Сауықтыру дене тәрбиесі және денсаулық

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 47 бет
Таңдаулыға:

НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР

Аталмыш дипломдық жұмыс жазылуы барысында бірқатар мемлекеттік құжаттар негізге алынды.

МББС (ГОСТ) 7. 31 - 2001. Ғылыми - зерттеу жұмысы туралы есеп. Рәсімдеу құрылымы мен ережелері.

МББС (ГОСТ) 7. 31 - 2003. Библиографиялық жазба. Библиографиялық сипаттама. Құрастыруға қойылатын жалпы талаптар мен ережелер.

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» 27 шілде 2007 жылғы №319 - III (01. 01. 2017ж. өзгерістермен және толықтырулармен) заңы.

АНЫҚТАМАЛАР, БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

Статикалық үдеу кез - келген динамикалық жұмыс кезінде қысқа уақытқа пайда болып, өзіндік- күш жаттығулармен сипатталады.

Салауатты өмір салты (СӨС) - әр адамның өз денсаулығын сақтауға және нығайтуға бағытталған белсенді іс-әрекеттері, қайраттылығы, ынта-жігері, санасы, зерделілігі.

Сауықтыру дене тәрбиесі - организмнің қызметтік мүмкіншілігін тиісті оттегін тұтыну шегінің (ОТШ) 100% деңгейіне жеткізетін жаттығулар жүйесі.

Ағзаның резерві (қоры ) - өзінің қызметін тыныш күймен салыстырғанда анағұрлым күшейтетін қабілет.

Қимыл дағдысы - құрамды элементтері автоматты түрде орындалатын қимылдар жиынтығы.

Күрес - қазақ халқының тарихи дамуы барысында қалыптасқан ережелеріне сай спортшы қарсыласын жеңу жүзеге асырылатын жекпе жек түрі.

СӨС - салауатты өмір салты

ОТШ - оттегінің тұтыну шегі

ДДСҰ - дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы

АФР - ағзаның физиологиялық резерві

КБ - кері байланыс

ЭЕМ - электронды есептеуіш машина

ММ - математикалық модель

ИМ - имитациалды модель

V % - вариация коэффиценті

M - ассеметрия

АДД - арнайы дене дайындығы

КІРІСПЕ

Дипломдық жұмыс тақырыбының көкейкестілігі: денсаулықты нығайту мен сақтауды және қазіргі бар қайшылықтарды жоюды қамтамасыз ететін дене шынықтыру-сауықтыру жүйелерін одан әрі теориялық және экспериментальды зерделеу қажеттілігімен түсіндіріледі.

Зерттеуімізде спортшылардың өзара қатынасы мәселелеріне, оның әлеуметтік тәжірибе жинақтауға қалай әсер ететіндігін, сол тәжірибені көпұлтты спорттық ортада пайдаланғанда қандай нәтиже беретіндігін білу мақсатымен спорт психологиясы жөніндегі ғылыми әдебиеттер де кеңінен пайдаланылды.

Сонымен, ғылыми әдебиеттерге жасалған талдаулар көрсеткендей, дене шынықтыру-сауықтыру жүйесінде болашақ мамандардың кәсіби тұрғыдан даярлығын жетілдіру мәселесі толық зерттелмеген.

Бұл мәселені іске асыруда дене шынықтыру-сауықтыру жұмыстарының мазмұндық тұрғыда толық қамтамасыз ету қажет.

Зерттеу пәні - спорттық-сауықтыру және дене тәрбиесі ортасы болғандықтан, зерттеліп отырған тақырыпқа байланысты жекелеген жалпы теориялық ережелерді нақтылауға мүмкіндік беретін дене тәрбиесі және дене шынықтыру теориясы мен әдісі жөніндегі зерттеу жұмыстары талданды. Сол мақсатта Ж. К. Оңалбектің, Л. П. Матвеевтіњ, Б. Тойлыбаевтың, В. В. Белорусованыњ, Н. А. Васильеваныњ еңбектерін айрықша атап өткен жөн.

Зерттеу нысаны - Жоғары оқу орындарында болашақ мамандарды кәсіби дайындау процесі.

Зерттеу мақсаты - Дене шынықтыру-сауықтыру жүйесінде болашақ мамандарды кәсіби дайындығын жетілдірудің негіздері.

Зерттеудің міндеттері :

1. Дене шынықтыру-сауықтыру жүйесінде кәсіби даярлаудың теориялық- негіздеріне шолу жасау.

2. Дене шынықтыру-сауықтыру жүйесінде олашақ мамандардың кәсіби дайындығын жетілдірудің негізгі педагогикалық, медициналық-биологиялық шарттарын айқындау.

3. Дене шынықтыру-сауықтыру жүйесінде энергетикалық қамтамасыз ету арқылы дене қозғалыстары, режимдер, бағыт-бағдарламаларын құрудың мазмұнын сипаттау.

4. Болашақ маманның кәсіби дайындығын жетілдіру бағытындағы дене шынықтыру-сауықтыру жүйесін энергетикалық жағынан қамтамасыз етуді негіздеу.

5. Болашақ мамандардың кәсіби дайындығын дене шынықтыру-сауықтыру жұмыстары негізінде жетілдіру жүйесін жасап, оның тиімділігін тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар арқылы тексеру.

Зерттеудің әдістері - білім беру жүйесінің философиялық, психологиялық-педагогикалық негіздері, тұлғаның дамып, жетілуі мен толысуының жалпы диалектикалық принциптері, сана мен іс-әрекет бірлігі принципі, жеке тұлғаны дамытудағы шығармашылық әрекет пен тұлғалық ізденушілік қатынас туралы қазіргі философиялық қағидалар; таным теориясы; жеке тұлға, іс-әрекет, мәдениет теориялары, адам - қоғам - табиғат жүйесіндегі диалектикалық байланыстар, оқу процесін басқару мен ұйымдастыру теориясы, дене тәрбиесі теориясы.

Зерттеу нәтижелерінің дәйектілігі мен негізділігі. Әдіснамалық және теориялық қағидалармен, зерттеу пәніне сәйкес әдістерді қолданумен, эксперимент бағдарламасының педагогикалық мақсатқа сәйкестілігімен, бастапқы және соңғы көрсеткіштердің нәтижелерін қорытындылаумен, оның тиімділігін тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар арқылы тексерумен және практикаға ендірумен қамтамасыз етіледі.

Зерттеудің теориялық маңыздылығы :

1. Болашақ мамандардың дене шынықтыру-сауықтыру жүйесінде кәсіби даярлығын жетілдіру теориялық-әдіснамалық тұрғыда анықталды.

2. Дене шынықтыру-сауықтыру жүйесінде болашақ мамандарды кәсіби дайындаудың ғылыми-педагогикалық талаптар айқындалды.

3. Дене шынықтыру-сауықтыру жүйесінде энергетикалық өлшемдер арқылы дене қозғалыстар, режимдер, бағыт-бағдарламаларын құрудың мазмұны анықталды.

4. Болашақ маманның кәсіби даярлығын дене шынықтыру-сауықтыру жүйесінде энергетикалық қамтамасыз ету арқылы жетілдірудің тұжырымдамасы жасалды.

5. Болашақ мамандарды дайындауда дене шынықтыру-сауықтыру жұмыстарын іске асырудың әдістемелері жасалып, оның тиімділігі тәжірибе жүзінде тексерілді. Дене шынықтыру-сауықтыру жүйесінде болашақ мамандарды дайындаудың ғылыми тұрғыда негізделген әдістемесіне сәйкес, оны жетілдіруге байланысты ғылыми-әдістемелік ұсыныстар берілді.

Зерттеудің тәжірибелік маңыздылығы:

- жоғары оқу орындары оқытушыларына дене шынықтыру-сауықтыру жұмыстарын ұйымдастыру жөнінде теориялық және әдіснамалық, ғылыми әдістемелік материалдар ұсынылды.

- зерттеу нәтижелерін жоғары оқу орындарында, колледждерде және білім жетілдіру институттары қызметінде пайдалануға болады.

- зерттеу жұмысының практикалық мәнділігі ұсынылған қағидалардың жүзеге асуына, оқыту формалары мен әдістерін жетілдіру, дене шынықтыру-сауықтыру жұмыстарының жаңа бағыттарын айқындау және оны практикаға енгізу, оқытушының шеберлігі мен шығармашылық дербестігін жетілдіру сияқты маңызды көкейкесті мәселені шешуге мүмкіндік беретіндігімен байланысты.

Жұмыс құрылымы мен көлемі: кіріспеден, негізгі 3 бөлімнен, қорытындыдан, 5 кесте, 4 сурет, 48 әдебиеттен және 71 баспа табақтан тұрады.

1 САЛАУАТТЫ ӨМІР САЛТЫНЫҢ СЕБЕП ШАРТТАРЫ

1. 1 Сауықтыру дене тәрбиесі және денсаулық

"Қазақстан - 2030" және осы ұлттық даму стратегиялық бағдарламасын жүзеге асыруға бағытталған мемлекеттік сауықтыру бағдарламасында да негізгі сауықтыру жолы ретінде салауатты өмір салты, өмірдің сапасы мен деңгейін көтеру.

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының тұжырымы бойынша, адамның денсаулығы 50-55% оның өмір сүру салтына, 20% - тұқымқуалаушылыққа, 20% - сыртқы ортаға, 8, 5% медицина қызметкерлері мен денсаулық қорғау жүйесінің жұмысына байланысты. Демек, денсаулықтың ең басты себепшарты - өмір салты. Өмір салты дегеніміз не? Оның анықтамалары, жіктеу кестелері көп. ДДСҰ өмір салтын - жеке бастың тұрмыс жағдайлары мен мінез-құлық, тәртіп үлгілері арасындағы қарым-қатынасқа негізделген тіршілік әрекеті деп белгілейді[2] .

Әлеуметтік медицина саласындағы беделді ғалымдардың бірі Ю. П. Лисициннің тұжырымы бойынша, өмір салты - тұрақты, тарихи қалыптасқан тіршілік әрекеттерінің түрлері немесе әр адамның материалдық және рухани тіршілік салаларындағы тұрақты әрекеттерінің тәсілдері.

Егер өмір салтының көптеген анықтамаларын жалпылай тұжырымдасақ, онда өмір салты - адамның табиғи және әлеуметтік сыртқы ортамен тұрақты да ұзақ ара-қатынастарының жүйесі, оның рухани (адамгершілік) және материалдық құндылықтар туралы түсініктері, ниеттері, іс-әрекеттері мен мінез-құлық ережелерінің жүйесі, қоғам заңдары мен ғұрыптарына бейімделе отырып, өзінің қажеттіліктерін қанағаттандыру жолдары.

Қысқаша айтқанда, өмір салты - адамның тіршіліктің қиын-қыстау жағдайларына шыдауы және белгілі тіршілік ортасындағы іс-әрекеттері. Өмір салты - әр адамның моральдық бейнесі.

Өмір салтының мазмұнын құратын аспектері:

- экономикалық, яғни тұрмыс дәрежесі - әр адамның өзінің рухани,

материалдық қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкіншілігі;

- әлеуметтік, яғни өмір сапасы - адамның өз қажеттіліктерін қанағаттандыруына ризашылығы, көңілінің толуы;

- әлеуметтік-психологиялық, не өмір стилі - адамның тіршілік барысындағы мінез-құлық ерекшеліктері;

- әлеуметтік-экономикалық, не өмір тәртібі: өмір стиліне жақын, тарихи дағдыланып, адамның санасына ұялап кеткен әдет-ғұрыптар.

Алғашқы екеуі бірдей болған жағдайда денсаулық көбінесе өмір стилі мен тәртібіне байланысты. Осыған байланысты қазіргі адамдардың өмір салты ерекшеліктеріне тоқтала кеткен жөн. Біздің ата-бабаларымыз табиғатпен тығыз байланысты, табиғи ырғақпен тіршілік құрып, өмір сүрген. Ерте тұрып, кеш жатқан. Әр жыл мезгілінің өзіндік жұмысы, күн тәртібі болған. Қазіргі кезде халық өндіріс ырғағымен бір сазды өмір сүріп, жылдар бойы бір түрлі жұмыс атқарады. Бұл салауатты өмір салтына қайшы тіршілік.

Біздің ата-бабаларымыз тіршілік деңгейі мен сапасының денсаулыққа байланысты екенін біліп, оны сақтауға ынталы болған. Қазіргі адамдар денсаулық мәселесін дәрігерге, медицинаға артады, сау кезінде ол туралы ойлап, оны нығайтуға онша көңіл бөле қоймайды. Залалды әсерлерді біле тұра, саналылық көрсетпейді, басқа ауырса да өзі ауырмайтындай көреді. Сондықтан, валеологияның мұратты мақсаты - әр адамды салауатты өмір салтына, денсаулықты сақтауға үйретіп, валеологиялық бейімділігі бар жеке басты тәрбиелеу.

Өмір салты салауатты және салауатсыз болып бөлінеді. Салауатты өмір салты (СӨС) - әр адамның өз денсаулығын сақтауға және нығайтуға бағытталған белсенді іс-әрекеттері, қайраттылығы, ынта-жігері, санасы, зерделілігі.

СӨС құрамдас бөліктері өте көп, бірақ олардың ең бастылары: 1) жүйелі жаттығу жүйесі, тиімді қимыл-қозғалыс белсенділігі;

2) дұрыс тамақтану;

3) өз денсаулығын сақтауға деген зерделілігі, саналылығы.

Бұл үшеуімен қатар СӨС-ның мазмұнын адамның психологиялық, физиологиялық қажеттіліктерін қанағаттандыруына көңілінің толуы, экономикалық және материалдық тәуелсіздігі, медициналық белсенділігінің жоғарылығы, тіршілігіне көңілінің толуы, тән және жан рахаты, тіршілік бағытының белсенділігі, соның ішінде денсаулық сақтаудағы, толық дем алу мүмкіншілігінің болуы т. б. түзеді. Бұлар да денсаулық себепшарттары.

Ал салауатсыз өмір салты дегеніміз:

қимыл-қозғалыс тапшылығы;
арақ-шарапқа құмарлық, шылым шегу, есірткелер қолдану;
жанұядағы, ұжымдағы, т. б. шиеленістер;
медициналық белсенділіктің төменділігі, медициналық сауатсыздық;
дұрыс тамақтанбау;
өз өміріне көңілінің толмауы;
асыра шаршау;
әлеуметтік белсенділіктің төмендігі, немесе оның жоқтығы;
дұрыс, толық дем алмау т. б.

Бұлар ауыру қаупін тудырушы себепшарттар.

СӨС қалыптастыру денсаулыққа үйрету бағдарламасының негізін құрады. Денсаулыққа үйрету (оқыту) әдістемесі - өте күрделі, әлі күнге дейін ғылыми тұрғыдан толық дәлелденбеген мәселе. Денсаулыққа үйрету үшін тек медициналық, биологиялық мәліметтерді оқыту жеткіліксіз. Ол үшін ең алдымен адамның рухани, ішкі дүниесін, сана-сезімін оятып, оның салауатты қажеттіліктерінің мазмұнын тәрбиелеп, қалыптастыру қажет. Бұл жолда тек адамның санасына ғана әсер ету жеткіліксіз, санамен қатар оның сезімдеріне (эмоция) ықпал көрсету міндетті. Сол арқылы медициналық мәліметтерді психологизациялау қамтамасыз етіледі, ал психологизациялау дегеніміз - өмір салты мен денсаулықтың сандық және сапалық көрсеткіштері арасындағы тәуелділікті дәлелдеп көрсету. Ол үшін тәжірибе жүзінде денсаулық құжатын, денсаулық күнделігін енгізу міндетті. Сонда ғана ауыру қаупін тудыратын себепшарттарға тосқауыл қоюға болады.

Денсаулық құжатының үлгілері әр түрлі. Мысалы, В. М. Дильманның ұсынысы бойынша орта, егде жастағылар үшін мәліметті денсаулық құжаты мынандай көрсеткіштерден түзілуі керек:

Дене салмағы, не оның құрамындағы май тінінің үлесі.
Қандағы холестерин мен тығыздығы жоғары май қышқылдарының, триглицеридтер мен & және ¥ - липопротеидтер мөлшері.
Қандағы қанттың аш қарынға және 100 гр глюкозаны қабылдағаннан соң 2 сағаттан кейінгі мөлшері.
Артериалдық қан қысымының деңгейі.

Жас адамдардың, соның ішінде мектеп оқушыларының, денсаулық құжаты көрсеткіштері ретінде дененің тотальды өлшемдерін (бой ұзындығы, дене салмағы, кеуде қуысының шеңбері), өкпенің тіршілік сыйымдылығын, дене мүсінін, тірек-қозғалыс аппаратының күйін, ТСЖ мен артериалдық қан қысымы мөлшерлерінің бұлшық ет жұмысы кезінде өзгеруін, басты дене қабілеттерін (төзімділік, икемділік, ептілік, күш, шапшаңдылық) пайдалануға болады.

Әрине, денсаулықты болжауда ауыру қаупін тудыратын себеп шарттарды ескеру міндетті. Олар денсаулық құжатының көрсеткіштері ретінде де мәліметті.

Қазіргі заманның өзіне тән ауыру және өлу себептері бар екені мәлім. Экономикалық даму сатысы жоғары елдерде халық жұқпалы аурулардан емес, созылмалы соматикалық аурулардан өледі. Олардың ішінде 8 басты аурулар бар, соның ішінде 50% жағдайда өлімнің басты себебі - жүрек-қан тамырлар аурулары. Ал жүрек-қан тамырлар ауруларының негізінде көбінесе атеросклероз - коронарлық артериялардағы сырқаттық өзгерістер жатады. Соның салдарынан жүрек бұлшық етіндегі қан айналымының кемшілігі туады, оның оттегіне мұқтаждығы толық қамтамасыз етілмейді де жүректің ишемиялық ауруы пайда болады. Соған байланысты ауыру (боль) мазалайды (стенокардия), кей жағдайда бұл сырқат ешбір сыртқы белгісіз дамып, оқыстан өлуге әкеліп соғады (миокард инфаркты - жүрек бұлшық етінің жансыздануы) .

ДДСҰ мәліметтері бойынша, экономикалық дамуы жоғары елдерде жүректің ишемиялық ауруларының үлесіне жүрек-қан тамырлар ауруларынан болған өлімнің 2/3 бөліміне келеді және атеросклероз тек егде адамдарда ғана емес, 10-19 жастағыларда да кездеседі[3] .

Дене жаттығуларының сауықтыру әсері адамзатқа ертеден белгілі. Ежелгі грек философы Платон қимыл-қозғалысты "медицинаның шипалы бөлімі", ал Плутарх - "өмір қоймасы" деген. Қимыл-қозғалыс тапшылығының, аз қозғалудың (гиподинамия, гипокинезия) залалды әсері де кең танымал, олардың халық арасында кең тараған "замана" ауруларының басты себепшарты екені ғылыми тұрғыдан дәлелденген. Сондықтан дене тәрбиесінің, тиімді қимыл-қозғалыс белсенділігінің денсаулықты қалыптастырудағы, сақтаудағы және нығайтудағы мәні өте зор, ол салауатты өмір салтының міндетті шарты.

Сауықтыру дене тәрбиесі - организмнің қызметтік мүмкіншілігін тиісті оттегін тұтыну шегінің (ОТШ) 100% деңгейіне жеткізетін жаттығулар жүйесі. Мұндай жүйені кейде физикалық жаттықтыру, немесе кондициондық жаттықтыру жүйесі дейді. Ал Кеннет Купер аэробты жаттықтыру жүйесі деп атайды.

Сауықтыру дене тәрбиесінің басты мақсаты - денсаулықты нығайту, организмнің қызметтік мүмкіншілігін жоғарылату арқылы тұрақты денсаулықты қамтамасыз ету.

Сауықтыру дене тәрбиесінде спорттық нәтижені арттыру мақсаты қойылмайды, басты мақсат - денсаулықты сақтау, жақсарту, ауру-сырқаттардың лдын алу, денсаулықтағы, дене бітіміндегі, ағзаның қызметтік күйіндегі

ауытқуларды дер кезінде асқындырмай жою[4] .

Аэробты сауықтырушы жаттығудың К. Купер, Н. Амосов, т. б. ғалымдар ұсынған арнайы жүйелері мен тәсілдері бар. Жаттықтыру бағдарламалары жаяу жүру, жүгіру, велосипед тебу, суда жүзу, бір орында тұрып жүгіру, спорттық ойындар ойнау сияқты жаттығулар түріне негізделген. Әр жастық, жыныстық топқа, дайындығы әр түрлі адамдарға арналған бағдарламалар бар.

К. Купер жүйесімен жаттыққанда жүктемені біртіндеп өсіріп, аптасына 30 шартты ұпайға дейін жету керек. Бұл денсаулықтың "қауіпсіз" деңгейіне жетуді қамтамасыз етеді. Бірақ К. Купер жүйесіне көшу алдында әр жаттығушының 6 апталық дайындықтан өтуі міндетті. Содан кейін сынаудан өтіп, дайындық топтарына бөлінеді.

4-5 -ші топқа кіргендерге аптасына біртіндеп 30 ұпай жинайтын кез-келген бағдарламамен жаттығуға болады, қалған үш топтың (1-3-ші) өздерінің жастық топтарында жаттығуын әрі қарай жалғастырып, 30 ұпай жинауға асықпағаны жөн. Егер бағдарламада көрсетілген қарқын ауыр тисе, әр жаттығу кезеңін ұзартуға болады.

Сауықтыру дене тәрбиесі белгілі бір физиологиялық негіздерге сүйене жүргізілсе ғана пайдалы.

Олар: орындалатын жаттығулардың түрі, жаттығулардың қарқыны, жүктемелер көлемі, 1 аптада жүргізілетін жаттығу сабақтарының жиілігі, әр сабақтың ұзақтығы.

Жаттығулар түрлері. Организмге көрсететін әсеріне және қимыл ерекшеліктеріне сәйкес жаттығулар 2 үлкен топқа бөлінеді:

Циклді жаттығулар (жүгіру, жүру, велосипед тебу, жүзу, шаңғы тебу) .
Ациклді, немесе циклді емес жаттығулар (гимнастикалық жаттығулар, хатка-йога, жалпы дайындау тобы, спорттық ойындар, тағы басқалары) . Циклді жаттығулар ағзаның жалпы төзімділігін, жүрек-қан тамырлар төзімділігін, оттегін тұтыну шегін арттырады. Сол себептен олар денсаулықтың сандық көрсеткіштерін өсіреді, ауру қаупін тудыратын ішкі себепшарттарды әлсіретеді немесе мүлде жояды. Ал ациклді жаттығулардың мұндай әсерлері кемірек. Олар бұлшық еттердің күші мен төзімділігін, икемділікті, шапшаңдық пен ептілікті, координацияны, жалпы қимыл-қозғалыс жүйесінің күйін жақсартады. Бұл дене қасиеттерінің де әр адамға қажеттігі жоғары, денсаулыққа, жұмыс қабілетіне пайдалы. Бірақ ациклді жаттығулар жүрек-қан тамырлар төзімділігін, организмнің жалпы төзімділігін, оттегін тұтыну шегін (ОТШ) арттырмайды, май алмасуын реттемейді, атеросклероздық өзгерістерге негізделген жүрек-қан тамырлар ауруларына қарсы кедергі бола алмайды. Мұндай жаттығулар орындағанда күш-қуат көзі ретінде бұлшық еттердегі АТФ, креатинфосфат, гликоген жұмсалады. Сондықтан сауықтыру дене тәрбиесінде циклді аэробты, ірі бұлшық еттердің қатысуымен орындалатын жаттығулар қолданылады.

Сауықтыру тәрбиесінде табалдырықты және тиімді қарқынды жүктемелер қолданылады. Табалдырықты қарқын дегеніміз адамның дағдылы қимыл-қозғалыс белсенділігінен жоғары, бірақ сауықтыру әсері бар жүктемелердің ең төменгі қарқыны.

Мұндай қарқынды жүктемелер ағзадағы күш-қуаттың бұлшық ет жұмысына жұмсалу тапшылығының орнын толтырады, ағзаның қызметтік қабілетін арттырады, ауру қаупін тудыратын себепшарттар ықпалын әлсіретеді, дене салмағын қалыпқа келтіреді.

Тиімді жүктемелер қарқыны - ең жоғары сауықтыру әсерін қамтамасыз ететін, бірақ организмнің қызметтік мүмкіншілігіне сәйкес жүктемелер қарқыны.

Жаттығулар қарқынын сүт қышқылының мөлшері немесе ТСЖ арқылы белгілеуге болады.

Табалдырықты және тиімді қарқындылықтарды ОТШ-гі арқылы да есептеп шығаруға болады. Табалдырықты қарқындылық ОТШ-нің 50%- тең, ал тиімдісі - 80%- тең. Ол үшін арнайы Шеферд кестесін қолдануға да болады.

Хольман формулалары арқылы керекті жүктемелер қарқынын бірден

есептеп шығаруға болады: егер жаттығу кезінде ТСЖ минөтіне (180 - адамның жасы) шамасында болса, жұмыс қарқындылығының ОТШ-нің 60% -не тең болғаны, минөтіне (190 - адамның жасы) деген мағынаға жетсе, онда деңгейі шамамен 75%-ке тең. Сауықтыру дене тәрбиесінде сабақ кезіндегі тамыр соғу жиілігі 130-170 рет/мин аралығында болғаны тиімді.

Жүктемелер көлемі - әр сабақтың ұзақтығына, 1 аптадағы жаттығу сабақтарының жиілігіне байланысты.

Әр жаттығу сабағының ұзақтығы 20 минөттен кем, 60-минөттен артық болмауы керек. Ең тиімдісі 40-45 минөт. Мысалы: табалдырықты қарқындылық дегеніміз аптасына 3-рет 5 км жүгіріп өту (15 км), тиімдісі - жұмасына 3-рет 6-10 км-ден өту, яғни, 30-40 км. Сауықтыру мақсатымен жүгіргенде 1 жұмадағы қашықтық 50 км аспауы керек. 1 аптадағы жаттығу сабақтары 3-тен кем, 5 реттен жиі болмағаны тиімді.

Сауықтыру дене тәрбиесінде жаттығудың бірқалыпты әдісі қолданылады (бірқалыпты қарқынмен жүру не жүгіру, тағы басқа аэробты жаттығулар) . Дағдыланған жүгірушілер құбылмалы қарқынды әдісті қолдануға болады (мысалы, 30-60 минөттік кросс) .

Жаңа ғана жаттыға бастағандарда да құбылмалы қарқынды жаттығу әдісін пайдалана алу мүмкіндігі бар, тек кросс түрінде емес, қысқа қашықтықтарды біресе жаяу жүріп, біресе жүгіріп өту арқылы (мысалы: 50 м жүгіру, сосын 150 м жүріп өтуді алмастыру) .

Сауықтыру дене тәрбиесінде жаттығу кезінде ТСЖ минөтіне 170-реттен аспауы керек. ТСЖ-нің бұл мағынасы анаэробты зат алмасу табалдырығы деңгейіне (АНЗАТ, не ПАНО) пара-пар. АНЗАТ-нан жоғары деңгейде зат алмасуы аралас қуат аймағында атқарылғандықтан зорығу қаупі артады. Оған қоса ТСЖ-н 170 реттен асыра жаттығу жалпы төзімділікті, соның ішінде кардиореспираторлықты, дамытпайды. Жаттығу қарқыны АНЗАТ-тан асып кеткенін шамамен болжаудың бірнеше оңтайлы жолдары бар. Мысалы, жүгіріп келе жатқанда алқынып сөйлей алмаса ("әңгіме" тесті) не ауызбен дем алуға көшсе ("мұрынмен тыныс алу" тесті), жаттығу қарқынының ТСЖ-нің шамамен минөтіне 130 ретіне жеткені. Орта, әсересе егде жастағы адамдар үшін жаттығу аймағы ТСЖ-нің минөтіне 120-160 рет шамасында болғаны тиімді.

Қимыл-қозғалыс режимдері. Сауықтыру дене тәрбиесінде 4 қимыл-қозғалыс режимі қолданылады.

1. Реабилитациялық режим. Бұл режим әр түрлі аурулардан, жарақаттардан кейін қолданылады. Сабақ емдік гимнастикасы түрінде жүргізіледі.

2. Жалпы дайындық режимі. Бұл сабақтарда әр түрлі жаттығулар қолданылады. Сабақ дайындық топтары түрінде жүргізіледі. Мұндай режим дені сау адамдардың денсаулығын нығайту үшін немесе денсаулығында, денесінің дамуында, ағзаның қызметтік қабілетінде кемшіліктері бар, созылмалы әр түрлі аурулары бар адамдар үшін қолданылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.