Бекіре балықтарын тоғандарда өсіру
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ КЕАҚ
ТЕХНОЛОГИЯ ЖӘНЕ БИОРЕСУРСТАР ФАКУЛЬТЕТІ
Самарханова Назерке Жәнібекқызы
Арал-атамекен ЖШС жағдайында сүйрік балығын өсіру технологиясының ерекшеліктері
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСЫ
5В080400 - Балық шаруашылығы және өнеркәсіптік балық аулау мамандығы бойынша
АЛМАТЫ 2018
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ КЕАҚ
Технология және биоресурстар факультетi
Ара, құс және балық шаруашылығы кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Арал-атамекен ЖШС жағдайында сүйрік балығын өсіру технологиясының ерекшеліктері
Беттер саны _____
Сызбалар мен көрнектi материалдар саны____
Орындаған : Самарханова Назерке Жәнібекқызы
2018 ж. ____ _____________ қорғауға жiберiлдi
Кафедра меңгерушiсi, __________ Лукбанов В.М.
Жетекшiсi: __________ Мустафин Е.Г.
Сарапшы __________ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
АЛМАТЫ 2018
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ КЕАҚ
Технология және биоресурстар факультетi
Мамандығы 5В080400 - Балық шаруашылығы және өнеркәсіптік балық аулау
Ара, құс және балық шаруашылығы кафедрасы
Дипломдық жұмысты орындау
ТАПСЫРМАСЫ
Студент: Самарханова Назерке Жәнібекқызы
Жұмыс тақырыбы: Арал-атамекен ЖШС жағдайында сүйрік балығын өсіру технологиясының ерекшеліктері
Университет бойынша 2018 ж "_____"___________ № _____бұйрығымен бекiтiлген
Дайын жұмысты тапсыру мерзiмi 2018 ж "_____" ______________
Дипломдық жұмыста қарастырылатын сұрақтардың тізімі:
1. Бекіре балықтарының шабақтарын өсіру үшін пайдаланылатын судың гидрохимиялық сипаттамасы.
2. Арал-атамекен ЖШС бассейн учаскесінде сүйріктердің осыжаздық шабақтарын өсіру бойынша тәжірибе жүргізу
3. Бассейндер ортасындағы негізгі гидрохимиялық көрсеткіштердің динамикасы және оларды бағалау
4. Арал-атамекен ЖШС жағдайында сүйріктер үшін тірі жемдерді өсіру бойынша тәжірибе жүргізу
Ұсынылатын негізгі әдебиет
1. Васильева Л.М. Биологические и технологические особенности товарной аквакультуры осетровых в условиях Нижнего Поволжья.- Астрахань: БИОС, 2000.-188 с.
2. Васильева Л.М., Пономарев С.В., Судакова Н.В. Кормление осетровых рыб в индустриальной аквакультуре. - Астрахань, БИОС, 2000. - 86 с.
3 Рекомендации по кормлению осетровых рыб в условиях рыбоводных хозяйств Казахстана. - Алматы, 2011.- 36 с.
4. Руководство по химическому анализу поверхностных вод суши.- Л.: Гидрометеоиздат, 1977. - 541 с.
5. Рекомендации по технологии выращивания осетровых рыб в бассейнах и прудах в условиях рыбоводных хозяйств юга Казахстана.- Алматы, 2009.- 56 с.
6. Пономарев С.В., Пономарева Е.Н.Биологические основы разведения осетровых и лососевых рыб на интенсивной основе: - Моногр.Астрахан.гос. техн. Ун-т. - Астрахань: Изд-во АГТУ, 2003. - 256 с.
7. Шебанин В.М., Харитонова В.Ф., Пилаури А.Н., Подушка С.Б. Опыт выращивания осетровых в индустриальных условиях Рыбоводство и рыболовствою - 1996. - №3-4. - 14 с.
8. 6 Васильева Л.М., Яковлева А.П., Щербатова Т.Г. и др. Технологии и нормативы по товарному осетроводству в VI рыбоводной зоне. - М.: Изд-во ВНИРО, 2006. - 100 с.
9. Васильева Л.М., Пономарев С.В., Судакова Н.В. Технология индустриального выращивания молоди и товарных осетровых рыб в условиях Нижнего Поволжья. - Астрахань: БИОС, 2000. -23 с.
10. Пономарев С. В., Гамыгин Е. А., Никоноров С. И., Пономарева Е.Н., Грозеску Ю. Н., Бахарева А. А.Технологии выращивания и кормления объектов аквакультуры юга России.- Астрахань: Нова плюс, 2002. -264 с
Жұмыстың тараулары бойынша кеңесшілері
Тарау
Кеңесші
Мерзімі
Қолы
Әдебиетке шолу
Мустафин Е.Г
Қазан, 2017 ж
Материалды зерттеу әдістері
Мустафин Е.Г
Қараша, 2017 ж
Негізгі бөлім
Мустафин Е.Г
Желтоқсан, 2017 ж
Кафедра меңгерушісі ________________________ Лукбанов В.М.
Дипломдық жұмыс жетекшісі __________________ Мустафин Е.Г
Тапсырманы орындауға қабылдадым, студент _______________________ Самарханова Н.Ж.
Дипломдық жобаны орындау
ГРАФИГІ
Рет саны
Тараулар және қарастырылатын сұрақтар тізімі
Жетекшіге ұсыну мерзімі
Ескертулер
1
Кіріспе
Қазан, 2017 ж
Орындалды
2
Әдебиетке шолу
Қазан, 2017 ж
Орындалды
3
Зерттеу әдістері мен материалдары
Қараша, 2017 ж
Орындалды
4
Бекіре балықтарының шабақтарын өсіру үшін пайдаланылатын судың гидрохимиялық сипаттамасы.
Қараша, 2017 ж
Орындалды
5
Арал-атамекен ЖШС бассейн учаскесінде сүйріктердің осыжаздық шабақтарын өсіру бойынша тәжірибе жүргізу
Қараша, 2017 ж
Орындалды
6
Бассейндер ортасындағы негізгі гидрохимиялық көрсеткіштердің динамикасы және оларды бағалау
Қараша, 2017 ж
Орындалды
7
Арал-атамекен ЖШС жағдайында сүйріктер үшін тірі жемдерді өсіру бойынша тәжірибе жүргізу
Қаңтар, 2018 ж
Орындалды
8
Қорытынды
Ақпан, 2018 ж
Орындалды
9
Пайдаланған әдебиеттер
Наурыз, 2018 ж
Орындалды
Кафедра меңгерушісі ________________________ Лукбанов В.М.
Дипломдық жұмыс жетекшісі __________________ Мустафин Е.Г.
Тапсырманы орындауға қабылдадым, студент _______________________ Самарханова Н.Ж.
МАЗМҰНЫ
бет
НOPмAтивті сілтEмEлEP
АНЫҚТАМАЛАР
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
КІРІСПЕ
1
Әдебиетке шолу
1.1
Бекіре балығы объекті ретінде сүйріктердің сипаттамасы
1.2
Қазақстанның жағдайында сүйріктерді өсірудің биотехникалық амалдары
1.3
Бекіре балықтарын өсіру кезінде судың сапасына қойылатын талап
1.4
Бекіре балықтарының жемі және оларға жем беру
2
ЗЕРТТЕУ МАТЕРИАЛДАРЫ ЖӘНЕ ӘДІСТЕРІ
2.1
Сүйрік балықтарына жем берудің әдіс тәсілдері.
3
ӨЗІНДІК ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ
3.1
Арал-атамекен ЖШС-індегі тәжірибелік бассейн учаскесінің сипаттамасы
3.2
Бассейндер ортасындағы негізгі гидрохимиялық көрсеткіштердің динамикасы және оларды бағалау
3.3
Сүйріктерге жем берудің әдістемелік тәсілдері
3.4
Арал-атамекен ЖШС жағдайында сүйріктер үшін тірі жемдерді өсіру бойынша тәжірибе жүргізу
3.5
Балық шаруашылығы бассейндерінде өсірілген сүйріктердің осыжаздық шабақтардың биологиялық сипаттамасы
3.6
Қазақстанның оңтүстігінде балық шаруашылығы жағдайларында сүйріктердің аналық үйірін қалыптастыру және өсіру
3.7
Қыстап шығу үшін сүйріктерді тасымалдау
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
НOPмAтивті сілтEмEлEP
ГOСТ 7.1 - 2003. Библиoгpaфичeскaя зaпись. Библиoгpaфичeскoe oписaниe дoкyмeнтa. Oбщиe тpeбoвaния и пpaвилa сoстaвлeния.
ГOСТ 7.32 - 2001. Oтчeт o нayчнo - исслeдoвaтeльскoй paбoтe. Стpyктypa и пpaвилa oфopмлeния
ГOСТ 1368-91 Pыбы всeх видoв oбpaбoтки. Длинa и мaссa.
ГOСТ P51497-89 Pыбa, paкooбpaзныe и кapaкaтицa. Paзмepныe кaтeгopии
ГOСТ24896-81 Тіpі бaлықтap. Тeхникaлық жaғдaй.
ГOСТ 50 380-92 Бaлықтap жәнe бaлық өнімдepі. Тepминдepі мeн aнықтayыштap
ГOСТ 7636-85 Бaлықтap, тeңіз сүтқopeктілepі, тeңіз oмыpтқaсыздapы жәнe oлapды өңдey өнімдepі. Тaлдay әдістepі.
ГOСТ 25706-83 Лyпaлap нeмeсe үлкeйткіш шынылap. Нeгізгі типтepі мeн пapaмeтpлepі.
ГOСТ 25336-82 Зepтхaнaлық шыны жaбдықтap мeн ыдыстap. Нeгізгі пapaмeтpлep, өлшeмдepі мeн типтepі
ГOСТ 24104-2001 Зepтхaнaлық жaлпы жaғдaйындa жәнe үлгі тapaзылapы. Жaлпы тeхникaлық жaғдaйлap.
ГOСТ 19908-90 Тигeльдep, тaбaқшaлap, стaкaндap, кoлбaлap, вopoнкaлap, пpибopкaлap жәнe квapц шыныдaн жaсaлғaн ұштық. Жaлпы тeхникaлық жaғдaйлap.
ГOСТ 427-75 Өлшeгіш мeтaлл сызғыштap. Тeхникaлық жaғдaйлap.
ГOСТ 1625-89 Тeхникaлық фopмaлин. Тeхникaлық жaғдaйлap.
ГOСТ 6709-72 Дистилдeнгeн сy.
ГOСТ 17.1.1.01.-77. Сyды пaйдaлaнy мeн қopғay. Нeгізгі тepминдep мeн aнықтayыштap.
АНЫҚТАМАЛАР
Тоған - балық өсірілетін тоғандар. Балық өсіретін тоғандардың ауданы әдетте 1,0 мен 20 га арасында болады, тереңдігі 1,5-1,7 м-ден аспайды. Барлық балық өсірілетін тоғандардың түбі түзу, тегіс, аздап бір жағына қарай тереңдетілген болады, ол ойыстық тоғандағы судың тез әрі толық ағып кетуіне мүмкіндік береді.
Бассейін әдісі дегеніміз - ол ағынды суы бар немесе механикалық жолмен, яғни насос арқылы тартылатын суда, бекіре тұқымдас балықтарының шабақтары мен дернәсілдерін арнайы лотоктар мен бассейіндерде өсіріліп, бағылуы.
Дегазация - суда еріген артық азот қалдықтарынан құтылу, ол газ эмболия ауруын тудыруы мүмкін (газ көпіршік ауруы).
Судың қосымша аэрациясы - ауаны айдау немесе түрлі аппараттарды пайдалана отырып (аэраторларды, жаңбырлататын құрылғы, суды шашатын флейталар және т.с.с.) суды оттегімен байыту.
Артемия - төменгі сатыдағы шаянтәрізді.
Флейталар - көптеген ұсақ тесіктер арқылы суды шашырату жолымен суды қосымша аэрациялауға арналған құрылғы.
Coppens Голландияда шығарылған қолдан жасалған өндірістік жеммен қоректендірді.
Сүйрік (acipenser ruthenus, linne).тұшы суда тіршілік ететін балық.
Сібір бекіресі (acipenser baerii, brandt). ертіс өзенінің орта және жоғары жағында тіршілік ететін балық.
ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН БЕЛГІЛЕУЛЕР
Осы дипломдық жұмыста келесі қысқартулар мен мәндер қолданылды:
С- біркүндік азық мөлшері;
Р-балықтың орташа салмағы;
А- күнделікті рацион
Х-арифметикалық орташа;
М- арифметикалық орташаның қателігі;
Q-балықтардың толық салмағы;
q- балықтардың іш құрылыссыз салмағы;
L- балықтардың толық ұзындығы;
l-құйрық қанатсыз ұзындығы;
min-минимум;
max-максимум;
м-метр;
n- балық саны;
мм-миллиметр;
-аналық;
-аталық;
см-сантиметр;
кг-килограмм;
г-грамм;
т-тонна;
км-1 шаршы шақырым;
км-1 куб шақырым;
га-гектар;
ж.-жыл;
%-пайыз;
т.б.-тағы басқа.
КІРІСПЕ
Соңғы онжылдықта Каспийде бекіре балықтары қорларының апатты төмендеуі байқалуда, мұның себебі бекіре балықтарын жыртқыштықпен жою болып табылады. Каспийдің барлық бекіре балықтары (ақсерке, бекіре, шоқыр, сүйрік) коммерциялық сұранымы жоғары объекті ретінде ерен бағалы болып табылады (уылдырық және балық өнімі). Бекіре балықтары жойылу қаупі төніп тұрған флора мен фаунаның түрлерін саудалау бойынша халықаралық конвенция объектілерінің тізіміне енгізілген (СITES).
Халықаралық сарапшылардың мәліметтері, уылдырық бойынша әлемдік базарда 10-20 пайызға қамтамасыз етілген. Соңғы кезде уылдырықтың бағасы 2-3 есеге өсті. Осыған байланысты бекіре балықтарын қолдан өсіруге деген қызығушылық дүние жүзі бойынша күннен күнге өсіп келеді.
Қалыптасқан жағдайда бекіре азық-түлік өнімін, соның ішінде уылдық алу үшін, бекіре балықтарына аквакультура әзірлеу және енгізу өте маңызды болып табылады. Тауарлық бекіре шаруашылығы - балық өсірудің жас саласы, ол АҚШ, Франция, Италия, Германия, Уругвай, Румыния, Венгрия, Болгария, Қытай және Ресей сияқты елдерде жақсы дамыған.
Қазақстанда аквакультураны дамытудың мемлекеттік бағдарламасы бар, онда тауарлық бекіре өсіруге ерекше назар аударылған. Қазіргі таңда Қазақстанның әр түрлі областарында тауарлық бекіре өсіру жобалары әзірленіп жатыр. Атырау, Орал және Маңғыстау областарында бекіре балықтарын тауарлық өсіру және Каспий теңізінің бекіре балықтарының табиғи жолмен популяциясын толықтыру үшін аналық үйірлерін қалыптастыруға арналған кәсіпорынның құрылысы жоспарлануда.
Бекіре балықтары аквакультураның болашағы бар екені айқын. Алдымыздағы бірнеше жылдықта Каспий теңізіндегі бекірелердің табиғи популяциясының қорлары өзінің кәсіпшілік маңызын жоғалтады, бекіре өнімдерінің, соның ішінде қара уылдырықтың бағасы өседі және бизнестің бұл түрі өте пайдалы болады. Осы мақсатта қазіргі таңда азықтық уылдырық алу үшін ғана емес сонымен қатар өндіріс үшін де бекіре балықтарының аналық үйірін қалыптастыру өзекті болып табылады.
Бекіре балықтарының түрлерінің жойқын жойылуына байланысты оларды қолмен өсіру бекірелердің табиғи популяция шығынының орнын өтей алады және олардың қорларын толтырады.
Бекіре балықтары үлкен экспорттық әлеуетті білдереді. Осыған байланысты Қазақстан Республикасының Үкіметі тауарлық бекіре өсіруге түсімді және экономикалық болашақ ретінде дамудың арнайы дәрежесін беріп отыр.
Жүргізіліп жатырған экономикалық есепшоттар бекіре балықтарын тауарлық өсіру, тауарлық бекіре өсірудің қарқынды әдістерімен пайданың жоғары болуын куәландырады.
Бекіре балықтарының аквакультурасын ғылыми зерттеулерсіз дамыту мүмкін емес. Қазіргі таңда бекірені өсіру саласындағы зерттеулер үш негізгі бағыт бойынша жүргізіледі: өнімдік үйірлерді қалыптастыру; қолмен өсірудің тиімділігін көтеру; тауарлық өсіру. Қазіргі кезде бекірені өсіру жетістігі жоғарыда көрсетілген бағыттар бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарының заманауи орындалуына байланысты болады.
Бекіре балықтарын өсіру процесін қарқынды әдістерге ауыстыру мақсатында бекіре балықтарын бассейндік, торлық және құрамдастырылған өсірудің биотехникасын жетілдіру бойынша зерттеу жұмыстары жүргізілуде; шикізат аумағы үшін қолжетімді жем компоненттерін іздеу жүргізілуде, суға жоғары төзімділіпен жемдердің теңгерілген рецептурасы әзірленуде, оларды дайындау технологиясы ОРЗ жағдайларына бейімделуде.
Өзектілігі. Қазіргі таңда бекіре балықтары санының қарқынды төмендеуіне және оларды Каспий теңізінен аулауға тыйым салынуына байланысты, осы мәселені шешу жолдарының бірі, олардың табиғи популяциясын қайта қалпына келтіру үшін балық шаруашылығы кәсіпорындарында балықтың осы тобының аналық үйірін қалыптастыру болып табылады.
Аквакультураның әр түрлі бағыттарын дамытуда Қазақстанның барлық мүмкіндіктері бар, сапасы бекіре өсірудің талаптарына сәйкес келетін артезиан суының дерек көздерінің көптігі бассейндерде тауарлық балық шаруашылығының жаңа құнды (бекіре балықтары) объектілерін өсіруге үлкен мүмкіндіктер бар.
Жаңалығы. Осы жұмыста сүйріктерді әрі қарай ҚР балық шаруашылығы кәсіпорындарында өндіру мақсатында пайдалану арқылы, Қазақстанда бірінші рет сүйріктердің аналық үйірлерін қалыптастыру әдістері қарастырылады.
Бүгінгі күнде Қазақстанда бекіре өсірудің отандық нормативтік-технологиялық базасы жеткілікті дәрежеде қалыптаспаған. Іс жүзінде шетелдік әдістемелік әдебиет пен нормативтік құжаттама пайдаланылады.
Сондықтан Қазақстан жағдайында бекіре балықтарын өсірудің әр түрлі биотехникалық тәсілдеріне бейімделу мәселесі өзекті болып отыр.
Зерттеудің мақсаты. Арал-атамекен ЖШС жағдайында бассейндерде сүйріктердің осыжаздық шабақтарын өсірудің биотехникалық тәсілдерін дайарлау және анлық үйірлерін қалыптастыру.
Зерттеудің міндеттері:
1. Артезиан суын пайдалану арқылы бассейндерде сүйріктредің осыжаздық шабақтарын өсірудің биотехникалық тәсілдерін игеру;
2. Бассейндерде сүйріктердің осы жаздық шабақтарын азықтандырудың биотехникалық тәсілдерін игеру;
3. Сүйрік балығының аналық үйірлерін қалыптастырудың әдістерін игеру.
4. Арал-атамекен ЖШС жағдайында құрамдастырылған тәсілмен сүйріктерді өсірудің уақытша нормативтерін әзірлеу бойынша ұсыныстар.
1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
Тауарлық бекіре өсіру Қазақстан үшін жаңа прогрессивті бағыт болып табылады. Республикада бекіре балықтарын тауарлық өсірудің өзектілігі, олардың табиғи қорларының күрт азайып кетуімен түсіндіріледі. Қазіргі таңда теңізде мұнайды қарқынды алуға байланысты Каспий теңізінің Қазақстандық бөлігіндегі су ортасы экожүйесінің деградациялануы өсіп келеді. Теңіздің биологиялық ресурстарын тиімсіз пайдалану Каспий бассейніндегі балықтардың ең құнды түрі ретінде бекіре балықтарының санының азайуына алып келді. Соңғы жылдардағы мониторингтік зерттеулер су бассейніне антропогендік ықпал етуде, сондай-ақ браконьерлік прессингтің бекіре балықтары популяциясы қайғылы дәрежеге дейін алып келуін көрсетті. Қалыптасқан жағдайда бекіре балықтарының табиғи гендік қорларын сақтаудың альтернативтік жолдарын әзірлеу және енгізу өте маңызды болып табылады. Мұндай бағыттарының біріне өзіне бекіре балықтарының кәсіптік қорларын қалыптастыру және бірқатар экологиялық және әлеуметтік-экономикалық сипаттағы мәселелерді шешуге көмектесетін бекіреден азық-түлік өнімін алуды енгізетін тауарлық бекіре өсіруді дамыту жатады.
Зерттеудің орындалуы Республиканың балық өсіру шаруашылығы жағдайында бекіре балықтарын өсірудің биотехникасы бойынша ғылыми базаны күшейтеді. Қазақстанда әр түрлі бекіре балықтарын және олардың гибридтерін енгізу, олардың табиғи популяциясын азайтуға ықпал ететін болады. Республиканың әр түрлі аймақтарының балық өсіру шаруашылығында болашақта бекіре балықтарының тірі жинақтарын құру олардың генетикалық әр түрін сақтап қалу механизмдерінің бірі болып табылады. Жобаны іске асыру қоршаған ортаны қорғау және табиғи ресурстарды өндіру бағыттары бойынша АПК дамыту басымдығына сәйкес келеді.
Қазақстанның әр түрлі шаруашылығында және табиғи аймақтарында бекіре балықтарын тауарлық өсіру технологиясын әзірлеу, сондай-ақ алаң бірлігінен тауарлық өнімді шығаруды маңызын көтеруге мүмкіндік беретін орта мен жемдердің сапасына, азықтандыру режиміне бақылау жүргізу және басқару мүмкіндігін беретін балық өсіру процестерін оңтайландыруға бағытталған басымды мәселелер болып табылады.
Бекіре балықтары санының күрт қысқарып кетуі қазіргі таңда осы саладағы маңызды мәселелердің біріне кәсіптік аулауды сақтау емес, ал балық түрлерінің әр түрлілігін сақтап қалу екендігіне алып келді. Осыған байланысты ішкі базарға да, сыртқы базарға да бекіре өнімін негізгі жеткізуші ретінде тауарлық бекіре өсірудің маңызы зор болып отыр.
Ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу қажеттігі Қазақстанның балық өсіру шаруашылығында бекіре балықтарын өсірудің отандық нормативтік-әдістемелік базасының жоқтығына байланысты.
Сүйрік балығы тауарлық бекіре өсірудің болашағы бар объектілерінің бірі болып табылады. Бекіре балықтарының ішінде ол тез өсетін түрге жатады, үш жасында тауарлық түрге жетеді. Бұл болашақта бекірелердің өнеркәсіптік гибридтерінің түрін алу үшін осы түрдің аналық үйірін тәжірибелік өсіру және қалыптастыру үшін осы объектіні таңдап алудың негізгі себебі болып отыр.
Қазақстанның оңтүстігі жағдайында бассейндерде сүйріктердің осыжаздық шабақтарын өсіру биотехникасын өңдеу бойынша бағдарламалық зерттеулерді орындау Арал-атамекен ЖШС-інде жүргізілді (Қызылорда облысы, VІІ балық аулау зонасы).
Зерттеудің материалы ретінде дернәсілден осыжаздақ шабақтарға дейінгі жастағы сүйрік пайдаланылды. Орташа салмағы 20 г, 1500 данадан тұратын сүйріктің дернәсілдері Киевтен (Украина) уылдырықтан шығарылған, Оңтүстік Қазақстан облысының Кереит ауылында орналасқан ТСҚ тәжірибелік бассейндік учаскесіне алып келінді.
Тәжірибелік бассейндік учаскені құру кезінде Қаз БШҒЗИ ЖШС қызметкерлері ресейлік ғалымдар әзірлеген биотехникалық норматвитерді басшылыққа алды [1].
Өсірудің әр түрлі кезеңдерінде бекіре дернәсілдердің өмірге қабілеттілігін бағалау үшін күн сайын өлген дернәсілдердің есебі жүргізіледі және сорттау және оңғы аулау кезінде тікелей есепке алу әдісі қолданылды.
Ортаның абиотикалық және биотикалық факторларының бекіре балықтары дернәсілінің өсуіне және дамуына әсер етуін бағалау үшін балық өсіру бассейндеріндегі кислородтық режимдердің температуралық динамикасы (тәулігіне 2 рет), сутегі көрсеткішінің дәрежесі (бес күнде бір рет) және судың ағысы (декадасына 1 реттен кем емес) тексеріліп отырылды. Судың температурасы мен оттегінің мөлшері термооксиметр көмегімен өлшенді, рН метрімен өлшенді. Ағысты анықтау үшін секундомер және калибрленген ыдыс пайдаланылды.
Өсірудің әр түрлі кезеңдерінде азықтандыру рационының тәуліктік есебін С = Р А 100 формуласы бойынша жүргізді, мұнда С - азықтандырудың тәуліктік нормасы, г (кг); Р - балықтың орта салмағы, мг (г); балықтың салмағынан %, А - тәуліктік рацион [2,3].
Балық өсіретін ыдысқа түсетін судың сапасын бағалау үшін мезгіліне екі рет судың үлгісі алынып тұрылды. Алынған судың үлгілерін талдау жалпы қабылданған әдістер бойынша орындалды .
Шешуші бионормативтер ретінде сүйріктердің осы жаздықтарын өсіру кезінде тауарлық бекіре өсіру үшін ресейлік ғалымдар әзірлеген нормативтік-техникалық база және әдістемелік нұсқаулар қабылданды [4,5,6,7,8,9,10,11,12,13]. Жеке бағыттарда балық шаруашылығында жалпы қабылданған әдістемелік база пайдаланылды [14,15,16,17].
Сүйріктің аналық базасын қалыптастыру ресейлік ғалымдар әзірлеген әдістемеге сәйкес жүргізілді [18,19,20,21].
Бекіре балықтары дернәсілінің өсу қарқынын зерттеу және бағалау бақылаулық аулау, сорттау және соңғы аулау қорытындылары бойынша жүргізілді. Ақпараттық материалды жинау, статистикалық өңдеу және талдау Excel компьютерлік бағдарламасын қолдану, биологиялық статистика әдістерін пайдалану арқылы жалпы қабылдаған әдістер бойынша жүргізілді. Алынған қорытындылардың шығынын бағалау тиісті таңдаулар үшін Стьюдент критерилерін есептеу жолымен өткізілді [22].
Зерттеудің қорытындылары шетелдерде, атап айтқанда Ресейде алынған осыған ұқсас қорытындылармен салыстырылды.
Қазақстанның балық өсіру шаруашылығында сүйріктерді өсірудің теориялық негіздері.
1.2 Бекіре өсірудің объектісі ретінде сүйріктердің сипаттамасы
Сүйрік (Acipenser ruthenus L.) барлық уақыт өзен арнасында тіршілік ететін тұщы су балығы. Көнбіс және тез өсетін (сурет 1) болғандықтан бекіре өсіруде үлкен тауарлық маңызға ие.
Сурет 1 - Бассейндердегі сүйрік
Сүйрік бекіре түрлерінің өте кең тараған түріне жатады. Солтүстік мұзды, Қара, Азов, Каспий, Балтық теңіздерінің бассейндерінде өмір сүреді. Қазақстанның Орал, Ертіс, Тобол өзендерінде кездеседі. Еуропаның, Оралдың және Сібірдің бассейндері өзендеріне тұрақты өмір сүретін тұщы су балығы. Сүйріктердің бейімделуінің, икемділігінің жоғарғылығы балық шаруашылығы үшін ертеден ұтымды болып, оны қолдан балық өсірудің объектілерінің біріне айналдырды. Сүйрік әр түрлі экожүйелерде - көлдерде, су қоймаларында өмір сүруге бейімделген.
Құнды кәсіптік балық. Ресейде су тоғандарында және көлдерде өсіру объектісі [23].
Сүйрік құмды, салқын және тез ағатын суды ұнатады. Бекіренің басқа да көптеген түрлерінен айырмашылығы сүйрік кең азықтық икемділікке ие және 5-тен 28 °С дейінгі температуралық кең диапозонда қоректенеді.
Сүйрік тез жетілетін болғандықтан ол түраралық гибридтерді алуда ең тиімді объект болып табылады.
Балық аулаушылық шаралары және оның ықпалы бірнеше жылдарға созылады, себебі жыныстық жетілуге жеткеннен кейін инстинкт бойынша көптеген жағдайларда уылдырық тастау үшін өздері шығарылған жерлерге қайтып оралатын жас шабақтар саны көбейеді.
Сүйріктің маңызды биологиялық ерекшелігі басқа бекірелердің жасымен салыстырғанда жыныстық жетілуге ерте жетуі болып табылады (ұрғашысы - 5-7 жаста, еркегі - 3-4 жаста), бұл өз кезегінде басқа бекірелермен салыстырғанда оны өсіруде белгілі артықшылықтар береді. Еркектері ұрғашыларына қарағанда көлемі және салмағы кіші болады. Тұқымдылығы 4-140 уылдырық болады. Негізінен жоғары өзен арналарында мамыр айында уылдырық тастайды. Уылдырығы жабысқақ, тасты-қорғасынды жерге тастайды. Ол шашамен 4-5 күнде дамиды. Үлкен шабақтарының ұзындығы 40-60 см және салмағы 0,5-2 кг жетеді, ал кейде салмағы 6-7 кг және 16 кг дейінгі түрлері де кездеседі. Сүйріктің жас шегі шамамен 30 жас. Қарапайым бекірелерден сүйрік кіші мөлшерімен ғана емес, сонымен қатар олар ешқашан өзен атырауының тұзды суларына көшпеуімен ерекшеленеді. Уылдырық шашу уақыты салмағы шамамен екі аптаға созылады.
Бекіре, шоқыр мен ақсеркеге қарағанда уылдырық (жетілген) өзінің ерекше сопақша нысанымен және қара түсімен ерекшеленеді, ақсаркеге қарағанда саны жағынан да аз болады. Уылдырықтың түсі сүйріктің түсімен келісіледі, сүйрік қара болған сайын жақсы дамитын болады. Уылдырықтың дамуы өте тез - төрт күннен кейін жүзеге асады. Уылдырықтан шыққан сүйріктер алғашқы уақытта ұзақ уақыт шеміршекте болады.
Сүйрік бекіре түрлерінің басқа балықтарынан өзінің үлкендігі, созылған жіңішке мұрны, аузына дейін жететін ұзын, шашақталған мұрты, екіге бөлінген төменгі ерні және өзара жанасатын қалқаншаларымен оңай ерекшеленеді.
Сүйріктердің азығын судағы жәндіктердің дернәсілдері құрайды.
Оңтүстік аймақтың бөгеттерінде сүйріктер осыжаздық шабақтарының салмағы 50 г құрайды, бассейндерде өсіру кезінде қарқынды азықтандырған кезде - 100-150 г құрайды. Қарқынды өсіру жағдайларында екі жастағылар 1,5 кг салмаққа дейін жетеді. Жылы сулы шаруашылық жағдайында ұрғашылардың жетілуі 3 жаста.
Сүйрік бекірелердің басқа түрлері мен гибридтеудің объектісі болып табылады [24].
1.3 Қазақстан жағдайында сүйріктерді өсірудің биотехникалық тәсілдері
Бекіре балықтарын, соның ішінде сүйріктерді әр түрлі балық өсіру шаруашылығында - көлдік-тауарлық (жайлаулық аквакультура), бөгеттік, торлық, бассейндік (тік ағатын және айналымдық) және тұйық сумен жабдықталатын (ТСЖ) балық өсіретін қондырғыларда өсіруге болады. Әр түрлі технологиялардың үйлесімділігі тауарлық өсірудің жеке кезеңдерінде мүмкін болады. Осы сызбалардың барлығы Қазақстанда іске асырыла алады, бірақ аса өзектілері бөгеттік, торлық және бассейндік (тік ағатын сумен жабдықтау) технологиялар болып табылады.
Тік ағатын бассейндерде бекіре балықтарын өсіру тау өзендерінен өздігінен ағатын суды немесе суды тартқыштармен механикалық беретін жағалаулық бассейндік шаруашылық нысанын пайдалану арқылы таулық аймақта пайдалануға болады. Мұндай шаруашылықтар көлдердің және ірі өзендердің жағалауларында, мысалы, Балқаштың батыс жағалауында, Камышлыбаш, Маңғышлақ және т.б. көлдердің ірі су қоймаларында орналаса алады.
Барынша әмбебап технологияға тұйық сумен жабдықтау (ТСЖ) жағдайында балықты өсіру болып табылады. Олар климаттық жағдайларға байланысты болмайды, суды аз талап етеді, бар ғимараттарда және кез келген тұрғылықты жердегі құрылғыларда орналаса алады. Сонымен бір қатарда ТСЖ құрылыста және жөндеуде күрделі болып келеді, энергияны көп қамтамасыз етеді, пайдалану кезінде үнемі бақылауды талап етеді [25].
Бассейндерде және ТСЖ-да бекірелерді өсіру. Дернісілдер мен шабақтарды ұстау үшін балық шаруашылығы орындарын және кез келген құрылғыдағы (металл, бетон, пластик) және ір түрлі көлемдегі бассейндерді пайдалануға болады, бірақ судың шеңберлік ағысымен шведтік типтегі пластик бассейндер өте ыңғайлы болады (ИЦА-1, ИЦА-2 және т.б.). шабақтарды ұстау үшін шаруашылықта тұрмыстық ванналарды да жиі пайдаланады.
Бассейндерді құру кезінде бассейннің үстінің бұдырлығына назар аудару қажет. Бекірелер, әсіресе ірі даналары түпті және қабырғаны жағалап жүзіп жүріп, қапталмаған бетон бассейндерде жарақаттар алуы және қабыршақтары қырылуы мүмкін. Бұл балықтардың денесінде таз ауруына және жараларға алып келуі мүмкін.
Бассейндердегі шаруашылық мұқтажын анықтау үшін көлем үлкен маңызға ие басқа балықтардан ерекшелігі бекірелер үшін бірінші орында су түбінің алаңы болып табылады. Бекірелер үшін бассейндер мүмкіндігінше барынша жалпақ болуы тиіс. Жастың өсуімен балықтардың жалпақ бассейндерге деген сұранымы өсе түседі. Іс-тәжірибе барысында егер бассейннің алаңы балықтардың мөлшеріне сәйкес келмейтін болса, онда күтімнің жақсы болғанына қарамастан бұл балықтың өсуін тоқтатуға алып келуі мүмкін [26].
Шабақтарды өсіру.
Бекіре шабақтарын өсірудің технологиялық процесіне мыналар енеді:
1. Аралас тамақтандыру басталғанға дейін дернәсілдерді ұстау.
2. Дернәсілдерді қолдан азықтандыруға көшіру.
3. 0,3-0,5 г салмаққа дейін шабақтарды өсіру.
4. 30 г салмаққа дейін шабақтарды өсіру.
Дернәсілдерді өсіру кезеңі оларды басейндерге отырғызудан басталады және аралас тамақтандыру басталғанға дейін созылады.
Дернәсілдерді ұстап тұру кезінде келесі негізгі параметрлерді ұстаған дұрыс болады (кесте 1).
Кесте 1 - бекіре балықтарының дернәсілдерін өсіру шарттарының негізгі талаптары
Көрсеткіштері
Норматив
Жабдық
Ейлік астаулар, ЛПЛ астаулары, ИЦА түріндегі бассейндер
Отырғызу тығыздығы, данам2
4000-5000
Бассейндегі судың биіктігі, см
Шамамен 20
Судың температурасы, С
16-18
Оттегінің мөлшері, мгл
7-9
Жарықтану, люкс
20-60
Судың шығыны, лмин.
8-14
Өсірудің ұзақтығы, тәулік
8-12
Параметрлерге және ұстауға бақылау, тәулігіне бір рет
10-12
Отырғызудан дернәсілдердің шығуы, %
80
Өсіру кезінде құрттардың мінез-құлқын бақылау және жем бере бастау уақытын анықтау маңызды болып табылады. Өсіру кезеңі үшін келесі бірқалыпты мінез-құлық белгілері тән болады. Инкубациялық аппараттардан астауларға түсірілген сәттен бастап дернәсілдердің тыныштықтың кішігірім үзінділерімен қозғалыста болады. Олар басында астаудың алаңы бойынша тең таралады. Бассейндердің жеке жерлерінде дернәсілдердің көптеп жиналуына жол бермеу үшін күңгірттендіруді қолдану қажет. Бассейндердегі судың айырбасы дернәсілдер судың ағысымен сулақтырғышқа кетпейтіндей етіп жасалуы қажет. Бассейнге су флейта арқылы берілгені дұрыс. Өсіру кезеңінің екінші жартысына бассейннің түбінде және қабырғаларында топтану кезең деп аталатын желпеуіштік түрдегі жиынтықтардың құрылуы тән. Дернәсілдердің жиналуы олар жоғары қалдықтың орын алуы мүмкін болған су айырбасы төмен аймақтарда қалыптаса бастаған жағдайда да тұрақты сипатқа ие болады. Бұл уақытта бассейндерде бірқалыпты су айырбасын ұстап отыру және судағы оттегінің мөлшеріне бақылау жүргізу маңызды болып табылады. Дернәсілдер жиынтығының тарауы бірінші жем беру бастамасының белгісі болып табылады. Өсіру кезеңі меланин үлгілерін лақтырудың басталуымен аяқталады және дернәсілдердің өсіру кезеңінде басталады. Өсіру кезінде дернәсілдерді ұстаудың шарттарына қойылатын негізгі талаптар 2 кестеде көрсетілген.
Тығындарды лақтыру кезеңі үш-төрт тәулікке созылуы мүмкін, ал уақытында азықтандыру өзара жарақаттануға және бекіре балықтары дернәсілдерінің өлуіне алып келеді.
Белсенді азықтандыруға өту мерзімдері судың температурасына және оның химиялық құрамына байланысты болады. Он тәуліктік жасқа дейін дернәсілдерді ұстап тұрудың оңтайлы температурасы уылдырықтың оптимумына сәйкес келеді: ақсерке - 10-14°С. бекіре -- 15-20, шоқыр -- 18-22, сүйрік -- 13-17°С.
Белсенді тамақтануға өту кезеңінде су температурасының кенеттен өзгеруіне жол бермеу керек. Су температурасының төмендеуі меланин тығындарын лақтыруға қарамастан дернәсілдерінің азықтандырудан бас тартуына алып келуі мүмкін, бұл ас қорыту жүйесіндегі майдың резорбциялау процесінің ақырындауымен түсіндіріледі (дернәсілдердің қарын тараптарын тексеру кезінде байқалады).
Белсенді азықтандыруға көшу кезеңінде өлу саны көбейеді, олардың негізгі бөлігін әр түрлі морфологиялық кемшіліктері бар дернәсілдер құрайды, дернәсіл алдындағы даму кезеңінің өте жиі кездесетін аномалияларына мыналар жатады: көкірек жүзбеқанаттарының, иіс сезу органдарының, ас қорыту жүйесінің аномалиялары, желбезек қанаттарының дамымауы, бас нысанның кемшіліктері жатады.
Кесте 2 - Бекіре балықтарының дернәсілдерін өсірудің шарттарына қойылатын негізгі талаптар
Көрсеткіштері
Норматив
Балық өсіру бассейндері, м2
1-3
Отырғызу тығыздығы, мың данам2
5-10
Бассейндегі судың биіктігі, м
0,3-0,8
Судың температурасы, С
18-22
Жарықтану, люкс
20-60
Оттегінің мөлшері, мгл
8-10
Жемнің түрі
Тірі жемдер
Жем берудің жиілігі, тәулігіне бір рет
12
Аралас азықтандыру кезеңі, тәулік
3-4
Өсіру кезеңі, тәулік:
0,1 г дейін
7
0,3 г дейін
15-20
Тәулігіне жемнің шығыны, % балықтың салмағынан
20-25
Аралас азықтандыру кезеңінен 0,3 г салмақтағы дернәсілдің шығуы, %
60-70
Күту нормалары, тәулігіне бір рет
4
Сыртқы азықтандыруға ауысу кезінде жем беруді дернәсілдердің дамуының 42-43 кезеңінде бастайды. Тірі жем ретінде Artemia salina пайдаланылады. Қолдан жасалған жемге үйретудің алғашқы кезеңдерінде бекіре балықтарының дернәсілдерін тамақтандыру технологиясы тәулігіне 24 рет тәулікбойына жеуіне байланысты қолдан тамақ беруді көздейді. 4-5 тәуліктерде дернәсілдер тәуліктік жалпы биосалмақтан 2 % мөлшерінде құрғақ жем және 15-30 % мөлшерінде тірі жем алады. Әрі қарай тірі жемді нормасын ақырындап төмендетеді, оныгранулденген жемдермен ауыстыра отырып [25].
Бассейндерде үнемі жем болуы керек. Белсенді азықтандыруға толық көшкеннен кейін дернәсілдерді эталон әдісімен қайта санайды және 1,3-1,5 мын данам2 бассейндерге орналастырады. Келесі екі апта аралығында оларды түгелдей қолдан жем беруге ауыстырады.
Бассейндерді күту олардың түптерін жаңа жемді салмастан бұрын ескі жем қалдықтарынан уақытылы тазалап отыру керек. Өсірудің бүкіл кезеңі барысында ортаның гидрохимиялық параметрлеріне қатаң бақылау жүргізіледі. Судың температурасы және судағы оттегі болуын оңтайлы маңызды дәрежесінде ұстап тұрылады.
Шабақ 0,5-1 г салмаққа жеткен кезде оны 3-4 мөлшерлік салмақ тобына сорттайды. Салмағы 1г және одан да үлкен аса ірі шабақтарды механикалық автожемберу көмегімен азықтандыруға үйретеді, ал қалғандарын қолмен қоректендіреді. Қарқынды жем беру кезінде шабақтар үшін тәуліктік рационды әр бес күнге есептейді. Бастапқы жемдер үшін (55% протеин, 13% липид)жемдік коэффицинет 0,9-1,1 бірлікті, азықтық жемдер үшін (49 % протеин, 12% липид) - 1,0-1,3 бірлікті құрайды[26].
Балықтардың өсуімен дене салмағының вариабельдігі байқалады. Қалып бара жатқан шабақтардың өтемақылық өсуін қамтамасыз ету үшін сорттауды өткізуді талап етеді. Өсіріліп жатқан балықты сорттау келесі режимде жүргізіледі: салмағы 1-30 г шабақ - 10 күнде бір рет; 30-100 г шабақ - 20 күнде бір рет.
Бекірелердің шабағын өсіруді судың биіктік дәрежесі 0,4-тен 1,0 метрге дейінгі созылған дөңгелек нысандағы астауларда жүргізу өте ыңғайлы. Сонымен бір қатарда 3 кестеде көрсетілген нормативтерді ұстаған жөн.
Кесте 3 - бекіре балықтары шабақтарын өсіру шарттарына қойылатын негізгі талаптар
Көрсеткіштері
Норматив
Бассейндер, м2, өсіру кезінде:
10 г дейін
1-4
10-нан 100 г дейін
4-10 және одан көп
Бассейннің тереідігі, м
1
Отырғызу тығыздығы, мың данам2
1-2
Судың температурасы, С
18-26
Кислородтың мөлшері, мгл
6-10
Жемнің түрі
Құрама жем
Жем берудің жиілігі, тәулігіне бір рет
12-ден 4-ке дейін
Жем беру коэффициенті
1,5-2,0
Тәуліктік рацион, %
15-тен 4-ке дейін
Өсіру кезеңі, тәулік:
1 г дейін
20-25
5 г дейін
40-50
10 г дейін
60-90
100 г дейін
120-150
Отырғызудан тірі қалу,%:
10 г дейін
60-70
10-нан 100 г дейін
90
Шабақтар үшін отырғызу тығыздығы, данам2:
10 г
500
100 г
100
Жоғарыда көрсетілген технологиялық параметрлер ішінде бекіренің шабақтарын өсіру процесінде маңыздысы балықтың өсуін қамтамасыз ететін оңтайлы жемдік жағдайды құру болып табылады. 3-5 г дейін өсіру кезеңінде баспақы жемдер, ал содан кейін ақырындап азықтық құрама жемдерге көшу керек. Протеин құрамы 30 % төмен емес бекірелерге арналған арнайы құрама жемді қолданған дұрыс, өсіру барысында шабақтарды отырғызудың тығыздығын және әр бассейндегі балықтар тобының мөлшерлік құрылымын бақылап отыру керек: ірі және ұсақ балықтарды сорттап отыру керек. Сорттауды өсірудің алғашқы екі айында 10 күнде бір рет, ал кейін қажеттілікке байланысты жүргізіп отырғызу қажет.
Дененің салмағына байланысты сүйріктерді отырғызу тығыздығы 4 кестеде көрсетілген.
Кесте 4 - 3 г салмаққа дейінгі жас сүйріктердің отырғызу тығыздығы - мың дана м2
Дене салмағы, мг
Сүйрік, мың дан.
60 дейін
4-6
100 дейін
1,5-2
1000 дейін
0,6-0,8
3000 дейін
0,4-0,6
Судың оңтайлы температурасы 18-23 0С тең, суда ерітілген оттектің дәрежесі - 7 мгл, рН - 6,5-7,5. Бассейндерде дернәсілдерді өсірудің маңызды технологиялық факторы отырғызудың тығыздығы болып табылады. Ол азықтық іздеу рефлексін қалыптастыруға, белгілі дәрежеде өсу және даму процесін, сондай-ақ жалпы жас сүйріктің өндіріс көлемін басқарады. Ауқымы 2 м2 және тереңдігі 0,6 см бассейндерде өсіру кезінде дернәсілдерді отырғызудың оңтайлы тығыздығы: ақсерке, орыс бекіресі және гибридтер үшін - 15-20 мың данам2, сүйріктер үшін - 10-15 мың данам2. Нормативтер 5 кестеде келтірілген.
Бассейндерде өсіру кезінде 3 г салмаққа дейінгі жас сүйріктерді қоректендіру ОСТ-4 старттық құрама жемнің жарнасымен жүргізіледі (немесе соған ұқсас). Жоғарыға шыққан еркін эмбриондарға дұрыс азықтық реакцияларды шығару мақсатында пигменттік тығынды сорып алғанға дейін шаң түрінде кішкене құрама жем бере бастайды. Пигменттік тығындар сорылғаннан кейін 50-100 микрон мөлшеріндегі жарна беіле бастайды. Құрама жемге үйрену кезеңі 2-3 тәулікке созылады, дернәсілдер құрама жемімен бір қатарда жас сүйріктерге дафния және артемии бере бастау керек. Қоректік заттар теңгерілімінің бұзылу мүмкіндігінен жас бекіре балықтарына 200-300 г салмақтағы оигохетамдарды беруге ұсыныс жасалмайды. Тірі жарналар қосымшасын пайдалану кезінде құрама жеммен қоректендіру тотатылмайды.
Кесте 5 - Бассейндерде 3 г дейінгі жас сүйріктерді өсірудің бионормативтері
Биотехника элементтері
Бионормативтер
Бассейндердегі судың тереңдігі, астауда, м
0,2-0,4
Шабақтарды өсіру кезіндегі судың температурасы 0С
16-22
20-24
3 г дейінгі салмақтағы жас сүйріктерді өсірудің ұзақтығы, тәулігіне
30-40
Өсіру кезеңіндегі шегіну, %
50
Цех жеткілікті дәрежеде жарықпен жабдықталмаған жағдайда қосымша жарық беруді де қарастыру қажет: әр бассейннің үстінде 2-3 м биіктікте қуаттылығы 60 Вт күндізгі жарық беретін екі шырақ орнатылуы қажет. Бассейндерде сүйріктерді өсірудің технологиясы және нормативтері 6 кестеде көрсетілген.
Кесте 6 - бассейндерде сүйріктердің өскіндерін өсірудің нормативтік көрсеткіштері
Көрсеткіштері
Өлшем бірлігі
Маңызы
Бастапқы орташа салмағы
Г
3
Соңғы орташа салмағы
Г
70-90
Бастапқы отырғызу тығыздығы
данам2
800
Соңғы отырғызу тығыздығы
данам2
100
Температура
0С
20-26
Өсіру кезеңі
Суток
116
Өсімшеңдігі
%
70
Жемдік коэффициенті
Ед
1,2-1,4
Қыстау
кгм2
25
Тірі қалушылықь, жыл
%
95-98
Салмағы 500 г ірі отырғызу материалын өсіру ИЦА-2 және астау түріндегі бассейндерде жүргізіледі. Судың шығыны оттектің оңтайлы мөлшеріне (8-10 мгл) сәйкес белгіленеді. 3-тен 500 г дейінгі салмақтағы балықтарға арналған бассейндегі судың шығыны 1 кг балыққа 3-0,8 минл құрайды, оттек жетіспеген жағдайда ол көбейтіледі. Салмақтары 1000 г дейінгі балықтар үшін ағыс 11,4 минл құрайды; 1500 г дейінгі салмақтағы балықтар үшін - 1,6 минл; 3000 г дейінгі салмақтағы балықтар үшін - 2 минл. Су әр 20-25 минут сайын ауыстырылып отырады, 30-200 г дейінгі салмақтағы балықтар үшін отырғызу тығыздығы 500-400 дана м2 құрайды. Балықтардың салмағы 200-500 болған кезде - 250-300 данам2, 300-500 г салмақтағы балықтар үшін бассейндегі судың дәрежесі 0,3-0,7 м құрайды. Салмағы 500 г отырғызу материалын өсіру процесі мәжбүри қыстауға байланысты үзіліп қалуы мүмкін. Қыстау кезеңінде салмақты жою 15 % дейін, шығын 10 % дейін жетуі мүмкін. Қысты күні бекірелерді жылы суда ұстау кезінде мұндай әрекет байқалмайды (7 кесте).
Кесте 7 - қыстаусыз 500 г салмақтағы отырғызу материалдарын өсіру нормативтері
Биотехника элементтері
Бионормативтер
Бассейндердегі, астаулардағы судың тереңдігі, м
0,3-0,7
Бассейннің, астаудың алаңы, м2
4-20
Судың температурасы, 0С
20-24
3 г салмақтан 500 г салмаққа дейін өсірудің ұзақтығы, тәулік
150-180
Сумен айырбас, мин
20-25
Құрғақ гранулар бойынша жемдік коэффициенті, бірлік
1,0-1,2
Суда ерітілген оттектің мөлшері, мгл
7 мгл кем емес
Шығу, %
80-85
Салмағы 1500 г тауарлық балықты өсіру. 500-1500 г салмақтағы тауарлық бекіре балықтарын бассейндерде, астауларда өсіруге арналған бионормативтер 8 кестеде ұсынылған.
Кесте 8 - бекіре балықтарын өсірудің бионормативтері
Биотехника элементтері
Бионормативтер
Бассейндердегі, астаулардағы судың тереңдігі, м
0,3-0,7
Бассейннің, астаудың алаңы, м2
4-20
Судың температурасы, 0С
20-24
500 г салмақтан 1500 г салмаққа дейін(қыстаусыз) өсірудің ұзақтығы, тәулік
150-180
Құрғақ гранулар бойынша жемдік коэффициенті, бірлік
1,0-1,2
Плотность посадки, шт.м2
30-80
Водообмен, мин
25-30
Суда ерітілген оттектің мөлшері, мгл
8-12
Тауарлық балықтың шығуы, %
80-85
Бекіре балықтарын қыста ұстау көлемі 10-20 м2 бассейндерде жүргізіледі. Жаздық өсіруден кейін балықтарды қайта санайды, өлшейді және отырғызу тығыздығы 25 -30 кгм2 аспаған түрде отырғызады. Бассейндерді күту ортаның параметрлерін және балықтардың мінез-құлықтарын күделікті бақылаудан, қалдықтарды лақтырудан, өлген балықтарды жинаудан тұрады. Қыстап шыққаннан кейін бір жастағы балықтардың тірі қалуы 95-98% құрайды.
Бекіре балықтарын тоғандарда өсіру. Тоғандық сызба бойынша бекіре балықтарын, соның ішінде сүйріктерді өсіру үшін Қазақстанда бар тоғандық шаруашылықты ыңғайластыруға болады[5]. Бұл әсіресе қазіргі кезде пайдасыз болып отырған тұқы балықтарының дәстүрлі полимәдениетін өсіретін шаруашылықтар үшін өте өзекті. Бекіре балықтарын тоғандарда ұстауды ұйымдастыру үшін қолда бар тоғандарды маңызды түрде қайта жасау қажет - арналарды тереңдету және тығыздату, су өсімдіктерін жою, әсіресе - суға батырылған, оларға бетон плиталарын қойып, жемдік орындарды жабдықтау. Құламаларды бөлімнің түбін таспен немесе бетонмен қаптау жақсы нәтижелер береді. Тоғандардың үлкен тереңдігі температуралық режимді тұрақтандыру үшін қажет - терең су айдындарында температураның тәуліктік ауытқуы бірқанша төмен болады.
Бекіре балықтарын өсіру үшін алаңы кем дегенде 0,5 га, орташа тереңдігі 1-2 м, өсімдіктерсіз, түбі барпақталмаған, зообентосқа бай, жазда қатты жылынбайтын, температурасы 280 С жоғары емес, суда оттек көп болатын тоғандар ұсынылады. Алаңы үлкен тоғандар қарқынды тауарлық бекіре шаруашылығын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ КЕАҚ
ТЕХНОЛОГИЯ ЖӘНЕ БИОРЕСУРСТАР ФАКУЛЬТЕТІ
Самарханова Назерке Жәнібекқызы
Арал-атамекен ЖШС жағдайында сүйрік балығын өсіру технологиясының ерекшеліктері
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСЫ
5В080400 - Балық шаруашылығы және өнеркәсіптік балық аулау мамандығы бойынша
АЛМАТЫ 2018
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ КЕАҚ
Технология және биоресурстар факультетi
Ара, құс және балық шаруашылығы кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Арал-атамекен ЖШС жағдайында сүйрік балығын өсіру технологиясының ерекшеліктері
Беттер саны _____
Сызбалар мен көрнектi материалдар саны____
Орындаған : Самарханова Назерке Жәнібекқызы
2018 ж. ____ _____________ қорғауға жiберiлдi
Кафедра меңгерушiсi, __________ Лукбанов В.М.
Жетекшiсi: __________ Мустафин Е.Г.
Сарапшы __________ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
АЛМАТЫ 2018
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ КЕАҚ
Технология және биоресурстар факультетi
Мамандығы 5В080400 - Балық шаруашылығы және өнеркәсіптік балық аулау
Ара, құс және балық шаруашылығы кафедрасы
Дипломдық жұмысты орындау
ТАПСЫРМАСЫ
Студент: Самарханова Назерке Жәнібекқызы
Жұмыс тақырыбы: Арал-атамекен ЖШС жағдайында сүйрік балығын өсіру технологиясының ерекшеліктері
Университет бойынша 2018 ж "_____"___________ № _____бұйрығымен бекiтiлген
Дайын жұмысты тапсыру мерзiмi 2018 ж "_____" ______________
Дипломдық жұмыста қарастырылатын сұрақтардың тізімі:
1. Бекіре балықтарының шабақтарын өсіру үшін пайдаланылатын судың гидрохимиялық сипаттамасы.
2. Арал-атамекен ЖШС бассейн учаскесінде сүйріктердің осыжаздық шабақтарын өсіру бойынша тәжірибе жүргізу
3. Бассейндер ортасындағы негізгі гидрохимиялық көрсеткіштердің динамикасы және оларды бағалау
4. Арал-атамекен ЖШС жағдайында сүйріктер үшін тірі жемдерді өсіру бойынша тәжірибе жүргізу
Ұсынылатын негізгі әдебиет
1. Васильева Л.М. Биологические и технологические особенности товарной аквакультуры осетровых в условиях Нижнего Поволжья.- Астрахань: БИОС, 2000.-188 с.
2. Васильева Л.М., Пономарев С.В., Судакова Н.В. Кормление осетровых рыб в индустриальной аквакультуре. - Астрахань, БИОС, 2000. - 86 с.
3 Рекомендации по кормлению осетровых рыб в условиях рыбоводных хозяйств Казахстана. - Алматы, 2011.- 36 с.
4. Руководство по химическому анализу поверхностных вод суши.- Л.: Гидрометеоиздат, 1977. - 541 с.
5. Рекомендации по технологии выращивания осетровых рыб в бассейнах и прудах в условиях рыбоводных хозяйств юга Казахстана.- Алматы, 2009.- 56 с.
6. Пономарев С.В., Пономарева Е.Н.Биологические основы разведения осетровых и лососевых рыб на интенсивной основе: - Моногр.Астрахан.гос. техн. Ун-т. - Астрахань: Изд-во АГТУ, 2003. - 256 с.
7. Шебанин В.М., Харитонова В.Ф., Пилаури А.Н., Подушка С.Б. Опыт выращивания осетровых в индустриальных условиях Рыбоводство и рыболовствою - 1996. - №3-4. - 14 с.
8. 6 Васильева Л.М., Яковлева А.П., Щербатова Т.Г. и др. Технологии и нормативы по товарному осетроводству в VI рыбоводной зоне. - М.: Изд-во ВНИРО, 2006. - 100 с.
9. Васильева Л.М., Пономарев С.В., Судакова Н.В. Технология индустриального выращивания молоди и товарных осетровых рыб в условиях Нижнего Поволжья. - Астрахань: БИОС, 2000. -23 с.
10. Пономарев С. В., Гамыгин Е. А., Никоноров С. И., Пономарева Е.Н., Грозеску Ю. Н., Бахарева А. А.Технологии выращивания и кормления объектов аквакультуры юга России.- Астрахань: Нова плюс, 2002. -264 с
Жұмыстың тараулары бойынша кеңесшілері
Тарау
Кеңесші
Мерзімі
Қолы
Әдебиетке шолу
Мустафин Е.Г
Қазан, 2017 ж
Материалды зерттеу әдістері
Мустафин Е.Г
Қараша, 2017 ж
Негізгі бөлім
Мустафин Е.Г
Желтоқсан, 2017 ж
Кафедра меңгерушісі ________________________ Лукбанов В.М.
Дипломдық жұмыс жетекшісі __________________ Мустафин Е.Г
Тапсырманы орындауға қабылдадым, студент _______________________ Самарханова Н.Ж.
Дипломдық жобаны орындау
ГРАФИГІ
Рет саны
Тараулар және қарастырылатын сұрақтар тізімі
Жетекшіге ұсыну мерзімі
Ескертулер
1
Кіріспе
Қазан, 2017 ж
Орындалды
2
Әдебиетке шолу
Қазан, 2017 ж
Орындалды
3
Зерттеу әдістері мен материалдары
Қараша, 2017 ж
Орындалды
4
Бекіре балықтарының шабақтарын өсіру үшін пайдаланылатын судың гидрохимиялық сипаттамасы.
Қараша, 2017 ж
Орындалды
5
Арал-атамекен ЖШС бассейн учаскесінде сүйріктердің осыжаздық шабақтарын өсіру бойынша тәжірибе жүргізу
Қараша, 2017 ж
Орындалды
6
Бассейндер ортасындағы негізгі гидрохимиялық көрсеткіштердің динамикасы және оларды бағалау
Қараша, 2017 ж
Орындалды
7
Арал-атамекен ЖШС жағдайында сүйріктер үшін тірі жемдерді өсіру бойынша тәжірибе жүргізу
Қаңтар, 2018 ж
Орындалды
8
Қорытынды
Ақпан, 2018 ж
Орындалды
9
Пайдаланған әдебиеттер
Наурыз, 2018 ж
Орындалды
Кафедра меңгерушісі ________________________ Лукбанов В.М.
Дипломдық жұмыс жетекшісі __________________ Мустафин Е.Г.
Тапсырманы орындауға қабылдадым, студент _______________________ Самарханова Н.Ж.
МАЗМҰНЫ
бет
НOPмAтивті сілтEмEлEP
АНЫҚТАМАЛАР
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
КІРІСПЕ
1
Әдебиетке шолу
1.1
Бекіре балығы объекті ретінде сүйріктердің сипаттамасы
1.2
Қазақстанның жағдайында сүйріктерді өсірудің биотехникалық амалдары
1.3
Бекіре балықтарын өсіру кезінде судың сапасына қойылатын талап
1.4
Бекіре балықтарының жемі және оларға жем беру
2
ЗЕРТТЕУ МАТЕРИАЛДАРЫ ЖӘНЕ ӘДІСТЕРІ
2.1
Сүйрік балықтарына жем берудің әдіс тәсілдері.
3
ӨЗІНДІК ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ
3.1
Арал-атамекен ЖШС-індегі тәжірибелік бассейн учаскесінің сипаттамасы
3.2
Бассейндер ортасындағы негізгі гидрохимиялық көрсеткіштердің динамикасы және оларды бағалау
3.3
Сүйріктерге жем берудің әдістемелік тәсілдері
3.4
Арал-атамекен ЖШС жағдайында сүйріктер үшін тірі жемдерді өсіру бойынша тәжірибе жүргізу
3.5
Балық шаруашылығы бассейндерінде өсірілген сүйріктердің осыжаздық шабақтардың биологиялық сипаттамасы
3.6
Қазақстанның оңтүстігінде балық шаруашылығы жағдайларында сүйріктердің аналық үйірін қалыптастыру және өсіру
3.7
Қыстап шығу үшін сүйріктерді тасымалдау
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
НOPмAтивті сілтEмEлEP
ГOСТ 7.1 - 2003. Библиoгpaфичeскaя зaпись. Библиoгpaфичeскoe oписaниe дoкyмeнтa. Oбщиe тpeбoвaния и пpaвилa сoстaвлeния.
ГOСТ 7.32 - 2001. Oтчeт o нayчнo - исслeдoвaтeльскoй paбoтe. Стpyктypa и пpaвилa oфopмлeния
ГOСТ 1368-91 Pыбы всeх видoв oбpaбoтки. Длинa и мaссa.
ГOСТ P51497-89 Pыбa, paкooбpaзныe и кapaкaтицa. Paзмepныe кaтeгopии
ГOСТ24896-81 Тіpі бaлықтap. Тeхникaлық жaғдaй.
ГOСТ 50 380-92 Бaлықтap жәнe бaлық өнімдepі. Тepминдepі мeн aнықтayыштap
ГOСТ 7636-85 Бaлықтap, тeңіз сүтқopeктілepі, тeңіз oмыpтқaсыздapы жәнe oлapды өңдey өнімдepі. Тaлдay әдістepі.
ГOСТ 25706-83 Лyпaлap нeмeсe үлкeйткіш шынылap. Нeгізгі типтepі мeн пapaмeтpлepі.
ГOСТ 25336-82 Зepтхaнaлық шыны жaбдықтap мeн ыдыстap. Нeгізгі пapaмeтpлep, өлшeмдepі мeн типтepі
ГOСТ 24104-2001 Зepтхaнaлық жaлпы жaғдaйындa жәнe үлгі тapaзылapы. Жaлпы тeхникaлық жaғдaйлap.
ГOСТ 19908-90 Тигeльдep, тaбaқшaлap, стaкaндap, кoлбaлap, вopoнкaлap, пpибopкaлap жәнe квapц шыныдaн жaсaлғaн ұштық. Жaлпы тeхникaлық жaғдaйлap.
ГOСТ 427-75 Өлшeгіш мeтaлл сызғыштap. Тeхникaлық жaғдaйлap.
ГOСТ 1625-89 Тeхникaлық фopмaлин. Тeхникaлық жaғдaйлap.
ГOСТ 6709-72 Дистилдeнгeн сy.
ГOСТ 17.1.1.01.-77. Сyды пaйдaлaнy мeн қopғay. Нeгізгі тepминдep мeн aнықтayыштap.
АНЫҚТАМАЛАР
Тоған - балық өсірілетін тоғандар. Балық өсіретін тоғандардың ауданы әдетте 1,0 мен 20 га арасында болады, тереңдігі 1,5-1,7 м-ден аспайды. Барлық балық өсірілетін тоғандардың түбі түзу, тегіс, аздап бір жағына қарай тереңдетілген болады, ол ойыстық тоғандағы судың тез әрі толық ағып кетуіне мүмкіндік береді.
Бассейін әдісі дегеніміз - ол ағынды суы бар немесе механикалық жолмен, яғни насос арқылы тартылатын суда, бекіре тұқымдас балықтарының шабақтары мен дернәсілдерін арнайы лотоктар мен бассейіндерде өсіріліп, бағылуы.
Дегазация - суда еріген артық азот қалдықтарынан құтылу, ол газ эмболия ауруын тудыруы мүмкін (газ көпіршік ауруы).
Судың қосымша аэрациясы - ауаны айдау немесе түрлі аппараттарды пайдалана отырып (аэраторларды, жаңбырлататын құрылғы, суды шашатын флейталар және т.с.с.) суды оттегімен байыту.
Артемия - төменгі сатыдағы шаянтәрізді.
Флейталар - көптеген ұсақ тесіктер арқылы суды шашырату жолымен суды қосымша аэрациялауға арналған құрылғы.
Coppens Голландияда шығарылған қолдан жасалған өндірістік жеммен қоректендірді.
Сүйрік (acipenser ruthenus, linne).тұшы суда тіршілік ететін балық.
Сібір бекіресі (acipenser baerii, brandt). ертіс өзенінің орта және жоғары жағында тіршілік ететін балық.
ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН БЕЛГІЛЕУЛЕР
Осы дипломдық жұмыста келесі қысқартулар мен мәндер қолданылды:
С- біркүндік азық мөлшері;
Р-балықтың орташа салмағы;
А- күнделікті рацион
Х-арифметикалық орташа;
М- арифметикалық орташаның қателігі;
Q-балықтардың толық салмағы;
q- балықтардың іш құрылыссыз салмағы;
L- балықтардың толық ұзындығы;
l-құйрық қанатсыз ұзындығы;
min-минимум;
max-максимум;
м-метр;
n- балық саны;
мм-миллиметр;
-аналық;
-аталық;
см-сантиметр;
кг-килограмм;
г-грамм;
т-тонна;
км-1 шаршы шақырым;
км-1 куб шақырым;
га-гектар;
ж.-жыл;
%-пайыз;
т.б.-тағы басқа.
КІРІСПЕ
Соңғы онжылдықта Каспийде бекіре балықтары қорларының апатты төмендеуі байқалуда, мұның себебі бекіре балықтарын жыртқыштықпен жою болып табылады. Каспийдің барлық бекіре балықтары (ақсерке, бекіре, шоқыр, сүйрік) коммерциялық сұранымы жоғары объекті ретінде ерен бағалы болып табылады (уылдырық және балық өнімі). Бекіре балықтары жойылу қаупі төніп тұрған флора мен фаунаның түрлерін саудалау бойынша халықаралық конвенция объектілерінің тізіміне енгізілген (СITES).
Халықаралық сарапшылардың мәліметтері, уылдырық бойынша әлемдік базарда 10-20 пайызға қамтамасыз етілген. Соңғы кезде уылдырықтың бағасы 2-3 есеге өсті. Осыған байланысты бекіре балықтарын қолдан өсіруге деген қызығушылық дүние жүзі бойынша күннен күнге өсіп келеді.
Қалыптасқан жағдайда бекіре азық-түлік өнімін, соның ішінде уылдық алу үшін, бекіре балықтарына аквакультура әзірлеу және енгізу өте маңызды болып табылады. Тауарлық бекіре шаруашылығы - балық өсірудің жас саласы, ол АҚШ, Франция, Италия, Германия, Уругвай, Румыния, Венгрия, Болгария, Қытай және Ресей сияқты елдерде жақсы дамыған.
Қазақстанда аквакультураны дамытудың мемлекеттік бағдарламасы бар, онда тауарлық бекіре өсіруге ерекше назар аударылған. Қазіргі таңда Қазақстанның әр түрлі областарында тауарлық бекіре өсіру жобалары әзірленіп жатыр. Атырау, Орал және Маңғыстау областарында бекіре балықтарын тауарлық өсіру және Каспий теңізінің бекіре балықтарының табиғи жолмен популяциясын толықтыру үшін аналық үйірлерін қалыптастыруға арналған кәсіпорынның құрылысы жоспарлануда.
Бекіре балықтары аквакультураның болашағы бар екені айқын. Алдымыздағы бірнеше жылдықта Каспий теңізіндегі бекірелердің табиғи популяциясының қорлары өзінің кәсіпшілік маңызын жоғалтады, бекіре өнімдерінің, соның ішінде қара уылдырықтың бағасы өседі және бизнестің бұл түрі өте пайдалы болады. Осы мақсатта қазіргі таңда азықтық уылдырық алу үшін ғана емес сонымен қатар өндіріс үшін де бекіре балықтарының аналық үйірін қалыптастыру өзекті болып табылады.
Бекіре балықтарының түрлерінің жойқын жойылуына байланысты оларды қолмен өсіру бекірелердің табиғи популяция шығынының орнын өтей алады және олардың қорларын толтырады.
Бекіре балықтары үлкен экспорттық әлеуетті білдереді. Осыған байланысты Қазақстан Республикасының Үкіметі тауарлық бекіре өсіруге түсімді және экономикалық болашақ ретінде дамудың арнайы дәрежесін беріп отыр.
Жүргізіліп жатырған экономикалық есепшоттар бекіре балықтарын тауарлық өсіру, тауарлық бекіре өсірудің қарқынды әдістерімен пайданың жоғары болуын куәландырады.
Бекіре балықтарының аквакультурасын ғылыми зерттеулерсіз дамыту мүмкін емес. Қазіргі таңда бекірені өсіру саласындағы зерттеулер үш негізгі бағыт бойынша жүргізіледі: өнімдік үйірлерді қалыптастыру; қолмен өсірудің тиімділігін көтеру; тауарлық өсіру. Қазіргі кезде бекірені өсіру жетістігі жоғарыда көрсетілген бағыттар бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарының заманауи орындалуына байланысты болады.
Бекіре балықтарын өсіру процесін қарқынды әдістерге ауыстыру мақсатында бекіре балықтарын бассейндік, торлық және құрамдастырылған өсірудің биотехникасын жетілдіру бойынша зерттеу жұмыстары жүргізілуде; шикізат аумағы үшін қолжетімді жем компоненттерін іздеу жүргізілуде, суға жоғары төзімділіпен жемдердің теңгерілген рецептурасы әзірленуде, оларды дайындау технологиясы ОРЗ жағдайларына бейімделуде.
Өзектілігі. Қазіргі таңда бекіре балықтары санының қарқынды төмендеуіне және оларды Каспий теңізінен аулауға тыйым салынуына байланысты, осы мәселені шешу жолдарының бірі, олардың табиғи популяциясын қайта қалпына келтіру үшін балық шаруашылығы кәсіпорындарында балықтың осы тобының аналық үйірін қалыптастыру болып табылады.
Аквакультураның әр түрлі бағыттарын дамытуда Қазақстанның барлық мүмкіндіктері бар, сапасы бекіре өсірудің талаптарына сәйкес келетін артезиан суының дерек көздерінің көптігі бассейндерде тауарлық балық шаруашылығының жаңа құнды (бекіре балықтары) объектілерін өсіруге үлкен мүмкіндіктер бар.
Жаңалығы. Осы жұмыста сүйріктерді әрі қарай ҚР балық шаруашылығы кәсіпорындарында өндіру мақсатында пайдалану арқылы, Қазақстанда бірінші рет сүйріктердің аналық үйірлерін қалыптастыру әдістері қарастырылады.
Бүгінгі күнде Қазақстанда бекіре өсірудің отандық нормативтік-технологиялық базасы жеткілікті дәрежеде қалыптаспаған. Іс жүзінде шетелдік әдістемелік әдебиет пен нормативтік құжаттама пайдаланылады.
Сондықтан Қазақстан жағдайында бекіре балықтарын өсірудің әр түрлі биотехникалық тәсілдеріне бейімделу мәселесі өзекті болып отыр.
Зерттеудің мақсаты. Арал-атамекен ЖШС жағдайында бассейндерде сүйріктердің осыжаздық шабақтарын өсірудің биотехникалық тәсілдерін дайарлау және анлық үйірлерін қалыптастыру.
Зерттеудің міндеттері:
1. Артезиан суын пайдалану арқылы бассейндерде сүйріктредің осыжаздық шабақтарын өсірудің биотехникалық тәсілдерін игеру;
2. Бассейндерде сүйріктердің осы жаздық шабақтарын азықтандырудың биотехникалық тәсілдерін игеру;
3. Сүйрік балығының аналық үйірлерін қалыптастырудың әдістерін игеру.
4. Арал-атамекен ЖШС жағдайында құрамдастырылған тәсілмен сүйріктерді өсірудің уақытша нормативтерін әзірлеу бойынша ұсыныстар.
1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
Тауарлық бекіре өсіру Қазақстан үшін жаңа прогрессивті бағыт болып табылады. Республикада бекіре балықтарын тауарлық өсірудің өзектілігі, олардың табиғи қорларының күрт азайып кетуімен түсіндіріледі. Қазіргі таңда теңізде мұнайды қарқынды алуға байланысты Каспий теңізінің Қазақстандық бөлігіндегі су ортасы экожүйесінің деградациялануы өсіп келеді. Теңіздің биологиялық ресурстарын тиімсіз пайдалану Каспий бассейніндегі балықтардың ең құнды түрі ретінде бекіре балықтарының санының азайуына алып келді. Соңғы жылдардағы мониторингтік зерттеулер су бассейніне антропогендік ықпал етуде, сондай-ақ браконьерлік прессингтің бекіре балықтары популяциясы қайғылы дәрежеге дейін алып келуін көрсетті. Қалыптасқан жағдайда бекіре балықтарының табиғи гендік қорларын сақтаудың альтернативтік жолдарын әзірлеу және енгізу өте маңызды болып табылады. Мұндай бағыттарының біріне өзіне бекіре балықтарының кәсіптік қорларын қалыптастыру және бірқатар экологиялық және әлеуметтік-экономикалық сипаттағы мәселелерді шешуге көмектесетін бекіреден азық-түлік өнімін алуды енгізетін тауарлық бекіре өсіруді дамыту жатады.
Зерттеудің орындалуы Республиканың балық өсіру шаруашылығы жағдайында бекіре балықтарын өсірудің биотехникасы бойынша ғылыми базаны күшейтеді. Қазақстанда әр түрлі бекіре балықтарын және олардың гибридтерін енгізу, олардың табиғи популяциясын азайтуға ықпал ететін болады. Республиканың әр түрлі аймақтарының балық өсіру шаруашылығында болашақта бекіре балықтарының тірі жинақтарын құру олардың генетикалық әр түрін сақтап қалу механизмдерінің бірі болып табылады. Жобаны іске асыру қоршаған ортаны қорғау және табиғи ресурстарды өндіру бағыттары бойынша АПК дамыту басымдығына сәйкес келеді.
Қазақстанның әр түрлі шаруашылығында және табиғи аймақтарында бекіре балықтарын тауарлық өсіру технологиясын әзірлеу, сондай-ақ алаң бірлігінен тауарлық өнімді шығаруды маңызын көтеруге мүмкіндік беретін орта мен жемдердің сапасына, азықтандыру режиміне бақылау жүргізу және басқару мүмкіндігін беретін балық өсіру процестерін оңтайландыруға бағытталған басымды мәселелер болып табылады.
Бекіре балықтары санының күрт қысқарып кетуі қазіргі таңда осы саладағы маңызды мәселелердің біріне кәсіптік аулауды сақтау емес, ал балық түрлерінің әр түрлілігін сақтап қалу екендігіне алып келді. Осыған байланысты ішкі базарға да, сыртқы базарға да бекіре өнімін негізгі жеткізуші ретінде тауарлық бекіре өсірудің маңызы зор болып отыр.
Ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу қажеттігі Қазақстанның балық өсіру шаруашылығында бекіре балықтарын өсірудің отандық нормативтік-әдістемелік базасының жоқтығына байланысты.
Сүйрік балығы тауарлық бекіре өсірудің болашағы бар объектілерінің бірі болып табылады. Бекіре балықтарының ішінде ол тез өсетін түрге жатады, үш жасында тауарлық түрге жетеді. Бұл болашақта бекірелердің өнеркәсіптік гибридтерінің түрін алу үшін осы түрдің аналық үйірін тәжірибелік өсіру және қалыптастыру үшін осы объектіні таңдап алудың негізгі себебі болып отыр.
Қазақстанның оңтүстігі жағдайында бассейндерде сүйріктердің осыжаздық шабақтарын өсіру биотехникасын өңдеу бойынша бағдарламалық зерттеулерді орындау Арал-атамекен ЖШС-інде жүргізілді (Қызылорда облысы, VІІ балық аулау зонасы).
Зерттеудің материалы ретінде дернәсілден осыжаздақ шабақтарға дейінгі жастағы сүйрік пайдаланылды. Орташа салмағы 20 г, 1500 данадан тұратын сүйріктің дернәсілдері Киевтен (Украина) уылдырықтан шығарылған, Оңтүстік Қазақстан облысының Кереит ауылында орналасқан ТСҚ тәжірибелік бассейндік учаскесіне алып келінді.
Тәжірибелік бассейндік учаскені құру кезінде Қаз БШҒЗИ ЖШС қызметкерлері ресейлік ғалымдар әзірлеген биотехникалық норматвитерді басшылыққа алды [1].
Өсірудің әр түрлі кезеңдерінде бекіре дернәсілдердің өмірге қабілеттілігін бағалау үшін күн сайын өлген дернәсілдердің есебі жүргізіледі және сорттау және оңғы аулау кезінде тікелей есепке алу әдісі қолданылды.
Ортаның абиотикалық және биотикалық факторларының бекіре балықтары дернәсілінің өсуіне және дамуына әсер етуін бағалау үшін балық өсіру бассейндеріндегі кислородтық режимдердің температуралық динамикасы (тәулігіне 2 рет), сутегі көрсеткішінің дәрежесі (бес күнде бір рет) және судың ағысы (декадасына 1 реттен кем емес) тексеріліп отырылды. Судың температурасы мен оттегінің мөлшері термооксиметр көмегімен өлшенді, рН метрімен өлшенді. Ағысты анықтау үшін секундомер және калибрленген ыдыс пайдаланылды.
Өсірудің әр түрлі кезеңдерінде азықтандыру рационының тәуліктік есебін С = Р А 100 формуласы бойынша жүргізді, мұнда С - азықтандырудың тәуліктік нормасы, г (кг); Р - балықтың орта салмағы, мг (г); балықтың салмағынан %, А - тәуліктік рацион [2,3].
Балық өсіретін ыдысқа түсетін судың сапасын бағалау үшін мезгіліне екі рет судың үлгісі алынып тұрылды. Алынған судың үлгілерін талдау жалпы қабылданған әдістер бойынша орындалды .
Шешуші бионормативтер ретінде сүйріктердің осы жаздықтарын өсіру кезінде тауарлық бекіре өсіру үшін ресейлік ғалымдар әзірлеген нормативтік-техникалық база және әдістемелік нұсқаулар қабылданды [4,5,6,7,8,9,10,11,12,13]. Жеке бағыттарда балық шаруашылығында жалпы қабылданған әдістемелік база пайдаланылды [14,15,16,17].
Сүйріктің аналық базасын қалыптастыру ресейлік ғалымдар әзірлеген әдістемеге сәйкес жүргізілді [18,19,20,21].
Бекіре балықтары дернәсілінің өсу қарқынын зерттеу және бағалау бақылаулық аулау, сорттау және соңғы аулау қорытындылары бойынша жүргізілді. Ақпараттық материалды жинау, статистикалық өңдеу және талдау Excel компьютерлік бағдарламасын қолдану, биологиялық статистика әдістерін пайдалану арқылы жалпы қабылдаған әдістер бойынша жүргізілді. Алынған қорытындылардың шығынын бағалау тиісті таңдаулар үшін Стьюдент критерилерін есептеу жолымен өткізілді [22].
Зерттеудің қорытындылары шетелдерде, атап айтқанда Ресейде алынған осыған ұқсас қорытындылармен салыстырылды.
Қазақстанның балық өсіру шаруашылығында сүйріктерді өсірудің теориялық негіздері.
1.2 Бекіре өсірудің объектісі ретінде сүйріктердің сипаттамасы
Сүйрік (Acipenser ruthenus L.) барлық уақыт өзен арнасында тіршілік ететін тұщы су балығы. Көнбіс және тез өсетін (сурет 1) болғандықтан бекіре өсіруде үлкен тауарлық маңызға ие.
Сурет 1 - Бассейндердегі сүйрік
Сүйрік бекіре түрлерінің өте кең тараған түріне жатады. Солтүстік мұзды, Қара, Азов, Каспий, Балтық теңіздерінің бассейндерінде өмір сүреді. Қазақстанның Орал, Ертіс, Тобол өзендерінде кездеседі. Еуропаның, Оралдың және Сібірдің бассейндері өзендеріне тұрақты өмір сүретін тұщы су балығы. Сүйріктердің бейімделуінің, икемділігінің жоғарғылығы балық шаруашылығы үшін ертеден ұтымды болып, оны қолдан балық өсірудің объектілерінің біріне айналдырды. Сүйрік әр түрлі экожүйелерде - көлдерде, су қоймаларында өмір сүруге бейімделген.
Құнды кәсіптік балық. Ресейде су тоғандарында және көлдерде өсіру объектісі [23].
Сүйрік құмды, салқын және тез ағатын суды ұнатады. Бекіренің басқа да көптеген түрлерінен айырмашылығы сүйрік кең азықтық икемділікке ие және 5-тен 28 °С дейінгі температуралық кең диапозонда қоректенеді.
Сүйрік тез жетілетін болғандықтан ол түраралық гибридтерді алуда ең тиімді объект болып табылады.
Балық аулаушылық шаралары және оның ықпалы бірнеше жылдарға созылады, себебі жыныстық жетілуге жеткеннен кейін инстинкт бойынша көптеген жағдайларда уылдырық тастау үшін өздері шығарылған жерлерге қайтып оралатын жас шабақтар саны көбейеді.
Сүйріктің маңызды биологиялық ерекшелігі басқа бекірелердің жасымен салыстырғанда жыныстық жетілуге ерте жетуі болып табылады (ұрғашысы - 5-7 жаста, еркегі - 3-4 жаста), бұл өз кезегінде басқа бекірелермен салыстырғанда оны өсіруде белгілі артықшылықтар береді. Еркектері ұрғашыларына қарағанда көлемі және салмағы кіші болады. Тұқымдылығы 4-140 уылдырық болады. Негізінен жоғары өзен арналарында мамыр айында уылдырық тастайды. Уылдырығы жабысқақ, тасты-қорғасынды жерге тастайды. Ол шашамен 4-5 күнде дамиды. Үлкен шабақтарының ұзындығы 40-60 см және салмағы 0,5-2 кг жетеді, ал кейде салмағы 6-7 кг және 16 кг дейінгі түрлері де кездеседі. Сүйріктің жас шегі шамамен 30 жас. Қарапайым бекірелерден сүйрік кіші мөлшерімен ғана емес, сонымен қатар олар ешқашан өзен атырауының тұзды суларына көшпеуімен ерекшеленеді. Уылдырық шашу уақыты салмағы шамамен екі аптаға созылады.
Бекіре, шоқыр мен ақсеркеге қарағанда уылдырық (жетілген) өзінің ерекше сопақша нысанымен және қара түсімен ерекшеленеді, ақсаркеге қарағанда саны жағынан да аз болады. Уылдырықтың түсі сүйріктің түсімен келісіледі, сүйрік қара болған сайын жақсы дамитын болады. Уылдырықтың дамуы өте тез - төрт күннен кейін жүзеге асады. Уылдырықтан шыққан сүйріктер алғашқы уақытта ұзақ уақыт шеміршекте болады.
Сүйрік бекіре түрлерінің басқа балықтарынан өзінің үлкендігі, созылған жіңішке мұрны, аузына дейін жететін ұзын, шашақталған мұрты, екіге бөлінген төменгі ерні және өзара жанасатын қалқаншаларымен оңай ерекшеленеді.
Сүйріктердің азығын судағы жәндіктердің дернәсілдері құрайды.
Оңтүстік аймақтың бөгеттерінде сүйріктер осыжаздық шабақтарының салмағы 50 г құрайды, бассейндерде өсіру кезінде қарқынды азықтандырған кезде - 100-150 г құрайды. Қарқынды өсіру жағдайларында екі жастағылар 1,5 кг салмаққа дейін жетеді. Жылы сулы шаруашылық жағдайында ұрғашылардың жетілуі 3 жаста.
Сүйрік бекірелердің басқа түрлері мен гибридтеудің объектісі болып табылады [24].
1.3 Қазақстан жағдайында сүйріктерді өсірудің биотехникалық тәсілдері
Бекіре балықтарын, соның ішінде сүйріктерді әр түрлі балық өсіру шаруашылығында - көлдік-тауарлық (жайлаулық аквакультура), бөгеттік, торлық, бассейндік (тік ағатын және айналымдық) және тұйық сумен жабдықталатын (ТСЖ) балық өсіретін қондырғыларда өсіруге болады. Әр түрлі технологиялардың үйлесімділігі тауарлық өсірудің жеке кезеңдерінде мүмкін болады. Осы сызбалардың барлығы Қазақстанда іске асырыла алады, бірақ аса өзектілері бөгеттік, торлық және бассейндік (тік ағатын сумен жабдықтау) технологиялар болып табылады.
Тік ағатын бассейндерде бекіре балықтарын өсіру тау өзендерінен өздігінен ағатын суды немесе суды тартқыштармен механикалық беретін жағалаулық бассейндік шаруашылық нысанын пайдалану арқылы таулық аймақта пайдалануға болады. Мұндай шаруашылықтар көлдердің және ірі өзендердің жағалауларында, мысалы, Балқаштың батыс жағалауында, Камышлыбаш, Маңғышлақ және т.б. көлдердің ірі су қоймаларында орналаса алады.
Барынша әмбебап технологияға тұйық сумен жабдықтау (ТСЖ) жағдайында балықты өсіру болып табылады. Олар климаттық жағдайларға байланысты болмайды, суды аз талап етеді, бар ғимараттарда және кез келген тұрғылықты жердегі құрылғыларда орналаса алады. Сонымен бір қатарда ТСЖ құрылыста және жөндеуде күрделі болып келеді, энергияны көп қамтамасыз етеді, пайдалану кезінде үнемі бақылауды талап етеді [25].
Бассейндерде және ТСЖ-да бекірелерді өсіру. Дернісілдер мен шабақтарды ұстау үшін балық шаруашылығы орындарын және кез келген құрылғыдағы (металл, бетон, пластик) және ір түрлі көлемдегі бассейндерді пайдалануға болады, бірақ судың шеңберлік ағысымен шведтік типтегі пластик бассейндер өте ыңғайлы болады (ИЦА-1, ИЦА-2 және т.б.). шабақтарды ұстау үшін шаруашылықта тұрмыстық ванналарды да жиі пайдаланады.
Бассейндерді құру кезінде бассейннің үстінің бұдырлығына назар аудару қажет. Бекірелер, әсіресе ірі даналары түпті және қабырғаны жағалап жүзіп жүріп, қапталмаған бетон бассейндерде жарақаттар алуы және қабыршақтары қырылуы мүмкін. Бұл балықтардың денесінде таз ауруына және жараларға алып келуі мүмкін.
Бассейндердегі шаруашылық мұқтажын анықтау үшін көлем үлкен маңызға ие басқа балықтардан ерекшелігі бекірелер үшін бірінші орында су түбінің алаңы болып табылады. Бекірелер үшін бассейндер мүмкіндігінше барынша жалпақ болуы тиіс. Жастың өсуімен балықтардың жалпақ бассейндерге деген сұранымы өсе түседі. Іс-тәжірибе барысында егер бассейннің алаңы балықтардың мөлшеріне сәйкес келмейтін болса, онда күтімнің жақсы болғанына қарамастан бұл балықтың өсуін тоқтатуға алып келуі мүмкін [26].
Шабақтарды өсіру.
Бекіре шабақтарын өсірудің технологиялық процесіне мыналар енеді:
1. Аралас тамақтандыру басталғанға дейін дернәсілдерді ұстау.
2. Дернәсілдерді қолдан азықтандыруға көшіру.
3. 0,3-0,5 г салмаққа дейін шабақтарды өсіру.
4. 30 г салмаққа дейін шабақтарды өсіру.
Дернәсілдерді өсіру кезеңі оларды басейндерге отырғызудан басталады және аралас тамақтандыру басталғанға дейін созылады.
Дернәсілдерді ұстап тұру кезінде келесі негізгі параметрлерді ұстаған дұрыс болады (кесте 1).
Кесте 1 - бекіре балықтарының дернәсілдерін өсіру шарттарының негізгі талаптары
Көрсеткіштері
Норматив
Жабдық
Ейлік астаулар, ЛПЛ астаулары, ИЦА түріндегі бассейндер
Отырғызу тығыздығы, данам2
4000-5000
Бассейндегі судың биіктігі, см
Шамамен 20
Судың температурасы, С
16-18
Оттегінің мөлшері, мгл
7-9
Жарықтану, люкс
20-60
Судың шығыны, лмин.
8-14
Өсірудің ұзақтығы, тәулік
8-12
Параметрлерге және ұстауға бақылау, тәулігіне бір рет
10-12
Отырғызудан дернәсілдердің шығуы, %
80
Өсіру кезінде құрттардың мінез-құлқын бақылау және жем бере бастау уақытын анықтау маңызды болып табылады. Өсіру кезеңі үшін келесі бірқалыпты мінез-құлық белгілері тән болады. Инкубациялық аппараттардан астауларға түсірілген сәттен бастап дернәсілдердің тыныштықтың кішігірім үзінділерімен қозғалыста болады. Олар басында астаудың алаңы бойынша тең таралады. Бассейндердің жеке жерлерінде дернәсілдердің көптеп жиналуына жол бермеу үшін күңгірттендіруді қолдану қажет. Бассейндердегі судың айырбасы дернәсілдер судың ағысымен сулақтырғышқа кетпейтіндей етіп жасалуы қажет. Бассейнге су флейта арқылы берілгені дұрыс. Өсіру кезеңінің екінші жартысына бассейннің түбінде және қабырғаларында топтану кезең деп аталатын желпеуіштік түрдегі жиынтықтардың құрылуы тән. Дернәсілдердің жиналуы олар жоғары қалдықтың орын алуы мүмкін болған су айырбасы төмен аймақтарда қалыптаса бастаған жағдайда да тұрақты сипатқа ие болады. Бұл уақытта бассейндерде бірқалыпты су айырбасын ұстап отыру және судағы оттегінің мөлшеріне бақылау жүргізу маңызды болып табылады. Дернәсілдер жиынтығының тарауы бірінші жем беру бастамасының белгісі болып табылады. Өсіру кезеңі меланин үлгілерін лақтырудың басталуымен аяқталады және дернәсілдердің өсіру кезеңінде басталады. Өсіру кезінде дернәсілдерді ұстаудың шарттарына қойылатын негізгі талаптар 2 кестеде көрсетілген.
Тығындарды лақтыру кезеңі үш-төрт тәулікке созылуы мүмкін, ал уақытында азықтандыру өзара жарақаттануға және бекіре балықтары дернәсілдерінің өлуіне алып келеді.
Белсенді азықтандыруға өту мерзімдері судың температурасына және оның химиялық құрамына байланысты болады. Он тәуліктік жасқа дейін дернәсілдерді ұстап тұрудың оңтайлы температурасы уылдырықтың оптимумына сәйкес келеді: ақсерке - 10-14°С. бекіре -- 15-20, шоқыр -- 18-22, сүйрік -- 13-17°С.
Белсенді тамақтануға өту кезеңінде су температурасының кенеттен өзгеруіне жол бермеу керек. Су температурасының төмендеуі меланин тығындарын лақтыруға қарамастан дернәсілдерінің азықтандырудан бас тартуына алып келуі мүмкін, бұл ас қорыту жүйесіндегі майдың резорбциялау процесінің ақырындауымен түсіндіріледі (дернәсілдердің қарын тараптарын тексеру кезінде байқалады).
Белсенді азықтандыруға көшу кезеңінде өлу саны көбейеді, олардың негізгі бөлігін әр түрлі морфологиялық кемшіліктері бар дернәсілдер құрайды, дернәсіл алдындағы даму кезеңінің өте жиі кездесетін аномалияларына мыналар жатады: көкірек жүзбеқанаттарының, иіс сезу органдарының, ас қорыту жүйесінің аномалиялары, желбезек қанаттарының дамымауы, бас нысанның кемшіліктері жатады.
Кесте 2 - Бекіре балықтарының дернәсілдерін өсірудің шарттарына қойылатын негізгі талаптар
Көрсеткіштері
Норматив
Балық өсіру бассейндері, м2
1-3
Отырғызу тығыздығы, мың данам2
5-10
Бассейндегі судың биіктігі, м
0,3-0,8
Судың температурасы, С
18-22
Жарықтану, люкс
20-60
Оттегінің мөлшері, мгл
8-10
Жемнің түрі
Тірі жемдер
Жем берудің жиілігі, тәулігіне бір рет
12
Аралас азықтандыру кезеңі, тәулік
3-4
Өсіру кезеңі, тәулік:
0,1 г дейін
7
0,3 г дейін
15-20
Тәулігіне жемнің шығыны, % балықтың салмағынан
20-25
Аралас азықтандыру кезеңінен 0,3 г салмақтағы дернәсілдің шығуы, %
60-70
Күту нормалары, тәулігіне бір рет
4
Сыртқы азықтандыруға ауысу кезінде жем беруді дернәсілдердің дамуының 42-43 кезеңінде бастайды. Тірі жем ретінде Artemia salina пайдаланылады. Қолдан жасалған жемге үйретудің алғашқы кезеңдерінде бекіре балықтарының дернәсілдерін тамақтандыру технологиясы тәулігіне 24 рет тәулікбойына жеуіне байланысты қолдан тамақ беруді көздейді. 4-5 тәуліктерде дернәсілдер тәуліктік жалпы биосалмақтан 2 % мөлшерінде құрғақ жем және 15-30 % мөлшерінде тірі жем алады. Әрі қарай тірі жемді нормасын ақырындап төмендетеді, оныгранулденген жемдермен ауыстыра отырып [25].
Бассейндерде үнемі жем болуы керек. Белсенді азықтандыруға толық көшкеннен кейін дернәсілдерді эталон әдісімен қайта санайды және 1,3-1,5 мын данам2 бассейндерге орналастырады. Келесі екі апта аралығында оларды түгелдей қолдан жем беруге ауыстырады.
Бассейндерді күту олардың түптерін жаңа жемді салмастан бұрын ескі жем қалдықтарынан уақытылы тазалап отыру керек. Өсірудің бүкіл кезеңі барысында ортаның гидрохимиялық параметрлеріне қатаң бақылау жүргізіледі. Судың температурасы және судағы оттегі болуын оңтайлы маңызды дәрежесінде ұстап тұрылады.
Шабақ 0,5-1 г салмаққа жеткен кезде оны 3-4 мөлшерлік салмақ тобына сорттайды. Салмағы 1г және одан да үлкен аса ірі шабақтарды механикалық автожемберу көмегімен азықтандыруға үйретеді, ал қалғандарын қолмен қоректендіреді. Қарқынды жем беру кезінде шабақтар үшін тәуліктік рационды әр бес күнге есептейді. Бастапқы жемдер үшін (55% протеин, 13% липид)жемдік коэффицинет 0,9-1,1 бірлікті, азықтық жемдер үшін (49 % протеин, 12% липид) - 1,0-1,3 бірлікті құрайды[26].
Балықтардың өсуімен дене салмағының вариабельдігі байқалады. Қалып бара жатқан шабақтардың өтемақылық өсуін қамтамасыз ету үшін сорттауды өткізуді талап етеді. Өсіріліп жатқан балықты сорттау келесі режимде жүргізіледі: салмағы 1-30 г шабақ - 10 күнде бір рет; 30-100 г шабақ - 20 күнде бір рет.
Бекірелердің шабағын өсіруді судың биіктік дәрежесі 0,4-тен 1,0 метрге дейінгі созылған дөңгелек нысандағы астауларда жүргізу өте ыңғайлы. Сонымен бір қатарда 3 кестеде көрсетілген нормативтерді ұстаған жөн.
Кесте 3 - бекіре балықтары шабақтарын өсіру шарттарына қойылатын негізгі талаптар
Көрсеткіштері
Норматив
Бассейндер, м2, өсіру кезінде:
10 г дейін
1-4
10-нан 100 г дейін
4-10 және одан көп
Бассейннің тереідігі, м
1
Отырғызу тығыздығы, мың данам2
1-2
Судың температурасы, С
18-26
Кислородтың мөлшері, мгл
6-10
Жемнің түрі
Құрама жем
Жем берудің жиілігі, тәулігіне бір рет
12-ден 4-ке дейін
Жем беру коэффициенті
1,5-2,0
Тәуліктік рацион, %
15-тен 4-ке дейін
Өсіру кезеңі, тәулік:
1 г дейін
20-25
5 г дейін
40-50
10 г дейін
60-90
100 г дейін
120-150
Отырғызудан тірі қалу,%:
10 г дейін
60-70
10-нан 100 г дейін
90
Шабақтар үшін отырғызу тығыздығы, данам2:
10 г
500
100 г
100
Жоғарыда көрсетілген технологиялық параметрлер ішінде бекіренің шабақтарын өсіру процесінде маңыздысы балықтың өсуін қамтамасыз ететін оңтайлы жемдік жағдайды құру болып табылады. 3-5 г дейін өсіру кезеңінде баспақы жемдер, ал содан кейін ақырындап азықтық құрама жемдерге көшу керек. Протеин құрамы 30 % төмен емес бекірелерге арналған арнайы құрама жемді қолданған дұрыс, өсіру барысында шабақтарды отырғызудың тығыздығын және әр бассейндегі балықтар тобының мөлшерлік құрылымын бақылап отыру керек: ірі және ұсақ балықтарды сорттап отыру керек. Сорттауды өсірудің алғашқы екі айында 10 күнде бір рет, ал кейін қажеттілікке байланысты жүргізіп отырғызу қажет.
Дененің салмағына байланысты сүйріктерді отырғызу тығыздығы 4 кестеде көрсетілген.
Кесте 4 - 3 г салмаққа дейінгі жас сүйріктердің отырғызу тығыздығы - мың дана м2
Дене салмағы, мг
Сүйрік, мың дан.
60 дейін
4-6
100 дейін
1,5-2
1000 дейін
0,6-0,8
3000 дейін
0,4-0,6
Судың оңтайлы температурасы 18-23 0С тең, суда ерітілген оттектің дәрежесі - 7 мгл, рН - 6,5-7,5. Бассейндерде дернәсілдерді өсірудің маңызды технологиялық факторы отырғызудың тығыздығы болып табылады. Ол азықтық іздеу рефлексін қалыптастыруға, белгілі дәрежеде өсу және даму процесін, сондай-ақ жалпы жас сүйріктің өндіріс көлемін басқарады. Ауқымы 2 м2 және тереңдігі 0,6 см бассейндерде өсіру кезінде дернәсілдерді отырғызудың оңтайлы тығыздығы: ақсерке, орыс бекіресі және гибридтер үшін - 15-20 мың данам2, сүйріктер үшін - 10-15 мың данам2. Нормативтер 5 кестеде келтірілген.
Бассейндерде өсіру кезінде 3 г салмаққа дейінгі жас сүйріктерді қоректендіру ОСТ-4 старттық құрама жемнің жарнасымен жүргізіледі (немесе соған ұқсас). Жоғарыға шыққан еркін эмбриондарға дұрыс азықтық реакцияларды шығару мақсатында пигменттік тығынды сорып алғанға дейін шаң түрінде кішкене құрама жем бере бастайды. Пигменттік тығындар сорылғаннан кейін 50-100 микрон мөлшеріндегі жарна беіле бастайды. Құрама жемге үйрену кезеңі 2-3 тәулікке созылады, дернәсілдер құрама жемімен бір қатарда жас сүйріктерге дафния және артемии бере бастау керек. Қоректік заттар теңгерілімінің бұзылу мүмкіндігінен жас бекіре балықтарына 200-300 г салмақтағы оигохетамдарды беруге ұсыныс жасалмайды. Тірі жарналар қосымшасын пайдалану кезінде құрама жеммен қоректендіру тотатылмайды.
Кесте 5 - Бассейндерде 3 г дейінгі жас сүйріктерді өсірудің бионормативтері
Биотехника элементтері
Бионормативтер
Бассейндердегі судың тереңдігі, астауда, м
0,2-0,4
Шабақтарды өсіру кезіндегі судың температурасы 0С
16-22
20-24
3 г дейінгі салмақтағы жас сүйріктерді өсірудің ұзақтығы, тәулігіне
30-40
Өсіру кезеңіндегі шегіну, %
50
Цех жеткілікті дәрежеде жарықпен жабдықталмаған жағдайда қосымша жарық беруді де қарастыру қажет: әр бассейннің үстінде 2-3 м биіктікте қуаттылығы 60 Вт күндізгі жарық беретін екі шырақ орнатылуы қажет. Бассейндерде сүйріктерді өсірудің технологиясы және нормативтері 6 кестеде көрсетілген.
Кесте 6 - бассейндерде сүйріктердің өскіндерін өсірудің нормативтік көрсеткіштері
Көрсеткіштері
Өлшем бірлігі
Маңызы
Бастапқы орташа салмағы
Г
3
Соңғы орташа салмағы
Г
70-90
Бастапқы отырғызу тығыздығы
данам2
800
Соңғы отырғызу тығыздығы
данам2
100
Температура
0С
20-26
Өсіру кезеңі
Суток
116
Өсімшеңдігі
%
70
Жемдік коэффициенті
Ед
1,2-1,4
Қыстау
кгм2
25
Тірі қалушылықь, жыл
%
95-98
Салмағы 500 г ірі отырғызу материалын өсіру ИЦА-2 және астау түріндегі бассейндерде жүргізіледі. Судың шығыны оттектің оңтайлы мөлшеріне (8-10 мгл) сәйкес белгіленеді. 3-тен 500 г дейінгі салмақтағы балықтарға арналған бассейндегі судың шығыны 1 кг балыққа 3-0,8 минл құрайды, оттек жетіспеген жағдайда ол көбейтіледі. Салмақтары 1000 г дейінгі балықтар үшін ағыс 11,4 минл құрайды; 1500 г дейінгі салмақтағы балықтар үшін - 1,6 минл; 3000 г дейінгі салмақтағы балықтар үшін - 2 минл. Су әр 20-25 минут сайын ауыстырылып отырады, 30-200 г дейінгі салмақтағы балықтар үшін отырғызу тығыздығы 500-400 дана м2 құрайды. Балықтардың салмағы 200-500 болған кезде - 250-300 данам2, 300-500 г салмақтағы балықтар үшін бассейндегі судың дәрежесі 0,3-0,7 м құрайды. Салмағы 500 г отырғызу материалын өсіру процесі мәжбүри қыстауға байланысты үзіліп қалуы мүмкін. Қыстау кезеңінде салмақты жою 15 % дейін, шығын 10 % дейін жетуі мүмкін. Қысты күні бекірелерді жылы суда ұстау кезінде мұндай әрекет байқалмайды (7 кесте).
Кесте 7 - қыстаусыз 500 г салмақтағы отырғызу материалдарын өсіру нормативтері
Биотехника элементтері
Бионормативтер
Бассейндердегі, астаулардағы судың тереңдігі, м
0,3-0,7
Бассейннің, астаудың алаңы, м2
4-20
Судың температурасы, 0С
20-24
3 г салмақтан 500 г салмаққа дейін өсірудің ұзақтығы, тәулік
150-180
Сумен айырбас, мин
20-25
Құрғақ гранулар бойынша жемдік коэффициенті, бірлік
1,0-1,2
Суда ерітілген оттектің мөлшері, мгл
7 мгл кем емес
Шығу, %
80-85
Салмағы 1500 г тауарлық балықты өсіру. 500-1500 г салмақтағы тауарлық бекіре балықтарын бассейндерде, астауларда өсіруге арналған бионормативтер 8 кестеде ұсынылған.
Кесте 8 - бекіре балықтарын өсірудің бионормативтері
Биотехника элементтері
Бионормативтер
Бассейндердегі, астаулардағы судың тереңдігі, м
0,3-0,7
Бассейннің, астаудың алаңы, м2
4-20
Судың температурасы, 0С
20-24
500 г салмақтан 1500 г салмаққа дейін(қыстаусыз) өсірудің ұзақтығы, тәулік
150-180
Құрғақ гранулар бойынша жемдік коэффициенті, бірлік
1,0-1,2
Плотность посадки, шт.м2
30-80
Водообмен, мин
25-30
Суда ерітілген оттектің мөлшері, мгл
8-12
Тауарлық балықтың шығуы, %
80-85
Бекіре балықтарын қыста ұстау көлемі 10-20 м2 бассейндерде жүргізіледі. Жаздық өсіруден кейін балықтарды қайта санайды, өлшейді және отырғызу тығыздығы 25 -30 кгм2 аспаған түрде отырғызады. Бассейндерді күту ортаның параметрлерін және балықтардың мінез-құлықтарын күделікті бақылаудан, қалдықтарды лақтырудан, өлген балықтарды жинаудан тұрады. Қыстап шыққаннан кейін бір жастағы балықтардың тірі қалуы 95-98% құрайды.
Бекіре балықтарын тоғандарда өсіру. Тоғандық сызба бойынша бекіре балықтарын, соның ішінде сүйріктерді өсіру үшін Қазақстанда бар тоғандық шаруашылықты ыңғайластыруға болады[5]. Бұл әсіресе қазіргі кезде пайдасыз болып отырған тұқы балықтарының дәстүрлі полимәдениетін өсіретін шаруашылықтар үшін өте өзекті. Бекіре балықтарын тоғандарда ұстауды ұйымдастыру үшін қолда бар тоғандарды маңызды түрде қайта жасау қажет - арналарды тереңдету және тығыздату, су өсімдіктерін жою, әсіресе - суға батырылған, оларға бетон плиталарын қойып, жемдік орындарды жабдықтау. Құламаларды бөлімнің түбін таспен немесе бетонмен қаптау жақсы нәтижелер береді. Тоғандардың үлкен тереңдігі температуралық режимді тұрақтандыру үшін қажет - терең су айдындарында температураның тәуліктік ауытқуы бірқанша төмен болады.
Бекіре балықтарын өсіру үшін алаңы кем дегенде 0,5 га, орташа тереңдігі 1-2 м, өсімдіктерсіз, түбі барпақталмаған, зообентосқа бай, жазда қатты жылынбайтын, температурасы 280 С жоғары емес, суда оттек көп болатын тоғандар ұсынылады. Алаңы үлкен тоғандар қарқынды тауарлық бекіре шаруашылығын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz