өз ерекшелігі, ережелері, тәртібі, тіпті киім үлгілеріне қойылатын гигиеналық талаптары да болады. Біз қарастырып отырған спорт түрі жекпе -жек спорт түрлерінің ішіндегі жас ұрпаққа қызығушылық тудырымен де ерекшеленетін спорт түрлерінің бірі десек те болады. Кез келген спорт түріне мән берген кезде ойда тұратын басты сауалдардың бірі, атлаған спорт түрінің беретін мағынасына да тікелей байланысты екені анық. Атап айтар болсақ, бокс (ағылшын тілінен аударғанда box - қорап, жәшік, қап деген мағына береді) - арнайы жұмсақ қолғаппен белгілі бір ереже бойынша жекпе-жек күш сынасатын спорт түрлерінің бірі. Жекпе-жекке шыққан екі спортшының қарсыласының денесінің белгілі бір жеріне дәл соққы беруді көздей отырып жеңіске жетумен сипатталады Жекпе-жек жарысы жүргізілетін ойын алаңы на қойылатын талаптар де ерекше. Оның аумағы 4, 9x4, 9 м немесе 6, 1x6, 1 м, жан-жағы 1, 3 м биіктікте арқанмен керілген ашық немес жабық спорттық құрылғылармен қамтамасыз етілген рингте өтеді. Бокс спортымен айналысатын адамдардың жаттығу ерекшелігіне, ойынының деңгейіне қарай десек те болады. әуесқойлық (3 раундтан тұратын) және кәсіпқойлық (12 - 15 раундтан құралған) ережелері бекітілген [4] .

Бокс спортының шығу тарихы да өте ерте кезеңдерден бастау алады. Ерте Грек елiндегі - Элладамен тығыз байланысты болып отыр. Гректердегі бастау алған бокс тәсілдері нақты осы атаумен аталмаса да, қолды шүберекпен орап алып сайысқа түсетіндіктен ол кезеңдегi ең танымал «қолғап иесi» - Тезей деп тарих жазбаларында көрсетілген. Ал Платонның еңбектерінен жұдырықтасу өнерiнiң атасы деп сол замандағы түсінік таным бойынша теңiз құдайы Посейдон мен нимфның ұлы Амикусты танып, ертедегі папирус жазбаларындағы сақталған мәліметтермен зерттеулер жүргізілген кезде анықталған [5] . Ерте Грек елінде болған барлық спорт түрлерінің сол кезеңдерде бастау алуын олардық қол өнерлерінен, яғни қыш құмыраларға салынған спортшылардың бейнесінің ішінен кейінгі дамыған спорт түрлерін, сонымен қатар бокс яғни жұдырықтаса бейнеленеген споршылар да кездеседі. Тарих ғылымын зерттеуші мамандардың тағы бір жаңалықтарында бiздiң жыл санауымыздан 3 мың жыл бұрын салынған шiркеудiң қабырғаларынан бокс қолғабыныңда бейнеленген суретiн де тауып отыр. Бiр қызығы және ерекшелігі ол кезеңдерде кубок жеңiлген боксшыларға берiлген көрiнедi деп жазбалар бойынша бокс спортының өте ертеден бастау алғанымен қатар кейбір ерекшеліктерін де атап көрсетіп отыр [6] .

Салмақ қуу әдістерінің ең тиімдісі - ұзақ уақыт дене жұмысымен шұғылдану. Кез келген қысқа уақыттың ішінде салмақ қуудың әдісі спортшының жұмысқа қабілеттілігіне әсер етеді, сондықтан ең дұрысы салмақты бақылап отыру. Спортшы арнайы күнделік жүргізіп, оған өзінің субъективті күйін және жарыстың әртүрлі кезеңдеріндегі салмағын тіркеп отыруы қажет.

1. 2 Бокстағы дайындықтың жас ерекшеліктері

Тыңғылықты жалпы арнайы дайындық-әдіс пен тәсілді игерудің негізі болып табылады. Боксшының оларды қалай меңгергеніне байланысты, оның келешек спорт жұмысының нәтижесінде көрінеді [7] .

Жан-жақты дайындықтың құралдарын қолданудың негізгі мақсаттары - жалпы жан-жақта дайындау, бұлшық ет жүйесін бірқалыпты дамыту, тепе-теңдікті сақтау, жүрек жұмысын және демалысты жақсарту.

Әр түрлі жаттығуларды таңдағанда біз олардың боксты жаңа бастаушылар екенін, әсіресе, жастар екенін есімізден шығармауымыз керек. Сондықтан, олардың жас ерекшеліктерін, анатомиялық-физиологиялық, психологиялық ерекшеліктерін ескеру қажет. Кейбір жаттығулар бокстағы мамандықты дамытуға бағытталған. Сапта жүріп орындайтын жаттығуларды да игеру қажет [8] .

Жан-жақты дамытатын жаттығуларға жататын: жүріп, тұрып, отырып, жатып орындайтын, қолды, иықты, денені, аяқты, мойын еттерін дамытатын заттармен, заттарсыз орындайтын жаттығулар және де басқа спорттың түрлерімен де шұғылдану[9] .

Жалпы күшті дамыту үшін жылдамдықты, икемділікті, төзімділікті шыңдау үшін гимнастикалық аспаптарда, сырықта, арқанда өрмелеу, кермеден жаттығу жасау, жеңіл атлетикалық жаттығулар, биіктікке секіру, ядро итеру, лақтыру және жүгіру керек (қысқа қашықтыққа, әр түрлі биіктіктегi жерлерде жүгіру, спорт ойындары: футбол, баскетбол, қол добын ойнау) . Арнайы жан-жақты дайындық боксшының өзіне тиісті дайындығына арналған. Қазіргі уақытта боксшыларды дайындаудың көптеген әдістері игерілгені белгілі, дегенмен, аталған көп мәліметтерде, жарияланған әдебиеттер мен ғылыми-әдістемелік мақалаларда көп жағдайда белгілі дайындық деңгейлерінен өткен ересек спортшылар туралы көптап айтылады. Ал тәжірибелік көзқараспен сипаттап қарайтын болсақ, көптеген әдіс -тәсілдер, дайындық деңгейлерінің ерекшеліктері, соның ішіндегі негізгі қозғалыс сапаларының бірі күш-шапшаңдық сапасын жас кезеңдерден бастау тиімді әрі нәтижелі болмақ.

Дегенмен, қазіргі жағдайда, спорттық техниканы жақсарту мақсатында жас боксшылардағы күш-шапшаңдық сапаларын қалыптастыруға бағытталған жаттығу шаралары толық зерттелмеген немесе астарына мән беріле бермейтін мәселелердің бірі болып қалып отыр. Жекелей тоқаталатын болсақ, жекелеген техникалық әдістерді игеру барысындағы қол және аяқ бұлшықеттерінің бұлшықет аралық координацияларының көрсеткіштері мен денелік дайындығы арасындағы арнайы және жалпы ережелер критерийлері толық зерттелмеген болып отыр [10] .

Қаншама жылдан бергі спортшыларды, атап айтқанда боксшыларды тәрбиелеудегі қалыптасқан жалпы заңдылықтармен жүргізіліп келетіні жасырын емес. Заман талабының өзгеруіне қарай, адам ағзасындағы заңды процесстердің де қимыл қозғалыс белсенділігімен қатар, өмір сүру салты, ұстанымдары, тамақтануы, жекелей бейімделушілігі тағы да өзге факторларға байланысты екенін ұмытпағанымыз жөн. Осыған орай спорттық жаттығулар деңгейі мен тәртібі тұрғысынан қарайтын болсақ, жанжақтылық, біртіндеп қалыптасу, циклді бейімделу, жекелей ерекшеліктер бірқалыпты дамып келеді

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс