УРОВ ажыратқыштың істемей қалуын резервтеу қондырғысы
8
9
10
11
АҢДАТПА
АЖЭО - 3 қайта қүру аталған жоба жобалауға тапсырманың негізінде
орындалды және ЖТҚ-110 кВ ұяларын қайта құрастыруды қарастырады.
Ұялар бұларды пайдалану ресурсы аяғына жетіп қалған майлы
ажыратқыштармен жабдықталған. Қосылулардың қорғанысы
-
электромеханикалық. Оперативтік ток - тұрақты 220 В.
Жобалаған кезде майлы ажыратқыштарды Siemens фирмасы өндірген
3АР1FG элегазды типті ажыратқыштарға алмастырумен, екінші реттегі
коммутацияны және бақылау кабельдерін алмастырумен тиісті типтердегі
ұяларды қайта құрастыру қарастырылып отыр. Қазірде қолданылып отырған
ЖТҚ-110кВ ғимаратында №6,9,17,21 ұяларда жаңа ажыратқыштар орнату
ойластырылуда.
АННОТАЦИЯ
По теме выпускной работы Реконструкция ЗРУ-110 кВ ТЭЦ-3 должен
быть определен выбрать тип трансформатора В ЗРУ-110 кВ предусмотрена
замена масляных выключателей на элегазовые фирмы
Siemens
3АР1FG.опреративный ток. Опрделен
Выбирается релейные аппараты и
разъединители установленные в ЗРУ-110 кВ в ячейках № 6, 9, 17, 19
Определен ресурс работы выключателей при эксплуатации. Приведены схемы
замещения. Произведены необходимые расчеты. Определен оперативный ток.
12
Мазмұны
Кіріспе
1 Жалпы бөлім, бастапқы мәлеметтер және ережелер
2 Негізгі технологиялық шешімдер
2.1 Жобалау үшін бастапқы мәліметтер, атқаратын міндеті,
сипаттамасы және негізгі жабдығы
2.2 АР1FG вакуумдық ажыратқышының негізгі сипаттамалары
3 ЗРУ-110 кВ-қа модернизациялау. Pелелік қорғаныс және
автоматтандыру
3.1 Электр берілісінің жоғары вольтты желілерінің қазіргі қорғаныс
және автоматика қондырғыларының күйі және талдануы
3.2. Кернеуі 110 кВ желідегі әуе желілерінде тиімді жерге тұйықталған
нейтралі бар қорғаныстар орнатуға қойылатын талаптар
3.3. Біріктірілген сандық терминалдарды қолдану
3.4. "АЖЭО-3" №2, №3 ВЛ-110кВ релелік қорғанысы және
автоматикасы
3.5. Екінші реттік жабдықты таңдап алу
3.5.1. Негізгі қорғаныстар
3.5.1. Негізгі қорғаныстар
3.5.2 Резервтік қорғаныстар
7
8
9
9
9
10
10
11
14
15
16
16
16
18
3.6 110 кВ элегазды ажыратқыштардың екінші
коммутациясының схемаларын таңдап алу
реттік
18
3.6.1 Қашықтықтан басқару схемаларына қойылатын талаптар.
3.6.2 Ажыратқыштың автоматикасы
3.6.3 УРОВ ажыратқыштың істемей қалуын резервтеу қондырғысы
3.6.4 Автоматты қайтара қосу (АҚҚ)
3.6.5 Сигналдық тізбектерді орындау
3.7 Конструктивтік құрастырылуы
3.7.1 Жобалау үшін бастапқы мәліметтер, атқаратын міндеті,
сипаттамасы және негізгі жабдығы
3.7.2 110 кВ желідегі қысқа тұйықталу токтарын есептеу
3.7.3 АЖЭО-3 110кВ №2,3 желілерінің ажыратқыштарын таңдау
3.7.4 ЗAP FG-110 элегазды ажыратқышының негізгі сипаттамалары
3.7.5 ЗAP FG-110 элегазды ажыратқышын орнатуға және құрылыс-
монтаж жұмыстарын ұйымдастыруға қойылатын талаптар
3.8 Өндірісті басқару, жұмысшылар мен қызметкерлердің жағдайын
және еңбегін қорғауды ұйымдастыру
3.8.1 Басқару құрылымы
3.8. 2 Еңбек жағдайларын ұйымдастыру
3.8.3 Еңбек қорғау
3.8.4 Еңбек қорғау және қауіпсіздік техникасы бойынша шаралар
4. Өмір тіршілік қауіпсіздігі
13
18
19
20
21
22
22
22
24
35
39*
42
42
43
43
43
44
45
4.1 ЖЭО -3 (ГРЭС) басты жоспарын құрастыру
4.2 ЖЭО - 3 зиянды заттардың атмосфераға сейілуін есептеу және
санитарлы қорғаныс запасын құру
4.3 Күкіртті ангидридінің асмосфераға шығарылымы (гс)
4.4 Азот оксиді шығарылымдарының саны (Nох гс)
4.5 Шығарылымдарды есептеу және олардың атмосфераға таралуы
4.5.1 Шығарылымдарды есептеу және олардың атмосфераға таралуы
(тжыл)
4.6 Азот оксиді шығарылымдарының саны (Nох гс)
4.6 Станциядаға қондырғыларды жобалауда шудың денгеін бағалау
және есептеу
5 Экономикалық бөлім
5.1 Қазақстан Республикасындағы электр энергиясын өндірілуі мен
тұтынылуының жалпы теңгерілімі
5.2 Жылулық энергияны өндіру
5.3 Инвестициялық қаржының экономикалық тиімділігін бағалау
бойынша жалпы ұғымдар
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
14
45
47
47
48
49
50
50
51
57
57
58
59
67
68
Кіріспе
Қазақстан Республиаксы Үкіметінің 2004 жылғы 18 ақпандағы № 190
қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының
электроэнергетикасындағы нарықтық қатынастарды одан әрі
дамыту
тұжырымдамасында көтерме рынок құрылымын күрделендіру көзделген. Оны
перспективті құрылымы мыналардан тұрады:
- электр энергиясының орталықтандырылмаған сауда рыногы (екіжақты
жедел келісім-шарттар);
- орталықтандырылған сауда рыногы (биржалық сегмент);
- нақты уақыт режиміндегі теңдесетін рынок;
- жүйелік және қосалқы қызметтер рыногы.
Онда электр энергиясының көтермелеу және бөлшектік рыноктарының
негізгі мақсаттары мен оларды ұйымдастыру принциптері, электр энергиясы
рыногының құрылымы, нарықтық тетіктерді дамыту модельдері белгіленген,
электроэнергетикалық рыноктың жалпы құрылымындағы міндетті сегмент
ретінде электр энергияның орталықтандырылған сауда-саттығы айтарлықтай
орын алған. Тұжырымдамада өңірлік электр желілік компанияларды, электр
станцияларын, қуаты 2,0 МВт және одан жоғары көтермелеу мен бөлшектік
тұтынушыларды электр энергиясын бақылау мен есепке алудың
автоматтандырылған жүйелерімен
(ЭБЕАЖ)
және ЭБЕАЖ жүйесімен
біріздендірілген ақпаратты беру жүйелерімен және жүйелік оператордың
ақпарат беру жүйелерімен қамтамасыз ету көзделген.
Станцияның өзіндік мұқтаждығы үшін негізгі электр энергиясының көзі
генератор және жалпы электрлік жүйе болып табылады. Сонымен қоса,
энергожүйеден тәуелсіз шектеулі қуатты энергия көздері керек. Станцияның
экономикалық және сенімді жұмысы үшін керекті көмекші жабдықтар: электр
қозғалтқыштар қозғалысқа келтіретін жұмыс машиналары, электр энергиясын
қабылдағыштардың барлық түрі, электр жүйелері, тарату құрылғылары,
төмендеткіш трансформаторлар, электр энергиясының тәуелсіз қорек көздері
және сәйкесінше басқару жүйелері - электр станциясының өзіндік мұқтаждық
жүйесін құрайды.
Электр станцияның қалыпты жұмысы және қызмет көрсетуінің
қауыпсіздігі өзіндік мұқтаждық жүйесінің сенімді жұмысымен сипатталады.
Электр қондырғыларын орнату ережесіне (ПУЭ) сәйкес электр станциясының
өзіндік мұқтаждық жүйелері бірінші топқа жатады және олардың электр
жабдықтауы екі тәуелсіз қорек көздерімен қамтылуы керек.
Өзіндік мұқтаждық жүйесі, капитал салымы және энергия шығыны
жағынан, үнемді болуы керек. Өзіндік мұқтаждық жүйесінде электр энергия
шығыны электр станцияның техника-үнемділік көрсеткішіне кіреді.
15
1 Жалпы бөлім, бастапқы мәлеметтер және ережелер
Бекітілетін бөлігімен құрылыс жобасын жасау үшін негіздеме
Алматы ЖЭО-3. ЗРУ-110 кВ № 6, 9, 17, 21 желілік ұяларындағы ММО-
110-1600-31,5 типіндегі ажыратқыштарды элегазды ажыратқыштарға
ауыстыру бекітілетін бөлігімен құрылыс жобасын орындаудың негіздемесі
05.05.2005 ж. №12805 Шарт және жобалауға тапсырма болып табылады.
Жобаның негізгі мақсаты - жоғары вольтты ажыратқыштардың және
релелік қорғаныс пен автоматика қондырғыларының пайдаланылу және
жөнделу жағдайларын жақсарту, жұмысының сенімділігін арттыру, резервті
автоматты енгізу схемаларын орындау есебінен белгіленген параметрлерін
ұстап отыру және т.б. мақсатында ескірген, өндірістен алынып тасталған
жабдықты алмастыру. Азаматтық қорғаныстың инженерлік-техникалық
шаралары бойынша қысқаша мәліметтер
Алматы ЖЭО-2 өндірістік базасы эксплуатациялық персоналдың
максималды алмастыруына есептелген тиісті құрылымдармен қамтамасыз
етілген.
Осыған байланысты азаматтық қорғаныс жөніндегі шаралар
қарастырылмайды.
Қоршаған ортаны қорғау бойынша қысқаша мәліметтер
Қайта құрастырылатын ұяларды пайдаланған кезде ешқандай
лақтырындылар және ағындылар болмайтындықтан, бұл құрылыс жобасында
қоршаған ортаны қорғау бойынша тарау орындалмайды. [Ә-19;20;23]
16
2 Негізгі технологиялық шешімдер
2.1 Жобалау үшін бастапқы мәліметтер, атқаратын міндеті,
сипаттамасы және негізгі жабдығы
Аталған жоба Жобалауға тапсырманың негізінде орындалды және ЗРУ-
110 кВ ұяларын қайта құруды қарастырады. Ұялар бұларды пайдалану
ресурсы аяғына жетіп қалған майлы ажыратқыштармен жабдықталған.
Қосылулардың қорғанысы - электромеханикалық. Оперативтік ток - тұрақты
220 В.
Жобалаған кезде майлы ажыратқыштарды Siemens фирмасы өндірген
3АР1FG элегазды типті ажыратқыштарға алмастырумен, екінші реттегі
коммутацияны және бақылау кабельдерін алмастырумен тиісті типтердегі
ұяларды қайта құрастыру қарастырылып отыр.
2.2 АР1FG вакуумдық ажыратқышының негізгі сипаттамалары
110 кВ ұяларда ажыратқыштар ретінде Siemens фирмасы өндірген,
Uном= 126кВ, Iном=3150 А, Iо.ном.=40 кА, fном= 50 Гц болатын стационарлы
элегазды 3АР1FG ажыратқыштары қолданылған. Элегазды 3АР1FG
ажыратқыштары 687-78 МемСТ және 62271-100 МЭК талаптарына сай.
Олардың ажыратқыш қабілеті жұмыс істеудің қалыпты апатсыз режимі
кезінде және апаттық жағдайларда, оның ішінде, бұлардың техникалық
параметрлерінің шеңберіндегі қысқа тұйықталулар кезінде аппаратураны
және жүйенің компоненттерін ауыстырып қосқан кезде туындайтын барлық
күданаерді қамтамасыз ету үшін жеткілікті.
Элегазды ажыратқыштардың артықшылықтары жұмыс токтарының
облысындағы немесе осында қысқа тұйықталу токтарының белгілі санының
ажыратылуы назарға алынған жерлердегі, немесе біріншісі де, екіншісі де еске
алынған жерлердегі ауыстырып қосудың жоғары жиілігі бар желілерде жұмыс
істеген кезде әсіресе көрінісін тауып отырады.
3АР1FG типті элегазды ажыратқыштарды қолдану екінші қайтара
қосуға арналған тізбектерде орынды, сондай-ақ олар жұмыс бабындағы
жоғары сенімділікке және ұзаққа созылған уақытқа жарамдылыққа ие болып
келеді.
Ажыратқыштарды үлкен өнімділік кезіндегі жинақы конструкциясы,
шағын өлшемдері ерекшелендіріп отыр. Олар іс-тәжірибеде бар тізбектердің
кез келген жектемелерін ауыстырып қосу үшін, әсіресе:
қысқа тұйықталу токтарын;
жүктелген және жүктелмеген әуе желілерін;
жүктелген және жүктелмеген трансформаторларды ауыстырып қосу
үшін ыңғайлы;
17
3
ЗРУ-110
кВ-қа
модернизациялау.
Pелелік
қорғаныс
және
автоматтандыру
3.1 Электр берілісінің жоғары вольтты желілерінің қазіргі қорғаныс
және автоматика қондырғыларының күйі және талдануы
Екі жақты қоректендіруі бар (транзитті) ЖЭО-3 жоғары вольтты
желілері станцияның KEGOK энергия жүйесімен байланысының негізгі
желілері болып табылады. Жоғары вольтты желінің трассасы ашық жерден
және инженерлік, құрылыс коммуникацияларының орналасу аймағынан өтеді.
Желілер қимасы 240 мм2 АС маркалы көп тармақты болат-алюминий сыммен
жасалған, бір тізбекті, әрқайсысының ұзындығы 3,8 км.
Желі аудандық электрлендірудің ең қуатты KEGOK станциясын және
ірі тораптық 330110 кВ шағын станциясын біріктіретіндіктен, аталған
қосылыстарда орнатылған негізгі және қосалқы жабдықтың жұмысының
сенімділігіне ең жоғары талаптар қойылады.
Қазіргі уақытта Fkvfns ЖЭО-3 №2;№3 ВЛ-де негізгі жылдам әрекет
ететін қорғаныс ретінде ДФЗ-201 типіндегі панельде орындалған,
дифференциалдық-фазалық жоғары жиілік қорғанысы және қашықтықтан
қорғау мен ЭПЗ-1643А типті панельде орындалған, нольдік тізбектіліктің
бағытталған қорғанысының жоғары жиіліктегі блокировкасы орнатылған. Бұл
қорғаныстар өзінің әрекет ету аймағындағы қысқа тұйықталулардың барлық
түрлеріне жауап қайтарып отырады және зақымдалған учаскені уақыт
ұстаусыз ажыратып тастауға мүмкіндік береді.
Желінің резервтік қорғанысы ретінде ЭПЗ-1636-672 типіндегі панель
қолданылады. Барлық қондырғылар екі кешенге бөлінеді.
Бірінші кешен өзіне мыналарды қосады:
ДЗ-2 типті жинақтағы 2 сатылы (1 және 2 сатылар) қашықтықтан
қорғанысты (ДЗ);
КРБ-126 типіндегі жинақтағы, тербелулер кезіндегі блоктауды;
ДЗ-2 типіндегі жинақтағы кернеу тізбектеріндегі жарамсыздықтар
кезіндегі блоктауды;
Жеке тұрған ток, қуат релелерін және РМ контакттарды көбейтуге
арналған аралық релені (4 саты) пайдалана отырып, бір сатылы НТЗНП;
Екінші кешен өзіне мыналарды қосады:
КЗ-9 типіндегі жинақтағы ток кесінгіштігін;
КРС-1 типіндегі жинақтағы бір сатылы ДЗ (3 саты);
КЗ-10 типіндегі жинақтағы үш сатылы НТЗНП (1, 2 және 3 сатылар).
Көп фазалы қысқа тұйықталулардан токтық қорғаныстың екінші сатысы
және 3-ші НТЗНП сатысы автоматтық үдеуге ие.
Жүйемен байланыс желілерінде орнатылған барлық қорғаныстар 110 кВ
желінің ажыратқышын ажыратуға жұмыс істейді және 110 кВ
ажыратқышының істемей қалуын резервтеу қондырғысының (УРОВ-110)
18
схемасын іске қосады.
Қорғаныстардың және өлшеулердің ток тізбектері ТФЗМ-110 типті
шығарылатын ток трансформаторларынан және ТВУ-110-IIУ2 типті қоса
енгізілген трансформаторлардан қоректенеді.
Қорғаныстардың кернеу
тізбектері НКФ-110 типті кернеу трансформаторларынан қоректенеді.
Шиналар жүйесінің әрбір секциясында өзінің кернеу трансформаторы бар.
Аталған электромеханикалық қорғаныстар өткен ғасырдың алпысыншы
жылдарының соңында жасалған. Оперативтік ток - тұрақты. Схеманы және
қорғаныстарға кіретін қондырғыларды жетілдіру жиырмасыншы ғасырдың 70-
ші жылдарынан 80-ші жылдарының басына дейін жүргізіліп келді.
Ажыратқыштарды басқару ЦЩУ (№№ 8,9,10 панельдері) басқару
панельдерінен басқару кілттерімен жүзеге асырылады. Ажыратқышты қосу
синхронизмді бақылауы бар ЦЩУ синхрондандыру схемасы арқылы іске
асырылады.
Алматы ЖЭО-3 жоғары вольтты желісінде екіжақты қоректендіруі бар
электр берілісі желілеріне арналған, бір мәрте әрекет ететін үш фазалы АПВ
қолданылады. АПВ-ның негізгі қондырғыларының бірі өзіне қосымша
резисторы бар, РВ-133 типті КТ1 уақыт релесін, екі орамы - тізбекті және
параллель орамдары бар аралық релені; АПВ әрекетінің бір мәртелігін
қамтамасыз ететін конденсаторды; зарядтық және разрядтық резисторларды
қосатын РПВ 58 жинақ қондырғысы болып табылады. №2 №3 ЖТО желісінде
шиналардың кернеуінің жоқтығын бақылайтын және синхронизмді
бақылайтын АПВ режимі қолданылады.
1987 жылы жұмысқа енгізілген уақыттан бері реле қондырғылары
қалпына келтіру көлемінде техникалық қызмет көрсетудің бірнеше
циклдарынан өтті және өз ресурсын істеп болуға жақын.
Бұл тарауда ВЛ-110кВ қорғаныстарын және автоматикасын
ұйымдастырудың
Алматы ЖЭО-3 (ЖЭО-2)-де қорғаныстарды қайта
құрастырумен, атап айтқанда АЖЭО-3-дегі №2, №3 10кВ екі байланыс
желісінің қорғанысын және автоматикасын қайта құрастырумен байланысты
түпкілікті мәселелер қарастырылады.
3.2. Кернеуі 110 кВ желідегі әуе желілерінде тиімді жерге
тұйықталған нейтралі бар қорғаныстар орнатуға қойылатын талаптар
Электр қондырғыларын орнату ережелеріне сәйкес, тиімді жерге
тұйықталған нейтралі бар 110 кВ желілердегі желілер үшін көп фазалы
тұйықталулардан және жерге тұйықталулардан релелік қорғаныс
қондырғылары қарастырылған болуға тиіс.
Қорғаныстар, егер желіде бұлардың кезінде қорғаныстың шамадан тыс
іске қосылуы ықтимал болатын тербелістер немесе асинхронды жүріс мүмкін
болса, тербелістер кезінде олардың әрекетін блоктайтын қондырғылармен
жабдықталуға тиіс. Егер қорғаныс уақыт бойынша (шамамен 1,5-2 с)
тербелістерден
ретке келтірілген болса, қорғанысты блоктаушы
19
қондырғыларсыз орындауға жол беріледі.
Кернеуі 110 кВ желілер үшін негізгі қорғаныстың типі туралы, оның
ішінде қорғалатын учаскенің кез келген нүктесінде қысқа тұйықталу кезінде
еш кідірместен әрекет ететін қорғанысты қолдану қажеттігі туралы мәселе
бірінші кезекте энергожүйенің жұмысының орнықтылығын сақтау талабын
ескере отырып шешілуге тиіс. Бұл ретте, егер энергожүйенің жұмысының
орнықтылығын есептеулер бойынша басқа, одан да қатаңырақ талаптар
қойылмаса, осылардың кезінде электр станциясының және шағын
станциялардың шиналарындағы қалдық кернеу 0,6-0,7 U ном төменірек болатын
үш фазалы қысқа тұйықталулар уақытты кідіртусіз ажыратылып отырған
кезде, аталған талап әдетте қанағаттандырылып отырады деп қабылдануы
мүмкін. 110 кВ желілер үшін қалдық кернеудің азырақ (0,6U ном ) мәні де рұқсат
етілуі мүмкін.
110 кВ желілерде орнатылатын қорғаныстардың типін таңдаған кезде,
энергожүйенің жұмысының орнықтылығын сақтау талабынан өзге, келесілер
ескерілуге тиіс:
1)
Осыларды уақытты ұстай отырып ажырату жауапты
тұтынушылардың жұмысының бұзылуына алып келуі мүмкін зақымданулар
(мысалға, егер оларды уақытты кідіртумен ажырату кернеу тасқынына орай
өздігінен босатуға алып келуі мүмкін болса, осылардың кезінде электр
станциясының және шағын станциялардың шиналарындағы қалдық кернеу
0,6U ном төмен болатын зақымданулар немесе, егер оларды уақытты кідіртумен
ажырату технологияның бұзылуына алып келуі мүмкін болса 0,6 U ном және
одан көп қалдық кернеуі бар зақымданулар) уақытты кідіртусіз ажыратылуға
тиіс.
2) Жылдам әрекет ететін автаматты қайта косу(АҚҚ немесеАПВ) іске
асыру қажет болған кезде, желіде зақымдалған желіні екі жағынан уақытты
ұстаусыз ажыратуды қамтамасыз ететін жылдам әрекет ететін қорғаныс
орнатылуға тиіс.
3) Номиналды токтан бірнеше рет асып түсетін токтары бар
зақымдануларды уақыт ұстай отырып ажыратқан кезде электр өткізгіш
сымдардың жол берілмейтін қызын кетуі болуы мүмкін.
Егер бұл селективтілікті қамтамасыз ету үшін қажет болса, күрделі
желілерде және жоғарыда баяндалған шарттар болмаған кезде жылдам әрекет
ететін қорғаныстарды қолдануға жол беріледі.
Орнықтылық талаптарын қамтамасыз етуді бағалаған кезде, қалдық
кернеудің мәндерін негізге ала отырып, келесілерді басшылыққа алу керек:
1) Электр станциясы мен энергожүйе арасында бірнеше байланыстар
бар болған кезде, қалдық кернеудің мәні тек байланыстардағы қысқа
тұйықталу кезінде осы байланыстар байланысатын шағын станциялардың
және электр станцияларының шиналарында және осы шиналардан
қоректенетін басқа желілерде, сондай-ақ байланыстар шағын станцияларының
шиналарынан қоректенетін желілерде ғана тексерілуге тиіс.
20
2)
Қалдық кернеу
зақымдануды каскадты ажырату режимінде
қорғаныстың бірінші сатысы қамтып отырған аймақтың соңындағы қысқа
тұйықталу кезінде, яғни уақытты ұстаусыз қорғаныс ажыратқышты желінің
қарама-қарсы ұшынан ажыратқаннан кейін тексерілуге тиіс.
Айналып өтетін байланыстар бар болған кезде де, болмаған кезде де екі
немесе одан көп жақтардан (соңғысы - тармақтанулары бар желілерде)
қоректенуі бар жеке желілерде, сондай-ақ бір қоректену нүктесі бар
шеңберлік желіге кіретін желілерде көп фазалы тұйықталулардан резервтік
немесе негізгі қорғаныс ретінде пайдаланылатын қашықтықтан қорғаныс
(көбінесе үш сатылы) қолданылуға тиіс.
Қосымша қорғаныс ретінде уақытты ұстаусыз токтық кесінгіштікті
(отсечка) қолдану ұсынылады. Жекелеген жағдайларда басқа режимдерде
әрекет ету үшін орындалған токтық кесінгіштік сезімталдық талабын
қанағаттандырмаған кезде, қорғаныс орнатылған жерде
үш фазалы
қысқартылуға қателікен қосқан кезде әрекет ету үшін токтық кесінгіштікті
пайдалануға жол беріледі.
Жерге тұйықталулардан, әдетте, нольдік тізбектіліктің сатылы токтық
бағытталған немесе бағытталмаған қорғанысы қарастырылуға тиіс.
Егер қорғаныс жылдам әрекеттілік талабын қанағаттандырмай отырса,
жеке және екіжақты қоректенуі бар параллель
желілердің негізгі
қорғаныстары ретінде жоғары жиілікті және ұзына бойғы дифференциалдық
қорғаныстарды қарастыру керек.
Бұл сезімталдық (мысалға, тармақталуы бар желілерде) немесе
қорғанысты қарапайым ету шарттары бойынша мақсатқа лайықты болған
кезде, 110-220 кВ желілер үшін негізгі қорғанысты қорғаныстардың
қашықтықтан және токтық бағытталған нольдік тізбектіліктің жоғары
жиіліктегі блокировкасын пайдалана отырып іске асыруға ұсыныс беріледі.
Арнайы кабель төсеу қажеттілігі кезінде
ұзына бойғы
дифференциалданған қорғанысты пайдалану техникалық-экономикалық
есептеумен негізделуге тиіс.
Қорғаныстың қосалқы сымдарының жарамдылығын бақылау үшін
арнайы қондырғылар қарастырылуға тиіс.
Бұл жылдам әрекеттілік немесе сезімталдық шарттары бойынша қажет
болған кезде (мысалға, тармақталулары бар желілерде), 110-220 кВ желілердің
сатылы қорғаныстарының әрекет етуін жылдамдату үшін ажыратушы
сигналды беруді пайдалануға жол беріледі.
Резервтік қорғаныстар ретінде мыналарды:
-
ек
фазалы қысқа тұйықталулардан, әдетте, қашықтықтан
қорғаныстарды, көбінесе үш сатылы қорғаныстарды;
- жерге тұйықталулардан нольдік тізбектіліктің сатылы токтық
бағытталған немесе бағытталмаған қорғаныстарын қолданған дұрыс.
Бұл қорғаныс зақымдануды ажыратудың жылдамдығын талап ету
бойынша орнатылған кезде, негізгі қорғаныс әрекеттен ұзақ уақытқа
шығарылған кезде, резервтік қорғаныстың фазалар арасындағы
21
тұйықталулардан селективті емес үдеуін (мысалға, тура тізбектіліктің
кернеуінің мәнін бақылай отырып) қарастыруға жол беріледі. [Ә -15;17;23]
3.3. Біріктірілген сандық терминалдарды қолдану
Релелік қорғаныста және автоматикада (РЗА) ақпаратты сандық есептеу
техникасымен өңдеу әдістерін және техникалық құралдарын қолдану дәстүрлі
РЗА қондырғыларының барлық функцияларын орындайтын және
электроэнергетикалық қондырғыларды автоматты басқарудың техникалық
құралдарының жұмыс істеуінің сенімділігін және тиімділігін едәуір
арттыратын кең ақпараттық қасиеттерге және сервистік мүмкіндіктерге ие
болып отырған біріктірілген (интеграцияланған) кешендердің жасалуына алып
келді. Электр станцияларын (ЭС), шағын станцияларды (ПС), өнеркәсіптік
кәсіпорындарды және 0,4 кВ бастап кернеудің барлық деңгейлеріндегі басқа
да энергия нысандарын РЗА қондырғыларымен кешенді жарақтандыруды
жүргізуге мүмкіндік беретін микропроцессорлық қондырғылардың көптеген
типтері жасалуда және жетілдірілуде. Ақпараттық технологиялардың соңғы
жетістіктеріне негізделген бұл қондырғылар белорус энергетикасының
спецификалы талаптарына толығымен жауап береді, қызмет көрсетуде қол
жетімді және автоматтандырылған РЗА жүйелеріне, шағын станцияларды
және кез келген деңгейдегі станциялардың электр бөлігін басқаруға және
бақылауға оңай интеграцияланады.
Сандық микропроцессорлық кешендер интеллектуалдық техникалық
құралдар болып табылады. Оларға аналог қондырғыларда болмай отырған
келесідей маңызды оңды қасиеттер тән:
- көп функционалдылығы және шағын өлшемдері;
- оператордың басқару пультінен орнатылуларды қашықтықтан өзгертуі
және тексеруі;
- ЭЭС режиміне бейімделуі - ЭЭС схемасы және режимі өзгерген кезде
РЗА орнатылуларын автоматты түзетіп отыруы;
- өз өзін үздіксіз диагностикалауы және жоғары аппараттық сенімділігі;
- апаттық режимдердің тіркелуі және есте сақталуы;
- операторға РЗА қондырғыларының күйлері және іске қосылулары
туралы ақпараттың қашықтықтан берілуі;
- Арнайы техникалық қызмет көрсетулердің - РЗА қондырғыларының
ретке келтірілулерін және жарамдылығын мезгіл-мезгіл тексерудің қысқаруы.
Жобаның аталған бөлігінің негізгі идеясы - ABB REL 511 v 2.5
фирмасы өндірген қорғаныстар және автоматиканың микропроцессорлық
терминалдарының жергілікті жағдайларда пайдалану үшін беймделгенжаңа
версиясын қолдану. Терминалдарды
Швецияның
ABB Automation
Technology Products AB компаниясы жасап шығарады. Жоғары жиіліктегі
желілерде қазірде бар, желінің сымынан, жерге тұйықтайтын пышағы бар
СМК-110 √3-0,0064 байланыс конденсаторынан, жоғары жиіліктегі бөгеушіні
ретке келтіру элементінен және асқын жүктемеден қорғаныстан,
22
байланыстыру фильтрінен, жоғары жиіліктегі коаксиальды кабельден, ПВЗ-
90М қабылдағыш-бергішінен тұратын байланыс каналдары қолданылады.
Аталған қорғаныстардың пайдасына таңдау мына себептер бойынша
жасалды:
1)
Ең қазіргі заманның жағдайларына жауап беретін жоғары
функционалдық және техникалық мүмкіндіктері.
2) Аталған қорғаныстар
энергожүйесінің кейбір нысандарында
табыспен қолданылып келеді.
3) REL511 қорғаныс терминалдарына бағдарламалық қамтамасыз ету
және техникалық құжаттар толығымен орыстандырылған.
4) Қазақстан Республикасының аумағында фирманың инженерлері және
өкіл дері үнемі персоналды оқыту курстарын өткізіп отырады.
Аталған тарау және екінші реттік схемалар келесідей түсініктерді:
1) ЖЭО-3 №2 и №3 ВЛ-110кВ қазірде қолданылып отырған ЭП31636
және ЭП31643
типті қорғаныстарын REL511 сандық қорғаныстар
терминалдарына алмастыру қажеттігін;
2) Аталған жоғары вольтты желілердегі басқару панелін және
автоматиканы алмастыруды;
3) Қазірде қолданылатын ПВЗ-90М каналдары бойынша жоғары
жиілікті блоктауды (ВЧБ) іске асыруды;
4) Біріншісі жарамсыз болып қалған кезде, әлде оперативті түрде
автоматика функциясын екінші терминалға бере отырып, ажыратқыштардың
автоматикасын терминалдардың бірінде орындауды негізге ала отырып
орындалды.
5) Одан арғы жерде, ОВМ-110кВ қорғаныстары кез келген байланысты
айналып өтетін ажыратқышқа көшіруді қамтамасыз ету мүмкіндігіне ие
болуға тиіс болғандықтан, қазірде қолданылатын қорғаныстарды және
автоматиканы сақтап қала отырып,
ЖЭО-26 ОВМ-1,2 айналып өтетін
ажыратқыштарында REL511 сандық қорғаныстар терминалдарын орнатуды
ойластыру қажет.
3.4. "АЖЭО-3" №2, №3 ВЛ-110кВ релелік қорғанысы және
автоматикасы
Екіжақты қоректендіру бар желі қорғалып отырған жоғары вольтты желі
шегіндегі зақымданудың кез келген түрін уақытты қосымша ұстаусыз жоюға
қабілетті, абсолюттік селективтілігі бар қорғаныстармен жабдықталуға тиіс.
Бұдан өзге, желінің жапсарлас элементтерін алыстан резервтеуді қамтамасыз
ететін қорғаныстар қарастырылуға тиіс.
Жоғарыда көрсетілген талаптарды негізге ала отырып және жақыннан
резервтеуді, сондай-ақ қажетті автоматиканы қамтамасыз ету мақсатында
жоғары жиілікті байланыс каналын пайдаланатын қорғаныстардың екі
жинағын ортану ұсынылып отыр.
23
3.5. Екінші реттік жабдықты таңдап алу
Жабық бөлу қондырғысының релелік қалқанында, №23 панельде
кірістердің-шығыстардың BIM, ВОМ, IОМ, IOМ, BIM модульдерімен
құрамына REL 511.RU1 кіретін №2
ЖВЛ-110 кВ ажыратқышының 1-ші
кешенінің Қорғаныс және автоматика шкафы орнатылады.
№24 панельде - құрамына BIM, ВОМ, IОМ, IOМ, BIM модульдерімен
REL 511.RU1 кіретін ЖВЛ -110 кВ ажыратқышының 2-ші кешенінің
Қорғаныс және автоматика шкафы орнатылады.
№3 ВЛ-110 кВ үшін аталған жинақтар тиісінше №58 және №59
панельдерде орнатылады. Кешендерге кіретін модульдердің құрамы осыған
ұқсас.
1-ші және 2-ші кешендердің
REL 511 терминалдарындағы
қорғаныстардың жинағы бірдей. Сондықтан қорғаныстардың сипаттамасы 1-
ші кешенге де, 2-ші кешенге де бірдей қатысты.
Қорғаныстарды шартты түрде:
негізгі (абсолюттік селективтілігі бар)
резервтік деп бөлуге болады.
3.5.1. Негізгі қорғаныстар
- ДФЗ-201, желінің дифференциалды-фазалық қорғанысы (қолданылып
отырған);
- тура бағытталған, тербелістер кезінде блокталатын, уақытты қосымша
ұстаусыз, желінің 85% жуығын қорғайтын қысқа тұйықталудың барлық
түрлерінен қашықтықтан қорғаудың (ДЗ) сатысы (ZM1),.
- қашықтықтан қорғаудың кері аймағын (ДЗ (ZM5)) пайдаланатын ток
реверсін табудың арнайы логикасын қолдануды ескере отырып, №1 АКПА
командасы арқылы қашықтықтан қорғаудың кеңейтілген, арнайы бөлінген
аймағынан (ДЗ (ZM4)) рұқсат беретін схема бойынша, қашықтықтан қорғауды
қысқа тұйықталудың барлық түрлерінен жоғары жиілікті үдету.
-
айнымалы кернеу тізбектерінің жарамсыздығы жағдайында
қашықтықтан қорғаудың 1-ші станциясына резервтік ретінде және уақытты
қосымша ұстаусыз жоғары өтпелі кедергі арқылы тұйықталулар кезінде
негізгі ретінде, тура бағытталған немесе бағытталмаған, жерге қысқа
тұйықталулардан НТЗНП (EF4-1) сатысы.
-
трансформаторларды қосқан кезде
магниттелу тогының
лақтырылуларынан (бақыланып отырған "I()"-дағы екінші гармониканың
мазмұны бойынша) құра отырып, тура бағытталған, барлық режимдерде
жоғары вольтты желідегі тұйықталуларға сезімтал, НТЗНП (EF4-3) III ст.
рұқсат беретін схема бойынша, жерге қысқа тұйықталулардан НТЗНП
жоғары жиілікті үдету. Сондай-ақ ток реверсін табудың тәуелсіз логикасы
пайдаланылады.
Фаза-фазамен максималды токтық кесінгіштік (ТО).
24
3.5.2 Резервтік қорғаныстар
Фазааралық қысқа тұйықталулардан қашықтықтан қорғаудың сатысы
(ZM2). Қарама-қарсы шағын станцияның 110кВ шиналарынан шығатын
байланыстарды алыстан резервтеуді жүргізеді. Тура бағытталған, осы
байланыстардың фазааралық қысқа тұйықталуларынан жылдам әрекет ететін
сатылармен үйлестірілген.
Фазааралық қысқа тұйықталулардан қашықтықтан қорғаудың сатысы
(ZM3). Фазааралық қысқа тұйықталулардан қорғаныстардың жылдам әрекет
ететін сатыларымен үйлестіруге арналған ІІ сатыға ұқсас.
Қашықтықтан қорғаудың оперативті үдеуі (ОУ). Сондай-ақ қысқа
тұйықталулардың барлық түрлерінен (ZM4) қашықтықтан қорғаудың
кеңейтілген аймағы да үдейді.
Қашықтықтан қорғаудың автоматты үдеуі (АУ). Зақымдануға қосқан
кезде үдеу деп аталады. Сондай-ақ қысқа тұйықталулардың барлық
түрлерінен (ZM4) қашықтықтан қорғаудың кеңейтілген аймағы да, тек
бағытты ескерусіз үдейді. АУ ажыратқышты кез келген қосудан кейін 1 сек.
енгізіледі және уақытты қосымша ұстаусыз әрекет етеді. Осының барлығы
шиналар жүйесін (ШЖ) немесе жоғары вольтты желіні сынаған кезде
зақымдалған учаскені жылдам ажыратуға мүмкіндік береді.
Ертеректе болған қашықтықтан қорғаулардан (ЭПЗ 1636) ерекшелігі,
REL 511 терминалының қашықтықтан қорғауы үнемі әрекет етуге дайын және
тербелістер анықталған кезде блокталады.
PSD функциясы тербелулерді 200мс кезеңділікпен тауып отырады (яғни,
сырғанау жиілігі номиналды жиіліктен 10%-ға тең).
Функцияның әрекеті толық өтпелі кедергіге толық кедергінің (∆Z∆t) екі
өлшеу сипаттамасы арасындағы толық кедергі облысынан өту үшін қажет
болатын өту уақытын өлшеуге негізделеді. Толық кедергіні өлшеу принципі
қашықтықтан қорғауға арналған принциптегідей.
Бастапқы және одан кейінгі тербелулер үшін әртүрлі таймерлерді
пайдалану
тербелулер және зақымдану жағдайлары арасындағы
дифференциациялаудың жоғары дәрежесін қамтамасыз етеді. Қоса енгізілген
логикалық тізбектер және конфигурацияланатын функционалдық кірістер
функцияны басқа функциялармен және шарттармен, жағдайлармен
комбинациялап отыруға мүмкіндік жасайды.
Қашықтықтан қорғаудың барлық жоғарыда аталған аймақтары
айнымалы кернеу тізбектерінің жарамсыздығы және қашықтықтағы
органдардың жалған іске қосылуына қатер төндіретін тербелістер анықталған
кезде блокталады. Егер іске қосылудың таңдап алынған уақыты ықтимал
тербелулердің уақытынан асып кететін болған жағдайда тербелулер кезінде
блоктауды болдырмау ІІІ саты (ZM3) бола алады.
Айнымалы кернеу тізбектерінің ықтимал жарамсыздығын анықтау үшін
ішкі функция (FUSE) пайдаланылады. REL 511 қондырғыларының ертеректе
шыққан функцияларынан ерекшелігі, аталған функция ТН тізбектерінде үш
25
полюсті автоматтарды пайдалана отырып қолдануға бейімделген және, осы
мақсаттар үшін КРБ-12М қосымша сыртқы қондырғысын орнатуды қажет
етпей, жұлдыздың айнымалы кернеу тізбектерінің толық жоғалуына жауап
қайтарады. Қашықтықтан қорғау бұл тізбектерді пайдаланбайтындықтан, бұл
ашық үшбұрыштың тізбектеріндегі жарамсыздықтар кезінде қысқа
тұйықталудың барлық түрлерінен қашықтықтан қорғанысты жұмыста сақтап
қалуға мүмкіндік береді. Ашық үшбұрыштың жарамдылығын бақылау үшін
тиісті аналогтық каналда "3Uо" баланссыздығының болуы пайдаланылады.
- арлық қашықтықтағы органдар блокталған кезде, жұлдыздың
айнымалы кернеу тізбектерінің жарамсыздығы жағдайында, қатарлас
элементтердің екінші сатыларының іске қосылуы үшін жеткілікті уақыт ұстай
отырып, фазааралық қысқа тұйықталулардан бағытталмаған МТЗ енгізіледі.
- жоғары өтпелі кедергі арқылы тұйықталулар жағдайында жерге қысқа
тұйықталулардан қашықтықтан қорғанысты резервтеуге және, олардың
қашықтықтан резервтелуін қамтамасыз ете отырып, қатарлас қосылулардың
ТЗНП сатыларымен үйлесімді етілуіне арналған НТЗНП-ның , және V
сатылары.
ВЧБ алгоритмі REL 511 ішкі логикасында іске асырылған.
3.6
110 кВ
элегазды ажыратқыштардың
екінші
реттік
коммутациясының схемаларын таңдап алу
Басқару, сигнализация, өлшеулер және блоктаулар тізбектері қажетті
коммутациялық ауыстырып қосуларға, өлшеулерге, реле қорғаныстарын
тексеруге, жарықпен және дыбыспен белгі беруге арналған, әр алуан
конструкциядағы аппараттармен және аспаптармен жабдықталады. Атқаратын
міндеттеріне байланысты, бұл аппаратура екі топқа бөлінеді: қосуға және
ажыратуға, блоктауларды ауыстырып қосуға, бағдарламаларды өзгертуге
командалар беру үшін қызмет ететін басқару аппараттары; командалық
импульстарды күшейтуге, логикалық бағдарламаларды орындауға, тізбектерді
бақылауға арналған, басқару тізбектерінің релелік аппаратурасы; сигнал
аппаратурасы - шамдар, диодтар, таблолар, қоңыраулар, сиреналар; өлшеу
аспаптары - орынды көрсеткіштер, амперметрлер, вольтметрлер, ваттметрлер;
серіппені енгізу қозғалтқыштарының және екінші реттік тізбектердің
механизмдерінің электрлік және технологиялық қорғанысының аппаратурасы.
3.6.1 Қашықтықтан басқару схемаларына қойылатын талаптар
Схемада аталған сәттегі ажыратқыштың қалыпты күйін де, апаттық
күйін де көрсетіп тұратын сигнализация элементі болуға тиіс. Бұл мақсат үшін
басқару қалқанында орнатылған жарық диодты коммутаторлық шамдар
қызмет етеді. Апаттық күй жыпылдаған жарығы бар шаммен белгіленеді.
Әрбір қосылыстың басқару тізбектерін қоректендіру, схема жұмысының
сенімділігін қамтамасыз ету мақсатында, басқа тізбектерден
26
(сигнализацияның, блоктаулардың) бөлек сақтандырғыштар немесе жылдам
әрекет ететін автоматты ажыратқыштар арқылы жүргізіліп отыруға тиіс.
Соңғылары дұрысырақ болады. Бұл автоматтардың схеманың қоректенуінің
бұзылуы туралы белгі беруге арналған қосалқы контакттары болуы керек.
Сақтандырғыштарды орнатқан кезде сақтандырғыштардың бүтіндігін
бақылаудың арнайы релесінің көмегімен сақтандырғыштардың жанып
кетуінен сигнализация қажет болады.
Ажыратуға басқару кілтінің тізбегіне қатарлас, схемада ажыратуға
әрекет ететін релелік қорғаныс тізбегінің қосылуы ескерілуге тиіс. Әдетте бұл
қорғаныстың аралық шығыс релесі. Дәл осылайша, қосуға басқару кілтінің
тізбегі қосуға автоматты релелік импульстың тізбегімен әртүрлі тәсілдермен
шунтталып отыруы мүмкін.
Электр жабдығын орнату ережелері ажырату тізбектері үшін барлық
ажыратқыштардың жарамдылығын бақылап отыруды, ал қосу тізбектері үшін
- тек генераторларды, трансформаторларды және кернеуі 110 кв және одан
жоғары желілерді ажыратқыштарды бақылап отыруды талап етеді. Егер олар
автоматты қондырғылардың әсерімен қосылатын болса, қосу тізбектерінің
жарамдылығын бақылау да барлық қалған ажыратқыштар үшін жүргізіліп
отыруға тиіс.
Қосу және ажырату электромагниттерінің тізбектеріндегі шамдар және
релелер шамамен катушкалардың номиналды тогының шамамен 10-15%-ына
тең токты тұтынуға реттеледі. Шамның өзіндегі қысқа тұйықталу немесе реле
катушкасының жанып кетуі кезінде жалған жұмыстан қорғау үшін онымен
бірізді қосымша кедергі орнатылады.
Қосу немесе ажырату үшін қажетті уақыт секундтың үлестерін
құрайтындықтан, қосу және ажырату электроманиттері токтың қысқа уақыт
өтуіне есептелген. Сондықтан, қосу және ажырату тізбегі операция
аяқталғаннан кейін ажыратқыштың қосалқы (блоктаушы) жетегінің көмегімен
ажыратылып отыруға тиіс.
Жетекке енгізілген, секіруден, яғни көп мәрте қайтара қосылудан
механикалық немесе электромеханикалық блоктау болмаған кезде, желі
жойылмаған зақымдануға қосылған жағдайда желінің екінші қайтара
қосылуларына кедергі келтіретін электр блоктауды қарастыру керек.
Басқару схемасында қалыпты емес және апаттық күй туралы тиісті
сигнализацияны, жекелей алғанда, апаттық ажырату схемасын қарастыру
керек. Мұндай схема ажыратқыштың қалпының және соңғы командалық
импульсты
тіркейтін қондырғының қалпының сәйкессіздігі принципі
бойынша орындалады. Оператордың назарын аудару үшін, ажыратылған
(немесе қосылған) қалпының шамдарының қоректену тізбектері осы
схеманың көмегімен жыпылықтаған жарық қондырғысына қосылады.
3.6.2 Ажыратқыштың автоматикасы
110 кВ ажыратқышын басқару келесі шарттарды негізге ала отырып
27
орындалған:
Элегазды ажыратқыш:
элегаз қысымын бақылауды қажет етеді;
ажыратқыш ажыратудың екі электромагнитіне және бір қосымша
электромагнитіне ие;
қосу және ажырату тізбектерінің дайындығын үнемі бақылап отыру
қажеттігі;
серіппелі жетек қосатын серіппелердің енгізілу күйін бақылап отыруды
қажет етеді;
ажыратқышты ол біріктіретін жүйелердің кернеулерін бақылаусыз
қосуға тыйым салынады;
ЭО және ЭВ қорғанысын орындау қажет.
Оперативті қоректену тізбектері бойынша резервтеу мақсатында,
бірінші және екінші ЭО басқару тізбектерін тұрақты токтың әртүрлі
қалқандарынан орындау қарастырылып отыр.
Басқару схемасы тікелей қорғаныс терминалында орындалады және
қосу, ажырату тізбектерінің күйін және басқарудың оперативтік тогының
сапасын тұрақты бақылап отыруды қарастырады.
Оперативтік басқару басқару панелінен жүргізіледі. Басқару орнын
таңдап алу оперативті, дәл сол жерде орналасатын таңдауды ауыстырып
қосқышпен жүргізіледі. Терминалдарға басқару жүйесінен (SCS) басқарып
отыру мүмкіндігі енгізіледі. Оны ұйымдастырған жағдайда, терминал бұл
басқару жүйесіне біріктіріле алады.
Синхронизмді және кернеудің берілуін бақылау ішкі функциясының
және қосымша логиканың көмегімен, терминалда осының кезінде ажыратқыш
тек шиналарда немесе жоғары вольтты желілерде кернеу болмаған жағдайда,
сондай-ақ екі кернеудің синхрондылығы жағдайында ғана қосыла алатын
алгоритм орындалады. Терминалда фазалау функциясы ойластырылған, бұл
функцияның көмегімен синхронизмді ұстай отырып, екінші қайтара қосу
автоматикасын (АПВУС) іске асыруға болады.
Оларды ішкі тіркегіште тіркеп отыру, орталық сигнализацияға және
(немесе) станцияның басқару және мониторинг жүйесіне (SCS) беріп отыру
мақсатында, терминалда диагностиканың және ажыратқыштың күйінің
барлық қажетті сигналдары жиналған. Шкафтың есігінде жарамсыздықтың,
қорғаныстың іске қосылуының және терминалдағы апаттық жағдайларды ішкі
тіркегішті іске қосудың сигнализациясы ойластырылған. Басқару панелінде,
жыпылықтау шинадарын (ШМ) пайдалана отырып апаттық ажыратудың
сигнализациясын қоса отырып, ажыратқыштың қалпын, күйін жарықпен
сигнализациялау қарастырылып отыр.
3.6.3 УРОВ ажыратқыштың істемей қалуын резервтеу қондырғысы
Терминалда ажыратқыштың істемей қалуын резервтеу қондырғысы
(УРОВ) қарастырылады.
28
Оны ажыратуға әрекет ететін барлық қорғаныстар ішкі функциялардың
іске қосылуына әрекет етеді. УРОВ әрекеті екі сатылы етіп орындалады:
Бірінші саты t=0,06 сек. уақыт (ажыратқышты өшірудің максималды
мүмкін болатын уақытына байланысты) ұстай отырып, ажыратқыш арқылы
токты бақылаусыз, өзінің ажыратқышын өшіруге әрекет етеді (өзіне әрекет
ету),
Токты бақылауы бар екінші саты:
- шиналардың қорғанысы (ДЗШ және ДЗШТ) арқылы;
- телеөшіру (ТО) командасы арқылы, жоғары вольтты желінің қарама-
қарсы ұшында орнатылған қорғаныстар жинағы арқылы
желінің қатарлас элементтерін өшіруге әрекет етеді.
3.6.4 Автоматты қайтара қосу (АҚҚ)
Бұл автоматика келесідей міндеттерді шешуге тиіс:
Орнықсыз қысқа тұйықталуды ажыратқаннан кейін жоғары вольтты
желінің схемасын автоматты жинау. Одан кейін ЖЭО-3 жағынан транзитке
тұйықтай отырып (синхронизмді бақылауы бар АПВ (КС)), жоғары вольтты
желіні ПС-330 жағынан (желідегі кернеудің жоқтығын бақылауы бар АПВ
(КОНЛ)) кернеуге қою ұсынылады;
Оларды шиналарды қашықтықтан қорғаудан (ДЗШ (ДЗШТ))
ажыратқаннан кейін, шиналарды автоматты құрастыру. Бұл жағдайда
оперативті (ауыстырып қосқыштар) таңдап алатын екі вариант болуы мүмкін:
әлде ажыратылған шиналарды аман-сау желіден сынап көру
(шиналардың кернеуінің жоқтығын бақылауы бар АПВ (КОНШ));
әлде басқа байланыспен (АПВ-КС) табысты сынап көргеннен кейін
транзитті қалпына келтіру.
Желінің 110 кВ ажыратқышы коммутациялайтын учаскелеріндегі
кернеулерді бақылау Синхронизмді және кернеудің берілуін бақылау ішкі
функциясының көмегімен жүргізіледі. Конструкциялық жағынан АПВ
терминалда осы тәріздес автоматика үшін қажетті барлық талаптарды
қарастыратын стандартты функцияны (AR) пайдалана отырып орындалған.
Мысалға: әрекеттің бер реттілігі; ажыратқыштың, жетектің дайындығын
бақылау; циклды үзу; тыйым салу және т.с.
1-ші кешеннің шкафының есігінде басқарушы терминалды таңдауды
ауыстырып қосқыш орнатылған. 110 кВ ажыратқышының автоматикасының
функцияларын іске асыра отырып, жетекші кешеннің терминалы
қорғаныстардың жетектегі кешенінің белгілі бір режимдерде, атап айтқанда:
- ажыратқышпен операцияларды тіркеу;
- қорғалып отырған жоғары вольтты желіні сынап көру;
- режимдерінде табысты жұмыс істеуі үшін қажетті сигналдарды
қалыптастырады.
Жетекші терминал жарамсыз болған кезде, жетектегі терминал
ажыратқыштың автоматикасының барлық функцияларын өзіне қабылдайды.
29
3.6.5 Сигналдық тізбектерді орындау
Сигнализацияның
келесідей
түрлері
қарастырылады:
элегазды
ажыратқыштың
орнының
сигнализациясы;
коммутациялық
аппараттың
апаттық ажыратылуы туралы апаттық сигнализация; жекелеген элементтердің
қалыпты емес режимінің немесе қалыпты емес күйінің болып отырғандығы
туралы ескертетін ескертуші сигнализация; қорғаныстың ажыратуға әрекет
жасауының сигнализациясы, автоматиканың әрекет етуінің сигнализациясы.
3.7 Конструктивтік құрастырылуы
Жұмысқа қосылу сақталған кезде қорғаныстарға және автоматикаға
қызмет көрсетудің қолайлылығын негізге ала отырып, барлық комплекттер
екіжақты қызмет етудің жекелеген шкафтарында орындалған.
Батыңқы монтаждаумен орындалған шкафтың ішіндегі терминалдардан
өзге, шкафтың құрамына мыналар кіреді:
- шкафтың ішінде бет жағынан:
- айнымалы ток және кернеу тізбектерінің сынақ блоктары;
- сыртқы сигнализацияның тізбектерін жөндеу үшін шығаруға арналған
сынақ тіркеуіш аралық реле;
- сервистік тізбектерді қоректендіру автоматы, сервистік розетка және
шкафтың жарықтандырылуын ажыратқыш;
- оперативті ауыстырып қосқыштар;
- терминалдың әрекеттерін және күйін жалпы панельдік индикациялауға
арналған, әртүрлі түстегі сигнал шамдары.
кафтың ішінде қыр жағынан:
терминалдың оперативтік тізбектерінің тұрақты тогының желісінің
изоляциясын және ажыратқышты басқару тізбектерін 20 кОм деңгейінде
бақылау мүмкіндігіне арналған резисторлар.
Кабель байланыстарын қосуға арналған клемма қатарлары шкафтың
ішінде кері жағынан орнатылған. Қосылатын сыртқы тізбектердің атқаратын
міндеті клемма қатарының бөлгіш қалыптарындағы жазулармен анықталған.
3.7.1 Жобалау үшін бастапқы мәліметтер, атқаратын міндеті,
сипаттамасы және негізгі жабдығы
Шиналарының екі негізгі және айналып өтетін жүйелері бар 110 кВ
жабық бөлу қондырғысын (ЗРУ) KEGOK мекемесінің бөлімшесі жасап
шығарған. Жабық бөлу қондырғысының ғимараты бір қабатты, биіктігі 10.2 м
және ені 18 м, ұяның қадамы - 6 м. Жабық бөлу қондырғысы жабдықтың бір
қатарлы орналасуымен екі кезекке бөлінген. Ұялар арасындағы қалқандардың
конструкциясы - бағандардың аралығындағы металл каркас. Құрылыс бөлігі
бірыңғайландырылған, құрама темір-бетоннан, қызмет көрсетудің үш ұзына
бойғы дәлізі бар. Ғимаратқа релелік қалқан қоса тұрғызылған, мұнда PЗ және
30
А элементтерінің аппаратурасы бар панельдер орналасқан. Блок ұяларының
құрама шиналары және шиналануы АС-300 х 2 қосарланған көп тармақты
болат-алюминий сыммен орындалған. Құрама шиналар ғимараттың
шатырының астында орналасқан. Қалған ұялардың шиналануы - көп
тармақты дара АС-300 болат-алюминий сыммен орындалған.
А және В фазалардың өткізгіштері аспалы және керілмелі
оқшаулағыштардың тізбектерінің көмегімен аралық конструкцияларына, ал С
фазасының өткізгіштері - тірек оқшаулағыштардағы консольдерге бекітілген.
ЗРУ-да орнатылған барлық жабдық сыртқы орындалуына ие. Жабық
қондырғының жоғарырақ құны жылыту жүйелерінен және ауаны желдету
қондырғыларынан бас тартумен ақталады. РНДЗ-2000 шиналық
ажыратқыштары горизонталь, жоғары жақта 6.25 м белгіде, шығыс
(сызықтық, трансформаторлық, блоктық) және айналмалы ажыратқыштар да
горизонталь, төменде 3,2 м белгіде орналасқан. Алматы ЖЭО-3 110 кВ жабық
бөлгіш қондырғысы осыларды пайдалану ресурсы аяғына жетіп келе жатқан,
ММО- 110-1600-31, 5 У-1 ЗПМ 70 000 типті серіппелі-моторлы жетегі бар
ажыратқыштарды орнатуға жобаланған.
Станцияны құру және басқа нысандарда энергожүйедегі
генерациялаушы қуаттарды енгізу барысында желі конфигурациясының
өзгеруі ЗРУ-110 кВ қосылыстарындағы қысқа тұйықталу токтарының
шамасының өсуіне алып келді. №3 энергоблокты ескере отырып, есептік
қысқа тұйықталу нүктелері ажыратудың максималды тогының
-
ажыратқыштың 31,5 кА деңгейінің мәндеріне жетті.
ММО-110 аз көлемді майлы ажыратқыштары ұяның еденінде тірек
металл конструкцияларға орнатылған. Ажыратқыштар тізбекті кез келген:
ұзақ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
9
10
11
АҢДАТПА
АЖЭО - 3 қайта қүру аталған жоба жобалауға тапсырманың негізінде
орындалды және ЖТҚ-110 кВ ұяларын қайта құрастыруды қарастырады.
Ұялар бұларды пайдалану ресурсы аяғына жетіп қалған майлы
ажыратқыштармен жабдықталған. Қосылулардың қорғанысы
-
электромеханикалық. Оперативтік ток - тұрақты 220 В.
Жобалаған кезде майлы ажыратқыштарды Siemens фирмасы өндірген
3АР1FG элегазды типті ажыратқыштарға алмастырумен, екінші реттегі
коммутацияны және бақылау кабельдерін алмастырумен тиісті типтердегі
ұяларды қайта құрастыру қарастырылып отыр. Қазірде қолданылып отырған
ЖТҚ-110кВ ғимаратында №6,9,17,21 ұяларда жаңа ажыратқыштар орнату
ойластырылуда.
АННОТАЦИЯ
По теме выпускной работы Реконструкция ЗРУ-110 кВ ТЭЦ-3 должен
быть определен выбрать тип трансформатора В ЗРУ-110 кВ предусмотрена
замена масляных выключателей на элегазовые фирмы
Siemens
3АР1FG.опреративный ток. Опрделен
Выбирается релейные аппараты и
разъединители установленные в ЗРУ-110 кВ в ячейках № 6, 9, 17, 19
Определен ресурс работы выключателей при эксплуатации. Приведены схемы
замещения. Произведены необходимые расчеты. Определен оперативный ток.
12
Мазмұны
Кіріспе
1 Жалпы бөлім, бастапқы мәлеметтер және ережелер
2 Негізгі технологиялық шешімдер
2.1 Жобалау үшін бастапқы мәліметтер, атқаратын міндеті,
сипаттамасы және негізгі жабдығы
2.2 АР1FG вакуумдық ажыратқышының негізгі сипаттамалары
3 ЗРУ-110 кВ-қа модернизациялау. Pелелік қорғаныс және
автоматтандыру
3.1 Электр берілісінің жоғары вольтты желілерінің қазіргі қорғаныс
және автоматика қондырғыларының күйі және талдануы
3.2. Кернеуі 110 кВ желідегі әуе желілерінде тиімді жерге тұйықталған
нейтралі бар қорғаныстар орнатуға қойылатын талаптар
3.3. Біріктірілген сандық терминалдарды қолдану
3.4. "АЖЭО-3" №2, №3 ВЛ-110кВ релелік қорғанысы және
автоматикасы
3.5. Екінші реттік жабдықты таңдап алу
3.5.1. Негізгі қорғаныстар
3.5.1. Негізгі қорғаныстар
3.5.2 Резервтік қорғаныстар
7
8
9
9
9
10
10
11
14
15
16
16
16
18
3.6 110 кВ элегазды ажыратқыштардың екінші
коммутациясының схемаларын таңдап алу
реттік
18
3.6.1 Қашықтықтан басқару схемаларына қойылатын талаптар.
3.6.2 Ажыратқыштың автоматикасы
3.6.3 УРОВ ажыратқыштың істемей қалуын резервтеу қондырғысы
3.6.4 Автоматты қайтара қосу (АҚҚ)
3.6.5 Сигналдық тізбектерді орындау
3.7 Конструктивтік құрастырылуы
3.7.1 Жобалау үшін бастапқы мәліметтер, атқаратын міндеті,
сипаттамасы және негізгі жабдығы
3.7.2 110 кВ желідегі қысқа тұйықталу токтарын есептеу
3.7.3 АЖЭО-3 110кВ №2,3 желілерінің ажыратқыштарын таңдау
3.7.4 ЗAP FG-110 элегазды ажыратқышының негізгі сипаттамалары
3.7.5 ЗAP FG-110 элегазды ажыратқышын орнатуға және құрылыс-
монтаж жұмыстарын ұйымдастыруға қойылатын талаптар
3.8 Өндірісті басқару, жұмысшылар мен қызметкерлердің жағдайын
және еңбегін қорғауды ұйымдастыру
3.8.1 Басқару құрылымы
3.8. 2 Еңбек жағдайларын ұйымдастыру
3.8.3 Еңбек қорғау
3.8.4 Еңбек қорғау және қауіпсіздік техникасы бойынша шаралар
4. Өмір тіршілік қауіпсіздігі
13
18
19
20
21
22
22
22
24
35
39*
42
42
43
43
43
44
45
4.1 ЖЭО -3 (ГРЭС) басты жоспарын құрастыру
4.2 ЖЭО - 3 зиянды заттардың атмосфераға сейілуін есептеу және
санитарлы қорғаныс запасын құру
4.3 Күкіртті ангидридінің асмосфераға шығарылымы (гс)
4.4 Азот оксиді шығарылымдарының саны (Nох гс)
4.5 Шығарылымдарды есептеу және олардың атмосфераға таралуы
4.5.1 Шығарылымдарды есептеу және олардың атмосфераға таралуы
(тжыл)
4.6 Азот оксиді шығарылымдарының саны (Nох гс)
4.6 Станциядаға қондырғыларды жобалауда шудың денгеін бағалау
және есептеу
5 Экономикалық бөлім
5.1 Қазақстан Республикасындағы электр энергиясын өндірілуі мен
тұтынылуының жалпы теңгерілімі
5.2 Жылулық энергияны өндіру
5.3 Инвестициялық қаржының экономикалық тиімділігін бағалау
бойынша жалпы ұғымдар
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
14
45
47
47
48
49
50
50
51
57
57
58
59
67
68
Кіріспе
Қазақстан Республиаксы Үкіметінің 2004 жылғы 18 ақпандағы № 190
қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының
электроэнергетикасындағы нарықтық қатынастарды одан әрі
дамыту
тұжырымдамасында көтерме рынок құрылымын күрделендіру көзделген. Оны
перспективті құрылымы мыналардан тұрады:
- электр энергиясының орталықтандырылмаған сауда рыногы (екіжақты
жедел келісім-шарттар);
- орталықтандырылған сауда рыногы (биржалық сегмент);
- нақты уақыт режиміндегі теңдесетін рынок;
- жүйелік және қосалқы қызметтер рыногы.
Онда электр энергиясының көтермелеу және бөлшектік рыноктарының
негізгі мақсаттары мен оларды ұйымдастыру принциптері, электр энергиясы
рыногының құрылымы, нарықтық тетіктерді дамыту модельдері белгіленген,
электроэнергетикалық рыноктың жалпы құрылымындағы міндетті сегмент
ретінде электр энергияның орталықтандырылған сауда-саттығы айтарлықтай
орын алған. Тұжырымдамада өңірлік электр желілік компанияларды, электр
станцияларын, қуаты 2,0 МВт және одан жоғары көтермелеу мен бөлшектік
тұтынушыларды электр энергиясын бақылау мен есепке алудың
автоматтандырылған жүйелерімен
(ЭБЕАЖ)
және ЭБЕАЖ жүйесімен
біріздендірілген ақпаратты беру жүйелерімен және жүйелік оператордың
ақпарат беру жүйелерімен қамтамасыз ету көзделген.
Станцияның өзіндік мұқтаждығы үшін негізгі электр энергиясының көзі
генератор және жалпы электрлік жүйе болып табылады. Сонымен қоса,
энергожүйеден тәуелсіз шектеулі қуатты энергия көздері керек. Станцияның
экономикалық және сенімді жұмысы үшін керекті көмекші жабдықтар: электр
қозғалтқыштар қозғалысқа келтіретін жұмыс машиналары, электр энергиясын
қабылдағыштардың барлық түрі, электр жүйелері, тарату құрылғылары,
төмендеткіш трансформаторлар, электр энергиясының тәуелсіз қорек көздері
және сәйкесінше басқару жүйелері - электр станциясының өзіндік мұқтаждық
жүйесін құрайды.
Электр станцияның қалыпты жұмысы және қызмет көрсетуінің
қауыпсіздігі өзіндік мұқтаждық жүйесінің сенімді жұмысымен сипатталады.
Электр қондырғыларын орнату ережесіне (ПУЭ) сәйкес электр станциясының
өзіндік мұқтаждық жүйелері бірінші топқа жатады және олардың электр
жабдықтауы екі тәуелсіз қорек көздерімен қамтылуы керек.
Өзіндік мұқтаждық жүйесі, капитал салымы және энергия шығыны
жағынан, үнемді болуы керек. Өзіндік мұқтаждық жүйесінде электр энергия
шығыны электр станцияның техника-үнемділік көрсеткішіне кіреді.
15
1 Жалпы бөлім, бастапқы мәлеметтер және ережелер
Бекітілетін бөлігімен құрылыс жобасын жасау үшін негіздеме
Алматы ЖЭО-3. ЗРУ-110 кВ № 6, 9, 17, 21 желілік ұяларындағы ММО-
110-1600-31,5 типіндегі ажыратқыштарды элегазды ажыратқыштарға
ауыстыру бекітілетін бөлігімен құрылыс жобасын орындаудың негіздемесі
05.05.2005 ж. №12805 Шарт және жобалауға тапсырма болып табылады.
Жобаның негізгі мақсаты - жоғары вольтты ажыратқыштардың және
релелік қорғаныс пен автоматика қондырғыларының пайдаланылу және
жөнделу жағдайларын жақсарту, жұмысының сенімділігін арттыру, резервті
автоматты енгізу схемаларын орындау есебінен белгіленген параметрлерін
ұстап отыру және т.б. мақсатында ескірген, өндірістен алынып тасталған
жабдықты алмастыру. Азаматтық қорғаныстың инженерлік-техникалық
шаралары бойынша қысқаша мәліметтер
Алматы ЖЭО-2 өндірістік базасы эксплуатациялық персоналдың
максималды алмастыруына есептелген тиісті құрылымдармен қамтамасыз
етілген.
Осыған байланысты азаматтық қорғаныс жөніндегі шаралар
қарастырылмайды.
Қоршаған ортаны қорғау бойынша қысқаша мәліметтер
Қайта құрастырылатын ұяларды пайдаланған кезде ешқандай
лақтырындылар және ағындылар болмайтындықтан, бұл құрылыс жобасында
қоршаған ортаны қорғау бойынша тарау орындалмайды. [Ә-19;20;23]
16
2 Негізгі технологиялық шешімдер
2.1 Жобалау үшін бастапқы мәліметтер, атқаратын міндеті,
сипаттамасы және негізгі жабдығы
Аталған жоба Жобалауға тапсырманың негізінде орындалды және ЗРУ-
110 кВ ұяларын қайта құруды қарастырады. Ұялар бұларды пайдалану
ресурсы аяғына жетіп қалған майлы ажыратқыштармен жабдықталған.
Қосылулардың қорғанысы - электромеханикалық. Оперативтік ток - тұрақты
220 В.
Жобалаған кезде майлы ажыратқыштарды Siemens фирмасы өндірген
3АР1FG элегазды типті ажыратқыштарға алмастырумен, екінші реттегі
коммутацияны және бақылау кабельдерін алмастырумен тиісті типтердегі
ұяларды қайта құрастыру қарастырылып отыр.
2.2 АР1FG вакуумдық ажыратқышының негізгі сипаттамалары
110 кВ ұяларда ажыратқыштар ретінде Siemens фирмасы өндірген,
Uном= 126кВ, Iном=3150 А, Iо.ном.=40 кА, fном= 50 Гц болатын стационарлы
элегазды 3АР1FG ажыратқыштары қолданылған. Элегазды 3АР1FG
ажыратқыштары 687-78 МемСТ және 62271-100 МЭК талаптарына сай.
Олардың ажыратқыш қабілеті жұмыс істеудің қалыпты апатсыз режимі
кезінде және апаттық жағдайларда, оның ішінде, бұлардың техникалық
параметрлерінің шеңберіндегі қысқа тұйықталулар кезінде аппаратураны
және жүйенің компоненттерін ауыстырып қосқан кезде туындайтын барлық
күданаерді қамтамасыз ету үшін жеткілікті.
Элегазды ажыратқыштардың артықшылықтары жұмыс токтарының
облысындағы немесе осында қысқа тұйықталу токтарының белгілі санының
ажыратылуы назарға алынған жерлердегі, немесе біріншісі де, екіншісі де еске
алынған жерлердегі ауыстырып қосудың жоғары жиілігі бар желілерде жұмыс
істеген кезде әсіресе көрінісін тауып отырады.
3АР1FG типті элегазды ажыратқыштарды қолдану екінші қайтара
қосуға арналған тізбектерде орынды, сондай-ақ олар жұмыс бабындағы
жоғары сенімділікке және ұзаққа созылған уақытқа жарамдылыққа ие болып
келеді.
Ажыратқыштарды үлкен өнімділік кезіндегі жинақы конструкциясы,
шағын өлшемдері ерекшелендіріп отыр. Олар іс-тәжірибеде бар тізбектердің
кез келген жектемелерін ауыстырып қосу үшін, әсіресе:
қысқа тұйықталу токтарын;
жүктелген және жүктелмеген әуе желілерін;
жүктелген және жүктелмеген трансформаторларды ауыстырып қосу
үшін ыңғайлы;
17
3
ЗРУ-110
кВ-қа
модернизациялау.
Pелелік
қорғаныс
және
автоматтандыру
3.1 Электр берілісінің жоғары вольтты желілерінің қазіргі қорғаныс
және автоматика қондырғыларының күйі және талдануы
Екі жақты қоректендіруі бар (транзитті) ЖЭО-3 жоғары вольтты
желілері станцияның KEGOK энергия жүйесімен байланысының негізгі
желілері болып табылады. Жоғары вольтты желінің трассасы ашық жерден
және инженерлік, құрылыс коммуникацияларының орналасу аймағынан өтеді.
Желілер қимасы 240 мм2 АС маркалы көп тармақты болат-алюминий сыммен
жасалған, бір тізбекті, әрқайсысының ұзындығы 3,8 км.
Желі аудандық электрлендірудің ең қуатты KEGOK станциясын және
ірі тораптық 330110 кВ шағын станциясын біріктіретіндіктен, аталған
қосылыстарда орнатылған негізгі және қосалқы жабдықтың жұмысының
сенімділігіне ең жоғары талаптар қойылады.
Қазіргі уақытта Fkvfns ЖЭО-3 №2;№3 ВЛ-де негізгі жылдам әрекет
ететін қорғаныс ретінде ДФЗ-201 типіндегі панельде орындалған,
дифференциалдық-фазалық жоғары жиілік қорғанысы және қашықтықтан
қорғау мен ЭПЗ-1643А типті панельде орындалған, нольдік тізбектіліктің
бағытталған қорғанысының жоғары жиіліктегі блокировкасы орнатылған. Бұл
қорғаныстар өзінің әрекет ету аймағындағы қысқа тұйықталулардың барлық
түрлеріне жауап қайтарып отырады және зақымдалған учаскені уақыт
ұстаусыз ажыратып тастауға мүмкіндік береді.
Желінің резервтік қорғанысы ретінде ЭПЗ-1636-672 типіндегі панель
қолданылады. Барлық қондырғылар екі кешенге бөлінеді.
Бірінші кешен өзіне мыналарды қосады:
ДЗ-2 типті жинақтағы 2 сатылы (1 және 2 сатылар) қашықтықтан
қорғанысты (ДЗ);
КРБ-126 типіндегі жинақтағы, тербелулер кезіндегі блоктауды;
ДЗ-2 типіндегі жинақтағы кернеу тізбектеріндегі жарамсыздықтар
кезіндегі блоктауды;
Жеке тұрған ток, қуат релелерін және РМ контакттарды көбейтуге
арналған аралық релені (4 саты) пайдалана отырып, бір сатылы НТЗНП;
Екінші кешен өзіне мыналарды қосады:
КЗ-9 типіндегі жинақтағы ток кесінгіштігін;
КРС-1 типіндегі жинақтағы бір сатылы ДЗ (3 саты);
КЗ-10 типіндегі жинақтағы үш сатылы НТЗНП (1, 2 және 3 сатылар).
Көп фазалы қысқа тұйықталулардан токтық қорғаныстың екінші сатысы
және 3-ші НТЗНП сатысы автоматтық үдеуге ие.
Жүйемен байланыс желілерінде орнатылған барлық қорғаныстар 110 кВ
желінің ажыратқышын ажыратуға жұмыс істейді және 110 кВ
ажыратқышының істемей қалуын резервтеу қондырғысының (УРОВ-110)
18
схемасын іске қосады.
Қорғаныстардың және өлшеулердің ток тізбектері ТФЗМ-110 типті
шығарылатын ток трансформаторларынан және ТВУ-110-IIУ2 типті қоса
енгізілген трансформаторлардан қоректенеді.
Қорғаныстардың кернеу
тізбектері НКФ-110 типті кернеу трансформаторларынан қоректенеді.
Шиналар жүйесінің әрбір секциясында өзінің кернеу трансформаторы бар.
Аталған электромеханикалық қорғаныстар өткен ғасырдың алпысыншы
жылдарының соңында жасалған. Оперативтік ток - тұрақты. Схеманы және
қорғаныстарға кіретін қондырғыларды жетілдіру жиырмасыншы ғасырдың 70-
ші жылдарынан 80-ші жылдарының басына дейін жүргізіліп келді.
Ажыратқыштарды басқару ЦЩУ (№№ 8,9,10 панельдері) басқару
панельдерінен басқару кілттерімен жүзеге асырылады. Ажыратқышты қосу
синхронизмді бақылауы бар ЦЩУ синхрондандыру схемасы арқылы іске
асырылады.
Алматы ЖЭО-3 жоғары вольтты желісінде екіжақты қоректендіруі бар
электр берілісі желілеріне арналған, бір мәрте әрекет ететін үш фазалы АПВ
қолданылады. АПВ-ның негізгі қондырғыларының бірі өзіне қосымша
резисторы бар, РВ-133 типті КТ1 уақыт релесін, екі орамы - тізбекті және
параллель орамдары бар аралық релені; АПВ әрекетінің бір мәртелігін
қамтамасыз ететін конденсаторды; зарядтық және разрядтық резисторларды
қосатын РПВ 58 жинақ қондырғысы болып табылады. №2 №3 ЖТО желісінде
шиналардың кернеуінің жоқтығын бақылайтын және синхронизмді
бақылайтын АПВ режимі қолданылады.
1987 жылы жұмысқа енгізілген уақыттан бері реле қондырғылары
қалпына келтіру көлемінде техникалық қызмет көрсетудің бірнеше
циклдарынан өтті және өз ресурсын істеп болуға жақын.
Бұл тарауда ВЛ-110кВ қорғаныстарын және автоматикасын
ұйымдастырудың
Алматы ЖЭО-3 (ЖЭО-2)-де қорғаныстарды қайта
құрастырумен, атап айтқанда АЖЭО-3-дегі №2, №3 10кВ екі байланыс
желісінің қорғанысын және автоматикасын қайта құрастырумен байланысты
түпкілікті мәселелер қарастырылады.
3.2. Кернеуі 110 кВ желідегі әуе желілерінде тиімді жерге
тұйықталған нейтралі бар қорғаныстар орнатуға қойылатын талаптар
Электр қондырғыларын орнату ережелеріне сәйкес, тиімді жерге
тұйықталған нейтралі бар 110 кВ желілердегі желілер үшін көп фазалы
тұйықталулардан және жерге тұйықталулардан релелік қорғаныс
қондырғылары қарастырылған болуға тиіс.
Қорғаныстар, егер желіде бұлардың кезінде қорғаныстың шамадан тыс
іске қосылуы ықтимал болатын тербелістер немесе асинхронды жүріс мүмкін
болса, тербелістер кезінде олардың әрекетін блоктайтын қондырғылармен
жабдықталуға тиіс. Егер қорғаныс уақыт бойынша (шамамен 1,5-2 с)
тербелістерден
ретке келтірілген болса, қорғанысты блоктаушы
19
қондырғыларсыз орындауға жол беріледі.
Кернеуі 110 кВ желілер үшін негізгі қорғаныстың типі туралы, оның
ішінде қорғалатын учаскенің кез келген нүктесінде қысқа тұйықталу кезінде
еш кідірместен әрекет ететін қорғанысты қолдану қажеттігі туралы мәселе
бірінші кезекте энергожүйенің жұмысының орнықтылығын сақтау талабын
ескере отырып шешілуге тиіс. Бұл ретте, егер энергожүйенің жұмысының
орнықтылығын есептеулер бойынша басқа, одан да қатаңырақ талаптар
қойылмаса, осылардың кезінде электр станциясының және шағын
станциялардың шиналарындағы қалдық кернеу 0,6-0,7 U ном төменірек болатын
үш фазалы қысқа тұйықталулар уақытты кідіртусіз ажыратылып отырған
кезде, аталған талап әдетте қанағаттандырылып отырады деп қабылдануы
мүмкін. 110 кВ желілер үшін қалдық кернеудің азырақ (0,6U ном ) мәні де рұқсат
етілуі мүмкін.
110 кВ желілерде орнатылатын қорғаныстардың типін таңдаған кезде,
энергожүйенің жұмысының орнықтылығын сақтау талабынан өзге, келесілер
ескерілуге тиіс:
1)
Осыларды уақытты ұстай отырып ажырату жауапты
тұтынушылардың жұмысының бұзылуына алып келуі мүмкін зақымданулар
(мысалға, егер оларды уақытты кідіртумен ажырату кернеу тасқынына орай
өздігінен босатуға алып келуі мүмкін болса, осылардың кезінде электр
станциясының және шағын станциялардың шиналарындағы қалдық кернеу
0,6U ном төмен болатын зақымданулар немесе, егер оларды уақытты кідіртумен
ажырату технологияның бұзылуына алып келуі мүмкін болса 0,6 U ном және
одан көп қалдық кернеуі бар зақымданулар) уақытты кідіртусіз ажыратылуға
тиіс.
2) Жылдам әрекет ететін автаматты қайта косу(АҚҚ немесеАПВ) іске
асыру қажет болған кезде, желіде зақымдалған желіні екі жағынан уақытты
ұстаусыз ажыратуды қамтамасыз ететін жылдам әрекет ететін қорғаныс
орнатылуға тиіс.
3) Номиналды токтан бірнеше рет асып түсетін токтары бар
зақымдануларды уақыт ұстай отырып ажыратқан кезде электр өткізгіш
сымдардың жол берілмейтін қызын кетуі болуы мүмкін.
Егер бұл селективтілікті қамтамасыз ету үшін қажет болса, күрделі
желілерде және жоғарыда баяндалған шарттар болмаған кезде жылдам әрекет
ететін қорғаныстарды қолдануға жол беріледі.
Орнықтылық талаптарын қамтамасыз етуді бағалаған кезде, қалдық
кернеудің мәндерін негізге ала отырып, келесілерді басшылыққа алу керек:
1) Электр станциясы мен энергожүйе арасында бірнеше байланыстар
бар болған кезде, қалдық кернеудің мәні тек байланыстардағы қысқа
тұйықталу кезінде осы байланыстар байланысатын шағын станциялардың
және электр станцияларының шиналарында және осы шиналардан
қоректенетін басқа желілерде, сондай-ақ байланыстар шағын станцияларының
шиналарынан қоректенетін желілерде ғана тексерілуге тиіс.
20
2)
Қалдық кернеу
зақымдануды каскадты ажырату режимінде
қорғаныстың бірінші сатысы қамтып отырған аймақтың соңындағы қысқа
тұйықталу кезінде, яғни уақытты ұстаусыз қорғаныс ажыратқышты желінің
қарама-қарсы ұшынан ажыратқаннан кейін тексерілуге тиіс.
Айналып өтетін байланыстар бар болған кезде де, болмаған кезде де екі
немесе одан көп жақтардан (соңғысы - тармақтанулары бар желілерде)
қоректенуі бар жеке желілерде, сондай-ақ бір қоректену нүктесі бар
шеңберлік желіге кіретін желілерде көп фазалы тұйықталулардан резервтік
немесе негізгі қорғаныс ретінде пайдаланылатын қашықтықтан қорғаныс
(көбінесе үш сатылы) қолданылуға тиіс.
Қосымша қорғаныс ретінде уақытты ұстаусыз токтық кесінгіштікті
(отсечка) қолдану ұсынылады. Жекелеген жағдайларда басқа режимдерде
әрекет ету үшін орындалған токтық кесінгіштік сезімталдық талабын
қанағаттандырмаған кезде, қорғаныс орнатылған жерде
үш фазалы
қысқартылуға қателікен қосқан кезде әрекет ету үшін токтық кесінгіштікті
пайдалануға жол беріледі.
Жерге тұйықталулардан, әдетте, нольдік тізбектіліктің сатылы токтық
бағытталған немесе бағытталмаған қорғанысы қарастырылуға тиіс.
Егер қорғаныс жылдам әрекеттілік талабын қанағаттандырмай отырса,
жеке және екіжақты қоректенуі бар параллель
желілердің негізгі
қорғаныстары ретінде жоғары жиілікті және ұзына бойғы дифференциалдық
қорғаныстарды қарастыру керек.
Бұл сезімталдық (мысалға, тармақталуы бар желілерде) немесе
қорғанысты қарапайым ету шарттары бойынша мақсатқа лайықты болған
кезде, 110-220 кВ желілер үшін негізгі қорғанысты қорғаныстардың
қашықтықтан және токтық бағытталған нольдік тізбектіліктің жоғары
жиіліктегі блокировкасын пайдалана отырып іске асыруға ұсыныс беріледі.
Арнайы кабель төсеу қажеттілігі кезінде
ұзына бойғы
дифференциалданған қорғанысты пайдалану техникалық-экономикалық
есептеумен негізделуге тиіс.
Қорғаныстың қосалқы сымдарының жарамдылығын бақылау үшін
арнайы қондырғылар қарастырылуға тиіс.
Бұл жылдам әрекеттілік немесе сезімталдық шарттары бойынша қажет
болған кезде (мысалға, тармақталулары бар желілерде), 110-220 кВ желілердің
сатылы қорғаныстарының әрекет етуін жылдамдату үшін ажыратушы
сигналды беруді пайдалануға жол беріледі.
Резервтік қорғаныстар ретінде мыналарды:
-
ек
фазалы қысқа тұйықталулардан, әдетте, қашықтықтан
қорғаныстарды, көбінесе үш сатылы қорғаныстарды;
- жерге тұйықталулардан нольдік тізбектіліктің сатылы токтық
бағытталған немесе бағытталмаған қорғаныстарын қолданған дұрыс.
Бұл қорғаныс зақымдануды ажыратудың жылдамдығын талап ету
бойынша орнатылған кезде, негізгі қорғаныс әрекеттен ұзақ уақытқа
шығарылған кезде, резервтік қорғаныстың фазалар арасындағы
21
тұйықталулардан селективті емес үдеуін (мысалға, тура тізбектіліктің
кернеуінің мәнін бақылай отырып) қарастыруға жол беріледі. [Ә -15;17;23]
3.3. Біріктірілген сандық терминалдарды қолдану
Релелік қорғаныста және автоматикада (РЗА) ақпаратты сандық есептеу
техникасымен өңдеу әдістерін және техникалық құралдарын қолдану дәстүрлі
РЗА қондырғыларының барлық функцияларын орындайтын және
электроэнергетикалық қондырғыларды автоматты басқарудың техникалық
құралдарының жұмыс істеуінің сенімділігін және тиімділігін едәуір
арттыратын кең ақпараттық қасиеттерге және сервистік мүмкіндіктерге ие
болып отырған біріктірілген (интеграцияланған) кешендердің жасалуына алып
келді. Электр станцияларын (ЭС), шағын станцияларды (ПС), өнеркәсіптік
кәсіпорындарды және 0,4 кВ бастап кернеудің барлық деңгейлеріндегі басқа
да энергия нысандарын РЗА қондырғыларымен кешенді жарақтандыруды
жүргізуге мүмкіндік беретін микропроцессорлық қондырғылардың көптеген
типтері жасалуда және жетілдірілуде. Ақпараттық технологиялардың соңғы
жетістіктеріне негізделген бұл қондырғылар белорус энергетикасының
спецификалы талаптарына толығымен жауап береді, қызмет көрсетуде қол
жетімді және автоматтандырылған РЗА жүйелеріне, шағын станцияларды
және кез келген деңгейдегі станциялардың электр бөлігін басқаруға және
бақылауға оңай интеграцияланады.
Сандық микропроцессорлық кешендер интеллектуалдық техникалық
құралдар болып табылады. Оларға аналог қондырғыларда болмай отырған
келесідей маңызды оңды қасиеттер тән:
- көп функционалдылығы және шағын өлшемдері;
- оператордың басқару пультінен орнатылуларды қашықтықтан өзгертуі
және тексеруі;
- ЭЭС режиміне бейімделуі - ЭЭС схемасы және режимі өзгерген кезде
РЗА орнатылуларын автоматты түзетіп отыруы;
- өз өзін үздіксіз диагностикалауы және жоғары аппараттық сенімділігі;
- апаттық режимдердің тіркелуі және есте сақталуы;
- операторға РЗА қондырғыларының күйлері және іске қосылулары
туралы ақпараттың қашықтықтан берілуі;
- Арнайы техникалық қызмет көрсетулердің - РЗА қондырғыларының
ретке келтірілулерін және жарамдылығын мезгіл-мезгіл тексерудің қысқаруы.
Жобаның аталған бөлігінің негізгі идеясы - ABB REL 511 v 2.5
фирмасы өндірген қорғаныстар және автоматиканың микропроцессорлық
терминалдарының жергілікті жағдайларда пайдалану үшін беймделгенжаңа
версиясын қолдану. Терминалдарды
Швецияның
ABB Automation
Technology Products AB компаниясы жасап шығарады. Жоғары жиіліктегі
желілерде қазірде бар, желінің сымынан, жерге тұйықтайтын пышағы бар
СМК-110 √3-0,0064 байланыс конденсаторынан, жоғары жиіліктегі бөгеушіні
ретке келтіру элементінен және асқын жүктемеден қорғаныстан,
22
байланыстыру фильтрінен, жоғары жиіліктегі коаксиальды кабельден, ПВЗ-
90М қабылдағыш-бергішінен тұратын байланыс каналдары қолданылады.
Аталған қорғаныстардың пайдасына таңдау мына себептер бойынша
жасалды:
1)
Ең қазіргі заманның жағдайларына жауап беретін жоғары
функционалдық және техникалық мүмкіндіктері.
2) Аталған қорғаныстар
энергожүйесінің кейбір нысандарында
табыспен қолданылып келеді.
3) REL511 қорғаныс терминалдарына бағдарламалық қамтамасыз ету
және техникалық құжаттар толығымен орыстандырылған.
4) Қазақстан Республикасының аумағында фирманың инженерлері және
өкіл дері үнемі персоналды оқыту курстарын өткізіп отырады.
Аталған тарау және екінші реттік схемалар келесідей түсініктерді:
1) ЖЭО-3 №2 и №3 ВЛ-110кВ қазірде қолданылып отырған ЭП31636
және ЭП31643
типті қорғаныстарын REL511 сандық қорғаныстар
терминалдарына алмастыру қажеттігін;
2) Аталған жоғары вольтты желілердегі басқару панелін және
автоматиканы алмастыруды;
3) Қазірде қолданылатын ПВЗ-90М каналдары бойынша жоғары
жиілікті блоктауды (ВЧБ) іске асыруды;
4) Біріншісі жарамсыз болып қалған кезде, әлде оперативті түрде
автоматика функциясын екінші терминалға бере отырып, ажыратқыштардың
автоматикасын терминалдардың бірінде орындауды негізге ала отырып
орындалды.
5) Одан арғы жерде, ОВМ-110кВ қорғаныстары кез келген байланысты
айналып өтетін ажыратқышқа көшіруді қамтамасыз ету мүмкіндігіне ие
болуға тиіс болғандықтан, қазірде қолданылатын қорғаныстарды және
автоматиканы сақтап қала отырып,
ЖЭО-26 ОВМ-1,2 айналып өтетін
ажыратқыштарында REL511 сандық қорғаныстар терминалдарын орнатуды
ойластыру қажет.
3.4. "АЖЭО-3" №2, №3 ВЛ-110кВ релелік қорғанысы және
автоматикасы
Екіжақты қоректендіру бар желі қорғалып отырған жоғары вольтты желі
шегіндегі зақымданудың кез келген түрін уақытты қосымша ұстаусыз жоюға
қабілетті, абсолюттік селективтілігі бар қорғаныстармен жабдықталуға тиіс.
Бұдан өзге, желінің жапсарлас элементтерін алыстан резервтеуді қамтамасыз
ететін қорғаныстар қарастырылуға тиіс.
Жоғарыда көрсетілген талаптарды негізге ала отырып және жақыннан
резервтеуді, сондай-ақ қажетті автоматиканы қамтамасыз ету мақсатында
жоғары жиілікті байланыс каналын пайдаланатын қорғаныстардың екі
жинағын ортану ұсынылып отыр.
23
3.5. Екінші реттік жабдықты таңдап алу
Жабық бөлу қондырғысының релелік қалқанында, №23 панельде
кірістердің-шығыстардың BIM, ВОМ, IОМ, IOМ, BIM модульдерімен
құрамына REL 511.RU1 кіретін №2
ЖВЛ-110 кВ ажыратқышының 1-ші
кешенінің Қорғаныс және автоматика шкафы орнатылады.
№24 панельде - құрамына BIM, ВОМ, IОМ, IOМ, BIM модульдерімен
REL 511.RU1 кіретін ЖВЛ -110 кВ ажыратқышының 2-ші кешенінің
Қорғаныс және автоматика шкафы орнатылады.
№3 ВЛ-110 кВ үшін аталған жинақтар тиісінше №58 және №59
панельдерде орнатылады. Кешендерге кіретін модульдердің құрамы осыған
ұқсас.
1-ші және 2-ші кешендердің
REL 511 терминалдарындағы
қорғаныстардың жинағы бірдей. Сондықтан қорғаныстардың сипаттамасы 1-
ші кешенге де, 2-ші кешенге де бірдей қатысты.
Қорғаныстарды шартты түрде:
негізгі (абсолюттік селективтілігі бар)
резервтік деп бөлуге болады.
3.5.1. Негізгі қорғаныстар
- ДФЗ-201, желінің дифференциалды-фазалық қорғанысы (қолданылып
отырған);
- тура бағытталған, тербелістер кезінде блокталатын, уақытты қосымша
ұстаусыз, желінің 85% жуығын қорғайтын қысқа тұйықталудың барлық
түрлерінен қашықтықтан қорғаудың (ДЗ) сатысы (ZM1),.
- қашықтықтан қорғаудың кері аймағын (ДЗ (ZM5)) пайдаланатын ток
реверсін табудың арнайы логикасын қолдануды ескере отырып, №1 АКПА
командасы арқылы қашықтықтан қорғаудың кеңейтілген, арнайы бөлінген
аймағынан (ДЗ (ZM4)) рұқсат беретін схема бойынша, қашықтықтан қорғауды
қысқа тұйықталудың барлық түрлерінен жоғары жиілікті үдету.
-
айнымалы кернеу тізбектерінің жарамсыздығы жағдайында
қашықтықтан қорғаудың 1-ші станциясына резервтік ретінде және уақытты
қосымша ұстаусыз жоғары өтпелі кедергі арқылы тұйықталулар кезінде
негізгі ретінде, тура бағытталған немесе бағытталмаған, жерге қысқа
тұйықталулардан НТЗНП (EF4-1) сатысы.
-
трансформаторларды қосқан кезде
магниттелу тогының
лақтырылуларынан (бақыланып отырған "I()"-дағы екінші гармониканың
мазмұны бойынша) құра отырып, тура бағытталған, барлық режимдерде
жоғары вольтты желідегі тұйықталуларға сезімтал, НТЗНП (EF4-3) III ст.
рұқсат беретін схема бойынша, жерге қысқа тұйықталулардан НТЗНП
жоғары жиілікті үдету. Сондай-ақ ток реверсін табудың тәуелсіз логикасы
пайдаланылады.
Фаза-фазамен максималды токтық кесінгіштік (ТО).
24
3.5.2 Резервтік қорғаныстар
Фазааралық қысқа тұйықталулардан қашықтықтан қорғаудың сатысы
(ZM2). Қарама-қарсы шағын станцияның 110кВ шиналарынан шығатын
байланыстарды алыстан резервтеуді жүргізеді. Тура бағытталған, осы
байланыстардың фазааралық қысқа тұйықталуларынан жылдам әрекет ететін
сатылармен үйлестірілген.
Фазааралық қысқа тұйықталулардан қашықтықтан қорғаудың сатысы
(ZM3). Фазааралық қысқа тұйықталулардан қорғаныстардың жылдам әрекет
ететін сатыларымен үйлестіруге арналған ІІ сатыға ұқсас.
Қашықтықтан қорғаудың оперативті үдеуі (ОУ). Сондай-ақ қысқа
тұйықталулардың барлық түрлерінен (ZM4) қашықтықтан қорғаудың
кеңейтілген аймағы да үдейді.
Қашықтықтан қорғаудың автоматты үдеуі (АУ). Зақымдануға қосқан
кезде үдеу деп аталады. Сондай-ақ қысқа тұйықталулардың барлық
түрлерінен (ZM4) қашықтықтан қорғаудың кеңейтілген аймағы да, тек
бағытты ескерусіз үдейді. АУ ажыратқышты кез келген қосудан кейін 1 сек.
енгізіледі және уақытты қосымша ұстаусыз әрекет етеді. Осының барлығы
шиналар жүйесін (ШЖ) немесе жоғары вольтты желіні сынаған кезде
зақымдалған учаскені жылдам ажыратуға мүмкіндік береді.
Ертеректе болған қашықтықтан қорғаулардан (ЭПЗ 1636) ерекшелігі,
REL 511 терминалының қашықтықтан қорғауы үнемі әрекет етуге дайын және
тербелістер анықталған кезде блокталады.
PSD функциясы тербелулерді 200мс кезеңділікпен тауып отырады (яғни,
сырғанау жиілігі номиналды жиіліктен 10%-ға тең).
Функцияның әрекеті толық өтпелі кедергіге толық кедергінің (∆Z∆t) екі
өлшеу сипаттамасы арасындағы толық кедергі облысынан өту үшін қажет
болатын өту уақытын өлшеуге негізделеді. Толық кедергіні өлшеу принципі
қашықтықтан қорғауға арналған принциптегідей.
Бастапқы және одан кейінгі тербелулер үшін әртүрлі таймерлерді
пайдалану
тербелулер және зақымдану жағдайлары арасындағы
дифференциациялаудың жоғары дәрежесін қамтамасыз етеді. Қоса енгізілген
логикалық тізбектер және конфигурацияланатын функционалдық кірістер
функцияны басқа функциялармен және шарттармен, жағдайлармен
комбинациялап отыруға мүмкіндік жасайды.
Қашықтықтан қорғаудың барлық жоғарыда аталған аймақтары
айнымалы кернеу тізбектерінің жарамсыздығы және қашықтықтағы
органдардың жалған іске қосылуына қатер төндіретін тербелістер анықталған
кезде блокталады. Егер іске қосылудың таңдап алынған уақыты ықтимал
тербелулердің уақытынан асып кететін болған жағдайда тербелулер кезінде
блоктауды болдырмау ІІІ саты (ZM3) бола алады.
Айнымалы кернеу тізбектерінің ықтимал жарамсыздығын анықтау үшін
ішкі функция (FUSE) пайдаланылады. REL 511 қондырғыларының ертеректе
шыққан функцияларынан ерекшелігі, аталған функция ТН тізбектерінде үш
25
полюсті автоматтарды пайдалана отырып қолдануға бейімделген және, осы
мақсаттар үшін КРБ-12М қосымша сыртқы қондырғысын орнатуды қажет
етпей, жұлдыздың айнымалы кернеу тізбектерінің толық жоғалуына жауап
қайтарады. Қашықтықтан қорғау бұл тізбектерді пайдаланбайтындықтан, бұл
ашық үшбұрыштың тізбектеріндегі жарамсыздықтар кезінде қысқа
тұйықталудың барлық түрлерінен қашықтықтан қорғанысты жұмыста сақтап
қалуға мүмкіндік береді. Ашық үшбұрыштың жарамдылығын бақылау үшін
тиісті аналогтық каналда "3Uо" баланссыздығының болуы пайдаланылады.
- арлық қашықтықтағы органдар блокталған кезде, жұлдыздың
айнымалы кернеу тізбектерінің жарамсыздығы жағдайында, қатарлас
элементтердің екінші сатыларының іске қосылуы үшін жеткілікті уақыт ұстай
отырып, фазааралық қысқа тұйықталулардан бағытталмаған МТЗ енгізіледі.
- жоғары өтпелі кедергі арқылы тұйықталулар жағдайында жерге қысқа
тұйықталулардан қашықтықтан қорғанысты резервтеуге және, олардың
қашықтықтан резервтелуін қамтамасыз ете отырып, қатарлас қосылулардың
ТЗНП сатыларымен үйлесімді етілуіне арналған НТЗНП-ның , және V
сатылары.
ВЧБ алгоритмі REL 511 ішкі логикасында іске асырылған.
3.6
110 кВ
элегазды ажыратқыштардың
екінші
реттік
коммутациясының схемаларын таңдап алу
Басқару, сигнализация, өлшеулер және блоктаулар тізбектері қажетті
коммутациялық ауыстырып қосуларға, өлшеулерге, реле қорғаныстарын
тексеруге, жарықпен және дыбыспен белгі беруге арналған, әр алуан
конструкциядағы аппараттармен және аспаптармен жабдықталады. Атқаратын
міндеттеріне байланысты, бұл аппаратура екі топқа бөлінеді: қосуға және
ажыратуға, блоктауларды ауыстырып қосуға, бағдарламаларды өзгертуге
командалар беру үшін қызмет ететін басқару аппараттары; командалық
импульстарды күшейтуге, логикалық бағдарламаларды орындауға, тізбектерді
бақылауға арналған, басқару тізбектерінің релелік аппаратурасы; сигнал
аппаратурасы - шамдар, диодтар, таблолар, қоңыраулар, сиреналар; өлшеу
аспаптары - орынды көрсеткіштер, амперметрлер, вольтметрлер, ваттметрлер;
серіппені енгізу қозғалтқыштарының және екінші реттік тізбектердің
механизмдерінің электрлік және технологиялық қорғанысының аппаратурасы.
3.6.1 Қашықтықтан басқару схемаларына қойылатын талаптар
Схемада аталған сәттегі ажыратқыштың қалыпты күйін де, апаттық
күйін де көрсетіп тұратын сигнализация элементі болуға тиіс. Бұл мақсат үшін
басқару қалқанында орнатылған жарық диодты коммутаторлық шамдар
қызмет етеді. Апаттық күй жыпылдаған жарығы бар шаммен белгіленеді.
Әрбір қосылыстың басқару тізбектерін қоректендіру, схема жұмысының
сенімділігін қамтамасыз ету мақсатында, басқа тізбектерден
26
(сигнализацияның, блоктаулардың) бөлек сақтандырғыштар немесе жылдам
әрекет ететін автоматты ажыратқыштар арқылы жүргізіліп отыруға тиіс.
Соңғылары дұрысырақ болады. Бұл автоматтардың схеманың қоректенуінің
бұзылуы туралы белгі беруге арналған қосалқы контакттары болуы керек.
Сақтандырғыштарды орнатқан кезде сақтандырғыштардың бүтіндігін
бақылаудың арнайы релесінің көмегімен сақтандырғыштардың жанып
кетуінен сигнализация қажет болады.
Ажыратуға басқару кілтінің тізбегіне қатарлас, схемада ажыратуға
әрекет ететін релелік қорғаныс тізбегінің қосылуы ескерілуге тиіс. Әдетте бұл
қорғаныстың аралық шығыс релесі. Дәл осылайша, қосуға басқару кілтінің
тізбегі қосуға автоматты релелік импульстың тізбегімен әртүрлі тәсілдермен
шунтталып отыруы мүмкін.
Электр жабдығын орнату ережелері ажырату тізбектері үшін барлық
ажыратқыштардың жарамдылығын бақылап отыруды, ал қосу тізбектері үшін
- тек генераторларды, трансформаторларды және кернеуі 110 кв және одан
жоғары желілерді ажыратқыштарды бақылап отыруды талап етеді. Егер олар
автоматты қондырғылардың әсерімен қосылатын болса, қосу тізбектерінің
жарамдылығын бақылау да барлық қалған ажыратқыштар үшін жүргізіліп
отыруға тиіс.
Қосу және ажырату электромагниттерінің тізбектеріндегі шамдар және
релелер шамамен катушкалардың номиналды тогының шамамен 10-15%-ына
тең токты тұтынуға реттеледі. Шамның өзіндегі қысқа тұйықталу немесе реле
катушкасының жанып кетуі кезінде жалған жұмыстан қорғау үшін онымен
бірізді қосымша кедергі орнатылады.
Қосу немесе ажырату үшін қажетті уақыт секундтың үлестерін
құрайтындықтан, қосу және ажырату электроманиттері токтың қысқа уақыт
өтуіне есептелген. Сондықтан, қосу және ажырату тізбегі операция
аяқталғаннан кейін ажыратқыштың қосалқы (блоктаушы) жетегінің көмегімен
ажыратылып отыруға тиіс.
Жетекке енгізілген, секіруден, яғни көп мәрте қайтара қосылудан
механикалық немесе электромеханикалық блоктау болмаған кезде, желі
жойылмаған зақымдануға қосылған жағдайда желінің екінші қайтара
қосылуларына кедергі келтіретін электр блоктауды қарастыру керек.
Басқару схемасында қалыпты емес және апаттық күй туралы тиісті
сигнализацияны, жекелей алғанда, апаттық ажырату схемасын қарастыру
керек. Мұндай схема ажыратқыштың қалпының және соңғы командалық
импульсты
тіркейтін қондырғының қалпының сәйкессіздігі принципі
бойынша орындалады. Оператордың назарын аудару үшін, ажыратылған
(немесе қосылған) қалпының шамдарының қоректену тізбектері осы
схеманың көмегімен жыпылықтаған жарық қондырғысына қосылады.
3.6.2 Ажыратқыштың автоматикасы
110 кВ ажыратқышын басқару келесі шарттарды негізге ала отырып
27
орындалған:
Элегазды ажыратқыш:
элегаз қысымын бақылауды қажет етеді;
ажыратқыш ажыратудың екі электромагнитіне және бір қосымша
электромагнитіне ие;
қосу және ажырату тізбектерінің дайындығын үнемі бақылап отыру
қажеттігі;
серіппелі жетек қосатын серіппелердің енгізілу күйін бақылап отыруды
қажет етеді;
ажыратқышты ол біріктіретін жүйелердің кернеулерін бақылаусыз
қосуға тыйым салынады;
ЭО және ЭВ қорғанысын орындау қажет.
Оперативті қоректену тізбектері бойынша резервтеу мақсатында,
бірінші және екінші ЭО басқару тізбектерін тұрақты токтың әртүрлі
қалқандарынан орындау қарастырылып отыр.
Басқару схемасы тікелей қорғаныс терминалында орындалады және
қосу, ажырату тізбектерінің күйін және басқарудың оперативтік тогының
сапасын тұрақты бақылап отыруды қарастырады.
Оперативтік басқару басқару панелінен жүргізіледі. Басқару орнын
таңдап алу оперативті, дәл сол жерде орналасатын таңдауды ауыстырып
қосқышпен жүргізіледі. Терминалдарға басқару жүйесінен (SCS) басқарып
отыру мүмкіндігі енгізіледі. Оны ұйымдастырған жағдайда, терминал бұл
басқару жүйесіне біріктіріле алады.
Синхронизмді және кернеудің берілуін бақылау ішкі функциясының
және қосымша логиканың көмегімен, терминалда осының кезінде ажыратқыш
тек шиналарда немесе жоғары вольтты желілерде кернеу болмаған жағдайда,
сондай-ақ екі кернеудің синхрондылығы жағдайында ғана қосыла алатын
алгоритм орындалады. Терминалда фазалау функциясы ойластырылған, бұл
функцияның көмегімен синхронизмді ұстай отырып, екінші қайтара қосу
автоматикасын (АПВУС) іске асыруға болады.
Оларды ішкі тіркегіште тіркеп отыру, орталық сигнализацияға және
(немесе) станцияның басқару және мониторинг жүйесіне (SCS) беріп отыру
мақсатында, терминалда диагностиканың және ажыратқыштың күйінің
барлық қажетті сигналдары жиналған. Шкафтың есігінде жарамсыздықтың,
қорғаныстың іске қосылуының және терминалдағы апаттық жағдайларды ішкі
тіркегішті іске қосудың сигнализациясы ойластырылған. Басқару панелінде,
жыпылықтау шинадарын (ШМ) пайдалана отырып апаттық ажыратудың
сигнализациясын қоса отырып, ажыратқыштың қалпын, күйін жарықпен
сигнализациялау қарастырылып отыр.
3.6.3 УРОВ ажыратқыштың істемей қалуын резервтеу қондырғысы
Терминалда ажыратқыштың істемей қалуын резервтеу қондырғысы
(УРОВ) қарастырылады.
28
Оны ажыратуға әрекет ететін барлық қорғаныстар ішкі функциялардың
іске қосылуына әрекет етеді. УРОВ әрекеті екі сатылы етіп орындалады:
Бірінші саты t=0,06 сек. уақыт (ажыратқышты өшірудің максималды
мүмкін болатын уақытына байланысты) ұстай отырып, ажыратқыш арқылы
токты бақылаусыз, өзінің ажыратқышын өшіруге әрекет етеді (өзіне әрекет
ету),
Токты бақылауы бар екінші саты:
- шиналардың қорғанысы (ДЗШ және ДЗШТ) арқылы;
- телеөшіру (ТО) командасы арқылы, жоғары вольтты желінің қарама-
қарсы ұшында орнатылған қорғаныстар жинағы арқылы
желінің қатарлас элементтерін өшіруге әрекет етеді.
3.6.4 Автоматты қайтара қосу (АҚҚ)
Бұл автоматика келесідей міндеттерді шешуге тиіс:
Орнықсыз қысқа тұйықталуды ажыратқаннан кейін жоғары вольтты
желінің схемасын автоматты жинау. Одан кейін ЖЭО-3 жағынан транзитке
тұйықтай отырып (синхронизмді бақылауы бар АПВ (КС)), жоғары вольтты
желіні ПС-330 жағынан (желідегі кернеудің жоқтығын бақылауы бар АПВ
(КОНЛ)) кернеуге қою ұсынылады;
Оларды шиналарды қашықтықтан қорғаудан (ДЗШ (ДЗШТ))
ажыратқаннан кейін, шиналарды автоматты құрастыру. Бұл жағдайда
оперативті (ауыстырып қосқыштар) таңдап алатын екі вариант болуы мүмкін:
әлде ажыратылған шиналарды аман-сау желіден сынап көру
(шиналардың кернеуінің жоқтығын бақылауы бар АПВ (КОНШ));
әлде басқа байланыспен (АПВ-КС) табысты сынап көргеннен кейін
транзитті қалпына келтіру.
Желінің 110 кВ ажыратқышы коммутациялайтын учаскелеріндегі
кернеулерді бақылау Синхронизмді және кернеудің берілуін бақылау ішкі
функциясының көмегімен жүргізіледі. Конструкциялық жағынан АПВ
терминалда осы тәріздес автоматика үшін қажетті барлық талаптарды
қарастыратын стандартты функцияны (AR) пайдалана отырып орындалған.
Мысалға: әрекеттің бер реттілігі; ажыратқыштың, жетектің дайындығын
бақылау; циклды үзу; тыйым салу және т.с.
1-ші кешеннің шкафының есігінде басқарушы терминалды таңдауды
ауыстырып қосқыш орнатылған. 110 кВ ажыратқышының автоматикасының
функцияларын іске асыра отырып, жетекші кешеннің терминалы
қорғаныстардың жетектегі кешенінің белгілі бір режимдерде, атап айтқанда:
- ажыратқышпен операцияларды тіркеу;
- қорғалып отырған жоғары вольтты желіні сынап көру;
- режимдерінде табысты жұмыс істеуі үшін қажетті сигналдарды
қалыптастырады.
Жетекші терминал жарамсыз болған кезде, жетектегі терминал
ажыратқыштың автоматикасының барлық функцияларын өзіне қабылдайды.
29
3.6.5 Сигналдық тізбектерді орындау
Сигнализацияның
келесідей
түрлері
қарастырылады:
элегазды
ажыратқыштың
орнының
сигнализациясы;
коммутациялық
аппараттың
апаттық ажыратылуы туралы апаттық сигнализация; жекелеген элементтердің
қалыпты емес режимінің немесе қалыпты емес күйінің болып отырғандығы
туралы ескертетін ескертуші сигнализация; қорғаныстың ажыратуға әрекет
жасауының сигнализациясы, автоматиканың әрекет етуінің сигнализациясы.
3.7 Конструктивтік құрастырылуы
Жұмысқа қосылу сақталған кезде қорғаныстарға және автоматикаға
қызмет көрсетудің қолайлылығын негізге ала отырып, барлық комплекттер
екіжақты қызмет етудің жекелеген шкафтарында орындалған.
Батыңқы монтаждаумен орындалған шкафтың ішіндегі терминалдардан
өзге, шкафтың құрамына мыналар кіреді:
- шкафтың ішінде бет жағынан:
- айнымалы ток және кернеу тізбектерінің сынақ блоктары;
- сыртқы сигнализацияның тізбектерін жөндеу үшін шығаруға арналған
сынақ тіркеуіш аралық реле;
- сервистік тізбектерді қоректендіру автоматы, сервистік розетка және
шкафтың жарықтандырылуын ажыратқыш;
- оперативті ауыстырып қосқыштар;
- терминалдың әрекеттерін және күйін жалпы панельдік индикациялауға
арналған, әртүрлі түстегі сигнал шамдары.
кафтың ішінде қыр жағынан:
терминалдың оперативтік тізбектерінің тұрақты тогының желісінің
изоляциясын және ажыратқышты басқару тізбектерін 20 кОм деңгейінде
бақылау мүмкіндігіне арналған резисторлар.
Кабель байланыстарын қосуға арналған клемма қатарлары шкафтың
ішінде кері жағынан орнатылған. Қосылатын сыртқы тізбектердің атқаратын
міндеті клемма қатарының бөлгіш қалыптарындағы жазулармен анықталған.
3.7.1 Жобалау үшін бастапқы мәліметтер, атқаратын міндеті,
сипаттамасы және негізгі жабдығы
Шиналарының екі негізгі және айналып өтетін жүйелері бар 110 кВ
жабық бөлу қондырғысын (ЗРУ) KEGOK мекемесінің бөлімшесі жасап
шығарған. Жабық бөлу қондырғысының ғимараты бір қабатты, биіктігі 10.2 м
және ені 18 м, ұяның қадамы - 6 м. Жабық бөлу қондырғысы жабдықтың бір
қатарлы орналасуымен екі кезекке бөлінген. Ұялар арасындағы қалқандардың
конструкциясы - бағандардың аралығындағы металл каркас. Құрылыс бөлігі
бірыңғайландырылған, құрама темір-бетоннан, қызмет көрсетудің үш ұзына
бойғы дәлізі бар. Ғимаратқа релелік қалқан қоса тұрғызылған, мұнда PЗ және
30
А элементтерінің аппаратурасы бар панельдер орналасқан. Блок ұяларының
құрама шиналары және шиналануы АС-300 х 2 қосарланған көп тармақты
болат-алюминий сыммен орындалған. Құрама шиналар ғимараттың
шатырының астында орналасқан. Қалған ұялардың шиналануы - көп
тармақты дара АС-300 болат-алюминий сыммен орындалған.
А және В фазалардың өткізгіштері аспалы және керілмелі
оқшаулағыштардың тізбектерінің көмегімен аралық конструкцияларына, ал С
фазасының өткізгіштері - тірек оқшаулағыштардағы консольдерге бекітілген.
ЗРУ-да орнатылған барлық жабдық сыртқы орындалуына ие. Жабық
қондырғының жоғарырақ құны жылыту жүйелерінен және ауаны желдету
қондырғыларынан бас тартумен ақталады. РНДЗ-2000 шиналық
ажыратқыштары горизонталь, жоғары жақта 6.25 м белгіде, шығыс
(сызықтық, трансформаторлық, блоктық) және айналмалы ажыратқыштар да
горизонталь, төменде 3,2 м белгіде орналасқан. Алматы ЖЭО-3 110 кВ жабық
бөлгіш қондырғысы осыларды пайдалану ресурсы аяғына жетіп келе жатқан,
ММО- 110-1600-31, 5 У-1 ЗПМ 70 000 типті серіппелі-моторлы жетегі бар
ажыратқыштарды орнатуға жобаланған.
Станцияны құру және басқа нысандарда энергожүйедегі
генерациялаушы қуаттарды енгізу барысында желі конфигурациясының
өзгеруі ЗРУ-110 кВ қосылыстарындағы қысқа тұйықталу токтарының
шамасының өсуіне алып келді. №3 энергоблокты ескере отырып, есептік
қысқа тұйықталу нүктелері ажыратудың максималды тогының
-
ажыратқыштың 31,5 кА деңгейінің мәндеріне жетті.
ММО-110 аз көлемді майлы ажыратқыштары ұяның еденінде тірек
металл конструкцияларға орнатылған. Ажыратқыштар тізбекті кез келген:
ұзақ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz