Әлеуметтік желілерге талдау жасау
Түйіндеме
Дипломдық жұмыс 80 беттен, 25 суреттен, 8 кестеден, 21 пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және 5 қосымшадан тұрады.
Кілтті сөздер: ӘЛЕУМЕТТІК ЖЕЛІЛЕР, ТАЛДАУ, ЖЕЛІ МОДЕЛІ, АҚПАРАТТЫ ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫ ТҮРДЕ ТАЛДАУ, ОРТАЛЫҚ. ӘЛЕУМЕТТІК ЖЕЛІ, ЖЕЛІ ГРАФЫ
Зерттеу нысаны: әлеуметтік желілерге талдау, болжам жасауға және басқаруға арналған ақпараттық жүйе құру мүмкіндіктері.
Жұмыс мақсаты: әлеуметтік желілердің дамуы мен талдауына қатысты туындайтын мәселелерге арналған теориялық және қолданбалы зерттеулерге шолу жасалған.
Зерттеу әдістері: графтар әдісі, стохатикалық модельдер, желілер эволюциясы, графтарды визуализациялау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
Қазіргі кезде танымал кейбір әлеуметтік желілерге қысқаша сипаттама берілген және оларды талдауға арналған қызықты бірқатар бағдарламалар сипатталады.
Қолдану аясы: Мемелекеттік басқару органдары және жергілікті өзін-өзі басқару органдары; Экономика секторының мемелекеттік және жекеменшік кәсіпорындары.
Зерттеу объектісі бойынша келешекке жасалатын жұмыстарға болжам: әлеуметтік желілерді зерттеудің болашақта даму бағыттары көрсетілген, атап айтқанда: әлеуметтік желілердің интегралдық теориясын ойлап табу, әлеуметтік желідегі мәтіндік ақпаратты желі мазмұнына елеулі түрде бейімдеу.
Жұмыста әлеуметтік желілердің дамуы мен талдауына қатысты туындайтын мәселелерге арналған теориялық және қолданбалы зерттеулерге шолу жасалған.
Кіріспе
Әлеуметтік желілер қазіргі таңдағы ең көп қолданысқа ие интернет ресурстарының бірі болып табылады. comScore зерттеу компаниясының мәліметтері бойынша әлемнің Интернет қолданушыларының 85% әлеуметтік желіліерді пайдаланады. Ғалымдардың бірқатарының пікірі бойынша 21 ғасырдың білім парадигмасы үш ірі фундаменталды проблемадан тұрады: үзіліссіздік, көпшілік және сапа. Дәл осы технологиялық инновациялар көпшілік және үзіліссіз білімді жаңаша ұйымдастыруға мүмкіндік берді. Осы бағытта ерекше ғылыми маңыздылықты профессионалды үзіліссіз дайындықөзіндік дайындық атқарады, ол өз кезегінде ақпараттық мәдениеттің өзіндік сана-сезімі мен өзіндік қалыптасуының дамуының жаңа сатысымен қамтамасыз етеді.
Ғалымдар мен педагогтар компьютерлік оқыту технологиясын тұрғызудың ғылыми-негізделген және тиімді механизмдерін жасауда алғашқы қадамға енді барған болса да, ақпараттық қызметтер нарығында билікке жету үшін бәсеке толыққанды жүруде. Осы бағытта оқытуды қолдайтын жаңа функцияларды іске асыру бойынша сұрақтар қарастырылуда, үзіліссіз түрде жаңа әлеуметтік сервистер енгізілуде, қашықтықтан оқыту мазмұнының психологиялық қамтамасының үлгілері жасалуда, ИКТ негізінде оқытудың конвергенциясы жүргізілуде.
Әлеуметтік желілер қоғамдық құбылыс ретінде ертеректе пайда болған. Соңғы онжылдықта әлеуметтік желілер барлығымыздың күнделікті өмірімізге айтарлықтай сіңісіп кетті, тіпті айырылмас бір бөлігіне айналды. Қазіргі кезде барлығының белгілі бір әлеуметтік желіде өз парақшасы бар; ең танымал әлеуметтік желілер (Facebook - 955 миллион пайдаланушысы бар, Вконтакте - 140 миллион пайдаланушысы бар) қазіргі кезде өз пайдаланушыларына бір бірімен араласу, жаңалықтармен бөлісу, қызықтыратын бағыттағы қауымдастықтарға қосылу, музыка тындау және видео қарау, сілтемелермен бөлісу сияқты және т.б. мүмкіндіктермен қамтамасыз етуде.
Жалпылай алғанда онлайндық желілерде қазіргі кезде орын алған жағдайды мынадай тезистермен сипаттауға болады:
* әлеуметтік желі пайдаланушыларының арасындағы өзара іс-әрекеттер саны мен қарқыны өте үлкен жылдамдықпен артуда;
* пайдаланушылар желіде өздерінен соң көптеген ақпараттық іздер қалдыруда (бұл іздер айқын емес болуы мүмкін);
* талқылау қарқындылығының артуы стихиялық (беймәлім түрде) сипат алуы мүмкін немесе белгілі бір мәселе бойынша жүреді;
* бәсекелестік нарығында пайдаланушылар арасындағы қарым-қатынасты қолдаудың әдістемелік және ақпараттық жүйелерге негізделген құрылғылары жетілдірілуде (краудсорсинг, эксперттік желілер, виртуалдық ынтымақтастық, интеллектуалдық технологиялар).
Әлеуметтік желілермен белсенді және бейтарап жұмыстарды ақпараттық-аналитикалық қолдаудың негізгі міндеттеріне (1-cурет):
* әлеуметтік желілер мониторингі және талдау (әлеуметтік желілерде болып жатқан үдерістерді түсіну үшін);
* болжам жасау және басқару (әлеуметтік желілерді қажетті күйге келтіру үшін).
1-cурет. Әлеуметтік желі талдау, болжамдау және басқару объектісі ретінде
Мониторинг сатысына бірінші реттік ақпараттарды алу және оларды құрылымдастыру жатады. Пайдаланушылар арасындағы хабарлама мәтіндері, сыртқы ресурстарға сілтемелер жинақталады. Жүйенің мүмкіндіктері жүйеде қолданылатын ақпараттың молшылығы және оларды өңдеу тәртібімен анықталады. Нақты уақыт тәртібінде мониторинг жасайтын жүйелерді жасап шығару, ретроспективті мәлімет жинау әдісін қолданатын жүйелермен салыстырғанда қиынырақ.
Талдау сатысында бірінші реттік мәліметтер бірнеше сатыдан тұратын өңдеуден өтеді. Біріншіден, пайдаланушы А қанша хабарлама жазды? деген сияқты жай ғана сандық сұрақтарға жауап алуға мүмкіндік беретін негізгі көрсеткіштерді есептеу болады. Содан соң мәліметтердегі құрылымдық және статистикалық заңдылықтарды анықтау, зерттелініп отырған желінің табиғатын түсінуге мүмкіндік береді. Тәжірибе жағынан біржақты салаларда орын алатын заңдылықтарды анықтайтын бағдарламалар көп қызығушылық тудырады.
Әлеуметтік желілерді талдау желі пайдаланушыларының арасындағы арақатынасты, олардың бет алысын, қауымдастықтастыруды, желіліердегі ақпараттық ағымдарды модельдеу үшін қолданылады. Әлбетте, мәліметтерді және адамдардың мінез-құлқын осындай форматтағы қарым-қатынас кезінде зерттеу анағұрлым тезірек және ыңғайлы. Сондықтан әлеуметтік желілерді зерттеу саласы қазіргі заман ғалымдары үшін үлкен қызығушылық тудыруда.
Болжам жасау ақпараттық үдерістің математикалық моделін анықтағаннан соң мүмкін болады. Ол үшін статистикалық модельдер және графтар арқылы сипатталатын динамикалық модельдер (эпидемиялардың таралуы, каскадты мінез-құлық) қолданылады.
Басқару дегеніміз - әлеуметтік желілерді қажетті күйге жеткізу үшін мақсатқа бағытталған түрде ықпал ету. Пайдаланушыға жұмсақ сапалы ұсыныс жасау және қатты сандық баға беру арқылы әсер етуге болады. Сапалық ұсыныстар басқарушы үдерістердің ресми түрлерін қажет етеді. Авторлар ондай мүмкіндікке ие жүйелерді біле бермейді. Талдау, болжам жасау және басқарудың мақсаттары әр жағдайда әр түрлі болуы мүмкін, біріншіден, ол мәселе кімге қатысты, яғни жүйенің негізгі, түпкілікті пайдаланушысы кім болып табылатындығына байланысты. Әлеуметтік желілерге талдау, болжау және басқаруға қызығушылық тудыратын пайдаланушыларды келесідей түрге бөліп қарастыруға болады:
Мемелекеттік басқару органдары және жергілікті өзін-өзі басқару органдары;
Экономика секторының мемелекеттік және жекеменшік кәсіпорындары, соның ішінде:
* Сауда-саттық ұйымдары (бірінші орында, брендтер);
* Зерттеу ұйымдары;
* Бұқаралық ақпарат құралдары.
* Қоғам мүшелері;
* Политикалық партиялар;
* Жекелеген физикалық тұлғалар.
2-cурет. Басқарушы субъектілер мен олардың арасындағы байланыс
Қазіргі уақытта, статистика бойынша, сауда-саттық ұйымдарына арналған әлеуметтік желелерді талдау жақсы дамыған. Дегенмен, түпкілікті пайдаланушыларды ескермесе, әлеуметтік желелерді төмендегідей қауымдастықтастыруға болады:
Әлеуметтік желелерді талдаудың сатылары. Жүйелер әлеуметтік желелерге жай ғана мониторинг, талдау жасау, әлеуметтік желі үдерістеріне болжам жасау және оларды басқару мүмкіндіктеріне ие.
Әлеуметтік желелердің модельдері. Жүйелерде әр түрлі әлеуметтік желі модельдері іске асырылуы мүмкін: желі құрылымының модельдері (кездейсоқ графтар моделі, масштабсыз желілер модельдері) [8, 4], ақпаратты тарату модельдері (марк модельдері, соңы бар автоматтар, инновациялар диффузися моделі, таралу модельдері) және т.б. [2]. Тәжірибе кезінде жүйелер математикалық модельдерге сирек негізделеді немесе оларды қолданғандығы жөнінде ешқандай ақпарат бермейді.
Мәліметтерді талдау модельдері. Әлеуметтік желілерді талдау жүйелерінде қолданылатын негізгі әдістердің класстарына мыналарды жатқызуға болады: статистикалық әдістер және графтарды талдау әдістері. Жүйелерді жіктеу үшін сонымен қатар семантикалық талдауды және мәтіндердің үндестігін талдау әдістерін атап кеткен дұрыс (жүйенің зерттелініп отырған әлеуметтік желіде қолданыалтын тілді қолдайтындығына назар аудару қажет).
Әлеуметтік желілерді талдау объектілері. Жүйе келесі объектілерді талдауға назар аударуы мүмкін: желіні толығымен (кейбір біріккен ғаламдық желілердің көмегімен); желі ішіндегі желілер және қауымдастықтар; жекелеген пайдаланушылар (актор-бағытталған жергілікті көрсеткіштердің көмегімен); ақпараттық хабарламалар (кейбір ақпараттық объектілердің ескерілуі); пікірлер (кейбір ақпараттық объектілерге қатысты хабарламалардың үндестігіне байланысты); сыртқы түйіндер (немесе ғаламтордағы ақпараттық ресурстар);
Деректерді талдау тәртібі. Мұндай жүйелер мәліметтерді талдау мүмкіндігімен қамтамасыз етпейді (қол жетімді емес) немесе ретроспективті деректерді және нақты уақыт тәртібіндегі деректерді талдау мүмкіндігін ұсынады.
Деректерді жинау тәртібі. Мұндай жүйелер мәліметтерді талдау мүмкіндігімен қамтамасыз етпейді (қол жетімді емес) немесе ретроспективті деректерді жәненемесе нақты уақыт тәртібіндегі деректерді талдау талдау мүмкіндігін ұсынады. Жүйе барлық көлемдегі мәліметтерді жинақтай алады немесе белгілі бір тақырыпқа қатысты мәліметтерді жинақтайды.
Мәліметтер көзін қамту. Классикалық онлайн әлеуметтік желілерден (Facebook, ВКонтакте), блок Gov (LiveJournal), микроблог (Twitter), т.б. фото желі, графиктер және бейне (YouTube, Flickr), форумдар деректерін жинауға және талдауға мүмкін береді.
Өңделетін деректердің көлемі. Бұл жүйелер модельді көлемдегі мәліметтерге немесе өнеркәсіптік көлемдегі мәліметтерге есептелініп жасалынады (BigData бағдарламалық қамтамасыз етуі [7]).
Келесіде онлайн әлеуметтік желілер жоғарыда аты аталған түпкі пайдаланушылардың нақты түрлеріне бағытталып талданады және негіздемелер бойынша жіктеледі. Осы шолудың құрылымы: 2-бөлімде жаппай әлеуметтік желі талдау жүйе қарастырылады; 3-бөлім коммерциялық ұйымдар үшін жүйесін талқылайды; 4-бөлім мемлекеттік органдар мен MI құрылымдардың пайдалануы үшін жүйесін талқылайды; 5-бөлім әлеуметтік желілерді талдау үшін зерттеуді дамыту қарайды. 6-бөлімінде, әлеуметтік желілер эксперименттік зерттеулердің мысалдары көрсетілген.
Бұл жұмыста әлеуметтік желілердің талдау нәтижелері ұсынылады:
* осы саладағы зерттеулердің негізгі бағыттары келтірілген;
* әлеуметтік желілерді зерттеуге пайдалы кейбір сипаттамалар ұсынылады;
* әр түрлі желілік талдау модельдерінде пайдаланылатын әдістер мен алгоритмдер қысқаша мазмұндалады;
* қазіргі уақытта ең танымал компьютерлік әлеуметтік желілер сипаттамаcы берілген;
* әлеуметтік желілер саласын зерттеудің кейбір ықтимал жолдары баяндалған.
1 Әлеуметтік желілер - негізгі ұғымдар
1.1 Әлеуметтік желі моделінің негізгі элементтері
Әлеуметтік желі - бұл әлеуметтік объектілер мен олардың арасындағы байланыстырушы болып табылаттын түйіндер тобынан тұратын әлеуметтік құрылым. Жалпы түсінік бойынша әлеуметтік желі - ортақ қызығушылығы, ортақ бір ісі бар немесе тікелей қарым-қатынасқа түсуге қанай да бір себептері бар адамдар шоғыры. Жалпы философиялық тұрғыдан әлеуметтік желі ретінде көптеген әлеуметтік объектілер мен олардың арасындағы белгілі бір қарым-қатынас санын түсінеді.
Эллисон және Бойд әлеуметтік интернет-желісін қолданушыарға төмендегідей мүмкіндік беретін веб-сервис ретінде анықтаған болатын:
1) қолданушылардың ашық немесе жартылай ашық парақшаларын жасау;
2) әлеуметтік байланыстағы қолданушылар тізімін жасау;
3) бір жүйе шеңберінде өзінің байланыс тізімі мен өзгенің дәл сондай тізімін қарастыру.
Патаркин Е.Д. пікірі бойынша әлеуметтік желі - негізінде қолланушылар бір-бірімен байланыс орнататын платформа. Сонымен, әлеуметтік Интернет желі - төмендегідей қасиеттерге ие интерактивті көпшілік тұтынатын веб-сайт:
Сайттың мазмұны тікелей қолданушымен ғана жасалады;
Сайт автоматтандырылған ортаны білдіреді, оның шеңберінде қолданушылар өзге қолданушылармен байланыс орнатуға (әлеуметтік байланыс) немесе әлеуметтік объектілер (тақырыптық топтар) құруға мүмкіндігі болады;
Қолданушылар берілген әлеуметтік ортадағы объектілер туралы статикалық және динамикалық, олардың арасындағы әлеуметтік байланыс туралы ақпарат алуға мүмкіндігі бар;
Қолданушыларға өзге қолданушылармен және әлеуметтік объектілермен қарым-қатынасқа түсу функциялары қолжетімді.
Әлеуметтік желінің келесідей функцияларын атап өтуге болады:
1. Коммуникациялық. Коммуникацциялық функция шеңберінде адамдар бір-бірімен байланыс орнатады, жаңалықтармен, ақпаратпен (сурет, видео, аудио жазбалар, сайттарға сілтеме, комментарийлер, хабарламалар) алмасады, қандай да бір ортақ мақсатқа қол жеткізу үшін бірігеді (бірігу және әлеуметтік байланыста болу).
2. Ақпараттық. Ақпараттар ағымы екі бағытта жүргізіледі, себебі байланыстағы қатысушылар коммуникатор рөлінде де, реципиент рөлінде де болады.
3. Әлеуметтенуші (өзіндік даму, достар және топтар жүйесіндегі рефлексия).
4. Өзіндік белсенділік (өзіндік жарнама).
5. Идентификациялық (жеке парақшасын құру кезінде тұтынушы оны өзіне қатысты ақпаратпен толтырады - аты, туған күні, әлеуметтік жағдайы, мектебі, ЖОО, қызығушылығы және т.б.ақпарат бойынша анкетаны іздеуге мүмкіндік береді).
6. Бірегейлікті қалыптастыру функциясы. Фестингер теориясына сәйкес адам өзін келесі бір өзіне ұқсастығы көп адаммен салыстыруға бейім келеді. Сонымен қоса, когнитивті диссонанс теориясына сәйкес ұқсас адамдар бір-бірін жақсы бағалайды. Бұл адамдардың өзгелерге қатысты өзіндік орнын нақты қалыптастыруға мүмкіндік беретін негізгі механизм.
7. Көңіл көтеруші. Әлеуметтік желілер тек қана хабраламамен алмасушы ғана емес, сонымен қатар мультимедиялық файлдармен алмасуға да мүмкіндік береді, сонымен қоса қолданушы мүмкіндігін арттыру мақсатында басқа өңдеушілермен жасалатын виджет-шағын программалардың көңіл-көтерушілік сипатын атап өту керек.
Нақты әлеуметтік жүйелер үшін келесідей негізгі қасиеттер мен эффекттерді атап өтуге болады:
Қолданушылардың өзіндік пікірінің болуы;
Әлеуметтік желінің өзге қолданушыларының әсерінен пікірінің өзгеруі;
Бір қолданушының пікіріне келесі қолданушы пікірінің алуан түрлі мәні;
Әлеуметтік желі мүшелерінің қандай да бір әсерге берілуінің түрлі деңгейі;
Әлеуметтік тұлғалар тізбегіндегі жанама әсердің болуы;
пікір көшбасшыларының болуы;
Айналадағылардың пікірінің өзгерісіне әсерліліктің бастапқы қадамының болуы;
Топтардың локализациясы (қызығушылықтары бойынша, пікірлестер);
әлеуметтік корреляция факторларын тіркеу;
Әсер етудің сыртқы факторларының (жарнама, маркетингтік акциялар), сәйкесінше сыртқы агенттерінің (бұқаралық ақпарат құралдары, тауар өндірушілер және т.б.) болуы;
Әлеуметтік желілердің құрылымдық қасиеттерінің пікірлер динамикасына әсері;
Коалиция пайда болу мүмкіндігі;
Қолданушылардың ойындық өзара қарым-қатынасы;
Әлеуметтік желілердегі ақпараттық басқару.
1.2 Әлеуметтік желілер теориясының пайда болуы және зерттеу кезіндегі аналитикалық тәсілдемелер эволюциясы
Адамдар әлеуметтік байланыстарды зерттеу сұрақтарымен 19 ғасырдың соңы мен 20 ғасырдың бас кезінде ақ айналысып бастаған. Эмиль Дюркгейм жеке индивидуум тұрғысынан әлеуметтік феномендердің барлығының түсіндірілуі мүмкін еместігін айтады. Георг Зиммель әлсіз байланысқан желілік әлеуметтік құрылымдарды қарастыра отырып, өз еңбектерінде әлеуметтік желілер талдауының негізін қалады. Сол уақыттың әлеуметтік философтары қарым-қатынас шырмауы деген терминді қолданды.
1930 жылдары Дж.Морено тұлғааралық және топаралық қарым-қатынастарға арналған, социометрия бойынша жұмыстар тізбегін жариялаған болатын. Мореноның ғылыми жұмыстарының негізгі инновациясы ретінде социограммаларды - кіші әлеуметтік топтағы тұлғааралық қарым-қатынастың құрылымының схематикалық көрінісін айтуға болады. Оның эксперименттерінің бірінде балалар үйінің тәрбиеленушілерінің қыз балаларын бір коттедж үйге орналастырып, олардың ішіндегі бір-біріне қарым-қатынастары жақсыларын бір қабатқа, ал қарым-қатынасы жақсы емес қыз баларды басқа қабатқа жайғастыру туралы тапсырма қойылған болатын. Зерттеуге алынғандардан кімнің ұнайтындығы және кіммен көбірек уақыт өткізуді қалайтындықтарын немесе бос уақытын кіммен өткізуді қалайтындықтарын сұраған болатын. Нәтижелер матрица түрінде берілді, мұндағы топтың әрбір мүшесіне өз топ мүшесінің тарапынан баға қойылып отырды. Осыдан ары қарай топтық және жеке индекстер есептелді, граф түріндегі социограммалар тұрғызылды, ол жерде топтың әрбір мүшесіне белгілі бір позициялар бекітілген болатын, ал таңдау бағыттауыш сызықтарының көмегімен көрсетілді - осылайша топтағы артықшылықтар құрылымы бейнеленген.
Одан кейін Алекс Бейвлас (1948 ж.) және Харольд Левитт (1951, 1963 ж.) теорияны дамыту жолында тағы бір маңызды қадам жасады: олар желі деп индивид емес позиция жиынтығы дегенді түсінуді ұсынды. Эксперимент кезінде алынған позиция арасындағы қарым-қатынастың қорытынды үлгісі құрылымның негізі немесе типі ретінде болды. А.Бейвлас жұмыстарында орталық (қарым-қатынас орталық позиция арқылы іске асырылған кезде, белгілі бір тапсырмалар сапалы әрі жылдам орындалады) туралы алғаш айтылған болатын, сонымен қатар позиция арасындағы қарым-қатынас - бұл ресурстар ағымы деген идея ұсынылған болатын.
20 ғасырдың екінші жартысында Р. Соломонофф, С. Берковиц, С. Боргэтти, Р. Берт, К. Карли, К. Фост, Д. Нок, П. Марсден, Н. Маллинс, А. Рапопорт, С. Уоссермэн, Б. Веллмэн, Д. Вайт, В. Харрисон және т.б. зерттеушілердің жұмыстарында әлеуметтік желілердің жүйелік талдауы кеңейтілді. 1950 жылдары Дж.Барнес және Э.Ботт ағылшын антропологтарының жұмыстары әлеуметтік желілерге тиістілікпен байланысты күрделі әлеуметтік феномендерге назар аудартты. Әлеуметтік теория терминін 1954 жылы әлеуметтанушы Джеймс Барнс енгізген болатын. Сол заманның көпшілік антропологиялық еңбектерінің ішінен С.Найдел Әлеуметтік құрылым теориясы атты еңбегін ерекше атап өтуге болады, ол жерде заманауи желілік талдау принциптеріне сәйкес, құрылым мен функцияны нақты ажырату жүргізілген, оның жұмысы психологияда да, әлеуметтануда да жоғары сұранысқа ие. Өз жұмысында ғалым төмендегіше жазған болатын: Біз қоғамның құрылымын нақты популяция және қарым-қатынастың мінез-құлықтық үлгісі немесе желісі арқылы анықтаймыз.
1959-1968 жылдары венгерлік Пол Эрдос және Альфред Реньи атты математиктер әлеуметтік желілерді қалыптастыру принциптерін сипаттайтын мақалалар топтамасын жариялаған болатын. Ғалымдар алғаш рет әлеуметтік желілерді тұрғызу принциптерін көрсету үшін математикалық теорияны пайдаланған болатын. Ұсынылған кездейсоқ графтар теориясы тұрғызылуының анық принципі жоқ күрделі желілерді сипаттауға мүмкіндік берді. Граф шыңдарының кездейсоқ-бірдей бірігуінің кезінде P(k) үлестірімі биномиальды болып табылады (k- қабырғалардың төбесіне кірушілер саны), ал графтың үлкен көлемінде - пуассондық болады, мұндай желілерді кездейсоқ пуассон желілері деп атайды. Дегенмен, 21 ғасырдың басында Эрдос-Реньи үлгісі әлеуметтік Интернет-желілерінің нақты графтарымен нашар корреляцияланатындығы анықталған болатын.
1969 жылы Стэнли Милгрэм және Джеффри Трэверс сынды америкалық психологтар алты қол қысу теориясын ұсынған болатын, соған сәйкес әлемдегі кез келген екі адам ортақ таныстарының 5 деңгейімен ғана ажыратылған, сәйкесінше алты байланыс деңгейімен (тар әлемнің құбылысы). Эксперимент талабы бойынша, американың белгілі бір екі қаласы алынды, соның Омаха атты қаласының тұрғындарына 300 конверттаратылды, оларды Бостон қаласында тұратын қандай да бір адамға беру қажет болды. Конверттерді тек өз таныстары мен туыстары арқылы жіберу міндет етілді. Нәтижесінде, Милгрэм осы аталған конверттердің соңғы адамға орта есеппен бес адам арқылы жеткедігін анықтады. Сипатталған экспериментті әртүрлі вариацяида бірнеше рет қайталады. 1998 жылы Колумбия университетінің ғалымдары электронды пошта көмегімен зерттеуді аналогты сұлба көмегімен растады. Интернет-желісінде бір сайттан басқа сайтқа алты батырма көмегімен қол жеткізуге болатындығы анықталды. 2008 жылы Microsoft компаниясы екі жылдық зерттеу нәтижесін жариялады, ол жерде 240 миллион қолданушылардың әрқайсысы келесі қолданушыға 6,6 қол алысу арқылы жете алатындығын көрсетіледі. Милан университеті мен Facebook әлеуметтік желісі де алты қол алысу теориясын эксперимент жасай отырып зерттеген, ол кезде негіз ретінде Facebook желісінің графын алды. Зерттеу нәтижесінде Facebook желісінің кез келген екі қолданушысын бір-бірінен 4,74 байланыс деңгейі ажыратады. Вконтакте әлеуметтік желісінде достар тізбегі - алты қол алысу теориясы деген арнайы қосымша желі қолданушыларының ішінен танысу байланыстарын табуға мүмкіндік береді. Вконтакте желісін қолданушылардың көпшілігі ТМД елдерінің территориясында орналасқандықтан, адамдар Украина территориясынан гипотетикалық танысын енгізе отырып нәтижесінде 3-4 адамды алады. Осылайша алты қол алысу теориясын эксперименталды тұрғыдан Интернет-желісінде дәлелдеу әрдайым мүмкін бола бермейді. Қателікті келесідей түрде түсіндіруге болады. Жаңа қолданушы тіркелген кезде және өзінің жеке мәліметтерін енгізгенде, әлеуметтік желі бұл қолданушы тануы мүмкін қолданушыларды шығарады (мысалы, электронды пошта қоланушыларын талдау арқылы), немесе ортақ қызығушылығы бар, жұмысы ортақ және т.б. дегендей, солардың ішінен ең көп қарым-қатынаста болатынын таңдап алады. Осылайша оқытушы қызметтестерін, оқушылар мен студенттер ойы бір адамдарды тауып алып, қарым-қатынаста бола алады (құрдас, ортақ қызығушылық, ұқсас ЖОО және т.б.).
1998 жылы Стивен Строгатц пен Данкан Воттс тұрақты, периодты және пуассондық кездейсоқ желілердің қасиеттерінің спуерпозициясы негізінде тар әлем желілерінің математикалық үлгісін ұсынды. Зерттеушілер, тар әлемнің қасиеттеріне тәуелді желілерде кездейсоқ байланыстың кем санын қосу желі диаметрін қысқартады, яғни оның түйіндерінің арасындағы ең ұзын жолды қысқаға дейін.
1970 жылдары Марк Грановеттер атты америкалық әлеуметтанушы әлеуметтік желіліер ішінде әлсіз байланыстар (мысалы, біздің көршілер, таныстар, таныстарымыздың таныстары, жұмыстағы адамдар) күшті байланыстарға (туытстарымыз бен достарымыз) қарағанда маңыздылыққа ие екендігін анықтады. Ақпарат әлсіз байланыстар көмегімен жылдам әрі кең таратылатындығымен түсіндіріледі. Оның пікірі бойынша, әлсіз байланыстар қолданушылардың өзара қарым-қатынасын және олардың топтармен қарым-қатынасын кеңейту үшін өте қажетті, күшті байланыстар нәтижесінде жергілікті бйланыс пайда болады. Жұмысқа орналасу мысалы ретінде, жұмыс іздеу тұрғысынан және өзге де біз толық білмейтін өмірлік қажеттіліктер тұрғысынан өте пайдалы болып табылады. Күшті байланыстар арқылы адамдар мәліметтер мен ресурстардың шектелген көлемімен бөліседі, күшті байланыстар ақпараттық тұрғыдан артық, сәйкесінше олар бір-біріне әкелер пайдасы аз. Осылайша, жұмыс іздеуде артықшылыққа бір-бірімен түйіспейтін адамдар желісі бар ие болады. Бұл эффектті М.Грановеттер әлсіз байланыстар күші деп атаған болатын.
Әлсіздер күші туралы тезистің теоретикалық негіздемесін Рональд Бэрт өзінің құрылымдық тесік теориясында ұсынған болатын, олардың астарында бір-бірімен өзара коммуникациялық байланыста емес кеңістіктер ұғындырылады. Теория әлсіздер күшінің идеясына, әлеуметтік желідегі делдалдықтың мәнісіне, эксклюзивті алмасу теориясына, сонымен қатар капиталдың үш формасын ажыратуға - қаржылық, адами және әлеуметтік негізделеді. Әлсіз байланыстардың көп санының болуы индивидке ақпарат алу кезінде көптеген артықшылықтар береді.
1.3 Интернет ортадағы әлеуметтік желілер классификациясы
Кейбір әлеуметтік желілер жаңа таныстар табуға және олармен қарым-қатынас орнатуға бағытталған, ал басқалары өзімен бірге кәсіпкерлікті мақсат тұтса, үшіншілері адамдарды ортақ қызығушылықпен ортақтастырады. Интернет ортада әлеуметтік желілердің әртүрлі шартты классификациялары кездеседі. Жұмыста [34] келесідей алғышарттар қарастырылады:
1) ортақ тақырыптағы әлеуметтік желілер (MySpace, Facebook, Вконтакте, Одноклассники және т.б.) бейресми жағынан жеке қызығушылықты қанағаттандыратын ақпарат көздерін қолжетімді етеді;
2) мамандандырылған әлеуметтік желілер, мысалы: Last.Fm (әуенді әлеуметтік желі), Geni (жанұяларды ортақ тақырыпта қосатын, отбасылы әлеуметтік желі), Autokadabra.ru (автоәуесқойлардың әлеуметтік желісі). Сонымен қатар мұнда мамандар мен ғалымдарды біріктіретін аз мамандандырылған Ukrainian Scientists Worldwide, Українська наукова інтернет-спільнота, e-Learning PRO, Scipeople.ru, және т.б сол сияқты кәсіби желілер кіреді. Ж.Лейв мен Э.Венгер өз жұмыстарында біліммен тиімді алмасу, кәсіби қоғамдастықтар құру, қызмет және түрлері мазмұнын ашу мақсатында Ахуалдық оқыту: заңды перифериялық қатысу зерттеу жұмысын алға тартты. [35] Адамдар бірлескен іс-шараларды оқу барысында, алған білімдерін әлеуметтік процесс негізінде ұштастыруды көздеді;
3) кәсіби әлеуметтік желілер адамның мамандандарылған жеке тұлға ретінде қалыптасып, мансап құруына бағытталған желі. Солардың ішінде Менің ортам (Мой Круг) және Plaxo. Е.Д. Патаркин әлеуметтік желілерді екі түрге бөліп, қарастырады:
1) негізгі қатысушыларға байланысты түйіндердің түрлері және олардың профильдер немесе қатысушылардың парақшаларындағы желісі (Facеbook, Вконтакте, LinkedIn және т.б.),
2) ең маңызды сандық нысандарды білдіретін түйіндері болып табылатын желілер - мақалалар, бағдарламалық қамтамасыз ету, бейнелер, бетбелгілер (Википедия, YouTube, Flickr, Delicious және т.б.).
Жұмыста [36] коммуникативті тұрғыда әлеуметтік желілердің жіктеу ұсынылады:
1) жоғары үстемдікке байланыстағы әлеуметтік желілер;
2) жоғары байланыс пен төменгі үстемдіктегі әлеуметтік желілер;
3) төменгі байланыс пен үстемдігі төменгі әлеуметтік желілер;
4) төменгі байланыстағы және жоғары үстемдіктегі әлеуметтік желілер.
Басқа да дерек көздерімен талдау- келесідей топтарға жіктеуге мүмкіндіктер береді [37]:
1) түрі (жеке қарым-қатынас, кәсіби қарым-қатынас, видео, аудио, сурет, геоорын, сатып алу, блог жүргізу, жаңалықтар, сұрақ-жауап, бетбелгілер, виртуалды әлем, тақырыбы, ойын-сауық танысу);
2) ақпараттың ашылуы (ашық, жабық, әртүрлі);
3) географиялық қамту (әлем, ел, аумақтық бірлік, облыс жоқ - халықаралық);
4) даму деңгейі (1.0 - 3.0).
Қазіргі уақыттаға ТМД елдері бойынша әсіресе жасөспірімдер арасында кең таралған әлеуметтік желілер қатарына ВКонтакте, Одноклассники, Мир тесен, Мой Круг және басқа да[38]. Білім беру саласында маңызы бар әлеуметтік желілер тобын қарастыратын болсақ [39]:
1.Ning - пайдаланушыларға әлеуметтік желілерді ұйымдастыруға мүмкіндік беретін платформа, 2005 жылдың қазан айында іске қосылды. Ning жүйесіндегі белгілі көрсеткіштерге жүгінетін болсақ, оның бүкіл әлем бойынша айына 65 миллион тұтынушысы бар. Мақала жазу барысында, 500 веб-жүйе көрсеткіші негізінде (берілген жүйе Alexa.com), Ning жүйесі Украинада тұтыну жағынан 240-шы орында еншілесе, Ресейде 148-шы және әлем бойынша 497-шы орынға ие (http:www.alexa.comtopsites). Платформаның негізі көптеген білім бері әлеуметтік желісі барысында құрылды - Classroom 2.0 (құрастырған Стив Харгадон), Educator's PLN (құрастырған Томас Витби), The Global Education Conference Network (оқытушыларды халықаралық виртуальді жиындарға қатысуымен біріктіреді), ISTE Community Ning (білім беру саласындағы инновациялық технологияларды пайдалануға арналған) және т.б. [40]. Әлеуметтік желілерді құру үшін ұқсас платформалар taba.ru, SocialGO, Elgg, WackWall жүйелері болып табылады.
2. Sophia - тегін білім беру әлеуметтік желісі. Оны ойлап тапқан Дон Смитмиер - онлайн қауымдастықта білім беру саласындағы энтузиастарды біріктіру туралы шешім қабылдады. [41]. Бұл әлеуметтік желінің ерекшелігі талқылау, бейне және аудио ресурстарды, тұсаукесерлер мен басқа да білім беру материалдары үшін белгілі бір академиялық пәндер немесе тақырыптарға кіріспе дәрістер негізінде білім беру қорабы түрінде ақпарат ұйымдастыру (learning packets). Мұндай қораптарды қоғамдастықтың кез келген мүшесін құру мен сарапшылар және басқа да қоғамдық мүшелерінен мадақтап алуға болады.
3. Twitter - тұтынушыларға 140-қа дейін белгілерді жариялауға, Веб интерфейс, SMS немесе үшінші тарап бағдарламалық клиенттерді пайдалануға мүмкіндік беретін халықаралық әлеуметтік желі микроблогы. Ол сонымен қатар, түрлі суреттерді, видео, аудио бағдарламаларды және Интернет-сілтемелерді қосады. Alexa.com жүйесінде, 500 веб-жүйелер арасында - Twitter Украинада 23-ші орынды еншілесе, Ресейде 15-ші және әлем бойынша 12-ші орында. Қазіргі таңда бұл желініе басты мақсаты - зерттеу, сұхбат жүргізу, жаңа байланыс құру, ғалымдар мен оқытушылармен диалог орнату - жүйеге күніне орташа алғанда 1,6 млрд ұсыныстар келіп түседі. Twitter-ді оқу процесінде келесідей тармақта қолданады [42]:
а) семинарлы қолдау байланысы; б) топтағы батыл ми шабуылы; в) болашақ семинарларға арналған тақырыптар таңдау; г) оқу материалдарының сілтемелерін орналастыру; д) сынып кестесіне өзгерістер туралы ақпарат; е) кеңес; ж) нақты студенттік іс-талдау; з) сауалнамалар жүргізу; и) тақырыптық журнал жүргізу; к) ғылым, сондай-ақ белгілі қайраткерлердің жариялаған трек жаңалықтары; л) зерттеу немесе диссертацияны орындау ағымдағы жағдайы туралы ақпарат; м) сілтеме алмасу. Мысалға студент ғылыми жиынға қатысып, өзінің жеке идеяларымен бөлісіп, алған ісері жайлы сөз қозғай алады.
4. Facebook - әлемдегі ең ірі әлеуметтік желі. 2012 жылдың 4-ші қазанында желіні тұтынушылар саны 1 миллиардты құраған, бұл тек қана жүйеге айына бір ғана кіргенде немесе Like және келесідей cookie тетігін басқандар саны жағынан алып қарағандағы мәлімет болып табылады. [43]. Alexa.com жүйесінде, 500 әлеуметтік жүйелер арасында Facebook желісі украинада 7-і, Ресейде 8-ші, ал әлем бойынша 1-ші орынды иеленеді. Көптеген адамдар, әлеуметтік желіліреге тіркеліп, (сонымен қатар Facebook секілді), өздерінің қалаған тақырыбында сөйлескісі келеді, сондықтан олар ортақ қызығушылықтар жағынан топтарға жинақталады. Facebook-те келесідей топтарға қолжетімді: Biology, Math, Science Group, Theoretical Physics, Popular Science, Электрондық оқыту және қашықтықтан білім беру бастамашылары, белгілі ғылым және т.б. Facebookпен бірлестікте Джордж Лукас, оның басты мақсаты мектеп дамытуға көмектеседі және оқыту процесінде әлеуметтік медиа құралдарын жүзеге асыру болып табылатын әлеуметтік желісі Edutopia-да әзірледі. Edutopia желісін дамыту үшін сенімді мотивация Джордж. Лукас айтқандай, нақты өмірде- оқу жоспарлары болмасын, сондай-ақ ресурстарды табу және сыныптан тыс сарапшылардан кеңес алу, оқытушылар мен студенттерге арналған өткір қажеттіліктерді дәстүрлі оқшаулау болып табылады [44].
5. LinkedIn - іздеу үшін және іскерлік байланыстар орнату үшін арналған қоғамдық желі. 2012 жылдың шілдесіне 175 миллион тіркелген қолданушылары бар. Alexa.com сайтының мәліметтері бойынша, 500 веб-сайт арасында Украинада қолданылуы бойынша 33-орынды, Ресейде - 44-шы орында және әлемде - 14-ші орында. LinkedIn қолданушылары желіні әр түрлі мақсат үшін қолдана алады: а) бұрыннан бар байланыстар арқылы өзін таныстырады және байланыстарын кеңейтеді; б) қызығушылығы бойынша адамдар тобын және топтарды іздеуді іске асыра алады; в) кәсіби түйіндемелерді жариялап, жұмыс іздеуге болады; г) ұсыну және өзі де ұсынылған болу; д) бос жұмыс орындары жайлы хабарламаны жариялау; е) қызығушылығы бойынша топтар құру.
6. Вконтакте - 2006 жылы мемлекеттік Санкт - Петербург Университетінің түлегі Павел Дуров пен бағдарламашылар тобымен құрылған, ТМД елдерінде әйгілі қоғамдық желі. Негіз ретінде сол кезде орысша интерфейсі болмаған американдық қоғамдық желі Facebook алынды[45]. 2013 жылдың ақпанайының мәліметі бойынша "Вконтактенің" күндегі аудиториясы - 43 миллионнан аса адам болды[46]. Alexa.com сайтының мәліметі бойынша, 500 сайт арасында Вконтакте Украинада 2-ші орынды алады, Ресейде - 2-ші орын және әлемде - 19-шы орынды алады. "Вконтакте" желісінде неше түрлі біліми топтар бар, солардың ішінде: Освіта без кордонів жобасы, танымдық бейнебаяндар, BBC Discovery (деректі фильмдер), көркем өнердің суретті журналы, Көркем Фотосурет, Begin English, барлығы үшін Ағылшын тілі, Ғылыми-техникалық шығармашылықтың виртуалды мектебі және т.б.
Желіде стандартты мүмкіншіліктер жиынтығы бар: өзің жайлы ақпараты бар бет құру, контент құру және оны тарату, кіруді орнатуды иілгіш басқару, басқа қолданушылармен жекеше (жеке хаттар арқылы) және барлығына жария етіп араласу ("қабырғасына" жазба қалдыру арқылы, сонымен қатар топтар және кездесулер механизмі арқылы), жаңалықтар лентасын қарауға, достарының және қауымдастықтардың белсенділігін көру. Әдетте, хат жазған кезде фотосурет, суреттер, аудио-жазбалар, бейнебаяндар және сауалнамалар қыстырып жіберуге болады.
7. Одноклассники - бұрынғы сыныптастарыңды, курстастарыңды, түлектерді, мектептегі және студенттік кездегі достарыңдығ жолдастарың мен таныстарыңды іздеп, солармен қайтадан араласуға мүмкіндік беретін қоғамдық желі. 2006 жылы Альберт Попков құрғн болатын. 2013 жылдың 1-қаңтарының мәліметі бойынша, тіркелген қолданушылар саны 205 миллион болды. Бұл желіде сонымен қатар тақырыптық біліми топтар тапса болады. Alexa.com сайтының мәліметі бойынша, 500сайт ішінде Одноклассники украинада қолданылуы бойынша - 9-шы орында, Ресейде - 7-ші орында және әлемде - 48-ші орында.
8. Scipeople - ғалымдарға, аспиранттарға және студенттерге арналған қоғамдық ғылыми желі. Желі мүмкіншіліктері: а) жеке бетті құру; б) өзіңнің жеке ғылыми мақалаларыңды, сондай-ақ басқа да материалдарды ұйымдастыру (жеке "кітапханаң"); в) қолданушы жүргізіп жүрген курс жайлы ақпараттарды алады және соның материалдарын қоса алады; г) әріптестерімен байланыса алады; д) бірлескен ғылыми жобалар жүргізеді; е) ғылыми вакансияларды қабылдау және бірлескен ғылыми жұмыстар жайлы ұсыныстар жариялау; ж) жаңалықтар ресурсынан ғылыми жаңалықтарды алу және жариялау; з) өткізілетін конференциялар мен семинарлар жайлы ақпараттарды алу және жариялау; и) өзінің ғылыми тақырыбы бойынша жаңа мақалалар мәлеметтерін алу.
9. e-Learning PRO - электронды оқыту бағытын Ресейде дамыту мақсатында жұмыс жасайтын кәсіпқойларды біріктіретін қоғамдық желі. жылы құрылған, негізін салушы - Елена Тихомирова. Қауымдастықтың әрбір қатысушысы білімімен алмасуға және жобалау тәжірибесіне, электронды оқытуды ұйымдастыру мен құруға және жобаның сәтті дамуы үшін арналған материалдарға қолы жетімділікпен және өзінің жеке білімін, тәжірибесін және дағдысын кеңейту үшін еліктірілген.
Бұл жерде, әрине, қызығушылық туғызатын желілер тізімі аяқталып қалмайды. Қандай да бір білім беретін желіні таңдаған кезде, ресурстың оның күнделікті қолданысы жағынан тартымдылығын, сондай-ақ оқу процесінің құрылу нұсқаларын да қарастыру керек.
1.4 Әлеуметтік интернет-желілерін оқытуда қолдану
Өңдеу, басқару және оқыту материалдарын үлестіру мақсатында 1990 жылдардың соңында оқытуды басқару жүйелері деп аталатын LMS (Learning Management System) пайда бола бастады, олар тек электронды ресурстарды қолдануды ұйымдастыру мен бақылау үшін ғана емес, жалпы оқу үдерісін администрациялау үшін де арналған.
Жұмыста LMS-бағытталған тәсілдеменің екі өзекті мәселесі ерекшеленген.
Әмбебаптылық мәселесі. Берілген тәсілдеме тиімді оқу үдерісінің жүзеге асырылуы үшін бір қосымша соншалықты иілгіш бола алады дегенді білдіреді. Ашық кодты жүйелердің өзі өзге өңдеушілердің компоненттерін қолдануға мүмкіндік бермейді.
Біркелкілік мәселесі. LMS дәстүрлі үлгісінің біркелкілік табиғаты әрбір жеке білім беру мәдениеті программалық қамтаманы өңдеуші программисттерге ыңғайлы үлгіні бұзады. Оқытушылар мен оқушылар өздері айналысатын оқу үдерісінің әрбір түрі үшін қалаған құралдарын таңдауда ерікті емес. Мүмкіндіктерді шектейтін және оқытушылар мен білім алушылар үшін оңтайлы шешімді ерекшелейтін қандай да бір технологиялық парадигма жасалады (М. Буш, Дж. Мотт) [48].
Коннективисттік тәсілдемеге негізделген онлайн курстарды ұйымдастыру кезінде, желідегі бір түйін алшақтатылады, бұл жүйе басқару тпсырмаларын орындау үшңн қажет. Сондықтан, онлайн курсыт тыңдаушылардфң көпшілігінің әрекеті LMS тыс, желіінің басқа түйіндерінде, мысалы жеке блоктарында, веб-сайттарда, әлеуметтік желілерде және т.б. ыңғайлылық үшін білім алушылар ақпараттарды RSS-каналдар, агрегаттар көмегімен біріктіреді.
2007 жылдан бастап АҚШ университеттерінде оқу үдерісінде әлеуметтік желілерді қолдану және ендіру бойынша эксперименттер белсенді түрде жүргізілуде. Осы уақыттан бастап оқытушылардың және электронды оқыту облысындағы мамандардың онлайн-бірлестігі пайда бола бастады.
Гарвард Университетінің ғалымы студенттердің білім алудағы жетістігінің мықты факторларының бірі - ол білім алушылардың шағын зерттеу топтарына қатысуы болатындығын дәлелдеді. Әлеуметтік конструктивизм шеңберінде оқытушылар назарының фокусы пәннің мазмұнынан білім алушылардың өзара қарым-қатынасына ауады.
Интернеттегі аамадрдың коммуникациясының дамуының арқасында LMS жүйелерден PLE (personal learning environments) [54, 55] жеке оқу ортасының ұйымдастырылу концепциясына ауысу орын алуда. Шет елдік ғалым Марк ван Хармелон PLE жүйесін былайша анықтайды білім алушыларға өз оқуын басқаруға мүмкіндік береді. бұл студенттерге өз мақсаттарын анықтауда, өз оқуын басқаруда, оқу үдерісінің мазмұны мен оқу үдерісінің өзін басқаруда, оқу барысында басқа білім алушылармен қарым-қатынасқа түсуде, сонымен алға қойған мақсатқа жетуде білім алушыларды қолдау көрсетумен қамтамасыз етуден тұрады.
Әлеуметтік желілерде білім беретін ішкі топтар құрылуда, әрбір топтың құрылымдық толуы болады: қатысушылар, фото, видео және аудио материалдар, құжаттар (оқу құралдары, презентация), Интернет-сілтемелер және т.б. Ереже бойынша топты құрушы (оқытушы немесе тьютор) топ қатысушыларының белсенділігін бақылай алады - қандай бөлімдер танымал, қандай бөлімдер кең қолданыста, қандай материалдар жүктелуде, білім алушылар қандай ақапараттарды өз жеке парақшасына көшіре отырып бөлісуде. 2000-2002 жылдары батыс ғалымдарының жүргізген зерттеулері, желі ішінде білімді жақсы үлестіру үшін ақпарат көзіне деген сенімді қалыптастыруға әсер ететін факторлар қатары қажет - ортақ тіл, демографиялық және әлеуметтік ұқсастық тәртіп және т.б.
1.1-кестеде 2012 жылдың 30 маусымына әлемнің түкпір түкпірінде Интернет желісін қолдану туралыы ақпарат келтірілген. 2012 жыл үшін әлеуметтік желілер бойынша мәліметтер веб-ресурстың 1.2 кестесінде келтірілген.
1.1-кесте. Интернет-желісін қолдану және демографиялық статистика
Регионы
мира
Халық саны
( 2012)
Интернет-желісін қолданушылар (31.12. 2000)
Интернет желісін қолданушылар (30.06.2012)
% Интернет-желісін қолданушылар
Өсу пайызы
2000-2012
Қолданушылар %
Африка
1,073,380,925
4,514,400
167,335,676
15.6 %
3,606.7 %
7.0 %
Азия
3,922,066,987
114,304,000
1,076,681,059
27.5 %
841.9 %
44.8 %
Европа
820,918,446
105,096,093
518,512,109
63.2 %
393.4 %
21.5 %
Орталық Шығыс
223,608,203
3,284,800
90,000,455
40.2 %
2,639.9 %
3.7 %
Солтүстік Америка
348,280,154
108,096,800
273,785,413
78.6 %
153.3 %
11.4 %
Латын Америкасы
593,688,638
18,068,919
254,915,745
42.9 %
1,310.8 %
10.6 %
Австралия
35,903,569
7,620,480
24,287,919
67.6%
218.7%
1.7%
Барлығы
7,017,846,922
360,985,492
2,405,518,376
34.3%
566.4%
100%
1.1-сурет. Еуропа елдеріндегі Интернет-қолданушылар саны
1.2-кесте. 2012 жыл үшін ең танымал әлеуметтік желі
Ең танымал әлеуметтік желілер
Сайтқа сілтеме
Орны
Вконтакте
vk.com
47
Одноклассники
odnoklassniki.ru
80
Мой мир
my.mail.ru
52
Facebook
facebook.com
2
Twitter
twitter.com
9
Хабрахабр
habrahabr.ru
771
Myspace
myspace.com
128
Мой круг
moikrug.ru
2749
Мир тесен
mirtesen.ru
1948
Беон
beon.ru
5881
Youtube
youtube.com
3
liveJournal
livejournal.com
100
LiveInternet
liveinternet.ru
195
Коннект
connect.ua
14036
Білім беруде әлеуметтік желіні қолданудың шет елдік тәжіибесін талдай отырып, келесідей психологиялық, әлеуметтік және педагогикалық аргументтерді қолданылуына қарай ажыратуға болады:
* Стимуляцияда, оқиғаларда, жетістіктерде, мойындауларда қажеттіліктерді қанағаттандыру
* Білім алушы үшін ыңғайлы және үйреншікті орта. Әрбір екінші білім алушы әлеуметтік желімен таныс және оның бар болғандығына қуанышты
* Онлайн білім алушылардың әрдайым байланыста болуы және қолжетімділігі
* Тегін, функционалдылық, күнтізбенің және арнайы бағдарламалардың болуы
* Әлеуметтік желіде білім алушы әдетте өз аты-жөнімен тіркеледі
* Топтық жұмыстармен айналысуға мүмкіндік бар. Тыңдаушылар әлеуметтік желідегі өз достарын ақпарат алу және оқу тапсырмалары бойынша туындаған мәселелерді шешу мақсатында ортақтастыра алады
* Келіп түсетін ақпаратты фильтрациялау мүмкіндігі
* Оқушы мен оқытушының бірігіп, оқу мазмұнын құрастыру
* Коммуникация формаларының алуан түрлілігі
* Сервис шеңберінде видео байланысты қолдана отырып кеңес беру жүргізу мүмкіндігі
* Оқу-әдістемелік әдебиеттерге, ғылыми мақалаларға, ескеретін факттарға, іс-шаралар мен кездесулердің сілтемелерімен бөлісу
* Кең етекті демонстрациялық мүмкіндіктер (видео-эксперименттер, дәрістер, танымал ғалымдардың ғылыми сөз сөйлеуі)
* Географиялық шекаралар мен бөгеттердің болмауы
* Қашықтықтан оқытуды қолдау
* Сабақ үстінде басталған дискуссия, әлеуметтік желіден жалғасын табады. Бұл студенттерге талдау арқылы белсенді оқуға мүмкіндік берелі.
* Оқытушылардың жұмыс барысынла әлеуметтік желіні қолдануы оның коммуникациялық құзыреттілігінің деңгейін арттырады.
* Әлеуметтік желілер коммуникация тарапынан оқытушыларды білім алушалыр үшін қол жетімді ете түседі.
* Аудиториялық сабақтарда өзін көрсете алмаған студенттер , әлеуметтік желіде өзін ыңғайлы сезінеді және оқу үдерісінің белсенді қатысушылары ретінде көрсетеді.
* Әлеуметтік желідегі оқытушы мен білім алушы арасныдағы достық қарым-қатынас оқу аяқталғаннан кейін де сақталады
* Оқу үдерісіне ата-ана да қосыла алады
LMS және басқа да қашықтықтан білім беру сайттарына білім алушылар қажет болған жағдайда ғана кіреді, ал әлеуметтік желілерді күніне бірнеше мәрте тексереді. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дипломдық жұмыс 80 беттен, 25 суреттен, 8 кестеден, 21 пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және 5 қосымшадан тұрады.
Кілтті сөздер: ӘЛЕУМЕТТІК ЖЕЛІЛЕР, ТАЛДАУ, ЖЕЛІ МОДЕЛІ, АҚПАРАТТЫ ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫ ТҮРДЕ ТАЛДАУ, ОРТАЛЫҚ. ӘЛЕУМЕТТІК ЖЕЛІ, ЖЕЛІ ГРАФЫ
Зерттеу нысаны: әлеуметтік желілерге талдау, болжам жасауға және басқаруға арналған ақпараттық жүйе құру мүмкіндіктері.
Жұмыс мақсаты: әлеуметтік желілердің дамуы мен талдауына қатысты туындайтын мәселелерге арналған теориялық және қолданбалы зерттеулерге шолу жасалған.
Зерттеу әдістері: графтар әдісі, стохатикалық модельдер, желілер эволюциясы, графтарды визуализациялау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
Қазіргі кезде танымал кейбір әлеуметтік желілерге қысқаша сипаттама берілген және оларды талдауға арналған қызықты бірқатар бағдарламалар сипатталады.
Қолдану аясы: Мемелекеттік басқару органдары және жергілікті өзін-өзі басқару органдары; Экономика секторының мемелекеттік және жекеменшік кәсіпорындары.
Зерттеу объектісі бойынша келешекке жасалатын жұмыстарға болжам: әлеуметтік желілерді зерттеудің болашақта даму бағыттары көрсетілген, атап айтқанда: әлеуметтік желілердің интегралдық теориясын ойлап табу, әлеуметтік желідегі мәтіндік ақпаратты желі мазмұнына елеулі түрде бейімдеу.
Жұмыста әлеуметтік желілердің дамуы мен талдауына қатысты туындайтын мәселелерге арналған теориялық және қолданбалы зерттеулерге шолу жасалған.
Кіріспе
Әлеуметтік желілер қазіргі таңдағы ең көп қолданысқа ие интернет ресурстарының бірі болып табылады. comScore зерттеу компаниясының мәліметтері бойынша әлемнің Интернет қолданушыларының 85% әлеуметтік желіліерді пайдаланады. Ғалымдардың бірқатарының пікірі бойынша 21 ғасырдың білім парадигмасы үш ірі фундаменталды проблемадан тұрады: үзіліссіздік, көпшілік және сапа. Дәл осы технологиялық инновациялар көпшілік және үзіліссіз білімді жаңаша ұйымдастыруға мүмкіндік берді. Осы бағытта ерекше ғылыми маңыздылықты профессионалды үзіліссіз дайындықөзіндік дайындық атқарады, ол өз кезегінде ақпараттық мәдениеттің өзіндік сана-сезімі мен өзіндік қалыптасуының дамуының жаңа сатысымен қамтамасыз етеді.
Ғалымдар мен педагогтар компьютерлік оқыту технологиясын тұрғызудың ғылыми-негізделген және тиімді механизмдерін жасауда алғашқы қадамға енді барған болса да, ақпараттық қызметтер нарығында билікке жету үшін бәсеке толыққанды жүруде. Осы бағытта оқытуды қолдайтын жаңа функцияларды іске асыру бойынша сұрақтар қарастырылуда, үзіліссіз түрде жаңа әлеуметтік сервистер енгізілуде, қашықтықтан оқыту мазмұнының психологиялық қамтамасының үлгілері жасалуда, ИКТ негізінде оқытудың конвергенциясы жүргізілуде.
Әлеуметтік желілер қоғамдық құбылыс ретінде ертеректе пайда болған. Соңғы онжылдықта әлеуметтік желілер барлығымыздың күнделікті өмірімізге айтарлықтай сіңісіп кетті, тіпті айырылмас бір бөлігіне айналды. Қазіргі кезде барлығының белгілі бір әлеуметтік желіде өз парақшасы бар; ең танымал әлеуметтік желілер (Facebook - 955 миллион пайдаланушысы бар, Вконтакте - 140 миллион пайдаланушысы бар) қазіргі кезде өз пайдаланушыларына бір бірімен араласу, жаңалықтармен бөлісу, қызықтыратын бағыттағы қауымдастықтарға қосылу, музыка тындау және видео қарау, сілтемелермен бөлісу сияқты және т.б. мүмкіндіктермен қамтамасыз етуде.
Жалпылай алғанда онлайндық желілерде қазіргі кезде орын алған жағдайды мынадай тезистермен сипаттауға болады:
* әлеуметтік желі пайдаланушыларының арасындағы өзара іс-әрекеттер саны мен қарқыны өте үлкен жылдамдықпен артуда;
* пайдаланушылар желіде өздерінен соң көптеген ақпараттық іздер қалдыруда (бұл іздер айқын емес болуы мүмкін);
* талқылау қарқындылығының артуы стихиялық (беймәлім түрде) сипат алуы мүмкін немесе белгілі бір мәселе бойынша жүреді;
* бәсекелестік нарығында пайдаланушылар арасындағы қарым-қатынасты қолдаудың әдістемелік және ақпараттық жүйелерге негізделген құрылғылары жетілдірілуде (краудсорсинг, эксперттік желілер, виртуалдық ынтымақтастық, интеллектуалдық технологиялар).
Әлеуметтік желілермен белсенді және бейтарап жұмыстарды ақпараттық-аналитикалық қолдаудың негізгі міндеттеріне (1-cурет):
* әлеуметтік желілер мониторингі және талдау (әлеуметтік желілерде болып жатқан үдерістерді түсіну үшін);
* болжам жасау және басқару (әлеуметтік желілерді қажетті күйге келтіру үшін).
1-cурет. Әлеуметтік желі талдау, болжамдау және басқару объектісі ретінде
Мониторинг сатысына бірінші реттік ақпараттарды алу және оларды құрылымдастыру жатады. Пайдаланушылар арасындағы хабарлама мәтіндері, сыртқы ресурстарға сілтемелер жинақталады. Жүйенің мүмкіндіктері жүйеде қолданылатын ақпараттың молшылығы және оларды өңдеу тәртібімен анықталады. Нақты уақыт тәртібінде мониторинг жасайтын жүйелерді жасап шығару, ретроспективті мәлімет жинау әдісін қолданатын жүйелермен салыстырғанда қиынырақ.
Талдау сатысында бірінші реттік мәліметтер бірнеше сатыдан тұратын өңдеуден өтеді. Біріншіден, пайдаланушы А қанша хабарлама жазды? деген сияқты жай ғана сандық сұрақтарға жауап алуға мүмкіндік беретін негізгі көрсеткіштерді есептеу болады. Содан соң мәліметтердегі құрылымдық және статистикалық заңдылықтарды анықтау, зерттелініп отырған желінің табиғатын түсінуге мүмкіндік береді. Тәжірибе жағынан біржақты салаларда орын алатын заңдылықтарды анықтайтын бағдарламалар көп қызығушылық тудырады.
Әлеуметтік желілерді талдау желі пайдаланушыларының арасындағы арақатынасты, олардың бет алысын, қауымдастықтастыруды, желіліердегі ақпараттық ағымдарды модельдеу үшін қолданылады. Әлбетте, мәліметтерді және адамдардың мінез-құлқын осындай форматтағы қарым-қатынас кезінде зерттеу анағұрлым тезірек және ыңғайлы. Сондықтан әлеуметтік желілерді зерттеу саласы қазіргі заман ғалымдары үшін үлкен қызығушылық тудыруда.
Болжам жасау ақпараттық үдерістің математикалық моделін анықтағаннан соң мүмкін болады. Ол үшін статистикалық модельдер және графтар арқылы сипатталатын динамикалық модельдер (эпидемиялардың таралуы, каскадты мінез-құлық) қолданылады.
Басқару дегеніміз - әлеуметтік желілерді қажетті күйге жеткізу үшін мақсатқа бағытталған түрде ықпал ету. Пайдаланушыға жұмсақ сапалы ұсыныс жасау және қатты сандық баға беру арқылы әсер етуге болады. Сапалық ұсыныстар басқарушы үдерістердің ресми түрлерін қажет етеді. Авторлар ондай мүмкіндікке ие жүйелерді біле бермейді. Талдау, болжам жасау және басқарудың мақсаттары әр жағдайда әр түрлі болуы мүмкін, біріншіден, ол мәселе кімге қатысты, яғни жүйенің негізгі, түпкілікті пайдаланушысы кім болып табылатындығына байланысты. Әлеуметтік желілерге талдау, болжау және басқаруға қызығушылық тудыратын пайдаланушыларды келесідей түрге бөліп қарастыруға болады:
Мемелекеттік басқару органдары және жергілікті өзін-өзі басқару органдары;
Экономика секторының мемелекеттік және жекеменшік кәсіпорындары, соның ішінде:
* Сауда-саттық ұйымдары (бірінші орында, брендтер);
* Зерттеу ұйымдары;
* Бұқаралық ақпарат құралдары.
* Қоғам мүшелері;
* Политикалық партиялар;
* Жекелеген физикалық тұлғалар.
2-cурет. Басқарушы субъектілер мен олардың арасындағы байланыс
Қазіргі уақытта, статистика бойынша, сауда-саттық ұйымдарына арналған әлеуметтік желелерді талдау жақсы дамыған. Дегенмен, түпкілікті пайдаланушыларды ескермесе, әлеуметтік желелерді төмендегідей қауымдастықтастыруға болады:
Әлеуметтік желелерді талдаудың сатылары. Жүйелер әлеуметтік желелерге жай ғана мониторинг, талдау жасау, әлеуметтік желі үдерістеріне болжам жасау және оларды басқару мүмкіндіктеріне ие.
Әлеуметтік желелердің модельдері. Жүйелерде әр түрлі әлеуметтік желі модельдері іске асырылуы мүмкін: желі құрылымының модельдері (кездейсоқ графтар моделі, масштабсыз желілер модельдері) [8, 4], ақпаратты тарату модельдері (марк модельдері, соңы бар автоматтар, инновациялар диффузися моделі, таралу модельдері) және т.б. [2]. Тәжірибе кезінде жүйелер математикалық модельдерге сирек негізделеді немесе оларды қолданғандығы жөнінде ешқандай ақпарат бермейді.
Мәліметтерді талдау модельдері. Әлеуметтік желілерді талдау жүйелерінде қолданылатын негізгі әдістердің класстарына мыналарды жатқызуға болады: статистикалық әдістер және графтарды талдау әдістері. Жүйелерді жіктеу үшін сонымен қатар семантикалық талдауды және мәтіндердің үндестігін талдау әдістерін атап кеткен дұрыс (жүйенің зерттелініп отырған әлеуметтік желіде қолданыалтын тілді қолдайтындығына назар аудару қажет).
Әлеуметтік желілерді талдау объектілері. Жүйе келесі объектілерді талдауға назар аударуы мүмкін: желіні толығымен (кейбір біріккен ғаламдық желілердің көмегімен); желі ішіндегі желілер және қауымдастықтар; жекелеген пайдаланушылар (актор-бағытталған жергілікті көрсеткіштердің көмегімен); ақпараттық хабарламалар (кейбір ақпараттық объектілердің ескерілуі); пікірлер (кейбір ақпараттық объектілерге қатысты хабарламалардың үндестігіне байланысты); сыртқы түйіндер (немесе ғаламтордағы ақпараттық ресурстар);
Деректерді талдау тәртібі. Мұндай жүйелер мәліметтерді талдау мүмкіндігімен қамтамасыз етпейді (қол жетімді емес) немесе ретроспективті деректерді және нақты уақыт тәртібіндегі деректерді талдау мүмкіндігін ұсынады.
Деректерді жинау тәртібі. Мұндай жүйелер мәліметтерді талдау мүмкіндігімен қамтамасыз етпейді (қол жетімді емес) немесе ретроспективті деректерді жәненемесе нақты уақыт тәртібіндегі деректерді талдау талдау мүмкіндігін ұсынады. Жүйе барлық көлемдегі мәліметтерді жинақтай алады немесе белгілі бір тақырыпқа қатысты мәліметтерді жинақтайды.
Мәліметтер көзін қамту. Классикалық онлайн әлеуметтік желілерден (Facebook, ВКонтакте), блок Gov (LiveJournal), микроблог (Twitter), т.б. фото желі, графиктер және бейне (YouTube, Flickr), форумдар деректерін жинауға және талдауға мүмкін береді.
Өңделетін деректердің көлемі. Бұл жүйелер модельді көлемдегі мәліметтерге немесе өнеркәсіптік көлемдегі мәліметтерге есептелініп жасалынады (BigData бағдарламалық қамтамасыз етуі [7]).
Келесіде онлайн әлеуметтік желілер жоғарыда аты аталған түпкі пайдаланушылардың нақты түрлеріне бағытталып талданады және негіздемелер бойынша жіктеледі. Осы шолудың құрылымы: 2-бөлімде жаппай әлеуметтік желі талдау жүйе қарастырылады; 3-бөлім коммерциялық ұйымдар үшін жүйесін талқылайды; 4-бөлім мемлекеттік органдар мен MI құрылымдардың пайдалануы үшін жүйесін талқылайды; 5-бөлім әлеуметтік желілерді талдау үшін зерттеуді дамыту қарайды. 6-бөлімінде, әлеуметтік желілер эксперименттік зерттеулердің мысалдары көрсетілген.
Бұл жұмыста әлеуметтік желілердің талдау нәтижелері ұсынылады:
* осы саладағы зерттеулердің негізгі бағыттары келтірілген;
* әлеуметтік желілерді зерттеуге пайдалы кейбір сипаттамалар ұсынылады;
* әр түрлі желілік талдау модельдерінде пайдаланылатын әдістер мен алгоритмдер қысқаша мазмұндалады;
* қазіргі уақытта ең танымал компьютерлік әлеуметтік желілер сипаттамаcы берілген;
* әлеуметтік желілер саласын зерттеудің кейбір ықтимал жолдары баяндалған.
1 Әлеуметтік желілер - негізгі ұғымдар
1.1 Әлеуметтік желі моделінің негізгі элементтері
Әлеуметтік желі - бұл әлеуметтік объектілер мен олардың арасындағы байланыстырушы болып табылаттын түйіндер тобынан тұратын әлеуметтік құрылым. Жалпы түсінік бойынша әлеуметтік желі - ортақ қызығушылығы, ортақ бір ісі бар немесе тікелей қарым-қатынасқа түсуге қанай да бір себептері бар адамдар шоғыры. Жалпы философиялық тұрғыдан әлеуметтік желі ретінде көптеген әлеуметтік объектілер мен олардың арасындағы белгілі бір қарым-қатынас санын түсінеді.
Эллисон және Бойд әлеуметтік интернет-желісін қолданушыарға төмендегідей мүмкіндік беретін веб-сервис ретінде анықтаған болатын:
1) қолданушылардың ашық немесе жартылай ашық парақшаларын жасау;
2) әлеуметтік байланыстағы қолданушылар тізімін жасау;
3) бір жүйе шеңберінде өзінің байланыс тізімі мен өзгенің дәл сондай тізімін қарастыру.
Патаркин Е.Д. пікірі бойынша әлеуметтік желі - негізінде қолланушылар бір-бірімен байланыс орнататын платформа. Сонымен, әлеуметтік Интернет желі - төмендегідей қасиеттерге ие интерактивті көпшілік тұтынатын веб-сайт:
Сайттың мазмұны тікелей қолданушымен ғана жасалады;
Сайт автоматтандырылған ортаны білдіреді, оның шеңберінде қолданушылар өзге қолданушылармен байланыс орнатуға (әлеуметтік байланыс) немесе әлеуметтік объектілер (тақырыптық топтар) құруға мүмкіндігі болады;
Қолданушылар берілген әлеуметтік ортадағы объектілер туралы статикалық және динамикалық, олардың арасындағы әлеуметтік байланыс туралы ақпарат алуға мүмкіндігі бар;
Қолданушыларға өзге қолданушылармен және әлеуметтік объектілермен қарым-қатынасқа түсу функциялары қолжетімді.
Әлеуметтік желінің келесідей функцияларын атап өтуге болады:
1. Коммуникациялық. Коммуникацциялық функция шеңберінде адамдар бір-бірімен байланыс орнатады, жаңалықтармен, ақпаратпен (сурет, видео, аудио жазбалар, сайттарға сілтеме, комментарийлер, хабарламалар) алмасады, қандай да бір ортақ мақсатқа қол жеткізу үшін бірігеді (бірігу және әлеуметтік байланыста болу).
2. Ақпараттық. Ақпараттар ағымы екі бағытта жүргізіледі, себебі байланыстағы қатысушылар коммуникатор рөлінде де, реципиент рөлінде де болады.
3. Әлеуметтенуші (өзіндік даму, достар және топтар жүйесіндегі рефлексия).
4. Өзіндік белсенділік (өзіндік жарнама).
5. Идентификациялық (жеке парақшасын құру кезінде тұтынушы оны өзіне қатысты ақпаратпен толтырады - аты, туған күні, әлеуметтік жағдайы, мектебі, ЖОО, қызығушылығы және т.б.ақпарат бойынша анкетаны іздеуге мүмкіндік береді).
6. Бірегейлікті қалыптастыру функциясы. Фестингер теориясына сәйкес адам өзін келесі бір өзіне ұқсастығы көп адаммен салыстыруға бейім келеді. Сонымен қоса, когнитивті диссонанс теориясына сәйкес ұқсас адамдар бір-бірін жақсы бағалайды. Бұл адамдардың өзгелерге қатысты өзіндік орнын нақты қалыптастыруға мүмкіндік беретін негізгі механизм.
7. Көңіл көтеруші. Әлеуметтік желілер тек қана хабраламамен алмасушы ғана емес, сонымен қатар мультимедиялық файлдармен алмасуға да мүмкіндік береді, сонымен қоса қолданушы мүмкіндігін арттыру мақсатында басқа өңдеушілермен жасалатын виджет-шағын программалардың көңіл-көтерушілік сипатын атап өту керек.
Нақты әлеуметтік жүйелер үшін келесідей негізгі қасиеттер мен эффекттерді атап өтуге болады:
Қолданушылардың өзіндік пікірінің болуы;
Әлеуметтік желінің өзге қолданушыларының әсерінен пікірінің өзгеруі;
Бір қолданушының пікіріне келесі қолданушы пікірінің алуан түрлі мәні;
Әлеуметтік желі мүшелерінің қандай да бір әсерге берілуінің түрлі деңгейі;
Әлеуметтік тұлғалар тізбегіндегі жанама әсердің болуы;
пікір көшбасшыларының болуы;
Айналадағылардың пікірінің өзгерісіне әсерліліктің бастапқы қадамының болуы;
Топтардың локализациясы (қызығушылықтары бойынша, пікірлестер);
әлеуметтік корреляция факторларын тіркеу;
Әсер етудің сыртқы факторларының (жарнама, маркетингтік акциялар), сәйкесінше сыртқы агенттерінің (бұқаралық ақпарат құралдары, тауар өндірушілер және т.б.) болуы;
Әлеуметтік желілердің құрылымдық қасиеттерінің пікірлер динамикасына әсері;
Коалиция пайда болу мүмкіндігі;
Қолданушылардың ойындық өзара қарым-қатынасы;
Әлеуметтік желілердегі ақпараттық басқару.
1.2 Әлеуметтік желілер теориясының пайда болуы және зерттеу кезіндегі аналитикалық тәсілдемелер эволюциясы
Адамдар әлеуметтік байланыстарды зерттеу сұрақтарымен 19 ғасырдың соңы мен 20 ғасырдың бас кезінде ақ айналысып бастаған. Эмиль Дюркгейм жеке индивидуум тұрғысынан әлеуметтік феномендердің барлығының түсіндірілуі мүмкін еместігін айтады. Георг Зиммель әлсіз байланысқан желілік әлеуметтік құрылымдарды қарастыра отырып, өз еңбектерінде әлеуметтік желілер талдауының негізін қалады. Сол уақыттың әлеуметтік философтары қарым-қатынас шырмауы деген терминді қолданды.
1930 жылдары Дж.Морено тұлғааралық және топаралық қарым-қатынастарға арналған, социометрия бойынша жұмыстар тізбегін жариялаған болатын. Мореноның ғылыми жұмыстарының негізгі инновациясы ретінде социограммаларды - кіші әлеуметтік топтағы тұлғааралық қарым-қатынастың құрылымының схематикалық көрінісін айтуға болады. Оның эксперименттерінің бірінде балалар үйінің тәрбиеленушілерінің қыз балаларын бір коттедж үйге орналастырып, олардың ішіндегі бір-біріне қарым-қатынастары жақсыларын бір қабатқа, ал қарым-қатынасы жақсы емес қыз баларды басқа қабатқа жайғастыру туралы тапсырма қойылған болатын. Зерттеуге алынғандардан кімнің ұнайтындығы және кіммен көбірек уақыт өткізуді қалайтындықтарын немесе бос уақытын кіммен өткізуді қалайтындықтарын сұраған болатын. Нәтижелер матрица түрінде берілді, мұндағы топтың әрбір мүшесіне өз топ мүшесінің тарапынан баға қойылып отырды. Осыдан ары қарай топтық және жеке индекстер есептелді, граф түріндегі социограммалар тұрғызылды, ол жерде топтың әрбір мүшесіне белгілі бір позициялар бекітілген болатын, ал таңдау бағыттауыш сызықтарының көмегімен көрсетілді - осылайша топтағы артықшылықтар құрылымы бейнеленген.
Одан кейін Алекс Бейвлас (1948 ж.) және Харольд Левитт (1951, 1963 ж.) теорияны дамыту жолында тағы бір маңызды қадам жасады: олар желі деп индивид емес позиция жиынтығы дегенді түсінуді ұсынды. Эксперимент кезінде алынған позиция арасындағы қарым-қатынастың қорытынды үлгісі құрылымның негізі немесе типі ретінде болды. А.Бейвлас жұмыстарында орталық (қарым-қатынас орталық позиция арқылы іске асырылған кезде, белгілі бір тапсырмалар сапалы әрі жылдам орындалады) туралы алғаш айтылған болатын, сонымен қатар позиция арасындағы қарым-қатынас - бұл ресурстар ағымы деген идея ұсынылған болатын.
20 ғасырдың екінші жартысында Р. Соломонофф, С. Берковиц, С. Боргэтти, Р. Берт, К. Карли, К. Фост, Д. Нок, П. Марсден, Н. Маллинс, А. Рапопорт, С. Уоссермэн, Б. Веллмэн, Д. Вайт, В. Харрисон және т.б. зерттеушілердің жұмыстарында әлеуметтік желілердің жүйелік талдауы кеңейтілді. 1950 жылдары Дж.Барнес және Э.Ботт ағылшын антропологтарының жұмыстары әлеуметтік желілерге тиістілікпен байланысты күрделі әлеуметтік феномендерге назар аудартты. Әлеуметтік теория терминін 1954 жылы әлеуметтанушы Джеймс Барнс енгізген болатын. Сол заманның көпшілік антропологиялық еңбектерінің ішінен С.Найдел Әлеуметтік құрылым теориясы атты еңбегін ерекше атап өтуге болады, ол жерде заманауи желілік талдау принциптеріне сәйкес, құрылым мен функцияны нақты ажырату жүргізілген, оның жұмысы психологияда да, әлеуметтануда да жоғары сұранысқа ие. Өз жұмысында ғалым төмендегіше жазған болатын: Біз қоғамның құрылымын нақты популяция және қарым-қатынастың мінез-құлықтық үлгісі немесе желісі арқылы анықтаймыз.
1959-1968 жылдары венгерлік Пол Эрдос және Альфред Реньи атты математиктер әлеуметтік желілерді қалыптастыру принциптерін сипаттайтын мақалалар топтамасын жариялаған болатын. Ғалымдар алғаш рет әлеуметтік желілерді тұрғызу принциптерін көрсету үшін математикалық теорияны пайдаланған болатын. Ұсынылған кездейсоқ графтар теориясы тұрғызылуының анық принципі жоқ күрделі желілерді сипаттауға мүмкіндік берді. Граф шыңдарының кездейсоқ-бірдей бірігуінің кезінде P(k) үлестірімі биномиальды болып табылады (k- қабырғалардың төбесіне кірушілер саны), ал графтың үлкен көлемінде - пуассондық болады, мұндай желілерді кездейсоқ пуассон желілері деп атайды. Дегенмен, 21 ғасырдың басында Эрдос-Реньи үлгісі әлеуметтік Интернет-желілерінің нақты графтарымен нашар корреляцияланатындығы анықталған болатын.
1969 жылы Стэнли Милгрэм және Джеффри Трэверс сынды америкалық психологтар алты қол қысу теориясын ұсынған болатын, соған сәйкес әлемдегі кез келген екі адам ортақ таныстарының 5 деңгейімен ғана ажыратылған, сәйкесінше алты байланыс деңгейімен (тар әлемнің құбылысы). Эксперимент талабы бойынша, американың белгілі бір екі қаласы алынды, соның Омаха атты қаласының тұрғындарына 300 конверттаратылды, оларды Бостон қаласында тұратын қандай да бір адамға беру қажет болды. Конверттерді тек өз таныстары мен туыстары арқылы жіберу міндет етілді. Нәтижесінде, Милгрэм осы аталған конверттердің соңғы адамға орта есеппен бес адам арқылы жеткедігін анықтады. Сипатталған экспериментті әртүрлі вариацяида бірнеше рет қайталады. 1998 жылы Колумбия университетінің ғалымдары электронды пошта көмегімен зерттеуді аналогты сұлба көмегімен растады. Интернет-желісінде бір сайттан басқа сайтқа алты батырма көмегімен қол жеткізуге болатындығы анықталды. 2008 жылы Microsoft компаниясы екі жылдық зерттеу нәтижесін жариялады, ол жерде 240 миллион қолданушылардың әрқайсысы келесі қолданушыға 6,6 қол алысу арқылы жете алатындығын көрсетіледі. Милан университеті мен Facebook әлеуметтік желісі де алты қол алысу теориясын эксперимент жасай отырып зерттеген, ол кезде негіз ретінде Facebook желісінің графын алды. Зерттеу нәтижесінде Facebook желісінің кез келген екі қолданушысын бір-бірінен 4,74 байланыс деңгейі ажыратады. Вконтакте әлеуметтік желісінде достар тізбегі - алты қол алысу теориясы деген арнайы қосымша желі қолданушыларының ішінен танысу байланыстарын табуға мүмкіндік береді. Вконтакте желісін қолданушылардың көпшілігі ТМД елдерінің территориясында орналасқандықтан, адамдар Украина территориясынан гипотетикалық танысын енгізе отырып нәтижесінде 3-4 адамды алады. Осылайша алты қол алысу теориясын эксперименталды тұрғыдан Интернет-желісінде дәлелдеу әрдайым мүмкін бола бермейді. Қателікті келесідей түрде түсіндіруге болады. Жаңа қолданушы тіркелген кезде және өзінің жеке мәліметтерін енгізгенде, әлеуметтік желі бұл қолданушы тануы мүмкін қолданушыларды шығарады (мысалы, электронды пошта қоланушыларын талдау арқылы), немесе ортақ қызығушылығы бар, жұмысы ортақ және т.б. дегендей, солардың ішінен ең көп қарым-қатынаста болатынын таңдап алады. Осылайша оқытушы қызметтестерін, оқушылар мен студенттер ойы бір адамдарды тауып алып, қарым-қатынаста бола алады (құрдас, ортақ қызығушылық, ұқсас ЖОО және т.б.).
1998 жылы Стивен Строгатц пен Данкан Воттс тұрақты, периодты және пуассондық кездейсоқ желілердің қасиеттерінің спуерпозициясы негізінде тар әлем желілерінің математикалық үлгісін ұсынды. Зерттеушілер, тар әлемнің қасиеттеріне тәуелді желілерде кездейсоқ байланыстың кем санын қосу желі диаметрін қысқартады, яғни оның түйіндерінің арасындағы ең ұзын жолды қысқаға дейін.
1970 жылдары Марк Грановеттер атты америкалық әлеуметтанушы әлеуметтік желіліер ішінде әлсіз байланыстар (мысалы, біздің көршілер, таныстар, таныстарымыздың таныстары, жұмыстағы адамдар) күшті байланыстарға (туытстарымыз бен достарымыз) қарағанда маңыздылыққа ие екендігін анықтады. Ақпарат әлсіз байланыстар көмегімен жылдам әрі кең таратылатындығымен түсіндіріледі. Оның пікірі бойынша, әлсіз байланыстар қолданушылардың өзара қарым-қатынасын және олардың топтармен қарым-қатынасын кеңейту үшін өте қажетті, күшті байланыстар нәтижесінде жергілікті бйланыс пайда болады. Жұмысқа орналасу мысалы ретінде, жұмыс іздеу тұрғысынан және өзге де біз толық білмейтін өмірлік қажеттіліктер тұрғысынан өте пайдалы болып табылады. Күшті байланыстар арқылы адамдар мәліметтер мен ресурстардың шектелген көлемімен бөліседі, күшті байланыстар ақпараттық тұрғыдан артық, сәйкесінше олар бір-біріне әкелер пайдасы аз. Осылайша, жұмыс іздеуде артықшылыққа бір-бірімен түйіспейтін адамдар желісі бар ие болады. Бұл эффектті М.Грановеттер әлсіз байланыстар күші деп атаған болатын.
Әлсіздер күші туралы тезистің теоретикалық негіздемесін Рональд Бэрт өзінің құрылымдық тесік теориясында ұсынған болатын, олардың астарында бір-бірімен өзара коммуникациялық байланыста емес кеңістіктер ұғындырылады. Теория әлсіздер күшінің идеясына, әлеуметтік желідегі делдалдықтың мәнісіне, эксклюзивті алмасу теориясына, сонымен қатар капиталдың үш формасын ажыратуға - қаржылық, адами және әлеуметтік негізделеді. Әлсіз байланыстардың көп санының болуы индивидке ақпарат алу кезінде көптеген артықшылықтар береді.
1.3 Интернет ортадағы әлеуметтік желілер классификациясы
Кейбір әлеуметтік желілер жаңа таныстар табуға және олармен қарым-қатынас орнатуға бағытталған, ал басқалары өзімен бірге кәсіпкерлікті мақсат тұтса, үшіншілері адамдарды ортақ қызығушылықпен ортақтастырады. Интернет ортада әлеуметтік желілердің әртүрлі шартты классификациялары кездеседі. Жұмыста [34] келесідей алғышарттар қарастырылады:
1) ортақ тақырыптағы әлеуметтік желілер (MySpace, Facebook, Вконтакте, Одноклассники және т.б.) бейресми жағынан жеке қызығушылықты қанағаттандыратын ақпарат көздерін қолжетімді етеді;
2) мамандандырылған әлеуметтік желілер, мысалы: Last.Fm (әуенді әлеуметтік желі), Geni (жанұяларды ортақ тақырыпта қосатын, отбасылы әлеуметтік желі), Autokadabra.ru (автоәуесқойлардың әлеуметтік желісі). Сонымен қатар мұнда мамандар мен ғалымдарды біріктіретін аз мамандандырылған Ukrainian Scientists Worldwide, Українська наукова інтернет-спільнота, e-Learning PRO, Scipeople.ru, және т.б сол сияқты кәсіби желілер кіреді. Ж.Лейв мен Э.Венгер өз жұмыстарында біліммен тиімді алмасу, кәсіби қоғамдастықтар құру, қызмет және түрлері мазмұнын ашу мақсатында Ахуалдық оқыту: заңды перифериялық қатысу зерттеу жұмысын алға тартты. [35] Адамдар бірлескен іс-шараларды оқу барысында, алған білімдерін әлеуметтік процесс негізінде ұштастыруды көздеді;
3) кәсіби әлеуметтік желілер адамның мамандандарылған жеке тұлға ретінде қалыптасып, мансап құруына бағытталған желі. Солардың ішінде Менің ортам (Мой Круг) және Plaxo. Е.Д. Патаркин әлеуметтік желілерді екі түрге бөліп, қарастырады:
1) негізгі қатысушыларға байланысты түйіндердің түрлері және олардың профильдер немесе қатысушылардың парақшаларындағы желісі (Facеbook, Вконтакте, LinkedIn және т.б.),
2) ең маңызды сандық нысандарды білдіретін түйіндері болып табылатын желілер - мақалалар, бағдарламалық қамтамасыз ету, бейнелер, бетбелгілер (Википедия, YouTube, Flickr, Delicious және т.б.).
Жұмыста [36] коммуникативті тұрғыда әлеуметтік желілердің жіктеу ұсынылады:
1) жоғары үстемдікке байланыстағы әлеуметтік желілер;
2) жоғары байланыс пен төменгі үстемдіктегі әлеуметтік желілер;
3) төменгі байланыс пен үстемдігі төменгі әлеуметтік желілер;
4) төменгі байланыстағы және жоғары үстемдіктегі әлеуметтік желілер.
Басқа да дерек көздерімен талдау- келесідей топтарға жіктеуге мүмкіндіктер береді [37]:
1) түрі (жеке қарым-қатынас, кәсіби қарым-қатынас, видео, аудио, сурет, геоорын, сатып алу, блог жүргізу, жаңалықтар, сұрақ-жауап, бетбелгілер, виртуалды әлем, тақырыбы, ойын-сауық танысу);
2) ақпараттың ашылуы (ашық, жабық, әртүрлі);
3) географиялық қамту (әлем, ел, аумақтық бірлік, облыс жоқ - халықаралық);
4) даму деңгейі (1.0 - 3.0).
Қазіргі уақыттаға ТМД елдері бойынша әсіресе жасөспірімдер арасында кең таралған әлеуметтік желілер қатарына ВКонтакте, Одноклассники, Мир тесен, Мой Круг және басқа да[38]. Білім беру саласында маңызы бар әлеуметтік желілер тобын қарастыратын болсақ [39]:
1.Ning - пайдаланушыларға әлеуметтік желілерді ұйымдастыруға мүмкіндік беретін платформа, 2005 жылдың қазан айында іске қосылды. Ning жүйесіндегі белгілі көрсеткіштерге жүгінетін болсақ, оның бүкіл әлем бойынша айына 65 миллион тұтынушысы бар. Мақала жазу барысында, 500 веб-жүйе көрсеткіші негізінде (берілген жүйе Alexa.com), Ning жүйесі Украинада тұтыну жағынан 240-шы орында еншілесе, Ресейде 148-шы және әлем бойынша 497-шы орынға ие (http:www.alexa.comtopsites). Платформаның негізі көптеген білім бері әлеуметтік желісі барысында құрылды - Classroom 2.0 (құрастырған Стив Харгадон), Educator's PLN (құрастырған Томас Витби), The Global Education Conference Network (оқытушыларды халықаралық виртуальді жиындарға қатысуымен біріктіреді), ISTE Community Ning (білім беру саласындағы инновациялық технологияларды пайдалануға арналған) және т.б. [40]. Әлеуметтік желілерді құру үшін ұқсас платформалар taba.ru, SocialGO, Elgg, WackWall жүйелері болып табылады.
2. Sophia - тегін білім беру әлеуметтік желісі. Оны ойлап тапқан Дон Смитмиер - онлайн қауымдастықта білім беру саласындағы энтузиастарды біріктіру туралы шешім қабылдады. [41]. Бұл әлеуметтік желінің ерекшелігі талқылау, бейне және аудио ресурстарды, тұсаукесерлер мен басқа да білім беру материалдары үшін белгілі бір академиялық пәндер немесе тақырыптарға кіріспе дәрістер негізінде білім беру қорабы түрінде ақпарат ұйымдастыру (learning packets). Мұндай қораптарды қоғамдастықтың кез келген мүшесін құру мен сарапшылар және басқа да қоғамдық мүшелерінен мадақтап алуға болады.
3. Twitter - тұтынушыларға 140-қа дейін белгілерді жариялауға, Веб интерфейс, SMS немесе үшінші тарап бағдарламалық клиенттерді пайдалануға мүмкіндік беретін халықаралық әлеуметтік желі микроблогы. Ол сонымен қатар, түрлі суреттерді, видео, аудио бағдарламаларды және Интернет-сілтемелерді қосады. Alexa.com жүйесінде, 500 веб-жүйелер арасында - Twitter Украинада 23-ші орынды еншілесе, Ресейде 15-ші және әлем бойынша 12-ші орында. Қазіргі таңда бұл желініе басты мақсаты - зерттеу, сұхбат жүргізу, жаңа байланыс құру, ғалымдар мен оқытушылармен диалог орнату - жүйеге күніне орташа алғанда 1,6 млрд ұсыныстар келіп түседі. Twitter-ді оқу процесінде келесідей тармақта қолданады [42]:
а) семинарлы қолдау байланысы; б) топтағы батыл ми шабуылы; в) болашақ семинарларға арналған тақырыптар таңдау; г) оқу материалдарының сілтемелерін орналастыру; д) сынып кестесіне өзгерістер туралы ақпарат; е) кеңес; ж) нақты студенттік іс-талдау; з) сауалнамалар жүргізу; и) тақырыптық журнал жүргізу; к) ғылым, сондай-ақ белгілі қайраткерлердің жариялаған трек жаңалықтары; л) зерттеу немесе диссертацияны орындау ағымдағы жағдайы туралы ақпарат; м) сілтеме алмасу. Мысалға студент ғылыми жиынға қатысып, өзінің жеке идеяларымен бөлісіп, алған ісері жайлы сөз қозғай алады.
4. Facebook - әлемдегі ең ірі әлеуметтік желі. 2012 жылдың 4-ші қазанында желіні тұтынушылар саны 1 миллиардты құраған, бұл тек қана жүйеге айына бір ғана кіргенде немесе Like және келесідей cookie тетігін басқандар саны жағынан алып қарағандағы мәлімет болып табылады. [43]. Alexa.com жүйесінде, 500 әлеуметтік жүйелер арасында Facebook желісі украинада 7-і, Ресейде 8-ші, ал әлем бойынша 1-ші орынды иеленеді. Көптеген адамдар, әлеуметтік желіліреге тіркеліп, (сонымен қатар Facebook секілді), өздерінің қалаған тақырыбында сөйлескісі келеді, сондықтан олар ортақ қызығушылықтар жағынан топтарға жинақталады. Facebook-те келесідей топтарға қолжетімді: Biology, Math, Science Group, Theoretical Physics, Popular Science, Электрондық оқыту және қашықтықтан білім беру бастамашылары, белгілі ғылым және т.б. Facebookпен бірлестікте Джордж Лукас, оның басты мақсаты мектеп дамытуға көмектеседі және оқыту процесінде әлеуметтік медиа құралдарын жүзеге асыру болып табылатын әлеуметтік желісі Edutopia-да әзірледі. Edutopia желісін дамыту үшін сенімді мотивация Джордж. Лукас айтқандай, нақты өмірде- оқу жоспарлары болмасын, сондай-ақ ресурстарды табу және сыныптан тыс сарапшылардан кеңес алу, оқытушылар мен студенттерге арналған өткір қажеттіліктерді дәстүрлі оқшаулау болып табылады [44].
5. LinkedIn - іздеу үшін және іскерлік байланыстар орнату үшін арналған қоғамдық желі. 2012 жылдың шілдесіне 175 миллион тіркелген қолданушылары бар. Alexa.com сайтының мәліметтері бойынша, 500 веб-сайт арасында Украинада қолданылуы бойынша 33-орынды, Ресейде - 44-шы орында және әлемде - 14-ші орында. LinkedIn қолданушылары желіні әр түрлі мақсат үшін қолдана алады: а) бұрыннан бар байланыстар арқылы өзін таныстырады және байланыстарын кеңейтеді; б) қызығушылығы бойынша адамдар тобын және топтарды іздеуді іске асыра алады; в) кәсіби түйіндемелерді жариялап, жұмыс іздеуге болады; г) ұсыну және өзі де ұсынылған болу; д) бос жұмыс орындары жайлы хабарламаны жариялау; е) қызығушылығы бойынша топтар құру.
6. Вконтакте - 2006 жылы мемлекеттік Санкт - Петербург Университетінің түлегі Павел Дуров пен бағдарламашылар тобымен құрылған, ТМД елдерінде әйгілі қоғамдық желі. Негіз ретінде сол кезде орысша интерфейсі болмаған американдық қоғамдық желі Facebook алынды[45]. 2013 жылдың ақпанайының мәліметі бойынша "Вконтактенің" күндегі аудиториясы - 43 миллионнан аса адам болды[46]. Alexa.com сайтының мәліметі бойынша, 500 сайт арасында Вконтакте Украинада 2-ші орынды алады, Ресейде - 2-ші орын және әлемде - 19-шы орынды алады. "Вконтакте" желісінде неше түрлі біліми топтар бар, солардың ішінде: Освіта без кордонів жобасы, танымдық бейнебаяндар, BBC Discovery (деректі фильмдер), көркем өнердің суретті журналы, Көркем Фотосурет, Begin English, барлығы үшін Ағылшын тілі, Ғылыми-техникалық шығармашылықтың виртуалды мектебі және т.б.
Желіде стандартты мүмкіншіліктер жиынтығы бар: өзің жайлы ақпараты бар бет құру, контент құру және оны тарату, кіруді орнатуды иілгіш басқару, басқа қолданушылармен жекеше (жеке хаттар арқылы) және барлығына жария етіп араласу ("қабырғасына" жазба қалдыру арқылы, сонымен қатар топтар және кездесулер механизмі арқылы), жаңалықтар лентасын қарауға, достарының және қауымдастықтардың белсенділігін көру. Әдетте, хат жазған кезде фотосурет, суреттер, аудио-жазбалар, бейнебаяндар және сауалнамалар қыстырып жіберуге болады.
7. Одноклассники - бұрынғы сыныптастарыңды, курстастарыңды, түлектерді, мектептегі және студенттік кездегі достарыңдығ жолдастарың мен таныстарыңды іздеп, солармен қайтадан араласуға мүмкіндік беретін қоғамдық желі. 2006 жылы Альберт Попков құрғн болатын. 2013 жылдың 1-қаңтарының мәліметі бойынша, тіркелген қолданушылар саны 205 миллион болды. Бұл желіде сонымен қатар тақырыптық біліми топтар тапса болады. Alexa.com сайтының мәліметі бойынша, 500сайт ішінде Одноклассники украинада қолданылуы бойынша - 9-шы орында, Ресейде - 7-ші орында және әлемде - 48-ші орында.
8. Scipeople - ғалымдарға, аспиранттарға және студенттерге арналған қоғамдық ғылыми желі. Желі мүмкіншіліктері: а) жеке бетті құру; б) өзіңнің жеке ғылыми мақалаларыңды, сондай-ақ басқа да материалдарды ұйымдастыру (жеке "кітапханаң"); в) қолданушы жүргізіп жүрген курс жайлы ақпараттарды алады және соның материалдарын қоса алады; г) әріптестерімен байланыса алады; д) бірлескен ғылыми жобалар жүргізеді; е) ғылыми вакансияларды қабылдау және бірлескен ғылыми жұмыстар жайлы ұсыныстар жариялау; ж) жаңалықтар ресурсынан ғылыми жаңалықтарды алу және жариялау; з) өткізілетін конференциялар мен семинарлар жайлы ақпараттарды алу және жариялау; и) өзінің ғылыми тақырыбы бойынша жаңа мақалалар мәлеметтерін алу.
9. e-Learning PRO - электронды оқыту бағытын Ресейде дамыту мақсатында жұмыс жасайтын кәсіпқойларды біріктіретін қоғамдық желі. жылы құрылған, негізін салушы - Елена Тихомирова. Қауымдастықтың әрбір қатысушысы білімімен алмасуға және жобалау тәжірибесіне, электронды оқытуды ұйымдастыру мен құруға және жобаның сәтті дамуы үшін арналған материалдарға қолы жетімділікпен және өзінің жеке білімін, тәжірибесін және дағдысын кеңейту үшін еліктірілген.
Бұл жерде, әрине, қызығушылық туғызатын желілер тізімі аяқталып қалмайды. Қандай да бір білім беретін желіні таңдаған кезде, ресурстың оның күнделікті қолданысы жағынан тартымдылығын, сондай-ақ оқу процесінің құрылу нұсқаларын да қарастыру керек.
1.4 Әлеуметтік интернет-желілерін оқытуда қолдану
Өңдеу, басқару және оқыту материалдарын үлестіру мақсатында 1990 жылдардың соңында оқытуды басқару жүйелері деп аталатын LMS (Learning Management System) пайда бола бастады, олар тек электронды ресурстарды қолдануды ұйымдастыру мен бақылау үшін ғана емес, жалпы оқу үдерісін администрациялау үшін де арналған.
Жұмыста LMS-бағытталған тәсілдеменің екі өзекті мәселесі ерекшеленген.
Әмбебаптылық мәселесі. Берілген тәсілдеме тиімді оқу үдерісінің жүзеге асырылуы үшін бір қосымша соншалықты иілгіш бола алады дегенді білдіреді. Ашық кодты жүйелердің өзі өзге өңдеушілердің компоненттерін қолдануға мүмкіндік бермейді.
Біркелкілік мәселесі. LMS дәстүрлі үлгісінің біркелкілік табиғаты әрбір жеке білім беру мәдениеті программалық қамтаманы өңдеуші программисттерге ыңғайлы үлгіні бұзады. Оқытушылар мен оқушылар өздері айналысатын оқу үдерісінің әрбір түрі үшін қалаған құралдарын таңдауда ерікті емес. Мүмкіндіктерді шектейтін және оқытушылар мен білім алушылар үшін оңтайлы шешімді ерекшелейтін қандай да бір технологиялық парадигма жасалады (М. Буш, Дж. Мотт) [48].
Коннективисттік тәсілдемеге негізделген онлайн курстарды ұйымдастыру кезінде, желідегі бір түйін алшақтатылады, бұл жүйе басқару тпсырмаларын орындау үшңн қажет. Сондықтан, онлайн курсыт тыңдаушылардфң көпшілігінің әрекеті LMS тыс, желіінің басқа түйіндерінде, мысалы жеке блоктарында, веб-сайттарда, әлеуметтік желілерде және т.б. ыңғайлылық үшін білім алушылар ақпараттарды RSS-каналдар, агрегаттар көмегімен біріктіреді.
2007 жылдан бастап АҚШ университеттерінде оқу үдерісінде әлеуметтік желілерді қолдану және ендіру бойынша эксперименттер белсенді түрде жүргізілуде. Осы уақыттан бастап оқытушылардың және электронды оқыту облысындағы мамандардың онлайн-бірлестігі пайда бола бастады.
Гарвард Университетінің ғалымы студенттердің білім алудағы жетістігінің мықты факторларының бірі - ол білім алушылардың шағын зерттеу топтарына қатысуы болатындығын дәлелдеді. Әлеуметтік конструктивизм шеңберінде оқытушылар назарының фокусы пәннің мазмұнынан білім алушылардың өзара қарым-қатынасына ауады.
Интернеттегі аамадрдың коммуникациясының дамуының арқасында LMS жүйелерден PLE (personal learning environments) [54, 55] жеке оқу ортасының ұйымдастырылу концепциясына ауысу орын алуда. Шет елдік ғалым Марк ван Хармелон PLE жүйесін былайша анықтайды білім алушыларға өз оқуын басқаруға мүмкіндік береді. бұл студенттерге өз мақсаттарын анықтауда, өз оқуын басқаруда, оқу үдерісінің мазмұны мен оқу үдерісінің өзін басқаруда, оқу барысында басқа білім алушылармен қарым-қатынасқа түсуде, сонымен алға қойған мақсатқа жетуде білім алушыларды қолдау көрсетумен қамтамасыз етуден тұрады.
Әлеуметтік желілерде білім беретін ішкі топтар құрылуда, әрбір топтың құрылымдық толуы болады: қатысушылар, фото, видео және аудио материалдар, құжаттар (оқу құралдары, презентация), Интернет-сілтемелер және т.б. Ереже бойынша топты құрушы (оқытушы немесе тьютор) топ қатысушыларының белсенділігін бақылай алады - қандай бөлімдер танымал, қандай бөлімдер кең қолданыста, қандай материалдар жүктелуде, білім алушылар қандай ақапараттарды өз жеке парақшасына көшіре отырып бөлісуде. 2000-2002 жылдары батыс ғалымдарының жүргізген зерттеулері, желі ішінде білімді жақсы үлестіру үшін ақпарат көзіне деген сенімді қалыптастыруға әсер ететін факторлар қатары қажет - ортақ тіл, демографиялық және әлеуметтік ұқсастық тәртіп және т.б.
1.1-кестеде 2012 жылдың 30 маусымына әлемнің түкпір түкпірінде Интернет желісін қолдану туралыы ақпарат келтірілген. 2012 жыл үшін әлеуметтік желілер бойынша мәліметтер веб-ресурстың 1.2 кестесінде келтірілген.
1.1-кесте. Интернет-желісін қолдану және демографиялық статистика
Регионы
мира
Халық саны
( 2012)
Интернет-желісін қолданушылар (31.12. 2000)
Интернет желісін қолданушылар (30.06.2012)
% Интернет-желісін қолданушылар
Өсу пайызы
2000-2012
Қолданушылар %
Африка
1,073,380,925
4,514,400
167,335,676
15.6 %
3,606.7 %
7.0 %
Азия
3,922,066,987
114,304,000
1,076,681,059
27.5 %
841.9 %
44.8 %
Европа
820,918,446
105,096,093
518,512,109
63.2 %
393.4 %
21.5 %
Орталық Шығыс
223,608,203
3,284,800
90,000,455
40.2 %
2,639.9 %
3.7 %
Солтүстік Америка
348,280,154
108,096,800
273,785,413
78.6 %
153.3 %
11.4 %
Латын Америкасы
593,688,638
18,068,919
254,915,745
42.9 %
1,310.8 %
10.6 %
Австралия
35,903,569
7,620,480
24,287,919
67.6%
218.7%
1.7%
Барлығы
7,017,846,922
360,985,492
2,405,518,376
34.3%
566.4%
100%
1.1-сурет. Еуропа елдеріндегі Интернет-қолданушылар саны
1.2-кесте. 2012 жыл үшін ең танымал әлеуметтік желі
Ең танымал әлеуметтік желілер
Сайтқа сілтеме
Орны
Вконтакте
vk.com
47
Одноклассники
odnoklassniki.ru
80
Мой мир
my.mail.ru
52
facebook.com
2
twitter.com
9
Хабрахабр
habrahabr.ru
771
Myspace
myspace.com
128
Мой круг
moikrug.ru
2749
Мир тесен
mirtesen.ru
1948
Беон
beon.ru
5881
Youtube
youtube.com
3
liveJournal
livejournal.com
100
LiveInternet
liveinternet.ru
195
Коннект
connect.ua
14036
Білім беруде әлеуметтік желіні қолданудың шет елдік тәжіибесін талдай отырып, келесідей психологиялық, әлеуметтік және педагогикалық аргументтерді қолданылуына қарай ажыратуға болады:
* Стимуляцияда, оқиғаларда, жетістіктерде, мойындауларда қажеттіліктерді қанағаттандыру
* Білім алушы үшін ыңғайлы және үйреншікті орта. Әрбір екінші білім алушы әлеуметтік желімен таныс және оның бар болғандығына қуанышты
* Онлайн білім алушылардың әрдайым байланыста болуы және қолжетімділігі
* Тегін, функционалдылық, күнтізбенің және арнайы бағдарламалардың болуы
* Әлеуметтік желіде білім алушы әдетте өз аты-жөнімен тіркеледі
* Топтық жұмыстармен айналысуға мүмкіндік бар. Тыңдаушылар әлеуметтік желідегі өз достарын ақпарат алу және оқу тапсырмалары бойынша туындаған мәселелерді шешу мақсатында ортақтастыра алады
* Келіп түсетін ақпаратты фильтрациялау мүмкіндігі
* Оқушы мен оқытушының бірігіп, оқу мазмұнын құрастыру
* Коммуникация формаларының алуан түрлілігі
* Сервис шеңберінде видео байланысты қолдана отырып кеңес беру жүргізу мүмкіндігі
* Оқу-әдістемелік әдебиеттерге, ғылыми мақалаларға, ескеретін факттарға, іс-шаралар мен кездесулердің сілтемелерімен бөлісу
* Кең етекті демонстрациялық мүмкіндіктер (видео-эксперименттер, дәрістер, танымал ғалымдардың ғылыми сөз сөйлеуі)
* Географиялық шекаралар мен бөгеттердің болмауы
* Қашықтықтан оқытуды қолдау
* Сабақ үстінде басталған дискуссия, әлеуметтік желіден жалғасын табады. Бұл студенттерге талдау арқылы белсенді оқуға мүмкіндік берелі.
* Оқытушылардың жұмыс барысынла әлеуметтік желіні қолдануы оның коммуникациялық құзыреттілігінің деңгейін арттырады.
* Әлеуметтік желілер коммуникация тарапынан оқытушыларды білім алушалыр үшін қол жетімді ете түседі.
* Аудиториялық сабақтарда өзін көрсете алмаған студенттер , әлеуметтік желіде өзін ыңғайлы сезінеді және оқу үдерісінің белсенді қатысушылары ретінде көрсетеді.
* Әлеуметтік желідегі оқытушы мен білім алушы арасныдағы достық қарым-қатынас оқу аяқталғаннан кейін де сақталады
* Оқу үдерісіне ата-ана да қосыла алады
LMS және басқа да қашықтықтан білім беру сайттарына білім алушылар қажет болған жағдайда ғана кіреді, ал әлеуметтік желілерді күніне бірнеше мәрте тексереді. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz