Деректер қорын құру құралдары
Аңдатпа
Дипломдық жобада жеке кәсіпкерлікті басқару жүйесі талданған. Бұл
бағдарламада кәсіпорындағы басқару аппаратын қажетті ақпаратпен
қамтамасыз ететін өзара байланысқан функционалды жүйелерден тұратын
автоматтандырылған ақпараттық жүйе құрылады.
Ақпараттық жүйенің дерек қоры клиент-сервер технологиясына
негізделіп, MS SQL ДҚБЖ-де және клиенттік қосымшасы Visual Studio 2010
бағдарламалық құралының ASP.NET қосымшасында жасалған.
Тіршілік қауіпсіздігі бөлімінде жұмыс орнындағы жарықтандырудың
табиғи және жасанды әдістері
бойынша есептеулер жүргізілді.
Экономикалық бөлімде енгізілген жүйеге кеткен шығынды және одан
алынған экономикалық пайданы есептеу жүргізілген.
Аннотация
В данном дипломном проекте анализирована система управления
индивидуального предпринимателя.
В этой программе
создается
автоматизированная информационная система предприятия, которая состоит
из взаимосвязанных функциональных подсистем, обеспечивающих
управленческий аппарат необходимой информацией.
База данных информационной системы разрабатывалась в СУБД MS
SQL и клиентское приложение на приложении ASP.NET программного
средства Visual Studio 2010.
В разделе Безопасность жизнедеятельности сделаны расчеты
освещения в помещении естественным и искусственным методам. В разделе
Технико-экономического обоснования разработки произведен расчет
полученной экономической выгоды от внедряемой системы.
Annotation
In this degree project the control system of the individual entrepreneur is
analyzed. In this program the automated information system the enterprise which
consists of the interconnected functional subsystems providing administrative
personnel with necessary information is created.
The database of information system was developed in MS SQL DBMS and
the client application on the ASP.NET appendix of a software of Visual Studio
2010.
In the section "Health and safety" lighting calculations indoors to natural and
artificial methods are made. In the section "Feasibility study on development"
calculation of the received economic benefit from introduced system is made.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Ошибка! Закладка не определена.
1 Деректер қорын құрудың негізгі принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1 Кәсіпорынның автоматтандырылған ақпараттық жүйесі. ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1.1 Басқарушы қызметкердің автоматтандырылған жұмыс орындары ... ... 10
1.1.2 Автоматтандырылған жұмыс орнының тілдік құралдарыОшибка! Закладка не
1.1.3 Автоматтандырылған жұмыс орнының жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 14
1.2 Деректер қорын ұйымдастырудың қанағаттандыратын талаптары ... ... ... .. 16
1.2.1 Көпжақты байланыс орнату. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 17
1.2.2 Өнімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
1.2.3 Минималды шығындары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
1.2.4 Мининалды артықтығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 17
1.2.5 Іздеу мүмкіндігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 18
1.2.6 Бүтіндігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
1.2.4 Қауіпсіздігі және құпиялығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
1.2.4 Өткенмен байланыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
1.2.4 Болашақпен байланыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
1.2.4 Пайдалану қарапайымдылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 19
2 Деректер қорын құру құралдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.1 SQL тілі деректер қорының стандартты тілі ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.1.1 SQL тілі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.1.2 SQL-дің артықшылықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.1.3 SQL операторлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 25
2.2 Деректер қорының архитектурасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 27
2.2.1 Локальды деректер қоры және файл-сервер архитектурасы ... ... ... ... ... 28
2.2.2 Жойылған деректер қоры және клиент-сервер архитектурасы ... ... ... ... 30
2.3 Delphi бағдарламалық өнімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 33
2.3.1 Жоғары өнімді компилятор ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
3 Дерекқорды жобалау және оны іске асыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 37
3.1 ДҚ құрудың бастапқы кезеңі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
3.1.1 Қолдану облысы және тағайындалуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 37
3.1.2 Дерекқордағы шешілетін мәселелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
3.2 Концептуалды жобалау ... ... ... ... ... ... ... Ошибка! Закладка не определена.
3.2.1 Қажетті ақпарат: пайдаланушылардың талабы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 37
3.2.2 Дерекқор және қосымшаны жобалау құралдарын таңдаудың негіздемесі 37
3.2.3 ER моделін құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 39
3.3 Логикалық жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
3.4 Физикалық жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 40
3.5 Бағдарламаны сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
4 Тіршілік қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 46
4.1 Өндірістік ғимараттағы еңбек шартын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 46
4.2 Есептеу техникасы бөлмесіндегі өндірістік ортаның микроклиматы ... ... ... 46
4.3 Жұмыс орнының жарықтандыру жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
4.4 Электр тоғының адам ағзасына әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 48
4.5 Жұмыс орнына шудың әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
4.6 Табиғи жарықтандыру әдісімен есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
4.7 Пайдалану коэффициенті әдісімен жасанды жарықтануды есептеу ... ... ... . 52
4.8 Жасанды жарықтануды нүктелік әдіспен есептеуОшибка! Закладка не определе
4.9 Тіршілік қауіпсіздігі бөлімі бойынша қорытындыОшибка! Закладка не опреде
5 Бизнес жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
5.1 Жоба сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 57
5.2 Маркетингтік стратегия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
5.3 Бағдарламамен қамтамасыз етудегі еңбек сыйымдылығын есептеу ... ... ... . 58
5.4 Бағдарламалық қамсыздандыру шығынының есебіОшибка! Закладка не определ
5.5 Бағдарлама өнімін сатып алуға кеткен бір жолғы шығындар есебі ... ... ... .. 64
5.6 Игеру саласындағы жылдық бір жолғы шығындар есебі ... ... ... ... ... ... ... .. 65
5.7 Ақпараттық жүйе енгізуден үнем мен табыс мөлшерінің есебі ... ... ... ... ... 66
5.8 Салыстырмалы экономикалық тиімділіктің көрсеткіштерін есептеу ... ... .. 67
5.9 Динамикалық көрсеткіштер негізінде жобаны өткізуде экономикалық
тиімділігін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 68
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 72
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. Ошибка! Закладка не определена.
А қосымшасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Ошибка! Закладка не определена.
Ә қосымшасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Ошибка! Закладка не определена.
Б қосымшасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 82
В қосымшасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 93
Кіріспе
Қазіргі уақытта жаңа ақпараттық технологияларға негізделген
тиімділігі жоғары басқару жүйесі болмаса өндірістің дамуы мүмкін емес.
Үнемі өзгеріп отыратын нарық талаптары,
ғылыми-техникалық,
технологиялық және маркетингтік сипаттамалары, үлкен ақпарат ағындары
кәсіпорынның жоғары дәрежелі технологиялармен даму әдісіне және
стратегиясына жауапты кәсіпорын қызметшісінен аз шығын шығара отырып,
көп табыс табуға бағытталған шешімді тез және нақты қабылдауын талап
етеді. Шығындарды оңтайландыруды, тұтынушылардың барлық талаптарына
сәйкес өндірістің реактивтілігін жоғарылатуды қатал нарықтық бәсекелестік
шартында ойша жасалған қорытындыларға негіздеп жасауға болмайды.
Кәсіпорындағы шығын орталықтарының барлығына жан-жақты бақылау
жасау, талдаудың күрделі математикалық әдістері қолдану, болжам жасау,
параметрлер мен белгілердің есебіне және жинақтардың үйлесімді жүйесіне
негізделген жоспарлау, қор жинау және ақпараттарды өңдеу қажет. Бұл
мәселенің басқару аппаратының шамадан тыс артуымен байланысты
экстенсивті шешу жолдары, тіпті оның жұмысы өте жақсы ұйымдастырылса
да оң нәтиже бере алмайды. Және мұнда тек бір ғана жол бар - басқарудың
компьютерлік ақпараттық жүйесін құру және барлық жерге орнату.
Берілген дипломдық жобаның негізгі мақсаты кәсіпорын жұмысын
басқарудың ақпараттық жүйесін жобалау болып табылады.
Қойылған мақсатқа жету үшін бұл жұмыста келесідей тапсырмалар
қойылады:
ақпараттық жүйелерді жобалаудың жалпы сұрақтарын зерттеу;
кәсіпорын шешетін типтік тапсырмалардың талдауын орындау;
кәсіпорынды басқару жүйесінің жобасын өңдеу.
Ақпараттың көп мөлшерін сақтау және өңдеу, жинақтаудың тез және
тиімді жүзеге асуы қазіргі заманғы ұйымдардың, мекемелердің және
кәсіпорындардың табысты қызмет көрсетуінің басты шарты болды.
Қоғамның ақпараттануының өсу қарқыны басқару процесіндегі есептеу
техникасының мәнін арттырады. Ақпаратты өңдеу процесін автоматтандыру
үшін қазіргі есептеу техникаларының мүмкіндіктерін пайдалану, еңбек
өнімділігін арттыруға, құжаттармен жұмыс жасаудың тиімділігін көтеруге
және басқаруға арналған ақпараттармен алмасуды жылдамдатуға мүмкіндік
береді.
Соңғы бірнеше жылда мәліметтер қорымен басқару жүйесінің
тұтынушылық сапасының деңгейі, яғни функциялардың әр түрлілігі,
пайдаланушыға ыңғайлы интерфейс, бағдарламалық өніммен, кей
жағдайларда басқа ДҚБЖ-мен біріктірілуі желіде жұмыс жасауға арналған
мүмкіндіктер артты. ДҚБЖ әр түрлі ақпараттарды (электрондық кестелер,
басқа дерек қорлары) біріктіруге мүмкіндік береді және қажетті ақпараты
жылдам тауып, оны айналадағыларға есептеулер, графиктер және кестелер
көмегімен жеткізуге көмектеседі.
1 Деректер қорын құрудың негізгі принциптері
1.1 Кәсіпорынның автоматтандырылған ақпараттық жүйесі
Кәсіпорынның автоматтандырылған ақпараттық жүйесінің
материалды-техникалық базасын көрсететін есептеу техникасының және
байланыс құралдарының негізінде кәсіпорынды басқарудың формалары мен
әдістерінің жетілдірілуі прогрестің маңызды факторы болып табылады. Ол
басқарудың объектілері мен субъектілері арасындағы байланыстырушы
бөлімше қызметін атқарады және келесі функцияларды орындайды:
пайдаланушы енгізген негізгі мәліметтер мен сұраныстарды қабылдайды,
жүйеге енгізілген және сақталған мәліметтерді анықталған алгоритмдерге
сәйкес өңдейді және қажетті шығатын ақпаратты құрады.
Кәсіпорында басқару аппаратын қажетті ақпаратпен қамтамасыз
ететін өзара байланысқан функционалды жүйелерден тұратын
автоматтандырылған ақпараттық жүйе құрылады. Негізгі функционалды
жүйелер өндірістің техникалық дайындығының, перспективті
жоспарлауының және өндіріс дамуының болжамының, маркетингтік
зерттеудің, материалды, еңбектік және қаржылық ресурстарды оперативті
басқарудың, дайын өнімнің сатылуының және іске асуының,
кәсіпорынның бухгалтерлік есебінің және
шаруашылық қызметтер
талдауының шешімін қамтамасыз етеді. Шешілетін тапсырмалар
жиынтығы бойынша кәсіпорынның автоматтандырылған ақпараттық
жүйесі 80-ші жылдардағы кәсіпорынды басқарудың автоматты жүйесіне
ұқсайды, бірақ басқа сапалы идеологиялық және тезникалық базада.
Автоматтандырылған ақпараттық базада әрбірі өңделетін мәліметтің аса
спецификалық құрылымдық ерекшеліктеріне ие жүйелер немесе бизнес-
процестер қарастырылады. Бизнес-процесс негізінде кәсіпорынның өзара
әрекет ететін бөлімдері арқылы өтетін және тұтынушы тапсырысын
(тауарды дайындау немесе қызмет көрсету) орындауға бағытталған
материалды ақпараттық, қаржылық ағындардың немесе жұмыстық
ағындардың өзара байланысқан жиынтығы түсіндіріледі.
Автоаттандырылған ақпараттық жүйе бизнес-процеске өзгеріс енгізу
жөнінде уақытында шешім қабылдау мақсатында экономикалық
объектілердің жағдайын тікелей көрсетуге, бизнес-процестердің
тиімділігін болжауға және олардың ұйымдастырылуы бойынша сипаттама
беруге міндетті.
Қазіргі заманғы автоматтандырылған ақпараттық жүйенің
сипаттамалық ерекшелігі - кәсіпорынның өзара байланысқан мәліметтер
қорын және бірыңғай ақпараттық жүйенің білімін пайдалану.
Кәсіпорынның автоматтандырылған ақпараттық жүйесі техникалық
жағынан байланысқан локальды есептеу желілерінің (ЛЕЖ) жиынтығын
көрсетеді. Ірі корпорацияларға, бірлестіктерге, холдингтерге арнап
мыңдаған ЭЕМ-ді санайтын және күрделі құрылымы бар үлкен
корпоративті желілер құрылады. Корпоративті желілер локальды есептеу
желілерін және глобальді есептеу желілерін (ГЕЖ) қо сады. Соңғылары әр
түрлі қалаларда, елдерде және тіпті әр түрлі континеттерде болуы мүмкін
территориялық бөлінген ЭЕМ-дерді біріктіреді. Масштабына байланысты
бөлімдердің желілері мен жұмыстық топтардың желілері ажыратылады.
Жұмыстық топтардың желілері әдетте 10-нан 20-ға дейінгі ПЭЕМ қосады.
Мұндай желілердің қарапайыымдылық және біртектілік қасиеттері бар.
Бөлімшелердің желісі 100-150 ПЭЕМ-ді қамтиды. ПЭЕМ басқарушы
қызметкердің жұмыс орнына орнатылады және олардың қазметтерін
автоматтандыру үшін, кәсіпорынның кеңейтілген ақпараттық базасына
оперативті рұқсатты қамтамасыз ету үшін пайдаланылады. Мұндай жұмыс
орны автоматтандырылған деп аталады және кәсіпорынның
автоматтандырылған ақпараттық басқаруының элементі болып табылады.
1.1.1 Басқарушы қызметкердің автоматтандырылған жұмыс
орындары
Автоматтандырылған жұмыс орны (АЖО) ретінде есептеу
желілерінің құрамындағы секілді тәуелсіз жұмыс жасайтын, соңғы
пайдаланушының жұмыс орнында орнатылған ЭЕМ негізіндегі оның
кәсіби қызметінің тапсырмасын шешудің техникалық және
ұйымдастырушылық-әдістемелік қамтамасыз етілуін қосқанда, соңғы
пайдаланушының аспаптық құралдарының жиынтығы түсіндіріледі.
Орындалатын функцияларына байланысты автоматтандырылған жұмыс
орнының үш түрі қарастырылады:
-
-
-
басқарушының АЖО;
маманның АЖО;
техникалық және қосалқы қызметкердің АЖО.
Басқарушының автоматтандырылған жұмыс орнына келесі талаптар
ұсынылады:
-
үнемі оперативті және ең анық ақпараттармен толтырылып
отыратын бөлінген мәліметтер қоры мен ақпараттың болуы;
-
жеке мәліметтер қорына және ақпаратқа немесе олардың
фрагменттеріне тек шектелген ортаның тұлғаларының, ал жеке
элементтерге тек басқарушының ғана рұқсаты болуы мүмкін;
-
ақпарат басқаруышының психологиялық сипаттамасына
бағытталған формадағы көрнекілігі;
-
-
ақпаратты оперативті іздеуді қамтамасыз ету;
басқарушылық шешім қабылдаудың қамтамасының бағдарламалық
құралдарының болуы;
-
-
жұмыстың қарапайымдылығы;
басқарушылық шешім негізінде тәжірибе жинау мүмкіндігін
қамтамасыз ету;
-
кәсіпорынның немесе оның бөлімшелерінің ұйымдастырушылық
құрылымы шеңберінде формацияның басқа көздерімен оперативті
байланысын қамтамасыз ету.
Бұл типтің автоматтандырылған жұмыс орындарында ақпаратты
енгізудің тілдік және сезімталдық мүмкіндіктері жиі пайдаланылады.
Маманның (жоспарлаушының, қаржыгердің,
нормалаушының,
технологтың, маркетологтың, есепшінің және т. б.) автоматтандырылған
жұмыс орны локальды мәліметтер қоры мен ақпараттар сияқты мәліметтер
қоры мен қолданбалы бағдарламалық қамтаманың бөлінуі негізіндегі кәсіби
қызмет тапсырмаларын шешуді қамтамасыз етеді.
Техникалық қызметкердің автоматтандырылған жұмыс орны мына
функцияларды жүүзеге асырады:
ақпарат енгізу;
мәліметтер қорын басқару;
кіріс және шығыс құжаттарын өңдеу;
атқарушылық қызметтерді басқару.
Жеке автоматтандырылған жұмыс орындарының арасындағы ақпарат
алмасу есептеу желілерінің байланыс каналы бойынша жүзеге асады.
Локальді есептеу желілерінде қысқа ара қашықтық үшін мәліметтер
жіберудің қарапайым әдісін пайдалануға, мәліметтер алмасудың жоғары
жылдамдығына (100 Мбитс-қа дейін) мүмкіндік беретін қымбат жоғары
сапалы байланыс желілері пайдаланылуы мүмкін. Осы қызметтерге
байланысты жіберілетін локальды есептеу желілері кең алуан түрлілігімен
ерекшеленеді және әдетте, on-line режимінде қосымшаның іске асырылуын
қарастырады.
Егер кәсіпорында (бірлестік, корпорация) қаланың әр жерлерінде,
аймақтарды, елдерде және континенттерде территориялық оңашаланған
бөлімшелер болса, онда жеке автоматтандырылған жұмыс орнының
арасында ақпарат алмасу корпоративті есептеу желілерінің байланыс каналы
арқылы жүзеге асырылады (КЕЖ).
Жойылған локальды есептеу желілері мен корпоративті есептеу
желілеріндегі жеке компьютерлерді жалғау үшін әр түрлі
телекомммуникациялық құралдар, оның ішінде телефон каналдары,
радиоканалдар, спутникті байланыс пайдаланылады.
Мұндай күрделі және үлкен көлемдегі желілердің құрамында
компьтерлердің әр түрлі типтерінің - үлкен ЭЕМ-нен бастап (оларды
мейнфреймдар деп атау қабылданған) персоналды ЭЕМ-ге дейін, көптеген
операциялық жүйелер және қосымшалар болуы оның өзіндік ерекшелігі
болып табылады. Корпоративті желінің біртекті емес бөліктері
пайдаланушыға барлық қажетті ресурстарға мүмкіндігінше деректер алуға
айқын рұқсат бере отырып, бүтін желі ретінде жұмыс жасауы керек.
Корпоративті желілерде және локальды есептеу желілерінде есептеу
желілеріндегі ақпарат - видеосурет, суреттер, дауыстар өңделе бастады.
Мұндай мультимедиялық ақпараттарды желі арқылы жіберу оның мәліметтер
дестесін жіберу кезіндегі кідіріске сезімталдығымен байланысты. Кідірістер,
әдетте, желінің соңғы түйінінде мұндай ақпараттың бұрмалануына - эха
эффектісінің туындауына, кейбір сөздердің талдануыны мүмкіндігінің
болмауыны, суреттердің дірілдеуіне және т. б. алып келеді. Сондықтан
корпоративті желілерде жаңа желілік технологиялар және жаңа құрал-
жабдықтар есебінен мәліметтерді жіберу жылдамдығы локальды есептеу
желілерінің дәстүрлі желілеріндегі жылдамдығына жақындайды (frame relay
желілерінде -- 2 М битс, ATM - 622 М битс).
1.1.2 Автоматтандырылған жұмыс орнының тілдік құралдары
Автоматтандырылған жұмыс орнының тілдік құралдары, ең алдымен,
пайдаланушы әрекеті мен ПЭЕМ реакциясының мағыналық жағынан сәйкес
келуі үшін қажет. Оларсыз оқу процесі, диалог ұйымдастыру, қатені табу
және жою мүмкін емес. Мұндай тілдерді өңдеудің қиындығы олардың әсіресе
процедуралық емес болуы керектігінде болып табылады. Егер процедуралық
тіл берілген жағдай қалай орындалатын көрсетсе, онда процедуралық емес -
нақтылаусыз орындау керектігін, ол үшін қандай әрекеттер қажет екендігін
көрсетеді. Соңғы пайдаланушылар ақпараттық қажеттілікті жүзеге асыру
процесін нақты білмейді және білуге болмайтындықтан, АЖО-ның
интеллектуалдығы неғұрлым жоғары болса, оның тілдерінде соншалықты
процедуралық емес мүмкіндіктер болмауы керек.
АЖО тілдері пайдаланушыға бағытталған, сонымен қатар кәсіби
бағытталған болуы керек. Бұл тек кәсіби құрал-жабдықтар емес, қызметтік
жағдайдың иерархиясы, оқыту деңгейі, қолданылатын мәліметтер деңгейі
және т. б. бойынша бөлінетін пайдаланушы классификациясындағы
өзгешеліктермен байланысты. Табиғи тілді пайдалану, мұндай тәсілдің
қарапайымдылығына қарамастан, кейде қиын емес нәтиже алу үшін
пернетақта арқылы үлкен конструкция енгізудің қажеттілігінен біршама
белгілі артықшылықтарды бере алмайтындығын ескерген жөн.
Барлық тілдердегі сияқты, АЖО тілдерінің негізін алдын ала
анықталған терминдер, сонымен қатар жаңа терминдер орнату көмегімен бар
нәрселерді алмастырып немее толықтыра отырып әдістерді сипаттау арқылы
құру керек. Бұл АЖО жоспарлау кезінде АЖО-ның терминологиялық негізін
анықталған түрде жіктеу қажеттілігіне алып келеді, яғни тілдің барлық
негізгі синтаксистік құрылымын және терминдер мен олардың жиынтығы
арасындағы семантикалық қарым-қатынасты анықтайды. Осыған
байланысты АЖО-ның қарапайым жіктелуінде қажеттілік туындауы мүмкін,
мысалы, мәліметтердің өңдеудің пайдаланушылық режимінде көріністерінің
мүмкіндіктері бойынша: сандық, мәтіндік, аралас. Күрделі жағдайларда
АЖО-ның жіктелуі деректер қорының ұйымдастырылуымен анықталуы
мүмкін. Көбіне тілдің мүмкіндіктері, пайдаланушы ақпараттық қажеттіліктің
іске асуымен сәйкес келетін формальды конструкциялар тұрғызуы мүмкін
болатын ережелер тізімін анықтайды. Мысалы, кейбір АЖО-да барлық
мәліметтер және конструкциялар кестелік түрде (кестелік АЖО) немесе
арнайы түрдің операторлары (функционалды АЖО) түрінде бекітіледі.
Пайдаланушы тілдерін АЖО диалог түрі бойынша бөледі. Соңғы
есепте диалогты қолдау құралдары пайдаланушыға қажетті тілдік
конструкцияларды анықтайды.
АЖО-ны өңдеу кезінде болатын диалогтардың арасында көбірек
пайдаланылатыны: ПЭЕМ әсер ететін диалог, жаттықпаған пайдаланушы
диалогы және ақпараттың бекітілген кадрларының көмегімен диалог. ПЭЕМ
әсер ететін диалог кезінде АЖО пайдаланушысы мнемониканы және тіл
конструкциясын зерттеуден толық босайды.бұл әдістің модификациясының
бірі - ұсынылған ПЭЕМ нұсқаларының бірі немесе бірнешеуі таңдалатын
мәзір әдісі болып табылады.
ПЭЕМ әсер ететін формаларды толтыру диалогы кезінде пайдаланушы
олардың келесі талдауымен және өңделуімен дисплейде арнайы таңдалған
формаларды толтырады. Гибридті диалог пайдаланушыға да,ПЭЕМ-ға жа
әсер етуі мүмкін.
Жаттықпаған пайдаланушымен диалог кезінде оған не істеу керектігіне
байланысты пайдаланушыда күмән қалдырмауы мүмкін ПЭЕМ
жауаптарының толық анықтығы қамтамасыз етілуі керек.
Ақпараттың бекітілген кадрларының көмегімен диалог кезінде ПЭЕМ
бар болған тізімнен жауап таңдайды. Бұл жағдайда пайдаланушы тек өте
қысқа жауаптарды ғана енгізеді, ал негізгі ақпарат автоматты түрде беріледі.
Сонымен қатар, диалог типі АЖО-ның жіктелуін анықтауы мүмкін,
мысалы жаттықпаған пайдаланушының
диалогтық құралдары АЖО.
Осындай белгілері бойынша АЖО-ның жіктелуі пайдаланушының кәсібм
бағыты бойынша жіктелуімен байланысты. Егер автоматтандырылған жұмыс
орнын оларды іске асыратын бағдарламалық құралдар тұрғысынан
қарастырса, онда АЖО-ның түрленуі өте кең тараған болуы мүмкін. Олар
бағдарламалау тілі бойынша, пайдаланушыға бағдарламалаудың
процедуралық құралдарын көрсету мүмкіндігі бойынша, эксплуатация
процесі кезінде бағдарламалық жүйенің құрылуын аяқтау мүмкіндігі
бойынша, деректер қорын басқару жүйесінің, пайдаланушы тілі бар
интерпретатордың немесе транслятордың, қателерді табу және түзету
құралдарының болуы бойынша және т.б. жіктелуі мүмкін. АЖО-да
қолданылатын қолданбалы бағдарламалардың дестесі жүйенің нақты
қосымшаға қосылуын қамтамасыз ету үшін параметрленуі мүмкін.
Қолданбалы бағдарламалар дестесінің генераторлары пайдаланылуы мүмкін.
АЖО құрамына міндетті түрде негізгі есептік функцияларды және
диалогтың ұйымдастырылуын қамтамасыз ететін әр түрлі бағдарламалық
компоненттер, сонымен қатар деректер қорын басқару жүйесі,
трансляторлар, анықтамалық жүйелер, негізгі мәліметтерден тұратын
деректер қоры, диалог сценарийі, параметрді басқаратын нұсқаулықтар,
қателер тізімі және т.б. АЖО-ның негізгі компоненттері оның құрамын
анықтайды және әр түрлі белгілері бойынша АЖО-ның жіктелу мүмкіндігін
қамтамасыз етеді.
АЖО шеңберінде пайдаланылуына байланысты АЖО-ның соңғы
пайдаланушы арқылы дамуын қамтамасыз ететін АЖО құралдардың
шеңберінде пайдалануға байланысты АЖО-ны екі үлкен класқа бөлеміз:
қызмет ететін және интеллектуалды. Бұл екі класс та әр түрлі
пайдаланушыларға арналуы мүмкін. Бірақ сонымен қатар, екі АЖО-ның да
пайдаланушысы бола алмайтындығын алдын ала айтуға болатын
пайдаланушылар да болады. Мысалы, қызмет көрсетуші тұлға (іс
жүргізушілер, хатшылар) олар арқылы орындалатын функциялардың
ерекшеліктеріне байланысты интеллектуалды АЖО-ны (өзінің тікелей
қызметтерінде) қажет етпейді.
Қызмет көрсететін АЖО ұйымдастырушылық басқаруда былай бөлінуі
мүмкін:
-
-
-
ақпараттық-анықтамалық;
есептік;
мәтін құратын.
Интеллектуалды АЖО-ны ең алдымен мәліметтерге бағытталған және
білімге бағытталған (даталогиялық және фактологиялық) деп бөлуге болады.
Ақпаратттық-анықтамалық АЖО қандай да бір басқару процесіне қызмет
етеді. Есептік АЖО өзінің мазмұны бойынша әр түрлі және пайдаланушының
бірнеше категорияларымен қабылдануы мүмкін. Олардың көмегімен бір-
бірімен байланысты және байланысты емес ұйымдастырушылық-
экономикалық тапсырмалар, АЖО құру процесі кезінде анықталатын немес
алдын ала анықталған мәліметтерді іздеу және өңдеу тапсырмалары қойылуы
және шешілуі мүмкін. Мәтін құратын АЖО әр түрлі құрылымдағы мәтіндік
ақпараттың құрылуына және өңделуіне арналған.
1.1.3 Автоматтандырылған жұмыс орнының жіктелуі
АЖО жеке, топтық, ұжымдық болуы мүмкін. ЭЕМ жүйесін тиімді құру
мақсатында топтық және ұжымдық АЖО-ға байланысты - мамандарға
(ұжымға) АЖО жұмысын ұйымдастыру талаптарын күшейту мұндай
жүйедегі әкімшілік жүргізу фунцияларын нақты анықтау керек. Адам-
машына болып табылатын АЖО жүйесі ашық, икемді, үнемі пайдалануға
және жетілдіруге бейімделген болуа керек. Мұндай жүйеде келесі аталғандар
қамтамасыз етілуге тиіс:
-
ақпаратты өңдеудің машыналық құралдарына мамандардың
максималды жақындауы;
-
-
-
-
-
диалогтық режимдегі жұмыс;
АЖО-ның эргономика талаптарына сәкес жабдықталуы;
компьютердің жоғары өнімділігі;
бір типті процестердің максималды автоматтандырылуы;
мамандардың өзін-өзі оқыту мүмкіндігі.
АЖО-да шешілетін тапсырмаларды шартты түрде ақпараттық және
есептік деп бөлуге болады.
Ақпараттық тапсырмаларға ақпаратты кодтау, жіктеу, жинақтау,
құрылымдық ұйымдастыру, түзету, сақтау, іздеу және беру жатады. Көбіне
ақпараттық тапсырмалар арифметикалық және мәтіндік сипаттаманың және
қатынастың (байланыстың) күрделі емес есептік және логикалық
процедураларын енгізеді. Ақпараттық тапсырмалар, ереже бойынша, еңбекті
көп қажет ететін болып табылады және маманның жұмыс уақытының үлкен
бөлігін алады.
Есептік тапсырмалар толығымен рәсімделмеген болса да, рәсімделген
болып табылады. Рәсімделген тапсырмалар формалды алгоритмдер
базасында шешіледі және екі топқа бөлінеді: тура есеп тапсырмасы және
математикалық модель негізіндегі тапсырмалар. Тура есеп тапсырмасы
қарапайым алгоритмдер көмегімен шешіледі. Күрделірек тапсырмалар үшін
әр түрлі математикалық модельдерді қолдану талап етіледі.
Соңғы уақыттарда семантикалық деп аталатын толығымен
рәсімделмеген тапсырмаларды шешу құралдарына үлкен мән беріледі.
Мұндай тапсырмалар экономикалық объектілерді оперативті басқару кезінде,
яғни толық емес ақпарат шартында шешім қабылдау кезінде жиі туындайды.
АЖО құрылымы - оның жүйелері мен элементтерінің жиынтығы.
Қамтамасыз ететін жүйелерге ең алдымен мыналар жатады: техникалық,
ақпараттық, бағдарламалық және ұйымдастырушылық. Сонымен қатар,
жүйелердің толық қатары бар.
Техникалық қамтамасыз ету
маман жұмысын делдалсыз
(бағдарламашылар, операторлар және т.б.) қарастыратын кәсіби персоналды
компьютер қызмет ететін техникалық құралдардың жиынтығы жиынтығын
білдіреді. Топтық АЖО-да мұндай компьютерлерді 4-6 адам пайдалана
алады. Кәсіби персоналды компьютер жиынтығына процессор, дисплей,
пернетақта, ақпараттың магнитті жинағышыжазу құралдары және
графқұрушылар жатады. Техникалық құралдар жиынтығына желідегі әр
түрлі АЖО-ны байланыстыруға арналған коммуникация құралдарын,
сонымен қатар телефондық байланыс құралдарын жатқызуға болады.
Ақпараттық қамтамасыз ету - локальды деректер қорында сақталатын
ақпараттар массиві. Ақпарат негізінен магнитті дискілерде
ұйымдастырыладыжәне сақталады. Оны басқару ақпаратты жазуды,
ақпараттық тапсырмаларды іздеуді,оқуды, түзетуді және шешуді жүргізетін
деректер қорын басқарудың бағдарламалық жүйесінің көмегімен жүзеге
асырылады. АЖО-да бірнеше деректер қоры болуы мүмкін.
Ұйымдастырушылық қамтамасыз ету АЖО-ның жұмыс істеуін,
жетілдірілуін және дамуын ұйымдастырудың,
сонымен қатар кадр
біліктілігін дайындаудың және арттырудың әдістері мен құралдарын енгізеді.
Топтық және ұжымдық АЖО үшін ұйымдастырушылық қамтамсыз ету
жүйесіне АЖО әкімшілік іс жүргізу функциялары енгізіледі: жобалау,
жоспарлау, есептеу, басқару, талдау,
реттеу, инфражүйесі бар
ұйымдастырушылық байланыстар және т.б. Ұйымдастырушылық
қамтамасыз ету АЖО пайдаланушыларының құқықтары мен міндеттерін
анықтауды және құжаттық рәсімдеуді қарастырады.
Бағдарламалық қамтамасыз ету жүйелік және қолданбалы
бағдарламалық қамтамасыз етуден тұрады. Жүйелік қамтамасыз етудің негізі
операциялық жүйе және бағдарламалау жүйесі, мысалы Basic алгоритмдік
тілі болып табылады. Жүйелік бағдарламалар ақпаратты өңдеудің
рационалды технологиясын қамтамасыз етеді. АЖО желісіндегі ақпараттық
байланысты және әр түрлі канал бойынша АЖО байланысын қамтамасыз ету
үшін жүйелік бағдарламалауға жататын бағдарламалық құралдар
қолданылады.
1.2 Деректер
қорын
ұйымдастырудың
қанағаттандыратын
талаптары
Жеке кәсіпкерлік
-
азаматтардың өз
атынан мүліктік
жауапкершілікке негізделе отырып жүзеге асыратын дербес бастамалық
қызметі. Жеке кәсіпкер, әдетте, кәсіпорынды өзінің
меншікті капиталымен қаржыландырады, барлық тәуекелді өзінің мойнына
алады және осы қызметке байланысты өзінің міндеттемелері бойынша
барлық мүлкімен жауап береді. Жеке кәсіпкерлік жалдамалы еңбекті
пайдаланып, не пайдаланбай жүзеге асыралады, сонымен
қатар заң актілерімен шектелмеген шаруашылық қызметтің барлық түрін де
жүргізеді.
Жеке кәсіпкердің мынадай құқықтары бар:
-
мемлекеттік кәсіпорындардың және басқадай меншік түрлеріне
негізделген кәсіпорындардың мүліктерін толық немесе жартылай иемдену;
-
-
босату;
-
-
-
-
-
шаруашылық жүргізуші субъектілер қызметіне өз мүлкімен қатысу;
келісімшарт негізінде жұмыскерлерді жалдау және жұмыстан
еңбекақы нысандарын, жүйесін, мөлшерін өздерінше белгілеу;
шаруашылық қызметтің бағдарламасын қалыптастыру;
жабдықтаушылар мен тұтынушыларды таңдау;
бағалар мен тарифтерді белгілеу;
сыртқы экономикалық қатынастарда болу.
Жеке кәсіпкерлік өзінің құқықтық иелігіне жататын мүлік базасында
өз бетінше қызмет ететін бір ғана жеке тұлғадан құрылады. Некеде тұратын
жеке тұлғаның жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыруы үшін жұбайынан келісім
алуының қажеті жоқ. Тек жеке кәсіпкерлікті іске асыру үшін жеке тұлға
жұбайы екеуінің ортақ мүлкін пайдаланар болса ғана, екіншісінің келісімін
алуы қажет болады.
Жеке кәсіпкерліктің артықшылықтары туралы:
-
адамның еңбекпен қамтамасыз етілу және ақша табу
проблемаларын шешеді;
-
-
-
қымбат емес әрі тез арада тіркеуге болады;
мемлекеттік реттеуге аз ұшырайды;
тым көп құжаттар жүргізуді қажет етпейді.
Жеке кәсіпкерліктің кемшіліктері:
-
-
-
мұраға қалмайды;
алғашқы капитал жинау қиындығы;
кәсіпкер жеке мүлкін тәуекелге тігеді.
1.2.1 Көпжақты байланыс орнату
Әр түрлі бағдарламашыларға әр түрлі логикалық файлдар қажет
болады. Бұл файлдар бір ғана деректер жиынтығынан алынады. Деректерді
есте сақтайтын элементтер арасында әр түрлі байланыстар болуы мүмкін.
Кейбір деректер қоры өзара байланыстың күрделі шиеленісуінен тұрады.
Деректерді ұйымдастыру әдісі осы өзара байланысты және оған енгізілген
жылдам келісімді ыңғайлы көрсету мүмкіндігі қамтамасыз етілетіндей болуы
тиіс. Деректер қорын басқару жүйесі деректер мен олардың арасындағы
байланыстың қажетті логикалық файлдарын алу мүмкіндігін қамтамасыз етуі
керек. Логикалық файлдың қолданбалы бағдарламадағы көрінісі мен
деректерді физикалық сақтау әдісі арасында аздаған ұқсастықтық болуы
керек [7].
1.2.2 Өнімділігі
Терминал операторы арқылы пайдалану үшін арнайы жасалған
деректер қоры адамдар диалогы үшін қанағаттандырылатын жауап уақытын
- терминалды қамтамасыз етеді. Одан басқа, деректер қорын басқару жүйесі
сәйкес өткізу мүмкіндігін қамтамасыз етуі тиіс. Сұраныстың шағын ағынына
есептелген жүйелерде өткізу мүмкіндігі деректер қорының құрылымына аз
ғана шектеу қояды. Сұраныстың үлкен ағыны бар жүйелерде, мысалы
авиабилеттерді резервтеу жүйесінде өткізу мүмкіндігі деректердің
физикалық сақталуын ұйымдастыруды таңдауға шешуші әсер етеді.
Тек дестелік өңдеуге арналған жүйелерде жауап уақыты аса маңызды
емес және физикалық ұйымдастыру әдісі тиімді дестелік өңдеуді қамтамасыз
ету шартынан таңдалуы мүмкін [7].
1.2.3 Минималды шығындары
Деректер қорын құруға және пайдалануға кеткен шығындарды азайту
үшін ішкі жадыға талапты азйтатын ұйымдастыру әдістері таңдалады. Осы
әдістерді пайдалану кезінде жадыдағы деректердің физикалық көрінісі
қолданбалы бағдарламашы пайдаланатын көріністен қатты ерекшеленеді. Бір
көріністің екіншісіне айналуы бағдарламалық қамтамасыз етуді немесе, егер
мүмкін болса, аппараттық немесе микробағдарламалық құралдарды жүзеге
асырады. Мұндай жағдайларда түрлендіру алгоритміне кеткен шығындар мен
жадыны үнемдеу арасында таңдау жасауға тура келеді [7].
1.2.4 Мининалды артықтығы
Деректер қорын басқару жүйесін қолдануға дейін пайда болған өңдеу
жүйелерінде ақпараттық қорлар артықшылықтың өте жоғары деңгейіне ие
болды. Ленталық кітапханалардың басым бөлігінде көптеген артық
мәліметтер бар. Тіпті біріктірілген деректер қорымен байланыстырылған
ақпараттың өсуіне байланысты деректер қорының қолданылуы кезінде артық
деректердің пайда болуының потенциалды мүмкіндігі үнемі біртіндеп
артады. Жолдың артық деректері жадыдан көбірек орын алса, жаңарудың
бірден көп операциясын талап етеді. Деректер қорын ұйымдастыру
мақсатында артық деректер жойылуы керек [7].
1.2.5 Іздеу мүмкіндігі
Деректер қорын пайдаланушы оған сақталған деректер бойынша әр
түрлі сұрақтармен баруына болады. Қазіргі заманғы коммерциялық
қосымшалардың көпшілігінде сұраныстар типі алдын ала анықталған, және
деректердің физикалық ұйымдастырылуы оларды қажетті жылдамдықпен
өңдеу үшін жетілдіріледі. Жүйеге қойылатын өспелі талаптар осындай
сұраныстарды өңдеуді қамтамасыз етуге немесе алдын ала жоспарланбаған
осындай жауаптардың құрылуына негізделеді [7].
1.2.6 Бүтіндігі
Егер деректер қоры көптеген пайдаланушы қолданатын деректерден
тұрса, деректер элементтері мен олардың арасындағы байланыстар
бұзылмауы өте маңызды. Қателер мен әр түрлі кездейсоқ бұзылулардың
туындау мүмкіндігін ескеру керек. Деректерді сақтау, оларды жаңарту,
деректерді қосу процедуралары, жүйе бұзылулардың пайда болу жағдайында
деректер жойылмастан қайта құрыла алатындай болуы керек. Есептеу жүйесі
онда сақталған деректердің бүтіндігіне кепілдік беруі керек [7].
1.2.7 Қауіпсіздігі және құпиялығы
Деректер қоры жүйесіндегі деректер құпияда сақталуы керек. Есте
сақталатын ақпарат кейде оны пайдаланатын мекеме үшін өте маңызды. Ол
жоғалуға және ұрлануға тиісті емес. Деректер қорындағы ақпараттың
төзімділігін арттыру үшін оны аппараттық немесе бағдарламалық
бұзылулардан, катастрофалық және криминалдық жағдайлардан,
компонентті емес немесе оны дұрыс пайдаланбайтын арам ниетті
қолданушылардан қорғау маңызды.
Деректердің қауіпсіздігі ретінде оған құқығы жоқ тұлғалардың
кездейсоқ немесе алдын ала жоспарланбаған колжетімділіктен, деректердің
авторластырылмаған модификациясынан немесе олардың жойылуынан
деректердің қорғалуын қарастырады.
1.2.8 Өткенмен байланыс
Белгілі уақыт аралығында деректерді өңдеу жүйесін
эксплуатациялайтын кәсіпорындар бағдарламаларды, процедураларды
жазуға және деректерді сақтауды маңызды құралдарды жұмсайды. Фирма
есептік орнатуда деректер қорын басқарудың жаңа бағдарламалық
қамтамасын пайдалана бастаған кезде, ол осы орнатудағы бағдарламамен
жұмыс жасай алады. Мұндай шарт бағдарламалық және ақпараттық
үйлесімділіктің болуын талап етеді, және оның болмауы жаңа деректер
қорын басқару жүйесіне өту кезінде тоқтататын негізгі фактор болуы мүмкін.
Бірақ өткенмен байланыс мәселесі деректер қорын басқару құралдарының
дамуын тоқтатпағаны маңызды [7].
1.2.9 Болашақпен байланыс
Болашақпен байланыс ерекше маңызды болып саналады. Болашақта
мәліметтер және олардың сақталу ортасы көптеген бағыт бойынша өзгереді.
Кез келген коммерциялық ұйым уақыт өте өзгерістерге ұшырайды. Әсіресе,
деректерді өңдеу жүйесінің пайдаланушысы үшін бұл өзгерістер қымбат
болады. Өте қарапайым өзгерістерді іске асыруға қажетті үлкен шығындар
осы жүйелердің дамуын қатты тежейді. Бұл шығындар деректердің қайта
құрылуына, қайта жазылуына өзгерістер енгізу нәтижесінде пайда болған
қолданбалы бағдарламаны ретке келтіруге жұмсалады. Уақыт өте мекемедегі
қолданбалы бағдарламалардың саны артады, және сондықтан барлық
бағдарламаларды қайта жазудың болашағы іске аспайды. Деректер қорын
өңдеу кезінде ең маңызды тапсырмалардың бірі - деректер қорын оның
өзгерісін қолданбалы бағдарламалардың модификациясынсыз орныдауға
болатындай жоспарлау [7].
1.2.10 Пайдалану қарапайымдылығы
Деректерді жалпы логикалық сипаттаудың көрінісі үшін қолданылатын
құралдар қарапайым және көрнекі болуы керек.
Бағдарламалық қамтаманың интерфейсі соңғы пайдаланушыға
бағытталуы керек және пайдаланушы деректер қоры теориясы бойынша
қажет етпейтін мүмкіндікті ескереді [7].
2 Деректер қорын құру құралдары
2.1 SQL тілі деректер қорының стандартты тілі ретінде
SQL танымалдығының қарқынды өсуі қазіргі заманғы компьютерлік
өнеркәсіпте өте маңызды үрдіс болып табылады. Соңғы бірнеше жылда SQL
деректер қорының жалғыз тілі болып келді. Қазіргі кезде SQL-ді жоғарыдан
үлкен ЭЕМ-дерде сияқты персоналды компьютерлерде жұмыс жасайтын
жүздеген ДҚБЖ қолдап отыр. Қабылданды, содан соң SQL-ға ресми
халықаралық стандарт толтырылды. SQL тілі барлық жетекші бағдарламалық
өніммен қамтамасыз етушілер шығаратын деректер қорын басқару жүйесінің
архитектурасындағы маңызды бөлімше болып табылады және Microsoft
компаниясының өнімінің деректер қоры саласындағы стратегиялық бағыты
қызметін атқарады. IBM компаниясының қосымша зерттеу жобасын орындау
нәтижесінде туындаған SQL бүгінгі күнде мықты нарықтық фактор ретінде
де кеңінен танымал.
2.1.1 SQL тілі
SQL компьтерлік деректер қорындағы мәліметтерді өңдеуге және оқуға
арналған құрал болып табылады. SQL - құрылымдық сұраныстар тілінің
қысқартылған атауы (Structured Query Language). Аты айтылғандай, SQL
пайдаланушының деректер қорымен өзара әрекетін ұйымдастыру үшін
пайдаланылатын бағдарламалау тілі. Шын мәнінде SQL реляциялық типтегі
деректер қорымен жұмыс жасайды. Қабылданған схемаға сәйкес, есептеу
жүйесінде маңызды ақпарат сақталатын мәліметтер қоры болады. Егер
есептеу жүйесі бизнес саласына қатысты болса, онда деректер қорында
шығарылатын өнімнің материалдық құндылықтары, сатылым көлемі және
жалақысы жайлы ақпарат сақталуы мүмкін. Персоналды компьютердағы
деректер қорында жазып шығарылған чектар, телефондар және мекен-жайлар
туралы ақпарат немесе үлкенірек есептеу жүйесінен шығарылған ақпараттар
сақталуы мүмкін. Деректер қорын басқаратын компьютерлік бағдарлама
деректер қорын басқару жүйесі немесе ДҚБЖ деп аталады.
Егер пайдаланушыға деректер қорынан мәліметтерді оқу қажет болса,
ол оны ДҚБЖ-нен SQL көмегімен сұрайды. ДҚБЖ сұранысты өңдейді,
қажетті мәліметтерді табады және оларды пайдаланушыға жібереді.
Мәліметтерді сұрау процесі және нәтиже алу деректер қорына сұраныс деп
аталады: осыдан оның атауы - құрылымданған сұраныс тілі.
Бірақ бұл атау шындыққа аса сәйкес келмейді. Біріншіден, қазір SQL
қарапайым сұраныс құру құралына қарағанда үлкен мәнге ие, алайда ол
бастапқы осы үшін жасап шығарылған. Ештеңеге қарамастан, мәліметтерді
оқу бұрынғыша SQL-дің маңызды функцияларының бірі болы қала береді,
қазір бұл тіл ДҚБЖ-нің пайдаланушыға мүмкіндік туғызатын барлық
функционалдық мүмкіндіктерін іске асыру мақсатында пайдаланылады,
олардың ішінде:
мәліметтерді ұйымдастыру. SQL пайдаланушыға мәліметтер
көрінісінің құрылымын өзгертуге, сонымен қатар деректер қоры
элементтерінің арасында қарым-қатынас орнатуға мүмкіндік береді.
мәліметтерді оқу. SQL пайдаланушыға немесе қосымшаға деректер
қорындағы мәліметтерді оқуға және оны пайдалануға мүмкіндік береді.
мәліметтері өңдеу. SQL пайдаланушыға немесе қосымшаға
деректер қорын өзгертуге, яғни оған жаңа мәліметтер қосуға, сонымен қатар
ондағы бар мәліметтерді жоюғажәне жаңартуға мүмкіндік береді.
рұқсат етуді басқару. SQL-дің көмегімен пайдаланушының оқу
және өзгерту мүмкіндіктерін шектеуге және оларды мүмкіндік берілмеген
рұқсат етуден қорғауға болады.
мәліметтерді бірлесіп пайдалану. SQL пайдаланушы мен
жұмысшының мәліметтерді бірлесіп пайдалануын бір-біріне кедергі жасамас
үшін, қатар ұйымдастырады.
мәліметтердің бүтіндігі. SQL деректер қорын үйлестірілмеген
өзгерістердің әсерінен бұзылудан және жүйенің істен шығуынан қорғай
отырып, оның бүтіндігін қамтамасыз етеді.
Сондықтан, SQL ДҚБЖ-мен өзара әрекет үшін мықты тіл болып
табылады.
Екіншіден, SQL - COBOL, FORTRAN немесе C сияқты толыққанды
компьютерлік тіл емес. SQL-де шартты тексеруге арналған IF операторы,
өтулерді ұйымдастыруға арналған GOTO операторы және DO операторы
немесе циклдарды құруға арналған FOR операторы жоқ. SQL операторлары
базалық тілде құрылады, мысалы COBOL, FORTRAN немесе C деректер
қорына рұқсат алуға мүмкіндік береді. Одан басқа, С сияқты тілден SQL
операторлары функцияның шақыру интерфейстерін пайдалана отырып,
ДҚБЖ-сін анық түрде жіберуге болады.
Соңында, SQL - бұл C және Pascal сияқты мықты құрылымданған
тілдермен салыстырғанда әлсіз құрылымданған тіл. SQL операторлары
ағылшынша сөйлмді еске түсіреді және оператордың мағынасына әсер
етпейтін, бірақ оның оқылуын жеңілдететін бос сөздерден тұрады. SQL-да
қисынсыздық жоқ, сонымен қатар дұрыс сияқты көрінгенімен, мағынасы жоқ
SQL операторларының құрылуын болдырмайтын арнайы ережелер атары
бар.
Тура емес аталуына қарамастан, қазіргі кезде SQL реляциялық деректер
қорымен жұмыс жасауға арналған жалғыз стандартты тіл болып табылады.
SQL - мықты және үйренуге айтарлықтай жеңіл тіл [8].
2.1.2 SQL-дің артықшылықтары
SQL - бұл түсінуге жеңіл, сонымен қатар мәліметтерді басқаратын
әмбебап бағдарламалық құрал.
SQL тілінің жетістігі оның келесідей артықшылықтарын тудырды:
нақты ДҚБЖ-нен тәуелсіздігі;
бір есептеу жүйесінен екіншісіне ауысу қабілеті;
стандарттарының болуы;
IBM компаниясымен мақұлдануы (ДҚБЖ DB2);
Microsoft компаниясының қолдауы (ODBC хаттамасы);
реляционды негіз;
ағылшын тілін еске салатын жоғары деңгейлі құрылым;
арнайы интерактивті сұраныстарды толтыру мүмкіндігі;
деректер қорына бағдарламалық рұқсатты қамтамасыз ету;
мәліметтердің әр түрлі көрінісінің мүмкіндігі;
деректер қорымен жұмыс жасауға арналған тіл сияқты
толыққандылығы;
мәліметтердің динамикалық анықталу мүмкіндігі;
клиентсервер архитектурасын қолдау.
Жоғарыда
аталған барлық факторлар SQL-дің персоналды
компьютерда, мини-компьютерда және үлкен ЭЕМ-дердегі мәліметтерді
басқаруға арналған стандартты құрал болуының себебі болды. Төменде бұл
факторлар толығырақ қарастырылған [2].
Нақты ДҚБЖ-дан тәуелсіздігі.
ДҚБЖ-нің барлық жетекші
жеткізушілері SQL-ді қолданады, және SQL қолдамаған бірде-бір жаңа
ДҚБЖ жетістікке жете алмайды. Реляциялық деректер қорын, онымен жұмыс
жасайтын бағдарламаны бір ДҚБЖ-дан екіншісіне минималды жетілдіру
арқылы және қызметкердің қайта дайындауы арқылы ауыстыруға болады.
Сұраныстарды, есептеу генераторларын және қосымшаның генераторларын
құруға арналған бағдарламалар сияқты персоналды компьютерлерге арналған
ДҚБЖ-ның құрамына кіретін бағдарламалық құралдар көптеген типтердің
реляциялық деректер қорымен жұмыс жасайды. Сондықтан, SQL оның
танымалдығының маңызды себебі болып табылатын нақты ДҚБЖ-нен
тәуелсіздігін қамтамасыз етеді.
Бір есептеу жүйесінен екіншісіне өту қабілеті. ДҚБЖ-сін жеткізушілер
әр түрлі есептеу жүйелеріне арналған бағдарламалық өнімдерді ұсынады:
персоналды компьютерлерден және жұмыс станцияларынан локалды
желілерге, мини-компьютерлерге және үлкен ЭЕМ-дерге дейін. SQL
көмегімен құрылған және бір тұтынушылық жүйеге есептелген қосымшалар
өзінің өсу көлемі бойынша үлкенірек жүйеге ауысуы мүмкін. Корпоративті
реляциялық деректер қорынан алынған ақпарат деректер қорында жеке
бөлімшелерге немесе жеке деректер қорына жүктелуі мүмкін. Соңында,
реляциялық деректер қорына арналған қосымшалардың алдымен үнемді
персоналды компьютерлерде үлгісін жасап алып, сосын қымбат көп
пайдаланылатын жүйеге ауыстыруға болады.
SQL тілінің стандарттары. SQL тілінің ресми стандарты Америкалық
ұлттық стандарттар институты (American National Standards Institute -- ANSI)
және Халықаралық стандарттар ұйымы арқылы (International Standards
Organization -- ISO) 1986 жылы жарияланды және 1992 жылы айтарлықтай
кең тарады. Сонымен қатар, SQL АҚШ-тың ақпаратты өңдеу бойынша
федералды стандарты (FIPS -- Federal Information Processing Standard) болып
табылады және оған сәйкес келуі есептеу техникасы саласына қатысты үлкен
үкіметтік келісім-шартта болатын негізгі талаптардың бірі болып табылады.
Еуропада UNIX операциялық жүйесінің негізіндегі бағдарламалаудың
ауыспалы ортасына арналған XOPEN стандарты SQL-ді деректер қорына
рұқсат беруге арналған стандарт ретінде көрсетеді. SQL Access Group -
компьютерлік құралдардың және деректер қорының жеткізушілерінің
консорциумы - SQL үшін Microsoft компаниясының ODBC хаттамасының
негізі болып табылатын және XOPEN стандартына кіретін функцияларды
шақырудың стандартты интерфейсін анықтады. Бұл стандарттар SQL-ді
мақұлдайтын ресми мөр ретінде қызмет етті және олармен нарықты жаулап
алуды тездетті [8].
SQL-дің IBM компаниясымен мақұлдануы (СУБД DB2). SQL-ді IBM
компаниясының ғылыми қызметкерлері ойлап тапты және бағдарламалық
қамтамасыз етудің дестелерінің жиынтығындакеңінен пайдаланылады. Оны
растаушы ретінде IBM компаниясының флагмандық СУБД DB2 қызмет
етеді. IBM компаниясының компьютерлерінің барлық негізгі жиынтығы
SQL-ді қолдайды: персоналды компьтерлерге арналған PS2 жүйесі, AS400
орталық деігей жүйесі, UNIX негізіндегі RS6000 жүйесі, сонымен қатар
MVS операциялық жүйелері және үлкен ЭЕМ-нің VM. М компаниясының
SQL-ді қолдауы оның мойындалуын жеңілдетті.
ODBC хаттамасы және Microsoft компаниясы. Microsoft компаниясы
өзінің Windows операциялық жүйесінің мағызды бөлігі ретінде деректер
қорына рұқсат етуді қарастырады. Деректер қорына рұқсат етуді
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дипломдық жобада жеке кәсіпкерлікті басқару жүйесі талданған. Бұл
бағдарламада кәсіпорындағы басқару аппаратын қажетті ақпаратпен
қамтамасыз ететін өзара байланысқан функционалды жүйелерден тұратын
автоматтандырылған ақпараттық жүйе құрылады.
Ақпараттық жүйенің дерек қоры клиент-сервер технологиясына
негізделіп, MS SQL ДҚБЖ-де және клиенттік қосымшасы Visual Studio 2010
бағдарламалық құралының ASP.NET қосымшасында жасалған.
Тіршілік қауіпсіздігі бөлімінде жұмыс орнындағы жарықтандырудың
табиғи және жасанды әдістері
бойынша есептеулер жүргізілді.
Экономикалық бөлімде енгізілген жүйеге кеткен шығынды және одан
алынған экономикалық пайданы есептеу жүргізілген.
Аннотация
В данном дипломном проекте анализирована система управления
индивидуального предпринимателя.
В этой программе
создается
автоматизированная информационная система предприятия, которая состоит
из взаимосвязанных функциональных подсистем, обеспечивающих
управленческий аппарат необходимой информацией.
База данных информационной системы разрабатывалась в СУБД MS
SQL и клиентское приложение на приложении ASP.NET программного
средства Visual Studio 2010.
В разделе Безопасность жизнедеятельности сделаны расчеты
освещения в помещении естественным и искусственным методам. В разделе
Технико-экономического обоснования разработки произведен расчет
полученной экономической выгоды от внедряемой системы.
Annotation
In this degree project the control system of the individual entrepreneur is
analyzed. In this program the automated information system the enterprise which
consists of the interconnected functional subsystems providing administrative
personnel with necessary information is created.
The database of information system was developed in MS SQL DBMS and
the client application on the ASP.NET appendix of a software of Visual Studio
2010.
In the section "Health and safety" lighting calculations indoors to natural and
artificial methods are made. In the section "Feasibility study on development"
calculation of the received economic benefit from introduced system is made.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Ошибка! Закладка не определена.
1 Деректер қорын құрудың негізгі принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1 Кәсіпорынның автоматтандырылған ақпараттық жүйесі. ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1.1 Басқарушы қызметкердің автоматтандырылған жұмыс орындары ... ... 10
1.1.2 Автоматтандырылған жұмыс орнының тілдік құралдарыОшибка! Закладка не
1.1.3 Автоматтандырылған жұмыс орнының жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 14
1.2 Деректер қорын ұйымдастырудың қанағаттандыратын талаптары ... ... ... .. 16
1.2.1 Көпжақты байланыс орнату. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 17
1.2.2 Өнімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
1.2.3 Минималды шығындары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
1.2.4 Мининалды артықтығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 17
1.2.5 Іздеу мүмкіндігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 18
1.2.6 Бүтіндігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
1.2.4 Қауіпсіздігі және құпиялығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
1.2.4 Өткенмен байланыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
1.2.4 Болашақпен байланыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
1.2.4 Пайдалану қарапайымдылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 19
2 Деректер қорын құру құралдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.1 SQL тілі деректер қорының стандартты тілі ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.1.1 SQL тілі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.1.2 SQL-дің артықшылықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.1.3 SQL операторлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 25
2.2 Деректер қорының архитектурасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 27
2.2.1 Локальды деректер қоры және файл-сервер архитектурасы ... ... ... ... ... 28
2.2.2 Жойылған деректер қоры және клиент-сервер архитектурасы ... ... ... ... 30
2.3 Delphi бағдарламалық өнімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 33
2.3.1 Жоғары өнімді компилятор ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
3 Дерекқорды жобалау және оны іске асыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 37
3.1 ДҚ құрудың бастапқы кезеңі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
3.1.1 Қолдану облысы және тағайындалуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 37
3.1.2 Дерекқордағы шешілетін мәселелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
3.2 Концептуалды жобалау ... ... ... ... ... ... ... Ошибка! Закладка не определена.
3.2.1 Қажетті ақпарат: пайдаланушылардың талабы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 37
3.2.2 Дерекқор және қосымшаны жобалау құралдарын таңдаудың негіздемесі 37
3.2.3 ER моделін құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 39
3.3 Логикалық жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
3.4 Физикалық жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 40
3.5 Бағдарламаны сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
4 Тіршілік қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 46
4.1 Өндірістік ғимараттағы еңбек шартын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 46
4.2 Есептеу техникасы бөлмесіндегі өндірістік ортаның микроклиматы ... ... ... 46
4.3 Жұмыс орнының жарықтандыру жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
4.4 Электр тоғының адам ағзасына әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 48
4.5 Жұмыс орнына шудың әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
4.6 Табиғи жарықтандыру әдісімен есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
4.7 Пайдалану коэффициенті әдісімен жасанды жарықтануды есептеу ... ... ... . 52
4.8 Жасанды жарықтануды нүктелік әдіспен есептеуОшибка! Закладка не определе
4.9 Тіршілік қауіпсіздігі бөлімі бойынша қорытындыОшибка! Закладка не опреде
5 Бизнес жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
5.1 Жоба сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 57
5.2 Маркетингтік стратегия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
5.3 Бағдарламамен қамтамасыз етудегі еңбек сыйымдылығын есептеу ... ... ... . 58
5.4 Бағдарламалық қамсыздандыру шығынының есебіОшибка! Закладка не определ
5.5 Бағдарлама өнімін сатып алуға кеткен бір жолғы шығындар есебі ... ... ... .. 64
5.6 Игеру саласындағы жылдық бір жолғы шығындар есебі ... ... ... ... ... ... ... .. 65
5.7 Ақпараттық жүйе енгізуден үнем мен табыс мөлшерінің есебі ... ... ... ... ... 66
5.8 Салыстырмалы экономикалық тиімділіктің көрсеткіштерін есептеу ... ... .. 67
5.9 Динамикалық көрсеткіштер негізінде жобаны өткізуде экономикалық
тиімділігін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 68
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 72
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. Ошибка! Закладка не определена.
А қосымшасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Ошибка! Закладка не определена.
Ә қосымшасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Ошибка! Закладка не определена.
Б қосымшасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 82
В қосымшасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 93
Кіріспе
Қазіргі уақытта жаңа ақпараттық технологияларға негізделген
тиімділігі жоғары басқару жүйесі болмаса өндірістің дамуы мүмкін емес.
Үнемі өзгеріп отыратын нарық талаптары,
ғылыми-техникалық,
технологиялық және маркетингтік сипаттамалары, үлкен ақпарат ағындары
кәсіпорынның жоғары дәрежелі технологиялармен даму әдісіне және
стратегиясына жауапты кәсіпорын қызметшісінен аз шығын шығара отырып,
көп табыс табуға бағытталған шешімді тез және нақты қабылдауын талап
етеді. Шығындарды оңтайландыруды, тұтынушылардың барлық талаптарына
сәйкес өндірістің реактивтілігін жоғарылатуды қатал нарықтық бәсекелестік
шартында ойша жасалған қорытындыларға негіздеп жасауға болмайды.
Кәсіпорындағы шығын орталықтарының барлығына жан-жақты бақылау
жасау, талдаудың күрделі математикалық әдістері қолдану, болжам жасау,
параметрлер мен белгілердің есебіне және жинақтардың үйлесімді жүйесіне
негізделген жоспарлау, қор жинау және ақпараттарды өңдеу қажет. Бұл
мәселенің басқару аппаратының шамадан тыс артуымен байланысты
экстенсивті шешу жолдары, тіпті оның жұмысы өте жақсы ұйымдастырылса
да оң нәтиже бере алмайды. Және мұнда тек бір ғана жол бар - басқарудың
компьютерлік ақпараттық жүйесін құру және барлық жерге орнату.
Берілген дипломдық жобаның негізгі мақсаты кәсіпорын жұмысын
басқарудың ақпараттық жүйесін жобалау болып табылады.
Қойылған мақсатқа жету үшін бұл жұмыста келесідей тапсырмалар
қойылады:
ақпараттық жүйелерді жобалаудың жалпы сұрақтарын зерттеу;
кәсіпорын шешетін типтік тапсырмалардың талдауын орындау;
кәсіпорынды басқару жүйесінің жобасын өңдеу.
Ақпараттың көп мөлшерін сақтау және өңдеу, жинақтаудың тез және
тиімді жүзеге асуы қазіргі заманғы ұйымдардың, мекемелердің және
кәсіпорындардың табысты қызмет көрсетуінің басты шарты болды.
Қоғамның ақпараттануының өсу қарқыны басқару процесіндегі есептеу
техникасының мәнін арттырады. Ақпаратты өңдеу процесін автоматтандыру
үшін қазіргі есептеу техникаларының мүмкіндіктерін пайдалану, еңбек
өнімділігін арттыруға, құжаттармен жұмыс жасаудың тиімділігін көтеруге
және басқаруға арналған ақпараттармен алмасуды жылдамдатуға мүмкіндік
береді.
Соңғы бірнеше жылда мәліметтер қорымен басқару жүйесінің
тұтынушылық сапасының деңгейі, яғни функциялардың әр түрлілігі,
пайдаланушыға ыңғайлы интерфейс, бағдарламалық өніммен, кей
жағдайларда басқа ДҚБЖ-мен біріктірілуі желіде жұмыс жасауға арналған
мүмкіндіктер артты. ДҚБЖ әр түрлі ақпараттарды (электрондық кестелер,
басқа дерек қорлары) біріктіруге мүмкіндік береді және қажетті ақпараты
жылдам тауып, оны айналадағыларға есептеулер, графиктер және кестелер
көмегімен жеткізуге көмектеседі.
1 Деректер қорын құрудың негізгі принциптері
1.1 Кәсіпорынның автоматтандырылған ақпараттық жүйесі
Кәсіпорынның автоматтандырылған ақпараттық жүйесінің
материалды-техникалық базасын көрсететін есептеу техникасының және
байланыс құралдарының негізінде кәсіпорынды басқарудың формалары мен
әдістерінің жетілдірілуі прогрестің маңызды факторы болып табылады. Ол
басқарудың объектілері мен субъектілері арасындағы байланыстырушы
бөлімше қызметін атқарады және келесі функцияларды орындайды:
пайдаланушы енгізген негізгі мәліметтер мен сұраныстарды қабылдайды,
жүйеге енгізілген және сақталған мәліметтерді анықталған алгоритмдерге
сәйкес өңдейді және қажетті шығатын ақпаратты құрады.
Кәсіпорында басқару аппаратын қажетті ақпаратпен қамтамасыз
ететін өзара байланысқан функционалды жүйелерден тұратын
автоматтандырылған ақпараттық жүйе құрылады. Негізгі функционалды
жүйелер өндірістің техникалық дайындығының, перспективті
жоспарлауының және өндіріс дамуының болжамының, маркетингтік
зерттеудің, материалды, еңбектік және қаржылық ресурстарды оперативті
басқарудың, дайын өнімнің сатылуының және іске асуының,
кәсіпорынның бухгалтерлік есебінің және
шаруашылық қызметтер
талдауының шешімін қамтамасыз етеді. Шешілетін тапсырмалар
жиынтығы бойынша кәсіпорынның автоматтандырылған ақпараттық
жүйесі 80-ші жылдардағы кәсіпорынды басқарудың автоматты жүйесіне
ұқсайды, бірақ басқа сапалы идеологиялық және тезникалық базада.
Автоматтандырылған ақпараттық базада әрбірі өңделетін мәліметтің аса
спецификалық құрылымдық ерекшеліктеріне ие жүйелер немесе бизнес-
процестер қарастырылады. Бизнес-процесс негізінде кәсіпорынның өзара
әрекет ететін бөлімдері арқылы өтетін және тұтынушы тапсырысын
(тауарды дайындау немесе қызмет көрсету) орындауға бағытталған
материалды ақпараттық, қаржылық ағындардың немесе жұмыстық
ағындардың өзара байланысқан жиынтығы түсіндіріледі.
Автоаттандырылған ақпараттық жүйе бизнес-процеске өзгеріс енгізу
жөнінде уақытында шешім қабылдау мақсатында экономикалық
объектілердің жағдайын тікелей көрсетуге, бизнес-процестердің
тиімділігін болжауға және олардың ұйымдастырылуы бойынша сипаттама
беруге міндетті.
Қазіргі заманғы автоматтандырылған ақпараттық жүйенің
сипаттамалық ерекшелігі - кәсіпорынның өзара байланысқан мәліметтер
қорын және бірыңғай ақпараттық жүйенің білімін пайдалану.
Кәсіпорынның автоматтандырылған ақпараттық жүйесі техникалық
жағынан байланысқан локальды есептеу желілерінің (ЛЕЖ) жиынтығын
көрсетеді. Ірі корпорацияларға, бірлестіктерге, холдингтерге арнап
мыңдаған ЭЕМ-ді санайтын және күрделі құрылымы бар үлкен
корпоративті желілер құрылады. Корпоративті желілер локальды есептеу
желілерін және глобальді есептеу желілерін (ГЕЖ) қо сады. Соңғылары әр
түрлі қалаларда, елдерде және тіпті әр түрлі континеттерде болуы мүмкін
территориялық бөлінген ЭЕМ-дерді біріктіреді. Масштабына байланысты
бөлімдердің желілері мен жұмыстық топтардың желілері ажыратылады.
Жұмыстық топтардың желілері әдетте 10-нан 20-ға дейінгі ПЭЕМ қосады.
Мұндай желілердің қарапайыымдылық және біртектілік қасиеттері бар.
Бөлімшелердің желісі 100-150 ПЭЕМ-ді қамтиды. ПЭЕМ басқарушы
қызметкердің жұмыс орнына орнатылады және олардың қазметтерін
автоматтандыру үшін, кәсіпорынның кеңейтілген ақпараттық базасына
оперативті рұқсатты қамтамасыз ету үшін пайдаланылады. Мұндай жұмыс
орны автоматтандырылған деп аталады және кәсіпорынның
автоматтандырылған ақпараттық басқаруының элементі болып табылады.
1.1.1 Басқарушы қызметкердің автоматтандырылған жұмыс
орындары
Автоматтандырылған жұмыс орны (АЖО) ретінде есептеу
желілерінің құрамындағы секілді тәуелсіз жұмыс жасайтын, соңғы
пайдаланушының жұмыс орнында орнатылған ЭЕМ негізіндегі оның
кәсіби қызметінің тапсырмасын шешудің техникалық және
ұйымдастырушылық-әдістемелік қамтамасыз етілуін қосқанда, соңғы
пайдаланушының аспаптық құралдарының жиынтығы түсіндіріледі.
Орындалатын функцияларына байланысты автоматтандырылған жұмыс
орнының үш түрі қарастырылады:
-
-
-
басқарушының АЖО;
маманның АЖО;
техникалық және қосалқы қызметкердің АЖО.
Басқарушының автоматтандырылған жұмыс орнына келесі талаптар
ұсынылады:
-
үнемі оперативті және ең анық ақпараттармен толтырылып
отыратын бөлінген мәліметтер қоры мен ақпараттың болуы;
-
жеке мәліметтер қорына және ақпаратқа немесе олардың
фрагменттеріне тек шектелген ортаның тұлғаларының, ал жеке
элементтерге тек басқарушының ғана рұқсаты болуы мүмкін;
-
ақпарат басқаруышының психологиялық сипаттамасына
бағытталған формадағы көрнекілігі;
-
-
ақпаратты оперативті іздеуді қамтамасыз ету;
басқарушылық шешім қабылдаудың қамтамасының бағдарламалық
құралдарының болуы;
-
-
жұмыстың қарапайымдылығы;
басқарушылық шешім негізінде тәжірибе жинау мүмкіндігін
қамтамасыз ету;
-
кәсіпорынның немесе оның бөлімшелерінің ұйымдастырушылық
құрылымы шеңберінде формацияның басқа көздерімен оперативті
байланысын қамтамасыз ету.
Бұл типтің автоматтандырылған жұмыс орындарында ақпаратты
енгізудің тілдік және сезімталдық мүмкіндіктері жиі пайдаланылады.
Маманның (жоспарлаушының, қаржыгердің,
нормалаушының,
технологтың, маркетологтың, есепшінің және т. б.) автоматтандырылған
жұмыс орны локальды мәліметтер қоры мен ақпараттар сияқты мәліметтер
қоры мен қолданбалы бағдарламалық қамтаманың бөлінуі негізіндегі кәсіби
қызмет тапсырмаларын шешуді қамтамасыз етеді.
Техникалық қызметкердің автоматтандырылған жұмыс орны мына
функцияларды жүүзеге асырады:
ақпарат енгізу;
мәліметтер қорын басқару;
кіріс және шығыс құжаттарын өңдеу;
атқарушылық қызметтерді басқару.
Жеке автоматтандырылған жұмыс орындарының арасындағы ақпарат
алмасу есептеу желілерінің байланыс каналы бойынша жүзеге асады.
Локальді есептеу желілерінде қысқа ара қашықтық үшін мәліметтер
жіберудің қарапайым әдісін пайдалануға, мәліметтер алмасудың жоғары
жылдамдығына (100 Мбитс-қа дейін) мүмкіндік беретін қымбат жоғары
сапалы байланыс желілері пайдаланылуы мүмкін. Осы қызметтерге
байланысты жіберілетін локальды есептеу желілері кең алуан түрлілігімен
ерекшеленеді және әдетте, on-line режимінде қосымшаның іске асырылуын
қарастырады.
Егер кәсіпорында (бірлестік, корпорация) қаланың әр жерлерінде,
аймақтарды, елдерде және континенттерде территориялық оңашаланған
бөлімшелер болса, онда жеке автоматтандырылған жұмыс орнының
арасында ақпарат алмасу корпоративті есептеу желілерінің байланыс каналы
арқылы жүзеге асырылады (КЕЖ).
Жойылған локальды есептеу желілері мен корпоративті есептеу
желілеріндегі жеке компьютерлерді жалғау үшін әр түрлі
телекомммуникациялық құралдар, оның ішінде телефон каналдары,
радиоканалдар, спутникті байланыс пайдаланылады.
Мұндай күрделі және үлкен көлемдегі желілердің құрамында
компьтерлердің әр түрлі типтерінің - үлкен ЭЕМ-нен бастап (оларды
мейнфреймдар деп атау қабылданған) персоналды ЭЕМ-ге дейін, көптеген
операциялық жүйелер және қосымшалар болуы оның өзіндік ерекшелігі
болып табылады. Корпоративті желінің біртекті емес бөліктері
пайдаланушыға барлық қажетті ресурстарға мүмкіндігінше деректер алуға
айқын рұқсат бере отырып, бүтін желі ретінде жұмыс жасауы керек.
Корпоративті желілерде және локальды есептеу желілерінде есептеу
желілеріндегі ақпарат - видеосурет, суреттер, дауыстар өңделе бастады.
Мұндай мультимедиялық ақпараттарды желі арқылы жіберу оның мәліметтер
дестесін жіберу кезіндегі кідіріске сезімталдығымен байланысты. Кідірістер,
әдетте, желінің соңғы түйінінде мұндай ақпараттың бұрмалануына - эха
эффектісінің туындауына, кейбір сөздердің талдануыны мүмкіндігінің
болмауыны, суреттердің дірілдеуіне және т. б. алып келеді. Сондықтан
корпоративті желілерде жаңа желілік технологиялар және жаңа құрал-
жабдықтар есебінен мәліметтерді жіберу жылдамдығы локальды есептеу
желілерінің дәстүрлі желілеріндегі жылдамдығына жақындайды (frame relay
желілерінде -- 2 М битс, ATM - 622 М битс).
1.1.2 Автоматтандырылған жұмыс орнының тілдік құралдары
Автоматтандырылған жұмыс орнының тілдік құралдары, ең алдымен,
пайдаланушы әрекеті мен ПЭЕМ реакциясының мағыналық жағынан сәйкес
келуі үшін қажет. Оларсыз оқу процесі, диалог ұйымдастыру, қатені табу
және жою мүмкін емес. Мұндай тілдерді өңдеудің қиындығы олардың әсіресе
процедуралық емес болуы керектігінде болып табылады. Егер процедуралық
тіл берілген жағдай қалай орындалатын көрсетсе, онда процедуралық емес -
нақтылаусыз орындау керектігін, ол үшін қандай әрекеттер қажет екендігін
көрсетеді. Соңғы пайдаланушылар ақпараттық қажеттілікті жүзеге асыру
процесін нақты білмейді және білуге болмайтындықтан, АЖО-ның
интеллектуалдығы неғұрлым жоғары болса, оның тілдерінде соншалықты
процедуралық емес мүмкіндіктер болмауы керек.
АЖО тілдері пайдаланушыға бағытталған, сонымен қатар кәсіби
бағытталған болуы керек. Бұл тек кәсіби құрал-жабдықтар емес, қызметтік
жағдайдың иерархиясы, оқыту деңгейі, қолданылатын мәліметтер деңгейі
және т. б. бойынша бөлінетін пайдаланушы классификациясындағы
өзгешеліктермен байланысты. Табиғи тілді пайдалану, мұндай тәсілдің
қарапайымдылығына қарамастан, кейде қиын емес нәтиже алу үшін
пернетақта арқылы үлкен конструкция енгізудің қажеттілігінен біршама
белгілі артықшылықтарды бере алмайтындығын ескерген жөн.
Барлық тілдердегі сияқты, АЖО тілдерінің негізін алдын ала
анықталған терминдер, сонымен қатар жаңа терминдер орнату көмегімен бар
нәрселерді алмастырып немее толықтыра отырып әдістерді сипаттау арқылы
құру керек. Бұл АЖО жоспарлау кезінде АЖО-ның терминологиялық негізін
анықталған түрде жіктеу қажеттілігіне алып келеді, яғни тілдің барлық
негізгі синтаксистік құрылымын және терминдер мен олардың жиынтығы
арасындағы семантикалық қарым-қатынасты анықтайды. Осыған
байланысты АЖО-ның қарапайым жіктелуінде қажеттілік туындауы мүмкін,
мысалы, мәліметтердің өңдеудің пайдаланушылық режимінде көріністерінің
мүмкіндіктері бойынша: сандық, мәтіндік, аралас. Күрделі жағдайларда
АЖО-ның жіктелуі деректер қорының ұйымдастырылуымен анықталуы
мүмкін. Көбіне тілдің мүмкіндіктері, пайдаланушы ақпараттық қажеттіліктің
іске асуымен сәйкес келетін формальды конструкциялар тұрғызуы мүмкін
болатын ережелер тізімін анықтайды. Мысалы, кейбір АЖО-да барлық
мәліметтер және конструкциялар кестелік түрде (кестелік АЖО) немесе
арнайы түрдің операторлары (функционалды АЖО) түрінде бекітіледі.
Пайдаланушы тілдерін АЖО диалог түрі бойынша бөледі. Соңғы
есепте диалогты қолдау құралдары пайдаланушыға қажетті тілдік
конструкцияларды анықтайды.
АЖО-ны өңдеу кезінде болатын диалогтардың арасында көбірек
пайдаланылатыны: ПЭЕМ әсер ететін диалог, жаттықпаған пайдаланушы
диалогы және ақпараттың бекітілген кадрларының көмегімен диалог. ПЭЕМ
әсер ететін диалог кезінде АЖО пайдаланушысы мнемониканы және тіл
конструкциясын зерттеуден толық босайды.бұл әдістің модификациясының
бірі - ұсынылған ПЭЕМ нұсқаларының бірі немесе бірнешеуі таңдалатын
мәзір әдісі болып табылады.
ПЭЕМ әсер ететін формаларды толтыру диалогы кезінде пайдаланушы
олардың келесі талдауымен және өңделуімен дисплейде арнайы таңдалған
формаларды толтырады. Гибридті диалог пайдаланушыға да,ПЭЕМ-ға жа
әсер етуі мүмкін.
Жаттықпаған пайдаланушымен диалог кезінде оған не істеу керектігіне
байланысты пайдаланушыда күмән қалдырмауы мүмкін ПЭЕМ
жауаптарының толық анықтығы қамтамасыз етілуі керек.
Ақпараттың бекітілген кадрларының көмегімен диалог кезінде ПЭЕМ
бар болған тізімнен жауап таңдайды. Бұл жағдайда пайдаланушы тек өте
қысқа жауаптарды ғана енгізеді, ал негізгі ақпарат автоматты түрде беріледі.
Сонымен қатар, диалог типі АЖО-ның жіктелуін анықтауы мүмкін,
мысалы жаттықпаған пайдаланушының
диалогтық құралдары АЖО.
Осындай белгілері бойынша АЖО-ның жіктелуі пайдаланушының кәсібм
бағыты бойынша жіктелуімен байланысты. Егер автоматтандырылған жұмыс
орнын оларды іске асыратын бағдарламалық құралдар тұрғысынан
қарастырса, онда АЖО-ның түрленуі өте кең тараған болуы мүмкін. Олар
бағдарламалау тілі бойынша, пайдаланушыға бағдарламалаудың
процедуралық құралдарын көрсету мүмкіндігі бойынша, эксплуатация
процесі кезінде бағдарламалық жүйенің құрылуын аяқтау мүмкіндігі
бойынша, деректер қорын басқару жүйесінің, пайдаланушы тілі бар
интерпретатордың немесе транслятордың, қателерді табу және түзету
құралдарының болуы бойынша және т.б. жіктелуі мүмкін. АЖО-да
қолданылатын қолданбалы бағдарламалардың дестесі жүйенің нақты
қосымшаға қосылуын қамтамасыз ету үшін параметрленуі мүмкін.
Қолданбалы бағдарламалар дестесінің генераторлары пайдаланылуы мүмкін.
АЖО құрамына міндетті түрде негізгі есептік функцияларды және
диалогтың ұйымдастырылуын қамтамасыз ететін әр түрлі бағдарламалық
компоненттер, сонымен қатар деректер қорын басқару жүйесі,
трансляторлар, анықтамалық жүйелер, негізгі мәліметтерден тұратын
деректер қоры, диалог сценарийі, параметрді басқаратын нұсқаулықтар,
қателер тізімі және т.б. АЖО-ның негізгі компоненттері оның құрамын
анықтайды және әр түрлі белгілері бойынша АЖО-ның жіктелу мүмкіндігін
қамтамасыз етеді.
АЖО шеңберінде пайдаланылуына байланысты АЖО-ның соңғы
пайдаланушы арқылы дамуын қамтамасыз ететін АЖО құралдардың
шеңберінде пайдалануға байланысты АЖО-ны екі үлкен класқа бөлеміз:
қызмет ететін және интеллектуалды. Бұл екі класс та әр түрлі
пайдаланушыларға арналуы мүмкін. Бірақ сонымен қатар, екі АЖО-ның да
пайдаланушысы бола алмайтындығын алдын ала айтуға болатын
пайдаланушылар да болады. Мысалы, қызмет көрсетуші тұлға (іс
жүргізушілер, хатшылар) олар арқылы орындалатын функциялардың
ерекшеліктеріне байланысты интеллектуалды АЖО-ны (өзінің тікелей
қызметтерінде) қажет етпейді.
Қызмет көрсететін АЖО ұйымдастырушылық басқаруда былай бөлінуі
мүмкін:
-
-
-
ақпараттық-анықтамалық;
есептік;
мәтін құратын.
Интеллектуалды АЖО-ны ең алдымен мәліметтерге бағытталған және
білімге бағытталған (даталогиялық және фактологиялық) деп бөлуге болады.
Ақпаратттық-анықтамалық АЖО қандай да бір басқару процесіне қызмет
етеді. Есептік АЖО өзінің мазмұны бойынша әр түрлі және пайдаланушының
бірнеше категорияларымен қабылдануы мүмкін. Олардың көмегімен бір-
бірімен байланысты және байланысты емес ұйымдастырушылық-
экономикалық тапсырмалар, АЖО құру процесі кезінде анықталатын немес
алдын ала анықталған мәліметтерді іздеу және өңдеу тапсырмалары қойылуы
және шешілуі мүмкін. Мәтін құратын АЖО әр түрлі құрылымдағы мәтіндік
ақпараттың құрылуына және өңделуіне арналған.
1.1.3 Автоматтандырылған жұмыс орнының жіктелуі
АЖО жеке, топтық, ұжымдық болуы мүмкін. ЭЕМ жүйесін тиімді құру
мақсатында топтық және ұжымдық АЖО-ға байланысты - мамандарға
(ұжымға) АЖО жұмысын ұйымдастыру талаптарын күшейту мұндай
жүйедегі әкімшілік жүргізу фунцияларын нақты анықтау керек. Адам-
машына болып табылатын АЖО жүйесі ашық, икемді, үнемі пайдалануға
және жетілдіруге бейімделген болуа керек. Мұндай жүйеде келесі аталғандар
қамтамасыз етілуге тиіс:
-
ақпаратты өңдеудің машыналық құралдарына мамандардың
максималды жақындауы;
-
-
-
-
-
диалогтық режимдегі жұмыс;
АЖО-ның эргономика талаптарына сәкес жабдықталуы;
компьютердің жоғары өнімділігі;
бір типті процестердің максималды автоматтандырылуы;
мамандардың өзін-өзі оқыту мүмкіндігі.
АЖО-да шешілетін тапсырмаларды шартты түрде ақпараттық және
есептік деп бөлуге болады.
Ақпараттық тапсырмаларға ақпаратты кодтау, жіктеу, жинақтау,
құрылымдық ұйымдастыру, түзету, сақтау, іздеу және беру жатады. Көбіне
ақпараттық тапсырмалар арифметикалық және мәтіндік сипаттаманың және
қатынастың (байланыстың) күрделі емес есептік және логикалық
процедураларын енгізеді. Ақпараттық тапсырмалар, ереже бойынша, еңбекті
көп қажет ететін болып табылады және маманның жұмыс уақытының үлкен
бөлігін алады.
Есептік тапсырмалар толығымен рәсімделмеген болса да, рәсімделген
болып табылады. Рәсімделген тапсырмалар формалды алгоритмдер
базасында шешіледі және екі топқа бөлінеді: тура есеп тапсырмасы және
математикалық модель негізіндегі тапсырмалар. Тура есеп тапсырмасы
қарапайым алгоритмдер көмегімен шешіледі. Күрделірек тапсырмалар үшін
әр түрлі математикалық модельдерді қолдану талап етіледі.
Соңғы уақыттарда семантикалық деп аталатын толығымен
рәсімделмеген тапсырмаларды шешу құралдарына үлкен мән беріледі.
Мұндай тапсырмалар экономикалық объектілерді оперативті басқару кезінде,
яғни толық емес ақпарат шартында шешім қабылдау кезінде жиі туындайды.
АЖО құрылымы - оның жүйелері мен элементтерінің жиынтығы.
Қамтамасыз ететін жүйелерге ең алдымен мыналар жатады: техникалық,
ақпараттық, бағдарламалық және ұйымдастырушылық. Сонымен қатар,
жүйелердің толық қатары бар.
Техникалық қамтамасыз ету
маман жұмысын делдалсыз
(бағдарламашылар, операторлар және т.б.) қарастыратын кәсіби персоналды
компьютер қызмет ететін техникалық құралдардың жиынтығы жиынтығын
білдіреді. Топтық АЖО-да мұндай компьютерлерді 4-6 адам пайдалана
алады. Кәсіби персоналды компьютер жиынтығына процессор, дисплей,
пернетақта, ақпараттың магнитті жинағышыжазу құралдары және
графқұрушылар жатады. Техникалық құралдар жиынтығына желідегі әр
түрлі АЖО-ны байланыстыруға арналған коммуникация құралдарын,
сонымен қатар телефондық байланыс құралдарын жатқызуға болады.
Ақпараттық қамтамасыз ету - локальды деректер қорында сақталатын
ақпараттар массиві. Ақпарат негізінен магнитті дискілерде
ұйымдастырыладыжәне сақталады. Оны басқару ақпаратты жазуды,
ақпараттық тапсырмаларды іздеуді,оқуды, түзетуді және шешуді жүргізетін
деректер қорын басқарудың бағдарламалық жүйесінің көмегімен жүзеге
асырылады. АЖО-да бірнеше деректер қоры болуы мүмкін.
Ұйымдастырушылық қамтамасыз ету АЖО-ның жұмыс істеуін,
жетілдірілуін және дамуын ұйымдастырудың,
сонымен қатар кадр
біліктілігін дайындаудың және арттырудың әдістері мен құралдарын енгізеді.
Топтық және ұжымдық АЖО үшін ұйымдастырушылық қамтамсыз ету
жүйесіне АЖО әкімшілік іс жүргізу функциялары енгізіледі: жобалау,
жоспарлау, есептеу, басқару, талдау,
реттеу, инфражүйесі бар
ұйымдастырушылық байланыстар және т.б. Ұйымдастырушылық
қамтамасыз ету АЖО пайдаланушыларының құқықтары мен міндеттерін
анықтауды және құжаттық рәсімдеуді қарастырады.
Бағдарламалық қамтамасыз ету жүйелік және қолданбалы
бағдарламалық қамтамасыз етуден тұрады. Жүйелік қамтамасыз етудің негізі
операциялық жүйе және бағдарламалау жүйесі, мысалы Basic алгоритмдік
тілі болып табылады. Жүйелік бағдарламалар ақпаратты өңдеудің
рационалды технологиясын қамтамасыз етеді. АЖО желісіндегі ақпараттық
байланысты және әр түрлі канал бойынша АЖО байланысын қамтамасыз ету
үшін жүйелік бағдарламалауға жататын бағдарламалық құралдар
қолданылады.
1.2 Деректер
қорын
ұйымдастырудың
қанағаттандыратын
талаптары
Жеке кәсіпкерлік
-
азаматтардың өз
атынан мүліктік
жауапкершілікке негізделе отырып жүзеге асыратын дербес бастамалық
қызметі. Жеке кәсіпкер, әдетте, кәсіпорынды өзінің
меншікті капиталымен қаржыландырады, барлық тәуекелді өзінің мойнына
алады және осы қызметке байланысты өзінің міндеттемелері бойынша
барлық мүлкімен жауап береді. Жеке кәсіпкерлік жалдамалы еңбекті
пайдаланып, не пайдаланбай жүзеге асыралады, сонымен
қатар заң актілерімен шектелмеген шаруашылық қызметтің барлық түрін де
жүргізеді.
Жеке кәсіпкердің мынадай құқықтары бар:
-
мемлекеттік кәсіпорындардың және басқадай меншік түрлеріне
негізделген кәсіпорындардың мүліктерін толық немесе жартылай иемдену;
-
-
босату;
-
-
-
-
-
шаруашылық жүргізуші субъектілер қызметіне өз мүлкімен қатысу;
келісімшарт негізінде жұмыскерлерді жалдау және жұмыстан
еңбекақы нысандарын, жүйесін, мөлшерін өздерінше белгілеу;
шаруашылық қызметтің бағдарламасын қалыптастыру;
жабдықтаушылар мен тұтынушыларды таңдау;
бағалар мен тарифтерді белгілеу;
сыртқы экономикалық қатынастарда болу.
Жеке кәсіпкерлік өзінің құқықтық иелігіне жататын мүлік базасында
өз бетінше қызмет ететін бір ғана жеке тұлғадан құрылады. Некеде тұратын
жеке тұлғаның жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыруы үшін жұбайынан келісім
алуының қажеті жоқ. Тек жеке кәсіпкерлікті іске асыру үшін жеке тұлға
жұбайы екеуінің ортақ мүлкін пайдаланар болса ғана, екіншісінің келісімін
алуы қажет болады.
Жеке кәсіпкерліктің артықшылықтары туралы:
-
адамның еңбекпен қамтамасыз етілу және ақша табу
проблемаларын шешеді;
-
-
-
қымбат емес әрі тез арада тіркеуге болады;
мемлекеттік реттеуге аз ұшырайды;
тым көп құжаттар жүргізуді қажет етпейді.
Жеке кәсіпкерліктің кемшіліктері:
-
-
-
мұраға қалмайды;
алғашқы капитал жинау қиындығы;
кәсіпкер жеке мүлкін тәуекелге тігеді.
1.2.1 Көпжақты байланыс орнату
Әр түрлі бағдарламашыларға әр түрлі логикалық файлдар қажет
болады. Бұл файлдар бір ғана деректер жиынтығынан алынады. Деректерді
есте сақтайтын элементтер арасында әр түрлі байланыстар болуы мүмкін.
Кейбір деректер қоры өзара байланыстың күрделі шиеленісуінен тұрады.
Деректерді ұйымдастыру әдісі осы өзара байланысты және оған енгізілген
жылдам келісімді ыңғайлы көрсету мүмкіндігі қамтамасыз етілетіндей болуы
тиіс. Деректер қорын басқару жүйесі деректер мен олардың арасындағы
байланыстың қажетті логикалық файлдарын алу мүмкіндігін қамтамасыз етуі
керек. Логикалық файлдың қолданбалы бағдарламадағы көрінісі мен
деректерді физикалық сақтау әдісі арасында аздаған ұқсастықтық болуы
керек [7].
1.2.2 Өнімділігі
Терминал операторы арқылы пайдалану үшін арнайы жасалған
деректер қоры адамдар диалогы үшін қанағаттандырылатын жауап уақытын
- терминалды қамтамасыз етеді. Одан басқа, деректер қорын басқару жүйесі
сәйкес өткізу мүмкіндігін қамтамасыз етуі тиіс. Сұраныстың шағын ағынына
есептелген жүйелерде өткізу мүмкіндігі деректер қорының құрылымына аз
ғана шектеу қояды. Сұраныстың үлкен ағыны бар жүйелерде, мысалы
авиабилеттерді резервтеу жүйесінде өткізу мүмкіндігі деректердің
физикалық сақталуын ұйымдастыруды таңдауға шешуші әсер етеді.
Тек дестелік өңдеуге арналған жүйелерде жауап уақыты аса маңызды
емес және физикалық ұйымдастыру әдісі тиімді дестелік өңдеуді қамтамасыз
ету шартынан таңдалуы мүмкін [7].
1.2.3 Минималды шығындары
Деректер қорын құруға және пайдалануға кеткен шығындарды азайту
үшін ішкі жадыға талапты азйтатын ұйымдастыру әдістері таңдалады. Осы
әдістерді пайдалану кезінде жадыдағы деректердің физикалық көрінісі
қолданбалы бағдарламашы пайдаланатын көріністен қатты ерекшеленеді. Бір
көріністің екіншісіне айналуы бағдарламалық қамтамасыз етуді немесе, егер
мүмкін болса, аппараттық немесе микробағдарламалық құралдарды жүзеге
асырады. Мұндай жағдайларда түрлендіру алгоритміне кеткен шығындар мен
жадыны үнемдеу арасында таңдау жасауға тура келеді [7].
1.2.4 Мининалды артықтығы
Деректер қорын басқару жүйесін қолдануға дейін пайда болған өңдеу
жүйелерінде ақпараттық қорлар артықшылықтың өте жоғары деңгейіне ие
болды. Ленталық кітапханалардың басым бөлігінде көптеген артық
мәліметтер бар. Тіпті біріктірілген деректер қорымен байланыстырылған
ақпараттың өсуіне байланысты деректер қорының қолданылуы кезінде артық
деректердің пайда болуының потенциалды мүмкіндігі үнемі біртіндеп
артады. Жолдың артық деректері жадыдан көбірек орын алса, жаңарудың
бірден көп операциясын талап етеді. Деректер қорын ұйымдастыру
мақсатында артық деректер жойылуы керек [7].
1.2.5 Іздеу мүмкіндігі
Деректер қорын пайдаланушы оған сақталған деректер бойынша әр
түрлі сұрақтармен баруына болады. Қазіргі заманғы коммерциялық
қосымшалардың көпшілігінде сұраныстар типі алдын ала анықталған, және
деректердің физикалық ұйымдастырылуы оларды қажетті жылдамдықпен
өңдеу үшін жетілдіріледі. Жүйеге қойылатын өспелі талаптар осындай
сұраныстарды өңдеуді қамтамасыз етуге немесе алдын ала жоспарланбаған
осындай жауаптардың құрылуына негізделеді [7].
1.2.6 Бүтіндігі
Егер деректер қоры көптеген пайдаланушы қолданатын деректерден
тұрса, деректер элементтері мен олардың арасындағы байланыстар
бұзылмауы өте маңызды. Қателер мен әр түрлі кездейсоқ бұзылулардың
туындау мүмкіндігін ескеру керек. Деректерді сақтау, оларды жаңарту,
деректерді қосу процедуралары, жүйе бұзылулардың пайда болу жағдайында
деректер жойылмастан қайта құрыла алатындай болуы керек. Есептеу жүйесі
онда сақталған деректердің бүтіндігіне кепілдік беруі керек [7].
1.2.7 Қауіпсіздігі және құпиялығы
Деректер қоры жүйесіндегі деректер құпияда сақталуы керек. Есте
сақталатын ақпарат кейде оны пайдаланатын мекеме үшін өте маңызды. Ол
жоғалуға және ұрлануға тиісті емес. Деректер қорындағы ақпараттың
төзімділігін арттыру үшін оны аппараттық немесе бағдарламалық
бұзылулардан, катастрофалық және криминалдық жағдайлардан,
компонентті емес немесе оны дұрыс пайдаланбайтын арам ниетті
қолданушылардан қорғау маңызды.
Деректердің қауіпсіздігі ретінде оған құқығы жоқ тұлғалардың
кездейсоқ немесе алдын ала жоспарланбаған колжетімділіктен, деректердің
авторластырылмаған модификациясынан немесе олардың жойылуынан
деректердің қорғалуын қарастырады.
1.2.8 Өткенмен байланыс
Белгілі уақыт аралығында деректерді өңдеу жүйесін
эксплуатациялайтын кәсіпорындар бағдарламаларды, процедураларды
жазуға және деректерді сақтауды маңызды құралдарды жұмсайды. Фирма
есептік орнатуда деректер қорын басқарудың жаңа бағдарламалық
қамтамасын пайдалана бастаған кезде, ол осы орнатудағы бағдарламамен
жұмыс жасай алады. Мұндай шарт бағдарламалық және ақпараттық
үйлесімділіктің болуын талап етеді, және оның болмауы жаңа деректер
қорын басқару жүйесіне өту кезінде тоқтататын негізгі фактор болуы мүмкін.
Бірақ өткенмен байланыс мәселесі деректер қорын басқару құралдарының
дамуын тоқтатпағаны маңызды [7].
1.2.9 Болашақпен байланыс
Болашақпен байланыс ерекше маңызды болып саналады. Болашақта
мәліметтер және олардың сақталу ортасы көптеген бағыт бойынша өзгереді.
Кез келген коммерциялық ұйым уақыт өте өзгерістерге ұшырайды. Әсіресе,
деректерді өңдеу жүйесінің пайдаланушысы үшін бұл өзгерістер қымбат
болады. Өте қарапайым өзгерістерді іске асыруға қажетті үлкен шығындар
осы жүйелердің дамуын қатты тежейді. Бұл шығындар деректердің қайта
құрылуына, қайта жазылуына өзгерістер енгізу нәтижесінде пайда болған
қолданбалы бағдарламаны ретке келтіруге жұмсалады. Уақыт өте мекемедегі
қолданбалы бағдарламалардың саны артады, және сондықтан барлық
бағдарламаларды қайта жазудың болашағы іске аспайды. Деректер қорын
өңдеу кезінде ең маңызды тапсырмалардың бірі - деректер қорын оның
өзгерісін қолданбалы бағдарламалардың модификациясынсыз орныдауға
болатындай жоспарлау [7].
1.2.10 Пайдалану қарапайымдылығы
Деректерді жалпы логикалық сипаттаудың көрінісі үшін қолданылатын
құралдар қарапайым және көрнекі болуы керек.
Бағдарламалық қамтаманың интерфейсі соңғы пайдаланушыға
бағытталуы керек және пайдаланушы деректер қоры теориясы бойынша
қажет етпейтін мүмкіндікті ескереді [7].
2 Деректер қорын құру құралдары
2.1 SQL тілі деректер қорының стандартты тілі ретінде
SQL танымалдығының қарқынды өсуі қазіргі заманғы компьютерлік
өнеркәсіпте өте маңызды үрдіс болып табылады. Соңғы бірнеше жылда SQL
деректер қорының жалғыз тілі болып келді. Қазіргі кезде SQL-ді жоғарыдан
үлкен ЭЕМ-дерде сияқты персоналды компьютерлерде жұмыс жасайтын
жүздеген ДҚБЖ қолдап отыр. Қабылданды, содан соң SQL-ға ресми
халықаралық стандарт толтырылды. SQL тілі барлық жетекші бағдарламалық
өніммен қамтамасыз етушілер шығаратын деректер қорын басқару жүйесінің
архитектурасындағы маңызды бөлімше болып табылады және Microsoft
компаниясының өнімінің деректер қоры саласындағы стратегиялық бағыты
қызметін атқарады. IBM компаниясының қосымша зерттеу жобасын орындау
нәтижесінде туындаған SQL бүгінгі күнде мықты нарықтық фактор ретінде
де кеңінен танымал.
2.1.1 SQL тілі
SQL компьтерлік деректер қорындағы мәліметтерді өңдеуге және оқуға
арналған құрал болып табылады. SQL - құрылымдық сұраныстар тілінің
қысқартылған атауы (Structured Query Language). Аты айтылғандай, SQL
пайдаланушының деректер қорымен өзара әрекетін ұйымдастыру үшін
пайдаланылатын бағдарламалау тілі. Шын мәнінде SQL реляциялық типтегі
деректер қорымен жұмыс жасайды. Қабылданған схемаға сәйкес, есептеу
жүйесінде маңызды ақпарат сақталатын мәліметтер қоры болады. Егер
есептеу жүйесі бизнес саласына қатысты болса, онда деректер қорында
шығарылатын өнімнің материалдық құндылықтары, сатылым көлемі және
жалақысы жайлы ақпарат сақталуы мүмкін. Персоналды компьютердағы
деректер қорында жазып шығарылған чектар, телефондар және мекен-жайлар
туралы ақпарат немесе үлкенірек есептеу жүйесінен шығарылған ақпараттар
сақталуы мүмкін. Деректер қорын басқаратын компьютерлік бағдарлама
деректер қорын басқару жүйесі немесе ДҚБЖ деп аталады.
Егер пайдаланушыға деректер қорынан мәліметтерді оқу қажет болса,
ол оны ДҚБЖ-нен SQL көмегімен сұрайды. ДҚБЖ сұранысты өңдейді,
қажетті мәліметтерді табады және оларды пайдаланушыға жібереді.
Мәліметтерді сұрау процесі және нәтиже алу деректер қорына сұраныс деп
аталады: осыдан оның атауы - құрылымданған сұраныс тілі.
Бірақ бұл атау шындыққа аса сәйкес келмейді. Біріншіден, қазір SQL
қарапайым сұраныс құру құралына қарағанда үлкен мәнге ие, алайда ол
бастапқы осы үшін жасап шығарылған. Ештеңеге қарамастан, мәліметтерді
оқу бұрынғыша SQL-дің маңызды функцияларының бірі болы қала береді,
қазір бұл тіл ДҚБЖ-нің пайдаланушыға мүмкіндік туғызатын барлық
функционалдық мүмкіндіктерін іске асыру мақсатында пайдаланылады,
олардың ішінде:
мәліметтерді ұйымдастыру. SQL пайдаланушыға мәліметтер
көрінісінің құрылымын өзгертуге, сонымен қатар деректер қоры
элементтерінің арасында қарым-қатынас орнатуға мүмкіндік береді.
мәліметтерді оқу. SQL пайдаланушыға немесе қосымшаға деректер
қорындағы мәліметтерді оқуға және оны пайдалануға мүмкіндік береді.
мәліметтері өңдеу. SQL пайдаланушыға немесе қосымшаға
деректер қорын өзгертуге, яғни оған жаңа мәліметтер қосуға, сонымен қатар
ондағы бар мәліметтерді жоюғажәне жаңартуға мүмкіндік береді.
рұқсат етуді басқару. SQL-дің көмегімен пайдаланушының оқу
және өзгерту мүмкіндіктерін шектеуге және оларды мүмкіндік берілмеген
рұқсат етуден қорғауға болады.
мәліметтерді бірлесіп пайдалану. SQL пайдаланушы мен
жұмысшының мәліметтерді бірлесіп пайдалануын бір-біріне кедергі жасамас
үшін, қатар ұйымдастырады.
мәліметтердің бүтіндігі. SQL деректер қорын үйлестірілмеген
өзгерістердің әсерінен бұзылудан және жүйенің істен шығуынан қорғай
отырып, оның бүтіндігін қамтамасыз етеді.
Сондықтан, SQL ДҚБЖ-мен өзара әрекет үшін мықты тіл болып
табылады.
Екіншіден, SQL - COBOL, FORTRAN немесе C сияқты толыққанды
компьютерлік тіл емес. SQL-де шартты тексеруге арналған IF операторы,
өтулерді ұйымдастыруға арналған GOTO операторы және DO операторы
немесе циклдарды құруға арналған FOR операторы жоқ. SQL операторлары
базалық тілде құрылады, мысалы COBOL, FORTRAN немесе C деректер
қорына рұқсат алуға мүмкіндік береді. Одан басқа, С сияқты тілден SQL
операторлары функцияның шақыру интерфейстерін пайдалана отырып,
ДҚБЖ-сін анық түрде жіберуге болады.
Соңында, SQL - бұл C және Pascal сияқты мықты құрылымданған
тілдермен салыстырғанда әлсіз құрылымданған тіл. SQL операторлары
ағылшынша сөйлмді еске түсіреді және оператордың мағынасына әсер
етпейтін, бірақ оның оқылуын жеңілдететін бос сөздерден тұрады. SQL-да
қисынсыздық жоқ, сонымен қатар дұрыс сияқты көрінгенімен, мағынасы жоқ
SQL операторларының құрылуын болдырмайтын арнайы ережелер атары
бар.
Тура емес аталуына қарамастан, қазіргі кезде SQL реляциялық деректер
қорымен жұмыс жасауға арналған жалғыз стандартты тіл болып табылады.
SQL - мықты және үйренуге айтарлықтай жеңіл тіл [8].
2.1.2 SQL-дің артықшылықтары
SQL - бұл түсінуге жеңіл, сонымен қатар мәліметтерді басқаратын
әмбебап бағдарламалық құрал.
SQL тілінің жетістігі оның келесідей артықшылықтарын тудырды:
нақты ДҚБЖ-нен тәуелсіздігі;
бір есептеу жүйесінен екіншісіне ауысу қабілеті;
стандарттарының болуы;
IBM компаниясымен мақұлдануы (ДҚБЖ DB2);
Microsoft компаниясының қолдауы (ODBC хаттамасы);
реляционды негіз;
ағылшын тілін еске салатын жоғары деңгейлі құрылым;
арнайы интерактивті сұраныстарды толтыру мүмкіндігі;
деректер қорына бағдарламалық рұқсатты қамтамасыз ету;
мәліметтердің әр түрлі көрінісінің мүмкіндігі;
деректер қорымен жұмыс жасауға арналған тіл сияқты
толыққандылығы;
мәліметтердің динамикалық анықталу мүмкіндігі;
клиентсервер архитектурасын қолдау.
Жоғарыда
аталған барлық факторлар SQL-дің персоналды
компьютерда, мини-компьютерда және үлкен ЭЕМ-дердегі мәліметтерді
басқаруға арналған стандартты құрал болуының себебі болды. Төменде бұл
факторлар толығырақ қарастырылған [2].
Нақты ДҚБЖ-дан тәуелсіздігі.
ДҚБЖ-нің барлық жетекші
жеткізушілері SQL-ді қолданады, және SQL қолдамаған бірде-бір жаңа
ДҚБЖ жетістікке жете алмайды. Реляциялық деректер қорын, онымен жұмыс
жасайтын бағдарламаны бір ДҚБЖ-дан екіншісіне минималды жетілдіру
арқылы және қызметкердің қайта дайындауы арқылы ауыстыруға болады.
Сұраныстарды, есептеу генераторларын және қосымшаның генераторларын
құруға арналған бағдарламалар сияқты персоналды компьютерлерге арналған
ДҚБЖ-ның құрамына кіретін бағдарламалық құралдар көптеген типтердің
реляциялық деректер қорымен жұмыс жасайды. Сондықтан, SQL оның
танымалдығының маңызды себебі болып табылатын нақты ДҚБЖ-нен
тәуелсіздігін қамтамасыз етеді.
Бір есептеу жүйесінен екіншісіне өту қабілеті. ДҚБЖ-сін жеткізушілер
әр түрлі есептеу жүйелеріне арналған бағдарламалық өнімдерді ұсынады:
персоналды компьютерлерден және жұмыс станцияларынан локалды
желілерге, мини-компьютерлерге және үлкен ЭЕМ-дерге дейін. SQL
көмегімен құрылған және бір тұтынушылық жүйеге есептелген қосымшалар
өзінің өсу көлемі бойынша үлкенірек жүйеге ауысуы мүмкін. Корпоративті
реляциялық деректер қорынан алынған ақпарат деректер қорында жеке
бөлімшелерге немесе жеке деректер қорына жүктелуі мүмкін. Соңында,
реляциялық деректер қорына арналған қосымшалардың алдымен үнемді
персоналды компьютерлерде үлгісін жасап алып, сосын қымбат көп
пайдаланылатын жүйеге ауыстыруға болады.
SQL тілінің стандарттары. SQL тілінің ресми стандарты Америкалық
ұлттық стандарттар институты (American National Standards Institute -- ANSI)
және Халықаралық стандарттар ұйымы арқылы (International Standards
Organization -- ISO) 1986 жылы жарияланды және 1992 жылы айтарлықтай
кең тарады. Сонымен қатар, SQL АҚШ-тың ақпаратты өңдеу бойынша
федералды стандарты (FIPS -- Federal Information Processing Standard) болып
табылады және оған сәйкес келуі есептеу техникасы саласына қатысты үлкен
үкіметтік келісім-шартта болатын негізгі талаптардың бірі болып табылады.
Еуропада UNIX операциялық жүйесінің негізіндегі бағдарламалаудың
ауыспалы ортасына арналған XOPEN стандарты SQL-ді деректер қорына
рұқсат беруге арналған стандарт ретінде көрсетеді. SQL Access Group -
компьютерлік құралдардың және деректер қорының жеткізушілерінің
консорциумы - SQL үшін Microsoft компаниясының ODBC хаттамасының
негізі болып табылатын және XOPEN стандартына кіретін функцияларды
шақырудың стандартты интерфейсін анықтады. Бұл стандарттар SQL-ді
мақұлдайтын ресми мөр ретінде қызмет етті және олармен нарықты жаулап
алуды тездетті [8].
SQL-дің IBM компаниясымен мақұлдануы (СУБД DB2). SQL-ді IBM
компаниясының ғылыми қызметкерлері ойлап тапты және бағдарламалық
қамтамасыз етудің дестелерінің жиынтығындакеңінен пайдаланылады. Оны
растаушы ретінде IBM компаниясының флагмандық СУБД DB2 қызмет
етеді. IBM компаниясының компьютерлерінің барлық негізгі жиынтығы
SQL-ді қолдайды: персоналды компьтерлерге арналған PS2 жүйесі, AS400
орталық деігей жүйесі, UNIX негізіндегі RS6000 жүйесі, сонымен қатар
MVS операциялық жүйелері және үлкен ЭЕМ-нің VM. М компаниясының
SQL-ді қолдауы оның мойындалуын жеңілдетті.
ODBC хаттамасы және Microsoft компаниясы. Microsoft компаниясы
өзінің Windows операциялық жүйесінің мағызды бөлігі ретінде деректер
қорына рұқсат етуді қарастырады. Деректер қорына рұқсат етуді
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz