Ата - ана құқығынан айыру тәртібі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 АТА.АНАЛАР МЕН БАЛАЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТАР. АТА.АНАЛАР МЕН БАЛАЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫМЕН МІНДЕТТЕРІНІҢ ТУЫНДАУ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Құқықтық тәрбиенің ата-ана мен бала тәрбиесіндегі
алатын орны
1.2 Ата-аналардың құқықтары мен міндеттері
2 АТА-АНА ҚҰҚЫҒЫНАН АЙЫРУ НЕМЕСЕ ШЕКТЕУІ
2.1 Ата-ана құқығынан айыру
2.2 Ата - ана құқығынан айыру тәртібі
2.3 Ата-ана құқықтарын қалпына келтіру
2.4 Қорғаншылар мен қамқоршылардың құқықтары мен міндеттері
2.5 Балалар құқығын қорғау саласындағы халықаралық тəжірибе
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Азаматтық құқық - Қазақстан Республикасының құқық салаларының бірі болғандықтан күнделікті тыныс-тіршілікпен, сондай-ақ азаматтардың, заңды тұлғалар мен мемлекеттің өзімен, оның әкімшілік - аумақтық бөліністерімен тығыз байланысты.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Ата-аналар мен балалардың арасындағы құқықтық қатынастар ата-аналардың және балалардың құқықтары мен міндеттері туындауының негіздері, ата-аналардың және балалардың құқықтары мен міндеттері балалардың заңмен белгіленген тәртіппен куәландырылған белгілі бір әке мен шешеден туатындығы болып табылады.
Алғашқы дәстүрлі және неғұрлым кең тараған тәсіл бір-бірімен некеде тұратын ата-аналардан туған балалардың тегін анықтау болып табылады.
Жалпы ата-аналармен балалардың құқықтары мен міндеттеріне келсек,
балалардың тууы олар ата-аналарының арасында әртүрлі құқықтар мен міндеттер туындауына алып келеді.
Бұл құқықтар мен міндеттер мынадай жағдайларда қолданылады:
А) баланың атын, тегін, әкесінің атын және, сондай-ақ оның ұлты мен азаматттығын анықтау кезінде
Б) балаладың құқықтары мен мүдделерін қорғау кезінде ата-аналардың олардың атынан өкілеттілік алуды жүзеге асырғанында
В) ата-аналар балаларын тәрбиелеу міндетін жүзеге асырғанда
Жаңа Заң баланың, мәселен, мына сияқты құқықтарын реттейді баланың отбасында өмір сүру және тәрбиелену құқығын (52-бап), баланың ата-анасымен және басқа да туыстарымен қарым-қатынас жасау құқығын (53-бап), баланың өз пікірін білдіру құқығын.
Құқықтық қатынастардың бірқатары баланың ат алуға, әкесінің атын және тегін алу құқығына ие болуына байланысты.
Ал баланың құқықтарына келсек,баланың отбасында өмір сүру және тәрбиелену құқығы:
1. Он сегіз жасқа (кәмелетке) толмаған адам бала деп танылады.
2. Әрбір баланың мүмкін болғанынша отбасында өмір сүруге және тәрбиеленуге құқығы, олардың қамқорлығына құқығы, өзінің мүдделеріне қайшы келетін жағдайларды қоспағанда, олармен бірге тұруға құқығы жоқ.
Баланың өз ата-анасы тәрбиеленуіне, оның мүдделерн қамтамасыз етуіне, жан-жақты өсіп-жетілуіне, оның адамдық қадір-қасиетіне құрметтелуіне құқығы бар.
Ата-анасы болмаған жағдайда, оларды ата-ана құқығынан айырған жағдайда және ата-ана қамқорлығынан айрылудың басқа да жағдайларында баланың отбасында тәрбиелену құқығын осы Заңның 13-тарауында белгіленген тәртіппен қорғаншы және қамқоршы орган қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасы өз тәуелсіздігін алғаннан кейін балалар құқығын қорғау саласында глобалды өзгерістерге жетті. 2002 жылы 8 тамызда қабылданған Қазақстан Республикасының балалар құқығы туралы Заңы құқығының дамуына өте орасан зор әсерін тигізді. Бала құқығымен байланысты құқықтық актілер мен нормалар біртұтас жүйелік институтты құрады.
Зерттеу объектісі мен пәні - ата-аналардың құқыктық жағдайы.
Дипломдық жұмыстың мақсаты ата-аналардың құқыктық жағдайы зерттеу.
Осы мақсатқа сәйкес зерттеуге-мынадай міндеттер қойылды:
- ата-аналар мен балалардың құқықтық қарым-қатынастарын зерттеу;
- ата-аналардың құқықтары мен міндеттері зерттеу;
- ата-ана құқығынан айыру немесе шектеуі жайында зерттеу;
- балалар құқығын қорғау саласындағы халықаралық тəжірибелерді зерттеп және оны айтып өту.
Зерттеудің теориялық-әдістемелік негізі. Дипломдық жұмысты дайындау барысында зерттеудің әдістемелік негізі ретінде танудың жалпы ғылыми диалектикалық әдісі және оған негізделген жалпы ғылыми және жеке ғылыми әдістер: талдау, синтез, дедукция, индукция, қисындық, әлеуметтік, тарихи-құқықтық, салыстырмалы-құқықтық, формальды-құқықтық, жүйелі-құрылымдық әдістер пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың теориялық негізін қарастырылып отырған салада қызмет ететін көптеген ғалымдар мен мамандардың еңбектері, сондай-ақ құқық ғылымының теориялық жетістіктері құрайды. Сонымен қатар, Қазақстанның ұзақ мерзімді дамуына байланысты қабылданған мемлекеттің стратегиялық маңызы бар құжаттары да осы дипломдық жұмыстың теориялық негізі ретінде қолданылды.
Мәселенің ғылыми зерттелу деңгейі. Отбасылық істердің құқықтық тұстарына қатысты мәселелер, оның ішінде құқықтық көмек көрсету сауалдары да Кеңес Одағы кезінен бері бірқатар ғалымдармен ішінара зерттеліп келе жатыр, олар: Б.Б. Базарбаев, Ю.Г. Басин, И.К. Городецкая, С.З.Зиманов және т.б.
Теориялық және қолданбалы тұрғыдан құқықтық көмек көрсетудің заңи тұстарын ашуға және құқықтық реттеу сауалдарын дайындауға көптеген ресейлік авторлар елеулі еңбек қосты. Олардың қатарына келесілерді жатқызуға болады: М.В. Антокольская, Л.Ф. Ануфриева, М.М.Богуславский, Ю.Беспалов, Е.А.Криволапова, Е.Каруценко, Е.Г.Малиновская, Н.А.Матвеева, А.В.Мыскин, Л.З.Павлык, Л.М.Пчелинцева, Н.Е.Сосипатрова, Н.А.Шебанова, Н.С.Шерстнева және т.б.
Қарастырып отырған мәселе төңірегінде ғылыми зерттеулер жүргізген отандық ғалымдардың ішінде мыналарды атауға болады: С.Ж. Айдарбаев, Б.А.Жандарбек, Ж.О. Құлжaбaевa, Ж.С.Каипбергенова, А.В.Казакова, А.М.Кантарбекова, О.Қазиев, Т.К. Ерджaнов, М.Б.Құдайбергенов, А.Ұ.Мухамадиев, Л.Б.Нысанбекова, У.Шапақ, Ж.Жайлау, А.А.Сабитова, М.А.Сарсембаев, А.У.Таналиева, А.Шаймерденова және т.б..
Аталған авторлардың ғылымға қосқан елеулі еңбектерін жоғары бағалай отырып, дегенменде олардың еңбектерінде отбасылық істер бойынша құқықтық көмек көрсетудің қазақстандық келісім-шарттық тәжірибесіне не жанама түрде қарастыру, не ішінара атап өту, не мәселені аңғармау арқылы назар аударылмай қалғандығын көрсетуіміз керек. Қазақстанның осы саладағы кейбір халықаралық шарттарына көңіл бөлінген еңбектердің өзінде кешенділік және жан-жақтылық белгілерінің жоқ екендігін байқауға болады.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Отбасылық істер, оның ішінде некеге тұру және некені бұзу, сондай-ақ халықаралық бала асырап алу саласында құқықтық көмек көрсету бойынша Қазақстан Республикасының халықаралық келісім-шарттық тәжірибесіне талдау жасау бірқатар маңызды мәселелерді, құқықтық қарама-қайшылықтар мен шикіліктерді анықтауға мүмкіндік берді.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы, ең алдымен, зерттеу үшін таңдалған тақырыптың өзімен айқындалады, өйткені бұрын-соңды отбасылық істер, оның ішінде некеге тұру және некені бұзу, сондай-ақ халықаралық бала асырап алу саласында құқықтық көмек көрсету бойынша Қазақстанның халықаралық келісім-шарттық тәжірибесі бірде-бір автормен кешенді түрде зерттелмеген.
Қазақстанның қолданыстағы заңнамасы мен отбасылық істер, оның ішінде некеге тұру және некені бұзу, сондай-ақ халықаралық бала асырап алу саласында құқықтық көмек көрсету бойынша халықаралық келісім-шарттары тәжірибеде туындап отырған барлық мәселелерді шеше алмайды, себебі заңнама мен халықаралық келісім-шарттар әрдайым тәжірибеден бір қадам болса да кейін қалып, кешігіп отырады. Сондықтан осындай маңызды мәселелерді дер кезінде тауып, талдаудан өткізіп, оларды ретке келтіру жолдарын ғылыми тұрғыдан негіздеп ұсыну құқық ғылымының басты міндеті деуге болады.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы қорғауға шығарылған тұжырымдар мен ұсыныстар арқылы да көрініс тапқан және олар отбасылық істер, оның ішінде некеге тұру және некені бұзу, сондай-ақ халықаралық бала асырап алу саласында құқықтық көмек көрсету бойынша Қазақстанның заңнамасы мен халықаралық келісім-шарттық тәжірибесін жетілдіруге бағытталып отыр.
Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыстың құрылымы қойылған мақсат пен міндеттерге сай белгіленген. Диссертация кіріспеден, үш бөлімнен, жеті бөлімшеден, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 АТА.АНАЛАР МЕН БАЛАЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТАР. АТА.АНАЛАР МЕН БАЛАЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫМЕН МІНДЕТТЕРІНІҢ ТУЫНДАУ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Құқықтық тәрбиенің ата-ана мен бала тәрбиесіндегі
алатын орны
Міне, адамның шыр етіп жерге түскен минутынан бастап, оны өмірін, денсаулығын, тыныштығын қорғап отырған заң бар. Бұл заң 1948 жылы 10 - желтоқсанда қабылданған. Адам құқығының жалпыға бірдей декларациясы, сонымен қатар 1959 жылы қабылданған Бала құқығы Декларациясы, міне осы декларациядан кейін 61 ел қол қойған 1989 ж 20 қарашада Балалар құқығы туралы Конвенция қабылданды. Қазірде бұған 191 мемлекет кірген. Конвенция деген - арнаулы мәселелер жөніндегі келісім шарт. Осы Конвенция негізінде 2002 ж тамызда Қазақстанда Балалар құқығы туралы заң қабылданды. Бұл заң 9 - тарау, 53 - бап - тан тұрады. Осы ережелерді бұлжытпай орындау - біздің Отанымыз, еліміз, халқымыз алдындағы парызымыз. Біздің өмірдегі кейбір келеңсіз жағдайлардың көбі біздің осы заң талаптарын, тәртіп талаптарын білмейтінтіндігімізден туындап жататын секілді.
Заң дегеніміз қоғамның негізгі тірегі Қоғам деп отырғанымыз - мына біздер. Н.Ә.Назарбаев: Конституция - бұл да ел рәміздерінің бірі. Сондықтан негізгі заңды елдің туы, әнұраны, елтаңбасы секілді қадірлеу, құрметтеу - біздің парызымыз- деген. Сондықтан әрбір адамның заң талабына бағынып, жат қылықтар, өрескел тәртіп бұзушылыққа бармау, өзіне жүктелген міндетті уақытылы орындаудың өзін еліміздің Ата Заңның, халықты құрметтеуі деп білуімізге болады. Конституция - елдің барлық ережелері жинақталған мемлекеттің негізгі құжаты. Сондықтан да біз оны Ата заң деп құрметтейміз. Әрбір адам өзінің де, өзге елдің де заңына бағынуға міндетті. Әр мемлекеттің өзіне тән заңы бар.
Құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау үшін баланың құқығы заңмен бекітіледі. Құқық қорғауды ата - аналар, бағып - қағу және қамқорлыққа алу органдары, сот, прокурор жүзеге асырады. Заң баланы озбырлықтың түрлерінен оның абройын төмендетуден, ата - аналар тарапынан болатын қиянаттан қорғайды. ҚР - да балалардың мүддесі қорғала отырып, ондай ата - аналарды ата - аналық құқықтан және баланы бағып - қағуға беруден айыруға байланысты шараларды қолдану заңдық тұрғыда қарастырылған. Бала мүліктік құқыққа да ие. Ол көбінесе өз ата - аналарының және отбасының өзге де мүшелерінің күтіп бағуы құқықтарына байланысты болмақ. Алименттер, зейнетақы мен жәрдемақылар ата - ананың атына келіп түседі, алайда, ол қаржы баланы күтіп - бағуға, білім беруге және тәрбиелеуге жұмсалады. Заң балаға сыйға немесе мұраға алған мүлікті меншігіне алу құқығын береді, сондай - ақ еңбекпен айналыса отырып, өзінің жеке еңбегінің кірістерін алуға, жекеленген пәтердің иесі болуға, т. б. мүмкіндік береді. Балаларға қамқорлық жасай отырып, мемлекет бала туған кезде жәрдемақы төлейді. Көп балалы
отбасыларын түрлі жағынан қорғауға алынған.
Бала әрқашан бала
Конвенция - Бала құқығының әлемдік Конституциясы. Халықаралық шарт бойынша бала деп кімді санайды?
Балалар - бұл бесік арбадағы нәресте, бала бақшаға асыққан сәбилер, бастауыш, 5 - 7 сынып оқушылары сонда да болса, 8 сынып оқушылары кейде өздерін бала деп атағаны үшін ренжиді. Олар - жеткіншектер, яғни өздерін ересек сезінеді.
16 - 17 жастағы жоғары сынып оқушыларын жасөспірім деп атаймыз.
Конвенцияның бірінші бабын оқып көрейік: 18 жасқа толмаған әрбір адамзат иесін бала деп санау шартты мақсат. Яғни, 18 жасқа толмаған жасөспірім, жеткіншек те Конвенцияда атап көрсетілген бала құқығын пайдалана алады.
Бала құқықтары туралы Конвенцияға сәйкес, олардың әрқайсысы өзінің даралығын сақтауға құқылы. Даралықтың белгісіне оның есімі, тегі, әкесінің аты жатады. Балаға есім ата - анасының келісімі бойынша беріледі. Әдетте, ата - аналар өз балаларына кез келген атты ойлап қоя береді. Дегенмен, ондай таңдаудың шегі бар. Баланың мүддесін ескере отырып, ата - аналар өз құқықтарын пайдаланып, баланың мүддесіне қарама - қайшы келетін, айналасына күлкі, не жағымсыз жағдай туындататын есімді таңдамау керек. Баланың әкесінің аты ұлттық дәстүр ескеріле отырып, әкесінің есімімен жазылады. Мәселен, ата - аналарының қалауына қарай әкесінің атына "ұлы", "қызы" сөздері қосылып жазылуы мүмкін. Егер баланың әкесінің аты қос аттан тұрса (мәселен Әділмұрат) ата - аналарының қалауына қарай екі аттың бірі баланың әкесінің аты болып жазылады. Егер әкесінің аты белгісіз болса, шешесінің нұсқауымен баланың әкесі ретіндегі адамның есімі жазылады, ал тегі шешесінің тегімен көрсетіледі.
Бала құқықтары туралы халықаралық Конвенциядан
а) Мемлекет әрбір баланың аман - сау өсіп, жан - жақты дамуын қамтамасыз етеді;
ә) Бала өмірге келе салысымен тіркеуге алынады және өзіне есім мен азаматтық алуға құқылы;
б) Әрбір бала өз отбасында, ата - анасымен бірге өмір сүруге құқылы;
в) Отбасында әкесі мен анасы өз алдына дербес өмір сүрумен, баланы ата - анасымен ажыратуға ешкім құқықты емес;
г) Бала мектепте кінәлі болғанда да оны ешкімнің ұрып жазалауға, кемсітіп қорлауға құқығы жоқ;
ғ) Бала тынығуға және мәдени демалуға құқылы;
д) Әрбір баланың ой - пікір, ар - ождан және дін еркіндігіне құқығы бар;
е) Бала өзі қалаған спорт түрімен шұғылдануға құқылы;
ж) Бала денсаулығын сақтауға, емделуге құқылы;
з) Бала өз ойын еркін айтуға құқылы.
Конвенция бала азаматтығы жайында олардың өмірі мен денсаулығын
қорғап, балалардың отбасында өмір сүруін қамтамасыз ету құқығын сақтауды
мемлекеттік міндет деп қарастырған.
Декларацияның 26 - бабында және Қазақстан Республикасы Конституциясының 30 - бабында көрсетілгендей:
1. Бастауыш білім баршаға міндетті ал техникалық және кәсіптік білім - көпшіліктің қолы жетерліктей болуы керек.
2. Білім беру адамның жеке басының кемелденуіне, сондай - ақ халықтар арасындағы өзара түсіністікке достыққа ықпал етуі тиіс.
3. Ата - аналар балалары үшін білім беру түрін таңдауға құқықты.
4. Қазақстан Республикасының азаматтары тегін орта білім алуға міндетті.
Әрбір баланың жақсы оқып, сабақта өмірге қажетті жаңа және пайдалы білімдерді беріп отыруға құқығы бар. Құқық - адамның міндеті де болып табылады.
Құқық адамға тек жақсы, игі істерді жасау үшін берілген. Адамға зиян келтіретін істердің барлығына тыйым салынған.
Құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау үшін баланың құқығы заңмен бекітіледі. Құқық қорғауды ата - аналар, бағып - қағу және қамқорлыққа алу органдары, сот, прокурор жүзеге асырады. Заң баланы озбырлықтың түрлерінен оның абройын төмендетуден, ата - аналар тарапынан болатын қиянаттан қорғайды. ҚР - да балалардың мүддесі қорғала отырып, ондай ата - аналарды ата - аналық құқықтан және баланы бағып - қағуға беруден айыруға байланысты шараларды қолдану заңдық тұрғыда қарастырылған. Бала мүліктік құқыққа да ие. Ол көбінесе өз ата - аналарының және отбасының өзге де мүшелерінің күтіп бағуы құқықтарына байланысты болмақ. Алименттер, зейнетақы мен жәрдемақылар ата - ананың атына келіп түседі, алайда, ол қаржы баланы күтіп - бағуға, білім беруге және тәрбиелеуге жұмсалады. Заң балаға сыйға немесе мұраға алған мүлікті меншігіне алу құқығын береді, сондай - ақ еңбекпен айналыса отырып, өзінің жеке еңбегінің кірістерін алуға, жекеленген пәтердің иесі болуға, т. б. мүмкіндік береді. Балаларға қамқорлық жасай отырып, мемлекет бала туған кезде жәрдемақы төлейді. Көп балалы отбасыларын түрлі жағынан қорғауға алынған.
Қазақстан Республикасының балалар құқығын қорғау туралы ҚР Заңдарының талаптарына сәйкес (Заңның 20, 24, 48 және 50 бабтары) әрбір бала ҚР Заңдары мен Конституциясын сақтауға, басқалардың құқығын, ар - намысын құрметтеуге, ата-аналары жұмысқа жарамсыз болған жағдайда қамқор болуға, Республиканың мемлекеттік нышандарын, тарихи және мәдени мұраларды қорғап, тарихи және мәдени ескерткіштерді сақтауға, табиғатты қорғап, табиғи байлықтарға жауапкершілікпен қарауға міндетті.
Өз кезегінде ата-аналар немесе заңды өкілдері қабілеті мен қаражаттық мүмкіндігіне орай баланың өмір сүруіне және жан - жақты дамуына жағдай жасаулары тиіс[1,98б].
Ата - аналар баланы тәрбиелеуге, оларға қамқорлық жасауға, материалдық жағдайы, тұрғын үймен қамтамасыз етуге, Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес жауапкершілігіне алуға міндетті. Заңға
қайшы, құқықбұзушылық жасаған бала ҚР заңына сәйкес жауап береді.
2015 жылы Кентау қалалық Ішкі істер бөлімінде 3 кәмелетке толмағандарға 3 қылмыстық іс қозғалды. Соның ішінде 2 қылмыстық іс ұялы телефон мен ақша тартып алу, 1 қылмыстық іс мал ұрлау деректері.
Соңғы кездерде құқықбұзушылық көбіне көшеде орын алуда. Бұлар - ұрлық, тонау, төбелес, дене жарақаттарын түсіру, автокөліктер ұрлау. Ал мектептерде ұялы телефондар тартып алу, өздерінен кіші сынып балаларынан ақша талап ету, топ болып көрші мектептердің оқушыларымен төбелесу.
Аула арасында бұрын сотталғандар мен жұмыссыздар мектеп оқушыларының күш - қуаты мен жан дүниесін зерттеп, қабілеттеріне қарай қылмыстық істер жасауға, топтық қылмыстарға тартады.
ҚР жаңа Қылмыстық Кодексінің 80-бабына сәйкес кәмелетке жасы толмағандар келесі қылмыстық істерді адам өлтіру, қасақана денсаулығына ауыр зиян келтіру, зорлау, бұзақылық жасау, ұрлық, тонау, шабуылдау, алаяқтық, лаңкестік, лаңкестік жайлы жалған хабарлама жасағандар, вандализм, қаза болған адамдардың мүрдесі мен олар жерленген жерлерді қорлағаны үшін 14 жастан қылмыстық жауапкершілікке тартылады.
Сонымен қатар ҚР Қылмыстық Кодексінің 140-бабы бойынша ата-аналары немесе өзіне осы міндет жүктелген адам, сол сияқты педагогтың немесе оқу орындарының басқа қызметкерлері кәмелетке толмағандарды тәрбиелеуде өз міндеттерін орындамағанда, кәмелетке толмаған жасөспірімдер алкогольдік ішімдіктерді, есірткі, психотроптық заттарды, сол тектестерді тұтынуына не қаңғыбастықпен немесе қайыршылықпен айналысуына, оның қылмыс, қасақана әкімшілік құқықбұзушылық бегілері бар іс-әрекеттер жасауына жол берсе, оларға қылмыстық жауапкершілік қаралған.
Сондай - ақ, ҚР-ның жаңа Кодексіне орай әкімшілік құқықбұзушылық орын алғанда кәмелетке толмағандардың ата-аналары немесе басқа заңды өкілдері әкімшілік жауапқа тартылады.
Кодекстің 127-бабында кәмелетке толмағандардың тәрбиесі мен білім алуына жағдай жасауда өз міндеттерін дұрыс орындамағандары үшін олардың ата-аналары немесе басқа заңды өкілдеріне 7айлық есептік көрсеткіш көлемінде айыппұл салынады.
Кодекстің 132-бабы кәмелетке толмағандардың түнгі уақыттарда (түнгі 22-00 - таңғы 6-00-ге дейін) көңіл көтеретін орындарда болуына мүмкіндік бергені үшін кіші және орта кәсіпкерлерге 30 және 45 айлық есептік көрсеткіш көлемінде айыппұл салынады.
Кәмелетке толмағандардың түнгі уақытта заңды өкілдерінің еріп жүруінсіз (сағат 22-ден таңғы 6-ға дейін) ойын-сауық мекемелерінде болуы заңды өкілдеріне үш айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады. Кәмелетке толмағандардың заңды өкілдерінің еріп жүруінсіз тұрғынжайдан тыс жерде (сағат 23-тен таңғы 6-ға дейін) болуы заңды өкілдеріне ескерту жасауға әкеп соғады. Осы баптың бірінші және екінші бөліктерінде көзделген, әкімшілік жаза қолданылғаннан кейін бір жыл ішінде қайталап жасалған әрекеттер заңды өкілдеріне он бес айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады (ҚР-ның Әкімшілік құқық бұзушылык туралы Кодексінің 442-бабы).
ҚР-ның Әкімшілік құқық бұзушылык туралы Кодексінің 440-бабы бойынша кәмелетке толмағандардың қоғамдық орындарда алкогольдік ішімдіктерді ішуі, масаң күйде келуі ата-анасына 5 айлық есептік көрсеткіш әкімшілік айыппұл салынады.
Тағы бір айта кетер жайт, кәмелетке толмағандардың ата-анасына баласының ұсақ бұзақылық жасағаны (жеке адамдарды қорлайтын әрекеттер, қоғамдық орындарды ластағаны және коммуналдық қалдықтарды тастағаны үшін), арнайы қызмет көрсету орындарына жалған шақырғандары үшін 7 және 15 айлық есептік көрсеткіш әкімшілік айыппұл салынады.
Ата-аналар балаларды тәрбилеу жөнінде құқықтары мен міндеттері:
Ата-аналар өз балаларының денсаулығына қамқорлық жасауға міндетті.
Ата-аналардың өз балаларын тәрбиелеуге құқығы бар және оған міндетті.
Ата-аналардың басқа да барлық адамдарға қарағанда өз балаларын тәрбиелеуге басым құқығы бар. Бала тәрбиелеуші ата-аналар өздерінің қабілеттері мен қаржылық мүмкіндіктерінің шегінде, оның дене, психикалық, адамгершілік және рухани жағынан дамуына қажетті өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ету үшін негізгі жауапкершілікте болады.
Ата-аналар балалардың орта білім алуын қамтамасыз етуге міндетті.
Ата-аналардың балалардың пікірін ескере отырып, орта білім алғанға дейін білім беру мекемесі мен балаларды оқыту нысанын таңдауға құқығы бар.
Балалардың тәрбиесі мен білім алуына қатысты барлық мәселелерді балалардың мүдделерін негізге алып және балалардың пікірін ескере отырып, өзара келісімі бойынша ата-аналар шешеді. Ата-аналардың арасында келіспеушілік болған жағдайда олар (олардың біреуі) бұл келіспеушіліктерді шешу үшін қорғаншы және қамқоршы органға немесе сотқа жүгінуге құқылы.
Осы міндеттерді іске асыруда мынадай шаралар жүргізілген тиімді. Ең алдымен балалардың бақылаусыздығы мен кезбелігінің алдын алу мақсатында жылына екі мәрте, тамыз- қыркүйек, қаңтар мен ақпан айларында, Мектепке жол, Қамқорлық акциялары өткізіліп, округтегі әрбір үй тексеріліп, балаларды мектепке тартылуын және мектепке келу мүмкіндіктері мен материалдық-әлеуметтік жағдайлары зерттеледі. Қажет деп табылған отбасы балаларына мүмкіндігінше көмек көрсетіліп, балалар үйірмелерге тартылады. Әлеуметтік сәтсіз отбасылармен, тәуекел тобындағы балалармен жұмысты ұйымдастыру үшін, біріншіден, әлеуметтік комиссия құрып, тәуекел тобындағы балаларды анықталады; екіншіден, қиын жасөспірімді жеке зерттеу мен сүйемелдеу картасы, әлеуметтік қатерлі жағдайдағы отбасы және балаларының жеке журналы, сәтсіз отбасылар картасы ашылады. Содан кейін, қазан айында құқық айлығы жүргізіліп, балалардың құқықтық сауаттылығын арттыру мақсатында құқықтық оқулар, сауалнамалар, тәрбие сағаттары, кездесулер өткізіледі[2,92б].
Құқықтың тәрбиені заман талаптарына сай жүргізу үшін ең алдымен сынып жетекшілер озат тәжірибелерді терең зерттеп, нәтижесін оқу және тәрбие жұмыстарында ұтымды, жинақты етіп пайдаланып, оңтайлы формалар, әдістер мен тәсілдерді іздестіреді.
Мысалы:
а) Құқықтық лекторийлер. Лекторийлердің мақсаты -жеткіншектер мен жасөспірімдерді еліміздің заңдарына және халқына құрмет сезімін тәрбиелеу, құқықтық біліммен қаруландыру, оны насихаттау
ә) Заң тану мектептерін ұйымдастыру.
б) Негізгі мақсат - ата-аналарды құқық және еңбек, азаматтық және құқықтық заңдары жайлы біліммен қаруландыру.
в) Мектептердегі құқықтық тәрбиенің басқа формалары: дәріс, баяндама, әңгіме, пікірталас, олимпиада, кештер, сайыстар, кездесулер, кинофильмдер қарап талдау, ситуациялық жағдайлар сияқты шаралар бар.
Ата - ананың құқықтық әлеуетін көтеруде мектептегі тәрбие жұмысы жүйелілікті қажет етеді. Ата - аналармен балалардың заңды мүдделерінің қорғауын қамтамасыз ету үрдісінде Бала әлеміне байыпты қарайық!, Қатыгездіксіз балалық шақ, Ата - ана, Сіз үшін!, Бала - біздің бақытты болашағымыз, Бала құқығы мемлекет назарында, Жазасыз тәрбие беру, Бала мен балалық шақты қорғаймыз!, Бала құқығы - асыл қазына т.б. тақырыптарында ата - аналар жиналыстары, дәрістер, заң қызметкерлерінің қатысуымен кездесулер, ұстаздар тәжірибесімен ой бөлісулер, пікірталастар мен дөңгелек үстелдер сияқты ата - аналармен тығыз байланыстағы жұмыс жолдары жоспарға сәйкес өткізілу керек.
Отбасы тәрбиесінің, ата-ананың әлеуметтік-жауапкершілік қызмет-әрекеті ретінде басты құқықтық негізі бар. 1989 жылдың 20 қарашасында БҰҰ Бас Ассамблеясы қабылдаған Бала құқығы туралы конвенция маңызды негізгі құжат болып табылады. Онда Балаға, дене жағынан және ақыл-ойының жетілмегендігінен, арнайы қорғау мен қамқорлық, соның ішінде, оны туылғанға дейін және туылғаннан кейін тиісті құқықтық қорғау керек, - деп жазылған.
Баланың өмір сүру, тіршілік ету және салауатты даму құқығын жариялай отырып, Конвенция баланың жеке тұлғалық дамуында өзінің дербестігін, даралығын сақтау құқығына ерекше көңіл бөледі. Сондай-ақ баланың ата-анаға деген құқығы да ескеріледі. Ата-ана баланың мақсат-мүддесі үшін қажетін орындамаған жағдайда ғана өз құқықтарынан айырылады.
Осы Конвенцияға қол қойған мемлекеттер мына міндеттерді орындауы тиіс: ақысыз және бәріне міндетті бастауыш білім енгізу, орта және кәсіби білім алуға жағдай жасау, жоғары білім алуға жол ашу. Конвенцияның 28 тарауында мектептегі тәртіп баланың адами қадір-қасиетіне құрмет көрсететін әдістер арқылы жүргізілуі тиіс деп, ерекше аталып кеткен[3,45б].
Конвенция, сондай-ақ БҰҰ Бас Ассамблеясының 1959 жылдың 20 қарашасында қабылдаған Бала құқығының декларациясы; Адам құқықтарының жалпы декларациясы және басқа да көптеген халықаралық құжаттар ҚР Конституциясының ішкі отбасылық қатынастарды, баланың отбасы мен қоғамдағы тәрбиесі және ағартушылығы мәселелерін қамтитын тарауларына негіз болды. ҚР Конституциясының 27 тарауында былай делінген:
1. Неке мен отбасы, аналық, әкелік және балалық мемлекет қамқорлығының аясында;
2. Балаларды қорғау мен тәрбиелеу ата-ананың табиғи құқығы және міндеті;
3. Кәмелетке толған және еңбекке жарамды балалар еңбекке жарамсыз ата- аналарына қамқорлық жасауы тиіс.
ҚР Конституциясында бекітілген отбасы тәрбиесінің құқықтық принциптері Неке және отбасы туралы заңда (17.12.1998ж) нақтыланған. Онда қазіргі заманға отбасы құқығының бір некелік, некеге тұрудың бостандығы мен еркіндігі, ажырасу еркіндігі, ерлі-зайыптылардың отбасы қатынасындағы тең құқығы сияқты негізгі принциптері жазылған. Бұл құқықтар отбасы өміріндегі, отбасы ұжымындағы өзара байланыстың терең демократияға жол ашады. 52 тарауда баланың отбасылық тәрбиесі, оның құқығын және мақсат-мүдделерін қорғаудың баптары келтірілген: Баланың өз ата-анасы тарапынан тәрбиеленуіне, оның тілек-қалауларының орындалуына, жан-жақты дамуына, оның адами қадір-қасиетінің сыйлануына құқығы бар. Бала ата-ана билігіне тәуелді объект ретінде емес, өзіндік құқық субъектісі ретінде қарастырылады.
ҚР Білім туралы заңында (07.06.1999ж) елдегі білім беру-тәрбиелік процесті мемлекеттік-құқықтық реттеудің мәселелеріне айрықша көңіл бөлінген. Бұл құжаттың нақты жасалған құқықтық негізі бар, ол ата-аналарға және балаларға олардың қазіргі заманның талабына сай зиялы білім алуларына құқықтық кепіл береді. Ата-ана және басқа құқық өкілдері балаларға өмір сүру мен білім алу үшін салауатты және қауіпсіз жағдайлар жасау керек, бала жеке тұлғасының интеллектуалды, дене-күш және адамгершілік қасиеттерінің дамуын қамтамасыз етулері керек. Жалпы алғанда, Қазақстан Республикасында елдегі білім беру-тәрбие процесін жүзеге асыратын дамыған, қызмет етіп тұрған құқықтық негіз бар, отбасының дамуына кепіл беретін және отбасы өмірінің, отбасы ұжымындағы өзара байланыстың терең демократиялы қамтамасыз ететін құқықтық нормалардың жүйесі жетілген.
Құқықтың тәрбие негізі отбасынан басталады. Қоғамдағы тәртіпсіздік пен қылмыстың көзі - маскүнемдік. Азғындықтың құзына итермелейтін жағдайлардың алғы шарты осыдан басталады. Мектеп жасындағы жастар арасында бұл теріс құбылыстың орын алып отырғаны жасырын емес. Оқушылардың тәртіп бұзуының бір жағы отбасында жатыр. Бізде отбасы әр қилы: маскүнемдікпен күн өткізетін, ұрыс - керістен көз ашпайтын, басқалардың, мемлекеттің есебінен арам жолға барып қалғысы келетін отбасылары бар. Осындай отбасында өскен баланың оқуға, еңбекке қалай қарайтыны өз- өзінен түсінікті емес пе? Мұндай отбасында тербиеленген бала қылмыс жасауға бір табан жақын тұрады. Арамтамақтық өмірді жақсы көреді, өзімшіл болады.
Оқушылар арасында құқықтық тәртіпті бұзушылықтың алдын-алу үшін жүргізілетін шаралар:
а) тәртіп бұзушының теріс мінез-құлқын қалыптастыруға ықпал ететін
жағдайды жою;
ә) оқушының тәрбиесін, өмір жағдайын, ортасын сауықтыру;
б) оқу, еңбек іс-әрекетін тиімді ұйымдастыру;
в) отан қорғау, туған елдің күш-қуатын молайту, сөз, баспа-сөз бостандығы мәселелері жөнінде тәрбиелік іс-шараларды өткізу.
1.2 Ата-аналардың құқықтары мен міндеттері
Ата-аналардың өз балаларына қатысты құқықтары тең және міндеттері (ата-ана құқықтары) тең болады. Осында көзделген ата-ана құқықтары балалары он сегіз жасқа (кәмелетке) толғанда, сондай-ақ кәмелетке толмаған балалар некеге тұрған кезде тоқтатылады. Кәмелетке толмаған ата-аналардың баласымен бірге тұруға және оны тәрбиелеуге қатысуға құқығы бар. Некеге тұрмаған, кәмелетке толмаған ата-аналар олар бала туған жағдайда және олардың ана және (немесе) әке болуы анықталған жағдайда өздері он алты жасқа толғанда ата-ана құқығын өз бетінше жүзеге асыруға құқылы. Кәмелетке толмаған ата-аналар он алты жасқа толғанға дейін қорғаншы және қамқоршы орган балаға қорғаншы тағайындайды, ол баланың кәмелетке толмаған ата-аналарымен бірге оны тәрбиелеуді жүзеге асырады. Баланың қорғаншысы мен кәмелетке толмаған ата-ананың арасында туындаған келіспеушілікті қорғаншы және қамқоршы орган шешеді.
Кәмелетке толмаған ата-аналардың жалпы негіздерде өздерінің әке және ана болуын мойындауға және оған дау айтуға құқығы бар, сондай-ақ олардың он төрт жасқа толғаннан кейін сот тәртібімен өз балаларына қатысты әке болуын анықтауды талап етуге құқығы бар.
Ата-аналар балаларды тәрбилеу жөнінде құқықтары мен міндеттері :
Ата-аналар өз балаларының денсаулығына қамқорлық жасауға міндетті.
Ата-аналардың өз балаларын тәрбиелеуге құқығы бар және оған міндетті.
Ата-аналардың басқа да барлық адамдарға қарағанда өз балаларын тәрби елеуге басым құқығы бар. Бала тәрбиелеуші ата-аналар өздерінің қабілеттері мен қаржылық мүмкіндіктерінің шегінде, оның дене, психикалық, адамгершілік және рухани жағынан дамуына қажетті өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ету үшін негізгі жауапкершілікте болады.
Ата-аналар балалардың орта білім алуын қамтамасыз етуге міндетті.
Ата-аналардың балалардың пікірін ескере отырып, орта білім алғанға дейін білім беру мекемесі мен балаларды оқыту нысанын таңдауға құқығы бар.
Балалардың тәрбиесі мен білім алуына қатысты барлық мәселелерді балалардың мүдделерін негізге алып және балалардың пікірін ескере отырып, өзара келісімі бойынша ата-аналар шешеді. Ата-аналардың арасында келіспеушілік болған жағдайда олар (олардың біреуі) бұл келіспеушіліктерді шешу үшін қорғаншы және қамқоршы органға немесе сотқа жүгінуге құқылы.
Балалардың құқықтарын қоғау:
Ата-аналар өз балаларының заңды өкілі болып табылады және кез келген
жеке және заңды тұлғаларға қатысты, оның ішінде соттарда арнаулы
өкілеттіксіз олардың құқықтары мен мүдделерін қорғайды.
Егер қорғаншы және қамқоршы орган ата-аналар мен балалар мүдделерінің арасында қайшылық барын анықтаса, ата-аналардың өз балаларының мүдделерін білдіруге құқығы жоқ. Ата-аналар мен балалардың арасында келіспеушілік болған жағдайда қорғаншы және қамқоршы орган балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін өкіл тағайындауға міндетті[4,96б].
Ата-ана құқықтарын балалардың мүдделеріне қарама-қайшы жүзеге асыруға болмайды. Балалардың мүдделерін қамтамасыз ету олардың ата-аналары қамқорлығының негізгі мәні болуға тиіс.
Ата-ана құқықтарын жүзеге асыру кезінде ата-аналар балалардың дене және психикалық денсаулығына, олардың адамгершілік жағынан дамуына зиян келтіруге құқығы жоқ. Балаларды тәрбиелеу әдістерінде адамның қадір-қасиетін кемсітетін немқұрайлылық, қатыгездік, дөрекілік, балаларды қорлау немесе қанау болмауға тиіс.
Ата-ана құқықтарын балалардың құқықтары мен мүдделеріне нұқсан келтіре отырып жүзеге асыратын ата-аналар заңда белгіленген тәртіппен жауап береді.
Баласынан бөлек тұратын ата-ананың баласымен қарым-қатынас жасауға, оны тәрбиелеуге және баланың білім алуы мәселелерін шешуге қатысуға құқығы бар. Бала бірге тұратын ата-ана, егер мұндай қарым-қатынас жасау баланың дене және психикалық денсаулығына, оның адамгершілік дамуына зиян келтірмесе, баланың екінші ата-анасымен қарым-қатынас жасауына кедергі болмауға тиіс.
Ата-аналары бөлек тұрып жатқан жағдайда балалардың тұратын жері ата-аналарының келісімімен белгіленеді.
Келісім болмаған жағдайда ата-аналардың арасындағы дауды балалардың мүдделерін негізге алып және балалардың пікірін ескере отырып сот шешеді. Бұл орайда сот баланың ата-аналардың әрқайсысына, аға-інілері мен апа-сіңлілеріне (қарындастарына) үйірлігін, баланың жасын, ата-аналардың адамгершілік және өзге де жеке қасиеттерін, ата-аналардың әрқайсысы мен баланың арасында орын алған қатынастарды, оларды дамыту және тәрбиелеу үшін балаға жағдай жасау мүмкіндігін (ата-аналар қызметінің түрі, жұмыс режимі, материалдық және отбасылық жағдайы ) ескереді.
Ата-аналар баладан бөлек тұратын ата-ананың ата-ана құқығын жүзеге асыру тәртібі туралы жазбаша түрде келісім жасасуға құқылы.
Егер ата-аналар келісімге келе алмаса, ата-аналардың (олардың біреуінің) талап етуі бойынша дауды қорғаншы және қамқоршы органның қатысуымен сот шешеді.
Соттың шешімі орындалмаған жағдайда кінәлі ата-анаға заңдарда
көзделген шаралар қолданылады.
Сот шешімі қасақана орындалмаған жағдайда баладан бөлек тұратын ата-ананың талап етуі бойынша сот баланың мүдделерін негізге алып және баланың пікірін ескере отырып, баланы соған беру туралы шешім шығара алады.
Баласынан бөлек тұратын ата-ананың өз баласы туралы тәрбие, емдеу мекемелері мен басқа да мекемелерден ақпарат алуға құқығы бар.
Ақпарат беруден ата-ана тарапынан баланың өмірі мен денсаулығына қатер болған жағдайлардағана бас тартылуы мүмкін. Ақпарат беруден бас тартуға сот тәртібімен дау айтылуы мүмкін.
Ата-аналар заң немесе сот шешімі негізінсіз баланы өз қолында ұстап отырған кез келген адамнан оны қайтаруды талап етуге құқылы. Дау туындаған жағдайда ата-аналар өз құқықтарын қорғау үшін сотқа шағымдануға құқылы.
Бұл тараптарды қарау кезінде сот баланы ата-анасына беру баланың мүдделеріне сай келмейді деген қорытындыға келсе, баланың пікірін ескере отырып, ата-анасының талап-арызын қанағаттандырудан бас тартуға құқылы.
Егер сот ата-анасының да, бала қолындағы адамның да оның дұрыс тәрбие алуы мен дамуын қамтамасыз етуге жағдайы жоқ екендігін анықтаса, сот баланы қорғаншы және қамқоршы органның қамқорлығына береді.
Қазақстан Республикасының Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы 2009 жылғы 18 қыркүйектегі № 193- IV кодексі
Әр бала:
1) денсаулық сақтау жүйесінің заманауи әрі тиімді қызметі мен ауруды емдеу құралдарын пайдалануға және денсаулығын қалыпқа келтіруге;
2) денсаулық сақтау саласында білім алуға;
3) тегін медициналық көмектің кепілді көлемі шеңберінде медициналық тексеруден өтуге, динамикалық бақылауда болуға, емделуге, дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етілуге және сауығуға құқылы;
Балаларды стационарлық емдеу кезінде:
1) үш жасқа дейінгі балаларды, сонымен қатар жасы одан үлкен, бірақ дәрігердің қорытындысы бойынша қосымша күтімді қажет ететін дерті ауыр балаларға анасына (әкесіне) немесе балаға күтім көрсетуші басқа тұлғаға медициналық ұйымда баламен бірге болуына мүмкіндік беріледі және еңбекке уақытша жарамсыздық парағы рәсімделеді;
2) бір жасқа толмаған баласын емізетін аналар медициналық ұйымдарда болған кезеңінде ақысыз тамақпен қамтамасыз етіледі.
Стационарлық және қалыптастырушы ем қабылдау кезеңінде мектеп жасындағы балалар стационар, санаторий, оңалту орталықтарында үздіксіз білім алуға құқылы.
Балалардың стационарлық бөлімшелерінде және балалардың мамандандырылған стационарлық медициналық ұйымдарында емделуші балалардың ойын ойнауына, демалуына және тәрбиелік жұмыстар жүргізуге жағдайлар жасалған[5,125б]
Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласына қатысты
заңнамаларына сәйкес мүмкіндігі шектеулі балалар, сонымен қатар АИТВ жұқтырғандар, ЖИТС науқастар білім беру және денсаулық сақтау ұйымдарында тегін медициналық-педагогикалық коррекциялаушы қолдау алуға құқылы.
АИТВ жұқтырған балалар сәбилер үйінде, сонымен қатар жалпыға ортақ
басқа да медициналық ұйымдарда және оқыту-тәрбие беру ұйымдарында болуға құқылы.
Балаларды сәби үйіне, білім беру ұйымдарына, жетім балаларға арналған, ата-анасынан айрылған балаларға арналған ұйымдарға орналастыруға медициналық тұрғыда қарсы көрсеткіштер тізбесі.
Баланың ата-анасының міндеттері
Мына баптардың негізінде:
ҚР Конституциясының 27-бабының 1,2 тармақтары - Неке және отбасы, ана, әке мен бала мемлекет қорғауында. Баланы күту және тәрбилеу - ата-ананың табиғи құқығы мен міндеті
Неке және отбасы туралы № 62 ҚР заңының 1-бабы - Ата-ана бала-шағасының денсаулығын қамқорлыққа алуға міндетті;
Қазақстан Республикасындағы бала құқығы туралы ҚР заңының 8-бабының 1-тармағы - Әр бала өз денсаулығының қорғалуына құқылы;
Баланың өмір қауіпсіздігін және денсаулығын қамтамасыз ету бойынша ҚР Қылмыс кодексінің 138-бабы.
Кәмелетке толмағандарды тәрбиелеу бойынша міндеттемелерін орындамау туралы ҚР Қылмыстық кодексінің 137-бабы.
Қылмыстық және әкімшілік жазаға тартылатындығыңыз туралы ескертеміз.
Ата-аналардың өз балаларына қатысты құқықтары тең және міндеттері (ата-ана құқықтары) тең болады. Ата-ана құқықтары балалары он сегіз жасқа (кәмелетке) толғанда, сондай-ақ кәмелетке толмаған балалар некеге тұрған кезде тоқтатылады.
Кәмелетке толмаған ата-аналардың баласымен бірге тұруға және оны тәрбиелеуге қатысуға құқығы бар. Некеге тұрмаған, кәмелетке толмаған ата-аналар олар бала туған жа Тәрбиелеуді жүзеге асырады. Баланың қорғаншысы мен кәмелетке толмаған ата-ананың арасында туындаған келіспеушілікті қорғаншы және қамқоршы орган шешеді.
Кәмелетке толмаған ата-аналардың жалпы негіздерде өздерін әке және ана болуын мойындауға және оған дау айтуға құқығы бар, сондай-ақ олардың он төрт жасқа толғаннан кейін сот тәртібімен өз балаларына қатысты әке болуын анықтауды талап етуге құқығы бар.
Ата-аналар өз балаларының денсаулығына қамқорлық жасауға міндетті. Ата-аналардың өз балаларын тәрбиелеуге құқығы бар және оған міндетті. Ата-аналардың басқа да барлық адамдарға қарағанда өз балаларын тәрбиелеуге басым құқығы бар. Бала тәрбиелеуші ата-аналар өздерінің қабілеттері мен қаржылық мүмкіндіктерінің шегінде, оның дене, психикалық, адамгершілік және рухани жағынан дамуына қажетті өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ету үшін негізгі жауапкершілікте болады. Ата-аналар балалардың орта білім алуын қамтамасыз етуге міндетті. Ата-аналардың балалардың пікірін ескере отырып, орта білім алғанға дейін білім беру мекемесі мен балаларды оқыту нысанын таңдауға құқығы бар[6,65б].
Балалардың тәрбиесімен білім алуына қатысты барлық мәселелерді балалардың мүдделерін негізге алып және балалардың пікірін ескере отырып, өзара келісімі бойынша ата-аналар шешеді. Ата-аналардың арасында келіспеушілік болған жағдайда олар (олардың бipeyi) бұл келіспеушіліктерді шешу үшін қорғаншы және қамқоршы органға немесе сотқа жүгінуге құқылы. Ата-аналар өз балаларының заңды өкілі болып табылады және кез келген жеке және заңды тұлғаларға қатысты, оның ішінде соттарда арнаулы өкілеттерінсіз олардың құқықтары мен мүдделерін қорғайды. Егер қорғаншы және қамқоршы орган ата-аналар мен балалар мүдделерін арасында қайшылық барын анықтаса, ата-аналардың өз балаларының мүдделерін білдіруге құқығы жоқ. Ата-аналар мен балалардың арасында келіспеушілік болған жағдайда қорғаншы және қамқоршы орган балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін өкіл тағайындауға міндетті.
Ата-ана құқықтарын балалардың мүдделеріне қарама-қайшы жүзеге асыруға болмайды. Балалардың мүдделерін жағдайда және олардың ана және (немесе) әке болуы анықталған жағдайда өздері он алты жасқа толғанда ата-ана құқығын өз бетінше жүзеге асыруға құқылы. Кәмелетке толмаған ата-аналар он алты жасқа толғанға дейін қорғаншы және қамқоршы орган балаға қорғаншы тағайындайды, ол баланың кәмелетке толмаған ата-аналарымен бірге оны қамтамасыз ету олардың ата-аналары қамқорлығының негізгі міндеті болуға тиіс. Ата-ана құқықтарын жүзеге асыру кезінде ата-аналар балалардың дене және психикалық денсаулығына, олардың адамгершілік жағынан дамуына зиян келтіруге құқығы жоқ. Балаларды тәрбиелеу әдістерінде адамның қадір-қасиетін кемсітушілік, немқұрайдылық, қатыгездік, дөрекілік, балаларды қорлау немесе қанау болмауға тиіс[3,112б].
Ата-ана құқықтарын балалардың құқықтары мен мүдделеріне нұқсан келтіре отырып жүзеге асыратын ата-аналар заңда белгіленген тәртіппен жауап береді. Баласынан бөлек тұратын ата-ананың баласымен қарым-қатынас жасауға, оны тәрбиелеуге және баланың білім алуы мәселелерін шешуге қатысуға құқығы бар. Бала бірге тұратын ата-ана, егер мұндай қарым-қатынас жасау баланың дене және психикалық денсаулығына, оның адамгершілік дамуына зиян келтірмесе, баланың екінші ата-анасымен қарым-қатынас жасауына кедергі болмауға тиіс.
Ата-аналары бөлек тұрып жатқан жағдайда балалардың тұратын жері ата-аналарының келісімімен белгіленеді. Келісім болмаған жағдайда ата-аналардың арасындағы дауды балалардың мүдделерін негізге алып және балалардың пікірін ескере отырып сот шешеді. Бұл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
1 АТА.АНАЛАР МЕН БАЛАЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТАР. АТА.АНАЛАР МЕН БАЛАЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫМЕН МІНДЕТТЕРІНІҢ ТУЫНДАУ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Құқықтық тәрбиенің ата-ана мен бала тәрбиесіндегі
алатын орны
1.2 Ата-аналардың құқықтары мен міндеттері
2 АТА-АНА ҚҰҚЫҒЫНАН АЙЫРУ НЕМЕСЕ ШЕКТЕУІ
2.1 Ата-ана құқығынан айыру
2.2 Ата - ана құқығынан айыру тәртібі
2.3 Ата-ана құқықтарын қалпына келтіру
2.4 Қорғаншылар мен қамқоршылардың құқықтары мен міндеттері
2.5 Балалар құқығын қорғау саласындағы халықаралық тəжірибе
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Азаматтық құқық - Қазақстан Республикасының құқық салаларының бірі болғандықтан күнделікті тыныс-тіршілікпен, сондай-ақ азаматтардың, заңды тұлғалар мен мемлекеттің өзімен, оның әкімшілік - аумақтық бөліністерімен тығыз байланысты.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Ата-аналар мен балалардың арасындағы құқықтық қатынастар ата-аналардың және балалардың құқықтары мен міндеттері туындауының негіздері, ата-аналардың және балалардың құқықтары мен міндеттері балалардың заңмен белгіленген тәртіппен куәландырылған белгілі бір әке мен шешеден туатындығы болып табылады.
Алғашқы дәстүрлі және неғұрлым кең тараған тәсіл бір-бірімен некеде тұратын ата-аналардан туған балалардың тегін анықтау болып табылады.
Жалпы ата-аналармен балалардың құқықтары мен міндеттеріне келсек,
балалардың тууы олар ата-аналарының арасында әртүрлі құқықтар мен міндеттер туындауына алып келеді.
Бұл құқықтар мен міндеттер мынадай жағдайларда қолданылады:
А) баланың атын, тегін, әкесінің атын және, сондай-ақ оның ұлты мен азаматттығын анықтау кезінде
Б) балаладың құқықтары мен мүдделерін қорғау кезінде ата-аналардың олардың атынан өкілеттілік алуды жүзеге асырғанында
В) ата-аналар балаларын тәрбиелеу міндетін жүзеге асырғанда
Жаңа Заң баланың, мәселен, мына сияқты құқықтарын реттейді баланың отбасында өмір сүру және тәрбиелену құқығын (52-бап), баланың ата-анасымен және басқа да туыстарымен қарым-қатынас жасау құқығын (53-бап), баланың өз пікірін білдіру құқығын.
Құқықтық қатынастардың бірқатары баланың ат алуға, әкесінің атын және тегін алу құқығына ие болуына байланысты.
Ал баланың құқықтарына келсек,баланың отбасында өмір сүру және тәрбиелену құқығы:
1. Он сегіз жасқа (кәмелетке) толмаған адам бала деп танылады.
2. Әрбір баланың мүмкін болғанынша отбасында өмір сүруге және тәрбиеленуге құқығы, олардың қамқорлығына құқығы, өзінің мүдделеріне қайшы келетін жағдайларды қоспағанда, олармен бірге тұруға құқығы жоқ.
Баланың өз ата-анасы тәрбиеленуіне, оның мүдделерн қамтамасыз етуіне, жан-жақты өсіп-жетілуіне, оның адамдық қадір-қасиетіне құрметтелуіне құқығы бар.
Ата-анасы болмаған жағдайда, оларды ата-ана құқығынан айырған жағдайда және ата-ана қамқорлығынан айрылудың басқа да жағдайларында баланың отбасында тәрбиелену құқығын осы Заңның 13-тарауында белгіленген тәртіппен қорғаншы және қамқоршы орган қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасы өз тәуелсіздігін алғаннан кейін балалар құқығын қорғау саласында глобалды өзгерістерге жетті. 2002 жылы 8 тамызда қабылданған Қазақстан Республикасының балалар құқығы туралы Заңы құқығының дамуына өте орасан зор әсерін тигізді. Бала құқығымен байланысты құқықтық актілер мен нормалар біртұтас жүйелік институтты құрады.
Зерттеу объектісі мен пәні - ата-аналардың құқыктық жағдайы.
Дипломдық жұмыстың мақсаты ата-аналардың құқыктық жағдайы зерттеу.
Осы мақсатқа сәйкес зерттеуге-мынадай міндеттер қойылды:
- ата-аналар мен балалардың құқықтық қарым-қатынастарын зерттеу;
- ата-аналардың құқықтары мен міндеттері зерттеу;
- ата-ана құқығынан айыру немесе шектеуі жайында зерттеу;
- балалар құқығын қорғау саласындағы халықаралық тəжірибелерді зерттеп және оны айтып өту.
Зерттеудің теориялық-әдістемелік негізі. Дипломдық жұмысты дайындау барысында зерттеудің әдістемелік негізі ретінде танудың жалпы ғылыми диалектикалық әдісі және оған негізделген жалпы ғылыми және жеке ғылыми әдістер: талдау, синтез, дедукция, индукция, қисындық, әлеуметтік, тарихи-құқықтық, салыстырмалы-құқықтық, формальды-құқықтық, жүйелі-құрылымдық әдістер пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың теориялық негізін қарастырылып отырған салада қызмет ететін көптеген ғалымдар мен мамандардың еңбектері, сондай-ақ құқық ғылымының теориялық жетістіктері құрайды. Сонымен қатар, Қазақстанның ұзақ мерзімді дамуына байланысты қабылданған мемлекеттің стратегиялық маңызы бар құжаттары да осы дипломдық жұмыстың теориялық негізі ретінде қолданылды.
Мәселенің ғылыми зерттелу деңгейі. Отбасылық істердің құқықтық тұстарына қатысты мәселелер, оның ішінде құқықтық көмек көрсету сауалдары да Кеңес Одағы кезінен бері бірқатар ғалымдармен ішінара зерттеліп келе жатыр, олар: Б.Б. Базарбаев, Ю.Г. Басин, И.К. Городецкая, С.З.Зиманов және т.б.
Теориялық және қолданбалы тұрғыдан құқықтық көмек көрсетудің заңи тұстарын ашуға және құқықтық реттеу сауалдарын дайындауға көптеген ресейлік авторлар елеулі еңбек қосты. Олардың қатарына келесілерді жатқызуға болады: М.В. Антокольская, Л.Ф. Ануфриева, М.М.Богуславский, Ю.Беспалов, Е.А.Криволапова, Е.Каруценко, Е.Г.Малиновская, Н.А.Матвеева, А.В.Мыскин, Л.З.Павлык, Л.М.Пчелинцева, Н.Е.Сосипатрова, Н.А.Шебанова, Н.С.Шерстнева және т.б.
Қарастырып отырған мәселе төңірегінде ғылыми зерттеулер жүргізген отандық ғалымдардың ішінде мыналарды атауға болады: С.Ж. Айдарбаев, Б.А.Жандарбек, Ж.О. Құлжaбaевa, Ж.С.Каипбергенова, А.В.Казакова, А.М.Кантарбекова, О.Қазиев, Т.К. Ерджaнов, М.Б.Құдайбергенов, А.Ұ.Мухамадиев, Л.Б.Нысанбекова, У.Шапақ, Ж.Жайлау, А.А.Сабитова, М.А.Сарсембаев, А.У.Таналиева, А.Шаймерденова және т.б..
Аталған авторлардың ғылымға қосқан елеулі еңбектерін жоғары бағалай отырып, дегенменде олардың еңбектерінде отбасылық істер бойынша құқықтық көмек көрсетудің қазақстандық келісім-шарттық тәжірибесіне не жанама түрде қарастыру, не ішінара атап өту, не мәселені аңғармау арқылы назар аударылмай қалғандығын көрсетуіміз керек. Қазақстанның осы саладағы кейбір халықаралық шарттарына көңіл бөлінген еңбектердің өзінде кешенділік және жан-жақтылық белгілерінің жоқ екендігін байқауға болады.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Отбасылық істер, оның ішінде некеге тұру және некені бұзу, сондай-ақ халықаралық бала асырап алу саласында құқықтық көмек көрсету бойынша Қазақстан Республикасының халықаралық келісім-шарттық тәжірибесіне талдау жасау бірқатар маңызды мәселелерді, құқықтық қарама-қайшылықтар мен шикіліктерді анықтауға мүмкіндік берді.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы, ең алдымен, зерттеу үшін таңдалған тақырыптың өзімен айқындалады, өйткені бұрын-соңды отбасылық істер, оның ішінде некеге тұру және некені бұзу, сондай-ақ халықаралық бала асырап алу саласында құқықтық көмек көрсету бойынша Қазақстанның халықаралық келісім-шарттық тәжірибесі бірде-бір автормен кешенді түрде зерттелмеген.
Қазақстанның қолданыстағы заңнамасы мен отбасылық істер, оның ішінде некеге тұру және некені бұзу, сондай-ақ халықаралық бала асырап алу саласында құқықтық көмек көрсету бойынша халықаралық келісім-шарттары тәжірибеде туындап отырған барлық мәселелерді шеше алмайды, себебі заңнама мен халықаралық келісім-шарттар әрдайым тәжірибеден бір қадам болса да кейін қалып, кешігіп отырады. Сондықтан осындай маңызды мәселелерді дер кезінде тауып, талдаудан өткізіп, оларды ретке келтіру жолдарын ғылыми тұрғыдан негіздеп ұсыну құқық ғылымының басты міндеті деуге болады.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы қорғауға шығарылған тұжырымдар мен ұсыныстар арқылы да көрініс тапқан және олар отбасылық істер, оның ішінде некеге тұру және некені бұзу, сондай-ақ халықаралық бала асырап алу саласында құқықтық көмек көрсету бойынша Қазақстанның заңнамасы мен халықаралық келісім-шарттық тәжірибесін жетілдіруге бағытталып отыр.
Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыстың құрылымы қойылған мақсат пен міндеттерге сай белгіленген. Диссертация кіріспеден, үш бөлімнен, жеті бөлімшеден, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 АТА.АНАЛАР МЕН БАЛАЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТАР. АТА.АНАЛАР МЕН БАЛАЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫМЕН МІНДЕТТЕРІНІҢ ТУЫНДАУ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Құқықтық тәрбиенің ата-ана мен бала тәрбиесіндегі
алатын орны
Міне, адамның шыр етіп жерге түскен минутынан бастап, оны өмірін, денсаулығын, тыныштығын қорғап отырған заң бар. Бұл заң 1948 жылы 10 - желтоқсанда қабылданған. Адам құқығының жалпыға бірдей декларациясы, сонымен қатар 1959 жылы қабылданған Бала құқығы Декларациясы, міне осы декларациядан кейін 61 ел қол қойған 1989 ж 20 қарашада Балалар құқығы туралы Конвенция қабылданды. Қазірде бұған 191 мемлекет кірген. Конвенция деген - арнаулы мәселелер жөніндегі келісім шарт. Осы Конвенция негізінде 2002 ж тамызда Қазақстанда Балалар құқығы туралы заң қабылданды. Бұл заң 9 - тарау, 53 - бап - тан тұрады. Осы ережелерді бұлжытпай орындау - біздің Отанымыз, еліміз, халқымыз алдындағы парызымыз. Біздің өмірдегі кейбір келеңсіз жағдайлардың көбі біздің осы заң талаптарын, тәртіп талаптарын білмейтінтіндігімізден туындап жататын секілді.
Заң дегеніміз қоғамның негізгі тірегі Қоғам деп отырғанымыз - мына біздер. Н.Ә.Назарбаев: Конституция - бұл да ел рәміздерінің бірі. Сондықтан негізгі заңды елдің туы, әнұраны, елтаңбасы секілді қадірлеу, құрметтеу - біздің парызымыз- деген. Сондықтан әрбір адамның заң талабына бағынып, жат қылықтар, өрескел тәртіп бұзушылыққа бармау, өзіне жүктелген міндетті уақытылы орындаудың өзін еліміздің Ата Заңның, халықты құрметтеуі деп білуімізге болады. Конституция - елдің барлық ережелері жинақталған мемлекеттің негізгі құжаты. Сондықтан да біз оны Ата заң деп құрметтейміз. Әрбір адам өзінің де, өзге елдің де заңына бағынуға міндетті. Әр мемлекеттің өзіне тән заңы бар.
Құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау үшін баланың құқығы заңмен бекітіледі. Құқық қорғауды ата - аналар, бағып - қағу және қамқорлыққа алу органдары, сот, прокурор жүзеге асырады. Заң баланы озбырлықтың түрлерінен оның абройын төмендетуден, ата - аналар тарапынан болатын қиянаттан қорғайды. ҚР - да балалардың мүддесі қорғала отырып, ондай ата - аналарды ата - аналық құқықтан және баланы бағып - қағуға беруден айыруға байланысты шараларды қолдану заңдық тұрғыда қарастырылған. Бала мүліктік құқыққа да ие. Ол көбінесе өз ата - аналарының және отбасының өзге де мүшелерінің күтіп бағуы құқықтарына байланысты болмақ. Алименттер, зейнетақы мен жәрдемақылар ата - ананың атына келіп түседі, алайда, ол қаржы баланы күтіп - бағуға, білім беруге және тәрбиелеуге жұмсалады. Заң балаға сыйға немесе мұраға алған мүлікті меншігіне алу құқығын береді, сондай - ақ еңбекпен айналыса отырып, өзінің жеке еңбегінің кірістерін алуға, жекеленген пәтердің иесі болуға, т. б. мүмкіндік береді. Балаларға қамқорлық жасай отырып, мемлекет бала туған кезде жәрдемақы төлейді. Көп балалы
отбасыларын түрлі жағынан қорғауға алынған.
Бала әрқашан бала
Конвенция - Бала құқығының әлемдік Конституциясы. Халықаралық шарт бойынша бала деп кімді санайды?
Балалар - бұл бесік арбадағы нәресте, бала бақшаға асыққан сәбилер, бастауыш, 5 - 7 сынып оқушылары сонда да болса, 8 сынып оқушылары кейде өздерін бала деп атағаны үшін ренжиді. Олар - жеткіншектер, яғни өздерін ересек сезінеді.
16 - 17 жастағы жоғары сынып оқушыларын жасөспірім деп атаймыз.
Конвенцияның бірінші бабын оқып көрейік: 18 жасқа толмаған әрбір адамзат иесін бала деп санау шартты мақсат. Яғни, 18 жасқа толмаған жасөспірім, жеткіншек те Конвенцияда атап көрсетілген бала құқығын пайдалана алады.
Бала құқықтары туралы Конвенцияға сәйкес, олардың әрқайсысы өзінің даралығын сақтауға құқылы. Даралықтың белгісіне оның есімі, тегі, әкесінің аты жатады. Балаға есім ата - анасының келісімі бойынша беріледі. Әдетте, ата - аналар өз балаларына кез келген атты ойлап қоя береді. Дегенмен, ондай таңдаудың шегі бар. Баланың мүддесін ескере отырып, ата - аналар өз құқықтарын пайдаланып, баланың мүддесіне қарама - қайшы келетін, айналасына күлкі, не жағымсыз жағдай туындататын есімді таңдамау керек. Баланың әкесінің аты ұлттық дәстүр ескеріле отырып, әкесінің есімімен жазылады. Мәселен, ата - аналарының қалауына қарай әкесінің атына "ұлы", "қызы" сөздері қосылып жазылуы мүмкін. Егер баланың әкесінің аты қос аттан тұрса (мәселен Әділмұрат) ата - аналарының қалауына қарай екі аттың бірі баланың әкесінің аты болып жазылады. Егер әкесінің аты белгісіз болса, шешесінің нұсқауымен баланың әкесі ретіндегі адамның есімі жазылады, ал тегі шешесінің тегімен көрсетіледі.
Бала құқықтары туралы халықаралық Конвенциядан
а) Мемлекет әрбір баланың аман - сау өсіп, жан - жақты дамуын қамтамасыз етеді;
ә) Бала өмірге келе салысымен тіркеуге алынады және өзіне есім мен азаматтық алуға құқылы;
б) Әрбір бала өз отбасында, ата - анасымен бірге өмір сүруге құқылы;
в) Отбасында әкесі мен анасы өз алдына дербес өмір сүрумен, баланы ата - анасымен ажыратуға ешкім құқықты емес;
г) Бала мектепте кінәлі болғанда да оны ешкімнің ұрып жазалауға, кемсітіп қорлауға құқығы жоқ;
ғ) Бала тынығуға және мәдени демалуға құқылы;
д) Әрбір баланың ой - пікір, ар - ождан және дін еркіндігіне құқығы бар;
е) Бала өзі қалаған спорт түрімен шұғылдануға құқылы;
ж) Бала денсаулығын сақтауға, емделуге құқылы;
з) Бала өз ойын еркін айтуға құқылы.
Конвенция бала азаматтығы жайында олардың өмірі мен денсаулығын
қорғап, балалардың отбасында өмір сүруін қамтамасыз ету құқығын сақтауды
мемлекеттік міндет деп қарастырған.
Декларацияның 26 - бабында және Қазақстан Республикасы Конституциясының 30 - бабында көрсетілгендей:
1. Бастауыш білім баршаға міндетті ал техникалық және кәсіптік білім - көпшіліктің қолы жетерліктей болуы керек.
2. Білім беру адамның жеке басының кемелденуіне, сондай - ақ халықтар арасындағы өзара түсіністікке достыққа ықпал етуі тиіс.
3. Ата - аналар балалары үшін білім беру түрін таңдауға құқықты.
4. Қазақстан Республикасының азаматтары тегін орта білім алуға міндетті.
Әрбір баланың жақсы оқып, сабақта өмірге қажетті жаңа және пайдалы білімдерді беріп отыруға құқығы бар. Құқық - адамның міндеті де болып табылады.
Құқық адамға тек жақсы, игі істерді жасау үшін берілген. Адамға зиян келтіретін істердің барлығына тыйым салынған.
Құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау үшін баланың құқығы заңмен бекітіледі. Құқық қорғауды ата - аналар, бағып - қағу және қамқорлыққа алу органдары, сот, прокурор жүзеге асырады. Заң баланы озбырлықтың түрлерінен оның абройын төмендетуден, ата - аналар тарапынан болатын қиянаттан қорғайды. ҚР - да балалардың мүддесі қорғала отырып, ондай ата - аналарды ата - аналық құқықтан және баланы бағып - қағуға беруден айыруға байланысты шараларды қолдану заңдық тұрғыда қарастырылған. Бала мүліктік құқыққа да ие. Ол көбінесе өз ата - аналарының және отбасының өзге де мүшелерінің күтіп бағуы құқықтарына байланысты болмақ. Алименттер, зейнетақы мен жәрдемақылар ата - ананың атына келіп түседі, алайда, ол қаржы баланы күтіп - бағуға, білім беруге және тәрбиелеуге жұмсалады. Заң балаға сыйға немесе мұраға алған мүлікті меншігіне алу құқығын береді, сондай - ақ еңбекпен айналыса отырып, өзінің жеке еңбегінің кірістерін алуға, жекеленген пәтердің иесі болуға, т. б. мүмкіндік береді. Балаларға қамқорлық жасай отырып, мемлекет бала туған кезде жәрдемақы төлейді. Көп балалы отбасыларын түрлі жағынан қорғауға алынған.
Қазақстан Республикасының балалар құқығын қорғау туралы ҚР Заңдарының талаптарына сәйкес (Заңның 20, 24, 48 және 50 бабтары) әрбір бала ҚР Заңдары мен Конституциясын сақтауға, басқалардың құқығын, ар - намысын құрметтеуге, ата-аналары жұмысқа жарамсыз болған жағдайда қамқор болуға, Республиканың мемлекеттік нышандарын, тарихи және мәдени мұраларды қорғап, тарихи және мәдени ескерткіштерді сақтауға, табиғатты қорғап, табиғи байлықтарға жауапкершілікпен қарауға міндетті.
Өз кезегінде ата-аналар немесе заңды өкілдері қабілеті мен қаражаттық мүмкіндігіне орай баланың өмір сүруіне және жан - жақты дамуына жағдай жасаулары тиіс[1,98б].
Ата - аналар баланы тәрбиелеуге, оларға қамқорлық жасауға, материалдық жағдайы, тұрғын үймен қамтамасыз етуге, Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес жауапкершілігіне алуға міндетті. Заңға
қайшы, құқықбұзушылық жасаған бала ҚР заңына сәйкес жауап береді.
2015 жылы Кентау қалалық Ішкі істер бөлімінде 3 кәмелетке толмағандарға 3 қылмыстық іс қозғалды. Соның ішінде 2 қылмыстық іс ұялы телефон мен ақша тартып алу, 1 қылмыстық іс мал ұрлау деректері.
Соңғы кездерде құқықбұзушылық көбіне көшеде орын алуда. Бұлар - ұрлық, тонау, төбелес, дене жарақаттарын түсіру, автокөліктер ұрлау. Ал мектептерде ұялы телефондар тартып алу, өздерінен кіші сынып балаларынан ақша талап ету, топ болып көрші мектептердің оқушыларымен төбелесу.
Аула арасында бұрын сотталғандар мен жұмыссыздар мектеп оқушыларының күш - қуаты мен жан дүниесін зерттеп, қабілеттеріне қарай қылмыстық істер жасауға, топтық қылмыстарға тартады.
ҚР жаңа Қылмыстық Кодексінің 80-бабына сәйкес кәмелетке жасы толмағандар келесі қылмыстық істерді адам өлтіру, қасақана денсаулығына ауыр зиян келтіру, зорлау, бұзақылық жасау, ұрлық, тонау, шабуылдау, алаяқтық, лаңкестік, лаңкестік жайлы жалған хабарлама жасағандар, вандализм, қаза болған адамдардың мүрдесі мен олар жерленген жерлерді қорлағаны үшін 14 жастан қылмыстық жауапкершілікке тартылады.
Сонымен қатар ҚР Қылмыстық Кодексінің 140-бабы бойынша ата-аналары немесе өзіне осы міндет жүктелген адам, сол сияқты педагогтың немесе оқу орындарының басқа қызметкерлері кәмелетке толмағандарды тәрбиелеуде өз міндеттерін орындамағанда, кәмелетке толмаған жасөспірімдер алкогольдік ішімдіктерді, есірткі, психотроптық заттарды, сол тектестерді тұтынуына не қаңғыбастықпен немесе қайыршылықпен айналысуына, оның қылмыс, қасақана әкімшілік құқықбұзушылық бегілері бар іс-әрекеттер жасауына жол берсе, оларға қылмыстық жауапкершілік қаралған.
Сондай - ақ, ҚР-ның жаңа Кодексіне орай әкімшілік құқықбұзушылық орын алғанда кәмелетке толмағандардың ата-аналары немесе басқа заңды өкілдері әкімшілік жауапқа тартылады.
Кодекстің 127-бабында кәмелетке толмағандардың тәрбиесі мен білім алуына жағдай жасауда өз міндеттерін дұрыс орындамағандары үшін олардың ата-аналары немесе басқа заңды өкілдеріне 7айлық есептік көрсеткіш көлемінде айыппұл салынады.
Кодекстің 132-бабы кәмелетке толмағандардың түнгі уақыттарда (түнгі 22-00 - таңғы 6-00-ге дейін) көңіл көтеретін орындарда болуына мүмкіндік бергені үшін кіші және орта кәсіпкерлерге 30 және 45 айлық есептік көрсеткіш көлемінде айыппұл салынады.
Кәмелетке толмағандардың түнгі уақытта заңды өкілдерінің еріп жүруінсіз (сағат 22-ден таңғы 6-ға дейін) ойын-сауық мекемелерінде болуы заңды өкілдеріне үш айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады. Кәмелетке толмағандардың заңды өкілдерінің еріп жүруінсіз тұрғынжайдан тыс жерде (сағат 23-тен таңғы 6-ға дейін) болуы заңды өкілдеріне ескерту жасауға әкеп соғады. Осы баптың бірінші және екінші бөліктерінде көзделген, әкімшілік жаза қолданылғаннан кейін бір жыл ішінде қайталап жасалған әрекеттер заңды өкілдеріне он бес айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады (ҚР-ның Әкімшілік құқық бұзушылык туралы Кодексінің 442-бабы).
ҚР-ның Әкімшілік құқық бұзушылык туралы Кодексінің 440-бабы бойынша кәмелетке толмағандардың қоғамдық орындарда алкогольдік ішімдіктерді ішуі, масаң күйде келуі ата-анасына 5 айлық есептік көрсеткіш әкімшілік айыппұл салынады.
Тағы бір айта кетер жайт, кәмелетке толмағандардың ата-анасына баласының ұсақ бұзақылық жасағаны (жеке адамдарды қорлайтын әрекеттер, қоғамдық орындарды ластағаны және коммуналдық қалдықтарды тастағаны үшін), арнайы қызмет көрсету орындарына жалған шақырғандары үшін 7 және 15 айлық есептік көрсеткіш әкімшілік айыппұл салынады.
Ата-аналар балаларды тәрбилеу жөнінде құқықтары мен міндеттері:
Ата-аналар өз балаларының денсаулығына қамқорлық жасауға міндетті.
Ата-аналардың өз балаларын тәрбиелеуге құқығы бар және оған міндетті.
Ата-аналардың басқа да барлық адамдарға қарағанда өз балаларын тәрбиелеуге басым құқығы бар. Бала тәрбиелеуші ата-аналар өздерінің қабілеттері мен қаржылық мүмкіндіктерінің шегінде, оның дене, психикалық, адамгершілік және рухани жағынан дамуына қажетті өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ету үшін негізгі жауапкершілікте болады.
Ата-аналар балалардың орта білім алуын қамтамасыз етуге міндетті.
Ата-аналардың балалардың пікірін ескере отырып, орта білім алғанға дейін білім беру мекемесі мен балаларды оқыту нысанын таңдауға құқығы бар.
Балалардың тәрбиесі мен білім алуына қатысты барлық мәселелерді балалардың мүдделерін негізге алып және балалардың пікірін ескере отырып, өзара келісімі бойынша ата-аналар шешеді. Ата-аналардың арасында келіспеушілік болған жағдайда олар (олардың біреуі) бұл келіспеушіліктерді шешу үшін қорғаншы және қамқоршы органға немесе сотқа жүгінуге құқылы.
Осы міндеттерді іске асыруда мынадай шаралар жүргізілген тиімді. Ең алдымен балалардың бақылаусыздығы мен кезбелігінің алдын алу мақсатында жылына екі мәрте, тамыз- қыркүйек, қаңтар мен ақпан айларында, Мектепке жол, Қамқорлық акциялары өткізіліп, округтегі әрбір үй тексеріліп, балаларды мектепке тартылуын және мектепке келу мүмкіндіктері мен материалдық-әлеуметтік жағдайлары зерттеледі. Қажет деп табылған отбасы балаларына мүмкіндігінше көмек көрсетіліп, балалар үйірмелерге тартылады. Әлеуметтік сәтсіз отбасылармен, тәуекел тобындағы балалармен жұмысты ұйымдастыру үшін, біріншіден, әлеуметтік комиссия құрып, тәуекел тобындағы балаларды анықталады; екіншіден, қиын жасөспірімді жеке зерттеу мен сүйемелдеу картасы, әлеуметтік қатерлі жағдайдағы отбасы және балаларының жеке журналы, сәтсіз отбасылар картасы ашылады. Содан кейін, қазан айында құқық айлығы жүргізіліп, балалардың құқықтық сауаттылығын арттыру мақсатында құқықтық оқулар, сауалнамалар, тәрбие сағаттары, кездесулер өткізіледі[2,92б].
Құқықтың тәрбиені заман талаптарына сай жүргізу үшін ең алдымен сынып жетекшілер озат тәжірибелерді терең зерттеп, нәтижесін оқу және тәрбие жұмыстарында ұтымды, жинақты етіп пайдаланып, оңтайлы формалар, әдістер мен тәсілдерді іздестіреді.
Мысалы:
а) Құқықтық лекторийлер. Лекторийлердің мақсаты -жеткіншектер мен жасөспірімдерді еліміздің заңдарына және халқына құрмет сезімін тәрбиелеу, құқықтық біліммен қаруландыру, оны насихаттау
ә) Заң тану мектептерін ұйымдастыру.
б) Негізгі мақсат - ата-аналарды құқық және еңбек, азаматтық және құқықтық заңдары жайлы біліммен қаруландыру.
в) Мектептердегі құқықтық тәрбиенің басқа формалары: дәріс, баяндама, әңгіме, пікірталас, олимпиада, кештер, сайыстар, кездесулер, кинофильмдер қарап талдау, ситуациялық жағдайлар сияқты шаралар бар.
Ата - ананың құқықтық әлеуетін көтеруде мектептегі тәрбие жұмысы жүйелілікті қажет етеді. Ата - аналармен балалардың заңды мүдделерінің қорғауын қамтамасыз ету үрдісінде Бала әлеміне байыпты қарайық!, Қатыгездіксіз балалық шақ, Ата - ана, Сіз үшін!, Бала - біздің бақытты болашағымыз, Бала құқығы мемлекет назарында, Жазасыз тәрбие беру, Бала мен балалық шақты қорғаймыз!, Бала құқығы - асыл қазына т.б. тақырыптарында ата - аналар жиналыстары, дәрістер, заң қызметкерлерінің қатысуымен кездесулер, ұстаздар тәжірибесімен ой бөлісулер, пікірталастар мен дөңгелек үстелдер сияқты ата - аналармен тығыз байланыстағы жұмыс жолдары жоспарға сәйкес өткізілу керек.
Отбасы тәрбиесінің, ата-ананың әлеуметтік-жауапкершілік қызмет-әрекеті ретінде басты құқықтық негізі бар. 1989 жылдың 20 қарашасында БҰҰ Бас Ассамблеясы қабылдаған Бала құқығы туралы конвенция маңызды негізгі құжат болып табылады. Онда Балаға, дене жағынан және ақыл-ойының жетілмегендігінен, арнайы қорғау мен қамқорлық, соның ішінде, оны туылғанға дейін және туылғаннан кейін тиісті құқықтық қорғау керек, - деп жазылған.
Баланың өмір сүру, тіршілік ету және салауатты даму құқығын жариялай отырып, Конвенция баланың жеке тұлғалық дамуында өзінің дербестігін, даралығын сақтау құқығына ерекше көңіл бөледі. Сондай-ақ баланың ата-анаға деген құқығы да ескеріледі. Ата-ана баланың мақсат-мүддесі үшін қажетін орындамаған жағдайда ғана өз құқықтарынан айырылады.
Осы Конвенцияға қол қойған мемлекеттер мына міндеттерді орындауы тиіс: ақысыз және бәріне міндетті бастауыш білім енгізу, орта және кәсіби білім алуға жағдай жасау, жоғары білім алуға жол ашу. Конвенцияның 28 тарауында мектептегі тәртіп баланың адами қадір-қасиетіне құрмет көрсететін әдістер арқылы жүргізілуі тиіс деп, ерекше аталып кеткен[3,45б].
Конвенция, сондай-ақ БҰҰ Бас Ассамблеясының 1959 жылдың 20 қарашасында қабылдаған Бала құқығының декларациясы; Адам құқықтарының жалпы декларациясы және басқа да көптеген халықаралық құжаттар ҚР Конституциясының ішкі отбасылық қатынастарды, баланың отбасы мен қоғамдағы тәрбиесі және ағартушылығы мәселелерін қамтитын тарауларына негіз болды. ҚР Конституциясының 27 тарауында былай делінген:
1. Неке мен отбасы, аналық, әкелік және балалық мемлекет қамқорлығының аясында;
2. Балаларды қорғау мен тәрбиелеу ата-ананың табиғи құқығы және міндеті;
3. Кәмелетке толған және еңбекке жарамды балалар еңбекке жарамсыз ата- аналарына қамқорлық жасауы тиіс.
ҚР Конституциясында бекітілген отбасы тәрбиесінің құқықтық принциптері Неке және отбасы туралы заңда (17.12.1998ж) нақтыланған. Онда қазіргі заманға отбасы құқығының бір некелік, некеге тұрудың бостандығы мен еркіндігі, ажырасу еркіндігі, ерлі-зайыптылардың отбасы қатынасындағы тең құқығы сияқты негізгі принциптері жазылған. Бұл құқықтар отбасы өміріндегі, отбасы ұжымындағы өзара байланыстың терең демократияға жол ашады. 52 тарауда баланың отбасылық тәрбиесі, оның құқығын және мақсат-мүдделерін қорғаудың баптары келтірілген: Баланың өз ата-анасы тарапынан тәрбиеленуіне, оның тілек-қалауларының орындалуына, жан-жақты дамуына, оның адами қадір-қасиетінің сыйлануына құқығы бар. Бала ата-ана билігіне тәуелді объект ретінде емес, өзіндік құқық субъектісі ретінде қарастырылады.
ҚР Білім туралы заңында (07.06.1999ж) елдегі білім беру-тәрбиелік процесті мемлекеттік-құқықтық реттеудің мәселелеріне айрықша көңіл бөлінген. Бұл құжаттың нақты жасалған құқықтық негізі бар, ол ата-аналарға және балаларға олардың қазіргі заманның талабына сай зиялы білім алуларына құқықтық кепіл береді. Ата-ана және басқа құқық өкілдері балаларға өмір сүру мен білім алу үшін салауатты және қауіпсіз жағдайлар жасау керек, бала жеке тұлғасының интеллектуалды, дене-күш және адамгершілік қасиеттерінің дамуын қамтамасыз етулері керек. Жалпы алғанда, Қазақстан Республикасында елдегі білім беру-тәрбие процесін жүзеге асыратын дамыған, қызмет етіп тұрған құқықтық негіз бар, отбасының дамуына кепіл беретін және отбасы өмірінің, отбасы ұжымындағы өзара байланыстың терең демократиялы қамтамасыз ететін құқықтық нормалардың жүйесі жетілген.
Құқықтың тәрбие негізі отбасынан басталады. Қоғамдағы тәртіпсіздік пен қылмыстың көзі - маскүнемдік. Азғындықтың құзына итермелейтін жағдайлардың алғы шарты осыдан басталады. Мектеп жасындағы жастар арасында бұл теріс құбылыстың орын алып отырғаны жасырын емес. Оқушылардың тәртіп бұзуының бір жағы отбасында жатыр. Бізде отбасы әр қилы: маскүнемдікпен күн өткізетін, ұрыс - керістен көз ашпайтын, басқалардың, мемлекеттің есебінен арам жолға барып қалғысы келетін отбасылары бар. Осындай отбасында өскен баланың оқуға, еңбекке қалай қарайтыны өз- өзінен түсінікті емес пе? Мұндай отбасында тербиеленген бала қылмыс жасауға бір табан жақын тұрады. Арамтамақтық өмірді жақсы көреді, өзімшіл болады.
Оқушылар арасында құқықтық тәртіпті бұзушылықтың алдын-алу үшін жүргізілетін шаралар:
а) тәртіп бұзушының теріс мінез-құлқын қалыптастыруға ықпал ететін
жағдайды жою;
ә) оқушының тәрбиесін, өмір жағдайын, ортасын сауықтыру;
б) оқу, еңбек іс-әрекетін тиімді ұйымдастыру;
в) отан қорғау, туған елдің күш-қуатын молайту, сөз, баспа-сөз бостандығы мәселелері жөнінде тәрбиелік іс-шараларды өткізу.
1.2 Ата-аналардың құқықтары мен міндеттері
Ата-аналардың өз балаларына қатысты құқықтары тең және міндеттері (ата-ана құқықтары) тең болады. Осында көзделген ата-ана құқықтары балалары он сегіз жасқа (кәмелетке) толғанда, сондай-ақ кәмелетке толмаған балалар некеге тұрған кезде тоқтатылады. Кәмелетке толмаған ата-аналардың баласымен бірге тұруға және оны тәрбиелеуге қатысуға құқығы бар. Некеге тұрмаған, кәмелетке толмаған ата-аналар олар бала туған жағдайда және олардың ана және (немесе) әке болуы анықталған жағдайда өздері он алты жасқа толғанда ата-ана құқығын өз бетінше жүзеге асыруға құқылы. Кәмелетке толмаған ата-аналар он алты жасқа толғанға дейін қорғаншы және қамқоршы орган балаға қорғаншы тағайындайды, ол баланың кәмелетке толмаған ата-аналарымен бірге оны тәрбиелеуді жүзеге асырады. Баланың қорғаншысы мен кәмелетке толмаған ата-ананың арасында туындаған келіспеушілікті қорғаншы және қамқоршы орган шешеді.
Кәмелетке толмаған ата-аналардың жалпы негіздерде өздерінің әке және ана болуын мойындауға және оған дау айтуға құқығы бар, сондай-ақ олардың он төрт жасқа толғаннан кейін сот тәртібімен өз балаларына қатысты әке болуын анықтауды талап етуге құқығы бар.
Ата-аналар балаларды тәрбилеу жөнінде құқықтары мен міндеттері :
Ата-аналар өз балаларының денсаулығына қамқорлық жасауға міндетті.
Ата-аналардың өз балаларын тәрбиелеуге құқығы бар және оған міндетті.
Ата-аналардың басқа да барлық адамдарға қарағанда өз балаларын тәрби елеуге басым құқығы бар. Бала тәрбиелеуші ата-аналар өздерінің қабілеттері мен қаржылық мүмкіндіктерінің шегінде, оның дене, психикалық, адамгершілік және рухани жағынан дамуына қажетті өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ету үшін негізгі жауапкершілікте болады.
Ата-аналар балалардың орта білім алуын қамтамасыз етуге міндетті.
Ата-аналардың балалардың пікірін ескере отырып, орта білім алғанға дейін білім беру мекемесі мен балаларды оқыту нысанын таңдауға құқығы бар.
Балалардың тәрбиесі мен білім алуына қатысты барлық мәселелерді балалардың мүдделерін негізге алып және балалардың пікірін ескере отырып, өзара келісімі бойынша ата-аналар шешеді. Ата-аналардың арасында келіспеушілік болған жағдайда олар (олардың біреуі) бұл келіспеушіліктерді шешу үшін қорғаншы және қамқоршы органға немесе сотқа жүгінуге құқылы.
Балалардың құқықтарын қоғау:
Ата-аналар өз балаларының заңды өкілі болып табылады және кез келген
жеке және заңды тұлғаларға қатысты, оның ішінде соттарда арнаулы
өкілеттіксіз олардың құқықтары мен мүдделерін қорғайды.
Егер қорғаншы және қамқоршы орган ата-аналар мен балалар мүдделерінің арасында қайшылық барын анықтаса, ата-аналардың өз балаларының мүдделерін білдіруге құқығы жоқ. Ата-аналар мен балалардың арасында келіспеушілік болған жағдайда қорғаншы және қамқоршы орган балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін өкіл тағайындауға міндетті[4,96б].
Ата-ана құқықтарын балалардың мүдделеріне қарама-қайшы жүзеге асыруға болмайды. Балалардың мүдделерін қамтамасыз ету олардың ата-аналары қамқорлығының негізгі мәні болуға тиіс.
Ата-ана құқықтарын жүзеге асыру кезінде ата-аналар балалардың дене және психикалық денсаулығына, олардың адамгершілік жағынан дамуына зиян келтіруге құқығы жоқ. Балаларды тәрбиелеу әдістерінде адамның қадір-қасиетін кемсітетін немқұрайлылық, қатыгездік, дөрекілік, балаларды қорлау немесе қанау болмауға тиіс.
Ата-ана құқықтарын балалардың құқықтары мен мүдделеріне нұқсан келтіре отырып жүзеге асыратын ата-аналар заңда белгіленген тәртіппен жауап береді.
Баласынан бөлек тұратын ата-ананың баласымен қарым-қатынас жасауға, оны тәрбиелеуге және баланың білім алуы мәселелерін шешуге қатысуға құқығы бар. Бала бірге тұратын ата-ана, егер мұндай қарым-қатынас жасау баланың дене және психикалық денсаулығына, оның адамгершілік дамуына зиян келтірмесе, баланың екінші ата-анасымен қарым-қатынас жасауына кедергі болмауға тиіс.
Ата-аналары бөлек тұрып жатқан жағдайда балалардың тұратын жері ата-аналарының келісімімен белгіленеді.
Келісім болмаған жағдайда ата-аналардың арасындағы дауды балалардың мүдделерін негізге алып және балалардың пікірін ескере отырып сот шешеді. Бұл орайда сот баланың ата-аналардың әрқайсысына, аға-інілері мен апа-сіңлілеріне (қарындастарына) үйірлігін, баланың жасын, ата-аналардың адамгершілік және өзге де жеке қасиеттерін, ата-аналардың әрқайсысы мен баланың арасында орын алған қатынастарды, оларды дамыту және тәрбиелеу үшін балаға жағдай жасау мүмкіндігін (ата-аналар қызметінің түрі, жұмыс режимі, материалдық және отбасылық жағдайы ) ескереді.
Ата-аналар баладан бөлек тұратын ата-ананың ата-ана құқығын жүзеге асыру тәртібі туралы жазбаша түрде келісім жасасуға құқылы.
Егер ата-аналар келісімге келе алмаса, ата-аналардың (олардың біреуінің) талап етуі бойынша дауды қорғаншы және қамқоршы органның қатысуымен сот шешеді.
Соттың шешімі орындалмаған жағдайда кінәлі ата-анаға заңдарда
көзделген шаралар қолданылады.
Сот шешімі қасақана орындалмаған жағдайда баладан бөлек тұратын ата-ананың талап етуі бойынша сот баланың мүдделерін негізге алып және баланың пікірін ескере отырып, баланы соған беру туралы шешім шығара алады.
Баласынан бөлек тұратын ата-ананың өз баласы туралы тәрбие, емдеу мекемелері мен басқа да мекемелерден ақпарат алуға құқығы бар.
Ақпарат беруден ата-ана тарапынан баланың өмірі мен денсаулығына қатер болған жағдайлардағана бас тартылуы мүмкін. Ақпарат беруден бас тартуға сот тәртібімен дау айтылуы мүмкін.
Ата-аналар заң немесе сот шешімі негізінсіз баланы өз қолында ұстап отырған кез келген адамнан оны қайтаруды талап етуге құқылы. Дау туындаған жағдайда ата-аналар өз құқықтарын қорғау үшін сотқа шағымдануға құқылы.
Бұл тараптарды қарау кезінде сот баланы ата-анасына беру баланың мүдделеріне сай келмейді деген қорытындыға келсе, баланың пікірін ескере отырып, ата-анасының талап-арызын қанағаттандырудан бас тартуға құқылы.
Егер сот ата-анасының да, бала қолындағы адамның да оның дұрыс тәрбие алуы мен дамуын қамтамасыз етуге жағдайы жоқ екендігін анықтаса, сот баланы қорғаншы және қамқоршы органның қамқорлығына береді.
Қазақстан Республикасының Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы 2009 жылғы 18 қыркүйектегі № 193- IV кодексі
Әр бала:
1) денсаулық сақтау жүйесінің заманауи әрі тиімді қызметі мен ауруды емдеу құралдарын пайдалануға және денсаулығын қалыпқа келтіруге;
2) денсаулық сақтау саласында білім алуға;
3) тегін медициналық көмектің кепілді көлемі шеңберінде медициналық тексеруден өтуге, динамикалық бақылауда болуға, емделуге, дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етілуге және сауығуға құқылы;
Балаларды стационарлық емдеу кезінде:
1) үш жасқа дейінгі балаларды, сонымен қатар жасы одан үлкен, бірақ дәрігердің қорытындысы бойынша қосымша күтімді қажет ететін дерті ауыр балаларға анасына (әкесіне) немесе балаға күтім көрсетуші басқа тұлғаға медициналық ұйымда баламен бірге болуына мүмкіндік беріледі және еңбекке уақытша жарамсыздық парағы рәсімделеді;
2) бір жасқа толмаған баласын емізетін аналар медициналық ұйымдарда болған кезеңінде ақысыз тамақпен қамтамасыз етіледі.
Стационарлық және қалыптастырушы ем қабылдау кезеңінде мектеп жасындағы балалар стационар, санаторий, оңалту орталықтарында үздіксіз білім алуға құқылы.
Балалардың стационарлық бөлімшелерінде және балалардың мамандандырылған стационарлық медициналық ұйымдарында емделуші балалардың ойын ойнауына, демалуына және тәрбиелік жұмыстар жүргізуге жағдайлар жасалған[5,125б]
Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласына қатысты
заңнамаларына сәйкес мүмкіндігі шектеулі балалар, сонымен қатар АИТВ жұқтырғандар, ЖИТС науқастар білім беру және денсаулық сақтау ұйымдарында тегін медициналық-педагогикалық коррекциялаушы қолдау алуға құқылы.
АИТВ жұқтырған балалар сәбилер үйінде, сонымен қатар жалпыға ортақ
басқа да медициналық ұйымдарда және оқыту-тәрбие беру ұйымдарында болуға құқылы.
Балаларды сәби үйіне, білім беру ұйымдарына, жетім балаларға арналған, ата-анасынан айрылған балаларға арналған ұйымдарға орналастыруға медициналық тұрғыда қарсы көрсеткіштер тізбесі.
Баланың ата-анасының міндеттері
Мына баптардың негізінде:
ҚР Конституциясының 27-бабының 1,2 тармақтары - Неке және отбасы, ана, әке мен бала мемлекет қорғауында. Баланы күту және тәрбилеу - ата-ананың табиғи құқығы мен міндеті
Неке және отбасы туралы № 62 ҚР заңының 1-бабы - Ата-ана бала-шағасының денсаулығын қамқорлыққа алуға міндетті;
Қазақстан Республикасындағы бала құқығы туралы ҚР заңының 8-бабының 1-тармағы - Әр бала өз денсаулығының қорғалуына құқылы;
Баланың өмір қауіпсіздігін және денсаулығын қамтамасыз ету бойынша ҚР Қылмыс кодексінің 138-бабы.
Кәмелетке толмағандарды тәрбиелеу бойынша міндеттемелерін орындамау туралы ҚР Қылмыстық кодексінің 137-бабы.
Қылмыстық және әкімшілік жазаға тартылатындығыңыз туралы ескертеміз.
Ата-аналардың өз балаларына қатысты құқықтары тең және міндеттері (ата-ана құқықтары) тең болады. Ата-ана құқықтары балалары он сегіз жасқа (кәмелетке) толғанда, сондай-ақ кәмелетке толмаған балалар некеге тұрған кезде тоқтатылады.
Кәмелетке толмаған ата-аналардың баласымен бірге тұруға және оны тәрбиелеуге қатысуға құқығы бар. Некеге тұрмаған, кәмелетке толмаған ата-аналар олар бала туған жа Тәрбиелеуді жүзеге асырады. Баланың қорғаншысы мен кәмелетке толмаған ата-ананың арасында туындаған келіспеушілікті қорғаншы және қамқоршы орган шешеді.
Кәмелетке толмаған ата-аналардың жалпы негіздерде өздерін әке және ана болуын мойындауға және оған дау айтуға құқығы бар, сондай-ақ олардың он төрт жасқа толғаннан кейін сот тәртібімен өз балаларына қатысты әке болуын анықтауды талап етуге құқығы бар.
Ата-аналар өз балаларының денсаулығына қамқорлық жасауға міндетті. Ата-аналардың өз балаларын тәрбиелеуге құқығы бар және оған міндетті. Ата-аналардың басқа да барлық адамдарға қарағанда өз балаларын тәрбиелеуге басым құқығы бар. Бала тәрбиелеуші ата-аналар өздерінің қабілеттері мен қаржылық мүмкіндіктерінің шегінде, оның дене, психикалық, адамгершілік және рухани жағынан дамуына қажетті өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ету үшін негізгі жауапкершілікте болады. Ата-аналар балалардың орта білім алуын қамтамасыз етуге міндетті. Ата-аналардың балалардың пікірін ескере отырып, орта білім алғанға дейін білім беру мекемесі мен балаларды оқыту нысанын таңдауға құқығы бар[6,65б].
Балалардың тәрбиесімен білім алуына қатысты барлық мәселелерді балалардың мүдделерін негізге алып және балалардың пікірін ескере отырып, өзара келісімі бойынша ата-аналар шешеді. Ата-аналардың арасында келіспеушілік болған жағдайда олар (олардың бipeyi) бұл келіспеушіліктерді шешу үшін қорғаншы және қамқоршы органға немесе сотқа жүгінуге құқылы. Ата-аналар өз балаларының заңды өкілі болып табылады және кез келген жеке және заңды тұлғаларға қатысты, оның ішінде соттарда арнаулы өкілеттерінсіз олардың құқықтары мен мүдделерін қорғайды. Егер қорғаншы және қамқоршы орган ата-аналар мен балалар мүдделерін арасында қайшылық барын анықтаса, ата-аналардың өз балаларының мүдделерін білдіруге құқығы жоқ. Ата-аналар мен балалардың арасында келіспеушілік болған жағдайда қорғаншы және қамқоршы орган балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін өкіл тағайындауға міндетті.
Ата-ана құқықтарын балалардың мүдделеріне қарама-қайшы жүзеге асыруға болмайды. Балалардың мүдделерін жағдайда және олардың ана және (немесе) әке болуы анықталған жағдайда өздері он алты жасқа толғанда ата-ана құқығын өз бетінше жүзеге асыруға құқылы. Кәмелетке толмаған ата-аналар он алты жасқа толғанға дейін қорғаншы және қамқоршы орган балаға қорғаншы тағайындайды, ол баланың кәмелетке толмаған ата-аналарымен бірге оны қамтамасыз ету олардың ата-аналары қамқорлығының негізгі міндеті болуға тиіс. Ата-ана құқықтарын жүзеге асыру кезінде ата-аналар балалардың дене және психикалық денсаулығына, олардың адамгершілік жағынан дамуына зиян келтіруге құқығы жоқ. Балаларды тәрбиелеу әдістерінде адамның қадір-қасиетін кемсітушілік, немқұрайдылық, қатыгездік, дөрекілік, балаларды қорлау немесе қанау болмауға тиіс[3,112б].
Ата-ана құқықтарын балалардың құқықтары мен мүдделеріне нұқсан келтіре отырып жүзеге асыратын ата-аналар заңда белгіленген тәртіппен жауап береді. Баласынан бөлек тұратын ата-ананың баласымен қарым-қатынас жасауға, оны тәрбиелеуге және баланың білім алуы мәселелерін шешуге қатысуға құқығы бар. Бала бірге тұратын ата-ана, егер мұндай қарым-қатынас жасау баланың дене және психикалық денсаулығына, оның адамгершілік дамуына зиян келтірмесе, баланың екінші ата-анасымен қарым-қатынас жасауына кедергі болмауға тиіс.
Ата-аналары бөлек тұрып жатқан жағдайда балалардың тұратын жері ата-аналарының келісімімен белгіленеді. Келісім болмаған жағдайда ата-аналардың арасындағы дауды балалардың мүдделерін негізге алып және балалардың пікірін ескере отырып сот шешеді. Бұл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz