Әкімшілік құқық бұзушылық үшін тағайындалатын жауаптылық
Қазақстан Республикасы
Тұран университеті
КӘУКЕН ОЛЖАС АМАНТАЙҰЛЫ
Тақырыбы:
Қазақстан Республикасы заңнамасына сәйкес әкімшілік құқық бұзушылықтардың
түрлері және оларды саралау
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы: 5В030100 – Құқықтану
Алматы, 2016
ТҰРАН УНИВЕРСИТЕТІ МЕКЕМЕСІ
Қорғауға жіберілді
Заңтану және ХҚ кафедрасының меңгерушісі
_______________з.ғ.к., доцент М.В. Чокина
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Қазақстан Республикасы заңнамасына сәйкес әкімшілік құқық
бұзушылықтардың түрлері және оларды саралау
мамандығы : 5В030100 – Құқықтану
Орындаған
Кәукен О. А
Ғылыми жетекшісі
аға оқытушы
Ахимбеков О.Қ.
Алматы – 2016
ТҰРАН УНИВЕРСИТЕТІ МЕКЕМЕСІ
Заңтану және халықаралық құқық кафедрасы
Диплом жұмысын орындауға
ТАПСЫРМА
Студент Кәукен Олжас Амантайұлы
(тегі, аты-жөні)
Тобы ГЮФУ-13 (3,2) Мамандығы Құқықтану
Жұмыс тақырыбы Қазақстан Республикасы заңнамасына сәйкес әкімшілік құқық
бұзушылықтардың түрлері және оларды саралау
ЖОО-ның бұйрығымен бекітілген № 214 17 қыркүйек 2015 ж.
Аяқталған жұмысты тапсыру күні "10" сәуір 2016 ж.
Жұмыстың бастапқы мәліметтері Қазақстан Республикасы әкімшілік құқық
бұзушылық туралы кодексі
Дипломдық жұмыстың қысқаша мазмұны немесе дипломдық жұмысты талдауға
жататын сұрақтар тізімі:
1. Әкімшілік құқық бұзушылықтың ұғымы, белгілері
2.Әкімшілік құқық бұзушылықтың құрамы, элементтері
3. Әкімшілік жауаптылықтың ұғымы, негізі.
4 Әкімшілік құқықтағы әкімшілік жауаптылықтың негізі
5.Әкімшілік құқық бұзушылық үшін әкімшілік жаза тағайындау.
6. Әкімшілік жазаның ұғымы, түрлері және мақсаттары
Графикалық материалдар тізімі
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы, 30 тамыз 1995 жыл
(өзгертулермен және толықтырулармен)
2. Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі 5
шілде 2014 ж.
3. Қызылов М. Әкімшілік құқық. Оқулық Астана 2012ж.
4. Жетпісбаев Б.А., Тыныбеков С.Т., Құсайынов Д.О. Әкімшілік жауаптылық:
Оқулық. – Алматы: NURPRESS баспасы, 2014 – 352 Б.
5. Қазақстан Республикасының ІІО туралы Қазақстан Республикасының Заңы
23.04.2014 .
1. Жұмыстың тарауларына қатысты берілген кеңестер
Тарау Кеңесші Мерзімі Қолы
Қазақстан Республикасы заңдылығы Ахимбеков О.Қ. 30 қазан
бойынша әкімшілік құқық бұзушылықтың 2015 ж.
ұғымы
Әкімшілік құқық бұзушылық үшін Ахимбеков О.Қ. 30 қаңтар
тағайындалатын жауаптылық 2016 ж.
Әкімшілік құқық бұзушылық үшін Ахимбеков О.Қ. 15 ақпан
әкімшілік жаза тағайындау 2016 ж.
Тапсырманы өткізу күні 10 қыркүйек 2015 ж.
Кафедра меңгерушісі ___________________________ з.ғ.к., доцент Чокина М.В.
Жұмыс жетекшісі _____________________ аға оқытушы Ахимбеков
О.Қ.
Студент кестені орындауға
қабылдады ___________________________________ ___ Кәукен О.А.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС ОРЫНДАЛУЫНЫҢ КҮНТІЗБЕЛІК КЕСТЕСІ
Жұмыс кезеңі Орындау уақытыЕскерту
№
1 Дипломдық жұмысқа тапсырма беру 01 қазан
2015ж.
2 Библиография құру арқылы негізгі дерек қазан – қараша
көздерін іріктеу, зерттеу және талдау 2015 ж.
3 Дипломдық жұмыс жоспарын құру және оны қазан
ғылыми жетекшімен ақылдасу 2015 ж.
4 Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімін жазу желтоқсан 2015
және тексеруге ұсыну ж.
5 Қорытынды мен ұсыныстарды ғылыми қаңтар 2016 ж.
жетекшімен ақылдасу
6 Дипломдық жұмысқа жасалынған ақпан 2016ж.
ескертпелерге сәйкес өңдеу(түзеу) және
оны ғылыми жетекшінің пікірімен бірге
кафедраға өткізу
7 Дипломдық жұмысты кафедрада алдын –ала 3-7 наурыз
қорғау 2016ж.
8 Кафедра меңгерушісінен дипломдық жұмысты наурыз 2016 ж.
қорғауға рұқсат алғаннан кейін, сыртқы
оппоненттен рецензия алуға рұқсат алу
және жазбаша рецензия алу
9 Баяндама тезистерін құрастыру және сәуір 2016ж.
қорғауға алып шығатын
кестелі-иллюстративті материал
Тапсырманы алу күні 10 қыпкүйек 2015 ж.
Кафедра меңгерушісі __________________________ з.ғ.к., доцент Чокина М.В.
қолы
аты-жөні
Жұмыс жетекшісі ___________________ аға оқытушы Ахимбеков О.Қ.
қолы
аты-жөні
Студент кестені орындауға
қабылдады ______________________Кәукен О.А.
аты жөні
Жоспар
Кіріспе
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .6
1.Қазақстан Республикасы заңдылығы бойынша әкімшілік құқық бұзушылықтың
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..8
1.1. Әкімшілік құқық бұзушылықтың ұғымы,
белгілері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..8
1.2.Әкімшілік құқық бұзушылықтың құрамы,
элементтері ... ... ... ... ... ... .17
2. Әкімшілік құқық бұзушылық үшін тағайындалатын жауаптылық ... ... ... .26
2.1. Әкімшілік жауаптылықтың ұғымы,
негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .26
2.2 Әкімшілік құқықтағы әкімшілік жауаптылықтың
негізі ... ... ... ... ... ... ... . 31
3.Әкімшілік құқық бұзушылық үшін әкімшілік жаза
тағайындау ... ... ... ... ...40
3.1. Әкімшілік жазаның ұғымы, түрлері және
мақсаттары ... ... ... ... ... ... . ... ..40
3.2. Әкімшілік құқық бұзушылық үшін әкімшілік жауаптылықтан босатудың
негізі, түсінігі және
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .48
Қорытынды
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...63
Пайданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 65
Кіріспе
Дипломдық зерттеу жұмысының өзектілігі. Қазақстан Республикасының
Конституциясының 1- бабында Қазақстан өзін демократиялық, зайырлы ,
құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде таныйды, оның ең жоғарғы
құндылығы адам, оның өмірі, құқығы және бостандығы деп көрсетілген[1].
Осы конституцияда көрсетілген құндылықтарға елеулі қол суғатын құқық
бұщушылықтың бірі әкімшілік құқық бұзушылық болып табылады.
Қазақстан Республикасында, осы кезеңдегі кез-келген өзге мемлекет
сияқты, заңды түрде міндетті болып табылатын өте көп әр түрлі ережелер бар.
Бұл сияқты ережелердің мақсаты барлық немесе көптеген азаматтардың,
сондай-ақ кәсіпорындардың, мекемелер мен ұйымдардың олардың ведомстволық
бағыныстылығы мен меншік нысанына қарамастан, мүдделеріне тікелей әсер
ететін қызметтің белгілі бір аяларында құқықтық тәртіп пен тиісті
мемлекеттік тәртіпті қамтамасыз ету болып табылады. Кейде бұл ережелерді
жалпы міндетті деп негізсіз айтпайды.
Бұлар қоғамдық орындардағы мінез-құлық ережелері, жол қозғалысы мен әр
түрлі көлік құралдарын пайдалану ережелері, еңбекті қорғау мен техникалық
қауіпсіздік ережелері, сауда ережелері, санитариялық, ветеринарлық және өрт
қауіпсіздігі ережелері, аң аулау, балық аулау ережелері, азаматтық
қаруларды, жарылғыш және радиоактивтік заттарды сатып алу, есепке қою,
сақтау және пайдалану ережелері, әскери есепке алу, шекара режимі
ережелері, кеден ережелері, халықтың денсаулығын, қоршаған ортаны,
табиғатты пайдалануды қорғау, тарих пен мәдениет ескерткіштерін қорғау
аясында қолданылатын ережелер, т.б.
Бұл сияқты ережелерді сақтау мемлекеттің, кәсіпорындардың,
мекемелердің, ұйымдар мен азаматтардың мүдделеріне сәйкес келеді, ал оларды
бұзу бұларға қайшы келеді және зиян, тіпті қоғамдық қауіпті салдарларға жиі
келтіреді. Мысалы, жолаушылардың билетсіз жүруі көлік кәсіпорындарына
мүліктік зиян келтіреді, жол қозғалысы ережелерін бұзу адамдардың өмірі мен
денсаулығына қауіп туғызады, көлік құралдарын зақымдауға келтіреді, жолдың
жүріп өту мүмкіндігін азайтады, аң аулау мен балық аулау ережелерін бұзу
жануарлар дүниесіне, сөйтіп қоғамға да зиян келтіреді, т.с.с.
Міндетті болатын ережелер көптеген субъектілер тобына арналады.
Біреулері - барлық азаматтар мен заңды түлғаларға, екіншілері — шаруашылық,
әлеуметтік-мәдениет жөне әкімшілік-саяси қызметтің қандай да болмасын
салаларының қызметкерлеріне, үшіншілері — мемлекеттік, қоғамдық,
коммерциялық ұйымдарда белгілі бір лауазымдық қызмет атқаратын лауазымды
адамдарға.
Барлық аталған және өзге де көптеген ережелер заңдармен белгіленеді.
Мысал ретінде Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану
туралы 2004 ж. 9-шілдедегі, Жол жүрісі қауіпсіздігі туралы 1996 ж. 15-
шілдедегі; Өрт қауіпсіздігі туралы 1996 ж. 22-қарашадағы заңдарды айтуға
болады. Жекелеген атқарушы билік органдары да мұндай ережелер тағайындай
алады Мәселен, ҚР-сы Үкіметінің 2004 ж. 5-ақпандағы қаулысымен бекітілген
Жұқпалы ауруларды шектеу іс-шараларын, оның ішінде карантинді жүзеге асыру
ережесі. ҚР-ның энергетика және минералдық ресурстар министрлігі жер
қойнауын пайдалану мен қорғаудың ережелерін бекітуге құқылы. Міне осы
ережелерді бұзу әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексте көзделген
әкімшілік құқық бұзушылық болып табылады.
Жұмыстың мақсаты: әкімшілік құық бұзушылықпен күресу шараларын жүйелеу
және әкімшілік құық бұзушылықпен күресу жөнінде нормаларды жетілдіру,
зерттеу жұмысының басты мақсаты болып табылады.
Жұмыстың міндеттері: Қойылған мақстақа жету жолында мына аталған
міндеттерді шешу жоспарланады:
- әкімшілік құық бұзушылықтың алдын алуды зерттеу объектісі ретінде
зерделеу, әкімшілік құық бұзушылықтың жекелеген түрлерін ажыратып алу;
- әкімшілік құық бұзушылықтың қазіргі кездегі жай-күйі, өсуі, құрылымы,
қозғалысын анықтау;
- әкімшілік құық бұзушылықтың себептері мен оның шарттарын қарастыру;
- әкімшілік құық бұзушылықтың алдын алу, жолын кесу бойынша жасалатын
шараларды жүйелеу және осы бағыттағы субъектілердің қызметтерін анықтау.
Құрамы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, алты бөлімшеден,
қорытындыдан және қолданылған әдебиеттерден тұрады.
1.Қазақстан Республикасы заңдылығы бойынша әкімшілік құқық бұзушылықтың
ұғымы.
1.1. Әкімшілік құқық бұзушылықтың ұғымы, белгілері.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың ұғымын қарастырмас бұрын біз алдымен жалпы
құқық бұзушылықтың ұғымын қарастырып өтейік,
Сонымен құқық бұзушылық – бұл адамға, мемлекеттке зиян келтіретін,
құқыққа қайшы, қоғамға қауіпті, кінәлі іс-қимыл.
Құқық бұзушылық қоғамға қауіптілігіне қарай екіге бөлінеді:
1) Қылмыс – бұл Қазақстан Республикасы қылмыстық кодексінде
көрсетілген, қылмыстық жауапкершілік пен қылмыстық жазаны
туындататын қоғамға аса қауіпті іс-әрекет.
2) Теріс қылық- қоғам өмірінің әр түрлі саласындағы жасалатын және
әр түрлі салдар туғызатын қоғамға орташа және кішігірім қауіпті іс-
әрекеттер. Теріс қылықтар заңды жауапкершілікке байланысты бірнеше
түрлерге бөлінеді: әкімшілік, азаматтық-құқықтық, материалдық
бөліктік, тәртіптік.
Құқық бұзушылық – құқыққа қарсы, қоғамға қайшы, тұлғаға зиянды,
қауіпті, кінәлі, жазаланатың әрекет немесе әрекетсіздік.
Құқықты бұзудың өзіне тән ерекшеліктері:
- нормативтік актілерді дұрыс орындамау,
- қоғамға, тұлғаға қауіпті, кінәлі іс-ірекет,
- қоғамдық тәртіпке, мақсатқа зиян келтіру.
Теріс қылық құқықтың саласына сәйкес бірнеше түрге бөлінеді: әкімшілік,
азаматтық, тәртіптілік.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 25 бабына сәйкес – Осы
Кодексте сол үшін әкiмшiлiк жауаптылық көзделген, жеке тұлғаның құқыққа
қарсы, кiнәлi (қасақана немесе абайсызда жасаған) әрекетi не әрекетсiздiгi
немесе заңды тұлғаның құқыққа қарсы әрекетi не әрекетсiздiгi әкiмшiлiк
құқық бұзушылық деп танылады[2].
Жеке адамға әкімшілік жаза қолдану заңды тұлғаны осы құқық бұзушылық
үшін әкімшілік жауаптылықтан босатпайды, сол сияқты заңды тұлғаның
әкімшілік жауапқа тартылуы да кінәлі жеке адамды осы құқық бұзушылық
үшін әкімшілік жауаптылыққа тартуға болады.
Әкімшілік кодекстің ерекше бөлімінің баптарында көзделген құқық
бұзушылықтар үшін, егер бұл құқық бұзушылықтар өзінің сипаты бойынша
қолданылып журген заңдарға сәйкес қылмыстық жауаптылыққа әкеп соқпаса,
әкімшілік жауаптылық туындайды.
Әкімшілік құқық бұзушылықты қасақана жасау.
Егер әкімшілік құқық бұзушылық жасаған тұлға өзінің іс-әрекетінің
(әрекетсіздігінің ) құқыққа қарсы сипатын сезінсе, оның залалды салдарын
алдын ала білсе және осы салдардың туындауын қаласа немесе оған саналы
түрде жол берсе оларға немқұрайды қараса, әкімшілік құқық бұзушылық
қасақана жасалған деп танылады.
Әкімшілік құқық бұзушылықты абайсызда жасау.
Егер әкімшілік құқық бұзушылық жасаған жеке адам өзінің іс-әрекетінің
(әрекетсіздігінің) зиянды салдарының туындау мүмкіндігін алдын ала білсе,
бірақ жеткілікті негізсіз оның алдын алуға болады деп ұшқары ойласа, не
тиісті назар салған және ескерген жағдайда оның алдын алуға болса да
осындай салдардың туындау мүмкіндігін алдын ала білмесе, әкімшілік құқық
бұзушылық абайсызда жасалды деп танылады.
Әкімшіліктің құқық бұзушылықтың негізгі белгілері:
1.құқыққа қарсылығы, дәлірек айтқанда әкімшілік құқық бұзушылық туралы
заңдардың талаптарына қарама-қайшылығы.
2.кінәлілігі;
3.әкімшілік жауаптылығы
4.қоғамға қауіптілігі;
Ал енді осы белгілерді жеке-жеке қарастырып шығайық:
- қоғамға қауіптілік. Құқық бұзушылықтың қоғамға қауіптілігі, оның адам,
қоғам және мемлекет мүдделеріне зиян келтіргеніне байланысты. Қандай
құқық бұзушылық қоғамға қауіпті екені заңмен белгілінеді. Мысалы: көлікті
жүргізушінің мас күйінде жүргізуі;
- құқыққа қайшылық. Құқыққа қайшылық деп құқықтық нормада көрсетілген
ережені айтамыз. Белгілі бір тұлғаның құқықтық нормамен тыйым салынған
әрекетті жасауы немесе әрекетсіздігі құқыққа қайшылық деп түсінеміз.
Мысалы: қоршаған ортаны қорғау жөніндегі экологиялық талаптарды бұзу
құқық бұзушылық деп саналады;
- кінәлілік. Бұл әкімшілік құқық бұзушылықтың басты белгісі. Кезкелген
әрекетті (әрекетсіздікті) жасаудағы кінәлілік дегеніміз- оның қасақана
немесе абайсызда жасалуы. Кінәнің болуы- әкімшілік құқық бұзушылықтың
міндетті түрдегі белгісі. Себебі тұлғаның кінәсі болмаса, әкімшілік құқық
бұзушылықта жоқ. Кінә екі нысанда болады: қасақаналық және абайсыздық;
-жауаптылық. Тұлғаны әкімшілік құқық бұзушылық жасады деп есептейміз
егер ол үшін заңда әкімшілік жаптылық көзделсе. Яғни әкімшілік құқық
бұзушылық туралы кодексте осы құқық бұзушылық үшін әкімшілік жаза көзделсе.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексте көзделген құқыққа қарсы іс-
әрекет жасаған кезде ақыл-есi дұрыс емес жағдайда болған, яғни өз
әрекеттерiнiң (әрекетсiздiгiнiң) нақты сипаты мен қауiптiлiгiн сезіне
алмаған немесе оларды созылмалы психикалық ауруының, психикасының уақытша
бұзылуының, ақыл-есі кемдiгiнің немесе психикасының өзге де сырқатты жай-
күйiнiң салдарынан басқара алмаған жеке тұлға әкiмшiлiк жауаптылыққа
жатпайды[2].
Лауазымды адам өз қызметтiк мiндеттерiн орындамауына немесе тиiсiнше
орындамауына байланысты әкiмшiлiк құқық бұзушылық жасалған жағдайда
әкiмшiлiк жауаптылыққа тартылады. Мұндай мән-жай болмаған кезде әкiмшiлiк
құқық бұзушылықтың жасалуына кiнәлi лауазымды адам жалпы негiздерде
жауаптылыққа жатады.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексте әкімшілік құқық бұзушылық
жасалған кезде тұрақты, уақытша немесе арнаулы өкiлеттiк бойынша билiк
өкiлiнiң функцияларын жүзеге асыратын немесе жүзеге асырған не әкімшілік
құқық бұзушылық жасалған кезде мемлекеттiк мекемелерде, квазимемлекеттік
сектордың субъектілерінде, жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарында
ұйымдастырушылық-өкімдік немесе әкiмшiлiк-шаруашылық функцияларды
орындайтын немесе орындаған адамдар – лауазымды адамдар деп танылады[3].
Әкiмшiлiк құқық бұзушылық сертификатталған арнаулы
бақылау-өлшеу техникалық құралдарымен және аспаптарымен тiркелген жағдайда,
жол жүрiсi саласындағы әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар үшiн әкiмшiлiк
жауаптылыққа көлiк құралдарының меншiк иелерi (иелерi) тартылады.
Егер көлiк құралының меншiк иесiнiң (иесiнiң) хабарламасы немесе
арызы бойынша тексеру барысында құқық бұзушылық тiркелген кезде көлiк
құралы иелiгiнде болған тұлға анықталса не басқа тұлғалардың құқыққа қарсы
әрекеттерiнiң нәтижесінде көлiк құралына ие бола алмай қалса, осы көлiк
құралының қатысуымен жасалған құқық бұзушылық үшiн ол әкiмшiлiк
жауаптылықтан босатылады.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің баптарында көлiк құралын
меншiк құқығымен иеленетiн жеке тұлғалар, сондай-ақ жеке және заңды
тұлғаларға тиесiлi көлiк құралдары уақытша иелену мен пайдалануға берiлген
жеке тұлғалар көлiк құралдарының иелерi деп танылады.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің баптарында сертификатталған
арнаулы бақылау-өлшеу техникалық құралдары мен аспаптары деп құқық
бұзушылықтарды байқау мен тiркеудiң метрологиялық салыстырып тексеруден
өткен техникалық құралдары мен аспаптарын, құқық бұзушылықтың жасалу
фактiсi мен уақытын, көлiк құралының түрiн, маркасын, мемлекеттiк тiркеу
нөмiрi белгiсiн, сондай-ақ жүрiсiнiң жылдамдығы мен бағытын тiркейтiн фото-
, бейне аппаратураны түсiну қажет.
Әскери қызметшiлер мен әскери жиында жүрген әскери мiндеттiлер,
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 652 және 680-баптарында
көзделген жағдайларды қоспағанда, қызметтік міндеттерін орындау кезінде
жасаған әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар үшiн тәртiптiк жарғылар бойынша
жауаптылықта болады. Арнаулы мемлекеттік және құқық қорғау органдарының
қызметкерлерi қызметтік міндеттерін атқару кезінде жасаған әкiмшiлiк құқық
бұзушылықтар үшiн тиiстi органдарда қызмет өткеру тәртiбiн регламенттейтiн
нормативтiк құқықтық актiлерге сәйкес жауаптылықта болады[4].
Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк шекарасы режимiн, Қазақстан
Республикасының Мемлекеттiк шекарасы және Кеден одағының кедендiк шекарасы
арқылы өткiзу пункттеріндегі режимдi, Қазақстан Республикасының мемлекеттік
құпияларды қорғау, халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы
саласындағы заңнамасын, өрт қауiпсiздiгiнiң талаптарын, жол жүрісі
қағидаларын, қызмет орындарынан тыс жерде кеден қағидаларын, Қазақстан
Республикасының бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы заңнамасын,
Қазақстан Республикасының бюджет және салық заңнамасын, Қазақстан
Республикасының мемлекеттiк сатып алу туралы заңнамасын, аң аулау, балық
аулау қағидаларын, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану мен қорғаудың басқа
да қағидалары мен нормаларын бұзғаны үшiн осы баптың бірінші бөлігінде
аталған адамдар жалпы негiздер бойынша әкiмшiлiк жауаптылықта болады.
Аталған адамдарға атыс және суық қаруды алып жүру мен сақтау құқығынан
айыру және әкімшілік қамаққа алу түрiнде әкiмшiлiк жазалар қолдануға
болмайды.
Әкiмшiлiк жазалар қолдану құқығы берiлген органдар (лауазымды адамдар)
осы баптың бiрiншi бөлiгiнде аталған адамдарға әкiмшiлiк жазалар қолданудың
орнына, кiнәлi адамдарды тәртiптiк жауаптылыққа тарту туралы мәселенi шешу
үшiн тиiстi органдарға құқық бұзушылық туралы материалдарды беруге тиіс.
Жекеше нотариустар, жеке сот орындаушылары, адвокаттар, дара
кәсіпкерлер және заңды тұлғалар әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің
Ерекше бөлiгінде көзделген жағдайларда әкiмшiлiк құқық бұзушылық үшiн
әкiмшiлiк жауаптылыққа жатады.
Егер әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің Ерекше бөлігінде
көзделген іс-әрекетті (әрекетті не әрекетсіздікті) заңды тұлғаны басқару
функцияларын жүзеге асыратын орган, тұлға немесе дара кәсіпкердің және
заңды тұлғаның ұйымдастырушылық-өкімдік немесе әкімшілік-шаруашылық
функцияларын орындайтын қызметкері жасаса, рұқсат берсе, мақұлдаса, дара
кәсіпкерлер мен заңды тұлғалар әкімшілік құқық бұзушылық үшін әкімшілік
жауаптылыққа жатады.
Заңды тұлғаның дербес салық төлеушiлер болып табылатын және салық салу
мен кеден ісі саласында әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар жасаған құрылымдық
бөлiмшелерi заңды тұлғалар ретiнде әкiмшiлiк жауаптылықта болады.
Дара кәсіпкерлер мен заңды тұлғаларды әкімшілік жауаптылыққа тарту
дара кәсіпкердің және заңды тұлғаның қызметкерін осы құқық бұзушылық үшін
әкімшілік жауаптылықтан босатады.
Қазақстан Республикасының аумағында, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының континенттік қайраңында әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар
жасаған шетелдiктер, шетелдiк заңды тұлғалар, олардың филиалдары мен
өкілдіктері және азаматтығы жоқ адамдар жалпы негiздерде әкiмшiлiк
жауаптылыққа жатады[5].
Шетелдiк және халықаралық коммерциялық емес үкiметтiк емес
бiрлестiктердiң құрылымдық бөлiмшелерi (филиалдары мен өкiлдiктерi)
Қазақстан Республикасының қоғамдық бiрлестiктер туралы заңнамасын бұзғаны
үшiн заңды тұлғалар ретiнде әкiмшiлiк жауаптылықта болады.
Шет мемлекеттердiң дипломатиялық өкiлдерi және иммунитетті
пайдаланатын өзге де шетелдiктер Қазақстан Республикасының аумағында
жасаған әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар үшiн әкiмшiлiк жауаптылық туралы
мәселе халықаралық құқық нормаларына сәйкес шешiледi.
Әкімшілік мөжбүрлеудің белгілі бір шаралар жүйесі ретінде бірнеше
айрықша белгілері бар, олар оны мемлекетгік мәжбүрлеудің дербес бір түрі
ретінде бөлуге мүмкіндік береді.
Әкімшілік мәжбүрлеуді сипаттайтын негізгі белгілерге мыналарды
жатқызуға болады.
Әкімшілік мәжбүрлеу мемлекеттік мәжбүрлеудің ерекше түрі болып
табылады, оның мівдеті көпшіліііңце мемлекетгік басқару аясында
қалыптасатын қоғамдық қатынастарды қорғау. Әкімшілік мәжбүрлеу шараларын
тиісті органдар мен лауазымды адамдар атқарушы билікті іске асыру
процесінде пайдаланады, бұл олардың мемлекеттік биліктік өкілетгіктері
көрінісінің нәтижесі болып табылады. Әкімшілік ықпал етудің барлық
шараларына биліктік-мәжбүрлеу сипаты тән.
Әкімшілік мөжбүрлеудің бұл белгісін ерекше атап айту қажет өйткені
кейбір авторлар әкімшілік ықпал жасаудың бірқатар шараларының (мысалы,
карантин қоюдың, кедендік тексерудің) мәжбүрлеу сипатын мойындамайды,
оларды құқықтык, тыйым салумен және міндеттермен, құқықтың міндеттейтін
нормаларының өздерімен тендестіреді, олар, әрине, мәжбүрлеу шаралары болып
табылмайды[6].
Сонымен бірге, карантин, кедендік тексеру және өзге де осы сияқты
мәжбүрлеу шаралары туралы айтқанда, жалпы тыйым емес, құқық нормаларының
диспозициялары емес, керісінше, мемлекеттік органдардың, лауазымды
адамдардың тікелей жедел қызметінен, адамдардың мінез-құлқына, олардың
еркіне тікелей ықпал ететін нақты актілерінде, мысалы, карантин аумағындағы
адамдарды обсерваторға орналастыру, жолаушылардың жеке басына тексеру
жүргізу, т.б. көрініс табатын мемлекеттік мәжбүрлеудің нақты шаралары еске
алынып отыр. Сонымен бірге өздеріне арналған белгіленген ережелерді
(Карантин режимін, тексеру тәртібін) және солармен байланысты нақты
мемлекеттік әрекеттерді тиісті субъектілердің өз еріктерімен және саналы
түрде орындаулары олардың объективті мәжбүрлеулік мазмұнын — олардың жеке
басының бостандығына, жеке басы мен мүліктік тиіспеушілігіне қатал құқықтық
шектеулер болуын жоймайды.
Әкімшілік мәжбүрлеу өзінің мазмұны бойынша жеке басылық,
ұйымдастырушылық немесе мүліктік сипаты бар шектеулер (айырулар) болып
табылады, яғни қандай да бір жағымсыз салдарлар нысанында адамдардың сана
сезімі мен мінез-құлқына сырттай мемлекеттік - құқықтық психикалық немесе
күштеп ықпал етуден тұрады.
Әкімшілік мәжбүрлеу көрнісінің сыртқы нысандары өте әр түрлі. Бұл
солардың көмегімен қамтамасыз етілетін қатынастардың аса көп түрлілігімен,
мәжбүрлеуді қолданудың мақсаттарымен, негіздерімен, осы шараларды
пайдалануға құқық берілген органдар мен лауазымды адамдардың құзыретінің
мазмұнымен және бірнеше өзге де жағдайлармен байланысты. Адамның жеке
басына байланысты шектеулер, мысалы, ұсақ бұзақылық үшін әкімшілік қамауға
алудан, бұзушыны ұстаудан және полицияға жеткізуден көрініс табады.
Ұйымдастыру шектеулеріне, мысалы, қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарының
антисанитариялық жағдайы үшін жабу, ойын-сауық, мекемелерінің өртке қарсы
қауіпсіздік ережелерін бұзуға байланысты жұмыс істеуін тоқтата тұру жатады.
Мүліктік шектеулерге, мәселен, айыппүл, төркілеу жатады.
Әкімшілік мәжбүрлеудің барлық шаралары субъектіні қандай да болмасын
бір іс-әрекеттерді жасауға немесе олардан бас тартуға, иа болмаса
белгіленген құқықтық шектеулерге бағынуға түрткі болу, көндіру үшін
қолданылады. Сонымен, мәжбүрлеп ықпал жасаудың объектісі сайып келгенде
жеке адамның өзі емес, оның мінез-құлқы болып табылады.
Әкімшілік мәжбүрлеудің шаралары тек құқықтық актілермен ғана
белгіленуі мүмкін. Бұл шараларды қолдануға заңдардың негізінде ғана және
тек құқық нормаларымен қаралған шеңбер мен нысанда ғана жол беріледі.
Сондықтан, әкімшілік мәжбүрлеу мемлекеттік басқару аясындағы қоғамдық
қатынастарды реттейтін құқықтық актілерді іске асыруға бағытталған құқықтық
мөжбүрлеу болып табылады.
Әкімшілік мәжбүрлеуді оған уәкілеттік берілген органдар мен лауазымды
адамдар ғана қолданады. Олардың тобы құқықтық актілермен қатал түрде
белгіленеді. Әдетте, оларға мемлекеттік бақару аясында құқық қорғау
функцияларын жүзеге асыруға уәкілеттік берілген атқарушы органдар мен
олардың лауазымды адамдары жатады (мысалы, ішкі істер органдары, бақылау-
қадағалау органдары, т.б). Сонымен, әкімшілік мәжбүрлеу осыңдай мәжбүрлеу
шараларын қолдануға уәкілетті органдар мен лауазымды адамдардың көптігімен
сипатталады[7].
Басқару қатынастарының ерекшелігі тиісті лауазымды адамдардың құқық
бұзушылыққа дербес және тез ден қоюының, олардың құқықпен рұқсат етілген
шараларды жедел пайдалануынығ қажеттігін объективті түрде айқындайды.
Құқықтық тәртіпті бұзу дереу тоқтатылуға тиіс, өйткені олар бүкіл қоғамның
мүдделерін қозғайды, азаматтардың жеке басы мен мүліктік қауіпсіздігіне жиі
қауіп төндіреді. Осыған байланысты әкімшілік мәжбүрлеудің ерекшелігі
айқындала түседі, ол құқыққа қарсы қолсұғушылықтың алдын алу, жолын кесу
мақсатында оны дереу қолданудан, жасалынған құқық бүзушылықтың артынан
кідіріссіз ізіне түсуден тұруға тиіс. Әкімшілік мәжбүрлеудің күшті әсері де
дәл осы тұрады.
Әкімшілік мәжбүрлеуді занда көзделген жағдайларда тиісті атқарушы
билік органдары, лауазымды адамдар өзінің құзіретін іске асыру барысында
сотқа өтініш жасамай-ақ оны соттан тыскары қолданудың тәртібі сипаттайды.
Сонымен бірге мамаңцандырылған соттардың және аудандық (қалалық) соттардың
судъяларына әкімшілік юрисдикциялық қүқығы берілген, олар әкімшілік құқық
бұзушылық туралы істердің көптеген түрлерін қарайды және кінәліларға
әкімшілік жазалау шараларын қолданады.
Әкімшілік мәжбүрлеу мемлекетгік басқару аясында қалыптасатын жөне
құзыретті органдардың және мәжбүрлеу қолданылатын тұлғалардың құқықтары мен
міндеттерін қамтитын ерекше қорғаушылық әкімшілік-құқықтық қатынастар
шеңберінде жүзеге асырылады. Атқарушы билік органдары мен олардың лауазымды
адамдарының қызметінде әкімшілік мәжбүрлеу шараларын қолдану көпшілігінде
ведомстволық шегі болмайтын жалпы міндетті болатын мінез-құлық ережелерін,
мысалы, өрт қауіпсіздігі ережелерін табиғат қорғау ережелерін, лицензиялау-
рұқсат беру жүйесінің ережелерін, т.б. қорғау аясымен шектеледі.
Әкімшілік мәжбүрлеу мына бір жағдаймен де сипатталады, құзыретті
мемлекеттік орган және мөжбүрлеу шарасы қолданылатын тұлға қызметтік
бағыныштылық қатынастармен байланысты болмайды. Әкімшілік биліктің
субъектісі мен бұзушы бір ұжымның мүшелері болып табылмайды, мемлекеттік-
қызметтік қатынастар шеңберінде іске асырылатын тәртіптік мәжбүрлеумен
салыстырғанда, бұзушы өзіне әкімшілік мәжбүрлеу шарасын қолданушыға қызмет
жөнінен тікелей бағынысты болмайды. Бұл жерде мына жағдай да өз түсінігін
табады, әкімшілік мәжбүрлеуді әкімшілік құқық субьсктілерінің өте көп
тобына пайдалануға болады.
Әкімшілік мәжбүрлеуді қолданудың процессуалдық тәртібі жеделдігімен,
белгілі шамада оңайлығымен және тиімділігімен ерекшеленеді. Ол тек жеке
түлғаларға ғана емес (Қазақстанның азаматтарына, шетелдіктерге және
азаматтығы жоқ адамдарға), заңды тұлғаларға да қолданылады. Нарықтық
экономикаға көшуге және жеке меншік, акционерлік және өзге де мемлекеттік
емес кәсіпорындар, мекемелер мен ұйымдар көптеп пайда болуға байланысты
заңды түлғалардың заңнамалық актілермен құрылыс саласында белгіленген жалпы
міндетті ережелерді бұзған үшін, жер, са-лық, кеден, табиғат қорғау, т.б.
жөніндегі заңнамаларды бұзғаны үшін айтарлықтай ірі айыппұл санкциялары
түрінде әкімшілік мәжбүрлеуді қолдану аясы кеңейе түсуде.
Әкімшілік мәжбүрлеудің маңызды белгілерінің бірі оны қолдану
негіздерінің ерекше заңдық қасиеті болып табылады. Әкімшілік мәжбүр-леуді
қолданудың негізі мыналар болып табылады: біріншіден, әкімшілік құқық
бүзушылық жасау, екіншіден, құқықтық нормамен қаралған ерекше жағдайлардың,
мысалы, эпидемияның, эпизоотияның, техногендік сипатты апаттың және өзге де
төтенше жағдайлардың пайда болуы, олар болған кезде әкімшілік мәжбүрлеу
шаралары құқық бұзушылық пен адам кінәсі болмаса да қандай да бір қауіпті
салдарлардың пайда болуының алдын алу, оларды таратпау мақсатында
пайдаланылады. Әкімшілік мәжбүрлеу негіздсрінің мемлекеттік мәжбүрлеудің
өзге түрлерінің негіздерінен түбегейлі айырмашылығын ерекше атап айту
керек, мысалы, қылмыстық жазаның негізіне тек қана құқық бүзушылық жасау,
яғни қылмыс жатады.
Сонымен, мемлекеттік мәжбүрлеу, өзіне тән қасиеттерді пайдалана отыра,
адамдардың санасына, ой-өрісі мен сезіміне елеулі түрде әсер етендігін
барынша айқындап отыр. Мұнымен қатар, өзінің мәні бойынша біртұтас болып
келетін мемлекеттік мәжбурлеу жүйесі, өз ішінде мынандай жекелеген түрлерге
бөлінеді:
- әкімшілік-құқықтық мәжбүрлеу;
- тәртіптік мәжбүрлеу;
- азаматтық-құқықтық мәжбүрлеу;
- қылмыстық-құқықтық мәжбүрлеу.
Біздің қарастыратынымыз әкімшілік-құқықтық мәжбүрлеу.
Әкімшілік-құқықтық мәжбүрлеудің белгілері:
- ол, мемлекеттік басқарудың атқару билік органдарының атқарушы-өкім
етушілік қызметін жүзеге асыру саласында қалыптасқан қоғамдық
қатынастарды реттеуге бағытталған;
- оның, шеңбері тиісті құқықтық актілермен белгіленген өкілетті органдармен
және лауазымды адамдармен қолданылады;
- ол, адамның санасы мен жүріс-тұрысына жүйкелік, күш көрсетулік
ұйымдастырушылық немесе мүліктік әсер ету арқылы іске асады;
- ол, негізінен өзінің процессуалдық формасына ие;
- оларды қолдану, бірнеше мақсатты ұстанады. Жеке тоқтала кетсек, құқық
бұзушылық және басқа да құқыққа қайшы әрекеттерді ескерту, бұлтартпау,
дәлелдемелерді табу, зерттеу және бекіту, әкімшілік құқық нормаларын іске
асыру теріс зардаптардың алдан алу және т.б.
Әкімшілік мәжбүрлеу шараларын саралау 1950 жылдан бері өзекті
мәселелердін бірі болып келеді. Сол кездері әкімшілік мәжбүрлеу шаралары
екі топқа бөлінетін:
- әкімшілік жазалау шаралары;
- басқа да әкімшілік мәжбүрлеу шаралары.
1956 жылы М.И. Еропкин мемлекеттік басқару саласында әкімшілік мәжбүрлеу
шараларын негізгі үш топқа саралды:
- әкімшілік алдын алу ескерту шаралары;
- әкімшілік бұлтартпау тыйым салу және әкімшілік іс жүргізуді қамтамасыз
ету шаралары;
- әкімшілік жазалау шаралары.
Бұл саралау қазіргі кезде де қолданылады[8].
Мемлекеттік мәжбүрлеу, өзіне тән қасиеттерді пайдалана отыра,
адамдардың санасына, ой-өрісі мен сезіміне елеулі түрде әсер етендігін
барынша айқындап отыр. Мұнымен қатар, өзінің мәні бойынша біртұтас болып
келетін мемлекеттік мәжбурлеу жүйесі, өз ішінде мынандай жекелеген түрлерге
бөлінеді:
- әкімшілік-құқықтық мәжбүрлеу;
- тәртіптік мәжбүрлеу;
- азаматтық-құқықтық мәжбүрлеу;
қылмыстық-құқықтық мәжбүрлеу.
Құқықтық мәжбүрлеу құқық тәртібінің тиянақты жағдайын, азаматтардың
құқықтыры мен бостандығы институтының, мемлекеттің дамуын және әкімшілік
құқық бұзушылық туралы істердің дұрыс қаралуын қамтамасыз ететін жалпы,
арнаулы, жеке мақсаттарды шеше алатын шаралар мен тәсілдер жиынтығы ретінде
қаралады.
1.2.Әкімшілік құқық бұзушылықтың құрамы, элементтері.
Тұлғаны әкімшілік құқық бұзушылық жасады деп әкімшілік жауаптылыққа
тарту үшін оның істеген әрекетінде әкімшілік құқық бұзушылықтың құрамының
төрт элементі түгелдей болуы тиіс.
Қолданыстағы әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексте әкімшілік құқық
бұзушылықтың жалпы түсінігі берілген, сонымен бірге нақты бұзушылықтар
жеке-жеке көрсетілген. Ал әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексте құқық
бұзушылықтың құрамы деген түсінікті ашпайды. Бұл түсінікті құқық теориясы
ғана береді[9].
Әкімшілік құқық бұзушылықтың құрамы деп әкімшілік заң бойынша қоғамға
қауіпті іс-әрекеттерді белгілі бір бұзушылықтардың қатарына жатқызуға
мүмкіндік беретін элементтердің жиынтығын айтамыз.
Сонымен әкімшілік құқық бұзушылықтың құрамы белгілі 4 элементтерден
тұрады: объект, объективтік жағы, субъект, субъективтік жағы.
Осы көрсетілген төрт белгінің біреуі жоқ болса, онда бұл әкімшілік
құқық бұзушылықтың құрамы болмайды. Біздің құқықтық мемлекетімізде бірде-
бір адам егер оның істеген іс-әрекетінде бұзушылық құрамы жоқ болса,
әкімшілік жауапқа тартылуға немесе жазалануға тиісті емес.
Бұзушылықтың құрамы – бұл нақты іс-әрекеттің емес, оның жалпы нысанының
сипаттамасы.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың объектісі деп, сол бұзушылық қиянаттың
неге бағытталғанын, оның қандай қоғамдық қатынастарға зиян келтіргенін
немесе келтіруге нысана алғанын айтамыз.
Әкімшілік құқық бұзушылық жасаған тұлға әкімшілік жауапқа тек қана
әкімшілік құқық бұзушылықтың құрамының төрт элементі түгел болғанда ғана
болғанда тартылады. Егер әкімшілік құқық бұзушылық құрамының бір элементі
болмаса әкімшілік құқық бұзушы жауапқа тартылмайды.
Әкімшілік құқықты бұзудың объектісі – құқық арқылы реттелетін,
қорғаланатын қоғамдық қатынастардың түрлері.
Объекті жалпы, тектік (түрлік) және тікелейге бөлінеді.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың жалпы объектісі деп заң нормасы арқылы
қорғаланатын қоғамдық қатынастардың жиынтығын айтамыз.
Жалпы объектінің дербес бөлігін құрайтын қоғамдық қатынастар тобы
тектік объект болады. Әкімшілік құқық бұзушылықтың тікелей объектісі деп
әкімшілік заң қорғайтын нақты қатынастарға бір немесе бірнеше бұзушылықтың
түра немесе тікелей бағытталуын айтамыз.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың заты бұзушылық құрамының факультативті
белгісі болып табылады. Қол сұғу затының маңызы ерекше. Кейбір жағдайларда
затының құны, бағасы қылмысты саралауға тікелей әсер етеді. Мысалы, атыс
қаруын ұқыпсыз сақтау -қылмыс, ал газ қаруын заңсыз сақтау - әкімшілік
құқық бұзушылық.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың сыртқы пішінін, көрінісін сипаттайтын
белгілердің жиынтығы бұзушылықтың объективтік жағын құрайды. Ең алдымен
объективтік жағының белгісіне актінің сыртқы көрінісі – адамның әрекеті
немесе әрекетсіздігі жатады.
Мысалы, әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 330 бабы бойынша-
Ұсақ бұзақылық –іс-әрекет арқылы ғана жасаланады: қоғамдық орындарда
былапыт сөйлеу, азаматтарды қорлап тиісу, қоғамдық тәртіпті бұзу. 224 бап –
электр желілерін бүлдіру – мына жерде де нақты іс-әрекеттер арқылы ғана
бола алады.
Ал әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 327 бабы бойынша –
Айналасындағыларға қауіп төндіретін аурулармен ауыратын адамдардың
емделуден жалтаруы, әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 219 бабы
бойынша – Салық қызметі органдарының заңды талаптарын орындамау. Бұл
бұзушылықтар әрекетсіздік түрінде жасаланады. Құқықтық нормаларды
көрсетілген азаматтардың нақты міндеттерін орындамаған кезде, заң бойынша
тиісті іс-әрекетті жасамағаны үшін жауапқа тартылады[2].
Әкімшілік құқық бұзушылықтағы зиян объективтік жағының белгісі болып
табылатын қоғамға қауіпті зердап деген ұғымды білдіреді.
Қоғамға қауіпті іс-әрекет, бұзышылықтың зардабы, себепті байланыс
объективті жағының белгілері болып табылады.Кейбір жекелеген нормаларда
бұзушылықтың істелген уақыты, орны немесе жағдайы тура көрсетіледі. Мысалы
- әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 336 бабы бойынша қоғамдық
орында алкогольдік ішімдіктерді ішсе жауаптылыққа тартылады.
Бірақ айтып кету керек, құрамының объективтік жағының міндетті,
қажетті белгісі болып тек қана қоғамға қауіпті іс-әрекет немесе
әрекетсіздік болып табылады.
Іс-әрекет – адам мінез-құлқының сыртқа шыққан шынайы көрінісі болып
табылады. Адамның ниеті, пікірі, ойы қаншалықты зиянды болғанымен, ол
белгілі бір іс-әрекетпен ұштаспаса, ол жауапқа тартылмайды.
Субъекті- әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 28 бабына сәйкес,
әкімшілік жауаптылыққа болуға тиіс тұлғалар:
- ақыл-есі дұрыс, кодекс бойынша белгіленген жасқа яғни 16-ға
жеткен жеке адам,
- заңды тұлға.
Мұналар жалпы субъектілер.
Арнайы субъектілер, мысалы лауазымды адамдар, олар қызметтік
міндеттерін орындамауына немесе тиісті дәрежеде орындамауына байланысты
әкімшілік құқық бұзушылық жасаған жағдайда жауаптылыққа тартылады.
Әскери қызметшілер мен әскери жиында жүрген азаматтар әкімшілік құқық
бұзушылық үшін тәртіптік жарғылар бойынша жауаптылықта болады. Прокурорлар,
ІІО қатардағы және басшы құрамдағы адамдары, қаржы полициясы мен кеден
органдарының қызметкерлері әкімшілік бұзушылық үшін тиісті органдарда
қызмет ету тәртібін регламенттейтін нормативтік құқықтық актілерге сәйкес
жауаптылықта болады[10].
Тағы бірнеше қызметкерлердің топтары ерекше негіздермен жауапқа
тартылады: темір жол көлігінің,теңіз көлігінің, азаматтық авиация
қызметкерлері т.б. 35 бабында көрсетілген
Әкімшілік құқық бұзушылықтың субъективтік жағы бұл негізінен адамның
психикалық іс-әрекетінің бұзушылық жасауға тікелей байланысты жағының
көрінісі болып табылады. Субъективтік жағының мазмұнын мынадай заңдылық
белгілері: кінә, бұзушылықтың ниеті, мақсаты құрайды. Осы белгілерінің
заңдылық маңызы біркелкі емес, керісінше әр түрлі.
Кінә міндетті белгісі болып табылады. Кінәсіз әкімшілік құқық
бұзушылықтың құрамы болмайды.Ниет және мақсат кейбір құрамдарда ғана заңда
көрсетілген реттерде қажетті белгі болады. Ал олай болмаған жағдайларда
ниет пен мақсат құрамының факультивті белгілер болып саналады.
Кінә екі түрлі болады: қасақана және абайсыздық.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 26 бабы бойынша, егер
әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адам өзінің іс-әрекетінің құқыққа қарсы
сипатын сезінсе,оның залалды салдарын алдын ала білсе және осы салдардың
туындауын қаласа немесе оған саналы түрде жол берсе не оларға немқұрайды
қараса, бұзушылық қасақана жасалған деп танылады.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 27 бабы бойынша, әкімшілік
құқық бұзушылықты абайсызда жасау дегеніміз– егер жеке адам өзінің іс-
әрекетінің зиянды салдарының туындауы мүмкіндігін алдын ала білсе, бірақ
жеткізілікті негізсіз оның алдын алуға болады деп ұшқары ойласа, не тиісті
назар салған және ескерген жағдайда оның алдын алуға болса да осындай
салдардың туындау мүмкіндігін алдын ала білмесе, ӘҚБ абайсызда жасалды деп
танылады.
Бұзушылықтың ниеті деп белгілі бір қажеттіліктер мен мүдделердің іштей
түрткі болуына байланысты адамның соларды басшылыққа ала отырып саналы
түрде бұзушылық істеуге бел бууын айтамыз.
Мақсат деп адамның бұзышылық істеу арқылы болашақта белгілі бір
нәтижеге жетуін айтамыз.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың объектісі деп құқықтық нормалармен реттелетін
және әкімшілік жауаптылық шараларымен қорғалатын қоғамдық қатынастарды
айтамыз.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың объектісі үш түрге бөлінеді:
- Жалпы – мемлекеттік басқару саласында туындайтын әкімшілік құқықтың
нормаларымен реттелетін қоғамдық қатынастар. Мысалы: ӘҚБ Кодексінің
Ерекше бөлімінде көрсетілген қоғамдық қатынастар;
- Тектік – бір текті, ұқсас топтағы қоғамдық қатынастарды реттеітін
нормалар. Мысалы: ӘҚБ Кодексінің Ерекше бөлімінің тарауларымен реттелетін
қоғамдық қатынастар. 10 Тарау: Жеке адамның құқықтарына қол сұғатын
әкімшілік құқық бұзушылық. Оларға жатады: 74 бап Азаматтардың тіл таңдау
құқықтарын шектеу; 75 ҚР азаматтығын алуға кедергі келтіру т.б. 97 бапқа
дейін.
- Тікелей – яғни ӘҚБ Кодексінің Ерекше бөлімімен реттелген нақты қоғамдық
қатынастар. Дәлірек айтқанда әр бап. Әкімшілік құқық бұзушылықтың тікелей
объектісі деп әкімшілік заң қорғайтын нақты қатынастарға бір немесе
бірнеше бұзушылықтың түра немесе тікелей бағытталуын айтамыз.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың затының құқық бұзушылықтың құрамының
факультативті белгісі болып табылады. Қол сұғу затының маңызы ерекше.
Кейбір жағдайларда затының құны, бағасы қылмысты саралауға тікелей әсер
етеді. Мысалы, атыс қаруын ұқыпсыз сақтау -қылмыс, ал газ қаруын сақтау
- әкімшілік бұзушылық.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың объектівті жағына құқық бұзушының іс-
әрекетімен оның зиянды салдарының арасындағы себепті байланыс пен
келтірілген зиян жатады.
Объективтік жақтың мазмұнына – адамның әрекеті мен әрекетсіздігі жатады.
Мысалы, 434 б. Ұсақ бұзақылық – іс-әрекет арқылы ғана жасаланады: қоғамдық
орындарда былапыт сөйлеу, азаматтарды қорлап тиісу, қоғамдық тәртіпті бұзу.
224 бап – электр желілерін бүлдіру – мына жерде де нақты іс-әрекеттер
арқылы ғана бола алады.
327 б. – Айналасындағыларға қауіп төндіретін аурулармен ауыратын
адамдардың емделуден жалтаруы, 219 б. – Салық қызметі органдарының заңды
талаптарын орындамау. Осындай бұзушылықтар әрекетсіздік түрде жасаланады.
Құқықтық нормаларды көрсетілген азаматтардың нақты міндеттерін орындамаған
кезде, керек іс-әрекет жасамағаны үшін жауапқа тартылады.
Әкімшілік құқық бұзушылықтағы зиян объективтік жағының белгісі болып
табылатын қоғамға қауіпті зардап деген ұғымды білдіреді.
Қоғамға қауіпті іс-әрекет, бұзышылықтың зардабы, себепті байланыс
объективті жағының белгілері болып табылады. Кейбір жекелеген нормаларда
бұзушылықтың істелген уақыты, орны немесе жағдайы тура көрсетіледі. Бірақ
айтып кету керек, құрамының объективтік жағының міндетті, қажетті белгісі
болып тек қана қоғамға қауіпті іс-әрекет немесе әрекетсіздік болып
табылады.
Іс-әрекет – адам мінез-құлқының сыртқа шыққан шынайы көрінісі болып
табылады. Адамның ниеті, пікірі, ойы қаншалықты зиянды болғанымен, ол
белгілі бір іс-әрекетпен ұштаспаса, ол жауапқа тартылмайды.
Сонымен қатар әкімшілік құқық бұзушылықтың мазмұны мынадай сараланған
белгілерден турады:
- әкімшілік құқық бұзушылықты қайталап жасау повторность– бұрын жасаған
әкімшілік құқық бұзушылығы үшін әкімшілік жазалауға ұшыратылған көзделген
мерзімі 1 жыл бітпеген адамның біртекті қайталап әкімшілік құқық
бұзушылық жасауы;
- әкімшілік құқық бұзушылықты бірнеше мәрте жасау неоднократность - ӘҚБ
Кодекстін Ерекше бөлімінінде белгіленген әкімшілік құқық бұзушылықты екі
немесе одна да көп рет жасау. Бұл жерде әкімшілік жазаға тартылмау қажет;
- созылмалы әкімшілік құқық бұзушылық – құқық бұзушылық жасаған адамның
ұзақ уақытқа созылған іс әрекеті немесе әрекетсіздігі.
Ақыл-есі кем деп өзінің іс-әрекеттерінің әрекетсіздігінің нақты сипаты
мен қауіптігін түсіне алмаған немесе созылмалы психикалық сырқатының,
уақытша психикасы бұзулуының, ақыл-ес кемдігінің немесе психиканың өзге де
сырқатты жай-күйінің салдарынан ақыл-есі кем адамды айтамыз. Ол
жауапкершілікке тартылмайды [11].
- заңды тұлға.
Жеке адамға әкімшілік жаза қолдану заңды тұлғаны осы құқық бұзушылық үшін
әкімшілік жауаптылықтан босатпайды, сол сияқты заңды тұлғаның әкімшілік
жауапқа тартылуы да кінәлі жеке адамды осы құқық бұзушылық үшін
әкімшілік жауаптылыққа тартуға болады.
Жоғарыда айтып кеткен тұлғалар жалпы субъектілерге жатады.
Сонымен қатар әкімшілік құқық бұзушылық бойынша арнайы және ерекше
субъектілер де бар, олар:
- арнайы: лауазымды адамдар; кәмелетке толмағандардың ата-аналары;
дипломаттық иммунитеті жоқ шет ел азаматтары және азаматтығы жоқ адамдар.
Мысалы лауазымды адамдар, олар қызметтік міндеттерін орындамауына немесе
тиісті дәрежеде орындамауына байланысты әкімшілік құқық бұзушылық жасаған
жағдайда әкімшілік жауаптылыққа тартылады. Мұндай мән-жайлар болмаған
жағдайда олар жауаптылыққа жалпы негізде тартылады 34 бап, 37 баптың 1-
ші тармағы;
- ерекше: әскери қызметшілер мен әскери жиында жүрген адамдар;
прокурорлар; ІІО-ның қатардағы және басшы құрамындағы қызметкерлері;
қаржы полициясының және кеден комитетінің қызметкерлері; темір жол
көлігінің,теңіз көлігінің, азаматтық авиация қызметкерлері; дипломатиялық
иммунинеты бар шет ел азаматтары 35 бап, 37 баптың 3 тармағына сәйкес.
Бұларды ерекше субъектілер дейтініміз олар әкімшілік құқық бұзушылық
жасағаны үшін тәртіптік жарғы бойынша немесе тиісті органда қызмет ету
тәртібін регламенттейтін нормативтік құқықтық актілерге сәйкес
жауапкершілікке тартылады.
Бірақ егер олар: ҚР мемлекеттік шекарасы режимін, ҚР кеден шекарасы арқылы
өткізу бекеттеріндегі режимді, санитарлық заңдарды, өрт қауіпсіздігі
тараптарын, жолда жүру ережелерін, қызметорындарынан тыс кеден ережелерін,
аң аулау, балық аулау ережелерін, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану мен
қорғаудың басқа да ережелері мен нормаларын бұзғаны үшін жалпы негізде
жауапкершілікке тартылады.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың субъективтік жағы бұл негізінен адамның
психикалық іс-әрекетінің құқық бұзушылық жасауға тікелей байланысты жағының
көрінісі болып табылады.
Субъективтік жағының мазмұнын белгілері: кінә, құқық бұзушылықтың ниеті,
мақсаты құрайды соңғы екеуі факультативті белгісі.
Кінә міндетті белгісі болып табылады. Кінәсіз құқық бұзушылықтың құрамы
болмайды. Ниет және мақсат кейбір құрамдарда ғана заңда көрсетілген
реттерде қажетті белгі болады. Ал олай болмаған жағдайларда ниет пен мақсат
құрамының факультивті белгілер болып саналады.
Кінә екі түрлі болады: қасақана және абайсыздық.
29 бап: егер әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адам өзінің іс-әрекетінің
құқыққа қарсы сипатын сезінсе, оның залалды салдарын алдын ала білсе және
осы салдардың туындауын қаласа тікелей немесе оған саналы түрде жол берсе
не оларға немқұрайды қараса жанама, бұзушылық қасақана жасалған деп
танылады.
30 бап: Әкімшілік құқық бұзушылықты абайсызда жасау – егер жеке адам өзінің
іс-әрекетінің зиянды салдарының туындауы мүмкіндігін алдын ала білсе,
бірақ жеткізілікті негізсіз оның алдын алуға болады деп ұшқары ойласа
самонадеянность, не тиісті назар салған және ескерген жағдайда оның алдын
алуға болса да осындай салдардың туындау мүмкіндігін алдын ала білмесе
небрежность, әкімшілік құқық бұзушылық абайсызда жасалды деп танылады.
Бұзушылықтың ниеті деп белгілі бір қажеттіліктер мен мүдделердің іштей
түрткі болуына байланысты адамның соларды басшылыққа ала отырып саналы
түрде бұзушылық істеуге бел булуын айтамыз.
Мақсат деп адамның бұзышылық істеу арқылы болашақта белгілі бір нәтижеге
жетуін айтамыз[12].
Әкімшілік пен басқа құқық бұзушылықтың өзара басты айырмашылығы құқыққа
қайшылықтың мәніне байланысты. Басқа құқық бұзушылық құқық саласының басқа
нормаларына, заңдар мен нормативті актілерге қайшы.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың қылмыстық және тәртіптік әрекеттен
айырмашылығы.
Әкімшілік пен басқа құқық бұзушылықтың өзара басты айырмашылығы құқыққа
қайшылықтың мәніне байланысты. Басқа құқық бұзушылық құқық саласының басқа
нормаларына, заңдар мен нормативті актілерге қайшы.
Әкімшілік құқық бұзушылықты қылмыстық әрекеттерден айырмашылығы.
Істелген қылмыстың зардабы болып мемлекеттің ең ауыр күштеу шарасы –
қылмыстық жаза және содан туындайтын сотталғандық атақ болып табылады.
Ешқандай басқа құқық бұзушылықта мұндай жазалау шаралары жоқ, ал
қолданылған ықпал ету шаралары сотталғандық атақ әкелмейді.
Көбінесе әкімшілік құқық бұзушылықты қылмыстық әрекеттерден ажыратудың
еш қиындығы жоқ.
Кейбір реттерде әкімшілік құқық бұзушылық та, қылмыс та бір объектіге
қол сұғу мүмкін. Мысалы, көлік құралдарын жүргізуші адамдардың көлік
құралдарының жүріс қауіпсіздігі мен пайдалану ережелерін бұзу үшін
әкімшілік және қылмыстық жауаптылық белгіленген. Жол жүру ережесін бұзу
салдарынан адамның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тұран университеті
КӘУКЕН ОЛЖАС АМАНТАЙҰЛЫ
Тақырыбы:
Қазақстан Республикасы заңнамасына сәйкес әкімшілік құқық бұзушылықтардың
түрлері және оларды саралау
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы: 5В030100 – Құқықтану
Алматы, 2016
ТҰРАН УНИВЕРСИТЕТІ МЕКЕМЕСІ
Қорғауға жіберілді
Заңтану және ХҚ кафедрасының меңгерушісі
_______________з.ғ.к., доцент М.В. Чокина
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Қазақстан Республикасы заңнамасына сәйкес әкімшілік құқық
бұзушылықтардың түрлері және оларды саралау
мамандығы : 5В030100 – Құқықтану
Орындаған
Кәукен О. А
Ғылыми жетекшісі
аға оқытушы
Ахимбеков О.Қ.
Алматы – 2016
ТҰРАН УНИВЕРСИТЕТІ МЕКЕМЕСІ
Заңтану және халықаралық құқық кафедрасы
Диплом жұмысын орындауға
ТАПСЫРМА
Студент Кәукен Олжас Амантайұлы
(тегі, аты-жөні)
Тобы ГЮФУ-13 (3,2) Мамандығы Құқықтану
Жұмыс тақырыбы Қазақстан Республикасы заңнамасына сәйкес әкімшілік құқық
бұзушылықтардың түрлері және оларды саралау
ЖОО-ның бұйрығымен бекітілген № 214 17 қыркүйек 2015 ж.
Аяқталған жұмысты тапсыру күні "10" сәуір 2016 ж.
Жұмыстың бастапқы мәліметтері Қазақстан Республикасы әкімшілік құқық
бұзушылық туралы кодексі
Дипломдық жұмыстың қысқаша мазмұны немесе дипломдық жұмысты талдауға
жататын сұрақтар тізімі:
1. Әкімшілік құқық бұзушылықтың ұғымы, белгілері
2.Әкімшілік құқық бұзушылықтың құрамы, элементтері
3. Әкімшілік жауаптылықтың ұғымы, негізі.
4 Әкімшілік құқықтағы әкімшілік жауаптылықтың негізі
5.Әкімшілік құқық бұзушылық үшін әкімшілік жаза тағайындау.
6. Әкімшілік жазаның ұғымы, түрлері және мақсаттары
Графикалық материалдар тізімі
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы, 30 тамыз 1995 жыл
(өзгертулермен және толықтырулармен)
2. Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі 5
шілде 2014 ж.
3. Қызылов М. Әкімшілік құқық. Оқулық Астана 2012ж.
4. Жетпісбаев Б.А., Тыныбеков С.Т., Құсайынов Д.О. Әкімшілік жауаптылық:
Оқулық. – Алматы: NURPRESS баспасы, 2014 – 352 Б.
5. Қазақстан Республикасының ІІО туралы Қазақстан Республикасының Заңы
23.04.2014 .
1. Жұмыстың тарауларына қатысты берілген кеңестер
Тарау Кеңесші Мерзімі Қолы
Қазақстан Республикасы заңдылығы Ахимбеков О.Қ. 30 қазан
бойынша әкімшілік құқық бұзушылықтың 2015 ж.
ұғымы
Әкімшілік құқық бұзушылық үшін Ахимбеков О.Қ. 30 қаңтар
тағайындалатын жауаптылық 2016 ж.
Әкімшілік құқық бұзушылық үшін Ахимбеков О.Қ. 15 ақпан
әкімшілік жаза тағайындау 2016 ж.
Тапсырманы өткізу күні 10 қыркүйек 2015 ж.
Кафедра меңгерушісі ___________________________ з.ғ.к., доцент Чокина М.В.
Жұмыс жетекшісі _____________________ аға оқытушы Ахимбеков
О.Қ.
Студент кестені орындауға
қабылдады ___________________________________ ___ Кәукен О.А.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС ОРЫНДАЛУЫНЫҢ КҮНТІЗБЕЛІК КЕСТЕСІ
Жұмыс кезеңі Орындау уақытыЕскерту
№
1 Дипломдық жұмысқа тапсырма беру 01 қазан
2015ж.
2 Библиография құру арқылы негізгі дерек қазан – қараша
көздерін іріктеу, зерттеу және талдау 2015 ж.
3 Дипломдық жұмыс жоспарын құру және оны қазан
ғылыми жетекшімен ақылдасу 2015 ж.
4 Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімін жазу желтоқсан 2015
және тексеруге ұсыну ж.
5 Қорытынды мен ұсыныстарды ғылыми қаңтар 2016 ж.
жетекшімен ақылдасу
6 Дипломдық жұмысқа жасалынған ақпан 2016ж.
ескертпелерге сәйкес өңдеу(түзеу) және
оны ғылыми жетекшінің пікірімен бірге
кафедраға өткізу
7 Дипломдық жұмысты кафедрада алдын –ала 3-7 наурыз
қорғау 2016ж.
8 Кафедра меңгерушісінен дипломдық жұмысты наурыз 2016 ж.
қорғауға рұқсат алғаннан кейін, сыртқы
оппоненттен рецензия алуға рұқсат алу
және жазбаша рецензия алу
9 Баяндама тезистерін құрастыру және сәуір 2016ж.
қорғауға алып шығатын
кестелі-иллюстративті материал
Тапсырманы алу күні 10 қыпкүйек 2015 ж.
Кафедра меңгерушісі __________________________ з.ғ.к., доцент Чокина М.В.
қолы
аты-жөні
Жұмыс жетекшісі ___________________ аға оқытушы Ахимбеков О.Қ.
қолы
аты-жөні
Студент кестені орындауға
қабылдады ______________________Кәукен О.А.
аты жөні
Жоспар
Кіріспе
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .6
1.Қазақстан Республикасы заңдылығы бойынша әкімшілік құқық бұзушылықтың
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..8
1.1. Әкімшілік құқық бұзушылықтың ұғымы,
белгілері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..8
1.2.Әкімшілік құқық бұзушылықтың құрамы,
элементтері ... ... ... ... ... ... .17
2. Әкімшілік құқық бұзушылық үшін тағайындалатын жауаптылық ... ... ... .26
2.1. Әкімшілік жауаптылықтың ұғымы,
негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .26
2.2 Әкімшілік құқықтағы әкімшілік жауаптылықтың
негізі ... ... ... ... ... ... ... . 31
3.Әкімшілік құқық бұзушылық үшін әкімшілік жаза
тағайындау ... ... ... ... ...40
3.1. Әкімшілік жазаның ұғымы, түрлері және
мақсаттары ... ... ... ... ... ... . ... ..40
3.2. Әкімшілік құқық бұзушылық үшін әкімшілік жауаптылықтан босатудың
негізі, түсінігі және
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .48
Қорытынды
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...63
Пайданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 65
Кіріспе
Дипломдық зерттеу жұмысының өзектілігі. Қазақстан Республикасының
Конституциясының 1- бабында Қазақстан өзін демократиялық, зайырлы ,
құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде таныйды, оның ең жоғарғы
құндылығы адам, оның өмірі, құқығы және бостандығы деп көрсетілген[1].
Осы конституцияда көрсетілген құндылықтарға елеулі қол суғатын құқық
бұщушылықтың бірі әкімшілік құқық бұзушылық болып табылады.
Қазақстан Республикасында, осы кезеңдегі кез-келген өзге мемлекет
сияқты, заңды түрде міндетті болып табылатын өте көп әр түрлі ережелер бар.
Бұл сияқты ережелердің мақсаты барлық немесе көптеген азаматтардың,
сондай-ақ кәсіпорындардың, мекемелер мен ұйымдардың олардың ведомстволық
бағыныстылығы мен меншік нысанына қарамастан, мүдделеріне тікелей әсер
ететін қызметтің белгілі бір аяларында құқықтық тәртіп пен тиісті
мемлекеттік тәртіпті қамтамасыз ету болып табылады. Кейде бұл ережелерді
жалпы міндетті деп негізсіз айтпайды.
Бұлар қоғамдық орындардағы мінез-құлық ережелері, жол қозғалысы мен әр
түрлі көлік құралдарын пайдалану ережелері, еңбекті қорғау мен техникалық
қауіпсіздік ережелері, сауда ережелері, санитариялық, ветеринарлық және өрт
қауіпсіздігі ережелері, аң аулау, балық аулау ережелері, азаматтық
қаруларды, жарылғыш және радиоактивтік заттарды сатып алу, есепке қою,
сақтау және пайдалану ережелері, әскери есепке алу, шекара режимі
ережелері, кеден ережелері, халықтың денсаулығын, қоршаған ортаны,
табиғатты пайдалануды қорғау, тарих пен мәдениет ескерткіштерін қорғау
аясында қолданылатын ережелер, т.б.
Бұл сияқты ережелерді сақтау мемлекеттің, кәсіпорындардың,
мекемелердің, ұйымдар мен азаматтардың мүдделеріне сәйкес келеді, ал оларды
бұзу бұларға қайшы келеді және зиян, тіпті қоғамдық қауіпті салдарларға жиі
келтіреді. Мысалы, жолаушылардың билетсіз жүруі көлік кәсіпорындарына
мүліктік зиян келтіреді, жол қозғалысы ережелерін бұзу адамдардың өмірі мен
денсаулығына қауіп туғызады, көлік құралдарын зақымдауға келтіреді, жолдың
жүріп өту мүмкіндігін азайтады, аң аулау мен балық аулау ережелерін бұзу
жануарлар дүниесіне, сөйтіп қоғамға да зиян келтіреді, т.с.с.
Міндетті болатын ережелер көптеген субъектілер тобына арналады.
Біреулері - барлық азаматтар мен заңды түлғаларға, екіншілері — шаруашылық,
әлеуметтік-мәдениет жөне әкімшілік-саяси қызметтің қандай да болмасын
салаларының қызметкерлеріне, үшіншілері — мемлекеттік, қоғамдық,
коммерциялық ұйымдарда белгілі бір лауазымдық қызмет атқаратын лауазымды
адамдарға.
Барлық аталған және өзге де көптеген ережелер заңдармен белгіленеді.
Мысал ретінде Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану
туралы 2004 ж. 9-шілдедегі, Жол жүрісі қауіпсіздігі туралы 1996 ж. 15-
шілдедегі; Өрт қауіпсіздігі туралы 1996 ж. 22-қарашадағы заңдарды айтуға
болады. Жекелеген атқарушы билік органдары да мұндай ережелер тағайындай
алады Мәселен, ҚР-сы Үкіметінің 2004 ж. 5-ақпандағы қаулысымен бекітілген
Жұқпалы ауруларды шектеу іс-шараларын, оның ішінде карантинді жүзеге асыру
ережесі. ҚР-ның энергетика және минералдық ресурстар министрлігі жер
қойнауын пайдалану мен қорғаудың ережелерін бекітуге құқылы. Міне осы
ережелерді бұзу әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексте көзделген
әкімшілік құқық бұзушылық болып табылады.
Жұмыстың мақсаты: әкімшілік құық бұзушылықпен күресу шараларын жүйелеу
және әкімшілік құық бұзушылықпен күресу жөнінде нормаларды жетілдіру,
зерттеу жұмысының басты мақсаты болып табылады.
Жұмыстың міндеттері: Қойылған мақстақа жету жолында мына аталған
міндеттерді шешу жоспарланады:
- әкімшілік құық бұзушылықтың алдын алуды зерттеу объектісі ретінде
зерделеу, әкімшілік құық бұзушылықтың жекелеген түрлерін ажыратып алу;
- әкімшілік құық бұзушылықтың қазіргі кездегі жай-күйі, өсуі, құрылымы,
қозғалысын анықтау;
- әкімшілік құық бұзушылықтың себептері мен оның шарттарын қарастыру;
- әкімшілік құық бұзушылықтың алдын алу, жолын кесу бойынша жасалатын
шараларды жүйелеу және осы бағыттағы субъектілердің қызметтерін анықтау.
Құрамы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, алты бөлімшеден,
қорытындыдан және қолданылған әдебиеттерден тұрады.
1.Қазақстан Республикасы заңдылығы бойынша әкімшілік құқық бұзушылықтың
ұғымы.
1.1. Әкімшілік құқық бұзушылықтың ұғымы, белгілері.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың ұғымын қарастырмас бұрын біз алдымен жалпы
құқық бұзушылықтың ұғымын қарастырып өтейік,
Сонымен құқық бұзушылық – бұл адамға, мемлекеттке зиян келтіретін,
құқыққа қайшы, қоғамға қауіпті, кінәлі іс-қимыл.
Құқық бұзушылық қоғамға қауіптілігіне қарай екіге бөлінеді:
1) Қылмыс – бұл Қазақстан Республикасы қылмыстық кодексінде
көрсетілген, қылмыстық жауапкершілік пен қылмыстық жазаны
туындататын қоғамға аса қауіпті іс-әрекет.
2) Теріс қылық- қоғам өмірінің әр түрлі саласындағы жасалатын және
әр түрлі салдар туғызатын қоғамға орташа және кішігірім қауіпті іс-
әрекеттер. Теріс қылықтар заңды жауапкершілікке байланысты бірнеше
түрлерге бөлінеді: әкімшілік, азаматтық-құқықтық, материалдық
бөліктік, тәртіптік.
Құқық бұзушылық – құқыққа қарсы, қоғамға қайшы, тұлғаға зиянды,
қауіпті, кінәлі, жазаланатың әрекет немесе әрекетсіздік.
Құқықты бұзудың өзіне тән ерекшеліктері:
- нормативтік актілерді дұрыс орындамау,
- қоғамға, тұлғаға қауіпті, кінәлі іс-ірекет,
- қоғамдық тәртіпке, мақсатқа зиян келтіру.
Теріс қылық құқықтың саласына сәйкес бірнеше түрге бөлінеді: әкімшілік,
азаматтық, тәртіптілік.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 25 бабына сәйкес – Осы
Кодексте сол үшін әкiмшiлiк жауаптылық көзделген, жеке тұлғаның құқыққа
қарсы, кiнәлi (қасақана немесе абайсызда жасаған) әрекетi не әрекетсiздiгi
немесе заңды тұлғаның құқыққа қарсы әрекетi не әрекетсiздiгi әкiмшiлiк
құқық бұзушылық деп танылады[2].
Жеке адамға әкімшілік жаза қолдану заңды тұлғаны осы құқық бұзушылық
үшін әкімшілік жауаптылықтан босатпайды, сол сияқты заңды тұлғаның
әкімшілік жауапқа тартылуы да кінәлі жеке адамды осы құқық бұзушылық
үшін әкімшілік жауаптылыққа тартуға болады.
Әкімшілік кодекстің ерекше бөлімінің баптарында көзделген құқық
бұзушылықтар үшін, егер бұл құқық бұзушылықтар өзінің сипаты бойынша
қолданылып журген заңдарға сәйкес қылмыстық жауаптылыққа әкеп соқпаса,
әкімшілік жауаптылық туындайды.
Әкімшілік құқық бұзушылықты қасақана жасау.
Егер әкімшілік құқық бұзушылық жасаған тұлға өзінің іс-әрекетінің
(әрекетсіздігінің ) құқыққа қарсы сипатын сезінсе, оның залалды салдарын
алдын ала білсе және осы салдардың туындауын қаласа немесе оған саналы
түрде жол берсе оларға немқұрайды қараса, әкімшілік құқық бұзушылық
қасақана жасалған деп танылады.
Әкімшілік құқық бұзушылықты абайсызда жасау.
Егер әкімшілік құқық бұзушылық жасаған жеке адам өзінің іс-әрекетінің
(әрекетсіздігінің) зиянды салдарының туындау мүмкіндігін алдын ала білсе,
бірақ жеткілікті негізсіз оның алдын алуға болады деп ұшқары ойласа, не
тиісті назар салған және ескерген жағдайда оның алдын алуға болса да
осындай салдардың туындау мүмкіндігін алдын ала білмесе, әкімшілік құқық
бұзушылық абайсызда жасалды деп танылады.
Әкімшіліктің құқық бұзушылықтың негізгі белгілері:
1.құқыққа қарсылығы, дәлірек айтқанда әкімшілік құқық бұзушылық туралы
заңдардың талаптарына қарама-қайшылығы.
2.кінәлілігі;
3.әкімшілік жауаптылығы
4.қоғамға қауіптілігі;
Ал енді осы белгілерді жеке-жеке қарастырып шығайық:
- қоғамға қауіптілік. Құқық бұзушылықтың қоғамға қауіптілігі, оның адам,
қоғам және мемлекет мүдделеріне зиян келтіргеніне байланысты. Қандай
құқық бұзушылық қоғамға қауіпті екені заңмен белгілінеді. Мысалы: көлікті
жүргізушінің мас күйінде жүргізуі;
- құқыққа қайшылық. Құқыққа қайшылық деп құқықтық нормада көрсетілген
ережені айтамыз. Белгілі бір тұлғаның құқықтық нормамен тыйым салынған
әрекетті жасауы немесе әрекетсіздігі құқыққа қайшылық деп түсінеміз.
Мысалы: қоршаған ортаны қорғау жөніндегі экологиялық талаптарды бұзу
құқық бұзушылық деп саналады;
- кінәлілік. Бұл әкімшілік құқық бұзушылықтың басты белгісі. Кезкелген
әрекетті (әрекетсіздікті) жасаудағы кінәлілік дегеніміз- оның қасақана
немесе абайсызда жасалуы. Кінәнің болуы- әкімшілік құқық бұзушылықтың
міндетті түрдегі белгісі. Себебі тұлғаның кінәсі болмаса, әкімшілік құқық
бұзушылықта жоқ. Кінә екі нысанда болады: қасақаналық және абайсыздық;
-жауаптылық. Тұлғаны әкімшілік құқық бұзушылық жасады деп есептейміз
егер ол үшін заңда әкімшілік жаптылық көзделсе. Яғни әкімшілік құқық
бұзушылық туралы кодексте осы құқық бұзушылық үшін әкімшілік жаза көзделсе.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексте көзделген құқыққа қарсы іс-
әрекет жасаған кезде ақыл-есi дұрыс емес жағдайда болған, яғни өз
әрекеттерiнiң (әрекетсiздiгiнiң) нақты сипаты мен қауiптiлiгiн сезіне
алмаған немесе оларды созылмалы психикалық ауруының, психикасының уақытша
бұзылуының, ақыл-есі кемдiгiнің немесе психикасының өзге де сырқатты жай-
күйiнiң салдарынан басқара алмаған жеке тұлға әкiмшiлiк жауаптылыққа
жатпайды[2].
Лауазымды адам өз қызметтiк мiндеттерiн орындамауына немесе тиiсiнше
орындамауына байланысты әкiмшiлiк құқық бұзушылық жасалған жағдайда
әкiмшiлiк жауаптылыққа тартылады. Мұндай мән-жай болмаған кезде әкiмшiлiк
құқық бұзушылықтың жасалуына кiнәлi лауазымды адам жалпы негiздерде
жауаптылыққа жатады.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексте әкімшілік құқық бұзушылық
жасалған кезде тұрақты, уақытша немесе арнаулы өкiлеттiк бойынша билiк
өкiлiнiң функцияларын жүзеге асыратын немесе жүзеге асырған не әкімшілік
құқық бұзушылық жасалған кезде мемлекеттiк мекемелерде, квазимемлекеттік
сектордың субъектілерінде, жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарында
ұйымдастырушылық-өкімдік немесе әкiмшiлiк-шаруашылық функцияларды
орындайтын немесе орындаған адамдар – лауазымды адамдар деп танылады[3].
Әкiмшiлiк құқық бұзушылық сертификатталған арнаулы
бақылау-өлшеу техникалық құралдарымен және аспаптарымен тiркелген жағдайда,
жол жүрiсi саласындағы әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар үшiн әкiмшiлiк
жауаптылыққа көлiк құралдарының меншiк иелерi (иелерi) тартылады.
Егер көлiк құралының меншiк иесiнiң (иесiнiң) хабарламасы немесе
арызы бойынша тексеру барысында құқық бұзушылық тiркелген кезде көлiк
құралы иелiгiнде болған тұлға анықталса не басқа тұлғалардың құқыққа қарсы
әрекеттерiнiң нәтижесінде көлiк құралына ие бола алмай қалса, осы көлiк
құралының қатысуымен жасалған құқық бұзушылық үшiн ол әкiмшiлiк
жауаптылықтан босатылады.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің баптарында көлiк құралын
меншiк құқығымен иеленетiн жеке тұлғалар, сондай-ақ жеке және заңды
тұлғаларға тиесiлi көлiк құралдары уақытша иелену мен пайдалануға берiлген
жеке тұлғалар көлiк құралдарының иелерi деп танылады.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің баптарында сертификатталған
арнаулы бақылау-өлшеу техникалық құралдары мен аспаптары деп құқық
бұзушылықтарды байқау мен тiркеудiң метрологиялық салыстырып тексеруден
өткен техникалық құралдары мен аспаптарын, құқық бұзушылықтың жасалу
фактiсi мен уақытын, көлiк құралының түрiн, маркасын, мемлекеттiк тiркеу
нөмiрi белгiсiн, сондай-ақ жүрiсiнiң жылдамдығы мен бағытын тiркейтiн фото-
, бейне аппаратураны түсiну қажет.
Әскери қызметшiлер мен әскери жиында жүрген әскери мiндеттiлер,
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 652 және 680-баптарында
көзделген жағдайларды қоспағанда, қызметтік міндеттерін орындау кезінде
жасаған әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар үшiн тәртiптiк жарғылар бойынша
жауаптылықта болады. Арнаулы мемлекеттік және құқық қорғау органдарының
қызметкерлерi қызметтік міндеттерін атқару кезінде жасаған әкiмшiлiк құқық
бұзушылықтар үшiн тиiстi органдарда қызмет өткеру тәртiбiн регламенттейтiн
нормативтiк құқықтық актiлерге сәйкес жауаптылықта болады[4].
Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк шекарасы режимiн, Қазақстан
Республикасының Мемлекеттiк шекарасы және Кеден одағының кедендiк шекарасы
арқылы өткiзу пункттеріндегі режимдi, Қазақстан Республикасының мемлекеттік
құпияларды қорғау, халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы
саласындағы заңнамасын, өрт қауiпсiздiгiнiң талаптарын, жол жүрісі
қағидаларын, қызмет орындарынан тыс жерде кеден қағидаларын, Қазақстан
Республикасының бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы заңнамасын,
Қазақстан Республикасының бюджет және салық заңнамасын, Қазақстан
Республикасының мемлекеттiк сатып алу туралы заңнамасын, аң аулау, балық
аулау қағидаларын, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану мен қорғаудың басқа
да қағидалары мен нормаларын бұзғаны үшiн осы баптың бірінші бөлігінде
аталған адамдар жалпы негiздер бойынша әкiмшiлiк жауаптылықта болады.
Аталған адамдарға атыс және суық қаруды алып жүру мен сақтау құқығынан
айыру және әкімшілік қамаққа алу түрiнде әкiмшiлiк жазалар қолдануға
болмайды.
Әкiмшiлiк жазалар қолдану құқығы берiлген органдар (лауазымды адамдар)
осы баптың бiрiншi бөлiгiнде аталған адамдарға әкiмшiлiк жазалар қолданудың
орнына, кiнәлi адамдарды тәртiптiк жауаптылыққа тарту туралы мәселенi шешу
үшiн тиiстi органдарға құқық бұзушылық туралы материалдарды беруге тиіс.
Жекеше нотариустар, жеке сот орындаушылары, адвокаттар, дара
кәсіпкерлер және заңды тұлғалар әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің
Ерекше бөлiгінде көзделген жағдайларда әкiмшiлiк құқық бұзушылық үшiн
әкiмшiлiк жауаптылыққа жатады.
Егер әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің Ерекше бөлігінде
көзделген іс-әрекетті (әрекетті не әрекетсіздікті) заңды тұлғаны басқару
функцияларын жүзеге асыратын орган, тұлға немесе дара кәсіпкердің және
заңды тұлғаның ұйымдастырушылық-өкімдік немесе әкімшілік-шаруашылық
функцияларын орындайтын қызметкері жасаса, рұқсат берсе, мақұлдаса, дара
кәсіпкерлер мен заңды тұлғалар әкімшілік құқық бұзушылық үшін әкімшілік
жауаптылыққа жатады.
Заңды тұлғаның дербес салық төлеушiлер болып табылатын және салық салу
мен кеден ісі саласында әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар жасаған құрылымдық
бөлiмшелерi заңды тұлғалар ретiнде әкiмшiлiк жауаптылықта болады.
Дара кәсіпкерлер мен заңды тұлғаларды әкімшілік жауаптылыққа тарту
дара кәсіпкердің және заңды тұлғаның қызметкерін осы құқық бұзушылық үшін
әкімшілік жауаптылықтан босатады.
Қазақстан Республикасының аумағында, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының континенттік қайраңында әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар
жасаған шетелдiктер, шетелдiк заңды тұлғалар, олардың филиалдары мен
өкілдіктері және азаматтығы жоқ адамдар жалпы негiздерде әкiмшiлiк
жауаптылыққа жатады[5].
Шетелдiк және халықаралық коммерциялық емес үкiметтiк емес
бiрлестiктердiң құрылымдық бөлiмшелерi (филиалдары мен өкiлдiктерi)
Қазақстан Республикасының қоғамдық бiрлестiктер туралы заңнамасын бұзғаны
үшiн заңды тұлғалар ретiнде әкiмшiлiк жауаптылықта болады.
Шет мемлекеттердiң дипломатиялық өкiлдерi және иммунитетті
пайдаланатын өзге де шетелдiктер Қазақстан Республикасының аумағында
жасаған әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар үшiн әкiмшiлiк жауаптылық туралы
мәселе халықаралық құқық нормаларына сәйкес шешiледi.
Әкімшілік мөжбүрлеудің белгілі бір шаралар жүйесі ретінде бірнеше
айрықша белгілері бар, олар оны мемлекетгік мәжбүрлеудің дербес бір түрі
ретінде бөлуге мүмкіндік береді.
Әкімшілік мәжбүрлеуді сипаттайтын негізгі белгілерге мыналарды
жатқызуға болады.
Әкімшілік мәжбүрлеу мемлекеттік мәжбүрлеудің ерекше түрі болып
табылады, оның мівдеті көпшіліііңце мемлекетгік басқару аясында
қалыптасатын қоғамдық қатынастарды қорғау. Әкімшілік мәжбүрлеу шараларын
тиісті органдар мен лауазымды адамдар атқарушы билікті іске асыру
процесінде пайдаланады, бұл олардың мемлекеттік биліктік өкілетгіктері
көрінісінің нәтижесі болып табылады. Әкімшілік ықпал етудің барлық
шараларына биліктік-мәжбүрлеу сипаты тән.
Әкімшілік мөжбүрлеудің бұл белгісін ерекше атап айту қажет өйткені
кейбір авторлар әкімшілік ықпал жасаудың бірқатар шараларының (мысалы,
карантин қоюдың, кедендік тексерудің) мәжбүрлеу сипатын мойындамайды,
оларды құқықтык, тыйым салумен және міндеттермен, құқықтың міндеттейтін
нормаларының өздерімен тендестіреді, олар, әрине, мәжбүрлеу шаралары болып
табылмайды[6].
Сонымен бірге, карантин, кедендік тексеру және өзге де осы сияқты
мәжбүрлеу шаралары туралы айтқанда, жалпы тыйым емес, құқық нормаларының
диспозициялары емес, керісінше, мемлекеттік органдардың, лауазымды
адамдардың тікелей жедел қызметінен, адамдардың мінез-құлқына, олардың
еркіне тікелей ықпал ететін нақты актілерінде, мысалы, карантин аумағындағы
адамдарды обсерваторға орналастыру, жолаушылардың жеке басына тексеру
жүргізу, т.б. көрініс табатын мемлекеттік мәжбүрлеудің нақты шаралары еске
алынып отыр. Сонымен бірге өздеріне арналған белгіленген ережелерді
(Карантин режимін, тексеру тәртібін) және солармен байланысты нақты
мемлекеттік әрекеттерді тиісті субъектілердің өз еріктерімен және саналы
түрде орындаулары олардың объективті мәжбүрлеулік мазмұнын — олардың жеке
басының бостандығына, жеке басы мен мүліктік тиіспеушілігіне қатал құқықтық
шектеулер болуын жоймайды.
Әкімшілік мәжбүрлеу өзінің мазмұны бойынша жеке басылық,
ұйымдастырушылық немесе мүліктік сипаты бар шектеулер (айырулар) болып
табылады, яғни қандай да бір жағымсыз салдарлар нысанында адамдардың сана
сезімі мен мінез-құлқына сырттай мемлекеттік - құқықтық психикалық немесе
күштеп ықпал етуден тұрады.
Әкімшілік мәжбүрлеу көрнісінің сыртқы нысандары өте әр түрлі. Бұл
солардың көмегімен қамтамасыз етілетін қатынастардың аса көп түрлілігімен,
мәжбүрлеуді қолданудың мақсаттарымен, негіздерімен, осы шараларды
пайдалануға құқық берілген органдар мен лауазымды адамдардың құзыретінің
мазмұнымен және бірнеше өзге де жағдайлармен байланысты. Адамның жеке
басына байланысты шектеулер, мысалы, ұсақ бұзақылық үшін әкімшілік қамауға
алудан, бұзушыны ұстаудан және полицияға жеткізуден көрініс табады.
Ұйымдастыру шектеулеріне, мысалы, қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарының
антисанитариялық жағдайы үшін жабу, ойын-сауық, мекемелерінің өртке қарсы
қауіпсіздік ережелерін бұзуға байланысты жұмыс істеуін тоқтата тұру жатады.
Мүліктік шектеулерге, мәселен, айыппүл, төркілеу жатады.
Әкімшілік мәжбүрлеудің барлық шаралары субъектіні қандай да болмасын
бір іс-әрекеттерді жасауға немесе олардан бас тартуға, иа болмаса
белгіленген құқықтық шектеулерге бағынуға түрткі болу, көндіру үшін
қолданылады. Сонымен, мәжбүрлеп ықпал жасаудың объектісі сайып келгенде
жеке адамның өзі емес, оның мінез-құлқы болып табылады.
Әкімшілік мәжбүрлеудің шаралары тек құқықтық актілермен ғана
белгіленуі мүмкін. Бұл шараларды қолдануға заңдардың негізінде ғана және
тек құқық нормаларымен қаралған шеңбер мен нысанда ғана жол беріледі.
Сондықтан, әкімшілік мәжбүрлеу мемлекеттік басқару аясындағы қоғамдық
қатынастарды реттейтін құқықтық актілерді іске асыруға бағытталған құқықтық
мөжбүрлеу болып табылады.
Әкімшілік мәжбүрлеуді оған уәкілеттік берілген органдар мен лауазымды
адамдар ғана қолданады. Олардың тобы құқықтық актілермен қатал түрде
белгіленеді. Әдетте, оларға мемлекеттік бақару аясында құқық қорғау
функцияларын жүзеге асыруға уәкілеттік берілген атқарушы органдар мен
олардың лауазымды адамдары жатады (мысалы, ішкі істер органдары, бақылау-
қадағалау органдары, т.б). Сонымен, әкімшілік мәжбүрлеу осыңдай мәжбүрлеу
шараларын қолдануға уәкілетті органдар мен лауазымды адамдардың көптігімен
сипатталады[7].
Басқару қатынастарының ерекшелігі тиісті лауазымды адамдардың құқық
бұзушылыққа дербес және тез ден қоюының, олардың құқықпен рұқсат етілген
шараларды жедел пайдалануынығ қажеттігін объективті түрде айқындайды.
Құқықтық тәртіпті бұзу дереу тоқтатылуға тиіс, өйткені олар бүкіл қоғамның
мүдделерін қозғайды, азаматтардың жеке басы мен мүліктік қауіпсіздігіне жиі
қауіп төндіреді. Осыған байланысты әкімшілік мәжбүрлеудің ерекшелігі
айқындала түседі, ол құқыққа қарсы қолсұғушылықтың алдын алу, жолын кесу
мақсатында оны дереу қолданудан, жасалынған құқық бүзушылықтың артынан
кідіріссіз ізіне түсуден тұруға тиіс. Әкімшілік мәжбүрлеудің күшті әсері де
дәл осы тұрады.
Әкімшілік мәжбүрлеуді занда көзделген жағдайларда тиісті атқарушы
билік органдары, лауазымды адамдар өзінің құзіретін іске асыру барысында
сотқа өтініш жасамай-ақ оны соттан тыскары қолданудың тәртібі сипаттайды.
Сонымен бірге мамаңцандырылған соттардың және аудандық (қалалық) соттардың
судъяларына әкімшілік юрисдикциялық қүқығы берілген, олар әкімшілік құқық
бұзушылық туралы істердің көптеген түрлерін қарайды және кінәліларға
әкімшілік жазалау шараларын қолданады.
Әкімшілік мәжбүрлеу мемлекетгік басқару аясында қалыптасатын жөне
құзыретті органдардың және мәжбүрлеу қолданылатын тұлғалардың құқықтары мен
міндеттерін қамтитын ерекше қорғаушылық әкімшілік-құқықтық қатынастар
шеңберінде жүзеге асырылады. Атқарушы билік органдары мен олардың лауазымды
адамдарының қызметінде әкімшілік мәжбүрлеу шараларын қолдану көпшілігінде
ведомстволық шегі болмайтын жалпы міндетті болатын мінез-құлық ережелерін,
мысалы, өрт қауіпсіздігі ережелерін табиғат қорғау ережелерін, лицензиялау-
рұқсат беру жүйесінің ережелерін, т.б. қорғау аясымен шектеледі.
Әкімшілік мәжбүрлеу мына бір жағдаймен де сипатталады, құзыретті
мемлекеттік орган және мөжбүрлеу шарасы қолданылатын тұлға қызметтік
бағыныштылық қатынастармен байланысты болмайды. Әкімшілік биліктің
субъектісі мен бұзушы бір ұжымның мүшелері болып табылмайды, мемлекеттік-
қызметтік қатынастар шеңберінде іске асырылатын тәртіптік мәжбүрлеумен
салыстырғанда, бұзушы өзіне әкімшілік мәжбүрлеу шарасын қолданушыға қызмет
жөнінен тікелей бағынысты болмайды. Бұл жерде мына жағдай да өз түсінігін
табады, әкімшілік мәжбүрлеуді әкімшілік құқық субьсктілерінің өте көп
тобына пайдалануға болады.
Әкімшілік мәжбүрлеуді қолданудың процессуалдық тәртібі жеделдігімен,
белгілі шамада оңайлығымен және тиімділігімен ерекшеленеді. Ол тек жеке
түлғаларға ғана емес (Қазақстанның азаматтарына, шетелдіктерге және
азаматтығы жоқ адамдарға), заңды тұлғаларға да қолданылады. Нарықтық
экономикаға көшуге және жеке меншік, акционерлік және өзге де мемлекеттік
емес кәсіпорындар, мекемелер мен ұйымдар көптеп пайда болуға байланысты
заңды түлғалардың заңнамалық актілермен құрылыс саласында белгіленген жалпы
міндетті ережелерді бұзған үшін, жер, са-лық, кеден, табиғат қорғау, т.б.
жөніндегі заңнамаларды бұзғаны үшін айтарлықтай ірі айыппұл санкциялары
түрінде әкімшілік мәжбүрлеуді қолдану аясы кеңейе түсуде.
Әкімшілік мәжбүрлеудің маңызды белгілерінің бірі оны қолдану
негіздерінің ерекше заңдық қасиеті болып табылады. Әкімшілік мәжбүр-леуді
қолданудың негізі мыналар болып табылады: біріншіден, әкімшілік құқық
бүзушылық жасау, екіншіден, құқықтық нормамен қаралған ерекше жағдайлардың,
мысалы, эпидемияның, эпизоотияның, техногендік сипатты апаттың және өзге де
төтенше жағдайлардың пайда болуы, олар болған кезде әкімшілік мәжбүрлеу
шаралары құқық бұзушылық пен адам кінәсі болмаса да қандай да бір қауіпті
салдарлардың пайда болуының алдын алу, оларды таратпау мақсатында
пайдаланылады. Әкімшілік мәжбүрлеу негіздсрінің мемлекеттік мәжбүрлеудің
өзге түрлерінің негіздерінен түбегейлі айырмашылығын ерекше атап айту
керек, мысалы, қылмыстық жазаның негізіне тек қана құқық бүзушылық жасау,
яғни қылмыс жатады.
Сонымен, мемлекеттік мәжбүрлеу, өзіне тән қасиеттерді пайдалана отыра,
адамдардың санасына, ой-өрісі мен сезіміне елеулі түрде әсер етендігін
барынша айқындап отыр. Мұнымен қатар, өзінің мәні бойынша біртұтас болып
келетін мемлекеттік мәжбурлеу жүйесі, өз ішінде мынандай жекелеген түрлерге
бөлінеді:
- әкімшілік-құқықтық мәжбүрлеу;
- тәртіптік мәжбүрлеу;
- азаматтық-құқықтық мәжбүрлеу;
- қылмыстық-құқықтық мәжбүрлеу.
Біздің қарастыратынымыз әкімшілік-құқықтық мәжбүрлеу.
Әкімшілік-құқықтық мәжбүрлеудің белгілері:
- ол, мемлекеттік басқарудың атқару билік органдарының атқарушы-өкім
етушілік қызметін жүзеге асыру саласында қалыптасқан қоғамдық
қатынастарды реттеуге бағытталған;
- оның, шеңбері тиісті құқықтық актілермен белгіленген өкілетті органдармен
және лауазымды адамдармен қолданылады;
- ол, адамның санасы мен жүріс-тұрысына жүйкелік, күш көрсетулік
ұйымдастырушылық немесе мүліктік әсер ету арқылы іске асады;
- ол, негізінен өзінің процессуалдық формасына ие;
- оларды қолдану, бірнеше мақсатты ұстанады. Жеке тоқтала кетсек, құқық
бұзушылық және басқа да құқыққа қайшы әрекеттерді ескерту, бұлтартпау,
дәлелдемелерді табу, зерттеу және бекіту, әкімшілік құқық нормаларын іске
асыру теріс зардаптардың алдан алу және т.б.
Әкімшілік мәжбүрлеу шараларын саралау 1950 жылдан бері өзекті
мәселелердін бірі болып келеді. Сол кездері әкімшілік мәжбүрлеу шаралары
екі топқа бөлінетін:
- әкімшілік жазалау шаралары;
- басқа да әкімшілік мәжбүрлеу шаралары.
1956 жылы М.И. Еропкин мемлекеттік басқару саласында әкімшілік мәжбүрлеу
шараларын негізгі үш топқа саралды:
- әкімшілік алдын алу ескерту шаралары;
- әкімшілік бұлтартпау тыйым салу және әкімшілік іс жүргізуді қамтамасыз
ету шаралары;
- әкімшілік жазалау шаралары.
Бұл саралау қазіргі кезде де қолданылады[8].
Мемлекеттік мәжбүрлеу, өзіне тән қасиеттерді пайдалана отыра,
адамдардың санасына, ой-өрісі мен сезіміне елеулі түрде әсер етендігін
барынша айқындап отыр. Мұнымен қатар, өзінің мәні бойынша біртұтас болып
келетін мемлекеттік мәжбурлеу жүйесі, өз ішінде мынандай жекелеген түрлерге
бөлінеді:
- әкімшілік-құқықтық мәжбүрлеу;
- тәртіптік мәжбүрлеу;
- азаматтық-құқықтық мәжбүрлеу;
қылмыстық-құқықтық мәжбүрлеу.
Құқықтық мәжбүрлеу құқық тәртібінің тиянақты жағдайын, азаматтардың
құқықтыры мен бостандығы институтының, мемлекеттің дамуын және әкімшілік
құқық бұзушылық туралы істердің дұрыс қаралуын қамтамасыз ететін жалпы,
арнаулы, жеке мақсаттарды шеше алатын шаралар мен тәсілдер жиынтығы ретінде
қаралады.
1.2.Әкімшілік құқық бұзушылықтың құрамы, элементтері.
Тұлғаны әкімшілік құқық бұзушылық жасады деп әкімшілік жауаптылыққа
тарту үшін оның істеген әрекетінде әкімшілік құқық бұзушылықтың құрамының
төрт элементі түгелдей болуы тиіс.
Қолданыстағы әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексте әкімшілік құқық
бұзушылықтың жалпы түсінігі берілген, сонымен бірге нақты бұзушылықтар
жеке-жеке көрсетілген. Ал әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексте құқық
бұзушылықтың құрамы деген түсінікті ашпайды. Бұл түсінікті құқық теориясы
ғана береді[9].
Әкімшілік құқық бұзушылықтың құрамы деп әкімшілік заң бойынша қоғамға
қауіпті іс-әрекеттерді белгілі бір бұзушылықтардың қатарына жатқызуға
мүмкіндік беретін элементтердің жиынтығын айтамыз.
Сонымен әкімшілік құқық бұзушылықтың құрамы белгілі 4 элементтерден
тұрады: объект, объективтік жағы, субъект, субъективтік жағы.
Осы көрсетілген төрт белгінің біреуі жоқ болса, онда бұл әкімшілік
құқық бұзушылықтың құрамы болмайды. Біздің құқықтық мемлекетімізде бірде-
бір адам егер оның істеген іс-әрекетінде бұзушылық құрамы жоқ болса,
әкімшілік жауапқа тартылуға немесе жазалануға тиісті емес.
Бұзушылықтың құрамы – бұл нақты іс-әрекеттің емес, оның жалпы нысанының
сипаттамасы.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың объектісі деп, сол бұзушылық қиянаттың
неге бағытталғанын, оның қандай қоғамдық қатынастарға зиян келтіргенін
немесе келтіруге нысана алғанын айтамыз.
Әкімшілік құқық бұзушылық жасаған тұлға әкімшілік жауапқа тек қана
әкімшілік құқық бұзушылықтың құрамының төрт элементі түгел болғанда ғана
болғанда тартылады. Егер әкімшілік құқық бұзушылық құрамының бір элементі
болмаса әкімшілік құқық бұзушы жауапқа тартылмайды.
Әкімшілік құқықты бұзудың объектісі – құқық арқылы реттелетін,
қорғаланатын қоғамдық қатынастардың түрлері.
Объекті жалпы, тектік (түрлік) және тікелейге бөлінеді.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың жалпы объектісі деп заң нормасы арқылы
қорғаланатын қоғамдық қатынастардың жиынтығын айтамыз.
Жалпы объектінің дербес бөлігін құрайтын қоғамдық қатынастар тобы
тектік объект болады. Әкімшілік құқық бұзушылықтың тікелей объектісі деп
әкімшілік заң қорғайтын нақты қатынастарға бір немесе бірнеше бұзушылықтың
түра немесе тікелей бағытталуын айтамыз.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың заты бұзушылық құрамының факультативті
белгісі болып табылады. Қол сұғу затының маңызы ерекше. Кейбір жағдайларда
затының құны, бағасы қылмысты саралауға тікелей әсер етеді. Мысалы, атыс
қаруын ұқыпсыз сақтау -қылмыс, ал газ қаруын заңсыз сақтау - әкімшілік
құқық бұзушылық.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың сыртқы пішінін, көрінісін сипаттайтын
белгілердің жиынтығы бұзушылықтың объективтік жағын құрайды. Ең алдымен
объективтік жағының белгісіне актінің сыртқы көрінісі – адамның әрекеті
немесе әрекетсіздігі жатады.
Мысалы, әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 330 бабы бойынша-
Ұсақ бұзақылық –іс-әрекет арқылы ғана жасаланады: қоғамдық орындарда
былапыт сөйлеу, азаматтарды қорлап тиісу, қоғамдық тәртіпті бұзу. 224 бап –
электр желілерін бүлдіру – мына жерде де нақты іс-әрекеттер арқылы ғана
бола алады.
Ал әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 327 бабы бойынша –
Айналасындағыларға қауіп төндіретін аурулармен ауыратын адамдардың
емделуден жалтаруы, әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 219 бабы
бойынша – Салық қызметі органдарының заңды талаптарын орындамау. Бұл
бұзушылықтар әрекетсіздік түрінде жасаланады. Құқықтық нормаларды
көрсетілген азаматтардың нақты міндеттерін орындамаған кезде, заң бойынша
тиісті іс-әрекетті жасамағаны үшін жауапқа тартылады[2].
Әкімшілік құқық бұзушылықтағы зиян объективтік жағының белгісі болып
табылатын қоғамға қауіпті зердап деген ұғымды білдіреді.
Қоғамға қауіпті іс-әрекет, бұзышылықтың зардабы, себепті байланыс
объективті жағының белгілері болып табылады.Кейбір жекелеген нормаларда
бұзушылықтың істелген уақыты, орны немесе жағдайы тура көрсетіледі. Мысалы
- әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 336 бабы бойынша қоғамдық
орында алкогольдік ішімдіктерді ішсе жауаптылыққа тартылады.
Бірақ айтып кету керек, құрамының объективтік жағының міндетті,
қажетті белгісі болып тек қана қоғамға қауіпті іс-әрекет немесе
әрекетсіздік болып табылады.
Іс-әрекет – адам мінез-құлқының сыртқа шыққан шынайы көрінісі болып
табылады. Адамның ниеті, пікірі, ойы қаншалықты зиянды болғанымен, ол
белгілі бір іс-әрекетпен ұштаспаса, ол жауапқа тартылмайды.
Субъекті- әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 28 бабына сәйкес,
әкімшілік жауаптылыққа болуға тиіс тұлғалар:
- ақыл-есі дұрыс, кодекс бойынша белгіленген жасқа яғни 16-ға
жеткен жеке адам,
- заңды тұлға.
Мұналар жалпы субъектілер.
Арнайы субъектілер, мысалы лауазымды адамдар, олар қызметтік
міндеттерін орындамауына немесе тиісті дәрежеде орындамауына байланысты
әкімшілік құқық бұзушылық жасаған жағдайда жауаптылыққа тартылады.
Әскери қызметшілер мен әскери жиында жүрген азаматтар әкімшілік құқық
бұзушылық үшін тәртіптік жарғылар бойынша жауаптылықта болады. Прокурорлар,
ІІО қатардағы және басшы құрамдағы адамдары, қаржы полициясы мен кеден
органдарының қызметкерлері әкімшілік бұзушылық үшін тиісті органдарда
қызмет ету тәртібін регламенттейтін нормативтік құқықтық актілерге сәйкес
жауаптылықта болады[10].
Тағы бірнеше қызметкерлердің топтары ерекше негіздермен жауапқа
тартылады: темір жол көлігінің,теңіз көлігінің, азаматтық авиация
қызметкерлері т.б. 35 бабында көрсетілген
Әкімшілік құқық бұзушылықтың субъективтік жағы бұл негізінен адамның
психикалық іс-әрекетінің бұзушылық жасауға тікелей байланысты жағының
көрінісі болып табылады. Субъективтік жағының мазмұнын мынадай заңдылық
белгілері: кінә, бұзушылықтың ниеті, мақсаты құрайды. Осы белгілерінің
заңдылық маңызы біркелкі емес, керісінше әр түрлі.
Кінә міндетті белгісі болып табылады. Кінәсіз әкімшілік құқық
бұзушылықтың құрамы болмайды.Ниет және мақсат кейбір құрамдарда ғана заңда
көрсетілген реттерде қажетті белгі болады. Ал олай болмаған жағдайларда
ниет пен мақсат құрамының факультивті белгілер болып саналады.
Кінә екі түрлі болады: қасақана және абайсыздық.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 26 бабы бойынша, егер
әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адам өзінің іс-әрекетінің құқыққа қарсы
сипатын сезінсе,оның залалды салдарын алдын ала білсе және осы салдардың
туындауын қаласа немесе оған саналы түрде жол берсе не оларға немқұрайды
қараса, бұзушылық қасақана жасалған деп танылады.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 27 бабы бойынша, әкімшілік
құқық бұзушылықты абайсызда жасау дегеніміз– егер жеке адам өзінің іс-
әрекетінің зиянды салдарының туындауы мүмкіндігін алдын ала білсе, бірақ
жеткізілікті негізсіз оның алдын алуға болады деп ұшқары ойласа, не тиісті
назар салған және ескерген жағдайда оның алдын алуға болса да осындай
салдардың туындау мүмкіндігін алдын ала білмесе, ӘҚБ абайсызда жасалды деп
танылады.
Бұзушылықтың ниеті деп белгілі бір қажеттіліктер мен мүдделердің іштей
түрткі болуына байланысты адамның соларды басшылыққа ала отырып саналы
түрде бұзушылық істеуге бел бууын айтамыз.
Мақсат деп адамның бұзышылық істеу арқылы болашақта белгілі бір
нәтижеге жетуін айтамыз.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың объектісі деп құқықтық нормалармен реттелетін
және әкімшілік жауаптылық шараларымен қорғалатын қоғамдық қатынастарды
айтамыз.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың объектісі үш түрге бөлінеді:
- Жалпы – мемлекеттік басқару саласында туындайтын әкімшілік құқықтың
нормаларымен реттелетін қоғамдық қатынастар. Мысалы: ӘҚБ Кодексінің
Ерекше бөлімінде көрсетілген қоғамдық қатынастар;
- Тектік – бір текті, ұқсас топтағы қоғамдық қатынастарды реттеітін
нормалар. Мысалы: ӘҚБ Кодексінің Ерекше бөлімінің тарауларымен реттелетін
қоғамдық қатынастар. 10 Тарау: Жеке адамның құқықтарына қол сұғатын
әкімшілік құқық бұзушылық. Оларға жатады: 74 бап Азаматтардың тіл таңдау
құқықтарын шектеу; 75 ҚР азаматтығын алуға кедергі келтіру т.б. 97 бапқа
дейін.
- Тікелей – яғни ӘҚБ Кодексінің Ерекше бөлімімен реттелген нақты қоғамдық
қатынастар. Дәлірек айтқанда әр бап. Әкімшілік құқық бұзушылықтың тікелей
объектісі деп әкімшілік заң қорғайтын нақты қатынастарға бір немесе
бірнеше бұзушылықтың түра немесе тікелей бағытталуын айтамыз.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың затының құқық бұзушылықтың құрамының
факультативті белгісі болып табылады. Қол сұғу затының маңызы ерекше.
Кейбір жағдайларда затының құны, бағасы қылмысты саралауға тікелей әсер
етеді. Мысалы, атыс қаруын ұқыпсыз сақтау -қылмыс, ал газ қаруын сақтау
- әкімшілік бұзушылық.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың объектівті жағына құқық бұзушының іс-
әрекетімен оның зиянды салдарының арасындағы себепті байланыс пен
келтірілген зиян жатады.
Объективтік жақтың мазмұнына – адамның әрекеті мен әрекетсіздігі жатады.
Мысалы, 434 б. Ұсақ бұзақылық – іс-әрекет арқылы ғана жасаланады: қоғамдық
орындарда былапыт сөйлеу, азаматтарды қорлап тиісу, қоғамдық тәртіпті бұзу.
224 бап – электр желілерін бүлдіру – мына жерде де нақты іс-әрекеттер
арқылы ғана бола алады.
327 б. – Айналасындағыларға қауіп төндіретін аурулармен ауыратын
адамдардың емделуден жалтаруы, 219 б. – Салық қызметі органдарының заңды
талаптарын орындамау. Осындай бұзушылықтар әрекетсіздік түрде жасаланады.
Құқықтық нормаларды көрсетілген азаматтардың нақты міндеттерін орындамаған
кезде, керек іс-әрекет жасамағаны үшін жауапқа тартылады.
Әкімшілік құқық бұзушылықтағы зиян объективтік жағының белгісі болып
табылатын қоғамға қауіпті зардап деген ұғымды білдіреді.
Қоғамға қауіпті іс-әрекет, бұзышылықтың зардабы, себепті байланыс
объективті жағының белгілері болып табылады. Кейбір жекелеген нормаларда
бұзушылықтың істелген уақыты, орны немесе жағдайы тура көрсетіледі. Бірақ
айтып кету керек, құрамының объективтік жағының міндетті, қажетті белгісі
болып тек қана қоғамға қауіпті іс-әрекет немесе әрекетсіздік болып
табылады.
Іс-әрекет – адам мінез-құлқының сыртқа шыққан шынайы көрінісі болып
табылады. Адамның ниеті, пікірі, ойы қаншалықты зиянды болғанымен, ол
белгілі бір іс-әрекетпен ұштаспаса, ол жауапқа тартылмайды.
Сонымен қатар әкімшілік құқық бұзушылықтың мазмұны мынадай сараланған
белгілерден турады:
- әкімшілік құқық бұзушылықты қайталап жасау повторность– бұрын жасаған
әкімшілік құқық бұзушылығы үшін әкімшілік жазалауға ұшыратылған көзделген
мерзімі 1 жыл бітпеген адамның біртекті қайталап әкімшілік құқық
бұзушылық жасауы;
- әкімшілік құқық бұзушылықты бірнеше мәрте жасау неоднократность - ӘҚБ
Кодекстін Ерекше бөлімінінде белгіленген әкімшілік құқық бұзушылықты екі
немесе одна да көп рет жасау. Бұл жерде әкімшілік жазаға тартылмау қажет;
- созылмалы әкімшілік құқық бұзушылық – құқық бұзушылық жасаған адамның
ұзақ уақытқа созылған іс әрекеті немесе әрекетсіздігі.
Ақыл-есі кем деп өзінің іс-әрекеттерінің әрекетсіздігінің нақты сипаты
мен қауіптігін түсіне алмаған немесе созылмалы психикалық сырқатының,
уақытша психикасы бұзулуының, ақыл-ес кемдігінің немесе психиканың өзге де
сырқатты жай-күйінің салдарынан ақыл-есі кем адамды айтамыз. Ол
жауапкершілікке тартылмайды [11].
- заңды тұлға.
Жеке адамға әкімшілік жаза қолдану заңды тұлғаны осы құқық бұзушылық үшін
әкімшілік жауаптылықтан босатпайды, сол сияқты заңды тұлғаның әкімшілік
жауапқа тартылуы да кінәлі жеке адамды осы құқық бұзушылық үшін
әкімшілік жауаптылыққа тартуға болады.
Жоғарыда айтып кеткен тұлғалар жалпы субъектілерге жатады.
Сонымен қатар әкімшілік құқық бұзушылық бойынша арнайы және ерекше
субъектілер де бар, олар:
- арнайы: лауазымды адамдар; кәмелетке толмағандардың ата-аналары;
дипломаттық иммунитеті жоқ шет ел азаматтары және азаматтығы жоқ адамдар.
Мысалы лауазымды адамдар, олар қызметтік міндеттерін орындамауына немесе
тиісті дәрежеде орындамауына байланысты әкімшілік құқық бұзушылық жасаған
жағдайда әкімшілік жауаптылыққа тартылады. Мұндай мән-жайлар болмаған
жағдайда олар жауаптылыққа жалпы негізде тартылады 34 бап, 37 баптың 1-
ші тармағы;
- ерекше: әскери қызметшілер мен әскери жиында жүрген адамдар;
прокурорлар; ІІО-ның қатардағы және басшы құрамындағы қызметкерлері;
қаржы полициясының және кеден комитетінің қызметкерлері; темір жол
көлігінің,теңіз көлігінің, азаматтық авиация қызметкерлері; дипломатиялық
иммунинеты бар шет ел азаматтары 35 бап, 37 баптың 3 тармағына сәйкес.
Бұларды ерекше субъектілер дейтініміз олар әкімшілік құқық бұзушылық
жасағаны үшін тәртіптік жарғы бойынша немесе тиісті органда қызмет ету
тәртібін регламенттейтін нормативтік құқықтық актілерге сәйкес
жауапкершілікке тартылады.
Бірақ егер олар: ҚР мемлекеттік шекарасы режимін, ҚР кеден шекарасы арқылы
өткізу бекеттеріндегі режимді, санитарлық заңдарды, өрт қауіпсіздігі
тараптарын, жолда жүру ережелерін, қызметорындарынан тыс кеден ережелерін,
аң аулау, балық аулау ережелерін, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану мен
қорғаудың басқа да ережелері мен нормаларын бұзғаны үшін жалпы негізде
жауапкершілікке тартылады.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың субъективтік жағы бұл негізінен адамның
психикалық іс-әрекетінің құқық бұзушылық жасауға тікелей байланысты жағының
көрінісі болып табылады.
Субъективтік жағының мазмұнын белгілері: кінә, құқық бұзушылықтың ниеті,
мақсаты құрайды соңғы екеуі факультативті белгісі.
Кінә міндетті белгісі болып табылады. Кінәсіз құқық бұзушылықтың құрамы
болмайды. Ниет және мақсат кейбір құрамдарда ғана заңда көрсетілген
реттерде қажетті белгі болады. Ал олай болмаған жағдайларда ниет пен мақсат
құрамының факультивті белгілер болып саналады.
Кінә екі түрлі болады: қасақана және абайсыздық.
29 бап: егер әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адам өзінің іс-әрекетінің
құқыққа қарсы сипатын сезінсе, оның залалды салдарын алдын ала білсе және
осы салдардың туындауын қаласа тікелей немесе оған саналы түрде жол берсе
не оларға немқұрайды қараса жанама, бұзушылық қасақана жасалған деп
танылады.
30 бап: Әкімшілік құқық бұзушылықты абайсызда жасау – егер жеке адам өзінің
іс-әрекетінің зиянды салдарының туындауы мүмкіндігін алдын ала білсе,
бірақ жеткізілікті негізсіз оның алдын алуға болады деп ұшқары ойласа
самонадеянность, не тиісті назар салған және ескерген жағдайда оның алдын
алуға болса да осындай салдардың туындау мүмкіндігін алдын ала білмесе
небрежность, әкімшілік құқық бұзушылық абайсызда жасалды деп танылады.
Бұзушылықтың ниеті деп белгілі бір қажеттіліктер мен мүдделердің іштей
түрткі болуына байланысты адамның соларды басшылыққа ала отырып саналы
түрде бұзушылық істеуге бел булуын айтамыз.
Мақсат деп адамның бұзышылық істеу арқылы болашақта белгілі бір нәтижеге
жетуін айтамыз[12].
Әкімшілік пен басқа құқық бұзушылықтың өзара басты айырмашылығы құқыққа
қайшылықтың мәніне байланысты. Басқа құқық бұзушылық құқық саласының басқа
нормаларына, заңдар мен нормативті актілерге қайшы.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың қылмыстық және тәртіптік әрекеттен
айырмашылығы.
Әкімшілік пен басқа құқық бұзушылықтың өзара басты айырмашылығы құқыққа
қайшылықтың мәніне байланысты. Басқа құқық бұзушылық құқық саласының басқа
нормаларына, заңдар мен нормативті актілерге қайшы.
Әкімшілік құқық бұзушылықты қылмыстық әрекеттерден айырмашылығы.
Істелген қылмыстың зардабы болып мемлекеттің ең ауыр күштеу шарасы –
қылмыстық жаза және содан туындайтын сотталғандық атақ болып табылады.
Ешқандай басқа құқық бұзушылықта мұндай жазалау шаралары жоқ, ал
қолданылған ықпал ету шаралары сотталғандық атақ әкелмейді.
Көбінесе әкімшілік құқық бұзушылықты қылмыстық әрекеттерден ажыратудың
еш қиындығы жоқ.
Кейбір реттерде әкімшілік құқық бұзушылық та, қылмыс та бір объектіге
қол сұғу мүмкін. Мысалы, көлік құралдарын жүргізуші адамдардың көлік
құралдарының жүріс қауіпсіздігі мен пайдалану ережелерін бұзу үшін
әкімшілік және қылмыстық жауаптылық белгіленген. Жол жүру ережесін бұзу
салдарынан адамның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz