Жүзу спортының тарихы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 42 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР

АНЫҚТАМАЛАР, БЕЛГІЛЕУЛЕР, ҚЫСҚАРТУЛАР

КІРІСПЕ
5
1
ЖҮЗУ СПОРТЫНЫҢ АҒЗА ЖҮЙЕЛЕРІНЕ ӘСЕРІ МЕН ӘДІСТЕМЕЛІК МАҢЫЗЫ
8
1.1
Жүзу спортының жекелей физиологиялық ерекшеліктері және дене сапаларын дамыту мәселелері
8
1.2
Адам ағзасындағы омыртқа бағанасының құрылымына сипаттама
17
1.3
Қозғалысыс белсенділігі төмендігінің адам ағзасына әсері
24
1.4
Сколиоз ауруының туындау себептері
27
1.5
Спорттық сауықтыру жүзу түрінің маңызы
33
2
ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ МЕН ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ
36
2.1
Зерттеу әдістері
36
2.2
Зерттеудің ұйымдастырылуы
36

ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ МЕН ОЛАРДЫҢ САРАПТАМАСЫ

3
САУЫҚТЫРУ ЖҮЗУДІҢ ТІРЕК- ҚИМЫЛ АППАРАТЫНА ӘСЕРІ
44
3.1
Жүзудің ағза жүйелеріне тигізетін әсері

44

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

51

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ..
52

ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР

Аталмыш дипломдық жұмыс жазылуы барысында бірқатар мемлекеттік құжаттар негізге алынды.
МББС (ГОСТ) 7.32 - 2001. Ғылыми-зерттеу жұмыстары есебі. Рәсімделуінің құрылымы және тәртібі.
МББС (ГОСТ) 7.1 - 2003 .Библиографиялық жазба. Құрылымы мен құрылымна қойылатын жалпы талаптар.
Қазақстан Республикасының Білім туралы27 шілде 2007 жылғы № 319 - ІІІ 3ҚР (01.01.2017 ж.һзгерістермен және толықтырулармен) заңы.

АНЫҚТАМАЛАР

Сколиоз- омыртқа бағанасының иіндерінің оң немесе сол жаққа қисаюы;
Остеохондроз- омыртқа сүйекетірінң арасындағы тегеріштер(дисктер) анатаомиялық құрылымының өзгерісіне байланысты туындайтын патология:
Брасс- қол және аяқпен симметриялы есіп жүзудің түрі
Баттерфляй -- жүзудің ең қиын стилдерінің бірі

БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

ЖСЖ - жүрек соғу жиілігі;
АҚ - артериялық қан қысымы ;
СҚ - систолалық артериялық қысым;
ДҚ- диастолалық артериялық қысым;
ПАД- пульстік артериялық қысым;
МҚК- минуттық қан көлемі;
СК- систолалық қан көлемі;
с - секунд
м - метр

КІРІСПЕ

Жұмыстың көкейкескілігі. Ғылыми техникалық прогресстің қарқынды дамуы барысында күнделікті тіршілік әрекетімізде автоматтандырылған құрылғылардың көп болуы, жұмысымызды айтарлықтай жеңілдеткенімен, әлеуметтік аурулардың белең ала бастағаны да алаңдатушылық тудыруда. Қимыл қозғалыс белсенділігінің төмендеуі нәтижесінде ересек адамдарды айтпағанда мектеп жасындағы балалардың өзінде жиі ұшырасып отырған семіздік дерітінің туындауы өскелең ұрпақтың денсаулығының жақсы болуына күмән тудырады. Күнделікті арнайы спорт түрлерін таңдап ,белгілі бір дене жаттығуларын жасауға дағдылану өте жақсы, дегенмен таңертеңілік 15-20 минуттық сергіту жаттығуларының жүйелілігінің маңызы зор екенін білгенмен арнайы уақыт бөлуге асықпаймыз. Ғылыми зертеулер бойынша кез келген аурулардың басты себебі гиподинамия. Гиподинамия, яғни қозғалыс белсенділігінің төмен болуынан ағза жүйелерінің, әсересе қан-тамырлар жүйесінің қызметтік ерекшеліктерінің бұзылуына әкеп соғады [1].Тек қана қимыл қозғалыстың тапшылығынан ғана емес,ерекше ептілікті, икемділікті және жылдамдық секілді дене сапаларын қажет ететін спорт түрлерінің бірі күреспен айналысатын спортшылардың да тірек қимыл жүйесінің патологиясы омыртқа сколиозы кездесетіні, аталған патологияның туылғаннан емес, жүре пайда болатынын ескерсек, қалыпты отыру мен кеудені тік ұстап жүрудің өзінің омыртқа бағанасының көптеген патологиясының алдын алатыны ғылыми түрде анықталған.
Омыртқа бағанасының адам ағзасының тірек-қимыл жүйесінің негізгі құрамдас бөлігі бола отырып, бас миынан таралған жұлынның жүйке тармақтарымен ағзаның өзгеде мүшелерін жүйкелендіреді. Омыртқа бағанасының бөлімдерінің қандайда бір патологиясы сүйектердің, бұлшықеттердің және ішкі мүшелердің жұмысына айтарлықтай нұқсан келтіреді. Дене жаттығуларымен және спорттың белгілі бір түрімен айналысатын спортшыларда да омыртқа ауруларының бірқатары бар екені, оның себептернің уақытында ескерілмеуі барысында патологиялық күйдің асқынған кезінде барып емдік шарала жүзеге асырылып, олардың көпшілігі емшараның ұзақ уақытқа жүрізілуін талап ететіндіктен спорттық жаттығулардан белгілі бір уақытқа дейін қол үзе тұруға әкеп соғады [2].
Зерттеу нысаны:Жүзу спорт түрімен айналысатын спортшылар
Зерттеу пәні:
Жұмыстың мақсаты: Тірек-қимыл жүйесінің негізгі бөлімдерінің бірі омыртқа бағанасының құрылысы, қызметтері және омыртқаның әртүрлі себептермен қисаюынан туындайтын сколоиоз ауруының алдын ал мақсатында суда жүзу спортының сауықтыру тәсілдерінің маңызының жоғары екенін түсіндіру.
Жұмыстың міндеттері:
1. Суда жүзу спортының тарихынан бастап, жекелей ерекшеліктеріне және спорттың жүзу түрімен айналысатын спортшылардың физиологиялық ерекшеліктерімен таныстыру;
2. Омыртқа бағанасының анатомиялық ерекшеліктерімен толық таныстыру;
3. Сколиоз ауруының себептері мен олардың алдын алуға қойылатын талаптармен таныстырылды.
Жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы: Омыртқа бағанасының ауруларының ішіндегі өте жиі кездесетін патологияның бірі омыртқа бағанасының иіндерінен қисаюы немесе сколиоз ауруы туралы дене шынықтыру және спорттың белгілі бір түрлерімен айналысатын спортшылардың білуі өте маңызды. Сонымен қатар омыртқа бағанасының аталған патологиясы кезіндегі қолданылатын емдік жаттығулардың бірқатарын білу және үнемі жасап әдетке айналдыру тек қана омыртқаның қисаюының алдын алып қана қоймайды омыртқа аралық дистктердің созылғыштығын жақсартып,жұлын тармақтарының иннервациясының жақсаруында қамтамсыз етеді. Аталан патологиялардың алдын алу барысында жүзудің мағыздылығын түсіндіру.

1 ЖҮЗУ СПОРТЫНЫҢ АҒЗА ЖҮЙЕЛЕРІНЕ ӘСЕРІ МЕН ӘДІСТЕМЕЛІК МАҢЫЗЫ

1.1Жүзу спортының жекелей физиологиялық ерекшеліктері және дене сапаларын дамыту мәселелері

Жүзу циклді дене жаттығуларына жатады, бірақ арасында сырғи бұрылыстар жасаған кезде ациклді күштенулер орындалады. Әртүрлі қашықтықтарға жүзген кезде әртүрлі қуатты жұмыстар: 25-50м-қашықтыққа жүзгенде - максималды , 100, 200 және 400 м қашықтықтарға жүзгенде - субмаксималды; 1500 м қашықтыққа жүзгенде біркелкі қарқынды қуатты; 1500 м-ден ұзақ қашықтықтарға жүзгенде бірқалыпты қуатты болып орындалады. Жүзудің өзіндік физиологиялық ерекшеліктері бар, бұл сулы ортаның бірқатар қасиеттерімен байланысты:
1. Судың тығыздығы ауаның тығыздығымен салыстырғанда 600-700 есе жоғары, мұның өзі адамның қимыл-қозғалысына үлкен кедергі келтіреді; Егер ауаның кедергісін тек қана қатты жүгіргенде немесе жел тұрғанда сезілсе, судың кедергісі суға түсе салысымен бірден сезіледі. Бұлшық ет күшінің басым бөлігі денені суда ұстап тұруға емес, осы кедергіні жеңуге жұмсалады. Ал бұл кедергінің мөлшері судың тұтқырлығына, жүзу шапшаңдығына, адамның денсінің көлеміне байланысты болады. Денесінің ауқымы үлкен адамдар судың үлкен кедргісіне ұшырайды. Белсенді жүзу кезінде кері кедергі кролмен жүзу кезінде 1,5 есе, барсс кезінде екі есе көп болады.
2. Адамның денесі суға түскенде қанша суды ығыстырса, соншаға салмағы жеңілдейді. Мысалы, Архимед заңына орай денесі 80 кг адамның дене салмағы суға түскенде 1,5 кг шамасында болады.
3. Судың жылу өткізгіштігі ауамен салыстырғанда бес есе жоғары. +25 - +26оС суда адам ауадағыға қарағанда екі есе көп жылу жоғалтады. Сондықтан жүзуші тоңып қалмау үшін барлық уақытта қозғалыста болуы керек. Денесінің май қабаты қалыңдау адамдар судың төменгі температурасына төзімдірек келеді. Май қорлары көптеу болғандықтан стайерлердің жүзгіштігі спринтерлерге қарағанда жоғары. Мысалы, толықтау адам +220С суда өзін дұрыс сезінсе, арық адамға судың +320С температурасы дұрыс болып есептелінеді. Жүзу кезіндегі ағзадағы жылу өнімінің 95% бос күйіндегі жылу ретінде бөлінеді.
4.Суда адамның денесі көлденең күйде болады, бұл дененің мәжбүрлік күйі, мұндай күйде веноздық қанның қайтымы тездеп, жүректің жұмысы жеңілдейді.
5. Жүзуді үйренгенде жаңа қимыл бағдарлары қалыптасады. Адамның денесіне тығыз тірек емес, сулы ортаның тірегі әсер етеді. Сондықтан қимыл циклінің белгілі бір ретпен орындалуының маңызы үлкен[3].
Талдағыштар жүйесі.Суда адамның көру және есту талдағыштарының қызметі төмендейді. Суда заттың кескіні буалдырланып көрінеді. Мұның себебі судың жарық сәулесін сындыру коэффициенті адам көзінің қасаң қабығының сәулені сындыру коэффициентіне жақын болады. Арнайы көзілдірік кию арқылы көруді жеңілдетуге болады, бірақ бұл кезде көздің көру аймағы кішірейіп қалады. Дыбыстың шыққан орнын судың астында анықтау мүмкін емес, өйткені дыбыстың таралуы суда 1500 мсек болса, ауада 330 мсек. Осыған байланысты суда дыбыс жан-жақтан естілгендей болады. Олай болса суда бағдарлану тек қана көру арқылы жүзеге асады. Тепе-теңдік аппаратының қызметі суда біршама жеңілдейді, өйткені отолит сезім жасушаларының талшықтарына жер гравитациясындағыдай әсер етпейді. Суда жанасу және температуралық тері рецепторлары тітіркендіргіштердің әсеріне көп ұшырайды. Шынығу барысында осы әсерлерге бейімделу жүреді. Тікелей жүзудің орындалуы барысында проприорецепторлардың қызметі басымдау болады.
Тыныс алу жүйесі. Жүзу кезінде тыныс алу терең болады. Жоғары дәрежелі жүзгіш-стайерлерде оттегінің максималды қолданылуы (ОМҚ) 5,2 лмин, әйелдерде - 3,4 лмин. Салыстырмалы ОМҚ ерлерде орта есеппен - 69 млминкг, әйелдерде - 55 млминкг. Жүзгіштерде өкпенің тіршілік сыйымдылығы (ӨТС) біршама жоғары болады. Жоғары дәрежелі жүзгіш ерлерде ӨТС - 5-6,5 л болса, әйелдерде - 4-4,5 л, бұл көрсеткіш жүзумен шұғылданбайтындарға қарағанда 10-20% жоғары. Жүзгіштерде тыныс алу бұлшық еттерінің күші және өкпесінің сыйымдылығы жоғары келеді, өйткені тыныс алу жолдарындағы ауа ағымына кедергі артады. Суда тыныс алу көлемі негізінен резервті дем алу ауасы (РДАА) көлемі есебінен ұлғаяды, резервті дем шығару (РДША) мөлшері 1 л-ге дейін кемиді. Жүзу кезінде тыныс алу жиілігі, жүгірген кездегімен салыстырғанда төмендейді. Жүзу кезінде тыныс алу бұлшық еттерінің белсенділігі артады, өйткені, тыныс алу жолдарындағы ауа ағымына кедергі артады. Жүзген кезде тыныс алу кезеңінің уақыты қысқарып, тыныс шығару кезеңі ұзарады. Жүзу кезінде оттегінің маскималды қолданылуы, өкпенің желденуі, артериялық қанның оттегімен қанығу деңгейі оттегінің қолданылуына тәуелді болады. Жүзгіштерде максималды өкпе желденуі минутына - 118-159 лмин.
Қан және қан айналым жүйесі.ЖСЖ жүзу кезінде артады, ал судың температурасы төмендегенде кемиді. ЖСЖ жүзу кезінде орта есеппен ерлерде - 185 соғумин-қа (жүгірген кезде 200 соғумин), әйелдерде 190 соғумин-қа (жүгірген кезде 200 соғумин) артады. Қанның минуттық көлемі 25-35 л-ге жетеді. Систолалық қан көлемі жұмыс қарқыны артқан сайын көтеріліп, 120-150 мл-ге артады. Артериялық қан қысымы (АҚҚ) 10-20% жоғарылайды, бұл су қысымының жоғарылығынан және терінің төменгі температурасы әсерінен тамырлар тарылуы есебінен болады. Ал жоғары қан қысымы бұлшық еттердің қан тамырлары арқылы қанның жылжуын күшейтіп, бұлшық ет ұлпаларының қанмен қаматамасыз етілуін жақсартады.
Бұлшық ет жүйесінің ерекшеліктері. Суда адамның денесінің барлық негізгі бұлшық еттері жұмыс істейді. Мысалы, еркін жүзуде қол, йық белдеуіне көбірек жүктеме түссе, брасспен жүзгенде аяқ белдеуіне көбірек жүктеме түседі. Жүзу кезінде қол және бел бұлшық еттерінің маңызы зор болса, брасс кезінде аяқ бұлшық еттеріне жүктеме көп түседі. Ұзақ қашықтыққа жүзетін спортшыларда баяу бұлшық ет талшықтары көп болса, жүзгіш-спринтерлерде шапшаң бұлшық ет талшықтары денедегі барлық бұлшық еттердің 60-65% құрайды. Жүзгіштердің бұлшық еттерінде қылтамырлар саны көп болып келеді де, нәтижесінде бұлшық еттердің аэробты жұмыс қабілеттілігі (төзімділігі), ОМҚ артады[4].
Қуат жұмсалуы.Жүзу кезіндегі шапашңдық пен қуат жұмсалуы бірнеше механикалық факторларға байланысты. Атап айтсақ: денені суда көтеретін күш және суға батыратын күш мөлшерлеріне; судың денеге келтіретін қарсы кедергісіне; жүзу кезінде қалыптасатын, денені қозғалысқа келтіретін күшке тәуелді. Спринтерлік қашықтықта (100 м-ге) жүзгенде қуатпен қамтамасыз етілудің 80% анаэробты қуат көздері есбінен жүреді, олай болса анаэробты алмасу табалдырығы сүт қышқылының деңгейі 80 мг% болған деңгейде жүзеге асады. Ал 400, 800 м қашықтықтарда - аэробты жолмен қуатпен қамтамасыз етілу басым болады, ол жалпы қуат өнімінің 50% артады. Шыныққан жүзгіштер ағзасы қандағы сүт қышқылының деңгейін аса арттырмай, оттегін максималды қолданудың жоғарылауы есебінен жұмыс істеуге қабілетті болып келеді.
Жылу реттелуі. Тыныштық күйде тері температурасы судың температурасынан 1-2оС-ке жоғары болады, жүзу кезінде бұл айырмашылық 1оС-тен төмендейді. Судың жылу сыйымдылығы және жылу өткізгіштігі жоғары болғандықтан суда жылу көп жұмсалады. Жүзу кезінде ағзадағы бүкіл қуат өнімінің 95% жылуға айналады, яғни бос күйіндегі қуат түрінде бөлінеді. Жүзу жылудың ұлпалар арқылы өткізгіштігін ұлғайтады, денеден жылу көп бөлінеді, әсіресе салқын суда, сондықтан жылу бөліну жылу өндірілуінен артып кетеді. Салқын суда тері арқылы өтетін қан ағымы күшейіп, бұлшық еттердің қанмен қамтамасыз етілуі төмендейді. Судың температурасы оптимальді жүзу бассейндерінде және қысқа уақытта жүзгенде ағзаның жылу тепе-теңдігі бұзылмайды, себебі бұл кезде тері қан тамырларына жүректен шыққан қанның біршама аз бөлімі бағытталады.

1.2. Жүзу спортының тарихы

Жүзу, спорттық жүзу - спорт түрлерінің бірі.
Спорттық жүзу жарыстары еркін кроль, брасс, баттерфляй, шалқалап жүзу, тағы да басқа тәсілдерімен елу метрден мың бес жүз метр қашықтық аралығында өткізіледі. Сондай-ақ жүзудің қолданбалы, су астында жүзу, синхронды немесе көркемдік жүзу тағы да басқа түрлері кездеседі. Сонымен бірге жүзудің тұрмыстық, емдік немесе сауықтыру және ойын түрлері де бар.
Кез келген спорттағы секілді жүзу федерациясының да атқаратын қызметі мен аталған спортты дамытудағы маңызы зор. Жалпы, Халықаралық жүзу федерациясы 1908 жылы құрылған. 1991 жылы оның құрамына 128 ел кірді. Олимпиялық ойындар 1896 жылдан, дүниежүз. чемпионаттар 1973 жылдан, еуропалық чемпионаттар 1926 жылдан өткізіледі. Дене шынықтырудың бір түрі ретінде жүзумен адамдар ежелгі дәуірден бастап айналыса бастаған. Біздің жыл санауымыздың басында Римде суы жылытылатын елу де жиырма ,жүзде елу, метрлік үй ішіндегі бассейндер салынған. ХVI ғасырдың басында жүзу спорттық сипат алды. Алғашқы жарыс 1515 жылы Италияның Венеция қаласында өткізілді. КСРО-ның 1947 жылы Халықаралық жүзу федерациясына мүше болуы, 1952 жылдан бастап Олимпия ойындарына қатысуы жүзу спортының Кеңес Одағында, оның ішінде Қазақстанда да жедел дамуына ықпал етті[5].
Қазақстанда жүзу спортының дамуы Алматыда Дене тәрбиесі институтының өзіміз білім алып жатқан Қазақ спорт және туризм академиясы ашылуымен тікелей байланысты болды. Оның түлектері 1946 жылы Бүкілодақтық жоғары оқу орындары арасындағы жарысқа қатысты. 1947 жылы алғаш рет жүзуден республикалық біріншілік ұйымдастырылып (Тастақ тоғанында), оған Алматы, Атырау, Орал қалалары жүзгіштері қатысты. Сол жылы Қазақстан тұңғыш рет КСРО біріншілігінде бәсекеге түсті.Ал, 1948 жылы Алматыдағы Мәдениет және демалыс саябағында студенттердің күшімен жиырма жеті метрлік ашық бассейн жасалды, онда екінші республикалық біріншілік өтті. Ю.Кабин, В.Минаев, Б.Елқондиевтер бірнеше рет Қазақстанның чемпионы атанды. Құрамына қазақстандық Г.Николаев енген кеңес өкіметі кезіндегі жүзгіштері 1956 жылы Мельбрун қаласында өткен XVI - шы Олимпияда ойындарында төртте екі жүз метрлік эстафетада Кеңес Одағына алғашқы қола медальді әкелді. 1957 жылы Қарағандыда тұңғыш жабық бассейн іске қосылған болатын. Ал Тәуелсіз жылдарығ яғни 1992 жылы Қазақстан дербес қатысқан Барселонада өткен XXV-ші Олимпияда ойындарына жеті жүзгіш, ал 2000 жылы Сиднейде өткен XXV ІІ-Олимпиядаға сегіз жүзгіш қосылды. Олардың бәрі дерлік Азия құрлығының үздіктері аталды. Жүзу адам ағзасына тигізетін пайдалы әсері жағынан басқа спортқа қарағанда ерекше орын алады[6].
Жүзу дегеніміз судың бетімен немесе ішімен белгілі тереңдікте қолмен және аяқпен есу қимылдары арқылы адамның ілгері жылжуы. Жүзе білетін адам судағы неше түрлі кедергілерді жеңе алады,сонымен бірге жүзумен тұрақты түрде шұғылдану нәтижесінде спорттық жетістіктерге жете алады. Мысалы: суға секіру, су шаңғы спорты, есу желкен спорты және тағы да басқа мұндай спорт түрлерімен айналысу үшін алдымен жүзіп үйрену қажет. Суда жүзудіңәмбебап әдістеріне:
кроль - еркін жүзу (етпеттеп және шалқалап);
брасс;
баттерфляй.
Шомылу және жүзу дене мүшелерінің сыртқы температура өзгерістерінен, салқыннан пайда болатын ауруларға шалдықпай, төзімді болуын тәрбиелейді. Өзен-көлдерде жүзу болса, күннің шуағы мен таза ауа адам денесіне күшті әсерін тигізеді.Судың ішінде адам салмақсыз болатындықтан, денеге көп күш түспейді де омыртқа жотасы созылады, бұлшық ет талшықтары ұзарады. Соның әсерінен адам тұлғасы сымбаттанып, қимыл-қозғалысы еркін де әсем көрінеді.
Суда жүзудің пайдасы өте зор. Мысалы, ағзадағы барлық бұлшық етттер жұмыс жасап, жиырылып-созылады. Суда жүзіп үйренудің талаптары өте жоғары.Суда біресе аяқпен, біресе қолмен жүзе алмайсыз. Бәрі бір уақытта сіздің жүзуіңіз үшін қызмет етіп, қимылдауы тиіс. Әр бұлшық ет түрліше күш алады. Сол себепті, денеңіздің бұлшық еті өз формасына қарай қалыптасып, сымбаттылығыңыз арта түседі.Суда жүзу спортымен тұрақты түрде шұғылдану омыртқа ауруларының алдын алады. Қозғалыс дене мүшелерінің қызметін арттырып, омыртқа сүйектерінің жанындағы кішкентай бұлшық еттердің қозғалуын жақсарта отырып, омыртқа аралық дисктерге де әсерн тигізеді. Омыртқа бағанасына түскен ауырлықты тежейді. Сонымен қатар, остеохондроз ауруының алдын алып, дене бітіміңізді қалыпқа келтіреді[7,8].
Жүрек қан тамырларының жүйесі ретті жұмыс жасап, қан тамырлар қабырғаларының созылғыштығы жақсартады. Себебі, жүзу жүрек соғысына игі әсер етіп, қан айналымын жүйеге келтіреді.
Бұл спорт түрімен машықтанған адамның тыныс алу мүшесі де жақсы қызмет атқаратын болады. Әсіресе, көкірек қуысы кеңейіп, тынысы ашылады. Диафрагманың жиырылуы артып, тыныс жилігі қалыпты болады. Өкпе альвеолаларының қызметі жақсарып, өкпенің тіршілік сиымдылығы артады.
Дене температурасы қалыпты жағдайда болып, иммунитеттің тұрақты болы да суда жүзу спортымен жүйелі айналысуға да байланысты екенін арнайы мамандар болмаса көпшілігі біле бермейді[9].
Сонымен қатар, артық салмақтан арылуға көмектесетіні де бар. Көп қозғалыс пен энергияның жұмсалуының әсерінен ағзадағы калория мөлшері азая түседі.Сонымен қатар мамандар, суда жүзумен үнемі шұғылдану нәтижесінде жүйке жүйесінің тынышталуымен қатар, күйзелістердің де алдын алуға болатынын айтады. Суық су адам денесіндегі жағымсыз эмоция мен негативті көңіл-күйді шайып әкетеді. Бойға қуат беріп, сергітеді.
Жүзудің жекелей түрлеріне сипаттама беретін болсақ, мысалы:
Дельфин немесе Баттерфляй ағылшын тілінен аударғанда butterfly -- көбелек -- жүзудің техникалық жағынан ең қиындарының және шаршататын түрлерінің бірі болып табылады.
Дененің сол және оң жақ бөлігі бір уақытта симметриалық қозғалыс жасайтындықтан, қолдар жүзушінің денесін судың үстіне көтеретін кең және мықты есулер жасаса, аяқтары мен жамбасы толқын тәріздес қимыл жасап отыратын ішпен жүзу стилі. Баттерфляй -- жүзудің ең қиын стилдерінің бірі және жылдамдық жағынан крольден кейін екінші орынды алады.Аталған жүзу түрінің де өзіндік даму тарихы бар.
Алғашында жүзудің тек үш түрін сипаттайтын болған. Олар: еркін стиль немесе түр, брасс және арқамен жүзу. Баттерфляй брассты жетілдіру кезінде қалыптасқан. Қолдар судың бетінде зымырай бастады, сол себептен жүзгіштің қозғалысы жылдамдады. Кейін аяқтардың қозғалысын да көбірек қосылып, үйлесімді қимыл көрсетеді.
Жүзу ерекшелігі мен техникасына қарай да бірнеше ерекшеліктерімен ерекшеленеді.
Баттерфляйда жұмыс техника ерекше маңыздыроль атқарады. Ал жүзудің кроль түрі болса, шалқалай жүзу мен брасс секілді түрлеріне қарағанда баттерфляйда жақсы жылдамдықта және дене күшін де көп қажет етпей, жақсы нәтижеге қол жеткізу мүмкін емес. Көп адамдар бар қиындық бұл стильді үйренуде жатыр деп ойлайды. Жүзуді жағадан бастаушылар үшін басты қиындық екі қолын бір уақытта судың үстінде қайтару мен барлық денесін бастапқы қалыпқа келтіру, сонымен қатар бір уақыттағы деммен ұзақ жүзу болып табылады[10].

Аталған жүзу түріндегі жүзу техникасы қол мен аяқтың синхронды қозғалысынан тұрады. Мұндағы негізі рөлді дененің толқын тәріздес қозғалысы орындайды. Бастапқы позицияда жүзгіш суда қарнымен жатады, қолдары алға созылған, ал аяқтары артқа қарай созылған түрде болады.
Брасс (француз тілінде brasse, су ішінде кеудемен ұзыннан жатқан қалпында қол және аяқпен симметриялы есіп жүзудің түрі немесе әдісі екен. Ао кроль әдісі ағылшын тілінен тікелей аудармасы crawl -- еңбектеу, жер бауырлап еңбектеу деген түсінік бере отырып, дененің сол және оң бөліктері алма-кезек есу жасайтын етпеттей жүзу тәсілі. . Жүзудің ең жылдам тәсілі болып осы түрі табылады. Еркін қалыптағы жүзу жарыстарында жүзумен айналысатын спортышлардың көпшілігі крольді таңдайды, сондықтан еркін стиль немесе әдісі мен кроль іс жүзінде синонимге айналып кеткен десек те болады.Крольше жүзгенде жүзгіштің қолдары оның денесін бір қалыпта немесе бір иінде бойлай есе отырып, аяқтары да кезек-кезек көтіріліп түседі. Жүзгіштің беті су ішінде болады және есу кезінде дамыл-дамыл дем алып тұру үшін көтеріліп қайтадан бастапқы қалыпқа келеді[11,12].

1.2 Адам ағзасындағы омыртқа бағанасының құрылымына сипаттама

Адам ағзасының мүшелер, жүйелер құрылысы мен құрылымы күрделі болып келеді. Әр бөлімінің өзіндік ерекшелігі мен қызметіндегі айырмашылықтары болғанымен бір-бірімен тығыз байланысты. Ағзадағы жүйелер құрылымына назар арударып, зерттеу барысында тірек қимыл аппаратынан бастап зерттеген тиімді.
Тірек-қимыл мүшелер жүйесінің маңызына толығырақ тоқталар болсақ, тірек-қимыл жүйесіне қаңқа сүйектері мен мен бұлшықеттер жатады. Бірімен-бірі дәнекер ұлпалар (шеміршек пен сүйек) арқылы байланысқан сүйектерден қаңқа түзіледі. Қаңқа ағзаның тірегі болып есептелсе, бұлшықеттер қимыл-қозғалысты қамтамасыз етеді. Ғылыми әдебиеттреге шолу жасағанымызда адам ағзасындағы сүйектер санының 250 ден астам болатыныны таң қалдырды. Сүйектер құрылысы жағынан да өте күрделі болып келеді. Сүйектің өсуі сүйек қабығына тікелей байланысты. Сүйекке беріктік беретін зат оссеин деп аталады [13].
Тірек-қимыл жүйесі адамның тік жүру қалпын (пішінін) сақтайды (омыртқа жотасы мен жамбас белдеулері). Қаңқа мидан бастап, барлық ішкі мүшелерге корғаныш қызметін атқарады. Мысалы, ми бірімен-бірі берік байланысқан ми сауытын құрайтын сүйектердің ішінде жатады. Жүрек пен өкпені кеуде қуысы сүйектері қорғаса, құрсақ қуысындағы мүшелерді - жамбас белдеулері сүйектері корғайды. Қаңқаға бұлшықеттер бекінеді. Ағзаның қоршаған орта жағдайларына бейімделуінің бір белгісі - қимыл (қозғалу). Денені қозғалысқа келтіретін сүйектер мен бұлшықеттер. Кез келген қозғалыста (жүгіру, секіру) ағзаның барлық мүшелері сүйекті таяныш (тірек) етеді. Сүйек кемігінде қан жасушалары түзіледі. Сүйектің құрамында минералды тұздар мен микроэлементтер болатындықтан, минералды алмасуға қатысады [14].
Сүйектің құрылысына қарай ұзын сүйектер, қысқа сүйектер, аралас және тиек тәрізді,сонымен бірге жалпақ сүйектер деп ажыратамыз.
Ұзын сүйектерге: қол және аяқ сүйектерін жатқызамыз, қысқа сүйектерге алақан және саусақ сүйектерін, ал жалпақ сүйектерге жамбас және жауырын сүйектерін жатқызуға болады.
Омыртқа бағанасы бір-біріне жалғаса орналасқан 33-34 омыртқа сүйектерінен құралған. Орналасуына қарай мойын, кеуде, бел және сегізкөз бен құймышақ омыртқалары деп бөлінеді. Омыртқа сандары да әртүрлі. Мысалы, мойын омырқа бөлігінде 7 омыртқа болатын болса, кеуде омыртқалары 12 омыртқадан, бел омыртқаларының саны 5 болса, сегізкөз омыртқалары да 5 омыртқа жиынтығынан, ал соңғы бөлімі құймышақ омыртқасы болса, 4-5 омыртқадан тұрады. Омыртқаның құрылысы - әр омыртқаның денесі мен доғасы болады. Омыртқа доғасының көптеген (бір арқа, екі бүйір, екі үстіңгі және екі астыңғы буындық) қанаттары бар. Омыртқа доғасы иіліп, денемен тұтасқан. Омыртқалардың дәл ортасындағы кең қуыста жұлын орналасады [15,16].

1 сурет - Омыртқа бағанасының құрылысы

Құрылымы мен қызметі жағынан бірдей болғанымен омыртқа сүйектерінің бірқатар ерекшеліктері де бар. Мысалы, мойын омыртқаларының біріншісі атлас,екінші мойын омыртқасын атлант деп атайды (сурет 2). Сыртқы құрылысы жағынан денесі жіңішке, омыртқалық тесіктері кеңдеу болып келеді.

2 сурет - Мойын омыртқалары

Кеуде омыртқалары саны 12 болатынын жоғары да айтып кеттік. Құрылысы жағынан күрделі сүйектердің бірі болып келеді (сурет 3). Негізгі ерекшеліктерінің бірі омыртқаның көлденең өсінділерінде 12 жұп қабырға бекитін буын ойықтары болады. Арқалық өсіндісі ұзындау, келесі омыртқамен бірге байланысатын омыртқа денесі жалпақ тау құрылымды болып келеді [ 17].

3 сурет- Кеуде омыртқалары

Сүйек жүйесінің бөлімдері оның ішінде омыртқа бағанасының қызметінің ерекшелігі ми сауытынан басталатын жұлынды қоршап, сыртқы соққылардан, өзгеде факторлардан қорғап, қызметін жалғастыруға қамтамасыз етеді. Осы омыртқа бағанасының негізгі бөлімдерінің бірі бел омыртқалары (сурет 4). Олардың да өзіндік ерекшеліктері бар. Мысалы, өзге омыртқалар құрылысымен салыстырғанда бел омыртқаларының денесі жуандау болып келеді. Бұл адам денесіндегі барлық салмақтың бел омыртқа түсетінінде көрсетеді. Көлденең және арқалық өсінділерінің қысқалау әрі жуандау екенін де аңғару қиын емес. Сонымен қатар жұлын өтетін омыртқа тесігінің омыртқа бағанасының төмендеу тұсына қарай тарыла бастағананы көреміз [18,19].

4 сурет- Бел омыртқаларының құрылысының бейнесі

Омыртқа бағанасының құрылысының сипатына сәйкес, келесі бір бөлігі сегізкөз омыртқалары (сурет 5). Сыртқы сипатына көз салар болсақ, бірнеше омыртқаның байланысқанынан құралғанын көруге болады. Сегізкөз омыртқалары 12-14 жасқа дейінгі балаларда жекелей бес омыртқалардан құралып, аталған жас кезеңдерінен соң бірігіп біртұтас омыртқаны құрайды. Омыртқалық тесіктері омыртқаның ұшына қарай тарыла түседі. Жамбас сүйектерінің буын беттерімен байланысатын буын ойықтары және 5-ші бел омыртқамен байланысатын буын беті көзге анық көрінеді. Сегізкөз омыртқалары бірімен-бірі қозғалмастай тұтасып кеткен. Пішіні үшбұрышты, ішке қараған беті сөл иіліңкіреп, ойықтау болып келеді. Ойыс жағынан сегізкөз омыртқаларының тұтасып кеткен іздері 4 көлденең бұдыр сызық болып анық көрініп тұрады. Сегізкөз омыртқаларының 4 жұп тесіктерінен жұлын жүйкелерінің тарамдалған ұштары шығады [20].

5 сурет- Сегізкөз омыртқалары

Омыртқа бағанысының соңғы бөлігін құймышақ омыртқалары құрайды. Құймышақ омыртқаларының жалпы саны төрт-бес омыртқадан тұрады. Омыртқаның сегізкөз омыртқасының буын бетімен байланысатын буын беті, бірінші көлденең өсіндлері айқын байқалады. Құрылысының ерекшелігі бірінші құймышақ омыртқасының жақсы жетілгендігімен ерекшеленеді.

6 сурет- Құймышақ омыртқалары

Кез келген сүйек аралық байланысты зерттейтін ғылым остеосиндесмология деп аталады. Және сүйектер байланысуының бірнеше түрін ажыратамыз. Жалпы сүйек байланысуын үлкен үш топқа бөліп қарастырады. Олар: қозғалыссыз байланыс, қозғалмалы байланыс және жартылай қозғалмалы байланыс деген топтарға бөлінеді. Омыртқа бағанасының омыртқаларының өзара байланысын жартылай қозғалмалы байланысқа жатады. Омыртқаның бір-бірімен байланысуы омыртқа аралық диск (тегеріш) арқылы жүзеге асады. Омыртқа иіндерінің ерекшеліктеріның де ғылыми негізі бар. Омыртқа иіндерінің түзілуі нәресте кездердегі мойын, кеуде және бел иіндерінің қалыптасуына сай жүреді (сурет 7). Сәбидің мойын омыртқасын толығымен игеріп ұстауының кезеңдері мойын иінінің қалыптасуына, отырған кездегі кеудесін толық көтеріп отыруы кезінде кеуде иіні, ал еңбектеп, жүруі нәтижесінде қалыптасатын тұрақты иіндері омыртқаның байланысына, ішкі мүшелермен қатынасына тікелей байланысты [21].
.

7 сурет - Омыртқа иіндерінің қалыптасуы

Омыртқаның аталған иіндерін, кей жағдайда омыртқа бағанысының сонымен бірге, жалпы сүйек жүйесінің құрылысы мен қызметін білмейтін адамдар үшін патологиялық үрдіс сияқты көрінуі мүмкін. Омыртқаның табиғи иіндері анатомиялы термин бойынша, мойын - бел лордозы, кеуде - сегізкөз кифозы деп аталады. Аталған иіндердің оңға қарай немесе солға қарай қатты ығысуы патология, яғни ауру күй болып есептеледі. Бұл жағдай әсіресе, мектеп оқушылардағы сколиз ауруының туындауы кезінде анық байқалады (сурет 8). Суреттегі бейнеленген патологиялық үрдіс, кеуде сколиозының оң және сол жаққа қарай ығысуы көрсетілген.
Омыртқа бағанасының құрылысына сыртқы факторлардың әсерінен, сонымен бірге тамақатану сипатының өзгеруіне де байланысты сүйек құрамының бұзылуынан және де өмір сүру дағдыларының өзгеруіне байланысты (мысалы гиподинамия салдары) көптеген аурулардың туындауына себепкер болады [22,23]
Адам денсаулығының төмендеуіне әкелетін күрделі патологиялық жағдайдың бірі остеохондроз ауруы. Аталған дерттің омыртқа бағанасындағы зақымдау деңгейіне байланысты көптеген түрлерге бөлінетіні, емдеу деңгейінің консервативті яғни медикаментозды жүргізілуі, арнайы режим сақтау ережелері тағы басқа мәселелері бүгінгі таңда жиі кездесетін әлеуметтік ауруларға айналып отырғанын көрсетеді.

1.3 Қозғалысыс белсенділігі төмендігінің адам ағзасына әсері

Қимыл аздығының ретiнде дербес дәрiгерлiк мәселесi кешелi-бүгiн пайда болды. Көп дәрiгерлер оны ғасырдың ауруы деп санайды. Өркениеттiң ауруы өз кезегiнде, тығыз ұсақтайтын қандағы майларының толық емес ыдырауы шақырады.Физикалық белсендiлiк тiршiлiк денсаулықтың сақтауы үшiн қажеттi. Спортпен мiндеттi түрде шұғылдану керек. Аптаға рет буға тренажер залы немесе бассейнге баруы өмiрге ерiгiн бұлшық еттерге қайтаруға көмектеседі, көңiл және сергектiктi жақсы бередi.Ежелден бері физикалық белсенділік мықты және төзімді адамды қалыптастыруына, ал қимылдың аздығы жұмыс істеудің төмендігіне, ауру мен сырқаттарға әкелетіне белгілі. Оның бәрі зат алмасудың бұзылуынан болады. Органикалық заттардың ыдырау белсенділігі мен тотығуына байланысты энергетикалық алмасудың төмендеуі биосинтездің бұзылуына әкеледі, сонымен қоса ағзада кальцийлік алмасудың өзгеруіне әкеледі. Осының салдарынан сүйектерде күрделі өзгерістер байқалады. Ең алдымен, олар кальцийді жоғалта бастайды. Бұл сүйекті борпылдақ және кемірек берік етеді [24,25].
Кальций қанға түскен кезде қан жүретін қан тамырларының қабырғаларында шөгіп отырады, олар склерозирленеді, яғни кальцийді сіңіріп, иілгіштігін жоғалтада және сыңғақ болады. Қанның мүмкіндігі қоюлануы күрт өседі. Қан тамырларында қан ұйынан түйіндер (тромбтар) пайда болу қауіпі бар. Кальцийдің қан құрамында мөлшерден тыс болуы бүйректе тас пайда болуына әкеліп соқтыруы мүмкін. Бұлшық еттiк жүктеменiң жоқтығы қаңқалы және шын көңiлiменiмен бұлшық еттерде терiс бiлiнген энергетикалық айырбастың қарқыны төмендетедi. Бұдан басқа, жұмыс iстейтiн бұлшық ет жүретiн жүйке түрткiлерiнiң аз саны жүйке жүйесiнiң дағдылар бұрын алған тонустары төмендетедi, жаңа құрастырмайды. Бұның барлығы денсаулыққа кері әсерін тигізеді. Сонымен бiрге келесi ескеру керек. Отыру қалпында өткен өмiр шемiршек бiртiндеп икемдiлiктен кемдердi болып қалыптасатынын иiлгiштiк жоғалтатынына алып келедi [26].
Сонымен қимыл қозғалыстың белсенділігі төмендеуі ағза жүйелерінің және жекелеген мүшелерінің қызметінің төмендеуіне әсер етеді. Күнделікті арнайы спорт түрімен айналысуға мүмкіндік болмағанның өзінде қарапайым дене жаттығуларын ретті түрде жасауға дағдылану ағза жұмысының ретті, белсенді жұмыс жасалуына жағдай жасайды.
Күнделікті таңертеңгілік жатығулар ғана пайдалы деп айту ғылыми түсінікке қайшылық әкелуі мүмкін. Себебі гимнастикалық жаттығулардың түрлері сан алуан және олардың әртүрлі буын аурулары мен жарақаттардан соң қолданылуы медициналық тұрғыдан қолдау алынған. Емдік дене шынықтыру немесе емдік гимнастикалық жаттығулар қолданылуы, бөлімдері арнайы тармақтарға бөлінетіні секілді даму тарихы да бірқатар мәліметтермен толықтырылған [27,28].
Емдік дене шыныктыру,емдеу және қалыпқа келтіру мақсатындағы сақтандыру денешынықтыруының құралдар кешенін пайдалану жолымен емдеу әдісі ретінде ауруханалар, емханалар, шипажайлар, жүйесінде кеңінен қолданылады. Емдік дене шынықтыру жаттығуларын оташылдық, дәрі-дәрмекпен емдеу секілді негізгі әдістердің қосымша емдеу шаралары есебінде қарас- тыру керек, ол медициналық қалыпқа келтіру әдістерінің бәрі болып табылады. Емдік дене шынықтырудың негізгі құралдары - практикалық медицинада бұрыннан белгілі дене жаттығулары. Яғни, б.д.д. ертедегі Қытай медицинасында тыныс алу жаттығуларына басты назар аударылған медициналык гимнастикалық жаттығулар қолданылған ғылымда зерттелген. . Ежелгі Грекияда Гиппократ жаттығуларды олардың сауықтыру және қалыпқа келтіру маңызын атап көрсете отырып физиологиялық процестерді жеделдетудің қүралы деп есептеді. Римдік дәрігер Гален семіргенде, жалпы әлсіздікте, буындардың қозғалысы бұзылғанда спорттың белгілі бір түрлерімен шұғылдануды және гимнастиканы ұсынды. "Дәрігерлік ғылымның қағидаларында" Ибн Сина денсаулықты сақтау үшін дене жаттығуларымен шүғылданудың маңыздылығын атап көрсетті. Меркурали өзінің "Гимнастикалық өнер" ғақлиясында емдеу гимнастикасы саласындағы ежелгі және орта гасырлық авторлардың зерттеулерін талдап, жинақтады. ТИССО "Медициналық және хирургиялық гимнастика" деген кітабында дене жаттыгуларына үлкен маңыз беріп, "Қозгалыс әртүрлі дәрмектің орнын жиі алмастыра алады, бірақ бірде-бір дәрі қозғалысты алмастыра алмайды" деген қағиданы ұсынды. Түрліше аурулар мен жарақаттарда емдік дене тәрбиесінің әдістерін қолданудың тиімділігі, ол адамның физиологиясы үшін табиғи және ең қолайлы болатындығымен түсіндіріледі [29,30].

2.4 Сколиоз ауруының туындау себептері

Тірек- қимыл жүйесінің негізгі бөлгін құрайтын омыртқа бағанасының сырқаты ағза жүйелерінің басқа да бөліктеріне тікелей әсер етеді. Омыртқа бағанасының ауруларының бірі сколиоз- омыртқа бөлімдерінің оң жаққа немесе сол жаққа қисаюы. Омыртқа бөлімдерінің деформациялық қисаюынан кеуде және құрсақ бөлімдеріндегі ішкі мүшелердің де құрылымы мен қызметінің бұзылуы туындайды. Тұлға қаңқасының аталған патологиясын емдеудің түрлерін дәрігерлер мен вертебролог үлкен екі топқа бөліп қарастырды. Емдеудің түрлеріне бірін ота жасау арқылы болса бірін консервативті түрде емдеуді ұсынады. Көп жағдайда консервативті емдеу 90 % жағдайда тиімді әсер береді екен. Егерде ауру консервативті емге жазылмаған жағдайда ғана хирургиялық ем түрі қолданылады екен [31,32].
Адам ағзасының тұлға бөлігі дененің дұрыс дамуын сипаттайтын бірден бір көрсеткіш болп табылады. Вертебрологияда тұлға сипатының мынандай түрлерін ажыратады. Тұлға сипатына қарай қалыпты , яғни омыртқа бағанасының сәбидің алғашқы мойын иінінің қалыптасуы, кеуде және бел бөлімдеріндегі қалыптасуынан туындайтын омыртқаның құрылымына сай иіндерінің дұрыс орналасуы. (сурет 9).
Адам ағзасының тұлға бөліктерінің сыртқы сипатына қарай адамның тұлғалық сипатын беруге болады. Оларды төмедегідей ажыратады. Қалыпты тұлға қол- аяқ сүйектерінің тік тұрған күйінде түзу орналасыумен қатар, омыртқа бағанасының табиғи иіндерінің қалыпты орналасуы, омыртқа бөлімерінің сыртқы патологиялық өзгеріссіз болған күйінің сипатын айтуға болады [25].
Тұлғаның күрдіс жоталы сипатындағы дене дамуының қалыптасуы да кездеседі. Аталған тұлға сипатына жататындар мойын омыртқасы тұсынан алдыға еңкіш сипатта қалыптасады. Көп жағдайда омыртқа бағанасының құрылымыдық өзгерістерінің патологиялық тұрғыдан қалыптасуына байланысты.
Тұлғаның тағы бір құрылымындағы кезедесетін ерекшелік ол лордотикалық түрі. Аталған сипатқа жататын адамның омыртқа бағанасының иіндеріне соматоскопиялық сипат беретін болсақ, омыртқаныңкеуде иініндегі патологиялық бұзылыстардан ішке қарай иілгенін көруге болады.

8 сурет- Тұлғаның сипаттары: а - қалыпты; б - күрдіс; в - лордотикалық ; г - кифотикалық; д - тік немесе жалпақ тұлға сипаты

Қазіргі уақытта сколиозды емдеудің көптеген әдістері анықталып отыр. Мысалға алар болсақ, емдік гимнастика, емдік дене шынықтыру, массаж, корсет кию, физиолтерапия,инемен емдеу т .б. Сколиозды емдеу үшін қолданылатын массаж өзгеде емдермен толыққанды қамтамасыз етіліп отырады. Массаждың ағзаға әсері өте жоғары. Массаждың жасалу техникасы дұрыс әрі жүйелі жасалған жағдайда бұлшықеттердің тонусы жақсарып, қан айналымның белсенділіг артады. Сонымен қатар зат алмасу да жақсарып, ағзаның жалпы қалпына келу үдерістері жақсара бастайды [33,34].

1кесте- Сколиоз ауруын емдеудің тәсілдерінің салыстырмалы ерекшелікері
Медициналық тәсілдер
Дәстүрлі тәсілдер
1. Балалардағы ерте кезден басталатын сколиозды хирургиялық тәсілдермен емдеу баланың ағзасының қарқынды дамуы кезеңінің соңында емес бастапқы кездерінде жүргізілуі тиіс
1.Балалардағы сколиозды емдеу өсу-даму барысы аяқталған соң 15-17 жаста жүргізілуі керек.

2. Хирургиялық ота кезінде қисаюды түзеуге кеергі келтіреді деген жағдайда ғана болмаса омыртқа бағанасының бірде бір бөлшегі алынып тасталмауы немесе жарақаттанбауы тиіс
2.Омыртқа ны түзету үшін бөлімдерінің алынып тасталуы, дисктің алматырылуы, диск аралық бйламдардың алматыылуы,қабырға т.б. бөлшектернің алматырлуына тиым салынады, себебі омыртқа күрделі жарақаттанады.
3. Хирургиялық отаның басты мақсаты омыртқаның және кеуде қуысының қисаюын барынша түзеу,себебі омыртқаның басты қызметі батырық ретінде қызмет атқарады. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.