МТЖ басқару ақпараттық жүйесін құрастыру
Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі
Қазақ ұлттық аграрлық университеті
Исабек Т.Э.
Алматы облысы статистика Департаментінің өндірістік
бөлімінің ақпараттық жүйесін құру
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
мамандығы 5В070400 - Есептеу техникасы және бағдарламалық
қамтамасыз ету
Алматы 2017
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Инженерлік факультеті
Автоматтандыру және ақпараттық технологиялар кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Алматы облысы статистика Департаментінің өндірістік
бөлімінің ақпараттық жүйесін құру
Беттер саны ____
Сызбалар мен көрнекі
материалдар саны ___
Қосымшалар ___
Орындаған Исабек Тұрар Эудардұлы
2017 ж. ____ _______________ қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
а.ш.ғ.к., қауымдастырылған
профессор
_______________
Сейдалиева Г.О.
Жетекші
аға оқытушы
_______________
Дильмагамбетова Б.М.
Арнайы тараулар кеңесшілері:
Экономикалық бөлім
т.ғ.к., профессор
_______________
Ахметов Қ.А.
Норма бақылау
ф-м.ғ.к., қауымдастырылған
профессор
_______________
Киргизбаева Б.Ж.
Сарапшы
_______________
_______________
Алматы 2017 ж.
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Инженерлік факультеті
мамандығы 5В070400 - Есептеу техникасы және бағдарламалық
қамтамасыз ету
Автоматтандыру және ақпараттық технологиялар кафедрасы
Дипломдық жобаны орындау
ТАПСЫРМАСЫ
Студент Исабек Тұрар Эудардұлы
Жоба тақырыбы: Алматы облысы статистика Департаментінің өндірістік
бөлімінің ақпараттық жүйесін құру
Университет бойынша 201__ ж. ___ _____ № _____ бұйрығымен бекітілген
Дайын жобаны тапсыру мерзімі 2017 ж. ___ _______________
Жобаның бастапқы деректері:
1. Тауарлы-материалды құндылықтардың" формасының ақпараттық деректері;
2. Аудандар мен статистика форма индексі кодтарының сипатталуы формасының деректері;
3. Бағалы тауарлы-материалдардың қалдықтары формасының деректері;
4. Шығыс ақпараттарының формасының деректері.
5. Кіріс құжаттар реквизиттерінің сипаты мен тізімі.
Дипломдық жобада қарастырылатын сұрақтардың тізімі:
1. Тауарлы-материалды құндылықтар жүйесі.
2. Тауарлы-материалдық құндылықтардың ақпараттық жүйесін жобалау.
3. Жобаның бағдарламалық қамтамасыздандыруын құрастыру.
4. Жобаның экономикалық тиімділігі.
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер:
1. Молдабекова Б.К.ЭАЖ-дағы жаңа технологиялар. ҚО үшін оқу-тәжірибелік құралы. - Алматы, 2014.
2. Омарова Ш.Е., Бабанкина А.С. Новые технологии в ЭИС. Учебно-практичекое пособие для ДО. - Алматы, 2012.
3. Семенов М.И., Трубилин И.Т., Лойко В.И., Барановская Т.П. Автоматизированные информационные технологии в экономике. - Москва: Финансы и статистика, 2010.
4. Зубов В. С.Справочник программиста. Базовые методы решения графовых задач и сортировки. - М.: Филинъ, 2010.
5. Иванова Г. С. Технология программирования. - М.: МГТУ им. Н. Э. Баумана, 2005.
Жобаның арнайы тараулары бойынша кеңесшілері
Тарау
Кеңесші
Мерзімі
Қолы
Экономикалық бөлім
Ахметов Қ.А.
т.ғ.к., профессор
29.04.2017
Кафедра меңгерушісі
а.ш.ғ.к., қауымдастырылған
профессор
_______________
Сейдалиева Г.О.
Жетекші:
аға оқытушы
_______________
Дильмагамбетова Б.М.
Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент
_______________
Исабек Т.Э.
___ ___________ 2016 ж.
Дипломдық жобаны орындау
ГРАФИГІ
№
Өңделетін сұрақтар және бөлім тізімі
Жетекшіге ұсыну мерзімі
Ескертулер
1
Тауарлы-материалды құндылықтар жүйесі
15.01.2017
2
Тауарлы-материалдық құндылықтардың ақпараттық жүйесін жобалау
7.02.2017
3
Жобаның бағдарламалық қамтамасыздандыруы
03.03.2017
4
Экономикалық бөлім
05.05.2017
Кафедра меңгерушісі
а.ш.ғ.к., қауымдастырылған
профессор
_______________
Сейдалиева Г.О.
Жетекші:
аға оқытушы
_______________
Дильмагамбетова Б.М.
Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент
_______________
Исабек Т.Э.
Кіріспе
Жаңа заманға қарай кәсіпорынның қайсысы болмаса да, құжат ақпарат берудің негізгі әдісі болып табылады. Кәсіпорын жұмысының сәтті жүргізілуі үшін ақпараттық ресурстардың сақталуы мен ұтымды пайдалануының маңыздылығы даусыз. Дер кезінде шешім қабылдай білу және болған жағдайларға дұрыс көзқарас білдіріп, нарық өзгерістерін терең сезіну, білу басшылардың талантына ғана емес, тәжірибесіне де байланысты. Кәсіпорынды басқарудың білімділігі құжатайналым басқарудың дұрыс ұйымдастырылғанына да байланысты.
Жинақталған ақпараттың шын мәнінде тиімсіз пайдаланылуы (немесе одан сорақасы, одан айырылуы және т.б.) бизнестің жойылып кетуіне әкеліп соғады. Уақытылы алынбаған құжат немесе ақпарат, біріншіден, жоғалған ақшаға, уақытқа және жіберіп алған мүмкіндіктерге әкеліп соғады. Осыдан келіп, кез келген кәсіпорында әр түрлі құжатпен жұмыс істесуде ерте ме, кеш пе ақпараттардың маңызды көлемін қауіпсіз түрде сақтау, өңдеу, жүйелеу мәселелері тұрады [1]..
Соңғы бірнеше он жыл ішінде есептеуіш техникасының барлық аспектілерінде байқалған прогресс компьютерлерді қолдану облысының елеулі түрде кеңеюіне және олардың қолданушылар санының өсуіне алып келді. Қазіргі ғылыми-техникалық прогрестің ажыратылмайтын құрамдас бөлігі болып табылатын ақпаратқа қатынау мен ақпаратты сақтаудың әр түрлі жүйелері қазіргі қоғамның маңызды бір бөлігі болып табылады.
Кәсіпорындағы бар ақпаратты компьютерлік негізге аударудың көптеген себептері бар, себебі клиентсерверлік технологияларды қолдана отырып, деректерді неғұрлым жылдам өңдеу және олардың сақталуын орталықтандыру процесі маңызды құралдарды сақтауға, ең бастысы, қажетті ақпаратты алуға кететін уақытты үнемдеуге мүмкіндік береді, сонымен қатар деректерге рұқсатты және енгізуді жеңілдетеді.
Ақпаратты жинау, өңдеу, талдау және тиімді қолдану процестері кейіннен адам қызметінің барлық бағыттарында табысқа жетудің негізгі факторына айналды. Қазіргі уақытта бірде-бір ірі технологиялық мәселені үлкен ақпарат көлемі мен коммуникациялық процестерді өңдеусіз шешу мүмкін емес, сол себепті өндіріске прогрессивті технологияларды қолдану деңгейін анықтайтын ақпараттық жарақталуы қажет.
Кәсіпорындағы материалды - техникалық жабдықтау - бұл материалды техникалық қорлардың жоспарына сәйкес қажет ететін жұмыс орындарға немесе кәсіпорынның қоймаларына жеткізілім үдерісі болып табылады.
Мұндай қорлардың ішіне шикізат, материалдар, жиынтықтаушы бұйым, сатып алынатын технологиялық жабдықтау және жарақтар (бейімдеу, кесетін және өлшейтін құрал), есептеуіш техника және т.б., жанармай, қуат, су кіреді, яғни кәсіпорынға қуат ретінде және заттық түрде келетін болса, онда олар материалды техникалық жабдықтаудың элементеріне жатады. Кәсіпорынның материалды - техникалық қорларымен материалды - техникалық жабдықтау (МТЖ) қызметтері қамтамасыз етеді. Олардың бастапқы мақсаты - кәсіпорындағы бөлімшелеріне уақытында қажетті саны мен жақсы сапасы болатын қорлар түрін жеткізу болып табылады.
Таңдалған тақырыптың өзектілігі болып материалдарды басқару өндірісті жоспарлаудағы маңызды ауданы табылады. Өндірістік кәсіпорынның табысты функционалдануы қаншалықты толымдаушы немесе шикізат пен материалдармен жабдықтауынан, қаншалықты қоймалық алаңдар оңтайлы қолданылуынан, сонымен қатар қаншалықты өнімнің көлемі клиенттердің тапсырысымен немесе нарықтың талап етуімен тығыз байланысына тура тәуелді болады [1].
Сонымен, қазіргі жағдайдағы автоматтандыру және ақпараттық жүйе құралдарын Алматы қаласындағы Алматы облысының Статистика Департаментінде қолдану қажетті және пайдалы болып табылады.
Дипломдық жобаның мақсаты кәсіпорынның өндірістік бөлімінің материалдық қорларды басқаратын бар әдістердің құрылымын талдау, өндірістік үдеріске шикізат пен материалдармен қамтамасыз ету кезеңнінен бастап толық өнімнің шығу кезеңіне дейін материалдық қорларды бақылауын ұйымдастыру үшін жұйені құру болып табылады.
Зерттеу объектісі - Алматы қаласындағы Статистика Департаментінің Өндірістік бөлімі болып табылады.
Дипломдық жоба мақсатымен сәйкес келесі есептер қойылады:
oo пәндік аймақты сипаттау;
oo бөлімдегі МТЖ басқару деректерін өңдеудің әрекет етуші жүйелерінің ресурстарын меңгеру, олардың кемшіліктерін табу және олардың алдын-алу бойынша шараларды ұйымдастыру;
oo жаңа ақпараттық жүйені құру үшін экономикалық есептің қойылымын құрастыру;
oo МТЖ басқару бойынша деректер базасын жобалау;
oo МТЖ басқару ақпараттық жүйесін құрастыру;
oo аппараттық және бағдарламалық құралдарды таңдау және негіздеу;
oo жобаның экономикалық тиімділігін есептеу және негіздеу.
Құрастырылған ақпараттық жүйе Алматы қаласындағы Статистика Департаментінің Өндірістік бөлімінің МТЖ басқару ақпараттық жүйесінің жұмысын оңтайландыруға, мәліметтерді белсенді күйде қолдауға, нормативтік-анықтамалық ақпараттарды енгізуді жүзеге асыруға, әр түрлі есеп берулерді дайындауға, сонымен қатар сенімді, әрі толық ақпаратты қалыптастыруға мүмкіндік береді [2].
1 Тауарлы-материалды құндылықтар жүйесі
1.1 Пәндік аймақтың сипаттамасы
Деректер қорында бір немесе бірнеше қатынастар түріндегі анықталған пәндік аймақ туралы ақпарат бейнеленеді. Пәндік аймақ дегеніміз басқаруды, ақыры аяғында, автоматтандыруды ұйымдастыру мақсатымен зерттеуге тұратын және берілген зерттеуге (қолдануға) қызығушылық тудыратын нақты әлемнің бөлігі. Пәндік аймақ бөліктердің көпшесімен көрсетіледі, мысалы, кәсіпорын цехтармен, дирекциямен, бухгалтериямен және сол сияқты пәндік аумақтың әрбір бөлігі объекттерді пайдаланатын, объекттердің және үрдістердің көпшесімен, сондай-ақ пәндік аумаққа деген түрлі көзқарастарымен сипатталатын пайдаланушылардың көпшесімен сипатталады [2].
Тауарлы-матриалдық құндылықтарды (ТМҚ) талдаулық есеп жасау үшін олардың түрлері бойынша Номенклатура анықтамасы арналған (Кәсіпорын - Тауарлар (материалдар, өнім, қызметтер) - Номенклатура мәзірі). Осы анықтаманың элементтерін номенклатуралық орындары деп атауға болады.
Егер анықтамадағы элементтер мөлшері көп болса, онда Номенклатура анықтамасында қажетті орынды табуды жылдамдату мен жұмысын жеңілдету үшін элементтер тобын құру мақсатқа лайықты болып табылады. Кейбір топтар (Материалдар, Қызметтер, Тауарлар және т.б.) ақпараттық базаны алғашқы рет автоматты түрде толтыру кезінде құрылады.
Осымен номенклатураның нақты орындарын (позиция) сәйкес келетін топтар құрамына қосу тиіс.
Бағдарламаға қоятын бухгалтерлік есеп жоспарында Номенклатура анықтамасы тауарлы-материалды құндылықтардың есебінің шоттары мен ішкі шоттарына арналған субконто түрі ретінде орнатылған, соның ішінде, 1310 Шикізат және материалдар, 1320 Дайын өнім, 1330 Тауарлар және т.б.
Осыған ұқсас орнатылымдар салық есебінің шоттары жоспарында жасалынды.
Тауарлы-материалдық құндылықтардың түсуі, орын ауыстырылуы және тізімнен шығарылуы құжатпен рәсімделеді. Құжатта қолданушы номенклатураның сәйкес орнын (немесе орындарын) көрсетуі керек, сонымен қатар бухгалтерлік және салықтық есеп шоттарын.
Жаңа жазбаны енгізу үшін немесе сонда бар регистр жазбасын өзгерту үшін бағдарламада жүйенің бағдарламасындағы жұмыстың жалпы қабылдаулары қолданылады. Жаңа жазбаны регистр формасының командалық панеліндегі (Қосу) батырмасы арқылы енгізуге болады, жаңа жазбаны сонда бар жазбаны көшіру жолымен енгізу (Көшіру арқылы енгізу) батырмасы арқылы, сонда бар регистр жазбасын өзгерту (Ағымдағы элементті өзгерту) батырмасы көмегімен жүзеге асырылады[3].
Номенклатура есебінің шоттары регистрінің әрбір жазбасында келесідей мәлімдемелер болады:
* ұйым;
* номенклатура орны (немесе номенклатура анықтамасының тобы);
* номенклатура есебінің шоттары (бухгалтерлік және салықтық);
* операциялар қатарында қолданылатын шоттар: жіберу, іске асыру және т.б. қолданылатын ҚҚС есебінің шоттары.
Контрагенттермен есеп қисаптар есебінің шоттары регистрі әрбір контрагенттер немесе контрагенттер тобы үшін, келісім шарттар мен есеп қисаптар түрі үшін есеп қисаптар есебінің шоттарын көрсету мүмкіндік береді.
Шаруашылық қызмет есебінде 1С:Бухгалтерия жүргізілетін әрбір ұйым үшін бөлек контрагенттермен (контрагенттер тобы) есеп қисаптардың жекеленген есебін беруге болады, регистрдің сәйкес жазбасын құру арқылы.
Бағдарламада ақпараттық базасын алғаш болып толтыру кезінде контрагенттермен есеп қисаптар есебі шоттарының регистрі автоматты түрде толтырылады. Үнсіздікпен құжатқа қойған шотты кейінірек қолданушы қолдан өзгертуіне болады[4].
Есеп қисаптық құжаттар бойынша контрагенттермен есеп қисаптар есебінің бапатуы Есеп параметрлері баптауы диалогында (Кәсіпорын - Есеп параметрлерін баптау мәзірі) орындалады.
Егер есеп параметрі баптауында есеп қисаптық құжаттары бойынша жүргізу белгісі орнатылса және келісім шартта Есеп қисаптық құжаттар бойынша өзара есеп қисапты жүргізу орнатылған болса, онда осындай келісім шартты жабу кезінде есеп қисаптық құжаттарда Есеп қисаптар құжаты реквизиті басым болады және қолданушы қажетті құжатты өз еркімен анықтайды.
Егер есеп қисаптық құжат көрсетілмецтін болса, онда келісім шартты жабу кезінде өзара есеп қисаптардың жаңа партиясы құрылатын болады. Мысалы, бір келісім шарт бойынша жеткізушіден келіп түсетін ТМҚ түсімінің үш құжаты рәсімделуі. Қарызды жабу кезінде қолданушы есеп қисаптық құжатты көрсетуі тиіс. Егер алғашында екінші есеп қисаптық құжат бойынша қарыздарды құю, сосын қалғандарын құю қажеттігі туындаса, онда Есеп қисаптар құжаты реквизитінде екінші есеп қисаптық құжатты көрсетеміз. Егер есеп қисаптық құжатты тіпті көрсетпейтін болса, онда өзара есеп қисаптардың жаңа партиясының қатары қалыптастырылады[10].
1.2 Автоматтандыру объектісін басқаруда әрекет етуші жүйесін және оның кемшіліктерін сипаттау аттамасы
Амалдық жүйе мен орнатылған бағдарламалардың дұрыс жұмысын қамтамасыз ету мақсатында алдын-алу жұмыстарын жүргізіп отыру керек.Осы әрекеттерді жүзеге асыратын бағдарламалар утилит деп аталады. Бағдарламалардың бұл санатына филиалда компьютерлерінде пайдаланылатын төмендегідей өнімдер жатады:
oo антивирус бағдарламалары - Касперский антивирусы;
oo аbode аcrobat reader бағдарламасы - өзгеріс енгізуге рұқсат етілмейтін құжаттарды (мысалға, заңнамалық актілерді) қарап шығу және шығару.
oo Microsoft Windows 2007 professional и Microsoft Windows XP операциясының жүйесі ретінде пайдаланылатын пайдаланушылардың оқшауланған жұмыс станциялары.
oo Internet Explorer браузері;
oo Microsoft Office қолданбалы бағдарламасы;
oo WinRAR архиваторы;
oo Microsoft Service Manager бағдарламасы;
oo SAP R3 материалды ағындар модулі (МА).
SAP R 3 Архитектура. Презентация және Деректер базаларының серверін қолдануы процесстерінің бейнелері 1-суретте көрсетілген.
Сурет 1. Жұмыс үдерісі және жұмыстың әр түрлі типтері.
Кәсіпорындағы материалды техникалық жабдықтауды басқару үшін серверді әкімшіліктендіру бөлімі SAP R3 МА модулін қолданады. МТЖ қозғалысымен байланысты филиалдың барлық бизнес - үрдістер МА модулінде өзінің қолдануын тапты.
SAP R3 модульдері және олардың тағайындалуы:
1) FI - қаржыны басқаруды жүзеге асырады;
2) CO - controlling (экономисттің жұмысын қамтамасыз етеді;
3) MM - материалды ағындарды басқарады;
4) SD - сату, жөнелтім, фактілеу (өткізу модулі);
5) AN - жоспарлау, негізгі құралдарды бақылау және оларды басқару;
6) TM - техникалық қызмет көрсету мен жабдықтауды жөндеу;
7) PS - жобаларжы жоспарлау мен басқару;
8) HR - қызметкерлерді басқаруды жүзеге асырады;
9) EIS - кәсіпорынның басқарушылардың бақылауын жүзеге асырады.
ММ модулі нақты уақыттағы материалдардың қозғалысының бақылауын мүмкіндік етеді, яғни деректер жүйеге нақты уақытта енгізіледі. Оларды базаға қызметкерлер өздерінің жұмыс орындарынан енгізеді:
1) Тапсырыстарды жеткізілімге қалыптастыру кезінде, жабдықтаушылармен ұзақ уақытқа келісім - шартқа тұру кезінде жабдықтау инженерлері;
2) Материалдарды түсу бойынша счет - фактураларды өңдеу және материалдарды жүзеге асыруға құжаттарды дайындау кезінде материалдық топтың бухгалтерлері;
3) Материалдарды алу, оларды басқа қоймаларға ауыстыруы, өндіріске материалдарды есептен шығару кезінде кәсіпорынның қоймашылары [4].
Осы амалдарды орындау кезінде жүйеде автоматты түрде бухгалтерлік өткізбелер (проводка) қалыптастырылады, яғни FI модулімен интеграция жүзеге асырылады.
Математикалық моделдеу (ММ) модуліндегі келесілер орындалады:
1) Материалдардағы талаптарын жоспарлау;
2) Жеткізілімге тапсырыстарды қалыптастыру;
3) Материалдарды сатып алу;
4) Материалдарды қоймаға келіп түсуі;
5) Қоймаларда материалдардың орнын ауыстырылуы;
6) Өндіріске материалдарды жіберу және сақтық қорда сақталуы;
7) Материалдар қорларын бағалау;
8) Инвентаризациялар мен қайта бағалауды жүргізу;
9) Жабдықтаушыларды авторизациялау;
10) Материалдар қозғалысы бойынша есеп берулерді қалыптастыру.
Төмендегі 2-суретте SAP R3 жүйенің моділдер тізімі көрсетілген.
Сурет 2. SAP R3 жүйенің модулдері.
ММ модулінің функционалдануы ақырында транспорттық - дайындау шығыстардың азаюына және материалдардық қорлардың төмендеуіне мүмкіндік береді [5].
Филиалдағы SAP R3 МА модулінде келесілер орындалады:
oo Филиалдың бөлімшелері бойынша қажетті жабдықтардың сатып алуды жоспарлау (материалдарды сатып алуға кеткен жоспарлық мәлімдемені енгізу);
oo Сыртқы ұйымдардан сатылым қызметтерін жоспарлау;
oo МТЖ - ны тапсырысқа кірістіру мен фактілеу;
oo Орындалған жұмыстар актілеріне сәйкес қызметтерді фактілеу;
oo Қоймалық есеп беру (филиалдың қоймаларында МТЖ сақтау);
oo Материалды - жауапты адамдардың арасында құны кем заттардың есеп беруін жүргізу;
oo Заводтар арасындағы кооперацияның сызбасы бойынша дүмбіл дайындалған өнімдердің қозғалысы мен есеп беруі;
oo Өндірістік тапсырыстарға қажетті шикізат пен МТЖ - ны есептен шығару;
oo Техника мен жабдықтаудың жөндеуін жүргізу үшін қосалқы бөлшектер мен басқа МТЖ - ны есептен шығару;
oo Кәсіпорын объектілерінде жөндеу және құрылыс жұмыстарын жөндеу үшін құрылыс материалдарды және өзге МТЖ - ны есептен шығару;
oo Кәсіпорынның басқа қалалардағы филиалдар бойынша МТЖ - ның қозғалысын жүргізу. 3-суретте модулдегі тапсырыстарды жүйеге енгізілуі көрсетілген.
Сурет 3. Тапсырыстарды жүйеге енгізілу.
Материалдық ағындарын басқарудағы ерекше орынды қоймадағы материалдар қорларының АВС - талдауы алады. Барлық қоймадағы қорлар басқаруды осы мықты механизммен жұмыс істегеннен бастап материалдарды сатып алу мерзімі, қолдану және сақтауды үйлесімділеуге қол жеткізілді, жалпы айтқанда кәсіпорынның активтерен тиімді басқаруына әкелді.
Сатылымдар мен шығындармен (МТЖ мен қызметтер) байланысты барлық амалдар сатылымдардың бюджетіне сәйкес жүргізіледі және осы бюджеттің параметрлерімен бақыланады. Шығындарды есептен шығару амалдары Амалдық бюджетінде көрсетіледі.
МТЖ - ны қолдануды басқару. МТЖ - ны қолданудың талдауына өзгеше назар аударылады. МТЖ - ның әрбір қозғалысы (ішкі қозғалыс, тапсырыс үшін есептен шығару, өндірістен қайтару) SAP R3 бағдарламасымен дайындалатын бастапқы құжаттар негіздемесінде жүргізіледі. МТЖ - ны өндіріске технологтармен жоспарлаған материалдары бар талаптар бойынша беріледі. Тапсырысқа кеткен МТЖ - ны біргейлік қолдану технологиясы жүзеге асырылды - оның фактісі болып тапсырыс бойынша өндіріске МТЖ берілген саны және оперативті қоймаға өндірістен қайтарылған МТЖ саны арасындағы айырмашылық табылады [4].
Кәсіпорынның әр түрлі бөлімдердің қызметкерлері МТЖ - ны қолдану бойынша жоспарлы және фактілік деректерін салыстыру есеп берулерін қолдарына тез алады. SAP R3 МА модулінде материалды қоймаға енгізілуі 4-суретте көрсетілген.
Сурет 4. МТЖ - ны қоймаға енгізу.
Сонымен қатар, жоғарыда сипатталған филиалда қолданылатын SAP R3 материалды ағындар модулінің кемшіліктері бар. Олар:
Бұл модуль өте қымбат;
Деректерді орталықтандырылмаған өңделуі, яғни база тек қана бір компьютерде сақталынады;
Кәсіпорындағы ақпараттық жүйенің қорлары құрастырылған АЖ көп тұтынуы және т.б.;
Модульде бір қолданушы жұмыс істей алады;
Модуль орыс тілінде құрастырылған.
Филиалдағы АЖ-ның техникалық қамтамасыздандыруы
Төмендегілер АЖ қызмет аясын қамтамасыз ету негізі болып табылады. Төмендегі аппараттық конфегурациядағы құжатайналым жүйесінің қызметін қамтамасыз ететін Delphi бағдарламалау ортасы болып табылады:
oo Microsoft Windows жүйесінің басқарылуымен жұмыс істейтін Compaq Prolian 800 - CPU Pentium 3 - 550 Mgh-128 Mb Ram-10 Gb Hdd Scii2, NT 4.0
oo тапсырудың 100Mbs барынша жылдамдығын қамтамасыз ететін
ISO 90002 стандартының оқшауланған жүйесі. Қатынас құралы ретінде
AlcaTel - switch Alkatel OmniStack 6148 фирмасының жабдықтары қолданылады.
oo Microsoft Windows 2006 professional и Microsoft Windows 2000 операциясының жүйесі ретінде пайдаланылатын пайдаланушылардың оқшауланған жұмыс станциялары.
Алматы қаласындағы Алматы облысы Статистика Департаментінің қолданылатын есептеуіш техникасы мен оған қатысты перифериялық құралдарының сипаттамалары төмендегі 1-кестеде көрсетілген.
Кесте 1
Өндіріс Бөлімінде қолданылатын есептеуіш техникасы мен перифериялық құралдарының сипаттамалары
Техниканың атауы
Сипаттамалар
Процессор
CPU S-775 Intel(R) Core2 Duo E6420 2130Mhz (10664MB)
Аналық тақша
MB LGA-775S GIGABYTE GA-EP45-DS3L (IP45+SB+2xGLAN), ATX 1600Mhz, 4xDDRII, PCI-Ex16, 3xPCI, 1IDE, 4SATA, BOX
Жедел жады
DIMM DDR2 1024M (800) Mhz PQI
Винчестер
HDD160 Gb SATA Seagate Barracuda (ST3160815AS7200rpm8Mb) 7200.10 Serial ATA II-300
Бейнекарта
VC 1024Mb DDR2 PCIEx, CHAINTECH GF86GT-G11024, GeForce 8600GT, 128bit TV OUT, Dual DVI, HDTV, OEM
Желілік карта
PCI 32Bit 10100 Mbit
Монитор
19" SAMSUNG SM943NW 0.285mm, (1280х1024@75), 1.5ms, 300 cdm2, 1000:1.5 , VGA, D-Sub, DVI, TCO99 Silver
Корпус
CASE ATX FOXCONN ZL-142A, PSU FSP ATX400PNF, CR-03 cardreader
Принтер
PR LaserJet HP 1022N (A41200dpi18стр.мUSB8Mb, лоток 250листов, LAN10100)
Бағдарламалық қамтамасыздандыру
MS OEM Windows XP Professional Russian 1pk DSP OEI CD wSP2b; Antivirus NOD32 Standard 1Y-1-User License; MS BOX Office Home 2007 Win32 Russian 1pk DSP CD
Оқшауланған жүйенің ұйымдастырушылық құрылымы пайдаланып отырған жабдықтың ерекшелігіне байланысты сәулелердің кіру нүктесі ХАБ коммутациялық қондырғысы болып табылатын жұлдыз ұстанымы бойынша қалыптасқаны 5-суретте буйнеленген.
Сурет 5. Оқшауланған желінің құрылымы.
ХАБ бөлімдер бойынша бөлінуінің арқасында жұмыс орнынан серверге ақпарат берудің магистралі желісінің құрылымы оңтайландырылды. Бұл жаңа жұмыс орындарын қосымша кабельдік қосуларға аз шығын жұмсауға мүмкіндік берді [29].
Жұлдыз тәрізді оқшауланған жүйе әр түрлі ДЭЕМ қосылуы болып табылады, өзінің жеке деректерді беру каналы арқылы орталық торабымен байланысады. Мұндай тораптың артықшылығы, оның жалпы өткізгіштік қабілетінің басқа қосыныстарға қарағанда жоғары болып табылады, ал кемшілігі орталық тораптың істен шығуы бар жүйенің істен шығуына әкеліп соғады.
Ақпарат берудің негізгі хаттамасы ретінде TCPIP хаттамасы қолданылады. Бұл хаттаманы қолдану өзіне лайықты жабдықтарды пайдаланған жағдайда ақпарат беруді оңтайландырады.
Оқшауланған жүйені пайдаланудың басқа кезеңінде 10 Мбсек жылдамдықпен жұмыс істейтін 8 порттық коммутация қондырғысы бар Surecom фирмасының өндірген ХАБ пайдаланылады. Пайдаланудың нәтижесінде 100 Мбсек ақпарат жіберудің жылдамдығы бойынша жүйелік қондырғыға талаптар орнатылды.
1.3 Қолданыстағы жүйені жетілдіру жолдары
Қазіргі ақпараттық технологиялардың негізгі ойы мәліметтердің орналасуы қолданушылардың қажеттіліктерін өтеу үшін мәліметтер базасын құру концепциясында құрылған. Бұл базалар арнайы программалық комплекстері көмегімен құрылып жұмыс істейді. Бұл комплекс мәліметтер базаларын басқару жүйелері (МББЖ) деп аталады.
МББЖ мәліметтер базалары сияқты келесі типтерге бөлінеді: иерархиялық, желілік, реляциялық және объектіге бағытталған. Қолдану мүмкіндіктеріне қарай МББЖ дербес (ДМББЖ) және көпқолданушылық (КМББЖ) болып бөлінеді. Персоналдық МББЖ-ге Visual FoxPro, Paradox, Clipper, dBase, Access, Borland Delphi және тағы басқа жатады. Көпқолданушылы. МББЖ - ге мысалға Oracle және Informix жатады. Көпқолданушылық МББЖ - ң құрамындағы МБ сервері мен клиенттік бөліктер әр түрлі ЭЕМ - дер мен әр түрлі операциялық жүйелерде жұмыс істейді.
Сондықтан, КМББЖ негізінде клиент - сервер технологиясы бойынша жұмыс істейтін ақпараттық жүйе құруға болады. Көпқолданушылық МББЖ - ң жұмыс істеуі үшін көп компьютерлік ресурстар қажет [11].
ДМББЖ тілдік және программалық амалдардан тұрып МБ - н құруға, жүргізуге, қолдануға арналған.
Кәсіпорындағы материалды - техникалық жабдықтау - бұл материалды техникалық қорлардың жоспарына сәйкес қажет ететін жұмыс орындарға немесе кәсіпорынның қоймаларына жеткізілім үдерісі болып табылады. Мұндай қорлардың ішіне шикізат, материалдар, жиынтықтаушы бұйым, сатып алынатын технологиялық жабдықтау және жарақтар есептеуіш техника және т.б. материалды техникалық жабдықтаудың элементтеріне жатады.
Кәсіпорынның материалды - техникалық қорларымен МТЖ қызметтері қамтамасыз етеді. Олардың бастапқы мақсаты - кәсіпорындағы бөлімшелеріне уақытында қажетті саны мен жақсы сапасы болатын қорлар түрін жеткізу болып табылады.
Жоғарыда сипатталған SAP R3 МА модулінің кемшіліктерін жою үшін дипломдық жобада арнайы ақпараттық жүйе құрастырылған [29].
Алаты облысы Статистика Департаментінің Өндірістік бөлімі үшін құрастырылған материалды - техникалық жабдықтауды басқару автоматтандырылған ақпараттық жүйесі келесі негізгі функцияларды орындау керек:
Бөлімге сатып алынған материалды - техникалық жабдықтаудың түрлерін тіркеу;
Әр түрлі сатылымдарды тіркеу;
материалды - техникалық жабдықтауға инвентарлы нөмерді орнату;
барлық ағымдағы және есептен алынған материалды - техникалық жабдықтаудың түрлерін көрсету;
бағдарлама қазақ тілінде құрастырылу;
деректер базасына шектелмеген қолданушы саны жұмыс істеу;
материалды - техникалық жабдықтауды есептен шығару және оларды база мұрағатында сақтау;
базада әртүрлі анықтамалықтармен жұмыс істеу;
қажетті есеп берулерді рәсімдеу.
Бұл бағдарлама ыңғайлы жұмыс атқаруға көп көмегін тигізеді деп сенемін.
1.4 Тауарлы-материалдық құндылықтардың ақпараттық жүйесін құрудың мақсаты мен қолдану саласы
Тауарлы-материалдық құндылықтарды жеткізудің ақпараттық жүйесін жобалау деп мамандардың жұмыс орнында орналасқан құндылықтар жұмыстарын ақпараттану үшін қолданылатын профессиональды-бағытталған есептеу жүйесін айтуға болады [5].
Ақпарат жүйесі басқа да жүйелер секілді элементтерден түзелетіндіктен де, ол элементтер басқару үрдісіндегі есептерді шешуде әр түрлі функцияларды атқарады. Элементтер өз ерекшеліктеріне қарай және сол ерекшеліктеріне сәйкес ақпарат жүйесін өңдеу мен жобалауға қарай бөлінеді.
Атқарушы бөлімдер немесе ішкі жүйелер әдетте басқару жүйесінің атқару үлгісі ретінде сипатталынады. Атқарымдық үлгі арқылы кеңістік пен уақыт бойынша объектінің ішкі қызметтері мен есептері бейнеленеді. Осы үлгі мен оған қойылатын талаптар арқылы басқару объектісінің құрылымы қалыптасады [12].
Дегенмен, бір объект үлгіні тұрғызу мүмкін емес,cол себепті, басқару жүйесінің жалпы үлгісі келесі белгілер бойынша бөлінеді:
- үлгінің динамикалық қасиеттеріне сәйкес талаптарды бәсеңдету үшін басқару деңгейлеріне байланысты;
- үлгінің сызықты емес қасиеттеріне сәйкес талаптарды бәсеңдету үшін өндірістік сипатқа байланысты.
Басқару деңгейлеріне байланысты атқарымдық ішкі жүйелердегі үлгілер негізінен былай бөлінеді:
- басқару объектісінің дамуын болжау;
- басқару объектісінің келешекке арнап жоспарлау;
- басқару объектісінің құрылымын ұйымдастыру;
- басқару объектісінің қызметін ағымдық жоспарлау;
- басқару объектісінің қызметін есептеу, бақылау және талдау.
Өндірістік сипатқа байланысты атқарымдық ішкі жүйелердегі үргілер былай бөлінеді:
- ғылыми - зерттеу немесе тәжірибелік жұмыстарды басқару;
- объектінің өндірістік құрылымын қалыптастыруды басқару;
- негізгі өнімді өндіруді басқару;
- объектінің қосымша - қызмет көрсетуші өндірісін басқару;
- көлік үрдісін басқару;
- негізгі қорларды пайдалану үрдісі мен өндіріс қуатын басқару;
- математикалық - техникалық жабдықтауды басқару;
- еңбек қорларын басқару;
- өнім өткізуді басқару;
- объектідегі қаржы-қаражат жабдықтарын басқару;
- басқарушы жүйенің дамуы мен атқарылуын басқару.
Ақпарат жүйесінің жабдықтаушы бөліміндегі ішкі жүйелер атқарымдық бөлімінің әрекет етуі үшін немесе басқару, шешу үшін қажет [12].
Жабдықтаушы бөліміндегі ішкі жүйелер келесі түрде бөлінеді:
- ақпараттық жабдықтау;
- техникалық жабдықтау;
- математикалық жабдықтау;
- бағдарламалық жабдықтау;
- ұйымдастырумен жабдықтау;
- лингвистикалық жабдықтау;
- құқықтық жабдықтау;
- эргономикалық жабдықтау;
Жабдықтау бөліміндегі ішкі жүйелер әрқайсысы өз алдына бөлек тақырып болғандықтан, олар туралы тереңірек мағлұмат басқа пәндерде қарастырылады. Дегенмен, жабдықтаушы бөлімдегі ішкі жүйелердің қысқаша сипатын төмендегідей қарастыруға болады:
+ ақпараттық жобалаудың негізгі міндеті - басқарылатын объектіні сипаттайтын динамикалық ақпаратты тұрғызып, ұдайы жаңартып отыру;
+ техникалық жабдықтау - ақпарат жүйесінің атқарымдық және жабдықтаушы бөлімдеріндегі ішкі жүйелерін қамти отырып, оларды жұмыс істетумен қамтамасыз ететін барлық техникалық жабдықтар жиынтығын құрайды;
+ математикалық жабдықтау деп - жүйедегі есептерді шешіп, ақпаратты өңдеуде қолданылатын математикалық әдістер мен үлгілер, тәсілдер қарастырылады;
+ бағдарламалық жабдықтау - ақпарат жүйесін жобалау (тұрғызу) мен жұмыс істеуге арналған әдістер мен жабдықтардың, шаралардың жиынтығы;
+ лингвистикалық жабдықтау - есептеу техникасы арқылы ақпаратты өңдеу тиімділігін көтеру мен адам және компьютер арасындағы қатынасты жеңілдету мақсатында мәтіндерді сығу және жою әдістерін бейнелейді;
+ құқықтық жабдықтау - ақпарат жүйесінің тұрғызылуы мен қызметін және ұйымдастырылуын реттейтін сұрақтар мен нормативтік актілерді, сондай-ақ жүйеге қатысты мамандардың құқықтары мен міндеттрінің және жауапкершіліктерінің бірігуін сипаттайды;
+ эргономикалық жабдықтау - ақпарат жүйесіндегі адам қызметінің тиімділігін қолдап, көтермелейтін әдістермен жабдықтардың бірігуі [3].
Ақпарат жүйесін қашанда дамып отырған жүйе болғандықтан оған сәйкес ақпарат жүйесі де дамып, жетілдіріп отыруы тиіс.
Жүйенің даму барысы зерттеу, талдау, жобалау, қолдануға ендіру және қолдау сатыларынан тұрады. Бұл сатылар кейде, яғни прототипті әдіс қолданылғанда, бір уақытта қатар жүргізілуі де мүмкін [7].
Бұл сатылардың әрқайсысы өңделу нәтижесінде мақсатты өнімді қалаптастырады [13].
Ұйымның мүддесін қолдайтын жүйені жоспарлаудың стратегиясын таңдау барысында мекеменің ерекшелігімен танысу және қарастырылатын мәселеге ұқсас немесе оған дайын жобалардың сипаттамасымен танысу жүргізіледі.
Жүйенің орындалу мүмкіндігін меңгеру кезінде оны тұрғызуға кететін үлкен шығындар мен ұзақ уақыт мерзімі ақталатындай болуы тиіс, яғни келесі жұмыстар жүргізіледі:
* қолданушының ақпараттық тұтынушылығын алдын ала анықтау;
* жаңа өңдеуді жасаудың мүмкіндігін анықтау немесе қолданылып жүрген ақпараттық жүйені жетілдіру мүмкіндігін анықтау [16].
Жүйелік талдау сатысында жаңа ақпараттық жүйенің жобалау негізінде қолданушының ақпараттық тұтынушылығы тереңірек қамтылады.
Сатының қорытынды өніміне - жаңа ақпараттың жүйе қойылатын жүйелік талаптардың құжаттандырылуы жатады[16].
Жүйелік жобалау сатысы - мағынасы мен өңдеушілерге қойылатын талаптары бойынша күрделі саты.Бұл сатының мақсаты - жүйелік ерекшеліктерді өңдеу.
Осы ерекшеліктер мазмұнына жекелеп тоқталайық.Қолданушылар интерфейсі ерекшеліктерінің мазмұнына қолданушыларға бағытталған ақпараттық объектілер: дидар (экран) форматы, интерактивті пікір алысу форматы мен адымдарды, ену-шығу құжаттарының барлық түрі жатады[13]. Ақпараттар құндылықтаның ерекшеліктеріне - концептуальды және сыртқы нобайлар, құрылымы мен құрамы, сөздік пен сәйкестік кестесі, енулерді басқару әдісін сипатталу саналады.
Бағдарламалық жабдық ерекшеліктері - сатып алудағы тиісті бағдарламалар пакетін, ақпараттық өнімді қалыптастыру үшін өңделген қолданбалы бағдарламаларды, үрдістерді басқарушы және бақылаушы бағдарламаларды қамтиды.
Компьютерлік жабдықтар мен қызмет көрсету жабдықтарының ерекшеліктері - компьютерлік жабдықтар, байланыс жабдықтары, көмекші материалдар мен жабдықтар бойынша сипатталады.
Жүйелік құжаттар ерекшеліктерінің мазмұны жобалаудағы барлық тараулар бойынша жүйелік құжаттар тізбегімен, ақпараттың жүйені қолданушылар мен техникалық мамандарға арналған барлық технологиялық нұсқауларды қамтиды.
Жүйелік жобалау сатысы ақпараттық жүйені жұмысшы жобасын қалыптастыру мен аяқталып, ол жоба ерекшеліктерді және қолданушыға арналған нұсқауларды сипаттайды. Жобалау барысында логикалық және физикалық жобалаулар мен жүйелік ерекшеліктер адымдары болады.
Логикалық және физикалық жобалаулар мекеменің ақпараттық жүйесін құруға тығыз қатысты. Ақпараттар құндылықтарсы қолданбалы ақпарат жүйесін жобалау барысында ұдайы назарда болып, бұл жерде ақпараттық объектілерді, олардың құрылымын және ондағы элементтердің өзара байланысын сипаттауды тауып, әрі қалыптастыру басты жағдайға саналады.
Қолданбалы ақпарат жүйесін іс жүзінде жобалау, төмендегі элементтерді өңдеу түрінде жүргізілуі мүмкін, яғни олар:
- ақпарат пен жабдықтау;
- қолданушылар интерфейсі;
- бағдарламалық жабдықтау.
Ақпарат пен жабдықтауды өңдеуді қарастырсақ, пікір алысу мен қолданбалы бағдарламаларды өңдегенге дейін мекеменің ақпараттық жүйесін құру логикалық құрылымдары, әрі оның сөздігі мен басқа файлдардың логикалық құрылымдары да анықталынып, ерекшеленіп және құжаттану тиіс.Себебі пікір алмасуда және бағдарламаларда МҚБЖ арқылы тұрғызылмайтын ақпараттар құндылықтарсы мен қосымша файл элементтері қолданылады[15].
Тауарлы-материалдық құндылықтарды жеткізудің ақпараттық жүйесін жобалаудың қызмет көрсетуі деп - компьютерде, ақпаратты өңдеуде адам мен машина құрылғысы арасындағы функция мен жүктелімнің дұрыс бөліну шартына байланысты нақты қорытындыны шығарып беруін айтуға болады. Сонда ғана автоматтандырылған жұмыс орынын басқарудың тиімділігін және еңбектің өнімділігін артыратын құрал ғана емес, сондай-ақ мамандардың қолайлы жұмыс жасауына мүмкіндік жасайды [10].
Жүйелік принципі - құрылымы белгіленген міндетіне сәйкес анықталатын жүйе ретінде қарастырылуы тиіс.
Икемділік принципі - қандайда бір модуль арқылы құрылатын жүйе ішінде барлық жүйелерді қайта құру және олардың элементтерін бір үлгіге салу мүмкіншілігі.
Орнықтылық принципі - Тауарлы-материалдық құндылықтарды жеткізудің ақпараттық жүйесін жобалау жүйесі мүмкін болатын ішкі және сыртқы әсер ететін себептерге байланыссыз негізгі қызметтерді орындау керек.
Тиімділік принципі - жүйені жасауға және оны пайдалануға кеткен шығынға қатысты Тауарлы-материалдық құндылықтарды жеткізудің ақпараттық жүйесін жобалау жоғарыда келтірілген принциптерін іске асуын интегралды түрде қарастыру.
Жақсы және дұрыс ұйымдастырылған есеп материалдардың түгел сақталуына, үнемді пайдаланылуына көмегін тигізеді. Материалдардың түгел және дұрыс сақталуы, сондай-ақ ұтымды пайдаланылуы, жұмсалуы үшін алдын ала мыналарды жасау қажет:
тиісті түрде жабдықталған материалдық-қорларды сақтайтын құндылықтар немесе бөлме болуы қажет және бөлмелердің әрқайсысы материалдардың белгілі бір түрін сақтауға арналған болуы керек;
материалдар құндылықтарның әр бөлігінде өздерінің түрлері, сорттары, өлшемдері бойынша керекті кезінде тез алуға және босатқаннан кейінгі кезде қалдығын тексеруді қамтамасыз ететіндей етіп орналастырылуы керек [11].
Кәсіпорындар мен ұйымдардың әкімшілігі материалдарды сақтайтын жерді таразымен, өлшеу аспаптарымен және ыдыстармен жабдықтап және оларды жиі тексеріп, дұрыстығын қадағалап отыруы керек. Ұйымның басшысы материалдарды қабылдайтын және босататын адамдардың топтарын белгілеп, олармен материалдарға жауапкершілік туралы шарт жасайды. Сондай-ақ кәсіпорын басшысы материалдарға жауапты адамдарды жұмысқа алу, жұмыстан босату барысында ұйымның бас бухгалтерімен алдын ала келісіп отыруы керек. Материалдарды кіріске алу және құндылықтардан босату құжаттарына қол қою құқығына ие болған қызмет иелерінің тізімін белгілеу кәсіпорын басшысының немесе ол сенім білдірген адамның жұмысы болып табылады.
Материалдардың есебін дұрыс және ұтымды ұйымдастыру үшін мыналар керек:
материалдардың бірыңғай номенклатурасы мен жоспарлы есеп айырысу бағасын белгілеу;
құжат айналымының дәл жүйесін белгілеу және материалдарды есепке алу мен есептен шығару операциялардың тәртібін сақтау;
біріңғайланған алғашқы есеп құжаттары нысандарының түрлерін белгілеу және олармен ұйымның барлық бөлімін қамтамасыз ету.
Сонымен қатар материалдарды алдағы уақыттарда пайдалану үшін өндіріске босату және басқа жаққа берілетін мөлшерін белгілеп, оларды жетілдіріп отыру керек. Белгіленген тәртіп бойынша материалдардың қалдығын жаппай түгендеу, бақылау арқылы тексеріп және олардың нәтижесін дер кезінде есепке алып отыру қажет [13].
Бұрынғы кездерден бастап сауда-саттық барлық адамдардың ажыратылмаған бөлігі болған. Ал кейбір адамдарға ол барлық өмір мәні болған. Қазіргі уақытта бұл өмірде саудасыз өмір сүру мүмкін емес. Жылдар, ғасырлар бойы бұл экономикалық үрдіс дамып жатыр. Сауда әсіресе экономикалық даму саласында өсіп жатыр. Бұл өсу көбінесе өзара арасында бәсекес ұйымдастырылған супер және гипермаркет желілерінің көтерме саудасында және майда сауда мекемелердің ретсіз шиеленіскен жағдайлардың ауысуы кезінде көрсетіледі. Қатаң бәсекес жағдайларында ұтымды болу үшін әрбір супермаркеттердің ұқсас желісі жеке супермаркеттер түйінінің кіші деңгейлі ішкі жүйеден тұратын нақты жүйе болуы керек. Мұндай ұйымдардың сәтті қызмет ету белгілерінің бірі бизнес процестерді автоматтандыру болып келеді. Оның бірі құндылықтарлық есеп.
Сауда қызметімен айналысатын мекеме үшін ең қиын тапсырмалардың бірі тауарларды нақты және ретпен есепке алу болып келеді. Өте үлкен біріншілік құжаттардың айналымы кезінде оларды реттеу өте қиын болады. Қазіргі саудадағы талаптар - бұл сұранысты болжау мүмкіндігін басқару, әкелінетін тапсырыстарды басқару және құндылықтарлық қорларды тиімді ету жүйесі. Бұл маңызды тапсырмаларды шешуге құндылықтарлық есеп процесстерін автоматтандыру көмектеседі. Кәсіпорын, сауда мекемесінде, т.б. бір ақпараттық орта құрылады және де тауарларға жасалған әрекеттер туралы барлық ақпараттар бір деректер қорына түседі. Нәтижесінде менеджерлер сатылған тауарлардың санын, сұраныстарды, жетпейтін тауарларға тапсырыс жасауды тез және оңай жасай алады[13].
Бұл дипломдық жобаның пәндік облысы болып құндылықтарлық операциялар болып келеді. Нормативтік және технологиялық есептеулер бойынша циклді жүзеге асыру үшін кез келген өнеркәсіпте шикізаттардың, материалдардың, тауарлардың т.б. қорлары болуы керек. Бұл қорларды сақтау үшін құндылықтаршымен құндылықтарлық есеп жүргізілетін Құндылықтар қолданылады.
Ең алдымен құндылықтар тауарлар мен ақпараттық ағымдар әрекетімен жұмыс істейді. Бірінші болып тауарларды жабдықтаушыдан құндылықтарға немесе құндылықтардан сатып алушылар, ал ақпараттық ағымдар осы операцияларды орындау үшін құжатпен көрсетілген. Құндылықтар жөнелтпе құжатпен бірге дайын өнімді қабылдайды және құндылықтарға орналастырады. Құндылықтардағы өнімдер тапсырысшыға келісілген шарт бойынша бағытталады. Өнім жөнелтпе құжатқа сәйкес жіберіледі. Жөнелтпе құжат құжат нөмірінен, жіберу күнінен, өнім түрінен және санынан тұрады.
Әрбір материал, тауар бірлігінің құндылықтарлық есепті жүргізгенде атауы және шифры болады. Шифр құндылықтардағы әрбір материалды сәйкестендіру үшін қажет.
Материалдар, тауарлар құндылықтарға жабдықтаушылардан келіп түседі. Сондықтан жабдықтаушы туралы деректерді белгілеу қажет: оның атауын, мекен-жайын, телефонын. Бұл деректер өткізулерді құрған кезде бухгалтерияда және іскерлік қарым-қатынасты қолдап тұру үшін маркетинг бөлімінде және өз серіктестерін есепке алу үшін қолданылады.
Құндылықтарға түскен әрбір тауарлар, материалдар тіркеледі. Міндетті түрде кімнен түскені (жабдықтаушының атауы), не түскені (тауардың атауы), қашан түскені (түскен күні), қандай мөлшерде түскені, бағасы туралы ақпарат міндетті болу керек.
Тауарлар құндылықтарда қажетті көлемде тауарларды өткізу туралы өтінім келгенге дейін сақталады. Бұл жағдайда құндылықтаршы мұны міндетті түрде белгілейді. Ол тауардың құндылықтарға қандай мөлшерде, қашан және қандай баға түскенін белгілеу керек [12].
Ақпараттық жүйенің құрылымы - ішкі ортамен байланысын анықтайтын ішкі кеңістік, уақтылы байланыстарды салыстырмалы түрдегі тұрақтылығы және жеке жүйе астары элементтерімен байланысты.
Ақпараттық қорлар дегеніміз - бір мекемедағы құндылықтар мен материалды қорлар болып табылатын мәліметтер жиынтығын айтамыз. Оған ішкі жадыда сақталатын, негізгі және көмекші мәліметтер массиві мен кіру құжаттары жатады.
Компьютерлердің құнының арзан болуы, сенімді, пайдаланудың қарапайымдылығы арқасында, бұрын есептеуіш машиналардың қымбаттылығы, қызмет көрсетуі мен байланыс орнатуының күрделілігінен қолданылмаған, адамзаттың қызмет істеу саласында ДК-дің қолдану аймағы кеңейді [15].
Бұл аймаққа әсіресе кішігірім мекемелердің қызметі жатады, онда дербес компьютердің қолданылуы ақпаратты өңдеумен айналысатын мамандардың жұмыстарының өнімділігін арттырды. Қазіргі кезде әртүрлі мамандықтардағы ой және басқару еңбектерінің қарқынын күшейту үшін дербес электронды есептеуіш машинаны қолдану негізінде тауарлы-материалдық құндылықтарды жеткізудің ақпараттық жүйесін жобалау жасалып және кеңінен таратылуда.
Тауарлы-материалдық құндылықтарды жеткізудің ақпараттық жүйесін жобалаудың мамандандырылған бағыты бағдарламалық жасақтың функциональдық бөлігімен анықталады. Мұнда бағыт белгілі маманға ғана арналады, анықталған пәндік аймақта есептің шешілуін қамтамасыз етеді [2].
Енді тауарлы-материалдық құндылықтарды жеткізудің ақпараттық жүйесін жобалауын өңдеуінің екі жолын қарастырамыз. Бірінші жол - функциональдық ең әлпеттес функцияларды ақпараттануды білдіреді.
Функциональдық бағдарламалық жасақтың қолданудың нақты шартына қалай бейімделетінін қарастырамыз. Іскер ақпараттарды өңдеумен және басқарма шешімін қабылдаумен байланысты болатын, әртүрлі мамандықтар үшін Тауарлы-материалдық құндылықтарды жеткізудің ақпараттық жүйесін жобалауда негізгі болатын бағдарламалық құрылғыларды белгілеп қоямыз.
Бірінші техникалық қызметші еңбегін ақпараттану үшін бағдарламалық құрылғылар пайда болды, бұл олардың атқаратын функцияларының формаларының көптігін ескерген шығар. Оның ең әлпеттес мысалы ретінде мәтіндік редакторлар (процессорлар) болады. Олар жылдам ақпараттарды енгізуге, оны өңдеуге, қатесін өзі іздеп тауып жөндеуге, мәтінді қағазға басуды дайындауда көмектесуге рұқсат етеді. Мәтіндік редакторларды қолдану машинисткалардың еңбегінің өнімділігін анағұрлым арттыруға мүмкіндік жасайды.
Мамандар әртүрлі құжаттарды дайындау үшін талап бойынша қойылатын мәлімдеуді табу мақсатында үлкен көлемдегі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақ ұлттық аграрлық университеті
Исабек Т.Э.
Алматы облысы статистика Департаментінің өндірістік
бөлімінің ақпараттық жүйесін құру
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
мамандығы 5В070400 - Есептеу техникасы және бағдарламалық
қамтамасыз ету
Алматы 2017
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Инженерлік факультеті
Автоматтандыру және ақпараттық технологиялар кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Алматы облысы статистика Департаментінің өндірістік
бөлімінің ақпараттық жүйесін құру
Беттер саны ____
Сызбалар мен көрнекі
материалдар саны ___
Қосымшалар ___
Орындаған Исабек Тұрар Эудардұлы
2017 ж. ____ _______________ қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
а.ш.ғ.к., қауымдастырылған
профессор
_______________
Сейдалиева Г.О.
Жетекші
аға оқытушы
_______________
Дильмагамбетова Б.М.
Арнайы тараулар кеңесшілері:
Экономикалық бөлім
т.ғ.к., профессор
_______________
Ахметов Қ.А.
Норма бақылау
ф-м.ғ.к., қауымдастырылған
профессор
_______________
Киргизбаева Б.Ж.
Сарапшы
_______________
_______________
Алматы 2017 ж.
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Инженерлік факультеті
мамандығы 5В070400 - Есептеу техникасы және бағдарламалық
қамтамасыз ету
Автоматтандыру және ақпараттық технологиялар кафедрасы
Дипломдық жобаны орындау
ТАПСЫРМАСЫ
Студент Исабек Тұрар Эудардұлы
Жоба тақырыбы: Алматы облысы статистика Департаментінің өндірістік
бөлімінің ақпараттық жүйесін құру
Университет бойынша 201__ ж. ___ _____ № _____ бұйрығымен бекітілген
Дайын жобаны тапсыру мерзімі 2017 ж. ___ _______________
Жобаның бастапқы деректері:
1. Тауарлы-материалды құндылықтардың" формасының ақпараттық деректері;
2. Аудандар мен статистика форма индексі кодтарының сипатталуы формасының деректері;
3. Бағалы тауарлы-материалдардың қалдықтары формасының деректері;
4. Шығыс ақпараттарының формасының деректері.
5. Кіріс құжаттар реквизиттерінің сипаты мен тізімі.
Дипломдық жобада қарастырылатын сұрақтардың тізімі:
1. Тауарлы-материалды құндылықтар жүйесі.
2. Тауарлы-материалдық құндылықтардың ақпараттық жүйесін жобалау.
3. Жобаның бағдарламалық қамтамасыздандыруын құрастыру.
4. Жобаның экономикалық тиімділігі.
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер:
1. Молдабекова Б.К.ЭАЖ-дағы жаңа технологиялар. ҚО үшін оқу-тәжірибелік құралы. - Алматы, 2014.
2. Омарова Ш.Е., Бабанкина А.С. Новые технологии в ЭИС. Учебно-практичекое пособие для ДО. - Алматы, 2012.
3. Семенов М.И., Трубилин И.Т., Лойко В.И., Барановская Т.П. Автоматизированные информационные технологии в экономике. - Москва: Финансы и статистика, 2010.
4. Зубов В. С.Справочник программиста. Базовые методы решения графовых задач и сортировки. - М.: Филинъ, 2010.
5. Иванова Г. С. Технология программирования. - М.: МГТУ им. Н. Э. Баумана, 2005.
Жобаның арнайы тараулары бойынша кеңесшілері
Тарау
Кеңесші
Мерзімі
Қолы
Экономикалық бөлім
Ахметов Қ.А.
т.ғ.к., профессор
29.04.2017
Кафедра меңгерушісі
а.ш.ғ.к., қауымдастырылған
профессор
_______________
Сейдалиева Г.О.
Жетекші:
аға оқытушы
_______________
Дильмагамбетова Б.М.
Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент
_______________
Исабек Т.Э.
___ ___________ 2016 ж.
Дипломдық жобаны орындау
ГРАФИГІ
№
Өңделетін сұрақтар және бөлім тізімі
Жетекшіге ұсыну мерзімі
Ескертулер
1
Тауарлы-материалды құндылықтар жүйесі
15.01.2017
2
Тауарлы-материалдық құндылықтардың ақпараттық жүйесін жобалау
7.02.2017
3
Жобаның бағдарламалық қамтамасыздандыруы
03.03.2017
4
Экономикалық бөлім
05.05.2017
Кафедра меңгерушісі
а.ш.ғ.к., қауымдастырылған
профессор
_______________
Сейдалиева Г.О.
Жетекші:
аға оқытушы
_______________
Дильмагамбетова Б.М.
Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент
_______________
Исабек Т.Э.
Кіріспе
Жаңа заманға қарай кәсіпорынның қайсысы болмаса да, құжат ақпарат берудің негізгі әдісі болып табылады. Кәсіпорын жұмысының сәтті жүргізілуі үшін ақпараттық ресурстардың сақталуы мен ұтымды пайдалануының маңыздылығы даусыз. Дер кезінде шешім қабылдай білу және болған жағдайларға дұрыс көзқарас білдіріп, нарық өзгерістерін терең сезіну, білу басшылардың талантына ғана емес, тәжірибесіне де байланысты. Кәсіпорынды басқарудың білімділігі құжатайналым басқарудың дұрыс ұйымдастырылғанына да байланысты.
Жинақталған ақпараттың шын мәнінде тиімсіз пайдаланылуы (немесе одан сорақасы, одан айырылуы және т.б.) бизнестің жойылып кетуіне әкеліп соғады. Уақытылы алынбаған құжат немесе ақпарат, біріншіден, жоғалған ақшаға, уақытқа және жіберіп алған мүмкіндіктерге әкеліп соғады. Осыдан келіп, кез келген кәсіпорында әр түрлі құжатпен жұмыс істесуде ерте ме, кеш пе ақпараттардың маңызды көлемін қауіпсіз түрде сақтау, өңдеу, жүйелеу мәселелері тұрады [1]..
Соңғы бірнеше он жыл ішінде есептеуіш техникасының барлық аспектілерінде байқалған прогресс компьютерлерді қолдану облысының елеулі түрде кеңеюіне және олардың қолданушылар санының өсуіне алып келді. Қазіргі ғылыми-техникалық прогрестің ажыратылмайтын құрамдас бөлігі болып табылатын ақпаратқа қатынау мен ақпаратты сақтаудың әр түрлі жүйелері қазіргі қоғамның маңызды бір бөлігі болып табылады.
Кәсіпорындағы бар ақпаратты компьютерлік негізге аударудың көптеген себептері бар, себебі клиентсерверлік технологияларды қолдана отырып, деректерді неғұрлым жылдам өңдеу және олардың сақталуын орталықтандыру процесі маңызды құралдарды сақтауға, ең бастысы, қажетті ақпаратты алуға кететін уақытты үнемдеуге мүмкіндік береді, сонымен қатар деректерге рұқсатты және енгізуді жеңілдетеді.
Ақпаратты жинау, өңдеу, талдау және тиімді қолдану процестері кейіннен адам қызметінің барлық бағыттарында табысқа жетудің негізгі факторына айналды. Қазіргі уақытта бірде-бір ірі технологиялық мәселені үлкен ақпарат көлемі мен коммуникациялық процестерді өңдеусіз шешу мүмкін емес, сол себепті өндіріске прогрессивті технологияларды қолдану деңгейін анықтайтын ақпараттық жарақталуы қажет.
Кәсіпорындағы материалды - техникалық жабдықтау - бұл материалды техникалық қорлардың жоспарына сәйкес қажет ететін жұмыс орындарға немесе кәсіпорынның қоймаларына жеткізілім үдерісі болып табылады.
Мұндай қорлардың ішіне шикізат, материалдар, жиынтықтаушы бұйым, сатып алынатын технологиялық жабдықтау және жарақтар (бейімдеу, кесетін және өлшейтін құрал), есептеуіш техника және т.б., жанармай, қуат, су кіреді, яғни кәсіпорынға қуат ретінде және заттық түрде келетін болса, онда олар материалды техникалық жабдықтаудың элементеріне жатады. Кәсіпорынның материалды - техникалық қорларымен материалды - техникалық жабдықтау (МТЖ) қызметтері қамтамасыз етеді. Олардың бастапқы мақсаты - кәсіпорындағы бөлімшелеріне уақытында қажетті саны мен жақсы сапасы болатын қорлар түрін жеткізу болып табылады.
Таңдалған тақырыптың өзектілігі болып материалдарды басқару өндірісті жоспарлаудағы маңызды ауданы табылады. Өндірістік кәсіпорынның табысты функционалдануы қаншалықты толымдаушы немесе шикізат пен материалдармен жабдықтауынан, қаншалықты қоймалық алаңдар оңтайлы қолданылуынан, сонымен қатар қаншалықты өнімнің көлемі клиенттердің тапсырысымен немесе нарықтың талап етуімен тығыз байланысына тура тәуелді болады [1].
Сонымен, қазіргі жағдайдағы автоматтандыру және ақпараттық жүйе құралдарын Алматы қаласындағы Алматы облысының Статистика Департаментінде қолдану қажетті және пайдалы болып табылады.
Дипломдық жобаның мақсаты кәсіпорынның өндірістік бөлімінің материалдық қорларды басқаратын бар әдістердің құрылымын талдау, өндірістік үдеріске шикізат пен материалдармен қамтамасыз ету кезеңнінен бастап толық өнімнің шығу кезеңіне дейін материалдық қорларды бақылауын ұйымдастыру үшін жұйені құру болып табылады.
Зерттеу объектісі - Алматы қаласындағы Статистика Департаментінің Өндірістік бөлімі болып табылады.
Дипломдық жоба мақсатымен сәйкес келесі есептер қойылады:
oo пәндік аймақты сипаттау;
oo бөлімдегі МТЖ басқару деректерін өңдеудің әрекет етуші жүйелерінің ресурстарын меңгеру, олардың кемшіліктерін табу және олардың алдын-алу бойынша шараларды ұйымдастыру;
oo жаңа ақпараттық жүйені құру үшін экономикалық есептің қойылымын құрастыру;
oo МТЖ басқару бойынша деректер базасын жобалау;
oo МТЖ басқару ақпараттық жүйесін құрастыру;
oo аппараттық және бағдарламалық құралдарды таңдау және негіздеу;
oo жобаның экономикалық тиімділігін есептеу және негіздеу.
Құрастырылған ақпараттық жүйе Алматы қаласындағы Статистика Департаментінің Өндірістік бөлімінің МТЖ басқару ақпараттық жүйесінің жұмысын оңтайландыруға, мәліметтерді белсенді күйде қолдауға, нормативтік-анықтамалық ақпараттарды енгізуді жүзеге асыруға, әр түрлі есеп берулерді дайындауға, сонымен қатар сенімді, әрі толық ақпаратты қалыптастыруға мүмкіндік береді [2].
1 Тауарлы-материалды құндылықтар жүйесі
1.1 Пәндік аймақтың сипаттамасы
Деректер қорында бір немесе бірнеше қатынастар түріндегі анықталған пәндік аймақ туралы ақпарат бейнеленеді. Пәндік аймақ дегеніміз басқаруды, ақыры аяғында, автоматтандыруды ұйымдастыру мақсатымен зерттеуге тұратын және берілген зерттеуге (қолдануға) қызығушылық тудыратын нақты әлемнің бөлігі. Пәндік аймақ бөліктердің көпшесімен көрсетіледі, мысалы, кәсіпорын цехтармен, дирекциямен, бухгалтериямен және сол сияқты пәндік аумақтың әрбір бөлігі объекттерді пайдаланатын, объекттердің және үрдістердің көпшесімен, сондай-ақ пәндік аумаққа деген түрлі көзқарастарымен сипатталатын пайдаланушылардың көпшесімен сипатталады [2].
Тауарлы-матриалдық құндылықтарды (ТМҚ) талдаулық есеп жасау үшін олардың түрлері бойынша Номенклатура анықтамасы арналған (Кәсіпорын - Тауарлар (материалдар, өнім, қызметтер) - Номенклатура мәзірі). Осы анықтаманың элементтерін номенклатуралық орындары деп атауға болады.
Егер анықтамадағы элементтер мөлшері көп болса, онда Номенклатура анықтамасында қажетті орынды табуды жылдамдату мен жұмысын жеңілдету үшін элементтер тобын құру мақсатқа лайықты болып табылады. Кейбір топтар (Материалдар, Қызметтер, Тауарлар және т.б.) ақпараттық базаны алғашқы рет автоматты түрде толтыру кезінде құрылады.
Осымен номенклатураның нақты орындарын (позиция) сәйкес келетін топтар құрамына қосу тиіс.
Бағдарламаға қоятын бухгалтерлік есеп жоспарында Номенклатура анықтамасы тауарлы-материалды құндылықтардың есебінің шоттары мен ішкі шоттарына арналған субконто түрі ретінде орнатылған, соның ішінде, 1310 Шикізат және материалдар, 1320 Дайын өнім, 1330 Тауарлар және т.б.
Осыған ұқсас орнатылымдар салық есебінің шоттары жоспарында жасалынды.
Тауарлы-материалдық құндылықтардың түсуі, орын ауыстырылуы және тізімнен шығарылуы құжатпен рәсімделеді. Құжатта қолданушы номенклатураның сәйкес орнын (немесе орындарын) көрсетуі керек, сонымен қатар бухгалтерлік және салықтық есеп шоттарын.
Жаңа жазбаны енгізу үшін немесе сонда бар регистр жазбасын өзгерту үшін бағдарламада жүйенің бағдарламасындағы жұмыстың жалпы қабылдаулары қолданылады. Жаңа жазбаны регистр формасының командалық панеліндегі (Қосу) батырмасы арқылы енгізуге болады, жаңа жазбаны сонда бар жазбаны көшіру жолымен енгізу (Көшіру арқылы енгізу) батырмасы арқылы, сонда бар регистр жазбасын өзгерту (Ағымдағы элементті өзгерту) батырмасы көмегімен жүзеге асырылады[3].
Номенклатура есебінің шоттары регистрінің әрбір жазбасында келесідей мәлімдемелер болады:
* ұйым;
* номенклатура орны (немесе номенклатура анықтамасының тобы);
* номенклатура есебінің шоттары (бухгалтерлік және салықтық);
* операциялар қатарында қолданылатын шоттар: жіберу, іске асыру және т.б. қолданылатын ҚҚС есебінің шоттары.
Контрагенттермен есеп қисаптар есебінің шоттары регистрі әрбір контрагенттер немесе контрагенттер тобы үшін, келісім шарттар мен есеп қисаптар түрі үшін есеп қисаптар есебінің шоттарын көрсету мүмкіндік береді.
Шаруашылық қызмет есебінде 1С:Бухгалтерия жүргізілетін әрбір ұйым үшін бөлек контрагенттермен (контрагенттер тобы) есеп қисаптардың жекеленген есебін беруге болады, регистрдің сәйкес жазбасын құру арқылы.
Бағдарламада ақпараттық базасын алғаш болып толтыру кезінде контрагенттермен есеп қисаптар есебі шоттарының регистрі автоматты түрде толтырылады. Үнсіздікпен құжатқа қойған шотты кейінірек қолданушы қолдан өзгертуіне болады[4].
Есеп қисаптық құжаттар бойынша контрагенттермен есеп қисаптар есебінің бапатуы Есеп параметрлері баптауы диалогында (Кәсіпорын - Есеп параметрлерін баптау мәзірі) орындалады.
Егер есеп параметрі баптауында есеп қисаптық құжаттары бойынша жүргізу белгісі орнатылса және келісім шартта Есеп қисаптық құжаттар бойынша өзара есеп қисапты жүргізу орнатылған болса, онда осындай келісім шартты жабу кезінде есеп қисаптық құжаттарда Есеп қисаптар құжаты реквизиті басым болады және қолданушы қажетті құжатты өз еркімен анықтайды.
Егер есеп қисаптық құжат көрсетілмецтін болса, онда келісім шартты жабу кезінде өзара есеп қисаптардың жаңа партиясы құрылатын болады. Мысалы, бір келісім шарт бойынша жеткізушіден келіп түсетін ТМҚ түсімінің үш құжаты рәсімделуі. Қарызды жабу кезінде қолданушы есеп қисаптық құжатты көрсетуі тиіс. Егер алғашында екінші есеп қисаптық құжат бойынша қарыздарды құю, сосын қалғандарын құю қажеттігі туындаса, онда Есеп қисаптар құжаты реквизитінде екінші есеп қисаптық құжатты көрсетеміз. Егер есеп қисаптық құжатты тіпті көрсетпейтін болса, онда өзара есеп қисаптардың жаңа партиясының қатары қалыптастырылады[10].
1.2 Автоматтандыру объектісін басқаруда әрекет етуші жүйесін және оның кемшіліктерін сипаттау аттамасы
Амалдық жүйе мен орнатылған бағдарламалардың дұрыс жұмысын қамтамасыз ету мақсатында алдын-алу жұмыстарын жүргізіп отыру керек.Осы әрекеттерді жүзеге асыратын бағдарламалар утилит деп аталады. Бағдарламалардың бұл санатына филиалда компьютерлерінде пайдаланылатын төмендегідей өнімдер жатады:
oo антивирус бағдарламалары - Касперский антивирусы;
oo аbode аcrobat reader бағдарламасы - өзгеріс енгізуге рұқсат етілмейтін құжаттарды (мысалға, заңнамалық актілерді) қарап шығу және шығару.
oo Microsoft Windows 2007 professional и Microsoft Windows XP операциясының жүйесі ретінде пайдаланылатын пайдаланушылардың оқшауланған жұмыс станциялары.
oo Internet Explorer браузері;
oo Microsoft Office қолданбалы бағдарламасы;
oo WinRAR архиваторы;
oo Microsoft Service Manager бағдарламасы;
oo SAP R3 материалды ағындар модулі (МА).
SAP R 3 Архитектура. Презентация және Деректер базаларының серверін қолдануы процесстерінің бейнелері 1-суретте көрсетілген.
Сурет 1. Жұмыс үдерісі және жұмыстың әр түрлі типтері.
Кәсіпорындағы материалды техникалық жабдықтауды басқару үшін серверді әкімшіліктендіру бөлімі SAP R3 МА модулін қолданады. МТЖ қозғалысымен байланысты филиалдың барлық бизнес - үрдістер МА модулінде өзінің қолдануын тапты.
SAP R3 модульдері және олардың тағайындалуы:
1) FI - қаржыны басқаруды жүзеге асырады;
2) CO - controlling (экономисттің жұмысын қамтамасыз етеді;
3) MM - материалды ағындарды басқарады;
4) SD - сату, жөнелтім, фактілеу (өткізу модулі);
5) AN - жоспарлау, негізгі құралдарды бақылау және оларды басқару;
6) TM - техникалық қызмет көрсету мен жабдықтауды жөндеу;
7) PS - жобаларжы жоспарлау мен басқару;
8) HR - қызметкерлерді басқаруды жүзеге асырады;
9) EIS - кәсіпорынның басқарушылардың бақылауын жүзеге асырады.
ММ модулі нақты уақыттағы материалдардың қозғалысының бақылауын мүмкіндік етеді, яғни деректер жүйеге нақты уақытта енгізіледі. Оларды базаға қызметкерлер өздерінің жұмыс орындарынан енгізеді:
1) Тапсырыстарды жеткізілімге қалыптастыру кезінде, жабдықтаушылармен ұзақ уақытқа келісім - шартқа тұру кезінде жабдықтау инженерлері;
2) Материалдарды түсу бойынша счет - фактураларды өңдеу және материалдарды жүзеге асыруға құжаттарды дайындау кезінде материалдық топтың бухгалтерлері;
3) Материалдарды алу, оларды басқа қоймаларға ауыстыруы, өндіріске материалдарды есептен шығару кезінде кәсіпорынның қоймашылары [4].
Осы амалдарды орындау кезінде жүйеде автоматты түрде бухгалтерлік өткізбелер (проводка) қалыптастырылады, яғни FI модулімен интеграция жүзеге асырылады.
Математикалық моделдеу (ММ) модуліндегі келесілер орындалады:
1) Материалдардағы талаптарын жоспарлау;
2) Жеткізілімге тапсырыстарды қалыптастыру;
3) Материалдарды сатып алу;
4) Материалдарды қоймаға келіп түсуі;
5) Қоймаларда материалдардың орнын ауыстырылуы;
6) Өндіріске материалдарды жіберу және сақтық қорда сақталуы;
7) Материалдар қорларын бағалау;
8) Инвентаризациялар мен қайта бағалауды жүргізу;
9) Жабдықтаушыларды авторизациялау;
10) Материалдар қозғалысы бойынша есеп берулерді қалыптастыру.
Төмендегі 2-суретте SAP R3 жүйенің моділдер тізімі көрсетілген.
Сурет 2. SAP R3 жүйенің модулдері.
ММ модулінің функционалдануы ақырында транспорттық - дайындау шығыстардың азаюына және материалдардық қорлардың төмендеуіне мүмкіндік береді [5].
Филиалдағы SAP R3 МА модулінде келесілер орындалады:
oo Филиалдың бөлімшелері бойынша қажетті жабдықтардың сатып алуды жоспарлау (материалдарды сатып алуға кеткен жоспарлық мәлімдемені енгізу);
oo Сыртқы ұйымдардан сатылым қызметтерін жоспарлау;
oo МТЖ - ны тапсырысқа кірістіру мен фактілеу;
oo Орындалған жұмыстар актілеріне сәйкес қызметтерді фактілеу;
oo Қоймалық есеп беру (филиалдың қоймаларында МТЖ сақтау);
oo Материалды - жауапты адамдардың арасында құны кем заттардың есеп беруін жүргізу;
oo Заводтар арасындағы кооперацияның сызбасы бойынша дүмбіл дайындалған өнімдердің қозғалысы мен есеп беруі;
oo Өндірістік тапсырыстарға қажетті шикізат пен МТЖ - ны есептен шығару;
oo Техника мен жабдықтаудың жөндеуін жүргізу үшін қосалқы бөлшектер мен басқа МТЖ - ны есептен шығару;
oo Кәсіпорын объектілерінде жөндеу және құрылыс жұмыстарын жөндеу үшін құрылыс материалдарды және өзге МТЖ - ны есептен шығару;
oo Кәсіпорынның басқа қалалардағы филиалдар бойынша МТЖ - ның қозғалысын жүргізу. 3-суретте модулдегі тапсырыстарды жүйеге енгізілуі көрсетілген.
Сурет 3. Тапсырыстарды жүйеге енгізілу.
Материалдық ағындарын басқарудағы ерекше орынды қоймадағы материалдар қорларының АВС - талдауы алады. Барлық қоймадағы қорлар басқаруды осы мықты механизммен жұмыс істегеннен бастап материалдарды сатып алу мерзімі, қолдану және сақтауды үйлесімділеуге қол жеткізілді, жалпы айтқанда кәсіпорынның активтерен тиімді басқаруына әкелді.
Сатылымдар мен шығындармен (МТЖ мен қызметтер) байланысты барлық амалдар сатылымдардың бюджетіне сәйкес жүргізіледі және осы бюджеттің параметрлерімен бақыланады. Шығындарды есептен шығару амалдары Амалдық бюджетінде көрсетіледі.
МТЖ - ны қолдануды басқару. МТЖ - ны қолданудың талдауына өзгеше назар аударылады. МТЖ - ның әрбір қозғалысы (ішкі қозғалыс, тапсырыс үшін есептен шығару, өндірістен қайтару) SAP R3 бағдарламасымен дайындалатын бастапқы құжаттар негіздемесінде жүргізіледі. МТЖ - ны өндіріске технологтармен жоспарлаған материалдары бар талаптар бойынша беріледі. Тапсырысқа кеткен МТЖ - ны біргейлік қолдану технологиясы жүзеге асырылды - оның фактісі болып тапсырыс бойынша өндіріске МТЖ берілген саны және оперативті қоймаға өндірістен қайтарылған МТЖ саны арасындағы айырмашылық табылады [4].
Кәсіпорынның әр түрлі бөлімдердің қызметкерлері МТЖ - ны қолдану бойынша жоспарлы және фактілік деректерін салыстыру есеп берулерін қолдарына тез алады. SAP R3 МА модулінде материалды қоймаға енгізілуі 4-суретте көрсетілген.
Сурет 4. МТЖ - ны қоймаға енгізу.
Сонымен қатар, жоғарыда сипатталған филиалда қолданылатын SAP R3 материалды ағындар модулінің кемшіліктері бар. Олар:
Бұл модуль өте қымбат;
Деректерді орталықтандырылмаған өңделуі, яғни база тек қана бір компьютерде сақталынады;
Кәсіпорындағы ақпараттық жүйенің қорлары құрастырылған АЖ көп тұтынуы және т.б.;
Модульде бір қолданушы жұмыс істей алады;
Модуль орыс тілінде құрастырылған.
Филиалдағы АЖ-ның техникалық қамтамасыздандыруы
Төмендегілер АЖ қызмет аясын қамтамасыз ету негізі болып табылады. Төмендегі аппараттық конфегурациядағы құжатайналым жүйесінің қызметін қамтамасыз ететін Delphi бағдарламалау ортасы болып табылады:
oo Microsoft Windows жүйесінің басқарылуымен жұмыс істейтін Compaq Prolian 800 - CPU Pentium 3 - 550 Mgh-128 Mb Ram-10 Gb Hdd Scii2, NT 4.0
oo тапсырудың 100Mbs барынша жылдамдығын қамтамасыз ететін
ISO 90002 стандартының оқшауланған жүйесі. Қатынас құралы ретінде
AlcaTel - switch Alkatel OmniStack 6148 фирмасының жабдықтары қолданылады.
oo Microsoft Windows 2006 professional и Microsoft Windows 2000 операциясының жүйесі ретінде пайдаланылатын пайдаланушылардың оқшауланған жұмыс станциялары.
Алматы қаласындағы Алматы облысы Статистика Департаментінің қолданылатын есептеуіш техникасы мен оған қатысты перифериялық құралдарының сипаттамалары төмендегі 1-кестеде көрсетілген.
Кесте 1
Өндіріс Бөлімінде қолданылатын есептеуіш техникасы мен перифериялық құралдарының сипаттамалары
Техниканың атауы
Сипаттамалар
Процессор
CPU S-775 Intel(R) Core2 Duo E6420 2130Mhz (10664MB)
Аналық тақша
MB LGA-775S GIGABYTE GA-EP45-DS3L (IP45+SB+2xGLAN), ATX 1600Mhz, 4xDDRII, PCI-Ex16, 3xPCI, 1IDE, 4SATA, BOX
Жедел жады
DIMM DDR2 1024M (800) Mhz PQI
Винчестер
HDD160 Gb SATA Seagate Barracuda (ST3160815AS7200rpm8Mb) 7200.10 Serial ATA II-300
Бейнекарта
VC 1024Mb DDR2 PCIEx, CHAINTECH GF86GT-G11024, GeForce 8600GT, 128bit TV OUT, Dual DVI, HDTV, OEM
Желілік карта
PCI 32Bit 10100 Mbit
Монитор
19" SAMSUNG SM943NW 0.285mm, (1280х1024@75), 1.5ms, 300 cdm2, 1000:1.5 , VGA, D-Sub, DVI, TCO99 Silver
Корпус
CASE ATX FOXCONN ZL-142A, PSU FSP ATX400PNF, CR-03 cardreader
Принтер
PR LaserJet HP 1022N (A41200dpi18стр.мUSB8Mb, лоток 250листов, LAN10100)
Бағдарламалық қамтамасыздандыру
MS OEM Windows XP Professional Russian 1pk DSP OEI CD wSP2b; Antivirus NOD32 Standard 1Y-1-User License; MS BOX Office Home 2007 Win32 Russian 1pk DSP CD
Оқшауланған жүйенің ұйымдастырушылық құрылымы пайдаланып отырған жабдықтың ерекшелігіне байланысты сәулелердің кіру нүктесі ХАБ коммутациялық қондырғысы болып табылатын жұлдыз ұстанымы бойынша қалыптасқаны 5-суретте буйнеленген.
Сурет 5. Оқшауланған желінің құрылымы.
ХАБ бөлімдер бойынша бөлінуінің арқасында жұмыс орнынан серверге ақпарат берудің магистралі желісінің құрылымы оңтайландырылды. Бұл жаңа жұмыс орындарын қосымша кабельдік қосуларға аз шығын жұмсауға мүмкіндік берді [29].
Жұлдыз тәрізді оқшауланған жүйе әр түрлі ДЭЕМ қосылуы болып табылады, өзінің жеке деректерді беру каналы арқылы орталық торабымен байланысады. Мұндай тораптың артықшылығы, оның жалпы өткізгіштік қабілетінің басқа қосыныстарға қарағанда жоғары болып табылады, ал кемшілігі орталық тораптың істен шығуы бар жүйенің істен шығуына әкеліп соғады.
Ақпарат берудің негізгі хаттамасы ретінде TCPIP хаттамасы қолданылады. Бұл хаттаманы қолдану өзіне лайықты жабдықтарды пайдаланған жағдайда ақпарат беруді оңтайландырады.
Оқшауланған жүйені пайдаланудың басқа кезеңінде 10 Мбсек жылдамдықпен жұмыс істейтін 8 порттық коммутация қондырғысы бар Surecom фирмасының өндірген ХАБ пайдаланылады. Пайдаланудың нәтижесінде 100 Мбсек ақпарат жіберудің жылдамдығы бойынша жүйелік қондырғыға талаптар орнатылды.
1.3 Қолданыстағы жүйені жетілдіру жолдары
Қазіргі ақпараттық технологиялардың негізгі ойы мәліметтердің орналасуы қолданушылардың қажеттіліктерін өтеу үшін мәліметтер базасын құру концепциясында құрылған. Бұл базалар арнайы программалық комплекстері көмегімен құрылып жұмыс істейді. Бұл комплекс мәліметтер базаларын басқару жүйелері (МББЖ) деп аталады.
МББЖ мәліметтер базалары сияқты келесі типтерге бөлінеді: иерархиялық, желілік, реляциялық және объектіге бағытталған. Қолдану мүмкіндіктеріне қарай МББЖ дербес (ДМББЖ) және көпқолданушылық (КМББЖ) болып бөлінеді. Персоналдық МББЖ-ге Visual FoxPro, Paradox, Clipper, dBase, Access, Borland Delphi және тағы басқа жатады. Көпқолданушылы. МББЖ - ге мысалға Oracle және Informix жатады. Көпқолданушылық МББЖ - ң құрамындағы МБ сервері мен клиенттік бөліктер әр түрлі ЭЕМ - дер мен әр түрлі операциялық жүйелерде жұмыс істейді.
Сондықтан, КМББЖ негізінде клиент - сервер технологиясы бойынша жұмыс істейтін ақпараттық жүйе құруға болады. Көпқолданушылық МББЖ - ң жұмыс істеуі үшін көп компьютерлік ресурстар қажет [11].
ДМББЖ тілдік және программалық амалдардан тұрып МБ - н құруға, жүргізуге, қолдануға арналған.
Кәсіпорындағы материалды - техникалық жабдықтау - бұл материалды техникалық қорлардың жоспарына сәйкес қажет ететін жұмыс орындарға немесе кәсіпорынның қоймаларына жеткізілім үдерісі болып табылады. Мұндай қорлардың ішіне шикізат, материалдар, жиынтықтаушы бұйым, сатып алынатын технологиялық жабдықтау және жарақтар есептеуіш техника және т.б. материалды техникалық жабдықтаудың элементтеріне жатады.
Кәсіпорынның материалды - техникалық қорларымен МТЖ қызметтері қамтамасыз етеді. Олардың бастапқы мақсаты - кәсіпорындағы бөлімшелеріне уақытында қажетті саны мен жақсы сапасы болатын қорлар түрін жеткізу болып табылады.
Жоғарыда сипатталған SAP R3 МА модулінің кемшіліктерін жою үшін дипломдық жобада арнайы ақпараттық жүйе құрастырылған [29].
Алаты облысы Статистика Департаментінің Өндірістік бөлімі үшін құрастырылған материалды - техникалық жабдықтауды басқару автоматтандырылған ақпараттық жүйесі келесі негізгі функцияларды орындау керек:
Бөлімге сатып алынған материалды - техникалық жабдықтаудың түрлерін тіркеу;
Әр түрлі сатылымдарды тіркеу;
материалды - техникалық жабдықтауға инвентарлы нөмерді орнату;
барлық ағымдағы және есептен алынған материалды - техникалық жабдықтаудың түрлерін көрсету;
бағдарлама қазақ тілінде құрастырылу;
деректер базасына шектелмеген қолданушы саны жұмыс істеу;
материалды - техникалық жабдықтауды есептен шығару және оларды база мұрағатында сақтау;
базада әртүрлі анықтамалықтармен жұмыс істеу;
қажетті есеп берулерді рәсімдеу.
Бұл бағдарлама ыңғайлы жұмыс атқаруға көп көмегін тигізеді деп сенемін.
1.4 Тауарлы-материалдық құндылықтардың ақпараттық жүйесін құрудың мақсаты мен қолдану саласы
Тауарлы-материалдық құндылықтарды жеткізудің ақпараттық жүйесін жобалау деп мамандардың жұмыс орнында орналасқан құндылықтар жұмыстарын ақпараттану үшін қолданылатын профессиональды-бағытталған есептеу жүйесін айтуға болады [5].
Ақпарат жүйесі басқа да жүйелер секілді элементтерден түзелетіндіктен де, ол элементтер басқару үрдісіндегі есептерді шешуде әр түрлі функцияларды атқарады. Элементтер өз ерекшеліктеріне қарай және сол ерекшеліктеріне сәйкес ақпарат жүйесін өңдеу мен жобалауға қарай бөлінеді.
Атқарушы бөлімдер немесе ішкі жүйелер әдетте басқару жүйесінің атқару үлгісі ретінде сипатталынады. Атқарымдық үлгі арқылы кеңістік пен уақыт бойынша объектінің ішкі қызметтері мен есептері бейнеленеді. Осы үлгі мен оған қойылатын талаптар арқылы басқару объектісінің құрылымы қалыптасады [12].
Дегенмен, бір объект үлгіні тұрғызу мүмкін емес,cол себепті, басқару жүйесінің жалпы үлгісі келесі белгілер бойынша бөлінеді:
- үлгінің динамикалық қасиеттеріне сәйкес талаптарды бәсеңдету үшін басқару деңгейлеріне байланысты;
- үлгінің сызықты емес қасиеттеріне сәйкес талаптарды бәсеңдету үшін өндірістік сипатқа байланысты.
Басқару деңгейлеріне байланысты атқарымдық ішкі жүйелердегі үлгілер негізінен былай бөлінеді:
- басқару объектісінің дамуын болжау;
- басқару объектісінің келешекке арнап жоспарлау;
- басқару объектісінің құрылымын ұйымдастыру;
- басқару объектісінің қызметін ағымдық жоспарлау;
- басқару объектісінің қызметін есептеу, бақылау және талдау.
Өндірістік сипатқа байланысты атқарымдық ішкі жүйелердегі үргілер былай бөлінеді:
- ғылыми - зерттеу немесе тәжірибелік жұмыстарды басқару;
- объектінің өндірістік құрылымын қалыптастыруды басқару;
- негізгі өнімді өндіруді басқару;
- объектінің қосымша - қызмет көрсетуші өндірісін басқару;
- көлік үрдісін басқару;
- негізгі қорларды пайдалану үрдісі мен өндіріс қуатын басқару;
- математикалық - техникалық жабдықтауды басқару;
- еңбек қорларын басқару;
- өнім өткізуді басқару;
- объектідегі қаржы-қаражат жабдықтарын басқару;
- басқарушы жүйенің дамуы мен атқарылуын басқару.
Ақпарат жүйесінің жабдықтаушы бөліміндегі ішкі жүйелер атқарымдық бөлімінің әрекет етуі үшін немесе басқару, шешу үшін қажет [12].
Жабдықтаушы бөліміндегі ішкі жүйелер келесі түрде бөлінеді:
- ақпараттық жабдықтау;
- техникалық жабдықтау;
- математикалық жабдықтау;
- бағдарламалық жабдықтау;
- ұйымдастырумен жабдықтау;
- лингвистикалық жабдықтау;
- құқықтық жабдықтау;
- эргономикалық жабдықтау;
Жабдықтау бөліміндегі ішкі жүйелер әрқайсысы өз алдына бөлек тақырып болғандықтан, олар туралы тереңірек мағлұмат басқа пәндерде қарастырылады. Дегенмен, жабдықтаушы бөлімдегі ішкі жүйелердің қысқаша сипатын төмендегідей қарастыруға болады:
+ ақпараттық жобалаудың негізгі міндеті - басқарылатын объектіні сипаттайтын динамикалық ақпаратты тұрғызып, ұдайы жаңартып отыру;
+ техникалық жабдықтау - ақпарат жүйесінің атқарымдық және жабдықтаушы бөлімдеріндегі ішкі жүйелерін қамти отырып, оларды жұмыс істетумен қамтамасыз ететін барлық техникалық жабдықтар жиынтығын құрайды;
+ математикалық жабдықтау деп - жүйедегі есептерді шешіп, ақпаратты өңдеуде қолданылатын математикалық әдістер мен үлгілер, тәсілдер қарастырылады;
+ бағдарламалық жабдықтау - ақпарат жүйесін жобалау (тұрғызу) мен жұмыс істеуге арналған әдістер мен жабдықтардың, шаралардың жиынтығы;
+ лингвистикалық жабдықтау - есептеу техникасы арқылы ақпаратты өңдеу тиімділігін көтеру мен адам және компьютер арасындағы қатынасты жеңілдету мақсатында мәтіндерді сығу және жою әдістерін бейнелейді;
+ құқықтық жабдықтау - ақпарат жүйесінің тұрғызылуы мен қызметін және ұйымдастырылуын реттейтін сұрақтар мен нормативтік актілерді, сондай-ақ жүйеге қатысты мамандардың құқықтары мен міндеттрінің және жауапкершіліктерінің бірігуін сипаттайды;
+ эргономикалық жабдықтау - ақпарат жүйесіндегі адам қызметінің тиімділігін қолдап, көтермелейтін әдістермен жабдықтардың бірігуі [3].
Ақпарат жүйесін қашанда дамып отырған жүйе болғандықтан оған сәйкес ақпарат жүйесі де дамып, жетілдіріп отыруы тиіс.
Жүйенің даму барысы зерттеу, талдау, жобалау, қолдануға ендіру және қолдау сатыларынан тұрады. Бұл сатылар кейде, яғни прототипті әдіс қолданылғанда, бір уақытта қатар жүргізілуі де мүмкін [7].
Бұл сатылардың әрқайсысы өңделу нәтижесінде мақсатты өнімді қалаптастырады [13].
Ұйымның мүддесін қолдайтын жүйені жоспарлаудың стратегиясын таңдау барысында мекеменің ерекшелігімен танысу және қарастырылатын мәселеге ұқсас немесе оған дайын жобалардың сипаттамасымен танысу жүргізіледі.
Жүйенің орындалу мүмкіндігін меңгеру кезінде оны тұрғызуға кететін үлкен шығындар мен ұзақ уақыт мерзімі ақталатындай болуы тиіс, яғни келесі жұмыстар жүргізіледі:
* қолданушының ақпараттық тұтынушылығын алдын ала анықтау;
* жаңа өңдеуді жасаудың мүмкіндігін анықтау немесе қолданылып жүрген ақпараттық жүйені жетілдіру мүмкіндігін анықтау [16].
Жүйелік талдау сатысында жаңа ақпараттық жүйенің жобалау негізінде қолданушының ақпараттық тұтынушылығы тереңірек қамтылады.
Сатының қорытынды өніміне - жаңа ақпараттың жүйе қойылатын жүйелік талаптардың құжаттандырылуы жатады[16].
Жүйелік жобалау сатысы - мағынасы мен өңдеушілерге қойылатын талаптары бойынша күрделі саты.Бұл сатының мақсаты - жүйелік ерекшеліктерді өңдеу.
Осы ерекшеліктер мазмұнына жекелеп тоқталайық.Қолданушылар интерфейсі ерекшеліктерінің мазмұнына қолданушыларға бағытталған ақпараттық объектілер: дидар (экран) форматы, интерактивті пікір алысу форматы мен адымдарды, ену-шығу құжаттарының барлық түрі жатады[13]. Ақпараттар құндылықтаның ерекшеліктеріне - концептуальды және сыртқы нобайлар, құрылымы мен құрамы, сөздік пен сәйкестік кестесі, енулерді басқару әдісін сипатталу саналады.
Бағдарламалық жабдық ерекшеліктері - сатып алудағы тиісті бағдарламалар пакетін, ақпараттық өнімді қалыптастыру үшін өңделген қолданбалы бағдарламаларды, үрдістерді басқарушы және бақылаушы бағдарламаларды қамтиды.
Компьютерлік жабдықтар мен қызмет көрсету жабдықтарының ерекшеліктері - компьютерлік жабдықтар, байланыс жабдықтары, көмекші материалдар мен жабдықтар бойынша сипатталады.
Жүйелік құжаттар ерекшеліктерінің мазмұны жобалаудағы барлық тараулар бойынша жүйелік құжаттар тізбегімен, ақпараттың жүйені қолданушылар мен техникалық мамандарға арналған барлық технологиялық нұсқауларды қамтиды.
Жүйелік жобалау сатысы ақпараттық жүйені жұмысшы жобасын қалыптастыру мен аяқталып, ол жоба ерекшеліктерді және қолданушыға арналған нұсқауларды сипаттайды. Жобалау барысында логикалық және физикалық жобалаулар мен жүйелік ерекшеліктер адымдары болады.
Логикалық және физикалық жобалаулар мекеменің ақпараттық жүйесін құруға тығыз қатысты. Ақпараттар құндылықтарсы қолданбалы ақпарат жүйесін жобалау барысында ұдайы назарда болып, бұл жерде ақпараттық объектілерді, олардың құрылымын және ондағы элементтердің өзара байланысын сипаттауды тауып, әрі қалыптастыру басты жағдайға саналады.
Қолданбалы ақпарат жүйесін іс жүзінде жобалау, төмендегі элементтерді өңдеу түрінде жүргізілуі мүмкін, яғни олар:
- ақпарат пен жабдықтау;
- қолданушылар интерфейсі;
- бағдарламалық жабдықтау.
Ақпарат пен жабдықтауды өңдеуді қарастырсақ, пікір алысу мен қолданбалы бағдарламаларды өңдегенге дейін мекеменің ақпараттық жүйесін құру логикалық құрылымдары, әрі оның сөздігі мен басқа файлдардың логикалық құрылымдары да анықталынып, ерекшеленіп және құжаттану тиіс.Себебі пікір алмасуда және бағдарламаларда МҚБЖ арқылы тұрғызылмайтын ақпараттар құндылықтарсы мен қосымша файл элементтері қолданылады[15].
Тауарлы-материалдық құндылықтарды жеткізудің ақпараттық жүйесін жобалаудың қызмет көрсетуі деп - компьютерде, ақпаратты өңдеуде адам мен машина құрылғысы арасындағы функция мен жүктелімнің дұрыс бөліну шартына байланысты нақты қорытындыны шығарып беруін айтуға болады. Сонда ғана автоматтандырылған жұмыс орынын басқарудың тиімділігін және еңбектің өнімділігін артыратын құрал ғана емес, сондай-ақ мамандардың қолайлы жұмыс жасауына мүмкіндік жасайды [10].
Жүйелік принципі - құрылымы белгіленген міндетіне сәйкес анықталатын жүйе ретінде қарастырылуы тиіс.
Икемділік принципі - қандайда бір модуль арқылы құрылатын жүйе ішінде барлық жүйелерді қайта құру және олардың элементтерін бір үлгіге салу мүмкіншілігі.
Орнықтылық принципі - Тауарлы-материалдық құндылықтарды жеткізудің ақпараттық жүйесін жобалау жүйесі мүмкін болатын ішкі және сыртқы әсер ететін себептерге байланыссыз негізгі қызметтерді орындау керек.
Тиімділік принципі - жүйені жасауға және оны пайдалануға кеткен шығынға қатысты Тауарлы-материалдық құндылықтарды жеткізудің ақпараттық жүйесін жобалау жоғарыда келтірілген принциптерін іске асуын интегралды түрде қарастыру.
Жақсы және дұрыс ұйымдастырылған есеп материалдардың түгел сақталуына, үнемді пайдаланылуына көмегін тигізеді. Материалдардың түгел және дұрыс сақталуы, сондай-ақ ұтымды пайдаланылуы, жұмсалуы үшін алдын ала мыналарды жасау қажет:
тиісті түрде жабдықталған материалдық-қорларды сақтайтын құндылықтар немесе бөлме болуы қажет және бөлмелердің әрқайсысы материалдардың белгілі бір түрін сақтауға арналған болуы керек;
материалдар құндылықтарның әр бөлігінде өздерінің түрлері, сорттары, өлшемдері бойынша керекті кезінде тез алуға және босатқаннан кейінгі кезде қалдығын тексеруді қамтамасыз ететіндей етіп орналастырылуы керек [11].
Кәсіпорындар мен ұйымдардың әкімшілігі материалдарды сақтайтын жерді таразымен, өлшеу аспаптарымен және ыдыстармен жабдықтап және оларды жиі тексеріп, дұрыстығын қадағалап отыруы керек. Ұйымның басшысы материалдарды қабылдайтын және босататын адамдардың топтарын белгілеп, олармен материалдарға жауапкершілік туралы шарт жасайды. Сондай-ақ кәсіпорын басшысы материалдарға жауапты адамдарды жұмысқа алу, жұмыстан босату барысында ұйымның бас бухгалтерімен алдын ала келісіп отыруы керек. Материалдарды кіріске алу және құндылықтардан босату құжаттарына қол қою құқығына ие болған қызмет иелерінің тізімін белгілеу кәсіпорын басшысының немесе ол сенім білдірген адамның жұмысы болып табылады.
Материалдардың есебін дұрыс және ұтымды ұйымдастыру үшін мыналар керек:
материалдардың бірыңғай номенклатурасы мен жоспарлы есеп айырысу бағасын белгілеу;
құжат айналымының дәл жүйесін белгілеу және материалдарды есепке алу мен есептен шығару операциялардың тәртібін сақтау;
біріңғайланған алғашқы есеп құжаттары нысандарының түрлерін белгілеу және олармен ұйымның барлық бөлімін қамтамасыз ету.
Сонымен қатар материалдарды алдағы уақыттарда пайдалану үшін өндіріске босату және басқа жаққа берілетін мөлшерін белгілеп, оларды жетілдіріп отыру керек. Белгіленген тәртіп бойынша материалдардың қалдығын жаппай түгендеу, бақылау арқылы тексеріп және олардың нәтижесін дер кезінде есепке алып отыру қажет [13].
Бұрынғы кездерден бастап сауда-саттық барлық адамдардың ажыратылмаған бөлігі болған. Ал кейбір адамдарға ол барлық өмір мәні болған. Қазіргі уақытта бұл өмірде саудасыз өмір сүру мүмкін емес. Жылдар, ғасырлар бойы бұл экономикалық үрдіс дамып жатыр. Сауда әсіресе экономикалық даму саласында өсіп жатыр. Бұл өсу көбінесе өзара арасында бәсекес ұйымдастырылған супер және гипермаркет желілерінің көтерме саудасында және майда сауда мекемелердің ретсіз шиеленіскен жағдайлардың ауысуы кезінде көрсетіледі. Қатаң бәсекес жағдайларында ұтымды болу үшін әрбір супермаркеттердің ұқсас желісі жеке супермаркеттер түйінінің кіші деңгейлі ішкі жүйеден тұратын нақты жүйе болуы керек. Мұндай ұйымдардың сәтті қызмет ету белгілерінің бірі бизнес процестерді автоматтандыру болып келеді. Оның бірі құндылықтарлық есеп.
Сауда қызметімен айналысатын мекеме үшін ең қиын тапсырмалардың бірі тауарларды нақты және ретпен есепке алу болып келеді. Өте үлкен біріншілік құжаттардың айналымы кезінде оларды реттеу өте қиын болады. Қазіргі саудадағы талаптар - бұл сұранысты болжау мүмкіндігін басқару, әкелінетін тапсырыстарды басқару және құндылықтарлық қорларды тиімді ету жүйесі. Бұл маңызды тапсырмаларды шешуге құндылықтарлық есеп процесстерін автоматтандыру көмектеседі. Кәсіпорын, сауда мекемесінде, т.б. бір ақпараттық орта құрылады және де тауарларға жасалған әрекеттер туралы барлық ақпараттар бір деректер қорына түседі. Нәтижесінде менеджерлер сатылған тауарлардың санын, сұраныстарды, жетпейтін тауарларға тапсырыс жасауды тез және оңай жасай алады[13].
Бұл дипломдық жобаның пәндік облысы болып құндылықтарлық операциялар болып келеді. Нормативтік және технологиялық есептеулер бойынша циклді жүзеге асыру үшін кез келген өнеркәсіпте шикізаттардың, материалдардың, тауарлардың т.б. қорлары болуы керек. Бұл қорларды сақтау үшін құндылықтаршымен құндылықтарлық есеп жүргізілетін Құндылықтар қолданылады.
Ең алдымен құндылықтар тауарлар мен ақпараттық ағымдар әрекетімен жұмыс істейді. Бірінші болып тауарларды жабдықтаушыдан құндылықтарға немесе құндылықтардан сатып алушылар, ал ақпараттық ағымдар осы операцияларды орындау үшін құжатпен көрсетілген. Құндылықтар жөнелтпе құжатпен бірге дайын өнімді қабылдайды және құндылықтарға орналастырады. Құндылықтардағы өнімдер тапсырысшыға келісілген шарт бойынша бағытталады. Өнім жөнелтпе құжатқа сәйкес жіберіледі. Жөнелтпе құжат құжат нөмірінен, жіберу күнінен, өнім түрінен және санынан тұрады.
Әрбір материал, тауар бірлігінің құндылықтарлық есепті жүргізгенде атауы және шифры болады. Шифр құндылықтардағы әрбір материалды сәйкестендіру үшін қажет.
Материалдар, тауарлар құндылықтарға жабдықтаушылардан келіп түседі. Сондықтан жабдықтаушы туралы деректерді белгілеу қажет: оның атауын, мекен-жайын, телефонын. Бұл деректер өткізулерді құрған кезде бухгалтерияда және іскерлік қарым-қатынасты қолдап тұру үшін маркетинг бөлімінде және өз серіктестерін есепке алу үшін қолданылады.
Құндылықтарға түскен әрбір тауарлар, материалдар тіркеледі. Міндетті түрде кімнен түскені (жабдықтаушының атауы), не түскені (тауардың атауы), қашан түскені (түскен күні), қандай мөлшерде түскені, бағасы туралы ақпарат міндетті болу керек.
Тауарлар құндылықтарда қажетті көлемде тауарларды өткізу туралы өтінім келгенге дейін сақталады. Бұл жағдайда құндылықтаршы мұны міндетті түрде белгілейді. Ол тауардың құндылықтарға қандай мөлшерде, қашан және қандай баға түскенін белгілеу керек [12].
Ақпараттық жүйенің құрылымы - ішкі ортамен байланысын анықтайтын ішкі кеңістік, уақтылы байланыстарды салыстырмалы түрдегі тұрақтылығы және жеке жүйе астары элементтерімен байланысты.
Ақпараттық қорлар дегеніміз - бір мекемедағы құндылықтар мен материалды қорлар болып табылатын мәліметтер жиынтығын айтамыз. Оған ішкі жадыда сақталатын, негізгі және көмекші мәліметтер массиві мен кіру құжаттары жатады.
Компьютерлердің құнының арзан болуы, сенімді, пайдаланудың қарапайымдылығы арқасында, бұрын есептеуіш машиналардың қымбаттылығы, қызмет көрсетуі мен байланыс орнатуының күрделілігінен қолданылмаған, адамзаттың қызмет істеу саласында ДК-дің қолдану аймағы кеңейді [15].
Бұл аймаққа әсіресе кішігірім мекемелердің қызметі жатады, онда дербес компьютердің қолданылуы ақпаратты өңдеумен айналысатын мамандардың жұмыстарының өнімділігін арттырды. Қазіргі кезде әртүрлі мамандықтардағы ой және басқару еңбектерінің қарқынын күшейту үшін дербес электронды есептеуіш машинаны қолдану негізінде тауарлы-материалдық құндылықтарды жеткізудің ақпараттық жүйесін жобалау жасалып және кеңінен таратылуда.
Тауарлы-материалдық құндылықтарды жеткізудің ақпараттық жүйесін жобалаудың мамандандырылған бағыты бағдарламалық жасақтың функциональдық бөлігімен анықталады. Мұнда бағыт белгілі маманға ғана арналады, анықталған пәндік аймақта есептің шешілуін қамтамасыз етеді [2].
Енді тауарлы-материалдық құндылықтарды жеткізудің ақпараттық жүйесін жобалауын өңдеуінің екі жолын қарастырамыз. Бірінші жол - функциональдық ең әлпеттес функцияларды ақпараттануды білдіреді.
Функциональдық бағдарламалық жасақтың қолданудың нақты шартына қалай бейімделетінін қарастырамыз. Іскер ақпараттарды өңдеумен және басқарма шешімін қабылдаумен байланысты болатын, әртүрлі мамандықтар үшін Тауарлы-материалдық құндылықтарды жеткізудің ақпараттық жүйесін жобалауда негізгі болатын бағдарламалық құрылғыларды белгілеп қоямыз.
Бірінші техникалық қызметші еңбегін ақпараттану үшін бағдарламалық құрылғылар пайда болды, бұл олардың атқаратын функцияларының формаларының көптігін ескерген шығар. Оның ең әлпеттес мысалы ретінде мәтіндік редакторлар (процессорлар) болады. Олар жылдам ақпараттарды енгізуге, оны өңдеуге, қатесін өзі іздеп тауып жөндеуге, мәтінді қағазға басуды дайындауда көмектесуге рұқсат етеді. Мәтіндік редакторларды қолдану машинисткалардың еңбегінің өнімділігін анағұрлым арттыруға мүмкіндік жасайды.
Мамандар әртүрлі құжаттарды дайындау үшін талап бойынша қойылатын мәлімдеуді табу мақсатында үлкен көлемдегі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz