Өндірістік айналым қоры

МАЗМҰНЫ

Кәсіпорынның айналым қаражаттарын қалыптастыру саясаты және оны жетілдіру

КІРІСПЕ

Кәсіпорынның айналым капиталын басқару механизмін жетілдіру отандық экономика дамуының қазіргі сатысында өндірістің экономикалық тиімділігін жоғарылатудың маңызды факторларының бірі болып табылады. Әлеуметтік-экономикалық тұрақсыздық және нарықтық инфрақұрылымның өзгермелілігі жағдайында қаржылық менеджердің ағымдық күнделікті жұмысында айналым қаражаттарын басқару маңызды орынды алады, себебі осыдан кәсіпорынның сәтті және сәтсіз өндірістік-коммерциялық операцияларының себебін байқауға болады. Айналым қаражаттарын олардың жеткіліксіздігі жағдайында үнемді қолдану қазіргі кезде әрбір кәсіпорын қызметінің басым бағыттарының бірі болып табылады.

Елбасының 2015 жылдың 30 қарашасындағы «Қазақстан жаңа жаһандық нақты ахуалда: өсім, реформалар, даму» атты Қазақстан халқына Жолдауында: «Мемлекет сіздердің бизнестеріңізді дамытып, аяққа нық тұруларыңызға барлық жағдайды жасады. Бүгінгідей сын сағаттарда сіздерге үлкен жауапкершілік артылады. Жекешелендірудің жаңа легіне белсенді қатысыңыздар, қаржыны заңдастырып, ашық жұмыс істеңіздер. Қуатты ел болу - бәсекеге қабілетті болу деген сөз. «Қазақстанда жасалған» әрбір бұйымда төрт қасиет - сапалы, ыңғайлы, әдемі және арзан болуы керек. Сонда ғана ісіміз өнімді, затымыз өтімді болады. Өзімізді өзіміз қамшылауымыз керек, бізді сырттан келіп ешкім жарылқамайды. » деген [1, 5-6 б. ] .

Осы орайда кәсіпорындардың бәсеке қабілеттілігін жоғарылату мәселесі олардың айналым қаражаттарын қолданудың, басқарудың тиімділігін жоғарылату мәселесімен тығыз байланыстылығына көз жеткізуге болады. Берілген жұмыстың өзектілігі одан әрі дамуы және бәсеке қабілеттілігін арттыруы үшін айналым капиталын тиімді басқару маңызды қажеттілігіне айналған шағын және орта кәсіпорындар санының өсуімен анықталады.

Жаһандық рейтингке сәйкес, Қазақстан бизнесті жүргізуге ең қолайлы жағдайы бар елдер тобына кіреді және біз бұл үрдісті өрістете түсуге тиіспіз. Шағын және орта бизнес - біздегі Жалпыға ортақ еңбек қоғамының берік экономикалық негізі. Оны дамыту үшін жеке меншік институтын заңнамалық тұрғыда нығайтатын кешенді шешімдер қажет. Бизнесті дамытуға кедергі келтіретін барлық енжар құқықтық нормалардың күшін жою керек. Шағын бизнес ұрпақтан-ұрпаққа берілетін отбасы дәстүріне айналуға тиіс [2, 6 б. ] .

Кәсіпорын қаржылық жағдайының өзгерісінің күрделі себептерін, соның ішінде олардың айналым қаражаттарының жағдайына әсерін анықтау үшін кәсіпорын қызметін сипаттайтын көптеген көрсеткіштерді зерттеу қажет.

Жоғарыда айтылғанның барлығы, сонымен қатар айналым капиталын ұтымды пайдалану және оның жағдайын жақсарту қажеттілігі дипломдық жұмыс тақырыбын таңдауын анықтады.

Дипломдық жұмыстың мақсаты - кешенді талдау негізінде кәсіпорынның айналым қаражаттарының құрамы мен құрылымын талдау жолдарын анықтау.

Дипломдық зерттеудің басты мақсатына жету үшін келесі міндеттер қойылды:

• Кәсіпорын айналым қаражаттарының экономикалық мәнін оқып - үйрену;
• Кәсіпорын айналым капиталының қазіргі заманға сай топтастыруын көрсету;
• Кәсіпорынның айналым қаражаттарын пайдалану тиімділігін бағалау;
• «Фирма Строй-Инвест» ЖШС-ң айналым қаражаттарының құрамы мен құрылымын талдау;
• Кәсіпорын саясатын зерттеу саласындағы айналым құралдарын құру;
• «Фирма Строй-Инвест» ЖШС-ң айналым қаражаттарын қаржыландыру және құрылу көздерін оқып - үйрену;
• «Фирма Строй-Инвест» ЖШС-ң меншікті айналым қаражаттары мен ағымдық қаржылық қажеттіліктерін басқару тиімділігін бағалау;
• Айналым капиталын басқаруды жетілдіру жолдарын анықтау.

Зерттеу объектісі - «Фирма Строй-Инвест» ЖШС-ң айналым қаражаттары.

Дипломдық жұмыстың әдістемелік негізін қаржылық талдаудың әдістері құрады: бухгалтерлік есептің көлденең және тік талдауы; статистикалық мәліметтерді жинау мен топтау; динамика қатарларын талдау; кәсіпорынның айналым қаражаттарын басқарудың қазіргі заманғы әдістері; кәсіпорынның ағымдық қаржылық қажеттіліктерін басқару.

Тақырыптың ғылыми тұрғыда зерттелу дәрежесі. Қазақстанның қазіргі экономикалық даму жағдайында кәсіпорын қызметінің айналым қаражаттарының құрамы мен құрылымын талдаудың теориялық және тәжірибелік аспектілері отандық және шетелдік экономист-ғалымдардың: Ниязбекова Р. Қ., Бейсенғазиев М. Б., Ермекбаева Б. Ж., Дюсембаев К. Ш., Дуламбаева Р. Т., Кадерова Н. Н., Оразалин К. Ж., Михель. Э. Э., Есенгельдин, Б. С., Сергеев И. В. және тағы басқа авторлардың еңбектерін жатқызуға болады.

Зерттеудің ақпараттық негізін кәсіпорынның бухгалтерлік және қаржылық есептілігінің мәліметтері, кәсіпорынның ішкі нормативті-техникалық құжаттары, мерзімді баспа құралдарының ақпараттары, қаржылық менеджмент және талдау саласындағы отандық және шетелдік мамандардың оқулықтары құрайды.

Дипломдық жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы: дипломдық зерттеудің нәтижелері кәсіпорынның ағымдық қаржылық қызметінде айналым қаражаттарының айналымдылығын жылдамдату мақсатымен, қайта айналымға енгізу және жартылай босап шығу есебінен айналым қаражаттарының мөлшерін төмендету мақсатымен қолданылуы мүмкін.

Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш маңызды бөлімдерден, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан құралады.

Кіріспеде зерттеу тақырыбының өзектілігі айқындалады, мақсаттар мен алдына қойылатын мәселелер қалыптастырылады, зерттеудің объектісі мен пәні, әдістемелік және ақпараттық негіз анықталады, сонымен қатар зерттеудің тәжірибелік маңыздылығы көрсетіледі.

Бірінші бөлімде кәсіпорынның айналым қаражаттарының теориялық негіздері келтірілген; олардың қаржыландару көздері мен нарықтық экономикадағы рөлі көрсетілген, кәсіпорындағы айналым қаражаттарын ұйымдастыру мәселелері және олардың қазіргі қазақстандық жағдайлардағы қызмет ету ерекшеліктері аталған.

Дипломдық жұмыстың екінші бөлімі айналым қаражаттарын басқару мен талдаудың әдістемелік аспектілеріне арналған: қаржылық талдау негізінде кәсіпорынның айналым қаражаттарына деген жоспарлы қажеттілігі анықталған; көрсеткіштердің динамикасы бағаланған; іскерлік белсенділік коэффиценттері анықталып, олардың айналым қаражаттары жағдайына әсері көрсетілген.

Үшінші бөлімде кәсіпорынның айналым қаражаттарына жүргізілген талдау негізінде қажетті қорытындылар жасалып, кәсіпорынның айналым қаражаттарының жағдайын жақсарту бойынша арнайы шаралар кешені ұсынылған.

1. КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНДЕГІ АЙНАЛЫМ ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН РӨЛІ

1. 1 Айналым қаражаттарының мәні мен классификациясы

Нарықтық қатынастар жағдайында айналым капиталы ерекше мәнді иеленіп келеді. Өйткені олар өз құнын жаңа өндірілген өнімге толықтай көшіріп, капиталдың әр айналымының соңында кәсіпкерге ақшалай нысанда қайтып келетін өндіріс капиталының бір бөлігі болып табылады. Сөйтіп, айналым капиталы кәсіпорынның табыстылығын анықтаушы маңызды критерий болып саналады.

Айналым капиталы - кәсіпорын мүлкінің құрамдас бөлігі. Олардың жағдайы мен тиімді қолданылуы - кәсіпорынның сәтті қызметінің маңызды шарттарының бірі. Нарықтық қатынастардың дамуы оларды ұйымдастырудың жаңа шарттарын анықтайды. Жоғары инфляция, төлемсіздік және басқа да қолайсыз жағдайлар кәсіпорындарды айналым капиталына қатысты саясатын өзгертуге, толықтырудың жаңа көздерін іздестіруге, оларды тиімді қолдану мәселесін зерттеуге итермелейді.

Өндіріс үздіксіздігін қамтамасыз етуші маңызды шарттардың бірі болып оның материалдық негізін, яғни өндіріс қаражаттарын үнемі жаңартып отыру саналады. Ол өз алдына өндіріс қаражаттары қозғалысының үздіксіздігін алдын ала анықтайды [3, 65 б. ] .

Өзінің айналысында айналым қаражаттары ақшалай, өндірістік және тауарлы нысандарға ие болып отырады. Ол айналым қаражаттарының өндірістік қаражаттар және айналыс қаражаттары болып бөлінуіне сәйкес келеді.

Өндірістік қорлардың материалдық нұсқаушысы өндіріс құралдары болып табылады. Олар еңбек кұралдары және еңбек заттарына бөлінеді. Дайын өнім ақшалай қаражаттар мен есептегі қаражаттармен бірігіп айналыс қаражаттарын құрайды.

Кәсіпорын қорларының айналымы құнның ақшалай нысанын шикізат материал, отын және басқа да өндіріс құралдарын сатып алуға авансталудан басталады. Нәтижесінде ақшалай қаражаттар өндіріс қорлары нысанын айналыс сферасынан өндіріс сферасына өту арқылы қабылдайды. Бұл жағдайда құн шығындалмайды, тек авансталады, себебі айналыс соңында ол қайтарылады. Бірінші саты соңында тауарлық айналыс тоқтатылады, бірақ айналым жалғасады.

Айналымның екінші сатысы өндіріс процесінде жүзеге асырылады. Жұмысшылар күші жаңа құрылған және орын алмастырылған құнды өзіне кіргізетін жаңа өнімді дайындайды. Авансталған құн өзінің нысанын өзгертеді - өндірістіктен тауарлыға өтеді.

Айналымның үшінші сатысында өндірілген дайын өнім өткізіліп, ақшалай қаражаттар алынады. Бұл сатыда айналым қаражаттары қайтадан өндіріс сферасынан айналыс сферасына өтеді. Үзілген тауарлы айналым жалғасады және құн тауарлы нысаннан ақшалай нысанға өтеді. Өнімнің өндірілуі мен өткізілуіне жұмсалған ақшалай қаражаттар мен өндірілген өнімді өткізуден түскен ақшалай қаражаттар арасындағы айырма кәсіпорынның ақшалай жинақтарын құрайды.

Бір айналымды аяқтап болған соң, айналым қаражаттары жаңа айналымға түседі, сөйтіп үздіксіз айналым жүзеге асырылады. Айналым қаражаттарының үнемі қозғалысы өндіріс пен айналыс процестерінің үздіксіздігін қамтамасыз етуші негіз болып табылады. Кәсіпорындардың қорлар айналымының анализі мына жағдайға көз жеткізеді: авансталған құн тек әртүрлі нысандарды қабылдап қана қоймай, сонымен қатар үнемі осы нысандарда анықталған мөлшерлерде болады. Басқа сөзбен айтқанда, авансталған құн айналымның әрбір сәтінде әртүрлі бөліктерімен бір уақытта ақшалай, өндірістік, тауарлы нысандарда болады. Кәсіпорын қорларының айналымы ақшалай нысандағы авансталған құнның белгілі бір мөлшерінде ғана жүзеге асырылады. Айналымға түскен авансталған құн өзінің функционалдық нысандарын өзгерте отырып одан шықпайды. Ақшалай нысандағы көрсетілген құн кәсіпорынның айналым қаражаты болып табылады.

Айналым қаражаттары ең алдымен құндық категория ретінде қабылданады. Олар материалдық құндылықтар болып табылмайды, себебі олардан дайын өнім өндіруге болмайды. Ал ақшалай нысандағы құн бола отырып, айналым қаражаттары айналым процесінде өндірістік қорлар, аяқталмаған өндіріс, дайын өнім нысандарын қабылдайды. Тауарлы-материалдық қорларға қарағанда айналым қаражаттары шығындалмайды, жойылмайды, олар авансталады.

Айналым қаражаттарының мәнін ашып зерттеу айналым қорларын және айналыс қорларын қарастыруды ойластырады. Айналым қаражаттары және айналыс қаражаттары өзара байланыста болады, бірақ олардың арасында еленерліктей айырмашылықтар бар. Айналым қаражаттары үнемі кәсіпорын қызметінің барлық сатыларына қатысады, ал өндірістік қорлар болса шикізаттың, отынның, негізгі және көмекші материалдардың жаңа партияларымен алмастырылатын өндірістік процесті өтеді. Өндірістік қорлар айналым қорларының құрамдас бөлігі бола отырып, өндіріс процесіне өтеді. Дайын өнімге айнала отырып, кәсіпорыннан шығады. Айналым қаражаттары өндіріс процесінде өз құнын дайын өнімге бере отырып толығымен тұтынылады. Олардың сомасы айналым қаражаттарының сомасынан он есе көп болуы мүмкін.

Айналыс процесінде айналым қаражаттары өз құнын айналым қорларында көрсетеді, сондықтан осы қорлардың арқасында айналым қаражаттары өндіріс процесіне қатысады және өндіріс шығындарын қалыптастыруға қатысады.

Егер айналым қаражаттары жаңа өнімді қалыптастыруға тікелей немесе жанама қатысса, онда олар біртіндеп азайып, айналыстың аяғына дейін жойылуы керек еді.

Айналым қаражаттары тұтыну қоры бола тұра бір ғана нысанда қолданылады, ол өндірістік нысан. Айналым қаражаттары біртіндеп әртүрлі нысандар қабылдап қана қоймай, сонымен қатар белгілі бөліктерде осы нысандарда болады.

Келтірілген жағдайлар айналым қорлары мен айналым қаражаттары айналысын шектеудің объективті қажеттілігін тудырады.

Айналым қаражаттарын олардың айналыс сатысындағы функционалдық нысаны, яғни айналыс қорларымен салыстыру келесі нәтижелерге әкеледі. Кәсіпорын қорларының айналысы өнімнің өткізілу үрдісімен аяқталады. Берілген үрдістің дұрыс жүзеге асырылуы үшін олар негізгі және айналым қорларымен қатар айналыс қорларына ие болуы қажет.

Айналыс қорларының айналымы өндірістік айналым қорларының айналымымен тығыз байланысты және оның жалғасы мен соңы болып табылады. Айналыс жасай отыра бұл қаражаттар жалпы айналым құрады. Бұл үрдісте еңбек өніміне көшірілген айналым қорларының құны өндіріс сферасынан айналыс сферасына көшеді, ал авансталған құн мөлшеріндегі айналыс қорлары құны айналыс сферасынан өндіріс сферасына өтеді. Сөйтіп, әртүрлі функционалдық нысаннан өтіп, бастапқы ақшалай нысанға оралатын авансталған қаражаттардың айналымы жүзеге асырылады. Айналым қаражаттары айналым жасай отырып, өндіріс сферасынан айналыс сферасына өтеді.

Айналым қаражаттарын өндірістік айналым және айналыс қорлары запастарына авансталған ақшалай қаражат ретінде қарастыру бұл категорияның толық экономикалық мәнін ашпайды. Ол ақшалай қаражаттың белгілі бір сомасын аванстаумен қатар бұл запастарға өндіріс үрдісінде өндірілетін қосымша өнім құны авансталу үрдісі болатынын ескермейді. Сондықтан рентабельді кәсіпорындарда қорлар айналымы аяқталғаннан кейін авансталған айналым қаражаттары сомасы түскен пайданың белгілі бір сомасына өседі. Рентабельді емес мағынада ақшалай қаражаттар деп атауға болмайды. Өндірістегі және айналыстағы қаражаттарды ақшамен шатастыруға болмайды. Жиынтық құн ақша нысанында авансталады және өндіріс пен айналыс үрдісінен өтіп, қайтадан осы нысанды иемденеді. Ақшалай қаражаттар қаражаттар қозғалысында делдал болып табылады. Ақшамен көрсетілген жиынтық құн тек арасында ғана және бөліктермен нақты ақшаға айналады. Сөйтіп, айналым қаражаттары минималды қажетті мөлшердегі айналыс қорлары мен өндірістік айналым қорларының жоспарлы құрылуы мен қолданылуы үшін ақшалай нысандағы авансталатын құн болып табылады. Ол кәсіпорынның өндірістік бағдарлама мен есептесуді уақтылы жүзеге асыруын қамтамасыз етеді.

Кәсіпорынның айналым қаражаттары екі функция атқарады: өндірістік және есептік. Өндірістік функцияны орындай отырып, айналым қаражаттары өндірістік айналым қаражаттарына авансталады, өндірістік үрдістің үздіксіздігін қамтамасыз етеді және өзінің құнын өндірілген өнімге көшіреді. Өндірістің аяғында айналым қаражаттары айналыс қорлары түрінде айналыс сферасына өтеді. Онда олар екінші функциясын атқарады, бұл функцияның мәні - айналым қаражаттарының тауарлы формадан ақшаға айналуы және айналыстың аяқталуы [4, 64-65б] .

Айналым капиталы компоненттерінің сыныпталуы мынадай белгілері бойынша жүзеге асырылуы мүмкін:

• ликвидтілік дәрежесі бойынша;
• өндірістегі функционалдық рөлі бойынша;
• капиталды орналастыру тәуекелі дәрежесі бойынша;
• қаржыландыру көздері бойынша.

Айналым капиталының мөлшері тек өндірістік үрдістің қажеттіліктерімен ғана емес, сонымен қатар кездейсоқ факторлармен де анықталады. Сондықтан айналым капиталын тұрақты және ауыспалы деп бөлуге болады.

Тұрақты айналым капиталы ақшалай қаражаттардың, дебиторлық қарыздардың, өндірістік қорлардың белгілі бір бөлігі болып табылады. Операциялық цикл кезінде оларға деген қажеттілік салыстырмалы түрде тұрақты. Бұл кәсіпорынның тұрақты қарауындағы уақыттық параметрлермен орташаландырылған ағымдық активтердің мөлшері. Ауыспалы айналым капиталы категориясы ең ауыр кезеңдерде немесе сақтандыру қоры ретінде қажет етілетін қосымша ағымдық активтерді көрсетеді. Мысалы, қосымша өндірістік-материалдық қорларға деген қажеттілік маусымдық өткізу кезіндегі сатудың жоғары деңгейін қадағалап отырумен байланысты болуы мүмкін.

Айналым капиталын басқарудың мақсаты айналым капиталының көлемі мен құрылымын, олардың жабылу көздері мен кәсіпорынның тиімді қаржылық және ұзақ мерзімді өндірістік қызметін қамтамасыз етуге қажетті олардың арақатынасын анықтау болып табылады. Бұл мақсат стратегиялық сипатқа ие; ағымдық қызметті басқаруды тиімді ететін мөлшерде айналым капиталын ұстау да маңызды болып табылады. Осы позиция жағынан алғанда өтімділік кәсіпорынның маңызды қаржы-шаруашылық сипаттамасы болып табылады, яғни бұл қысқа мерзімді кредиторлық қарызды уақытылы қайтаруды білдіреді. Айналым капиталының төмен деңгейінде өндірістік қызмет өзіне сәйкес деңгейінде болмайды, осыдан мынадай қиыншылықтар тууы мүмкін: өтімділікті жоғалту, жұмыстағы қайталанып отыратын ақаулар және төмен пайда. Айналым капиталының кейбір оптималды деңгейінде пайда максималды болады. Айналым капиталының одан да әрі өсуі кәсіпорынға өз иелігінде мерзімді бос, айналыстағы емес ағымдық активтерді, сонымен қатар қаржыландырудың артық шығындарын ұстауға мүмкіндік береді. Бұл пайданың төмендеуіне әкеледі (Сурет 1) .

Пайда

Орташа Айналым капиталы деңгейі

Сурет 1. Айналым капиталы мен пайданың өзара әсері

Кәсіпорын жұмысының жоғары нәтижелігі, бірыңғайлығы оның айналым қаражаттарымен қажетті деңгейінде қамтамасыз етілуіне байланысты. Материалдық қорларды сатып алуға авансталған қаражаттардың жеткіліксіздігі өндірістің қысқартылуына, өндірістік бағдарламаның орындалмауына әкелуі мүмкін. Мөлшерден тыс қаражаттарды қорларға салу ресурстарды тиімсіз қолдануға әкеп соқтырады.

Айналым қаражаттары өзіне материалдық және ақшалай ресурстарды кіргізетін болғандықтан, олардың ұйымдастырылуы мен тиімді қолданылуы материалды өндіріс үрдісіне ғана емес, сонымен қатар кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына әсер етеді [5, 43-44 б. ] .

Айналым капиталын жоспарлау, есептеу және талдау практикасында келесі белгілер бойынша топтастырылады:

1) өндіріс процесіндегі функционалдық рөліне байланысты - өндірістік айналым қоры (құрал-жабдық) және айналыс қоры;

2) бақылау, жоспарлау және басқару практикасына байланысты - нормаланатын айналым капиталы және нормаланбайтын қарыз капиталы;

3) айналым капитал қалыптасатын көзге байланысты - меншік айналым капиталы және қарыз айналым капиталы;

4) өтімділікке (ақшалай қаражатқа айналу жылдамдығы) байланысты - абсолютті өтімді қаражат, жылдам сатылатын айналым қаражаты, баяу сатылатын айналым қаражаты;

5) капиталды салу тәуекелінің дәрежесіне байланысты - салу тәуекелі барынша аз айналым капиталы, салу тәуекелі шамалы айналым капиталы, салу тәуекелі орташа айналым капиталы, салу тәуекелі жоғары айналым капиталы;

6) материалдық-мүліктік маңызына байланысты - еңбек құралы (шикізат, материал, отын, аяқталмаған өндіріс және т. б. ), даяр өнім мен тауар, есептердегі ақшалай қаражат пен құрал-жабдық.

Айналым қаражатының өндіріс және айналыс процесінде болатын уақытты жеке есептеп талдау үшін айналым капиталы функционалдық белгі бойынша айналым қорына және айналыс қорына бөлінеді.

Кесте 1. 1

Айналым қаражатының өндіріс процесіндегі функционалдық рөлі бойынша құрамы мен құрылымы

Ескертпе - Ниязбекова Р. Қ., Рахметов Б. А., Байнеева П. Т. Кәсіпорын экономикасы. Оқу құралы, Алматы: Экономика, 2008 ж.

Айналым қаражаты басқарылу дәрежесі бойынша нормаланатын және нормаланбайтынға бөлінеді. Нормаланатын қаражатқа, әдетте, барлық өндірістік айналым қоры, сондай-ақ айналыс қорының кәсіпорын қоймасындағы сатылмаған даяр өнімнің қалдығы түріндегі бөлігі жатады.

Нормаланбайтын қаражатқа айналыс қорының қалған элементтері, яғни тұтынушыларға жіберілген, алайда әлі төленбеген өнім мен ақшалай қаражаттың және есеп айырысудың барлық түрі жатады. Алайда нормалардың болмауы айналым қаражатының осы элементтерінің мөлшерлері өз бетімен әрі шексіз өзгеруі мүмкін және олар бақыланбайды деп түсінуге болмайды. Кәсіпорындар арасындағы есеп айырысудың қолданылатын тәртібінде мемлекет тарапынан төлемеудің артуына қарсы қолданылатын экономикалык санкциялар жүйесі қарастырылған.

Нормаланатын айналым қаражаты кәсіпорынның қаржы жоспарында (бизнес-жоспарында) көрсетіледі, ал нормаланбайтын айналым қаражаты іс жүзінде жоспарланбайтын объект болып табылады.

Айналым капиталының нормативі әрқашан да өндірістің нақты мұқтажын қанағаттандырып отыруы тиіс. Нормативтің деңгейі аз болған жағдайда кәсіпорын өндірісті келешекте қажет болатын қормен қамтамасыз ете алмайды және өнім жеткізушілер, жұмыскерлер, қызметкерлер және тағы сол сияқты басқалармен дер кезінде есеп айырыса алмайды.

Норматив тым жоғары болса, нормативтен тыс қорлар пайда болып, қосымша шығынға ұшыратады. Сонымен қатар, айналым капиталының қажеттілігінен жоғары болатын норматив өнімнің табыстылық деңгейінің төмендеуіне, кәсіпорын мүліктерінің құнын өсіре отырып, төлемдер мөлшерінің артуына әкеп соқтырады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс