Алаңда жүргізілген сызықтар
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ СПОРТ ЖӘНЕ ТУРИЗМ АКАДЕМИЯСЫ
Олимпиадалық спорт факультеті
Спорттық ойындар кафедрасы
Қорғауға жіберілген
Кафедра меңгерушісі
б.ғ.к., доцент
___________ И.Н. Пресняков
________________2016 ж.
Мектеп жасындағы жасөспірім спортшыларға
волейболдың техникасы мен тактикасын үйрету
тақырыбына жазылған дипломдық жұмыс
Мамандық 5В010800 Дене шынықтыру және спорт
Мамандану Волейбол
Орындады: 5 курс ОСФ 1 тобының студенті
Байбулатов Д.
Ғылыми жетекшісі:
Магистр, оқытушы
Молдахан К.
Алматы, 2016
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІ 3
СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... .
БЕЛГІЛЕР МЕН 4
ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
1 ВОЛЕЙБОЛ ОЙЫНЫНЫҢ ТЕХНИКАСЫ МЕН ТАКТИКАСЫН МЕҢГЕРУДІҢ
ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ... 9
1.1 Волейбол ойыны жөнінде жалпы 9
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Волейбол ойынының тарихи 22
деректемелері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .
1.3 Волейбол ойынының техникалық сынды 28
жіктемесі ... ... ... ... ... ... . .
2 ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ МЕН ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ ... ... ... ... ... 45
2.1 Соматометрлік және физиометрлік өлшемдер 45
жүргізу ... ... ... ... ... .
2.2 Зерттелушілердің дене дамуы көрсеткіштерін 50
анықтау ... ... ... ... .
2.3 Вариациялық статистика 51
әдістері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
2.4 Зерттеуді 51
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... .
3 ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ МЕН САРАПТАМАСЫ ... ... ... ... ... .. 51
3.1 Жасөспірім волейболшы қыздардың дене даярлығының деңгейі мен
құрылымы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .51
... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .60
... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ...61
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .67
... ... ... ... ... ... ... .
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР
Берілген диссертацияда бірқатар Мемлекеттік стандарттар қолданылды:
1. МБСТ 7.1 -2003. Библиографиялық жазу. Библиографиялық сипаттама.
Жалпы талаптар мен диплом жұмысының ережелеріне қойылатын талаптар
2. МБСТ 7.32 - 2001. Ғылыми – зерттеу жұмысы туралы есеп. Безендірілу
құрылымы және ережелері
3. Қазақстан Республикасының 2 желтоқсан 1999 жылғы №490-I.
4. Қазақстан Республикасында 2011-2015 жылдарға арналған дене шынықтыру
мен спортты дамытуғу арналған Мемлекеттік бағдарлама- Астана, 2011.
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ЖСЖ – жүрек соғу жиілігі;
АҚ - артериялық қан қысымы ;
СҚ - систолалық артериялық қысым;
ДАҚ- диастолалық артериялық қысым;
ПАД- пульстік артериялық қысым;
МҚК- минуттық қан көлемі;
СҚК- систолалық қан көлемі;
ТАК – тынысы алу көлемі;
ТАЖ – тыныс алу жиілігі;
ӨТС – өкпенің тіршілік сыйымдылығы;
РДАА – резервті дем алу ауасы;
РДША – резервті дем шығару ауасы.
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының көкейкескілігі. Айта кетерлігі, соңғы жылдары
елімізде спортқа деген көңіл жоғары деңгейге жетіп отыр. Бұл жердегі басты
себеп еліміз ел тәуелсіздігін алды, соның арқасында өзге елдермен саяси,
мәдени тұрғыда байланыс орната бастады. Осы деңгейде сол шет
мемлекеттермен иық теңестіру үшін білім, ғылым, өнер, спорт сайыстарында
мықты болуымыз керек. Елдің ертеңгі жарқын болашағының бірі кепілі - спорт
болса, осы салаға көбірек көңіл бөліп, зерттеу жүгіру өзіндік бір өзекті
мәселе деп есептеуге әбден болады. Осыған орай қазіргі таңда спортқа деген
көзқарас елімізде күн санап өсіп келеді. Сондай-ақ, спорт оқушылардың дене
болмысын шынықтырып, салауатты өмір салтын қалыптастырса, оның тағы бір
түйінді мәселесі кел-келген оқушының тәрбие алуына да айрықша ықпал етеді .
Жалпы спорттық ойындарды, оның ішінде волейбол ойынын дамыту арқылы кез-
келген оқушының педагогикалық, психологиялық ерекшеліктеріне әсер ету
мәселелері бүгінгі таңда педагогикалық зерттеуі қажет көкейтесті
мәселелердің бір болып отырғаны даусыз. Егір біз зерттеулер нәтижесіне
жүгінер болсақ, волейболды үйретудің тәрбиелік мүмкіндіктері мол
екендіктерін атап көрсете аламыз. Өйткені, спорттың бұл қабілетті
арттыруға, шыдамдылық пен еркіндік тұрақтылығын көтеруге, еңбексүйгіштігін,
батылдығын, шешімділігін, ұстамдылығын, өз күшіне деген сенімділігін
тәрбиелеуге, өз іс-әрекетін басқаруға ептілігін, мақсатқа ұмтылуын,
белсенділігін қалыптастыруға әсер етеді.
Волейболды үйретудің, басқа да белсенді спорт түрлері оқушыларды
пайдалы қызметке тартудың тиімді құралы ғана емес, сонымен бірге олардың
денелік, еркіндік және адамгершілік қасиеттерін тәрбиелеудің де таптырмас
құралы. Тәжірибе көрсетіп отырғанындай спорт қызметі жағдайында
педагогикалық әсер ететін мерзім: үздіксіздік және жүйелілік үздіксіз
спорт қызметі деп маманның жтекшілігімен ұйымдастырылатын, белгілі бір
мерзімді қамтитын, қиын жеткіншектердің адамгершілік сипатын іріктеп,
реттеп отыратын және олардың әрқайсысының өз мақсаты мен міндеттерін
айқындауға мүмкіндік беретін ден тәрбиесін айтамыз .
Дене тәрбиесiнiң пайда болуы мен бастапқы даму дәрежесi халықтың
тұрмысы мен санасына байланысты белгiлi бiр мақсатты шешуге бағытталды.
Жалпы адамның күнделікті қимыл әрекеті таңертең ұйқыдан оянудан
басталады. Алғашқы тіршіліктің бастамасы - таңертеңгілік бой жазу
жаттығулары. Бала спорттың қай түрімен шұғылданса да, өзінің жас ерекшелігі
мен ағзасының құрылысы, құбылысының хабары болуы керек. Осы негізді нақтылы
спортпен шұғылдану үшін жоғарыдағы жағдайлардың бәрін ескере отырып,
болашақта нәтиже көрсететіндей спорттың түрін таңдап алған жөн. Мәселен,
гимнастика, суда жүзу тәріздес спорт түрлерімен шұғылдануды жасырақ кезден
бастаған жөн.
10-15 жастағы жасөспірімдердің мінез-құлқы мен сана- сезімінде әлі де
болса тұрақтылық бола бермейді. Демек, олар өзінің спортпен шұғылданудағы
әрекетін өз санасымен қажетті деп, белгілі бір жүйеде бақылап та
отырмайды. Жасөспірімдердің спорттың қандай түріне қабілеті бар екенін
жаттықтырушылар мен мұғалімдерден сұрап, ақылдасып барып, содан кейін ғана
жаттығуды бастауы керек. 14-15 жасқа дейінгі ұлдарға қыз балалардың дене
жағынан даму үдерісі тез болады. Осы кезде олар спорт қоғамындағы
жаттығуларға басқа да балалар спорт мектептеріндегі әр түрлі жаттығу
түрлеріне қатысып шеберліктерін шыңдаған дұрыс.
Қазіргі таңда елімізде 50-ден астам спорт түрі дамыған. Солардың бір
түрімен жаттығатындардың жолы әр түрлі. Ал спорттық ойындарды алсақ,
волейбол, футбол т.б. жаттығулар кестесі дұрыс құрылса ғана нәтиже береді.
Ол шұғылданушыны әр уақытта қызықтырып, ынталандырып отырады.
10-15 жастағы жасөспірімдердің мінез құлқы мен сана- сезімінде әлі де
болса тұрақтылық бола бермейді. Демек, олар өзінің спортпен шұғылданудағы
әрекетін өз санасымен қажетті деп, белгілі бір жүйеде бақылап та
отырмайды. Жасөспірімдердің волейбол ойын түрін үйренуге қабілеті бар
екеніні жаттықтырушылар мен мұғалімдерден сұрап ақылдасып барып содан кейін
ғана жаттығуды бастауы керек. 14-15 жасқа дейінгі ұлдарға қыз балалардың
дене жағынан даму үдерісі тез болады. Осы кезде олар волейбол ойыны бойынша
жаттығуларға басқа да балалар спорт мектептеріндегі әртүрлі жаттығу
түрлеріне қатысып шеберліктерін шыңдаған дұрыс. Әр оқушының әуелі спорттың
қай түріне бейім екендігін мектеп бағдарламасының талабын орындағанда ғана
байқалады.
Зерттеу мақсаты: 10-15 жастағы жасөспірімдерге волейболдың техника мен
тактикасын үйрету жолдарын анықтау.
Зерттеудің нысаны: 10-15 жастағы жасөспірімдерге волейболдың техника
мен тактикасын үйрету.
Зерттеу пәні: волейбол ойынының техника мен тактикасы.
Зерттеу болжамы. Егер де 10-15 жастағы жасөспірімдерге волейболдың
техника мен тактикасын үйрету жолдары анықталса, онда жасөспірімдер
арасында салауатты өмір салты мен дене шынықтыруды ұйымдастыру тиімді
нәтиже береді деген ойдамыз.
Зерттеу міндеттері:
- волейбол тарихына сараптама жүргізу, Қазақстандағы волейбол ойынының
тарихын қарастырып, зерттеу;
- волейболдың техникалық қабылдау жіктемесін анықтау;
- шабуылдың тактикасы мен техникасын зерттеу;
- қорғаудың тактикасы мен техникасын дәлелдеу;
-10-15 жастағы жасөспірімдердің дене тұрқы мен анатомиялық негіздерін
дәлелдеу; мектептегі дене шынықтыру сабағындағы волейбол техникасы мен
тактика әрекеттерін ұйымдастырудың тәжірибелік негіздеу.
Зepттeу әдicтepi: зepттeу тaқыpыбы бoйыншa ғылыми жәнe әдicтeмeлiк
әдeбиeттepдi тeopиялық зepттeу, мaмaндapдың тәжipибeciн жинaқтaу, caуaлнaмa
жүpгiзу, волейболшының дeнe дaйындығы мeн apнaйы caпaлapын тecтeн
өткiзу, өңдeу әдicтepi.
Зepттeудiң әдicнaмaлық нeгiзiн aдaм туpaлы қoғaмдық жәнe жeкe дapa
дaмудың жoғapыдaн бepiлгeн мәлiмeтi дeп бiлeтiн филocoфиялық iлiм құpaйды:
жeкe дapa тұлғaның қaлыптacуындaғы ic-әpeкeтiнiң қoғaмдық-тapихи жәнe
әлeумeттiк-мәдeни aлғы шapтының жeтeкшi pөлi туpaлы. Әдicнaмa peтiндe
aдaмды үйpeту мeн тәpбиeлeугe дeгeн әpeкeттecтiк көзқapacы пaйдaлaнылғaн.
Зерттеу базасы. Алматы қаласы, № 138 мектебі.
Дипломдық жұмыстың құрылымы.
Диплом жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ВОЛЕЙБОЛ ОЙЫНЫНЫҢ ТЕХНИКАСЫ МЕН ТАКТИКАСЫН МЕҢГЕРУДІҢ
ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
15 Волейбол ойыны жөнінде жалпы түсінік
Волейбол ойынында 2 қарсылас команда ойнайды әр командада
6 ойыншыдан болады. Ойын 4 таймнан тұрады қай команда бірінші
боп 25 ұпай жинаса, сол команда таймның жеңімпазы болып саналады. Ойын
барысында тек 3 ойыншы ғана допқа тиуге болады. Әр команда құрамында 14
ойыншы болады, бірақ әр командадан аланға 6 ойыншы шыға алады .
Ойын тік төртбұрыш алаңда жүреді, көлемі 18х9 метр. Ойын алаңы
ортасынан сеткамен бөлінеді. Сетканын биіктігі еркектердікі-2,43 м,
әйелдердікі-2,24 м. Тайм барысында әр команда жаттықтырушысы 30 секундтік
2 тайм-аут алуға құқығы бар.
Волейбол - сеткемен бөлінген арнайы алаңқайдағы екі команда арасында
сайысатын доппен жүзеге асырылатын спорттық ойын. Осы спорт түрінің
санқырлылығын көрсетуге болатындай ойындардың түрлі салалары бар .
Ойын мақсаты – допты қарсыласының алаңын жаната сеткенің үстінен
асыра лақтыру. Бұл үшін команда доптың үш рет жанасуын (тағы да қосымша
доптың блоктағы жанасуы) жүзеге асыруға болады.
Доп ойынға ойыншылардың бірінен-біріне ұзатуы арқылы жүзеге асырылады:
допты ұзатушы ойыншы допты қарсыласы жаққа бағыттайды. Әрбір доп ойыны оның
алаңға қонуына дейін жалғасады немесе команданың қателігінен алаңнан шығып
кетуімен аяқталады.
Волейболда жеңіске жеткен команда ұпай жинайды (жүйе-әрбір ұтыс-ұпай).
Допты қабылдаушы команда ойында жеңіске қол жеткізгенде бір ұпай жинап,
допты ұзату құқығын иеленеді де, осы команда ойыншылары сағат бағыты
бойынша бір бағытты ұстанады. Ойын алаңы арнайы алаңнан және бос аймақтан
тұрады. Ол тікбұрышты және симметриялы болады.
Бос аймақтың өлшемдері: бүйір сызықтан арақашық 3-5 м құрайды ал
бетпе-бет сызықтан 5-8 м құрайды. Ойын алаңынан қарастырылатын бос
кеңістіктің биіктігі - 12,5 м. Бос аймақ өлшемдері мен ойын алаңынан жоғары
орналасқан бос кеңістік биіктігі жарыс туралы ерелеред көрсетілуі мүмкін.
Ойын кеңістігі тегіс, горизонталды және бірегей болып келеді. Ол
ойыншылардың ешбір жарақат алмауын қамтамасыз ететіндей болуы керек. Тегіс
емес немесе ойыншылар сырғанап кететіндей алаңдарда ойнауға тыйым салынады.
Ресми жарыстарға ағаш немесе синтетикалық жабынды алаңдарда ойнауға
рұқсат етіледі. Кез келген жабын алдын-ала қарастырылып, ол жерде ойын
жүргізу үшін жасалынады.
Залдардағы ойын алаңдарының беткейі ашық түсті болуы қажет. Ақ түсті
сызытар жүргізілуі міндетті. Ойын алаңдары мен бос аймақ түстері бір-
бірінен ерекшеленіп тұруы қажет. Ашық алаңдарда дренаждық мақсатта 1 м-ге
5 мм көлбеулікке рұқсат етіледі. Алаң сызықтарын қатты материалдардан
жасауға тыйым салынады [6].
Алаңда жүргізілген сызықтар. Барлық жүргізілетін сызықтардың ені 5 см
құрайды. Сызықтар ашық түсті, әрі еденнің және басқа сызықтардан
ерекшеленетіндей болуы қажет .
Шектеулі сызықтар. Екі бүйір және екі беткей сызықтар ойын алаңдарын
шектеп тұрады. Бүйір және беткей сызықтар ойын алаңдары көлеміне кіреді.
Орта сызық осі ойын алаңын әрқайсысы 9х9 м мөлшерлі бірдей екі алаңға
бөледі. Бұл сызық бір бүйір сызықтың сетке астынан екіншісінің ортасына
дейін жүргізіледі.
Шабуыл сызығы. Әрбір алаңдағы шабуыл сызығы артқы сызық ертынан 3 м
арақашықтықтан басталып, бес сызықпен (15 см) 5 см үзіліспен бүйір сызықтың
артына дейін созылады. Ресми жарыстар үшін шабуыл сызықтары бүйір
тұстардан үзілісті қосымша сызықтармен жалғастырылады.
Алдыңғы аймақ. Әрбір алаңда алдыңғы аймақ ортаңғы сызық осімен және
шабуыл алаңының шетімен шектеледі. Алдыңғы аймақ бүйір сызықтарды астарлай
бос алаңның соңына дейін жалғасады.
Допты соғу алаңы - әрбір беткей сызықтың ратынан жүргізілген ені 9 м
алаң. Ол бүйірлей әрқайсысының ұзындығы 15 см екі қысқа сызықпен шектелген.
Екі қысқа сызықтар допты соғу алаңының еніне крігзілген. Тереңдей келе
допты соғу алаңы бос аймақтың соңына дейін созылады.
Алмастыру аймағы. Алмастыру аймағы дегеніміз – бос аймақтың шабуыл
беру екі сызығының хатшының үстеліне дейін созылуымен шектелген бөлімі.
Бой қыздыру орны. Ресми жарыстарға арналған бой қыздыру орындары
командалар отыратын аймақтың қос бұрышынан жүргізілген бос аймақтан ары
орналасқан 3х3 м орын.
Ойыннан аластатылғандарға арналған орындар. Екі орындықпен
жабдықталған ойыннан аластатылғандарға арналған орындар беткей сызықтан ары
қарай созылған бос аймақта орналасады. Олар 5 см қызыл сызықпен шектелуі
мүмкін.
Ойын өткізілетін орын температурасы мен жарықпен қамтамасыз етілуі.
Ойын өткізілетін орынның температурасы 10 градустан кем болмауы керек.
Ресми жарыстарды өткізу үшін максималды температура 25 градустан асып, ал
минималды температура 16 градустан төмен болып кетпеуі қажет .
Ойын алаңдарының жарықпен қамтамасыз телуі 1000-1500 люкстен кем
болмауы қажет. Ойын алаңының жарықпен қамтамасыз етілуі алаң беткейінен 1 м
арақашықтықпен өлшеніп, 500 люкстен кем болмауы керек.
Сетке орта сызықтыққа көлденең орта сызық деңейінде орналастырылады.
Сеткенің жоғары шеті ерлер үшін 2,43 м, әйелдер үшін 2,24 м құрайды.
Балаларға арналып өткізілетін жарыстар үшін сеткенің биіктігі
төмендегідей :
11-12 жас 13-14 жас 15-16 жас
17-18 жас
Ұлдар: 220 см 230 см 240 см
243 см
Қыздар: 200 см 210 см 220 см
224 см
Сеткені ұстап тұратын бағандар бүйір сызықтардан 0,5-1,0 м
арақашықтықтар орналасады. Бағандар биіктігі 2,55 м, мүмкіндігі болған
өзгертіліп, реттелініп отыратындай болуы қажет.
Ресми жарыстар ұшін сеткені ұстап тұратын бағандар бүйір сызықтардан
1,0 м арақашықтықта орналастырылады. Бағандар дөңгеленген және тегіс болып
келеді, олар ойыншылар үшін қауіпсіз болуы қажет. Олар созылымсыз
бекітіледі.
Волейбол добы дөңгеленіп, эластикалық немесе жасанды терімен қапталуы
қажет. Оның түсі бірыңғай және ашық түсті болуы керек. Оның ауқымы 65-67
см, ал салмағы - 260-280 г. Доптың ішкі қысымы 0,30-дан 0,325 кгсм2 (от
294,3 до 318,82 мбар или гПа) дейін .
Команда кем дегенде 12 ойыншыдан, бір жаттықтырушыдан, бір
жаттықтырушының көмекшісіне, бір массаж жасайтын маманнан және бір
дәрігерден тұрады.
Команда капитаны болып табылатын бір ойыншы хаттамада көрсетілуі
қажет. Либеро капитан бола алмайды.
Хаттамаға енгізілген ойыншылар ғана алаңға шығып, матчқа қатыса
алады. Жаттықтырушы мен команда капитаны хаттамаға қол қойғанда жазылған
ойыншылар өзгертілуі мүмкін емес.
Ойынға қатыспайтын ойыншылар команда орындағанда отыруы керек немесе
бой қыздыратын орынға жайғасуы қажет. Бапкер немесе команданың басқа
мүшелері өз орындарында немесе бой қыздыратын жерде болулары керек. Команда
орындықтары бос аймақтан тыс хатшының стүленің қасына орналастырылады .
Тек қана команда мүшелері матч кезінде орындықтарға жайғасып, бой
қыздыруға қатыстырылады. Ойынға қатыспайтын ойыншылар допсыз төмендегідей
тәртіппен бой қыздыра алады: ойын кезінде: бой қыздыру аймағында; тайм-
ауттар мен техникалық тайм-ауттар кезінде: ойын алаңының артқы жағындағы
бос алаңда. Партиялар арасындағы ұзілістер кезінде ойыншылар бой
қыздыруға арналған доптарды бос алаңда қолдана алады .
Ойыншының ойын киімдерін футболка, ішкиім, нәски және спорттық аяқ
киім құрайды. Командаға арналған футболкалардың, ішкиімдердің және
нәскилердің түсі мен дизайны бірегей болуы қажет (Либеродан басқаларында)
және киім таза болуы қажет .
Аяқ киім жеңіл, әрі икемді болуы керек, табаны былғарыдан немесе
резеңкеден болғаны дұрыс, өкшесі болмау қажет. Ресми түрдегі жарыстар үшін
арналған командадағы аяқ киімнің түсі бірегей болуы қажет, бірақ саудалық
маркілері түсі мен дизайны бойынша әрқалай болуы шарт, әрі халықаралық
федерация стандарттарына сай болуы қажет.
Ойыншылардың футболкалары 1-ден 24 дейін нөмірленуі қажет.
Футболканың нөмірі кеуде мен арқа тұсының ортасына түсуі керек. Нөмірлердің
түсі мен ашықтығы футболкалардың түсі мен ашықтығына сай болуы қажет.
Футболка нөмірі кеудеде 15 см, арқада 20 см көлемінде боуы керек.
Нөмірді құрайтын жолақтардың ені 2 см болуы қажет. Ресми жарыстарда ойын
нөмірі ішкиімдерінің оң жақ бөлімінде қайталануы мүмкін.
Команда капитанының футболкасында кеуде тұсындағы нөмірді айшықтайтын
8х2 см жолағы болуы қажет. Ресми нөмірлерсіз немесе арнайы түссіз
ойыншылар ойынға қатыстырылмайды.
Жарақаттануға әкеп соғатын немесе ойыншыға жасанды басымдылық беретін
киімдер киюге тыйым салынады. Ойыншылар өз бастарын қауіпке төндіре отырып
ойнауы мүмкін.
Бапкер мен команда капитаны өз командаларынң тәртібіне жауап береді.
Матчтан алдына команда капитаны хаттама толтырып, өз командасын жеребеге
шығарады. Матч кезінде команда капитаны ойыншы капитан ретінде болады.
Команда капитаны алаңда онйнамаған жағдайда бапкер немесе капитанның өзі
алаңда басқа ойыншыны тағайындайды. Ойын капитаны өз қызметін
ауыстырылғанға дейін сақтап, капитанның ойынға немесе партия соңында
келгеніне дейін өз қызметін атқарады. Доп ойыннан тыс болғанда, тек қана
ойын капитаны төрешілерге бірқатар мәселелер бойынша шыға алады.
Матч аяқталған соң команда капитаны бірқатар мәселелерді шешеді :
- төрешілерге алғыс білдіріп, матч нәтижелеріне дәлел келтіреді;
- егер төрешілермен келіспеушілік болса, оны бекітіп, хаттамаға ресми
қарсылық көрсету ретінде енгізуге болады.
Жаттықтырушы матч барысында өз командасының ойынына жетекшілік
жүргізеді. Ол сөрелік құраманы анықтап, ауыстырулар жүргізіп, тайм-ауттар
алады. Осы мәселелер бойынша ол екінші төрешімен байланыста болады.
Матчтен алдын жаттықтырушы ойыншылардың хаттамадағы аты-жөндерін
тексеріп, ол тізімге қол қояды.
Матч кезінде жаттықтырушы бірқатар қызмет атқарады:
- әрбір партиядан алдын хатшысыша немесе екінші төрешіге қажетті
деңгейде толтырылған орналастыру кәртішкесін береді;
- команда орындығында басқаларға қарағанда хатшыға жақын отырады,
бірақ уақытша бұл орыннан басқа жаққа кете алады;
- тайм-ауттар мен ауыстырулар сұрай алады;
- алаңдағы ойыншыларға ережелерді үйретеді. Жаттықтырушы бұл
ережелерді тұрға күйде немесе бос алаңда матчқа кедергі келтірмей
ойыншыларға жеткізе алады.
Жаттықтырушы көмекшесінің бірқатар міндеттеріне тоқтала кетейік :
- жаттықтырушының көмекшесі команда орындығында отырады, бірақ матчқа
араласуға құқылы болмайды.
- егер жаттықтырушы алаңды тастап кетсе жаттықтырушының көмекшісі
оның қызметін бірінші капитанның өтініші және бірінші төрешінің рұқсаты
бойынша өзі атқара алады.
Волейбол спорты байланыссыз, үйлесімділік түрі, қайда әрбір ойыншы
алаңда қатал мамандандыруда болады. Тордың үстінде биік көтерілу волейбол
ойыншыларына арналған өте маңызды қағида .
Әрбір спорт түріндегідей волейболда да алаңның ауқымы белгіленуі
тиіс. Оның өлшемдері төмендегідей:
• Алаң аумағы: 25х50 фут (7,6х15,1 м).
• Себеттің көлемі 2х27 фут (0,61х8,2 м).
• Биіктігі: 6,5 фут (198 см).
• Доп резіңке теріден жасалуы керек. Оның салмағы - 340 г.
Волейбол ойыны қарқыны өте жоғары спорттық ойын түрі. Сонымен
бірге, ойыншылардың алаңда ойынға қатысыуының өзіндік ерекшеліктері бар.
Волейбол ситуациялы дене жаттығуларына жатады. Басты ерекшелігі -
қимылдардың орындалуы алдын ала бағдарланбайды. Ойын кезіндегі әртүрлі
мезеттерде пайда болатын жағдайларға, яғни ситуацияға байланысты, бұл
кездегі қимылдың дұрыс және уақытылы орындалуы жүйке жүйесінің
экстраполяцияға қабілеттілігімен сипатталады. Экстраполяция дегеніміз
құбылыстың белгілі бір бөлімінде алынған нәтижелерді екінші бір бөлімінде
қолдана алу. Мысалы, ойыншы өзінің серіктесіне допты лақтырарда ол тұрған
жерді емес, сол жетіп келетін жерді нысанаға алады (1 сурет). Бұл жерде
жүйке үрдістерінің қозғалмалылығы қажет. Қаншалықты жаңа іс-әрекеттерді
көптеп меңгерсе, соншалықты спортшының экстраполяцияға қабілеттілігі арта
түседі. Спортшы ағзасының қызметті күйі ойынның ұзақтығына, яғни уақытына,
қарқынына, ойын алаңының көлеміне, командадағы адам санына және ойынның
маңыздылығына байланысты. Ойын үрдісінде қаншалықты жүгіру көп болса,
соншалықты вегетативті ығысулар үлкен болады. Барлық спорттық ойындар дене
сапасының қайсы бірінің басым болуына байланысты болады да, шапшаңдықты-
күшті жаттығуларға жатады. Қимылдардың басым көпшілігі ациклді болады.
1 сурет – Ойыншылардың алаңда алмасуынан көрініс
Сонымен қатар, нысаналы қимылдар жүзеге асады, ал жалпы сипаты бойынша
спорттық ойындар динамикалық жұмысқа жатады. Бұл жерде нысаналы қимылдардың
нақты орындалуының маңызы үлкен. Циклді қимылдар – ауыспалы қуатты болып
келеді. Ойындардың жекелей кезеңдеріндегі қимылдар үлкен, субмаксималды
және максималды қуатты аймақтарды қамтиды. Қалай жұмыстың қуаты төмендесе,
солай қалпына келу үрдісі тездейді. Қаншалықты спортшының дәрежесі жоғары
болса, соншалықты қалпына келу үрдісі шапшаң жүреді.
Бұл спорт түрінде қимылдардың максималды қуатпен орындалуын қамтамасыз
ететін ағзаның анаэробты мүмкіндіктеріне үлкен талаптар қойылады. Осыған
байланысты, жүктеменің қарқынын төмендетіп алмас үшін, ойын кезінде тәртіп
бойынша ойыншыларды ауыстыруға рұқсат етіледі. Спорттық ойындар
салыстырмалы түрде ұзақ уақытқа созылатындықтан (45-90 минут) спортшының
анаэробты мүмкіндіктерімен қатар аэробты қасиеттерін жетілдіру қажет.
Спорттық ойындарда қимыл дағдылары толық автоматтандырылуы қажет, яғни
спортшының қимыл әрекеттері санасыз, автоматты түрде орындалады. Сонда ғана
спортшы санасының бақылауымен негізгі күрделі қимылдар жүзеге асады.
Ойындардың жекелей бір әдістері, тіпті кейде күрделі қимылдардың
құрылымдары автоматты түрде орындалуы қажет.
Спорттық ойындармен шұғылдану жүйке үрдістерінің қозғалмалылығын
жетілдіреді. Осы арттырудың басты көрсеткіші – дұрыс жауапты талап ететін
күрделі реакциялардың латентті уақытының қысқаруы. Ал латентті уақыттың
қысқаруы берілетін қимыл жауабын таңдауға жұмсалатын уақыттың азаюы
есебінен жүреді.
Спорттық ойынмен шұғылданатын спортшылардың бұлшық етінің жарылыс күші
жақсы жетілген болады. "Секірмелі" қимылдар шапшаңдықты-төзімділікке
талаптар қояды. Бұлшық еттердің күші олардың шапшаңдықты сапасын
төмендетпеуі қажет. Сөре алдыңғы шапшаңдық жоғары болуы керек.
Спортшылардың есту, көру, тепе-теңдік және қимыл талдағыштарына көп
талаптар қойылады. Спорттық ойындардан баскетболды, воллейболды, футболды
қарастырамыз.
Волейбол - алаңдағы қозғалыстар бойынша қарқыны төмен ойын болып
есептелінеді. Жоғары дәрежелі волейболшыларда шапшаңдықты-күшті дене
қасиеттері жақсы жетілген. Баскетболшылардағы сияқты жүктеменің басым
бөлігі талдағыштарға, әсіресе көру талдағыштарына түседі. Жоғары дәрежелі
спортшыларда ортофория жиі кездеседі.
Тыныс алу және қан айналым жүйелері. Бұл жүйелердің қызметі ойын
қарқынына тәуелді. Ойын кезінде ЖСЖ 170-190 соғумин деңгейінде сақталады.
Тыныс алу жиілігі минутына 42-48 ретке жетеді. Қуат жұмсалуы шамамен
баскетбол ойыны кезіндегідей болады.
Волейбол ойыны тактикасы мен техникасын жетілдірудің бірнеше амалдары
бар :
Қаптау - одақпен бәсекелес шабуылын жабу.
Самғау - аймақты қысқа жылдам пасты шабуылшыға, қолмен кезеңге доп
жанасулары ауада орнында болуды байланыстырып тұратынмен, дайынның соққы
түсіруіне арналған.
Шабуыл екінші екпін-түрі, қайсыда диагональдық шабуылшыны байланыстырып
тұратын іске қосады .
Диг (dig-ағылшының)-қорғау соққы, орындалатын ырғуда, алақандарды сырт
жақпен соққымен жоғары доп көтеретін тәсіл.
Құрту өңір - волейболға ойын негізгі мақсаты.
Волейбол ойыны аумағы 9x18 м алаңда өткізіледі. Ортадағы сызық алаңды
екіге бөліп тұрады. Ортаңғы сызықтың үстіне екі бағанаға керілген волейбол
торы орнатылады. Тордың биіктігі ойыншылардың жасына немесе ұл не қыздар
командасы болып ойнауына қарай әр түрлі болады. Жасөспірім ер балаларға
арналған тордың биіктігі-220 см, қыздар үшін 210 см болады. Ойынға
әрқайсысында 6 ойыншысы бар екі команда қатысады. Әр команданың ойыншысы өз
алаңына орналасады. Ойынға диаметрі 65-68 см, салмағы 250 г-дық доп
пайдаланылады. Бір команданың ойыншылары допқа үштен артық қол тигізуге
болмайды. Осыдан кейін доп тордан асырылуға тиіс. Сондай-ақ, 6ip ойыншы
допқа қатарынан екі рет қолын тигізуіне рұқсат етілмейді .
Волейбол - елімізде кең тараған ойындардың 6ipi. Оның көпшіліктік сипат
алуы волейбол ойыныньң ережелері мен қажетті құрал жабдықтарының қарапайым
және бұл ойын қызықты да әсерлі болуына байланысты. Волейбол ойынының ереже-
талабы мынадай айла-тәсілдерден тұрады: оқушылардың орын ауыстыруы, допты
бір-біріне беруі, допты ойынға қосу, шабуыл соққысы және оған тосқауыл қою.
Волейбол алаңының аумағы шағын болғанына қарамастан, ойын кезінде
ойыншы тек өз орнын ғана сақтап тұрмайды. Ойын кезінде қажетті жағдайға
байланысты орын ауыстыра беруінің үлкен мәні бар. Орын ауыстыру дегеніміз
техникалық тәсілдер мен тактикалық ic-қимылдарды шебер орындап шығу
мақсатында командадағы ойыншылардың бір-бірімен орын ауыстыруы. Егер ойыншы
бастапқы қалыпта қолайлы жағдайда тұрса, онда ол орын ауыстыруларды да оңай
орындайды. Ойыншының бастапқы қалпы - оның нeгiзгі тұрысы. Волейболшының ең
қолайлы бастапқы қалпы - екі қолын шынтақтан сәл ғана бүгіп, дененің
салмағын екі аяққа тең түcipiп, кеудені аздап ілгері беймдеп тұру .
Волейболдағы орын ауыстыру тәсілдерін тіркемелі адыммен, қосарланған
адыммен, жүгірумен, секірумен, бағытты кенеттен өзгертумен және допты құлап
бара жатып алумен орындайды .
Тіркемелі адым ілгері, кейін, оңға, солға қозғалу кезінде жасалады.
Ол орын ауыстыру бағытына жақын тұрған аяқтан басталады. Тіркемелі адымдар
жақын қашықтыққа ауысу үшін және уақыт жеткілікті болған жағдайда
қолданылады.
Қосарланған адым допқа шапшаң ұмтылу қажет болғанда және тіркемелі
адыммен алға, артқа орын ауыстыруға үлгере алмайтын жағдайда қолданылады.
Қосарланған адым қозғалыс бағытына қашық тұрған аяқтан басталады.
Жүгipy едәуір қашықтыққа тез жету кезінде (мысалы, доп алаңның сыртына
шығып кеткенде) қолданылады. Жүгіруден кейін бірден тоқтай білуге
машықтанған жөн.
Секіру көп жағдайда шабуыл соққысы мен тосқауыл қою кезінде
қолданылады.
Орынды кенет өзгерту - қосарланған және тіркемелі адымдарға қарғанда,
орын ауыстырудың ең шапшаң тәсілі. Ол қосарланған және тіркемелі адым
жасаған сияқты орындалады.
Құлау шабуыл соққысынан ұшқан допты жерге түсірмей үлгеріп алу кезінде
қолданылады.
Допты жоғарыдан беру. Ойыншы мұнда негізгі тұрыстан допты жоғары
берудің ерекше жағдайына ауысады. Бұл тәсіл аяқты бip бағытта жазу үшін
жасалады.
Допты төменнен беру. Допты дәл беру үшін қолды дұрыс ұстаудың үлкен
мәні бар. Қолды, білекті сәл ғана қисайтып ұстау доптың қайта серпілу
кезіндегі бағытын өзгертіп жібереді.
Волейболда допты жоғарыдан беру көп қолданылады. Допты жоғарыдан беруді
жақсы меңгеріп алу үшін допты төбеге бірнеше рет беру және екі бала допты
бір-біріне жоғарыдан беруге машықтану керек.
Аланың аумағы 15х7,5 м. дейін кішірейтілуі қажет. Алаңның шеттері
сызықтары мен белгіленеді. Алаңдағы қысқа сызықтарды – ендік сызықтар, ұзын
сызықтарды бүйір сызықтар деп атайды. Ендік сызықтармен бүйір сызықтар
өзара тік бұрышты құрайды.
Дене шынықтыру мен спортты адамдардың күнделікті тұрмысына енгізу
міндетті еліміздің дене шынықтыру ұйымдарынан алуан түрлі жұмыс түрлерін
іске асыруды талап етеді.
Қазір дене шынықтыру мен спорттың қалалық комитеттері, тұрғын үй
пайдалану ұйымдары жанындағы дене шынықтыру бойынша қоғамдық уйымдар
туралы, тұрғындардың тұрағы бойынша дене шынықтыру сауыктыру және спорттық-
көпшілік жұмыстары жүргізгетін нұсқаушы-педагог туралы типтік ережелер бар.
Бұл нұсқаулар халықтың тұрағы бойынша дене шынықтыру-сауықтыру және спорт
жұмыстарын жүргізіп, бос уақытты жұрттың белсенді демалыс түрінде өткізуіне
қамқор болуы керек. Олар спорт алаңдарын салуға ұйтқы болады,тұрғындарды
денсаулық топтарына, спорт үйлеріне таратады, тұрғын үй шоғарлары, көшелер
шеңберде денсаулық спартакиадарларын өткізді .
Өз жұмыстарына қоғамдық дене шынықтыру белсенділерін қатыстырады,
тұрғындар арасынан қоғамдық нұсқаулар мен спорт бойынша төрешілер даярлап,
олардың жұмысын ұйымдастырды, дене шынықтыру мен спортты насихаттайды және
т.б. қызметкерлер атқарды.
Педагог-ұйымдаструшы, тұрғын үй басқармасының шаттағы қызмет-керлері
ретінде, көпшілік дене шынықтыру-спорт шараларын жүргізеді, денсаулық
топтары мен спорт секцияларын құрады.
Волейбол секциялары жұмысын ұйымдастыруды сол ықшамауданмен тұрғын үй
басқармасы тұрғындары арасынан осы ойынмен айналысқысы келетіндеріді
аныықтаудан бастағаны жөн. Ол үшін топқа адам алу жөнінде хабарландыру ілу
қажет. Оның жазылуы анық әрі нақты болу керек. Секцияда айналысқысы
келетіндердің бәрі дәрігерлік тексеруден өтіп, нұсқаушыға денсаулығы туралы
анықтама әкелуге міндетті .
Қорытынды жаттықтыру немесе ойын әдетте адамның өндірісте еңбектену
қабілетін денгейіне, динамикасына, тіпті 24 сағаттан кейін де әсер ету
мүмкін екенін сақтаған жөн.
Жасөспірімдерге арналған волейбол секциясын ұйымдастыру ісі ерекше
назар аударуды талап етеді. Бұл секция өз жұмысын аптасына 3-4 реттен кем
жүргізбеу керек. Жаттығудың көлемі және қарқынды ойыншылар жас мөлшері мен
дене күші дайындығына орай анықталады. Спорттың тартымдылығы бәсекеде.
Спорттық жекпе-жек техникалық шеберлікті жетілдірудің тамаша ынталандыру
жолы. Ол әркімге күрес қуанышпен сыйлап, әсіресе жасөспірімдерді қызықтырды
.
Жарысты ширақ ұйымдастыру салтанаты түрде өткізу жеңімпаз командаларды
нығайту құрметті жүлдегерлерді сарапқа салу, осының бәрі ойынды халыққа
әйгілеуге көмектесті. Волейболдан көпшілік жарыс бірнеше кезеңнен тұрды:
аула, көше командаларының бәсекесі, ықшамдау және қала біріншіліктері.
16 Волейбол ойынының тарихи деректемелері
Волейбол ойынының пайда болғанына да баскетбол тәрізді 100 жылдай уақыт
өтті. Волейбол бүкіл дүние жүзіне тез әрі кең тарады. Ол спорттың қызықты
және қолайлы түрлерінің бірі болып есептеледі. Бұл ойынның кең таралуына
ережесінің қарапайымдығы, орындалатын қимыл-қозгалыстардың күрделі
еместігі, сонымен бірге волейболды кез-келген жастағы адам ойнай алатындығы
себеп болды. Ойын бұлшық еттердің барлык топтарының, секіргіш-тік,
икемділік және қозғалыс реттілігінің үйлесімді дамуына көмектеседі.
1895 жылы Холиок (АҚШ, Массачусете), қаласындағы дене шынықтыру
колледжінің мұғалімі Вильям ДЖ. Морган орта және үлкен жастағы адамдарға
ойынның жаңа түрі-дене шынықтырумен айналысуды ұсынды [24]. Теннистік
тордан ауа толтырылған баскетбол добын өткізу 197 см. биіктікте болу
қажеттігін айтты. 1896 жылы Спрингфил қаласында христиан жастарының
конференциясында профессор Альфренд Т.Хальстед волейбол деген ат берді,
бұл ағылшынша түсіндіргенде ұшу добы. Бұлай аталуы ойынның дәл
сипаттамасымен сәйкес келді, өйткені допты ауада көп ұстады.
1900 жылы бірінші ойын ережелері қабылданды, арнайы волейбол доптарымен
ойнау басталды. Осы кезден бастап волейбол әйгілі спорт түріне айналды және
көптеген елдерге Орталық және Батыс Америка, Канадада белгілі болды.
Ойынның жай құрылысы, үлкен сезімталдығы және ойынның қолайлы жақтары
Европа жеріне тез тарала бастады. 1947 жылы Парижде бірінші ұйымдастыру
конгресіне 14 елдің өкілдері қатысты, волейболдың халықаралық федерациясы
құрылды. Бұл федерацияның құрылуы волейбол ойынының халықаралық деңгейде
әйгілі болуының алғашқы қадамы еді .
1948 жылы Италияда ерлер командалары арасында Еуропа біріншілігі
өткізіліп, Чехословакия командалары жеңіске жетті.
1949 жылы әйелдер арасында Европа бірінші чемпионаты өтіп, бірінші орынды
Кеңес дәуірі иеленді. Осы жылы ерлер арасында бірінші әлем чемпионаты
өткізіліп, Кеңес дәуірінің құрама командасы жеңімпаз атанды. Қазіргі кезде
волейбол спорт түрінен ең көп тараған түріне жатады. Халықаралық волейбол
федерациясы 180-нен көп елді біріктіріп отырып, соның ішінде 150 мил-ға
жақын ел әлемде бірінші орынды алды .
Кеңестік заманда волейболдың туған күні арнайы түрде 1923 жылы 28
шілде болып есептеледі. Бұл күні Москвада Вхуптепса және мемлекеттік
киномотография техникумының ерлер командалары арасында, 1931 жылы 1941
жылдар арасында Кеңестік дәуірде волейбол ойынының ерекше әйгілі болған
кезі. Волейбол миллиондаған адамдардың жүрегін билеп алды .
Кеңестер одағы волейболшылары дүниежүзілік чемпионаттармен
Олимпиадалық ойындарда аз жеңіске жеткен жоқ.
1968 жылы Мексикада өткен 19 Олимпиада ойындары Кеңес заманындағы
волейболшылары үшін өте салтанатты болды. Ерлер жне әйелдер командалары
жоғары сыйлық иелері атанды. Сондай-ақ 1980 жылы Москвада өткен 22-ші
Олимпиада біздің командалар үшін өте сәтті өтті. Олар бірнеше мәрте
дүниежүзілік чемпионаттың алтын медальдарын жеңіп алды .
Волейболдың дамуының бірінші кезеңі 1895-1920 жылдар. Бұл кезде ойын
көрермендер алдында өткізіліп командаға біріккен ойыншылар өзге спорт
түрлеріндегідей киімдер киіп шығатын. Таусылмайтын таласты, тіпті тым
қызбалау техастықтар арасында жиы болатын жанжалдарды болдырмау үшін Морган
алаңның орта тұсына бір бүйірден орындық қойып, соған төрешіні отырғызуды
ұсынды. Төрешінің пікірі ойыншылар үшін бұлжымас заң болды. Кешікпей
волейболды Орталық және Оңтүстік Америкада, Куба, Перу, Бразилия, Урагвай
және Мексика елдерінде ойнай бастады. 900-ші жылдың басында волейболдан
Азияда Жапондар мен Қытайлықтар танысты.
Европаға волейбол 1914-1917 жылдары келді. Әсіресе оны Чехия мен
Словакия ұнатты .
1922 жылы Бруклинде жаңа әрі қызықты ойынның көптеген жанкүйерлерін
жинаған волейболдан алғашқы ресми жарыс өтті. Осыдан кейін американдықтар
волейболды УШ Олимпиада ойындарының бағдарламасына енгізуді сұрады. Бірақ
қатысатын елдердің саны жеткіліксіз болғандықтан халықаралық олимпиадалық
комитет оны қабылдамады .
Соған қарамастан волейболдың қанаты қатая берді. Европа мен Американың
көптеген елдерінде ол жетілдіріп, ережелері нақтылана түсті. Командаға
ойыншылар саны алты адаммен шектеліп, алаң көлемі 9,1х18,2 м. ұлғайды. Тор
243 см. биіктікке орнатылып, допты үш ркт қана кідіріссіз соғуға рұқсат
берілетін болды. Ұпай саны 15-ке дейін (есеп 14:14 екі ұпай артық болуы
керек) есептелді. Матч үш партиядан тұрып, жеңімпаз атану үшін оның екеуін
ұту белгіленді .
Ғасырымыздың 30-шы жылдыры волейбол ең көп тараған ойын болды. оның
техникасы мен тактикасы да осы кезде дамыды. Толық тосқауылға қарсы тордың
шет жағынан соғу, допты жоғарыға көтеріп барып соғу тәсілдері пайда болды.
ойын барынша ұжымдық сипатқа ие болып, әрбір ойыншының міндеттері
айқындалды.
1934 жылы волейбол жөніндегі бірінші халақаралық комиссия құрылып оған
Европадан 13, Америкадан 15, Азиядан 4 елдің өкілдері енді. 1947 жылы
Парижде халықаралық волейбол федерациясы құрылып көп жылдар бойы оның
председателі Поль Либо болды.
1948 жылы Римде елдер командалары арасында Еуропаның бірінші чемпионаты
өткізілді. Ерлер үшін әлемдік, әйелдер үшін Еуропалық біріншілік 1949 жылы
Прагада өткізілді. Осы жолы чемпиондық атақты Кеңес Одағы волейболшылыры
жеңіп алды .
Волейбол 50-ші жылдары да қарыштап дамыды. Сол жылдары әлемнің,
Еуропаның, Азияның біріншіліктері, панамерткалық ойындар өткізілді .
1964 жылы ақыры волейбол Жапонияның астанасы Токиода өткен Олимпиада
оындарының бағдарламасына енгізілді.
Біздің елімізде волейбол Октябрь революциясынан кейін дамыды. Ол алғаш
рет1923 жылы азаматты құқығын алды. 1925-ші жылы Мәскеу дене шынықтыру
Кеңес Одағының спорттық ойындар секциясы өзінің алғашқы ережесін бекітті.
Сол кездерден бастап жарыстар жүйелі өткізіле бастады.
1948 жылы халықаралық федерациясына мүшелікке кірді. Осы жылдан бастап
Кеңес Одағы волейболы халықаралық аренада жеңістер шеруінің алдыңғы сапынан
көзге түсті.
Кеңес Одағының командаларымыз Еуропа және әлем волейболының кестесінде
жоғарғы орындарында келеді. Олар Еуропа, дүние жүзі және Олимпиада
ойындарының бірнеше рет жеңімпаздары атанды. Қазақстандық волейболшылар да
табыстардан құралған емес. Алматының Буревестник командасының түлегі Ж.
Сауранбаев дүние жүзінің 1966 жылы біріншілігінде жүлдегер атанса, В.
Кравченко мен О. Анропов 1968 жылғы Олимпиада ойындарының жеңімпаздары
атанды. Алматының АДК командасы еліміз біріншілігінің, Европа кубок
ойындарының екі дүркін жеңімпазы. Команданың белді ойыншылары Е.Чебукина
1988 жылғы сәуірде өткен Олимпиаданың жеңімпаздары атанды. Сонымен, адамды
жастайынан спортқа бейімдеп, дене қуаты қасиетін тәрбиелеу және қимыл-
әрекеттерге үйретіп, дене тәрбиесі әдістерімен қағидаттары туралы сөз
қозғалғаны жөн .
Сонымен, спорт дегеніміз-әр-түрлі жаттығулардың көмегімен жоғары
жетістіктерге қол жеткізуге бағытталған өнер түрі. Спорт, бұқаралық спорт
және жоғары көрсеткіштер спорты деп бөлінеді. Спорт осындай салаларға
бөліну арқылы, былайда саралауға болады: жүзу, өрнектеп коньки тебу, шаңғы
тебу, теннис ойнау, футбол, мылтық ату, гимнастика, хоккей, волейбол,
баскетбол т.б.
Осылардың ішінен волейболға тоқталатын болсақ, оны 9х18 м. өлшемді
алаңда ойнайды. Осы алаң тең дәрежелі екі бөлікке линия арқылы бөлінген.
Ортасына сетка ілінеді. Сеткенің биіктігі ойыншылардың жынысы мен жас
дәрежесіне байланысты болады .
Ойынға 12 ойыншы қатысады (әр командаға алты адамнан келуі шарт). Бұл
ойын 250 г. салмағы бар доппен жүзеге асырылады (2 сурет). Ойынның негізгі
мақсаты әр команданың өзіне тиесілі жеріне допты түсірмей, қолдарынан
келгенше қарсыласының алаңына допты түсіру болып табылады. Ойыншылардың
қозғалысы ойын тәртібі және ойынның тәсілдері
2 сурет – Допты сеткеден асыра лақтыру
арқылы сараланып, белгіленеді.
1964 жылы волейболды олимпидалық ойындардың қатарына қосу арқылы
волейболшылардың ойынға деген сұранысы мен ынтасы артты. Осындай жайлар
арқылы олар өздерінің алдарына қойған мақсатты орындап, барынша жігерлене
түсуде. Сонымен қатар олар әрқашан жүлделі орындардың иегері атанып, әр
кезең өз командаларының туын жоғарылата бермек. Бұған төмендегі мәселелер
негіз бола алады .
Волейбол - командалық спорт ойыны. Волейбол тұңғыш рет Америкада
шыққан. Европада чехтар бірінші рет ойнаған. Ол 1907 жылы болған оқиға еді.
Ал 1928 жылы ол спартакиада бағдарламасына енді. Кеңес дәуірінде 1938
жылдан бері өткізіліп келеді. Қазақстанда 322 мыңнан астам волейболшы бар.
Қазақстанның ерлер (Буревестник, 1961ж.), қыздар ( Еңбек, 1964ж.)
командалары Алматы қаласында ойнады. Буревестник- Кеңес халықтары
спартакиадасының қола жүлдегері. Ол 1967 жылы өткен болатын. Сондай-ақ,
еліміздің чемпионатында 1968 жылы күміс, 1969 жылы алтын медаль жеңіп алды.
1970 жылы Европа чемпиондары кубогы үшін жарыста үздік шықты. Осы
Буревестниктің Ж. Сауранбаев, В. Кравченко, О. Антропов, А. Портной, Н.
Рогозин сияқты ойыншылары СССР құрамы командасының қатарында болып, Еуропа
чемпионы атанды. Сауранбаев, Кравченко, Антроповтар - әлемдік жарыстардың
жүлдегерлері .
Кравченко мен Антропов - олимпиада чемпионы. Қыздар арасында Н.
Смолеева Еуропа мен олимпиаданың, Л. Берген - Еуропаның чемпионы.
Қазақстанның волейболшылары дүние жүзінің жиырмадан астам елінде болып,
халықтар кездесуін өткізген еді. Республикамызда 35 волейболшы спорт
шебері, волейболшы Ж. Сауранбаев пен Кравченко Ресейдің еңбек сіңірген
спорт шебері. Сондай-ақ, олар халықаралық дәрежедегі спорт шебері болып
танылған волейболшылар .
17 Волейбол ойынының техникалық сынды жіктемесі
Волейбол ойнау техникасы - жүретін ойын көмегімен қабылдау тәсілін
толық орындау. Доп жерге енді-енді тиюге жақындағанда, бір ойынша ыңғайлана
көз ілеспес шапшаңдықпен жата қалып, оны жоғары көтеріп үлгіреді. Екінші
ойыншы допты жоғарлатып, тор түбіндегі үшінші ойыншыға қарай бағыттайды, ол
қатты секіріп, тордың қарсы бетіне серпи соғады. Бір команда допты
қатарынан үштен артық ұра алмайды және бұл итере салу емес, нағыз соққы
болуы керек. Қарсылысының пиғылын байқап қалған ойыншы тордан жоғары секіре
отырып, алақанын жая, ұшып бара жатқагн жолына тосқауыл қояды. Бұл тәсілді
блок деп атайды. Ойын барысында екі және үш блок қойылады: екі немесе үш
ойыншы тор түбінде бір мезгілде жоғары секіреді, сөйтіп әуеде алақандардан
жасаған тосқауылдар пайда болады . Алайда блокқа қарсы қолданылатын қару да
бар. Шабуылшылар блок қоюшы қарсыластарының ауада асылып тұра бермейтінін
біледі, қас-қағым сәтте жерге түсуі тиіс.
Осы кезде екінші соққыдағы ойыншы тордан жоғары шапшаң секіріп, допты
ұратындай ыңғайланады, бірақ екі-үш қарсылас ойыншы блок қою үшін секіреді.
Ал доптың алғашқы иесі осы сәтте допты үшінші серігіне бере қояды. Блок
қоюшы қарсылатар үлгіргенше доп та солардың алақанына келіп түседі.
Алаңның артқы сызығының сыртында тұрған ойыншы допты ойынға қосады. Тордың
үстімен төмендей қалықтап ұшқан доп қарсыластар жағындағы ешкім күтпеген
жерге түседі .
Мұндайда ойыншы қуып ұру тәсілін қолданып, допты шиырып жібереді.
Айналып ұшқан доптың солға немесе оң жаққа, алаңға жақын немесе алыс, тіпті
ешкім күтпеген жерге түсуі де мүмкін.
Әрбір ойын қабылдауының өзара тығыз байланысы бар. Бұл қабылдау үш
түрге бөлінеді: дайындық, негізгі және қорытынды.
Дайындық түрінде бастапқы жағдайлар, негізгі шешілетін шаралар,
дайындалу іс-қимылдары жатады. Бұл кезеңде іс-әрекеттің жасалу жолдары,
маңызды деген жақсы жақтары, қалай қалыптастыру негіздері, қандай бағытта
болатындығы қарастырылады.
Ал, негізгі кезеңде доппен ойнаумен тікелей байланыс, биомеханикалық
аппараттың қатаң түрде бөлінуі, бір жағынан тиімділігі қаралады. Бұнда
қалайша тұрақтылық түрі жақсы болса, солайша қозғалыс тартымды өтеді .
Қорытынды кезеңде техникалық қабылдаудың қалай орындалатындығы айтылады. Ол
келесі қозғалыстың мүмкіндіктерін, алдағы өтетін тағы басқа да шараларға
жол ашады.
Волейбол ойыны – жастардың қарым-қатынаста болып, олардың денсаулығын
нығайтып, демалуына жақсы әсер етеді. Волейбол ойыны жүрек- қан
тамырларының дұрыс жұмыс істеуіне, тыныс жолдарының кеңейіп дұрыс тыныс
алуына, тез қимылдап шапшаңдыққа, реакция жылдамдығына күшті әсер етеді.
Спорттық күрес тек қана ойынға қатысушыларға ғана емес, көрермендерге де
қызығушылық танытады. Ол күшті болып шынығуға, батыл қимылдап, өз
әрекеттерін команданың әріптестеріне бағындыруға тәрбиелейді. Волейбол
ойынына кәрі-жас демей
қызығушылық танытады. Адамның тұлғасының сұлуланып, дененің
шынығуы, организмдердің қалыпты өмір сүруіне үлкен үлес қосады .
Волейбол ойыны ойыншылардың команда арасындағы өз міндеттерін
атқарып, ойыншының ережелерін бұзбай, одан ары қарай дамуына үлкен
жауапкершілікпен қарауын талап етеді. Ойын кейде 2-2,5 сағатқа созылады.
Осы кезде жүректің соғуы минутына 200 рет болады.
Волейбол дененің сауығып шынығуына, жұмысқа қалыптасуына, адамардың
көңіліне жақсы әсерін тигізеді. Ойынға мектептерде, колледждерде, жоғары
оқу орындарында миллиондаған адамдар қатысып айналысады. Мысалы,
мектептерде дене шынықтыру сабақтарында т.б. сабақтарда қолданылады.
Осыған дейін волейбол ойынының шығу тарихы, тегі АҚШ болып келді. Бірақ
Еуропа мен Азия елді мекендерінде де кеңінен таралған .
1900 жылы бірінші ойын ережелері қабылданды, арнайы волейбол доптарымен
ойнау басталды. Осы кезден бастап волейбол әйгілі спорт түріне айналды және
көптеген елдерге белгілі болды. 1947 жылы Парижде бірінші ұйымдастыру
конгресіне 14 елдің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚ СПОРТ ЖӘНЕ ТУРИЗМ АКАДЕМИЯСЫ
Олимпиадалық спорт факультеті
Спорттық ойындар кафедрасы
Қорғауға жіберілген
Кафедра меңгерушісі
б.ғ.к., доцент
___________ И.Н. Пресняков
________________2016 ж.
Мектеп жасындағы жасөспірім спортшыларға
волейболдың техникасы мен тактикасын үйрету
тақырыбына жазылған дипломдық жұмыс
Мамандық 5В010800 Дене шынықтыру және спорт
Мамандану Волейбол
Орындады: 5 курс ОСФ 1 тобының студенті
Байбулатов Д.
Ғылыми жетекшісі:
Магистр, оқытушы
Молдахан К.
Алматы, 2016
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІ 3
СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... .
БЕЛГІЛЕР МЕН 4
ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
1 ВОЛЕЙБОЛ ОЙЫНЫНЫҢ ТЕХНИКАСЫ МЕН ТАКТИКАСЫН МЕҢГЕРУДІҢ
ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ... 9
1.1 Волейбол ойыны жөнінде жалпы 9
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Волейбол ойынының тарихи 22
деректемелері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .
1.3 Волейбол ойынының техникалық сынды 28
жіктемесі ... ... ... ... ... ... . .
2 ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ МЕН ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ ... ... ... ... ... 45
2.1 Соматометрлік және физиометрлік өлшемдер 45
жүргізу ... ... ... ... ... .
2.2 Зерттелушілердің дене дамуы көрсеткіштерін 50
анықтау ... ... ... ... .
2.3 Вариациялық статистика 51
әдістері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
2.4 Зерттеуді 51
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... .
3 ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ МЕН САРАПТАМАСЫ ... ... ... ... ... .. 51
3.1 Жасөспірім волейболшы қыздардың дене даярлығының деңгейі мен
құрылымы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .51
... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .60
... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ...61
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .67
... ... ... ... ... ... ... .
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР
Берілген диссертацияда бірқатар Мемлекеттік стандарттар қолданылды:
1. МБСТ 7.1 -2003. Библиографиялық жазу. Библиографиялық сипаттама.
Жалпы талаптар мен диплом жұмысының ережелеріне қойылатын талаптар
2. МБСТ 7.32 - 2001. Ғылыми – зерттеу жұмысы туралы есеп. Безендірілу
құрылымы және ережелері
3. Қазақстан Республикасының 2 желтоқсан 1999 жылғы №490-I.
4. Қазақстан Республикасында 2011-2015 жылдарға арналған дене шынықтыру
мен спортты дамытуғу арналған Мемлекеттік бағдарлама- Астана, 2011.
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ЖСЖ – жүрек соғу жиілігі;
АҚ - артериялық қан қысымы ;
СҚ - систолалық артериялық қысым;
ДАҚ- диастолалық артериялық қысым;
ПАД- пульстік артериялық қысым;
МҚК- минуттық қан көлемі;
СҚК- систолалық қан көлемі;
ТАК – тынысы алу көлемі;
ТАЖ – тыныс алу жиілігі;
ӨТС – өкпенің тіршілік сыйымдылығы;
РДАА – резервті дем алу ауасы;
РДША – резервті дем шығару ауасы.
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының көкейкескілігі. Айта кетерлігі, соңғы жылдары
елімізде спортқа деген көңіл жоғары деңгейге жетіп отыр. Бұл жердегі басты
себеп еліміз ел тәуелсіздігін алды, соның арқасында өзге елдермен саяси,
мәдени тұрғыда байланыс орната бастады. Осы деңгейде сол шет
мемлекеттермен иық теңестіру үшін білім, ғылым, өнер, спорт сайыстарында
мықты болуымыз керек. Елдің ертеңгі жарқын болашағының бірі кепілі - спорт
болса, осы салаға көбірек көңіл бөліп, зерттеу жүгіру өзіндік бір өзекті
мәселе деп есептеуге әбден болады. Осыған орай қазіргі таңда спортқа деген
көзқарас елімізде күн санап өсіп келеді. Сондай-ақ, спорт оқушылардың дене
болмысын шынықтырып, салауатты өмір салтын қалыптастырса, оның тағы бір
түйінді мәселесі кел-келген оқушының тәрбие алуына да айрықша ықпал етеді .
Жалпы спорттық ойындарды, оның ішінде волейбол ойынын дамыту арқылы кез-
келген оқушының педагогикалық, психологиялық ерекшеліктеріне әсер ету
мәселелері бүгінгі таңда педагогикалық зерттеуі қажет көкейтесті
мәселелердің бір болып отырғаны даусыз. Егір біз зерттеулер нәтижесіне
жүгінер болсақ, волейболды үйретудің тәрбиелік мүмкіндіктері мол
екендіктерін атап көрсете аламыз. Өйткені, спорттың бұл қабілетті
арттыруға, шыдамдылық пен еркіндік тұрақтылығын көтеруге, еңбексүйгіштігін,
батылдығын, шешімділігін, ұстамдылығын, өз күшіне деген сенімділігін
тәрбиелеуге, өз іс-әрекетін басқаруға ептілігін, мақсатқа ұмтылуын,
белсенділігін қалыптастыруға әсер етеді.
Волейболды үйретудің, басқа да белсенді спорт түрлері оқушыларды
пайдалы қызметке тартудың тиімді құралы ғана емес, сонымен бірге олардың
денелік, еркіндік және адамгершілік қасиеттерін тәрбиелеудің де таптырмас
құралы. Тәжірибе көрсетіп отырғанындай спорт қызметі жағдайында
педагогикалық әсер ететін мерзім: үздіксіздік және жүйелілік үздіксіз
спорт қызметі деп маманның жтекшілігімен ұйымдастырылатын, белгілі бір
мерзімді қамтитын, қиын жеткіншектердің адамгершілік сипатын іріктеп,
реттеп отыратын және олардың әрқайсысының өз мақсаты мен міндеттерін
айқындауға мүмкіндік беретін ден тәрбиесін айтамыз .
Дене тәрбиесiнiң пайда болуы мен бастапқы даму дәрежесi халықтың
тұрмысы мен санасына байланысты белгiлi бiр мақсатты шешуге бағытталды.
Жалпы адамның күнделікті қимыл әрекеті таңертең ұйқыдан оянудан
басталады. Алғашқы тіршіліктің бастамасы - таңертеңгілік бой жазу
жаттығулары. Бала спорттың қай түрімен шұғылданса да, өзінің жас ерекшелігі
мен ағзасының құрылысы, құбылысының хабары болуы керек. Осы негізді нақтылы
спортпен шұғылдану үшін жоғарыдағы жағдайлардың бәрін ескере отырып,
болашақта нәтиже көрсететіндей спорттың түрін таңдап алған жөн. Мәселен,
гимнастика, суда жүзу тәріздес спорт түрлерімен шұғылдануды жасырақ кезден
бастаған жөн.
10-15 жастағы жасөспірімдердің мінез-құлқы мен сана- сезімінде әлі де
болса тұрақтылық бола бермейді. Демек, олар өзінің спортпен шұғылданудағы
әрекетін өз санасымен қажетті деп, белгілі бір жүйеде бақылап та
отырмайды. Жасөспірімдердің спорттың қандай түріне қабілеті бар екенін
жаттықтырушылар мен мұғалімдерден сұрап, ақылдасып барып, содан кейін ғана
жаттығуды бастауы керек. 14-15 жасқа дейінгі ұлдарға қыз балалардың дене
жағынан даму үдерісі тез болады. Осы кезде олар спорт қоғамындағы
жаттығуларға басқа да балалар спорт мектептеріндегі әр түрлі жаттығу
түрлеріне қатысып шеберліктерін шыңдаған дұрыс.
Қазіргі таңда елімізде 50-ден астам спорт түрі дамыған. Солардың бір
түрімен жаттығатындардың жолы әр түрлі. Ал спорттық ойындарды алсақ,
волейбол, футбол т.б. жаттығулар кестесі дұрыс құрылса ғана нәтиже береді.
Ол шұғылданушыны әр уақытта қызықтырып, ынталандырып отырады.
10-15 жастағы жасөспірімдердің мінез құлқы мен сана- сезімінде әлі де
болса тұрақтылық бола бермейді. Демек, олар өзінің спортпен шұғылданудағы
әрекетін өз санасымен қажетті деп, белгілі бір жүйеде бақылап та
отырмайды. Жасөспірімдердің волейбол ойын түрін үйренуге қабілеті бар
екеніні жаттықтырушылар мен мұғалімдерден сұрап ақылдасып барып содан кейін
ғана жаттығуды бастауы керек. 14-15 жасқа дейінгі ұлдарға қыз балалардың
дене жағынан даму үдерісі тез болады. Осы кезде олар волейбол ойыны бойынша
жаттығуларға басқа да балалар спорт мектептеріндегі әртүрлі жаттығу
түрлеріне қатысып шеберліктерін шыңдаған дұрыс. Әр оқушының әуелі спорттың
қай түріне бейім екендігін мектеп бағдарламасының талабын орындағанда ғана
байқалады.
Зерттеу мақсаты: 10-15 жастағы жасөспірімдерге волейболдың техника мен
тактикасын үйрету жолдарын анықтау.
Зерттеудің нысаны: 10-15 жастағы жасөспірімдерге волейболдың техника
мен тактикасын үйрету.
Зерттеу пәні: волейбол ойынының техника мен тактикасы.
Зерттеу болжамы. Егер де 10-15 жастағы жасөспірімдерге волейболдың
техника мен тактикасын үйрету жолдары анықталса, онда жасөспірімдер
арасында салауатты өмір салты мен дене шынықтыруды ұйымдастыру тиімді
нәтиже береді деген ойдамыз.
Зерттеу міндеттері:
- волейбол тарихына сараптама жүргізу, Қазақстандағы волейбол ойынының
тарихын қарастырып, зерттеу;
- волейболдың техникалық қабылдау жіктемесін анықтау;
- шабуылдың тактикасы мен техникасын зерттеу;
- қорғаудың тактикасы мен техникасын дәлелдеу;
-10-15 жастағы жасөспірімдердің дене тұрқы мен анатомиялық негіздерін
дәлелдеу; мектептегі дене шынықтыру сабағындағы волейбол техникасы мен
тактика әрекеттерін ұйымдастырудың тәжірибелік негіздеу.
Зepттeу әдicтepi: зepттeу тaқыpыбы бoйыншa ғылыми жәнe әдicтeмeлiк
әдeбиeттepдi тeopиялық зepттeу, мaмaндapдың тәжipибeciн жинaқтaу, caуaлнaмa
жүpгiзу, волейболшының дeнe дaйындығы мeн apнaйы caпaлapын тecтeн
өткiзу, өңдeу әдicтepi.
Зepттeудiң әдicнaмaлық нeгiзiн aдaм туpaлы қoғaмдық жәнe жeкe дapa
дaмудың жoғapыдaн бepiлгeн мәлiмeтi дeп бiлeтiн филocoфиялық iлiм құpaйды:
жeкe дapa тұлғaның қaлыптacуындaғы ic-әpeкeтiнiң қoғaмдық-тapихи жәнe
әлeумeттiк-мәдeни aлғы шapтының жeтeкшi pөлi туpaлы. Әдicнaмa peтiндe
aдaмды үйpeту мeн тәpбиeлeугe дeгeн әpeкeттecтiк көзқapacы пaйдaлaнылғaн.
Зерттеу базасы. Алматы қаласы, № 138 мектебі.
Дипломдық жұмыстың құрылымы.
Диплом жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ВОЛЕЙБОЛ ОЙЫНЫНЫҢ ТЕХНИКАСЫ МЕН ТАКТИКАСЫН МЕҢГЕРУДІҢ
ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
15 Волейбол ойыны жөнінде жалпы түсінік
Волейбол ойынында 2 қарсылас команда ойнайды әр командада
6 ойыншыдан болады. Ойын 4 таймнан тұрады қай команда бірінші
боп 25 ұпай жинаса, сол команда таймның жеңімпазы болып саналады. Ойын
барысында тек 3 ойыншы ғана допқа тиуге болады. Әр команда құрамында 14
ойыншы болады, бірақ әр командадан аланға 6 ойыншы шыға алады .
Ойын тік төртбұрыш алаңда жүреді, көлемі 18х9 метр. Ойын алаңы
ортасынан сеткамен бөлінеді. Сетканын биіктігі еркектердікі-2,43 м,
әйелдердікі-2,24 м. Тайм барысында әр команда жаттықтырушысы 30 секундтік
2 тайм-аут алуға құқығы бар.
Волейбол - сеткемен бөлінген арнайы алаңқайдағы екі команда арасында
сайысатын доппен жүзеге асырылатын спорттық ойын. Осы спорт түрінің
санқырлылығын көрсетуге болатындай ойындардың түрлі салалары бар .
Ойын мақсаты – допты қарсыласының алаңын жаната сеткенің үстінен
асыра лақтыру. Бұл үшін команда доптың үш рет жанасуын (тағы да қосымша
доптың блоктағы жанасуы) жүзеге асыруға болады.
Доп ойынға ойыншылардың бірінен-біріне ұзатуы арқылы жүзеге асырылады:
допты ұзатушы ойыншы допты қарсыласы жаққа бағыттайды. Әрбір доп ойыны оның
алаңға қонуына дейін жалғасады немесе команданың қателігінен алаңнан шығып
кетуімен аяқталады.
Волейболда жеңіске жеткен команда ұпай жинайды (жүйе-әрбір ұтыс-ұпай).
Допты қабылдаушы команда ойында жеңіске қол жеткізгенде бір ұпай жинап,
допты ұзату құқығын иеленеді де, осы команда ойыншылары сағат бағыты
бойынша бір бағытты ұстанады. Ойын алаңы арнайы алаңнан және бос аймақтан
тұрады. Ол тікбұрышты және симметриялы болады.
Бос аймақтың өлшемдері: бүйір сызықтан арақашық 3-5 м құрайды ал
бетпе-бет сызықтан 5-8 м құрайды. Ойын алаңынан қарастырылатын бос
кеңістіктің биіктігі - 12,5 м. Бос аймақ өлшемдері мен ойын алаңынан жоғары
орналасқан бос кеңістік биіктігі жарыс туралы ерелеред көрсетілуі мүмкін.
Ойын кеңістігі тегіс, горизонталды және бірегей болып келеді. Ол
ойыншылардың ешбір жарақат алмауын қамтамасыз ететіндей болуы керек. Тегіс
емес немесе ойыншылар сырғанап кететіндей алаңдарда ойнауға тыйым салынады.
Ресми жарыстарға ағаш немесе синтетикалық жабынды алаңдарда ойнауға
рұқсат етіледі. Кез келген жабын алдын-ала қарастырылып, ол жерде ойын
жүргізу үшін жасалынады.
Залдардағы ойын алаңдарының беткейі ашық түсті болуы қажет. Ақ түсті
сызытар жүргізілуі міндетті. Ойын алаңдары мен бос аймақ түстері бір-
бірінен ерекшеленіп тұруы қажет. Ашық алаңдарда дренаждық мақсатта 1 м-ге
5 мм көлбеулікке рұқсат етіледі. Алаң сызықтарын қатты материалдардан
жасауға тыйым салынады [6].
Алаңда жүргізілген сызықтар. Барлық жүргізілетін сызықтардың ені 5 см
құрайды. Сызықтар ашық түсті, әрі еденнің және басқа сызықтардан
ерекшеленетіндей болуы қажет .
Шектеулі сызықтар. Екі бүйір және екі беткей сызықтар ойын алаңдарын
шектеп тұрады. Бүйір және беткей сызықтар ойын алаңдары көлеміне кіреді.
Орта сызық осі ойын алаңын әрқайсысы 9х9 м мөлшерлі бірдей екі алаңға
бөледі. Бұл сызық бір бүйір сызықтың сетке астынан екіншісінің ортасына
дейін жүргізіледі.
Шабуыл сызығы. Әрбір алаңдағы шабуыл сызығы артқы сызық ертынан 3 м
арақашықтықтан басталып, бес сызықпен (15 см) 5 см үзіліспен бүйір сызықтың
артына дейін созылады. Ресми жарыстар үшін шабуыл сызықтары бүйір
тұстардан үзілісті қосымша сызықтармен жалғастырылады.
Алдыңғы аймақ. Әрбір алаңда алдыңғы аймақ ортаңғы сызық осімен және
шабуыл алаңының шетімен шектеледі. Алдыңғы аймақ бүйір сызықтарды астарлай
бос алаңның соңына дейін жалғасады.
Допты соғу алаңы - әрбір беткей сызықтың ратынан жүргізілген ені 9 м
алаң. Ол бүйірлей әрқайсысының ұзындығы 15 см екі қысқа сызықпен шектелген.
Екі қысқа сызықтар допты соғу алаңының еніне крігзілген. Тереңдей келе
допты соғу алаңы бос аймақтың соңына дейін созылады.
Алмастыру аймағы. Алмастыру аймағы дегеніміз – бос аймақтың шабуыл
беру екі сызығының хатшының үстеліне дейін созылуымен шектелген бөлімі.
Бой қыздыру орны. Ресми жарыстарға арналған бой қыздыру орындары
командалар отыратын аймақтың қос бұрышынан жүргізілген бос аймақтан ары
орналасқан 3х3 м орын.
Ойыннан аластатылғандарға арналған орындар. Екі орындықпен
жабдықталған ойыннан аластатылғандарға арналған орындар беткей сызықтан ары
қарай созылған бос аймақта орналасады. Олар 5 см қызыл сызықпен шектелуі
мүмкін.
Ойын өткізілетін орын температурасы мен жарықпен қамтамасыз етілуі.
Ойын өткізілетін орынның температурасы 10 градустан кем болмауы керек.
Ресми жарыстарды өткізу үшін максималды температура 25 градустан асып, ал
минималды температура 16 градустан төмен болып кетпеуі қажет .
Ойын алаңдарының жарықпен қамтамасыз телуі 1000-1500 люкстен кем
болмауы қажет. Ойын алаңының жарықпен қамтамасыз етілуі алаң беткейінен 1 м
арақашықтықпен өлшеніп, 500 люкстен кем болмауы керек.
Сетке орта сызықтыққа көлденең орта сызық деңейінде орналастырылады.
Сеткенің жоғары шеті ерлер үшін 2,43 м, әйелдер үшін 2,24 м құрайды.
Балаларға арналып өткізілетін жарыстар үшін сеткенің биіктігі
төмендегідей :
11-12 жас 13-14 жас 15-16 жас
17-18 жас
Ұлдар: 220 см 230 см 240 см
243 см
Қыздар: 200 см 210 см 220 см
224 см
Сеткені ұстап тұратын бағандар бүйір сызықтардан 0,5-1,0 м
арақашықтықтар орналасады. Бағандар биіктігі 2,55 м, мүмкіндігі болған
өзгертіліп, реттелініп отыратындай болуы қажет.
Ресми жарыстар ұшін сеткені ұстап тұратын бағандар бүйір сызықтардан
1,0 м арақашықтықта орналастырылады. Бағандар дөңгеленген және тегіс болып
келеді, олар ойыншылар үшін қауіпсіз болуы қажет. Олар созылымсыз
бекітіледі.
Волейбол добы дөңгеленіп, эластикалық немесе жасанды терімен қапталуы
қажет. Оның түсі бірыңғай және ашық түсті болуы керек. Оның ауқымы 65-67
см, ал салмағы - 260-280 г. Доптың ішкі қысымы 0,30-дан 0,325 кгсм2 (от
294,3 до 318,82 мбар или гПа) дейін .
Команда кем дегенде 12 ойыншыдан, бір жаттықтырушыдан, бір
жаттықтырушының көмекшісіне, бір массаж жасайтын маманнан және бір
дәрігерден тұрады.
Команда капитаны болып табылатын бір ойыншы хаттамада көрсетілуі
қажет. Либеро капитан бола алмайды.
Хаттамаға енгізілген ойыншылар ғана алаңға шығып, матчқа қатыса
алады. Жаттықтырушы мен команда капитаны хаттамаға қол қойғанда жазылған
ойыншылар өзгертілуі мүмкін емес.
Ойынға қатыспайтын ойыншылар команда орындағанда отыруы керек немесе
бой қыздыратын орынға жайғасуы қажет. Бапкер немесе команданың басқа
мүшелері өз орындарында немесе бой қыздыратын жерде болулары керек. Команда
орындықтары бос аймақтан тыс хатшының стүленің қасына орналастырылады .
Тек қана команда мүшелері матч кезінде орындықтарға жайғасып, бой
қыздыруға қатыстырылады. Ойынға қатыспайтын ойыншылар допсыз төмендегідей
тәртіппен бой қыздыра алады: ойын кезінде: бой қыздыру аймағында; тайм-
ауттар мен техникалық тайм-ауттар кезінде: ойын алаңының артқы жағындағы
бос алаңда. Партиялар арасындағы ұзілістер кезінде ойыншылар бой
қыздыруға арналған доптарды бос алаңда қолдана алады .
Ойыншының ойын киімдерін футболка, ішкиім, нәски және спорттық аяқ
киім құрайды. Командаға арналған футболкалардың, ішкиімдердің және
нәскилердің түсі мен дизайны бірегей болуы қажет (Либеродан басқаларында)
және киім таза болуы қажет .
Аяқ киім жеңіл, әрі икемді болуы керек, табаны былғарыдан немесе
резеңкеден болғаны дұрыс, өкшесі болмау қажет. Ресми түрдегі жарыстар үшін
арналған командадағы аяқ киімнің түсі бірегей болуы қажет, бірақ саудалық
маркілері түсі мен дизайны бойынша әрқалай болуы шарт, әрі халықаралық
федерация стандарттарына сай болуы қажет.
Ойыншылардың футболкалары 1-ден 24 дейін нөмірленуі қажет.
Футболканың нөмірі кеуде мен арқа тұсының ортасына түсуі керек. Нөмірлердің
түсі мен ашықтығы футболкалардың түсі мен ашықтығына сай болуы қажет.
Футболка нөмірі кеудеде 15 см, арқада 20 см көлемінде боуы керек.
Нөмірді құрайтын жолақтардың ені 2 см болуы қажет. Ресми жарыстарда ойын
нөмірі ішкиімдерінің оң жақ бөлімінде қайталануы мүмкін.
Команда капитанының футболкасында кеуде тұсындағы нөмірді айшықтайтын
8х2 см жолағы болуы қажет. Ресми нөмірлерсіз немесе арнайы түссіз
ойыншылар ойынға қатыстырылмайды.
Жарақаттануға әкеп соғатын немесе ойыншыға жасанды басымдылық беретін
киімдер киюге тыйым салынады. Ойыншылар өз бастарын қауіпке төндіре отырып
ойнауы мүмкін.
Бапкер мен команда капитаны өз командаларынң тәртібіне жауап береді.
Матчтан алдына команда капитаны хаттама толтырып, өз командасын жеребеге
шығарады. Матч кезінде команда капитаны ойыншы капитан ретінде болады.
Команда капитаны алаңда онйнамаған жағдайда бапкер немесе капитанның өзі
алаңда басқа ойыншыны тағайындайды. Ойын капитаны өз қызметін
ауыстырылғанға дейін сақтап, капитанның ойынға немесе партия соңында
келгеніне дейін өз қызметін атқарады. Доп ойыннан тыс болғанда, тек қана
ойын капитаны төрешілерге бірқатар мәселелер бойынша шыға алады.
Матч аяқталған соң команда капитаны бірқатар мәселелерді шешеді :
- төрешілерге алғыс білдіріп, матч нәтижелеріне дәлел келтіреді;
- егер төрешілермен келіспеушілік болса, оны бекітіп, хаттамаға ресми
қарсылық көрсету ретінде енгізуге болады.
Жаттықтырушы матч барысында өз командасының ойынына жетекшілік
жүргізеді. Ол сөрелік құраманы анықтап, ауыстырулар жүргізіп, тайм-ауттар
алады. Осы мәселелер бойынша ол екінші төрешімен байланыста болады.
Матчтен алдын жаттықтырушы ойыншылардың хаттамадағы аты-жөндерін
тексеріп, ол тізімге қол қояды.
Матч кезінде жаттықтырушы бірқатар қызмет атқарады:
- әрбір партиядан алдын хатшысыша немесе екінші төрешіге қажетті
деңгейде толтырылған орналастыру кәртішкесін береді;
- команда орындығында басқаларға қарағанда хатшыға жақын отырады,
бірақ уақытша бұл орыннан басқа жаққа кете алады;
- тайм-ауттар мен ауыстырулар сұрай алады;
- алаңдағы ойыншыларға ережелерді үйретеді. Жаттықтырушы бұл
ережелерді тұрға күйде немесе бос алаңда матчқа кедергі келтірмей
ойыншыларға жеткізе алады.
Жаттықтырушы көмекшесінің бірқатар міндеттеріне тоқтала кетейік :
- жаттықтырушының көмекшесі команда орындығында отырады, бірақ матчқа
араласуға құқылы болмайды.
- егер жаттықтырушы алаңды тастап кетсе жаттықтырушының көмекшісі
оның қызметін бірінші капитанның өтініші және бірінші төрешінің рұқсаты
бойынша өзі атқара алады.
Волейбол спорты байланыссыз, үйлесімділік түрі, қайда әрбір ойыншы
алаңда қатал мамандандыруда болады. Тордың үстінде биік көтерілу волейбол
ойыншыларына арналған өте маңызды қағида .
Әрбір спорт түріндегідей волейболда да алаңның ауқымы белгіленуі
тиіс. Оның өлшемдері төмендегідей:
• Алаң аумағы: 25х50 фут (7,6х15,1 м).
• Себеттің көлемі 2х27 фут (0,61х8,2 м).
• Биіктігі: 6,5 фут (198 см).
• Доп резіңке теріден жасалуы керек. Оның салмағы - 340 г.
Волейбол ойыны қарқыны өте жоғары спорттық ойын түрі. Сонымен
бірге, ойыншылардың алаңда ойынға қатысыуының өзіндік ерекшеліктері бар.
Волейбол ситуациялы дене жаттығуларына жатады. Басты ерекшелігі -
қимылдардың орындалуы алдын ала бағдарланбайды. Ойын кезіндегі әртүрлі
мезеттерде пайда болатын жағдайларға, яғни ситуацияға байланысты, бұл
кездегі қимылдың дұрыс және уақытылы орындалуы жүйке жүйесінің
экстраполяцияға қабілеттілігімен сипатталады. Экстраполяция дегеніміз
құбылыстың белгілі бір бөлімінде алынған нәтижелерді екінші бір бөлімінде
қолдана алу. Мысалы, ойыншы өзінің серіктесіне допты лақтырарда ол тұрған
жерді емес, сол жетіп келетін жерді нысанаға алады (1 сурет). Бұл жерде
жүйке үрдістерінің қозғалмалылығы қажет. Қаншалықты жаңа іс-әрекеттерді
көптеп меңгерсе, соншалықты спортшының экстраполяцияға қабілеттілігі арта
түседі. Спортшы ағзасының қызметті күйі ойынның ұзақтығына, яғни уақытына,
қарқынына, ойын алаңының көлеміне, командадағы адам санына және ойынның
маңыздылығына байланысты. Ойын үрдісінде қаншалықты жүгіру көп болса,
соншалықты вегетативті ығысулар үлкен болады. Барлық спорттық ойындар дене
сапасының қайсы бірінің басым болуына байланысты болады да, шапшаңдықты-
күшті жаттығуларға жатады. Қимылдардың басым көпшілігі ациклді болады.
1 сурет – Ойыншылардың алаңда алмасуынан көрініс
Сонымен қатар, нысаналы қимылдар жүзеге асады, ал жалпы сипаты бойынша
спорттық ойындар динамикалық жұмысқа жатады. Бұл жерде нысаналы қимылдардың
нақты орындалуының маңызы үлкен. Циклді қимылдар – ауыспалы қуатты болып
келеді. Ойындардың жекелей кезеңдеріндегі қимылдар үлкен, субмаксималды
және максималды қуатты аймақтарды қамтиды. Қалай жұмыстың қуаты төмендесе,
солай қалпына келу үрдісі тездейді. Қаншалықты спортшының дәрежесі жоғары
болса, соншалықты қалпына келу үрдісі шапшаң жүреді.
Бұл спорт түрінде қимылдардың максималды қуатпен орындалуын қамтамасыз
ететін ағзаның анаэробты мүмкіндіктеріне үлкен талаптар қойылады. Осыған
байланысты, жүктеменің қарқынын төмендетіп алмас үшін, ойын кезінде тәртіп
бойынша ойыншыларды ауыстыруға рұқсат етіледі. Спорттық ойындар
салыстырмалы түрде ұзақ уақытқа созылатындықтан (45-90 минут) спортшының
анаэробты мүмкіндіктерімен қатар аэробты қасиеттерін жетілдіру қажет.
Спорттық ойындарда қимыл дағдылары толық автоматтандырылуы қажет, яғни
спортшының қимыл әрекеттері санасыз, автоматты түрде орындалады. Сонда ғана
спортшы санасының бақылауымен негізгі күрделі қимылдар жүзеге асады.
Ойындардың жекелей бір әдістері, тіпті кейде күрделі қимылдардың
құрылымдары автоматты түрде орындалуы қажет.
Спорттық ойындармен шұғылдану жүйке үрдістерінің қозғалмалылығын
жетілдіреді. Осы арттырудың басты көрсеткіші – дұрыс жауапты талап ететін
күрделі реакциялардың латентті уақытының қысқаруы. Ал латентті уақыттың
қысқаруы берілетін қимыл жауабын таңдауға жұмсалатын уақыттың азаюы
есебінен жүреді.
Спорттық ойынмен шұғылданатын спортшылардың бұлшық етінің жарылыс күші
жақсы жетілген болады. "Секірмелі" қимылдар шапшаңдықты-төзімділікке
талаптар қояды. Бұлшық еттердің күші олардың шапшаңдықты сапасын
төмендетпеуі қажет. Сөре алдыңғы шапшаңдық жоғары болуы керек.
Спортшылардың есту, көру, тепе-теңдік және қимыл талдағыштарына көп
талаптар қойылады. Спорттық ойындардан баскетболды, воллейболды, футболды
қарастырамыз.
Волейбол - алаңдағы қозғалыстар бойынша қарқыны төмен ойын болып
есептелінеді. Жоғары дәрежелі волейболшыларда шапшаңдықты-күшті дене
қасиеттері жақсы жетілген. Баскетболшылардағы сияқты жүктеменің басым
бөлігі талдағыштарға, әсіресе көру талдағыштарына түседі. Жоғары дәрежелі
спортшыларда ортофория жиі кездеседі.
Тыныс алу және қан айналым жүйелері. Бұл жүйелердің қызметі ойын
қарқынына тәуелді. Ойын кезінде ЖСЖ 170-190 соғумин деңгейінде сақталады.
Тыныс алу жиілігі минутына 42-48 ретке жетеді. Қуат жұмсалуы шамамен
баскетбол ойыны кезіндегідей болады.
Волейбол ойыны тактикасы мен техникасын жетілдірудің бірнеше амалдары
бар :
Қаптау - одақпен бәсекелес шабуылын жабу.
Самғау - аймақты қысқа жылдам пасты шабуылшыға, қолмен кезеңге доп
жанасулары ауада орнында болуды байланыстырып тұратынмен, дайынның соққы
түсіруіне арналған.
Шабуыл екінші екпін-түрі, қайсыда диагональдық шабуылшыны байланыстырып
тұратын іске қосады .
Диг (dig-ағылшының)-қорғау соққы, орындалатын ырғуда, алақандарды сырт
жақпен соққымен жоғары доп көтеретін тәсіл.
Құрту өңір - волейболға ойын негізгі мақсаты.
Волейбол ойыны аумағы 9x18 м алаңда өткізіледі. Ортадағы сызық алаңды
екіге бөліп тұрады. Ортаңғы сызықтың үстіне екі бағанаға керілген волейбол
торы орнатылады. Тордың биіктігі ойыншылардың жасына немесе ұл не қыздар
командасы болып ойнауына қарай әр түрлі болады. Жасөспірім ер балаларға
арналған тордың биіктігі-220 см, қыздар үшін 210 см болады. Ойынға
әрқайсысында 6 ойыншысы бар екі команда қатысады. Әр команданың ойыншысы өз
алаңына орналасады. Ойынға диаметрі 65-68 см, салмағы 250 г-дық доп
пайдаланылады. Бір команданың ойыншылары допқа үштен артық қол тигізуге
болмайды. Осыдан кейін доп тордан асырылуға тиіс. Сондай-ақ, 6ip ойыншы
допқа қатарынан екі рет қолын тигізуіне рұқсат етілмейді .
Волейбол - елімізде кең тараған ойындардың 6ipi. Оның көпшіліктік сипат
алуы волейбол ойыныньң ережелері мен қажетті құрал жабдықтарының қарапайым
және бұл ойын қызықты да әсерлі болуына байланысты. Волейбол ойынының ереже-
талабы мынадай айла-тәсілдерден тұрады: оқушылардың орын ауыстыруы, допты
бір-біріне беруі, допты ойынға қосу, шабуыл соққысы және оған тосқауыл қою.
Волейбол алаңының аумағы шағын болғанына қарамастан, ойын кезінде
ойыншы тек өз орнын ғана сақтап тұрмайды. Ойын кезінде қажетті жағдайға
байланысты орын ауыстыра беруінің үлкен мәні бар. Орын ауыстыру дегеніміз
техникалық тәсілдер мен тактикалық ic-қимылдарды шебер орындап шығу
мақсатында командадағы ойыншылардың бір-бірімен орын ауыстыруы. Егер ойыншы
бастапқы қалыпта қолайлы жағдайда тұрса, онда ол орын ауыстыруларды да оңай
орындайды. Ойыншының бастапқы қалпы - оның нeгiзгі тұрысы. Волейболшының ең
қолайлы бастапқы қалпы - екі қолын шынтақтан сәл ғана бүгіп, дененің
салмағын екі аяққа тең түcipiп, кеудені аздап ілгері беймдеп тұру .
Волейболдағы орын ауыстыру тәсілдерін тіркемелі адыммен, қосарланған
адыммен, жүгірумен, секірумен, бағытты кенеттен өзгертумен және допты құлап
бара жатып алумен орындайды .
Тіркемелі адым ілгері, кейін, оңға, солға қозғалу кезінде жасалады.
Ол орын ауыстыру бағытына жақын тұрған аяқтан басталады. Тіркемелі адымдар
жақын қашықтыққа ауысу үшін және уақыт жеткілікті болған жағдайда
қолданылады.
Қосарланған адым допқа шапшаң ұмтылу қажет болғанда және тіркемелі
адыммен алға, артқа орын ауыстыруға үлгере алмайтын жағдайда қолданылады.
Қосарланған адым қозғалыс бағытына қашық тұрған аяқтан басталады.
Жүгipy едәуір қашықтыққа тез жету кезінде (мысалы, доп алаңның сыртына
шығып кеткенде) қолданылады. Жүгіруден кейін бірден тоқтай білуге
машықтанған жөн.
Секіру көп жағдайда шабуыл соққысы мен тосқауыл қою кезінде
қолданылады.
Орынды кенет өзгерту - қосарланған және тіркемелі адымдарға қарғанда,
орын ауыстырудың ең шапшаң тәсілі. Ол қосарланған және тіркемелі адым
жасаған сияқты орындалады.
Құлау шабуыл соққысынан ұшқан допты жерге түсірмей үлгеріп алу кезінде
қолданылады.
Допты жоғарыдан беру. Ойыншы мұнда негізгі тұрыстан допты жоғары
берудің ерекше жағдайына ауысады. Бұл тәсіл аяқты бip бағытта жазу үшін
жасалады.
Допты төменнен беру. Допты дәл беру үшін қолды дұрыс ұстаудың үлкен
мәні бар. Қолды, білекті сәл ғана қисайтып ұстау доптың қайта серпілу
кезіндегі бағытын өзгертіп жібереді.
Волейболда допты жоғарыдан беру көп қолданылады. Допты жоғарыдан беруді
жақсы меңгеріп алу үшін допты төбеге бірнеше рет беру және екі бала допты
бір-біріне жоғарыдан беруге машықтану керек.
Аланың аумағы 15х7,5 м. дейін кішірейтілуі қажет. Алаңның шеттері
сызықтары мен белгіленеді. Алаңдағы қысқа сызықтарды – ендік сызықтар, ұзын
сызықтарды бүйір сызықтар деп атайды. Ендік сызықтармен бүйір сызықтар
өзара тік бұрышты құрайды.
Дене шынықтыру мен спортты адамдардың күнделікті тұрмысына енгізу
міндетті еліміздің дене шынықтыру ұйымдарынан алуан түрлі жұмыс түрлерін
іске асыруды талап етеді.
Қазір дене шынықтыру мен спорттың қалалық комитеттері, тұрғын үй
пайдалану ұйымдары жанындағы дене шынықтыру бойынша қоғамдық уйымдар
туралы, тұрғындардың тұрағы бойынша дене шынықтыру сауыктыру және спорттық-
көпшілік жұмыстары жүргізгетін нұсқаушы-педагог туралы типтік ережелер бар.
Бұл нұсқаулар халықтың тұрағы бойынша дене шынықтыру-сауықтыру және спорт
жұмыстарын жүргізіп, бос уақытты жұрттың белсенді демалыс түрінде өткізуіне
қамқор болуы керек. Олар спорт алаңдарын салуға ұйтқы болады,тұрғындарды
денсаулық топтарына, спорт үйлеріне таратады, тұрғын үй шоғарлары, көшелер
шеңберде денсаулық спартакиадарларын өткізді .
Өз жұмыстарына қоғамдық дене шынықтыру белсенділерін қатыстырады,
тұрғындар арасынан қоғамдық нұсқаулар мен спорт бойынша төрешілер даярлап,
олардың жұмысын ұйымдастырды, дене шынықтыру мен спортты насихаттайды және
т.б. қызметкерлер атқарды.
Педагог-ұйымдаструшы, тұрғын үй басқармасының шаттағы қызмет-керлері
ретінде, көпшілік дене шынықтыру-спорт шараларын жүргізеді, денсаулық
топтары мен спорт секцияларын құрады.
Волейбол секциялары жұмысын ұйымдастыруды сол ықшамауданмен тұрғын үй
басқармасы тұрғындары арасынан осы ойынмен айналысқысы келетіндеріді
аныықтаудан бастағаны жөн. Ол үшін топқа адам алу жөнінде хабарландыру ілу
қажет. Оның жазылуы анық әрі нақты болу керек. Секцияда айналысқысы
келетіндердің бәрі дәрігерлік тексеруден өтіп, нұсқаушыға денсаулығы туралы
анықтама әкелуге міндетті .
Қорытынды жаттықтыру немесе ойын әдетте адамның өндірісте еңбектену
қабілетін денгейіне, динамикасына, тіпті 24 сағаттан кейін де әсер ету
мүмкін екенін сақтаған жөн.
Жасөспірімдерге арналған волейбол секциясын ұйымдастыру ісі ерекше
назар аударуды талап етеді. Бұл секция өз жұмысын аптасына 3-4 реттен кем
жүргізбеу керек. Жаттығудың көлемі және қарқынды ойыншылар жас мөлшері мен
дене күші дайындығына орай анықталады. Спорттың тартымдылығы бәсекеде.
Спорттық жекпе-жек техникалық шеберлікті жетілдірудің тамаша ынталандыру
жолы. Ол әркімге күрес қуанышпен сыйлап, әсіресе жасөспірімдерді қызықтырды
.
Жарысты ширақ ұйымдастыру салтанаты түрде өткізу жеңімпаз командаларды
нығайту құрметті жүлдегерлерді сарапқа салу, осының бәрі ойынды халыққа
әйгілеуге көмектесті. Волейболдан көпшілік жарыс бірнеше кезеңнен тұрды:
аула, көше командаларының бәсекесі, ықшамдау және қала біріншіліктері.
16 Волейбол ойынының тарихи деректемелері
Волейбол ойынының пайда болғанына да баскетбол тәрізді 100 жылдай уақыт
өтті. Волейбол бүкіл дүние жүзіне тез әрі кең тарады. Ол спорттың қызықты
және қолайлы түрлерінің бірі болып есептеледі. Бұл ойынның кең таралуына
ережесінің қарапайымдығы, орындалатын қимыл-қозгалыстардың күрделі
еместігі, сонымен бірге волейболды кез-келген жастағы адам ойнай алатындығы
себеп болды. Ойын бұлшық еттердің барлык топтарының, секіргіш-тік,
икемділік және қозғалыс реттілігінің үйлесімді дамуына көмектеседі.
1895 жылы Холиок (АҚШ, Массачусете), қаласындағы дене шынықтыру
колледжінің мұғалімі Вильям ДЖ. Морган орта және үлкен жастағы адамдарға
ойынның жаңа түрі-дене шынықтырумен айналысуды ұсынды [24]. Теннистік
тордан ауа толтырылған баскетбол добын өткізу 197 см. биіктікте болу
қажеттігін айтты. 1896 жылы Спрингфил қаласында христиан жастарының
конференциясында профессор Альфренд Т.Хальстед волейбол деген ат берді,
бұл ағылшынша түсіндіргенде ұшу добы. Бұлай аталуы ойынның дәл
сипаттамасымен сәйкес келді, өйткені допты ауада көп ұстады.
1900 жылы бірінші ойын ережелері қабылданды, арнайы волейбол доптарымен
ойнау басталды. Осы кезден бастап волейбол әйгілі спорт түріне айналды және
көптеген елдерге Орталық және Батыс Америка, Канадада белгілі болды.
Ойынның жай құрылысы, үлкен сезімталдығы және ойынның қолайлы жақтары
Европа жеріне тез тарала бастады. 1947 жылы Парижде бірінші ұйымдастыру
конгресіне 14 елдің өкілдері қатысты, волейболдың халықаралық федерациясы
құрылды. Бұл федерацияның құрылуы волейбол ойынының халықаралық деңгейде
әйгілі болуының алғашқы қадамы еді .
1948 жылы Италияда ерлер командалары арасында Еуропа біріншілігі
өткізіліп, Чехословакия командалары жеңіске жетті.
1949 жылы әйелдер арасында Европа бірінші чемпионаты өтіп, бірінші орынды
Кеңес дәуірі иеленді. Осы жылы ерлер арасында бірінші әлем чемпионаты
өткізіліп, Кеңес дәуірінің құрама командасы жеңімпаз атанды. Қазіргі кезде
волейбол спорт түрінен ең көп тараған түріне жатады. Халықаралық волейбол
федерациясы 180-нен көп елді біріктіріп отырып, соның ішінде 150 мил-ға
жақын ел әлемде бірінші орынды алды .
Кеңестік заманда волейболдың туған күні арнайы түрде 1923 жылы 28
шілде болып есептеледі. Бұл күні Москвада Вхуптепса және мемлекеттік
киномотография техникумының ерлер командалары арасында, 1931 жылы 1941
жылдар арасында Кеңестік дәуірде волейбол ойынының ерекше әйгілі болған
кезі. Волейбол миллиондаған адамдардың жүрегін билеп алды .
Кеңестер одағы волейболшылары дүниежүзілік чемпионаттармен
Олимпиадалық ойындарда аз жеңіске жеткен жоқ.
1968 жылы Мексикада өткен 19 Олимпиада ойындары Кеңес заманындағы
волейболшылары үшін өте салтанатты болды. Ерлер жне әйелдер командалары
жоғары сыйлық иелері атанды. Сондай-ақ 1980 жылы Москвада өткен 22-ші
Олимпиада біздің командалар үшін өте сәтті өтті. Олар бірнеше мәрте
дүниежүзілік чемпионаттың алтын медальдарын жеңіп алды .
Волейболдың дамуының бірінші кезеңі 1895-1920 жылдар. Бұл кезде ойын
көрермендер алдында өткізіліп командаға біріккен ойыншылар өзге спорт
түрлеріндегідей киімдер киіп шығатын. Таусылмайтын таласты, тіпті тым
қызбалау техастықтар арасында жиы болатын жанжалдарды болдырмау үшін Морган
алаңның орта тұсына бір бүйірден орындық қойып, соған төрешіні отырғызуды
ұсынды. Төрешінің пікірі ойыншылар үшін бұлжымас заң болды. Кешікпей
волейболды Орталық және Оңтүстік Америкада, Куба, Перу, Бразилия, Урагвай
және Мексика елдерінде ойнай бастады. 900-ші жылдың басында волейболдан
Азияда Жапондар мен Қытайлықтар танысты.
Европаға волейбол 1914-1917 жылдары келді. Әсіресе оны Чехия мен
Словакия ұнатты .
1922 жылы Бруклинде жаңа әрі қызықты ойынның көптеген жанкүйерлерін
жинаған волейболдан алғашқы ресми жарыс өтті. Осыдан кейін американдықтар
волейболды УШ Олимпиада ойындарының бағдарламасына енгізуді сұрады. Бірақ
қатысатын елдердің саны жеткіліксіз болғандықтан халықаралық олимпиадалық
комитет оны қабылдамады .
Соған қарамастан волейболдың қанаты қатая берді. Европа мен Американың
көптеген елдерінде ол жетілдіріп, ережелері нақтылана түсті. Командаға
ойыншылар саны алты адаммен шектеліп, алаң көлемі 9,1х18,2 м. ұлғайды. Тор
243 см. биіктікке орнатылып, допты үш ркт қана кідіріссіз соғуға рұқсат
берілетін болды. Ұпай саны 15-ке дейін (есеп 14:14 екі ұпай артық болуы
керек) есептелді. Матч үш партиядан тұрып, жеңімпаз атану үшін оның екеуін
ұту белгіленді .
Ғасырымыздың 30-шы жылдыры волейбол ең көп тараған ойын болды. оның
техникасы мен тактикасы да осы кезде дамыды. Толық тосқауылға қарсы тордың
шет жағынан соғу, допты жоғарыға көтеріп барып соғу тәсілдері пайда болды.
ойын барынша ұжымдық сипатқа ие болып, әрбір ойыншының міндеттері
айқындалды.
1934 жылы волейбол жөніндегі бірінші халақаралық комиссия құрылып оған
Европадан 13, Америкадан 15, Азиядан 4 елдің өкілдері енді. 1947 жылы
Парижде халықаралық волейбол федерациясы құрылып көп жылдар бойы оның
председателі Поль Либо болды.
1948 жылы Римде елдер командалары арасында Еуропаның бірінші чемпионаты
өткізілді. Ерлер үшін әлемдік, әйелдер үшін Еуропалық біріншілік 1949 жылы
Прагада өткізілді. Осы жолы чемпиондық атақты Кеңес Одағы волейболшылыры
жеңіп алды .
Волейбол 50-ші жылдары да қарыштап дамыды. Сол жылдары әлемнің,
Еуропаның, Азияның біріншіліктері, панамерткалық ойындар өткізілді .
1964 жылы ақыры волейбол Жапонияның астанасы Токиода өткен Олимпиада
оындарының бағдарламасына енгізілді.
Біздің елімізде волейбол Октябрь революциясынан кейін дамыды. Ол алғаш
рет1923 жылы азаматты құқығын алды. 1925-ші жылы Мәскеу дене шынықтыру
Кеңес Одағының спорттық ойындар секциясы өзінің алғашқы ережесін бекітті.
Сол кездерден бастап жарыстар жүйелі өткізіле бастады.
1948 жылы халықаралық федерациясына мүшелікке кірді. Осы жылдан бастап
Кеңес Одағы волейболы халықаралық аренада жеңістер шеруінің алдыңғы сапынан
көзге түсті.
Кеңес Одағының командаларымыз Еуропа және әлем волейболының кестесінде
жоғарғы орындарында келеді. Олар Еуропа, дүние жүзі және Олимпиада
ойындарының бірнеше рет жеңімпаздары атанды. Қазақстандық волейболшылар да
табыстардан құралған емес. Алматының Буревестник командасының түлегі Ж.
Сауранбаев дүние жүзінің 1966 жылы біріншілігінде жүлдегер атанса, В.
Кравченко мен О. Анропов 1968 жылғы Олимпиада ойындарының жеңімпаздары
атанды. Алматының АДК командасы еліміз біріншілігінің, Европа кубок
ойындарының екі дүркін жеңімпазы. Команданың белді ойыншылары Е.Чебукина
1988 жылғы сәуірде өткен Олимпиаданың жеңімпаздары атанды. Сонымен, адамды
жастайынан спортқа бейімдеп, дене қуаты қасиетін тәрбиелеу және қимыл-
әрекеттерге үйретіп, дене тәрбиесі әдістерімен қағидаттары туралы сөз
қозғалғаны жөн .
Сонымен, спорт дегеніміз-әр-түрлі жаттығулардың көмегімен жоғары
жетістіктерге қол жеткізуге бағытталған өнер түрі. Спорт, бұқаралық спорт
және жоғары көрсеткіштер спорты деп бөлінеді. Спорт осындай салаларға
бөліну арқылы, былайда саралауға болады: жүзу, өрнектеп коньки тебу, шаңғы
тебу, теннис ойнау, футбол, мылтық ату, гимнастика, хоккей, волейбол,
баскетбол т.б.
Осылардың ішінен волейболға тоқталатын болсақ, оны 9х18 м. өлшемді
алаңда ойнайды. Осы алаң тең дәрежелі екі бөлікке линия арқылы бөлінген.
Ортасына сетка ілінеді. Сеткенің биіктігі ойыншылардың жынысы мен жас
дәрежесіне байланысты болады .
Ойынға 12 ойыншы қатысады (әр командаға алты адамнан келуі шарт). Бұл
ойын 250 г. салмағы бар доппен жүзеге асырылады (2 сурет). Ойынның негізгі
мақсаты әр команданың өзіне тиесілі жеріне допты түсірмей, қолдарынан
келгенше қарсыласының алаңына допты түсіру болып табылады. Ойыншылардың
қозғалысы ойын тәртібі және ойынның тәсілдері
2 сурет – Допты сеткеден асыра лақтыру
арқылы сараланып, белгіленеді.
1964 жылы волейболды олимпидалық ойындардың қатарына қосу арқылы
волейболшылардың ойынға деген сұранысы мен ынтасы артты. Осындай жайлар
арқылы олар өздерінің алдарына қойған мақсатты орындап, барынша жігерлене
түсуде. Сонымен қатар олар әрқашан жүлделі орындардың иегері атанып, әр
кезең өз командаларының туын жоғарылата бермек. Бұған төмендегі мәселелер
негіз бола алады .
Волейбол - командалық спорт ойыны. Волейбол тұңғыш рет Америкада
шыққан. Европада чехтар бірінші рет ойнаған. Ол 1907 жылы болған оқиға еді.
Ал 1928 жылы ол спартакиада бағдарламасына енді. Кеңес дәуірінде 1938
жылдан бері өткізіліп келеді. Қазақстанда 322 мыңнан астам волейболшы бар.
Қазақстанның ерлер (Буревестник, 1961ж.), қыздар ( Еңбек, 1964ж.)
командалары Алматы қаласында ойнады. Буревестник- Кеңес халықтары
спартакиадасының қола жүлдегері. Ол 1967 жылы өткен болатын. Сондай-ақ,
еліміздің чемпионатында 1968 жылы күміс, 1969 жылы алтын медаль жеңіп алды.
1970 жылы Европа чемпиондары кубогы үшін жарыста үздік шықты. Осы
Буревестниктің Ж. Сауранбаев, В. Кравченко, О. Антропов, А. Портной, Н.
Рогозин сияқты ойыншылары СССР құрамы командасының қатарында болып, Еуропа
чемпионы атанды. Сауранбаев, Кравченко, Антроповтар - әлемдік жарыстардың
жүлдегерлері .
Кравченко мен Антропов - олимпиада чемпионы. Қыздар арасында Н.
Смолеева Еуропа мен олимпиаданың, Л. Берген - Еуропаның чемпионы.
Қазақстанның волейболшылары дүние жүзінің жиырмадан астам елінде болып,
халықтар кездесуін өткізген еді. Республикамызда 35 волейболшы спорт
шебері, волейболшы Ж. Сауранбаев пен Кравченко Ресейдің еңбек сіңірген
спорт шебері. Сондай-ақ, олар халықаралық дәрежедегі спорт шебері болып
танылған волейболшылар .
17 Волейбол ойынының техникалық сынды жіктемесі
Волейбол ойнау техникасы - жүретін ойын көмегімен қабылдау тәсілін
толық орындау. Доп жерге енді-енді тиюге жақындағанда, бір ойынша ыңғайлана
көз ілеспес шапшаңдықпен жата қалып, оны жоғары көтеріп үлгіреді. Екінші
ойыншы допты жоғарлатып, тор түбіндегі үшінші ойыншыға қарай бағыттайды, ол
қатты секіріп, тордың қарсы бетіне серпи соғады. Бір команда допты
қатарынан үштен артық ұра алмайды және бұл итере салу емес, нағыз соққы
болуы керек. Қарсылысының пиғылын байқап қалған ойыншы тордан жоғары секіре
отырып, алақанын жая, ұшып бара жатқагн жолына тосқауыл қояды. Бұл тәсілді
блок деп атайды. Ойын барысында екі және үш блок қойылады: екі немесе үш
ойыншы тор түбінде бір мезгілде жоғары секіреді, сөйтіп әуеде алақандардан
жасаған тосқауылдар пайда болады . Алайда блокқа қарсы қолданылатын қару да
бар. Шабуылшылар блок қоюшы қарсыластарының ауада асылып тұра бермейтінін
біледі, қас-қағым сәтте жерге түсуі тиіс.
Осы кезде екінші соққыдағы ойыншы тордан жоғары шапшаң секіріп, допты
ұратындай ыңғайланады, бірақ екі-үш қарсылас ойыншы блок қою үшін секіреді.
Ал доптың алғашқы иесі осы сәтте допты үшінші серігіне бере қояды. Блок
қоюшы қарсылатар үлгіргенше доп та солардың алақанына келіп түседі.
Алаңның артқы сызығының сыртында тұрған ойыншы допты ойынға қосады. Тордың
үстімен төмендей қалықтап ұшқан доп қарсыластар жағындағы ешкім күтпеген
жерге түседі .
Мұндайда ойыншы қуып ұру тәсілін қолданып, допты шиырып жібереді.
Айналып ұшқан доптың солға немесе оң жаққа, алаңға жақын немесе алыс, тіпті
ешкім күтпеген жерге түсуі де мүмкін.
Әрбір ойын қабылдауының өзара тығыз байланысы бар. Бұл қабылдау үш
түрге бөлінеді: дайындық, негізгі және қорытынды.
Дайындық түрінде бастапқы жағдайлар, негізгі шешілетін шаралар,
дайындалу іс-қимылдары жатады. Бұл кезеңде іс-әрекеттің жасалу жолдары,
маңызды деген жақсы жақтары, қалай қалыптастыру негіздері, қандай бағытта
болатындығы қарастырылады.
Ал, негізгі кезеңде доппен ойнаумен тікелей байланыс, биомеханикалық
аппараттың қатаң түрде бөлінуі, бір жағынан тиімділігі қаралады. Бұнда
қалайша тұрақтылық түрі жақсы болса, солайша қозғалыс тартымды өтеді .
Қорытынды кезеңде техникалық қабылдаудың қалай орындалатындығы айтылады. Ол
келесі қозғалыстың мүмкіндіктерін, алдағы өтетін тағы басқа да шараларға
жол ашады.
Волейбол ойыны – жастардың қарым-қатынаста болып, олардың денсаулығын
нығайтып, демалуына жақсы әсер етеді. Волейбол ойыны жүрек- қан
тамырларының дұрыс жұмыс істеуіне, тыныс жолдарының кеңейіп дұрыс тыныс
алуына, тез қимылдап шапшаңдыққа, реакция жылдамдығына күшті әсер етеді.
Спорттық күрес тек қана ойынға қатысушыларға ғана емес, көрермендерге де
қызығушылық танытады. Ол күшті болып шынығуға, батыл қимылдап, өз
әрекеттерін команданың әріптестеріне бағындыруға тәрбиелейді. Волейбол
ойынына кәрі-жас демей
қызығушылық танытады. Адамның тұлғасының сұлуланып, дененің
шынығуы, организмдердің қалыпты өмір сүруіне үлкен үлес қосады .
Волейбол ойыны ойыншылардың команда арасындағы өз міндеттерін
атқарып, ойыншының ережелерін бұзбай, одан ары қарай дамуына үлкен
жауапкершілікпен қарауын талап етеді. Ойын кейде 2-2,5 сағатқа созылады.
Осы кезде жүректің соғуы минутына 200 рет болады.
Волейбол дененің сауығып шынығуына, жұмысқа қалыптасуына, адамардың
көңіліне жақсы әсерін тигізеді. Ойынға мектептерде, колледждерде, жоғары
оқу орындарында миллиондаған адамдар қатысып айналысады. Мысалы,
мектептерде дене шынықтыру сабақтарында т.б. сабақтарда қолданылады.
Осыған дейін волейбол ойынының шығу тарихы, тегі АҚШ болып келді. Бірақ
Еуропа мен Азия елді мекендерінде де кеңінен таралған .
1900 жылы бірінші ойын ережелері қабылданды, арнайы волейбол доптарымен
ойнау басталды. Осы кезден бастап волейбол әйгілі спорт түріне айналды және
көптеген елдерге белгілі болды. 1947 жылы Парижде бірінші ұйымдастыру
конгресіне 14 елдің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz