Есіл өзенінің салалары

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫ

МИНИСТРЛІГІ

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

«Су ресурстары және мелиорация» кафедрасы

Әбдіқадыр Г.

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

ЕСІЛ ӨЗЕНІНІҢ СУ ҚОРҒАУ АЙМАҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖОБАСЫ

5В080500 - «Су ресурстары және суды пайдалану» мамандығы

Алматы 2018

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ауыл шаруашылығы

минисТРЛІГІ

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

«Гидротехника, мелиорация және бизнес» факультеті

«Су ресурстары және мелиорация» кафедрасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

Тақырыбы:

Орындаған

(аты-жөні)

20___ ж. «___» қорғауға жіберілді

Кафедра меңгерушісі

(қолы) (аты-жөні)

Жетекші

(қолы) (аты-жөні)

Арнайы тараулар кеңесшілері:

(тарау) (қолы) (аты-жөні)

(тарау) (қолы) (аты-жөні)

Норма бақылау

(қолы) (аты-жөні)

Сарапшы

(қолы) (аты-жөні)

Алматы 2018

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

«Гидротехника, мелиорация және бизнес» факультеті

«Су ресурстары және мелиорация» кафедрасы

5В080500 - «Су ресурстары және суды пайдалану» мамандығы

Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау

ТАПСЫРМАСЫ

Студент

(аты-жөні)

Жұмыс (жоба) тақырыбы

Университет бойынша 20___ж «» № бұйрығымен бекітілген

Дайын жұмысты (жобаны) тапсыру мерзімі 20___ж «»

Жұмыстың (жобаның) бастапқы деректері

Дипломдық жұмысты (жобаны) өңдеуге арналған мәселелер тізімі

Графикалық материалдардың тізімі (қажетті жағдайда)

Ұсынылатын негізгі әдебиеттер

Жұмыстың (жобаның) арнайы тараулары бойынша кеңесшілері

Кафедра меңгерушісі

(қолы) (аты-жөні)

Жұмыс жетекшісі

(қолы) (аты-жөні)

Тапсырманы орындауға

қабылдадым, студент

(қолы) (аты-жөні)

Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау

ГРАФИГІ

Кафедра меңгерушісі

(қолы) (аты-жөні)

Жұмыс жетекшісі

(қолы) (аты-жөні)

Тапсырманы орындауға

қабылдадым, студент

(қолы)

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

Су қорғау аймағы өзен, көл, су қойма және тағы басқа жер беті су көздер акваториясына қосылатын ауданға арнайы шаруашылық режим немесе басқа қызмет түрлері белгіленеді. Соған байланысты су қорғау аймағы бөлінеді. Ені 20-ден кем емес бұл аймақ су нысанына және су шаруашылық құралымына шектеулі шаруашылық қызмет режимі орнатылады.

Су қорғау аумағындағы арнайы режимді сақтау табиғатты қорғау кешенінің құрама бөлігі су нысанының және жағалық аймағының абаттану жағдайы гидрологиялық, гидрохимиялық, гидробиологиялық, санитарлық және экологиялық шараларын жақсартады. Сонымен қатар су қорғау аймағы және жолақтары Қазақстан Республикасы Президентінің қаулысы 19. 03. 04 ж. №451 шараларының бірі «Республика аумағындағы апат жағдайларынын алдын алу шаралары» су қорғау аймақтарында нысандар тұрғызуға тыйым салу салалары.

Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының облыстарының қатарында өзендерге су қорғау аймағы және жолақтары, бірақ бұл қаулы есепке алмайды:

-су жайылу шекаралары;

-бассейннің физико-географиялық жағдайлары;

-бар елді мекен және инфражүйе.

Су қорғау аймақтарының және жолақтарының нақты өлшем құру үшін әр өзенге сәйкес жобалық жұмыстар өткізу қажет.

Су қорғау аймақтарын және жолақтарын құру келесі қызметтерді бақылауға мүмкіндік береді:

1. судың сапасын жақсарту;
2. су тасқындарынан қорғау;
3. ағынды қорғау

Су қорғау аймақтарын және жолақтарын құру Есіл өзені бассейнінің физико-географиялық және әлеуметтік-экономикалық ерекшеліктерін пайдаланып қарастырыды.

Судың сапасын жақсарту. «Есіл өзен бассейні Қазақстан Республикасы территориясының 245 мың км. (215 мың км. ) алып жатыр. Елді-мекен 1. 9 млн. адамнан құралған, олардың 1. 09 млн. (57%) -қала тұрғындары. Бұл су ресурстарымен аз қамтамсыз етілген бассейндердің бірі. Су қоры 5. 34 км құрайды. Су қорының көп бөлігі көлдерде шоғырланған-55%, өзен ағыны 34% құрайды, су қоймаларда 7% шоғырланған. Қазақстан бойынша жер асты суларының қоры-0. 19 км (Балқаш-Алакөл бассейнінің қорынан 30 еседей кем) және бассейндегі су балансының барлығы 4% құрайды.

Есіл өзенінің негізгі су артериясы болып солтүстік Көкшетау биіктігінен, ал оңтүстігінде-Ұлытау тау беткейінен бастау алатын бірнеше ірі салалары бар. Қарағанды облысында (Қазақстан солтүстік қиыры) . Оның ұзындығы 2450 км. құрайды, сонымен қатар 1717 км. Қазақстан аумағының Ақмола және солтүстік Қазақстан облыстарының аймақтарында созылып жатыр. Колутон, Жабай, Терісаққан, Акан-Бурлук және Иман-БурлукД өзендері сулылығы және тармақтарының созылуымен ең маңызды болып келеді.

Өзен бассейндерінің ерекшеліктері ағысты бөлістіру жыл мезгілінде ғана емес, сонымен қатар жылдарда да бірқалыпсызболып табылады. Әр жылда су шығыны жүз рет өзгеруі мүмкін, бұл осы өзендердің ресурстарын шаруашылық пайдалануын біршама қиындатады. Сол себептен ылғи да су тапшылығы болып тұрады, бұл суды ластаушы заттар санының күрт көтерілуіне, су сапасының төмендеуіне әкеліп соғады.

Бассейн шектерінде 2. 2 км су қалыптасады, оның 0. 5 км сүзілу және булану есебінен жоғалады, ал 0. 8 км санитарлық, табиғатты қорғау және реттелмеген арынды ұсынады.

Су тасқынынан қорғау. Су тасқыны ең жиі және зиянды табиғи апат болып табылады. Олар тікелей және жанама түрде зиян келтіреді. Бірінші кезекте-бұл нысандардың қирауы, адамдардың қаза болуы, үй жануарлары мен ауыл шаруашылық дақылдарының егісі, ландшафтың бұзылуы. Екіншіден осы апатқа байланысты өндірістің тоқтауы, көлік қатынасының бұзылуы, ортаның, оның ішінде судың ластануы, эпидемияның пайда болуы және тағы басқалар.

Есіл өзені бассейнінде су тасқынының басты себебі қатты және ұзақ жауын, қар қабатының қарқынды еруі, су қоймаларының бұзылуы, өзендегі мұздың қатталуы мен кептелуі.

Қазақстанда су тасқынының 70% көктемгі су толуына, 30% жаңбыр жауға және 10% басқа себептерге байланысты болады.

Су тасқынының жойқын күшінен толық қорғау мәселесі Қазақстанда әлі күнге шешімін таппай отыр. Осыған байланысты республика деңгейінде су тасқынынан қорғау бойынша ұзақ мерзімді бағдарлама жасау, сонымен қатар су басу аймақтар үшін тәуекелдік картасы мен қауіпсіздік құрылыстың жаңа нормативін жасау ең актуальді мәселе болып отыр. Бұл мәселелерді шешу су басу процестерінің космостық мониторинг құжаттарына және олардың потенциалдық сценарийлерінің ГИС-технологиясы негізінде негізделуі тиіс. Бұл әдістемелік жол алдағы уақытта су тасқынына байланысты үлкен шығындарды болдырмауға мүмкіндік жасайды. Мысалы Астана қаласында Есіл өзенінің сол жақ жағалауында нысандар салынып жатыр. Алдын ала жүргізілген гидрологиялық есептеулер бұл аймақта аз қайталанатын судың өте жоғары деңгейі болуы мүмкін.

Солтүстік және Орталық Қазақстанда ауыз су мәселесі ең актуалды болып табылады. Минералды жер асты сулары мен мұздақтардың болмауы, көлдердегі сулардың аздығы халық үшін өзен суын ауыз судың жалғыз ғана көзі етеді. Егер Ақмола облысында Есіл өзенінен басқа бірнеше орта және кіші өзендер болса, Солтүстік Қазақстан облысы үшін Есіл өзені ауыз су үшін жалғыз ғана су көзі болып табылады. Сондықтан да суды сақтау ең актуальді мәселе болып табылады. Ақмола облысының сумен жабдықтаудағы ең өзекті мәселесі Астана қаласының сумен қамтылуының артуы Ертіс-Қарағанды каналымен Есіл өзеніне су тастау су құбырымен құрылысының құрылысы аяқталды. Вячеслов су қоймасынан қалаға су беретін су құбырының 3 желісі аяқталды. Облыс халқын су құбырымен қамтамасыз ету 70. 6%. Облыстың 727 елді мекенінің 311-і орталықтандырылған су құбырымен қамтылған, 361-і жергілікті су көздерінің 55-ісырттан алып келетін суды пайдаланады. Соңғы жылдарда облыста ашық су көздерін пайдаланатын халық үлесі 2-есеге көбейді. Еңбекшілдер (11. 8%), Жақсы (57%), Жарқайың (46%), Зеренді (48%) аудандарының халқы жергілікті су көздері мен тасып әкелінетін су пайдаланады.

1 ЕСІЛ ӨЗЕНІ БАССЕЙНІ ТАБИҒИ ЖАҒДАЙЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ

1. Географиялық орналасуы және рельеф

Бассейн үшін оңтүстіктен солтүстікке қарай жалпы төмендеу сипатталады. Бассейннің солтүстік бөлігінде Батыс-Сібір мен Солтүтік Қазақстан жазықтары бассейн территориясының біршама бөлігін Қазақстанның Сарыарқасы алып жатыр.

Солтүстік Қазақстан жазағының орташа 200 км. Есіл өзенінің бойлай созылып жатыр.

Бассейннің көп бөлігін жазық ландшафт алып жатыр. Орман-далалық ландшафтық зона қалыпты-континентальды климатпен сипатталады. Жауын-шашынның орташа мөлшері 300-350 мм, ылғалдылық коэффициенті 0. 77-0. 56 құрғақшылық жылдардың қайталануы 20-30%.

Ылғалдылық коэффициентінің әртүрлілігіне байланысты екі аймаққа бөлінеді. Қалыпты ылғал аймақ Петропавл қаласынан солтүстікке қарай орналасады, ылғал коэффициенті 0. 77-0. 63. ландшафты әртүрлі.

Петропавл қаласынан оңға қарай типтік емес ормандала аймағы орналасқан, ылғал коэффициенті 0. 63-0. 56. Ормандалалық ландшафтық аймақтың жерлері шабындық пен жайылымға пайдаланылады. Далалық ландшафтық аймақ Есіл бассейнінде өзенағысымен жоғары Сергеевка қаласынан басталады. Ландшафтың зоналық түрлері құрғақ және қуаң климаттық жағдайларда қалыптасқан. Жылдық жауын-шашын мөлшері 310-220 мм, ылғалдық коэффициент 0. 57-0. 27, қуаңшылық жиі болады.

1. 2 Геологиялық құрылым

Есіл өзенінің бассейні геолого-географиялық және геолого-құрылымдық аудандауға сәйкес Орталық Қазақстанның Солтүстік-шығысында-Ерементау антиклинорийі, Селеті синклинорийі және Ешкіөлмес антиклинорийі; Орталық Қазақстанның шығысында-Теңіз ойпаты және Байқоңыр-Есіл мегасинклинорийі Орталық Қазақстанның Солтүстігінде-Марьев синклинорийі және Қазақстанның Солтүстігінде Омбы синеклизасының Қазақстандық қанаты орналасқан.

Орталық Қазақстанның Солтүстік-шығысы Есіл өзенінің оң жақтағы негізгі саласы Мойылды өзені басынан бастап Астана қаласының Киров елді мекеніне дейінгі аралығын қамтиды. Өзен бассейнінің ені 30-км ден 75-км-ге дейін жайылып жатыр.

Ерементау антиклинорийінің Есіл өзені тұсындағы ені 60-75 км батыс жағынан Селеті синклинорийі қосылады.

Селеті синклинорийі оңтүстік бөлігінде ені 30-45 км болатын жіңішке сызықтық құрылым.

Есіл өзенінің жоғарғы ағысындағы аймақ пайдалы қазбаларға кедей.

Астана қаласынан оңтүстікке және оңтүстік-шығысқа қарай Есіл өзенінің аумағында орта және кіші құрылыстық құм мен топырақтың карьерлік орындары бар.

Орталық Қазақстанның Батысы Астана қаласының Есіл жебесіне дейінгі аралықты қамтиды. Бұл жердің негізгі геолого-құрылымдық элементі болып теңіз ойпатының солтүстік бөлігі, сонымен қатар Жарқайнағыш антиклинорийі мен Қалмақкөл синклинорийі.

Теңіз ойпаты солтүстігінде Степняк синклинорийімен және Көкшетау биіктігімен шектеледі.

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АЙМАҒЫНДАҒЫ ЕСІЛ ӨЗЕНІ ТОРАБЫНЫҢ СУ ШАРУАШЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ

2. 1 Есіл өзені суын пайдалану

Есіл өзені Қазақстан Республикасындағы Ақмола және Солтүстік Қазақстан облыстарын негізгі сумен жабдықтау көздері болып тадылады. Есілдің суы Астана, Петропавл және де көптеген елді-мекендерді сумен жабдықтауға пайдаланылады. Есіл өзені торабында жалпы шамамен 1 адам мекен етеді.

Есіл өзенінің суы

• ауыз сумен жабдықтауға;
• ауыл шаруашылығын сумен жабдықтауға;
• өндірістік сумен жабдықтауға;
• жылу энергетикасына;
• балық шаруашылығына пайдаланылады.

1998 жылдан бастап ауыл шаруашылығына су алу төмендеп, ал тұрмыстық және ауыз сумен жабдықтау үлесі өсті. Бұл бір жағынан ауыл шаруашылығындағы дағдарысқа және де жерді суландыру алаңының төмендеуіне байланысты, ал екінші жағынан Астана қаласы халқының күннен -күнге өсуіне де байланысты болып отыр.

Кесте 2. 1

Есіл гидрографиялық бассейнінің қамтамасыздығы бойынша өзендерінің жылдық ағыны

2 . 1. 1 Ауыз сумен қамту

Ауыз сумен жабдықтау жалпы су тұтынудың 60%-ын құрайды. Ауыз су қажеттілігінің негізгі көзі болып жер үсті суы саналады (90%) . Астана мен Көкшетау қалаларын қосқандағы ірі және майда қалалардағы су қабылдағыштардың көрсеткіштерінің өзгерісі талданды.

Тораптардағы халқының санына байланысты барынша ірі қалаларға жататындар (5 адамнан жоғары) : Есіл өзені - Астан, Петропавловск; Чаглинка өзені - Көкшетау және Селеті өзені -Степногроск.

Бүгінгі күні «Астан су арнасы» мемлекеттік коммуналдық кәсіпорны кең көлемді жұмыстарды жоспарлап отыр. Осы уақытқа дейін атқарылған істердің ауқымын «жеіл» арсеналдар атқарса, ендігі кезекте «ауыр да көлемді» шаралар басталмақ. 2009 жылдан бастап, Вячеславск су қоймасына бастан-аяқ жөндеу жүргізіліп, суына сынап араласып үлгерген Нұра өзенін тазарту шаралары іске асады. Қомақты қаржыны талап ететін мұндай жобаларға сумен жабдықтаушылар әзірден дайындық жұмыстарын жасап жатыр. Мамандар мұндай күрделі тазарту шараларынан кейін Астанадағы тұтынатын судың сапасы бұдан да жақсара түсетінін айтып қуантады. Астананың өркендеуіне бүкіл әлем көз тігеді. Сондықтан да оның тұрмыс пен тіршілікке қатысты ірілі-ұсақты проблемалары тек өз еліміздің азаматтар үшін ғана емес, Қазақстанмен қандай да болмасын байланыс орнатқысы келетін шетелдіктер үшін де аса маңызды.

... жалғасы

Қазақстан өзендері. Өзен және олардың маңызы

Қазақстанның географиялық орны, ірі физикалық георафиялық нысандарына қысқаша сипаттама

Есіл өзені алабы

Ақмола облысының табиғи жағдайларының ерекшеліктері

Қазақстанның ірі өзендері

Ақмола өңірінің географиялық атауларының қалыптасуындағы геоэкологиялық құрастырушылар ( Зеренді және Атбасар аудандарының мысалында )

Ақмола облысы туралы жалпы мәліметтер

Су ресурстарын алаптық басқару

ҚАЗАҚСТАН ӨЗЕНДЕРІНІҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Қазақстанның трансшекаралық өзендері

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс