Батыс Қазақстан облысы жағдайында кеміргіштерге жасалған фитосанитарлық мониторингтар, саны, зияндылығы және олармен күресу шаралары
Қазақстан Республикасы ауылшаруашылығы министрлігі
Қазақ ұлттық аграрлық университеті
Ғазез Әсемгүл Болатқызы
Батыс Қазақстан облысы жағдайында кеміргіштерге жасалған
фитосанитарлық мониторингтар, саны, зияндылығы және олармен
күресу шаралары
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
мамандығы 5В081100 - Өсімдік қорғау және карантин
Алматы 2018
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
факультеті
кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Беттер саны
Сызбалар мен көрнекі
материалдар саны
Қосымшалар
Орындаған
(аты-жөні)
20 ___ ж. “” қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі (қолы) (аты-жөні)
Жетекші
(қолы) (аты-жөні)
Арнайы тараулар кеңесшілері:
(тарау) (қолы) (аты-жөні)
(тарау) (қолы) (аты-жөні)
Норма бақылау
(қолы) (аты-жөні)
Сарапшы
(қолы) (аты-жөні)
Алматы - 20__ ж.
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
факультеті
мамандығы
кафедрасы
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау
ТАПСЫРМАСЫ
Студент
(аты-жөні)
Жұмыс (жоба) тақырыбы
Университет бойынша 20___ж «» № бұйрығымен бекітілген
Дайын жұмысты (жобаны) тапсыру мерзімі 20___ж «»
Жұмыстың (жобаның) бастапқы деректері
Дипломдық жобада /жұмыста/ қарастырылатын сұрақтардың тізімі
Графикалық материалдардың тізімі (қажетті жағдайда)
Ұсынылатынегізгі әдебиеттер
Жұмыстың (жобаның) арнайы тараулары бойынша кеңесшілері
Кафедра меңгерушісі
(қолы) (аты, жөні)
Жұмыс (жоба) жетекшісі
(қолы) (аты, жөні)
Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент
қолы) (аты, жөні)
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау
ГРАФИГІ
Кафедра меңгерушісі
(қолы) (аты, жөні)
Жұмыс (жоба) жетекшісі
(қолы) (аты, жөні)
Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент
(қолы) (аты, жөні)
ШАРТТЫ ҚЫСҚАРТУЛАР, ТЕРМИНДЕР МЕН АНЫҚТАМАЛАР ЖӘНЕ ОЛАРҒА ТҮСІНІКТЕМЕЛЕР
г - грамм;
кг - килограмм;
ц - центнер;
т - тонна;
кг/га - 1 гектардағы килограмм;
ц/га - 1 гектардағы центнер;
т/га - 1 гектардағы тонна;
мың га - мың гектар;
мм - миллиметр;
см-сантиметр;
м, м 2 м 3 - метр, шаршы метр, текше метр;
м 3/ га - бір гектардағы текше метр;
ж., жж. - жыл, жылдар;
% - пайыз;
0 С - градус Цельсия;
э. к. - эмульсия концентраты;
с. . к. - суық концентрат;
с. ұ. - суланатын ұнтақ;
басқ. - басқалар;
т. б. - тағы басқалар;
м/сек - 1 секунта метр;
Бт. - биологиялық тиімділік.
Реферат
Дипломдық жұмыс кіріспе, VI бөлімнен, қорытынды, пайдаланған әдебиеттерден турады. Жалпы бет саны 64, ол компьютермен терілген; жұмыстың құрамында 10 кесте, 5 cурет бар, пайдаланған әдебиеттер тізімі - 67. Батыс Қазақстан облысында саршұнақтың екі түрі: кіші және балпақ кең таралған, ал біріншінің практикалық маңызы өте зор және онымен жыл сайын үлкен жер көлемінде күресу шаралары өткізіледі. Тышқантәрізді кеміргіштердің ішінде доминанты болып кәдімгі тоқалтісті тышқан, орман және үй қаптесерлері таралған, соңымен бірге дала қаптесерлері, кіші және үлкен құмтышқандары, сұр егеуқұйрық және басқ. кеміргіштер кездеседі; бұл зиянды кеміргіштер жылына 2-3 ұрпақ беріп көбейеді. Родентицидтермен өңдеу жұмыстары жүргізгеннен 16 күн өткен соң кіші саршұнақтарға изоцин, м. к. (1, 0 кг/га) қолданған жерде олардың өлгені 93, 8% болды, родент, 0, 005% түйіршік пайдаланған участкелерде - 92, 9%, ал сақталған күздік бидай өнімі - 1, 05-1, 15 ц/га. Күздік бидай егісіне 300м жақын орналасқан жайылым мен егістің өзінде қыстап шыққан ересек кіші саршұнаққа қарсы изоцин, м. к. ұланған еліктіргішті шашқанда өңдеуге кеткен шығын қайтарымы 1, 9 есе болды.
МАЗМҰНЫ
Б.
КІРІСПЕ . . . 9
1 Таңдаған тақырып бойынша әдебиеттерге шолу . . . 11
2 Батыс Қазақстан облысының топырақ- климаттық жағдайларына
қысқаша сипаттама . . . 17
3 Арнайы бөлім . . . 22
3. 1Батыс Қазақстан облысы жағдайында күздік бидайды өсіру
технологиясы . . . 22
3. 2 Зерттеу жұмыстарының әдістері . . . 26
4 ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ . . . 30
4. 1 Батыс Қазақстан облысы жағдайында кіші саршұнаққа жасалған
фитосанитарлық мониторинг мәліметтері . . . 30
4. 2 Батыс Қазақстан облысы жағдайында тышқантәрізді кеміргіштердің саны . . . 38 4. 3 Батыс Қазақстанда кіші саршұнаққа қолданған родентицидтердің тиімділіктері . . . 45
4. 4 Тышқантәрізді кеміргіштерді ұландырған еліктіргіштермен жою . . . 47
5 Тәжірибе қорытындыларын экономикалық негіздеу . . . 49
6 Еңбек қорғау . . . 52 ҚОРЫТЫНДЫ . . . 57
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 58
ҚОСЫМША . . . 63
КІРІСПЕ
Елбасымыздың Қазақстан Халқына арнаған 2017 жылғы Жолдауында аграрлық саланы дамытуға ерекше көңіл бөліп, еліміздің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге қатысты нақты тапсырма бергені белгілі. Нақты міндет пен ел экономикасының қазіргі таңдағы жаңаша дамуы мен бүкіл әлемде орын алған азық -түлік дағдарысы агроөнеркәсіп кешеніне де биік талаптар қоюда. Бұл орайда, жалпы, салаға көрсетілген мемлекеттік қолдаулар жылдан - жылға арта түсуде. Жермен жұмыс істейтіндер, ең алдымен жаңа технологияларды енгізіп, өнімділікті үздіксіз арттырып, жұмысты әлемдік стандарттар негізінде жүргізу керек.
Қазақстан Республикасының БҰҰ мүше болудың ең маңызды міндеттерінің бірі-сапалы, бәсекеге қабілетті өнімді, соның ішінде астық дақылдар болып отыр. Осыған байланысты астық дақылдарын өсірудің өндірістік технологиясының жетістіктерін қолданып, оларды ауыл шаруашылық машиналар комплектісімен қамтамасыз етіп, технологиялық жұмыстарды сапалы жүргізу - еңбек өнімділігін арттырып және еңбек шығыны мен өнімдердің өзіндік құқығын төмендетеді. Астық дақылдарды өнімділікті және оның сапасын көтерудің бірден-бір жолы, дақылдың жергілікті жағдайға бейімді перспективті сорттарын өндіріске енгізу және олардың сорттық технологиясын жетілдіре отырып зиянкес, ауруларымен күресуіміз қажет. Батыс Қазақстан облысында өсіретін астық дақылда қауіпті зиянкестерден, зиянды кеміргіштердің маңызы өте зор.
Қазақстанда кеміргіштер тобының 15 тұқымдасына енетін 82 түрі кездеседі. Кеміргіштер дене тұрқы жағынан алғанда шағын сүтқоректілерге жататын жануарлар. Олардың күрек тістері жақсы дамыған, бірақта оның тамыры болмайды және үнемі өсіп отырады. Кеміргіштерде жыртқыш тістер болмайды. Күрек тістер мен азу тістер ортасындағы бос жерді диастема дейді.
Батыс Қазақстан аумағында зиянды кеміргіштердің ішінде саршұнақтар, тоқалтісті тышқандар, құмтышқандар және қаптесерлер кең таралған. Олармен үлкен жер көлемінде күресу шаралары өткізіледі және оған кететін қаражатта мол.
Негізі кеміргіштер өсімдік қоректі жануарлар. Олардың азықтық қорегінде бунақденелілердің, балықтардың, бауырымен жорғалаушылардың, құстардың және ұсақ сүтқоректілердің үлесі аз.
Кеміргіштердің көптеген түрлері ауылшаруашылығы дақылдарына, жеміс және орман ағаштарына, жайылымдықтарға және қоймадағы жем қоры мен азық-түліктерге үлкен зиян келтіреді. Ауылшаруашылығы өндірісіне ең қауіптілеріне аламан, тиіндер, қаптесерлер тұқымдастарына жататын кеміргіштер кіреді.
Батыс Қазақстанда егістік, әсіресе астық дақылдарға, пен жайылымдықтарға саршұнақтар үлкен зиян келтіреді, олардың санын реттеп отыру үшін кең көлемде химиялық препараттар қолданылады. Кейбір жылдары қаптесерлер, тоқал тісті тышқандар және құмтышқандар саны тым көп өсіп, оларға қарсы химиялық родентицидтерді қолдану арқылы күресу шаралар тиімді жүргізіліп келеді.
Жайылымдықтарда үлкен зиянды құмтышқандар келтіреді. 1 гектар жайылымдықта құмтышқандардың екі қонысы кездессе (бұл кеміргіштің 15-20 данасы), олар өсімдіктердің 1/3 жояды, ал бұл шөп қорымен бір қойды толық асырауға болады екен; ал алты-сегіз қоңыстары 1 гектарда кездессе - құнды жемдік өсімдіктердің барлығы жоғалады.
Неміс мамандарының мәліметтері бойынша, Германияның шошқа фермаларында егеүқұйрықтар жемнің 20% жояды. Америка ғалымдарының есебіне сәйкес, Нью-Йорк қаласында кейбір жылдары егеуқұйрықтар саны 10 млн жетіп, олар азық-түліктің 5-10% - ін құртады немесе жарамсыз етеді. Батыс Қазақстанда ірі қара бордақалаған фермаларда олар малдардың жемдерін жейді және оны ластайды.
Біз осы дипломдық жұмыста Батыс Қазақстан облысы жағдайында күздік бидай егісінде кездесетін ең қауіпті кеміргіштердің түрлеріне тоқталып, оларға фитосанитарлық мониторингтар өткізіп, биологиялық ерекшеліктерімен танысып, дақылға келтіретін зияндылығын біліп, жүргізілген күрес шаралардың тиімділіктері анықтау.
1 Таңдаған тақырып бойынша әдебиеттерге шолу
Дәнді астықтар ішінде күздік бидай өте құнды тағамдық дақылдардың бірі. Дәнінің сапасы бойынша ол барлық күздіктерден асып түседі. Бидай наны ақуыз (14%) бен көмірсулардың (80%) көптігімен ерекшеленеді. Дәнінде ақуыздың көп болуына ауа райы мен топырақтың, сондай-ақ берілетін тыңайтқыштардың әсері мол. Күздік бидай күздік және көктемдік ылғалдарды жақсы пайдаланады. Ол топыраққа терең енетін мықты тамыр жүйесін түзу арқасында қоректік заттарды жақсы сіңіреді және құрғақшылықтан аз зардап шегеді. Құрғақшылық пен аңызақтан оның өте ерте пісуі де сақтап қалады. Күздік бидай өнімі жоғары агротехникада және аймақта дұрыс орналасса жаздық бидайдан жоғары, ал күздік қарабидайдан үнемі көп болады. Күздік бидайдың жаздықпен азық-түліктік маңызы бірдей бола тұра, ұйымдастыру - шаруашылық құндылығы одан жоғары. Күздегі егіс және жаздық бидаймен салыстырғанда ерте жинау (7-10 күндей), ендіріс құралдары мен адам еңбегін толық және біркелкі пайдалануға мүмкіндік береді [1] .
Күздік жұмсақ бидайдың тұқымы, жаздық бидай сияқты +1-2°С жылылықта өне бастайды, бірақ жаппай өнуі +12-15°С температурада жүреді. Бүл жағдайда егін көгі 6-9 тәулікте пайда болады. Мысалы, Қазақ ұлттық аграрлық университетінің тәжірибелерінде күздік бидай көгі ауаның орташа тәуліктік температурасында 18, 6°С жеті тәулікте, ал 15, 9 және 12, 8°С болғанда (себу мерзіміне байланысты) тиісінше он және он екі тәулікте пайда болады.
Өсімдіктің көмегімен өсуі 3-4°С жылылықта басталады, алайда өсіп-дамуына қолайлы жылылық 12-15°С. Қысқы, көктемгі төменгі температура мен оның күрт өзгеруіне күздік бидай өте сезімтал. Қар қабаты болмағанда температура -І6-18°С өсімдік опат болады, 20 см қар қабаты болса 15-20°С аязға төтеп береді [2] .
Күздік жұмсақ бидай күзде және көктемде +2-4°С жылылықта түптене бастайды, бірақ қолайлы жылылық +12-14°С. Солтүстік Қазақстан аймағында қолайлы мерзімде себілгенде 9-20 күннен кейін негізгі сабаққа қоса 2-3 қосымша өркендер қалыптастырады және бүл кезек 30-35 күнге созылады. Жекелеген жағдайларда, топырақта ылғал жеткіліксіз болғанда, өсімдіктер түптеніп үлгермей, қысқы тыныштық күйге кетеді. Күздік жұмсақ бидайдың түптенуі мен оның ұзақтығы температураға ылғал мен қоректік заттар қорына, қыстап шықан өсімдік күйіне байланысты өзгереді. Оның ұзақтығы орта есеппен 30-35 күнге созылады [3] .
Әр түрлі тіршілік жағдайларына бейімделгіш зиянкестер, аурулар мен арамшөптер ауыл шаруашылығына орасан зор шығын келтіреді. БҰҰ-ның (ФАО) келтірген мәліметтеріне сәйкес, әлем бойынша зиянды организмдердің ауыл шаруашылығы дақылдары өнімдеріне жыл сайын тигізетін зияны 35% құрайды. Тікелей зияндылықтан басқа, өнімнің сапасын кемітетіні тағы бар. Қазақстанда өсірілетін ауыл шаруашылығы дақылдарының көпқоректі және 100-ден астам түрі маманданған зиянкестер, 70-тен асатүрі зиян келтіреді. Көпқоректі зиянкестердің ішінде саршұақтарды, тоқалтісті тұшқандардың, қаптесерлердің және басқ. маызы үлкен [4] .
1924 ж. Орунбур қал. ҚазОСР Халжеркомитеті Аймақты өсімдік қорғау стациясы құрды. Сонымен қатар осы кезеңде Орал, Ақтөбе, Петропал, Семей, Чимкент, Алматы облыстық өсімдік қорғау станциялары ашылды. Осы жылдан бастап Қазақстанда зиянды кеміргіштер зерттеле басталды [5] .
Қазақстанда зиянды кеміргіштер 1924-1940 жылдан бастап Республикалық өсімдік қорғау станциясында істейтін ғалымдар зерттей бастады; мамандар олардың түр құрамына, таралуына және ішіндегі қауіптісының экономикалық маңызына көніл бөлді. Кеміргіштерге инвентаризация жүргізілді, республикада кездесетін кеміргіштердің алғашқы тізімі құрылды. Қазақстанның батысында кіші саршұнаққа және Жетісуда үлкен құмтышқанға күрес шаралары ұсынды. Осы жылдары біздің елде зоологияның дамуына үлкен үлесті А. М. Беляев, Е. А. Гришин, Е. А. Камбулин және басқ. ғалымдар қосты [6-10] .
Cоғыс жылдардан кейін өндірісте арзан және болашақты фосфид мырышы шыға басталды, осы кезеңде Қазақ өсімдік қорғау ҒЗИ-ның ауылшаруашылық зоология бөлімінің ғылыми қызметкерлері кеміргіштерге қарсы ұланған еліктіргіштерді қолдану және оны жетілдіру мақсатында үлкен жұмыстар жасады. Осы жылдары тың жерлерді көтергенге дейін далалық алақоржынның экологиясы, артынан астық дақылдарға және қоймадағы астыққа зиян келтіретін кеміргіштер жақсы зерттелді [11-16] .
Даярлаған күресу шараларды өндіріске енгізуде жоғары экономикалық тиімділік көрсеткіштерге жетті, кейбір қауіпті зиянкестердің зияндылығы төмендеді. Бірақта тың және тыңайған жерлерді көтергенде, кеміргіштердің тіршілік ететін жағдайлары өзгеріске түсті, кейбір түрлерге қолайлы жағдайлар туғанан кейін (орман алқаптары, суғаратын жерлердің көлемі көбейді) маңыздары өсті. Соған байланысты кеміргіштерге қарсы күресу шараларды жетілдіріп отыру керек.
Өткен ғасырдың 50-шы жылдары қызылұрты саршұнақтың биологиясының негізгі ерекшеліктері және зиян келтіретін аймақтары анықталды. Алғашқы рет еліктіргіш қолдану тәсілі даярланды. Тың және тыңайған жерлерде оларға қарсы күресу шаралары кең еңгізілді [17, 18] .
Батыс Қазақстан және Ақтөбе облыстар жағдайында кеміргіштерден қауіпті зиянкес болып кіші саршұнақ жатады. Далалық тың және тыңайған жерде және жою шаралардың әсерінен олардың саны және зияндылығы төмендеді. Бірақта далалық және шөлейіт аймақтарда, егістің көлемі жалпы ауылшаруашылығына пайдаланың жерлерінен 40-50% аспағанда саршұнақтың саны 1 га тың участкелерде 40-60 данаға жетті. Соған байланысты 60-шы жылдары Қазақ өсімдік қорғау ҒЗИ-ның ауылшаруашылық зоология бөлімінің қызметкелері өңдіріске қажетті бірнеше ғылыми жобалар орындады. Оның ішінде мынаңдайына тоқталып кетеік.
«Кіші саршұнақпен күресуде авиационды тәсілді жетілдіру». Ғылыми тақырыпты жүргізгенде авиациалық аппаратура жетілдірілді, глифтор еліктіргіштерді авиациямен шашу методикасы даярланды және басқа өндіріс ұсыныстар жасалынды. Айтылған ұсынысты 1966-1970 жж. өндіріске еңгізгенде 70 мың центнерге жуық астықты сақтап қалдық. Сонымен қатар «Кіші саршұнақпен еліктіргіш пайдаланып жер үстіндегі жүргізетін күресуді жетілдіру» тақырыбы бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілді. Ауылшаруашылық зоология мен механизация бөлімдерінің ғылыми қызметкерлері ұланған еліктіргіш шашатын «РОП-1» тіркемелі шашқыш даярлады және сынады. Агрегат жоғары нәттіже көрсетті ( 8 сағат жұмыс кезеңінде 350 га дейін еліктіргішті шашуға болады) және өндеуден жақсы биологиялық және шаруашылық тиімділіктер алынды [19-21] . Өндіріс жағдайында 1966-1970 жж. механизацияланған тәсілмен кіші саршұнақтар мекендейтін Ақтобе облысының 150 мың га кіші саршұнаққа ұланған еліктіргіштер қолданды; жүргізген шарадан қосымша 50 мың центнерға жуық астық жиналды.
Жұмыс бабында жаңа родентицид - глифтор сынаудан өтті. Родентицид пен даярланған еліктіргіштің мөлшері және авиаөндеуде қолданатын еліктіргіш даярланатын тәлісі сынаудан өтті. Глифторды еліктіргіштің тиімдідігі фосфидтіке қарағанда жоғары болды.
Өткен ғасырдың 60-шы жылдарының екінші бөлімінде «Алматы жеміс аймағындағы орман қарасақ және онымен күресу шаралары» тақырып бойынша ғылыми жұмыстар жүргізілді. Алғашқы рет осы кеміргіштің биологиясы мен зияндылығы зерттелді, оларға қарсы ұланған еліктіргіш пайдалану сынықтан өтті. Өндіріске ұсыныстар берілді, қарасақтың күресіне кеткен шығын 15 есе ақталынады [22] .
В. Н. Мазин [23, 24] «Қазақстанның оңтүстік-шығысында қосаяқтылардың экологиясы және шаруашылық маңызы» тақырыбы бойынша ғылымы жұмыс өткізді. Автор қосаяқтың 7 түрінің биологиясың зерттеді және олардың шаруашылық маңызына тоқтады.
1972 ж. Солтүстік Қазақстанның орманды- далалық аймақта үлкен ғылыми жұмыс жасалынды. Автор тышқантәрізді кеміргіштердің шаруашылық маңызың зерттеген. Көпжылдық зерттеулердің нәтижесінде орман, дала және үй қаптесерлердің, Эверсман және жунгар атжалмандардың, қызыл және кәдімгі тоқалтісті тышқандардың саны тың және тыңайған жерлерді көтеруден кейін өсіп кеткені айтады. Типті кеміргіштердің саны орташа (100 қапқанға 10-12% жануарлар түскенде) астық дақылдардың өнімі 3-5% төмендеді. Тышқан тәрізді кеміргіштер бау-бақта, жабық жерлерде және көпжылдық шөптерде қатты зиян келтіреді [25, 26] .
Тың және тыңайған жерлерді көтергенен кейін бұрында Солтүстік Қазақстанның орманды- далалық аймақта жаппай таралған далалық алақоржын мен сүйірбасты тоқалтіс сандары құрт төмен түсіп, тек локальды жерлерде көбеіп кетуі мүмкім.
Ғылыми зерттеу жұмысты негізденіп орманды-далалық аймақта тышқантәрізді кеміргіштерді жою үшін глифтор мен фосфид мырышың қосқан дән еліктіргішті пайдалануға болады. Даярлаған еліктіргіштерді кеміргіштер жиналатын стацияларда: орман алқаптары, көпжылдық шөптер, астық дақылдарға жақын орналасқан тың жерлерде шашып қолданады. Көкшетау мен Торғай облыстарда 1973 және 1975 жж. аралығында тышқантәрізді кеміргіштер сақталынатын 20, 0 мың га стацияларда ұланған дәнді еліктіргіштер қолданды, оның нәтижесінен 135, 0 мың га астық дақылдар зиянкестерден сақталынды.
Көпжылдық ғылыми жұмыстардың көрсеткіші бойынша Оңтүстік Балқаш аймағында, Қызылқұм мен Мойынқұм жайылымда шөптерге үлкен зияндылықты үлкен құмтышқан келтіреді. 1 га жайылымда 1, 2-2, 0 кеміргіштің қоныстары кездессе, бұл дегеніміз зиянкестің 12-15 данасы, олар мал жейтің шөптердің өнімі 25-33% азаяды. Бұл кеміргіш зор зияндылықты саксаул егістеріне келтіреді, олардың 30-40% жояды. Алматы облылысының кейбір аймақтарында жайылым мен көпжылдық шөптерге қызылқұрық құмтышқаны зиян тигізеды [27] .
Оңтүстік-шығыс Қазақстанның тау бөктерінде кеміргіштердің биологиясы, зияндылығы зерттелді және оларға қарсы экологиялық және басқа аспектарды еске алып алдын ала мен жою шаралары ұсынды [28-29] .
1970-шы жылдары Шығыс-Қазақстан мен Павлодар областарда зиянды кеміргіштерді зерттеуде үлкен жұмыстар атқарылды. Кеміргіштердің зиян келтіретін аймақтары анықталды және олардың санын азайтуда ұсыныстар берілді. Алтай цокорға қарсы еліктіргіш тәсілді пайдалануы зерттеуден өтті. Зиянкес Шығыс Қазақстан аймақтың егістік жерлерінде 250, 0 мың га таралған. Шабынды мен жайылымнан басқа цокор техникалық дақылдар егістерінде, кең және ұзын ін қазып, өсімдіктердің тамырларына зиян келтіреді [30] . Шығыс және Солтүстік-Шығыс Қазақстанда астық дақылдарға зияндылықты далалық, орман, үй қаптесерлері, сүр және жонгар атжалманы, кәдімгі тоқалтісті тышқан тигізеді. Осы кеміргіштерден келген астық дәндеріне кешенді шығын 4-5% [31, 32] .
... жалғасыСіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz