Ақпараттық жаңа технологияларды шетел тілдерін үйрету жүйесінде қолданудың негізгі проблемалары
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Шет тілдер және іскерлік карьера университеті
Дипломдық жұмысты орындау бойынша әдістемелік нұсқаулық 5В011900 Шет тіл:
екі шетел тілі мамандығы
Тақырып: “Ақпараттық жаңа технологияларды шетел тілдерін үйрету жүйесінде
қолданудың негізгі проблемалары”
Қорғаушы студент:
Амирханова Б. Н.
Кафедра менгерушісі о. ғ. к,
Доцент:
Беккожанова Г. К.
Ұстаз:
Попова С. В.
Алматы 2016 ж
Жоспар
Кіріспе ___________________________________ _______________________3
1. Ақпараттық жаңа технологияларды шетел тілдерін үйрету жүйесінде
қолданудың негізгі проблемалары ___________________________________ _5
1.1 Сын тұрғысынан ойлау технологиясы _____________________________ 8
2. Компьютерлік оқыту технологиясын шетел тілін ____________________14
оқытуда қолданудың тиімділігі
2.1 Компьютерлік технологияны шетел тілін оқыту процесіне
ендіру сипаттамасы және ерекшеліктері______________________ ____16
2.2 Компьютерлік технологиясының шетел тілін инновациялық
оқыту
процесіндегі маңызы_____________________________ ____________18
3. Жоғары сынып оқушыларының қарап шығу және іздене оқу түріне үйретудің
әдістемелік негіздері
3.1 Ағылшын тілін мәтіндерін оқуға үйретудің мақсатты және талаптары__38
3.2 Қарап шығу және іздене оқуға үйретудің негізгі кезеңдері
3.3 Қарап шығу және іздене оқу түрлерін үйретуге бағытталған компьютерлік
бағдарламалар ұсынатын жаттығулар жинағы _________________________45
4. Оқу-сөз әрекетінің бір түрі
4.1 Мәтінді оқудың лингвистикалық ерекшеліктері ____________________46
4.2 Мәтінді оқудың психолоиялық ерекшеліктері ______________________51
Практикалық бөлім ______________________________________________ _52
Қорытынды ____________________________________________________ _58
Қолданылған әдебиеттер тізімі ___________________________________ __60
1. Ақпараттық жаңа технологияларды шетел тілдерін үйрету жүйесінде
қолданудың негізгі проблемелары
Оқытудың ақпараттық технологиясы-бұл ақпаратпен жұмыс жасау үшін
арнайы тәсілдер, педагогикалық технологиялар, бағдарламалық және техникалық
құралдар (кино, аудио және видеоқұралдар, компьютерлер, телекоммуникациялық
желілер).
Оқытудың ақпараттық технологиясы-білімді жаңаша беру мүмкіндіктерін жасау,
білімді қабылдау, білім сапасын бағалау, оқу-тәрбие үрдісінде оқушының жеке
тұлғасын жан-жақты қалыптастыру үшін ақпараттық технологияның қосымшасы деп
түсіну керек.
Білімді ақпараттандырудың негізгі мақсаты- оқушыларды ақпараттық қоғам
жағдайында тұрмыстық, қоғамдық және кәсіби салалардың іс-әрекетіне
толық,тиімді араластыру боып табылады.
Төмендегі қасиеттер білім жүйесінің өзіндік ерекшелігі болып саналады.
1. Тұтынушының қолдану сапасында;
2. Нәтижесінде әр түрлі салаларда қолданылатын, ақпараттық
технологияларды жасаушы сапасында.
Бірақ компьютер мүмкіндіктерін асыра бағылауға болмайды, өйткені ақпарат
беру-бұл білім мен мәдениетті беру емес, сондықтан ақпараттық технологиялар
педагогтарға тек қосымша тиімді құрал ретінде қызмет атқарады.
Көптеген елдердің ғылыми орталықтары мен оқу орындарында нақ осы білім
қажеттілігі үшін мамандандырылған компьютерлік жүйелер саны дайындалады,
олар оқу-тәрбие үрдісінде әр түрлі жағынан қолдауға бағытталады. Бұл-
жүйелердің негізгі түрлері болып табылады.
1. Компьютерлік бағдарламаланған оқыту- бұл сәйкесінше, компьютерлік
бағдарламалардың көмегімен бағдарламалық оқыту механизмдерін жүзеге
асыратын технология;
2. Материалды компьютердің көмегімен оқу- оқушының жаңа материалды әр
түрлі құралдардың, оның ішінде компьютердің көмегімен өз бетінше
оқуын болжайды. Бұл жерде оқу-іс-әрекетінің сипаты айтылмайды, оқу
нұсқауларының жиынымен іске асырылуы мүмкін. Мұның өзі
бағдарламалық оқыту әдісінің мәнін ашады;
3. Материалды компьютер қоры негізінде оқу- алдыңғы технологиялар,
технологиялық құралдардың алуан түрін (оның ішінде дәстүрлі
оқулықтар, аудио және видеожазбалар және т.б.) қолданумен
айрықшаланатын болса, мұнда бағдарлама құралдарын, оқушылардың өз
бетінше тиімді оқуын арттыратын бағдарламаларды басымырақ қолдану
жүргізіледі.
4. Компьютер қорымен оқыту- білім берудің барлық мүмкін боларлық
формаларын қолдану (мұғалімнің қатысуымен), шын мәнінде, жоғарыда
айтылғандармен сәйкес келеді;
5. Компьютердің көмегімен бағалау-өз бетінше оқыту технологиясы деп
қарастырылады, дегенмен ол практикада басқаларға құрамдас элемент
болып кіріп жүр. Мұндай оқылатын пәннің мазмұны мен дәстүрлі
оқытуда қолданылатын немесе оқыту бағдарламаларында жүзеге
асыралатын әдістерге тәуелсіз;
6. Компьютерлік коммуникация- білім беру және оны жүргізумен
қамтамасыз ете отырып, жоғарыда аталған технологиялардың барлығының
ажырамас құрамы болып табылады. Жергілікті, аймақтық және басқа
компьютерлік желілерді қолдану үшін жұмсалады. Компьютерлік
коммуникация жекелеген оқу орындарының, қаланың, аймақтың, елдің
ақпараттық білім жүйесінің мүмкіндіктерін көрсетеді.
Оқытудың ақпараттық технологиялары осы ақпараттық білім жүйесінің
шегінде жүзеге асырылатын болғандықтан, осы білім технологиясына ақпараттық
және бағдарламалық қолдаумен көрсететін құралдар бір ғана компьютермен,
оған енгізілген бағдарламамен шектеліп қалмауы керек. Шын мәнінде бәрі
керсінше, оқытудың ақпараттық технологияларының бағдарламалық құралдары
және білім технологияларының өздері ақпараттық білім ортасына-ақпараттық
білім жүйесінен бөлінген жүйешелер түрінде қосылады.
Оқытудың ақпараттық технологиясында қолданылатын бағдарламаны қамтамасыз
етуді бірнеше категорияға бөлуге болады:
• Оқытатын, бақылайтын және үйрететін жүйелер;
• Ақпарат іздеу жүйесі;
• Модельдеу бағдарламалары, микромирлер;
• Танымдық сипаттағы инструменттік қралдар;
• Әбебап сипаттағы инструменттік құралдар;
• Коммуникацияны қамтамасыз етуге арналған инструменттік құралдар.
Модельдеу бағдарламалары мен микромирлер-бұл ерекше аз мамандандырылған
бағдарламалар, оларды компьютерде арнайы қолдану және оның кейбір
мәселелерін зерттеуге тура келеді.
Инструменттік құралдар деп- жаңа электрондық ресурстар жасауды қамтамасыз
ететін бағдарламаларды атайды:
• әр түрлі форматты файлдар;
• мәліметтер қоры;
• бағдарламалық модульдер;
• жекелеген бағдарламалар мен бағдарламалар жиыны.
Мұндай құралдар пәндік бағытта болуы мүмкін, сол секілді нақты міндеттер
ерекшелігі мен қолдану саласына тәуелді болмауы да мүмкін. Білім үрдісіне
қолдануға негізделген бағдарламалық құралдарда сақталатын негізгі талаптар-
бұл жеңілдік пен табиғилық, оқушының оқу материалымен жеңіл танысуына
мүмкіндік жасау. Бағдарламаларға сай келетін талаптар мен сипаттамаларды
НСІ (ағылшын тілінде Human-Computer Interface- Интерфейс-адам-
компьютер) аббревиатурасымен белгілеу қабылданған. Бұл сөзбе-сөз аударуды
адаммен сұхбаттасуға арналған компьютерлік бағдарламалар деп түсінуге
болады.
Білімді ақпатарттандыру жағдайында болып жатқан кемшіліктерге
қарамастан, оны ақпараттық революция деп атауға болады, өйткені қол
жетерлік табыстар мыналар:
1. ақпаратты ұсынудың жаңа формасы. Қызықты, жанды немесе алдын ала
жазылған мультимедиалық ақпарат тек текспен емес, графикалық
бейнелерден, анимациядан, дыбыстан және видеоүзінділерден құралып,
Internet желісі арқылы беріледі немесе басқа телекоммуникациялық
құралдар арқылы компакт-дискілерге жазылады;
2. жаңа кітапханалар. Интеллектуальдық ресурстар көлемі және табыстары
өседі. Internet электорндық кітапхана каталогтарымен бірігіп, жер
қашықтығы мен уақыт айырмашылығына қарамастан, зор ақпараттар көлемін
жинауға қол жеткізеді. Әрине, мұндай кітапханалар онда сақталатын
ақпараттарға толық жол аша бермейді;
3. оқу сабақтарының жаңа формалары. Студенттер мен оқытушылардың виртуальды
семинарлар және лабораториялар режімінде бірігіп жұмыс жасауы, сонымен
бірге жаңа синхрондық мүмкіндік пайда болады. Бірқатар студенттер үшін
мұндай жұмыс формалары анағұрлым ыңғайлы, өйткені дәстүрлі оқытуға
қарағанда, оларға өз мүмкіндіктеріне қарай, өздеріне қолайлы графикпен
жұмыс жасау және артық ескертулермен кездеспей отырып ашу қызықты;
4. білімнің жаңа құрылымы. Бүгінгі күні білім жүйесіне жаңа құрылым беру
үшін телекоммуникация жүйелерімен толықтырылуы қажет, сонымен
5. қатар білім үрдісіне ақпараттық және коммункациялық технологияларды
енгізуде жоғары біліктілікке ие мамандар керек.
Көбінесе қашықтан оқыту бағдарламалары оған барынша мол қол жеткізуге
мақсатталған және оқыту сапасына аса анық емес талаптар қояды. Мұндай
бағдарламаның білім сапасын жетілдіруі үшін орындауы міндетті талаптар
қатарын құрастыруға болады:
1. сапасы мен мүмкіндігі жоғары білім кеңестігін құру, кәдімгі оқу
орындары ұсынатын мүмкіндіктерден жоғары білім ортасын жасау;
2. Internet желісінде әмбебап компьютерлік кітапхана құру, кез келген
уақытта қолданушыға қол жеткізерлік және кәдімгі кітапханаға көлемді
ақпарат беруі тиіс.
3. Желі бойынша педагогтармен қарым-қатынас ұйымдастыру;
4. Оқытушының да, оқушының да білімін компьютермен тексеру жүйесін жасау.
Төмендегідей базалық шарттар сақталған жағдайда сапалы білімге қол
жеткізуге болады.
1. қымбат тұратын технологиялар мен бағдарлама өнімдерін қолдану;
2. іштей және қашықтықтан оқыту түрлерін біріктіру;
3. қажетті ақпараттық ресуртарды табуды жеңілдететін толық каталогтар
жасау.
1.1 Сын тұрғысынан ойлау технологиясы
Сыни ойлау – ашық қоғам негізі. Сыни ойлау деген –әр жеке тұлғаның кез
–келген жағдайдағы мәселені ойлап, зерттеп қорытып, өз ойын еркін ортаға
жеткізе алуы. Сыни тұрғыдан ойлау, өзіндік, жеке ойлау болып табылады. Ол –
өз алдына сұрақтар қойып және үнемі оларға жауап іздеу, шешімін табуды
қажет ететін мәселені анықтау, әр мәселеге байланысты өз пікірін айту, оны
дәлелдей алу, сонымен қатар басқалардың пікірлерін дәлірек қарастыруды және
сол дәлелдемелердің қисынын зерттеу дегенді білдіреді. Нағыз сабақ – ол
әрқашан диалог, іздене, дайындала, үйрене, шәкірттер болашағын ойлай
жасалған еңбек пен тәжербиенің бірлігі.Сын тұрғысынан ойлау үш бөліктен
тұрады:
Біріншіден, сын тұрғысынан ойлау өзіндік және жеке ойлау болып
табылады. Ал сабақ сыни тұрғыдан ойлау принциптеріне негізделетін болса,
әркім өз ойлары мен пікірлерін және бағалауларын басқалардан тәуелсіз
құратын болады. Біз үшін басқа біреу сыни ойлай алмайды, біз барлығын
өзіміз үшін жасаймыз. Сонымен қатар ойлау өзіндік сипатқа ие болғанда ғана
сыни тұрғыдан ойлағандық болып есептеледі. Өз бетінше ойланып мәселені шешу
үшін бостандық керек.
Сыни тұрғыдан ойлауда идеяның ерекше болуы міндетті емес:басқаның
пікірімен міндетті түрде келісу емес, керсінше келіспеуіміз де мүмкін ғой.
Бұл біздің құқымызды дәлелдейді. Сыни тұрғыдан ойлайтын оқушының ой
бостандығы кең болғандықтан өзгенің пікіріне жиі келісе бермейді. Бұл
тұлғаның қоғамдағы пікірін, орнын анықтайды.
Екіншіден , сын тұрғысынан оқыту жаттанды қағидаларды дәлелдеп айта
беру емес, оқушы оқып, оны еске сақтап айту қаблеті жоқ, керсінше терең
ойлау арқылы ескіге жаңаша көзқарас қалыптастыру мүмкін, тың идеялар ойлап
табуы мүмкін.
Үшіншіден, сын тұрғысынан ойлау сұрақтар қойып, шешімін табуды қажет
ететін мәселені анықтаудан басталады.Жалпы адамзат баласы тумысынан білуге
құмар болып келеді.Өзінің жеке қызығушылықтары мен қажеттіліктеріне жауап
беруге талпынады.
Төртіншіден, сыни тұрғыдан ойлау көңілге қонымды дәлелге ұмтылады.
Саналы дәлелдер арқылы жаңалық ашуға бейім келеді.
Шет тілін оқыту барысында оқушыларды адамгершілік қасиеттерге
тәрбиеленудің жүзеге асырудың оңай және қиын тұстары да жетерлік. Мұндағы
негізгі ой : тіл - адамға берлген керемет қасиет, тіл құдіреті арқылы
ғана адам – адамдық қалыпқа ие болады. Тіл арқылы ғана жақсылық пен
жамандықты айырып, таниды, тәрбиеленеді.Тіл арқылы ғана тәрбиелік мақсаттар
шешімін тауып, оқушыға өмір баспалдақтары қаланады. Шет тілін оқытудың
дидактикалық негізінің бірі – тәрбиелеп оқыту десек, оның аспектілерін
айқындап алу керек. Тіл – ойлаудың, дүниетанудың, қарым –қатынас жасаудың,
сезімді сыртқа шығарудың құралы.Адам қызметінің қай саласы болса да оның
жоспарлануы мен реттелініп отыратын тәсілі ретінде сананың барлық
көрінісінің шарты бола отырып, тіл коммуникативтік, маңызды қызметті
атқарады.
Шет тілі сабақтарында әрбір жұмыс түрлері мәтінмен жұмыс,
жаттығулармен жұмыс, суретпен жұмыс грамматикалық, лексикалық, фонетикалық
талдау т.б. Мәселен, мәтіндермен жұмыс істеу кезінде оқушылар әр мәтін
мазмұны мен ондағы негізгі ойды талдап, талқыға салу, мәселе көтере отырып,
жақсы мен жаман жақтарын жан –жақты таратып айта алады. Мәтін мазмұны
оқушының кең дүниетанымын қалыптастыруға толығымен қызмет атқара алады.
Өздерін толғандырған мәселе жайында түрлі сұрақтар қоя отырып,ой қозғай
алады.
Шет тілі сабақтарында сын тұрғысынан ойлау оқушыны тәрбиелеп , білім
біліктілігін артырып қана қоймай, шәкірттерге еркін ойлауға мүмкіндік
беріледі; ақыл ойы дамиды, шығармашылық деңгейі артады,топтық іс-әрекетке
тәрбиеленеді, тіл байлығы жетіледі, өзі жан – жақты жетіледі,өз ойын
жеткізеді.
Оқыту мен тәрбиелеу үрдістері арқылы тұлға қалыптасуына әсер етіп қана
қоймай, оқушы шығармашылығын дамытудың тағы бір қажеттілігі қоғам талабынан
туындайды [53, 15 б].
Сын тұрғысынан ойлау – сынап қарау емес, оқушының шыңдалған ойлау
әрекеті. Оқушылардың оқытуда тиімді әдістерді пайдалану арқылы оқушының
білімге деген қызығушылығын арттырады, терең ойлау қабілетінің
белсенділігін қалыптастыруға болады. Бұған дейін оқушы мұғаліммен оқулыққа
ғана бағынатын тыңдаушы ғана еді, енді ол сын тұрғысынан ойланып, өз ойын
дәлелдей алатын. Сынып оқушылары топпен, жұппен жұмыс істеу арқылы өзара
пікірлесіп, ең ұтымды жауапты тауып айтуға үйренеді. Берілген сұраққа
тынымсыз іздене отырып, әр оқушы өз ойын еркін айтуға, оны дәлелдеп, қорғай
білуге мүмкіндігі бар [54, 17 б ].
Сын тұрғысынан ойлау технологиясының құрылымына әйкестендіру мұғалім
тұлғасын қалыптастырып, оның шығармашылық күш – қуатын дамытуға тиімді
әсерін тигізеді. Сын тұрғысынан ойлауды дамыту - сынау емес, шыңдалған
ойлау. Оқушы өз ойын сын тұрғысынан ойлап, дәлелдеуге тырысады, ой- өрісін
кеңейтеді, еркін ойлай отырып, келе-келе мұғалімнің түсіндіргенінен гөрі өз
ізденісімен қызығу танытып, шығармашылық қабілеттері ұшталады.Сонымен
қатар, жекелей жұмыстар, жұптық және топтық жұмыстар арқылы өз ойларын ашық
айта білу, пікір айтуға үйрену, пікір таластыру, ойланып жауап беру,
жолдастарының ойын тыңдау, жауаптарын бағалай білу, сыйластық,
ұйымшылдыққа, білім деңгейлерінің жоғары болуына көп әсерлерін тигізеді.
Оның ішінде ерекше жағдай: сынып бойынша көп сөйлемейтін, ойлау дәрежелері
төмен оқушылардың да қызығуы туып, олардың өз мүмкіндіктеріне қарай топтар
бойынша сабаққа қатысуға тырысуы. Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан
ойлауды дамыту технологиясы негізінде өткізілген сабақтар ең бастысы,
оқушы білімінің тереңдігі мен тиянақтылығын арттырады. Біріккен , тұтас іс
- әрекетті ұйымдастыра отырып, оқушылардың сын тұрғысынан ойлау мен жазу
дағдысын қалыптастыру.
Сын тұрғысынан ойлау технологиясының стратегияларын пайдаланып,
сабақты тиімді ұйымдастыруға болады. Қазір қоғам алдында тұрған өзекті
мәселе жан жақты дамыған, әлеуметтік білімді деген тұлға қалыптастыру.
Оқушы қабілетін жан жақты дамытып, шығармашылығын ұштай білу үшін, ұстаздың
өзі шығармашылды тұлға болуы тиіс. Сондықтан ол заман талабынан қалмай
ілесе дамып отыруы үшін, ізденіс-толғаыс үстінде болады. Оқытудың ең тиімді
жолдары мен түрлері, тәсілдерін қарастыру, оны іске асыру бірден-бір өмір
талабы болғандықтан жеке тұлғаны дамытуға бағытталған RWST бағдарламасын
пайдалану мұғалімнің жұмысын жеңілдетері сөзсіз. RWST - ағылшын тілінен
тура алмасқанда сын тұрғысынан ойлау үшін оқу мен жазу дегенді білдіреді.
Сыни тұрғыдан ойлау жобасы ереше, өйткені – ол ұзақ мерзімді, бір мезгілде
әртүрлі 24 және Орталық пен Шығыс Европа мен Орта Азиядағы көпұлтты
мектептерін қайта құру үшін қолданылған жоба. Жобаның оқу жоспары мен
бағдарламасы Америка ғалымдары Джинни Стилл, Куртис Мередит және Чарльз
Темпл жасады. Бұл жоба әлемнің түкпір –түкпіріндегі ЖОО оқытушыларымен
бірге барлық деңгейдегі мұғалімдерді мектептерде елеулі өзгерістер енгізуді
талдау және жүзеге асыру үшін біріктірді. RWST көңіл бөлуге тұрарлықтай,
өйткені жобаның негізінде жатқан өзгеріс үлгісі түрлі мәдениеттер мен
контекстер ішіндегі мыңдаған кластардағы шынайы және ұзақ елеулі өзгерістің
ерекше қозғаушы күші ретінде дәлелденіп отыр. Көптеген мектептерде
өзгерістің тиімді үлгісінің жоқтығынан олар алға жылжи алмай келгенде RWST
жобасы мұғалімдердің құндылығы мен оқушылардың ролін өз тәжірибелерінде
танытатын кәсіби даму прцесі арқылы нағыз өзгеріс енгізеді. Қазақсандағы
RWST жобасы 1997 жылдардың басында бастау алды. Сол кезден бері жоба
гүлденіп, Соростың Ашық қоғамдық институты мен Халықаралық оқу
Ассоциациясының үш жылдық гранты арқылы, Американың халықаралық дамудағы
көмегі, Шелл және Шеврон мұнай компаниялары бөлген гранттар арқылы өрісін
кеңейтті. Қазақстандағы RWST жобасы бүкіл елде болып жатқан әлеуметтік және
экономикалық өзгерістермен сай келіп жатады. RWST мұғалімдері кластағы ашық
талқылаулар мен сын тұрғысынан ойлауды және білім берудің ең жақсы
тәжірибесін өткізу арқылы білім беруде неғұрылым демократияшыл болуларына
көмектеседі. Әрине Қазақстан дамуының болашақтағы қысқа және ұзақ мерзімді
маңызды іс – шаралары қарапайым халық ойының елдің саяси және әлеуметтік
мақсаттарына ықпал ететіндей болуына байланысты болып отырса, RWST жобасы
осы талпынысқа өз үлесін қосуда.
Сын тұрғысынан ойлау ұғымын белгілі бір идеяларды қабылдай отырып,
оның неге қатысты екенін зерттеу, оларды жеңіл септикалық ойларға қарсы қоя
білу, салыстыра алу, сол идеяларға қарсы көзқарастармен тепе – теңдікте
ұстап зерттеу, оларға сеніммен қарау деп түсіндіреді авторлар. RWST жоба
үлгісінің алғашқы құрылымын үйретудің 3 фазалы құрылымы анықталды. Бұл үлгі
Словенияда RWST жобасына негіз болған, мектепке өзгеріс енгізудің жүйелі
бастамасы – Орава жобасы RWST бағдарламасына үлгі болды. Үлгінің 3 фазасы
өздерінің қызметтеріне байланысты аталды: қызығушылықты ояту, мағынаны
тану, ой толғаныс. Бұл құрылым жұмыстың нұсқау бағыты ретінде қызмет
атқарып, басқа оқыту әдістеріне түсінік пен толықтырулар беру үшін
бағдарламаның басында көрсетіледі. Үйрену процесі фазаларының қысқаша
суреттемесі құрылымның мағынасы мен оның үйрету процесіне деген ықпалын
білдіре алады [55, 12 б].
Алғашқы фаза, қызығушылықты ояту оқушылардың бұрынғы білімдері мен
сезімдеріне немесе әсерлеріне еніп, жаңа білімге мазмұн қалап, болашақта
зерттеу жүргізуге күш алуларына және орындалуы керек тапсырмалар жөніндегі
жеке және топтық түсініктерді қалыптастыруларына көмектеседі. Осы алғашқы
фазада оқушылар бірінші рет болашаққа көз жүгіртіп, ұғынып, жаңадан
таныстырылғантақырыптарға зерттеу жүргізу ушін өз алдарына мақсат қояды.
Қызығушылықты ояту – оқушылар үшін сабаққа қатысудағы алғашқы қадам болып
табылады. Олар өз еркімен саналы түрде алға жылжитындықтарын немесе
үйретілетін тақырыпқа енетіндіктеріне шешім қабылдайды.Сонымен қатар
оқушылардың жаңа идея мен мәліметтерді үйренуге және оны өзіндегі білім
негізімен ұштастыруда іштей немесе сырттай белсенді болатын-
болмайтындықтарын шешуі де алғашқы фазада іске асады.
Оқушы өз білетітінін еске түсіреді, қағазға жазады, көршісімен
бөліседі, тобында талқылайды. Яғни, айту, бөлісу, ортаға салу арқылы оның
ойы аршылады, тазарады. Осылайша, шыңдалған ойлауға бірте-бірте қадам
жасала бастайды.Оқушы бұл кезеңде жаңа білім жайлы ақпарат жинап, оны
байырғы білімімен ұштастырады. Ал, мағынаны тану фазасы болса, оқушылар
жаңа мәліметпен идеямен немесе жаңа мазмұнмен кез келіп қалғанда іске
асады. Дәрісті басқаратын талқылау, кітап оқу, бейнетаспа, өнер қойылымдары
немесе басқа да нұсқау әдістерінің қай- қайсысы болмасын, осы 2 фаза
оқушыларды ақпараттар мен мазмұнмен айналысып, жаңа идеяның бұрынғы білім
мен сенімдермен байланысқандығы жөнінде хабарбар болу. Тиімді түрде білім
алу үшін оқушылардың сабаққа мақсаткерлікпен, ойлампаздықпен, өзінің
түсінгенін бақылай, жаңа ақпараттарға дұрыс жауап қайтара отырып және
ақпараттың жаңа мазмұнға қолданбалылығы мен қолалылығын қарастыра отырып
белгісізден белгіліге қарай жүретін ақпарат пен идеяның маңыздылығы жөнінде
шешім қабылдаулары керек. Мағынаны ажырату жаңа мазмұнды ашу жолы. Оқушы
мәтінді оқу арқылы жаңа тақырыппен танысады, тақырып бойынша жұмыс
істейді, тапсырмалар орындайды.
Ой толғаныс – үйрену процесінің соңғы фазасы болады да, бұл кезед
оқушылар алған білімдерін сыртқа шығарып, түсінгендерін өз сөздерімен
жеткізіп бере бастайды.
Оқушылардың алған білімдері ұзағынан, мазмұнды болып, шындыққа ұласуы
үшін бұрынғы мәліметтермен жаңа мәліметті біріктіре алудағы уақытпен
құрылыммен қамтамасыз ету – осы фазаның мақсаты. Бұл фаза саналы
талқылаулар мен білімді тәжірибеде қолдану, жаңа идеялар мен ұғымдарды
жинақтаумен, мазмұн жөніндегі өздерінің ашық ұсыныстарымен немесе келесі
бір зерттеуді бастауға шақырумен айғақталады. Бұл – үйрену жеке сипатқа ие
болатын сәт.
Ой-толғаныс фазасында үйреуші жаңа білімді өз меншігіне алады. Ой
толғау процесі арқылы оқушылар өздерінің ойын нақтылайды, қатарластары мен
мұғалімнен кері байланыса отырып, мәліметтер жинағы мен құрылым мағынасын
сынақтан өткізеді.Оқушылар осы процеске жетпейінше олардың үйренетіндері –
бар болғаны біреудің идеясы немесе сенімі.Мәліметті басқаның идеялар
патшалығынан бөліп алу арқылы ғана өзіндік етуге болады.Шын мәнінде,
көптеген үйренушілер үшін жаңа мәлімет бұрынғы үйренгендеріне мүлде қарама-
қайшы болуы мүмкін. Өзара жақсы идеялар үйренушіге ой толғаныссыз саналы
түрде жете қоймайды. Дәл осы кезеңде үйренуші не үйренгенін саралап,
салмақтап, оны қандай жағдайда, қалай қолдану керектігін ой елегінен
өткізеді. Белсенді түрде өз білімін үйрену жолына қайта қарап, өзгерістер
енгізеді, яғни нағыз білім шыңына көтеріледі, үлкен әлемге енеді. Сол білім
арқылы өзінің өзгергенін сезеді, өзгеше сенім, тәрбиелік, даналыққа бастау
алады. Осы үш сатымен құрылған сабақ жүйелі болары сөзсіз. Тек осыларды
дұрыс қолдану мұғалім шеберлігіне байланысты. Оқу мен жазу арқылы сыни
тұрғыдан ойлау жобасы 80-ге жуық стратегиялардан тұрады. Олар
Топтастыру, Болжау, Венн диаграммасы, екі жақты күнделік, білемін,
білгім келеді, білдім, еркін жазу, шығарма кестесі, бес жолды өлең
тағы көптеген стратегияларын атап айтуға болады. Бұл жобаның стратегияларын
қолданып, оқушылардың бойындағы қызығушылықты арттыруға болады. Нәтижесінде
оқушылардың сабаққа деген ынтасын арттырып шығармашылықпен жұмыс істеуге,
берілген тақырыпты жан-жақты ашуға, бір-бірінің пікірін тыңдай білуге, өз
ойын ашық айтып жеткізуге болады. СТО бағдарламасының стратегиялары бойынша
сапалы білім берумен қатар, болашаққа рухани адамгершілікке тәрбиелей
отырып, әр оқушының жүрегіне жол табуға, ішкі сезімін толғанысқа түсіруге,
танымдық өрісін кеңейтуге болады. Бұдан ары сол стратегиялардың кейбіреуіне
тоқталып өтейік.
Джик со – ұжымдық оқыту әдісі. Мақсаты – жалпы мәселені алдымен жұпта,
сосын ұжымда талқылау. Бұл жағдайда әрбір оқушы бір сәт өзін мұғалім
ретінде сезінеді, оқуға деген жауапкершілік артады.
Әдісті қолдану төмендегіше ұйымдастырылады. Алдымен ұжым 4 адамнан
тұратын топтарға бөлінеді. Бұл "жанұя" топтар деп аталады. Содан кейін
1,2,3,4-ке санау арқылы 1-лер бөлек, 2,3,4-өз алдына "жұмыс" тобын құрайды.
Оқуға ұсынылатын материалдың тақырыбы талқыланған соң осы тақырыпты түсіну
қажет екендігі ескертіледі. 4 логикалық бөлікке бөлінген мәтіннің бірінші
бөлігін 1-лер, екінші бөлігін 2 санын алғандар, 3,4-нөмірлі топтарға оқуға
тапсырылады. Жұмысты бастамас бұрын оқушыларға "жұмыс тобында" мәтіннің
тиісті бөлігін жақсы меңгеру қажеттілігін, өйткені сол бөлікті "жанұя топ"
оқушыларына түсіндіруге жауапты екенін мәтінді тұтас түсіну әр оқушының
ыждағаттылығына байланысты екенін түсіндіру қажет. Келесі кезекте ұжым
мүшелері бастапқы топтарымен қайта табысып, өздерінің үйреніп келген
бөліктеріндегі мазмұнды ортаға салады. Осылайша ұжым мүшелері бірін
оқытуға, сол арқылы ойлауға үйренеді. ДЖИК СО стратегиясы мазмұнды жоғары
табыспен меңгеру, оқығанды еске сақтау үшін өте тиімді. Оқушының оқуға
деген ынтасы артады, ұжымда жақсы қарым-қатынас қалыптасады, саналы тәртіп
орнайды.
Сондай-ақ әдістің тиімділігі – сабақтан тысқары қалатын оқушы болмайды,
оқыған мәтінді түсіну, оны түсінікті етіп айтып беру, оған қатысты ойын,
пікірін білдіру арқылы оқушының тілі дамиды. Осылайша ұйымдастырылған оқу
сабақтары арқылы сауатты оқушы қалыптастыту мүмкіндігі туады.
Еркін жазу. Бұл әдісті сын тұрғысынан ойлау жобасындағы сабақтың үшінші
ой толғаныс кезеңінде пайдалану тиімді. Мұғалім сабақ бойына қарастырылған
жаңа ақпарат жайлы, одан алған әсерін, не үйренгенін, нені әлі де біле түсу
керек екенін т.б. жайлы өз пікірін қағаз бетіне түсіруді тапсырады. Жазуға
уақыт береді. Уақыт аяқталған кезде оқушылар өз жазғандарымен топ мүшелерін
таныстырады. Ең жақсы деп танылған жұмысты ұжымда оқуға болады. Оқушылардың
алған білімдерін қорытуға оған сын көзбен қарап, ойын түйіндеуге үйрететін
бұл әдісті кез-келген сабақта қолдануға болады.
Венн диаграммасы. Бір-бірімен айқасқан екі шеңбердің екі жағына
салыстыруға берілетін объектілердің сипаттамалары жазылады. Ал айқасқан
жерге екеуіне ортақ сипаттар тізіледі. Салыстыруға арналған тапсырмаларды
осы диаграммаға салып оқушылар қызыға толтырады, яғни салыстыру сияқты
күрделі ойлау операциясын меңгереді.
Оқушылардың тақырып бойынша жұмыс жасауға көмектесетін оқыту
стратегиялары бар. Соның бірі – INSERT. Ол бойынша оқушыға оқу, тақырыппен
танысу барысында
V - "білемін",
– - "білмеймін" ,
+ - "мен үшін жаңа ақпарат",
? -"мені таңқалдырды" деген белгілер қойып отырып оқу тапсырылады.
INSERT – оқығанын түсінуге, өз ойына басшылық етуге, ойын білдіруге
үйрететін ұтымды құрал. Үйренушілер білетіндерін анықтап, білмейтіндерін
белгілеп сұрауға әзірленеді. Бұл әрекет арқылы жаңаны түсіну үшін бұрынғы
білім арасында көпірлер құрастыруға, яғни байланыстар құрауға
дағдыландырады [56, 12 б; 57, 23 б ].
2. Компьютерлік оқыту технологиясын шетел тілін оқытуда қолданудың
тиімділігі
2.1 Компьютерлік технолгияны шетел тілін оқыту процесіне ендіру
сипаттамасы және ерекшеліктері
Ғалым Е.Н. Дмитриева қазіргі заманғы компьютерлік технолгиялармен
ақпаратты беру құралдарын адам қызметінің әртүрлі салаларына оның
тиімділігін арттыру мақсатымен енгізу- осы қазметті жүзеге асырудың мүлде
жаңа тәсілдерін тудырады деп пайымдайды. Компьютерлік технологияларды
пайдалануға негізделген бұл тәсілдер жаңа ақпараттық технологиялар ұғымына
шоғырланған.
Шетел тілін оқыту саласында да жаңа ақпараттық технолгиялар үшін кең
мүмкіндіктер ашылуда. Бұған оқыту процесінің ақпараттық мәні нақты алғы
шарт болып табылады, бұл жерде оқытушы мен оқушылардың арасындағы ақпарат
алмасу ерекше орын алады. Оқыту процесінде жаңа ақпараттық технологияларды
пайдалану мамандарының пікірі бойынша педагогика теориясы мен
практикасындағы сапалық жаңа кезеңді білдіреді. Осыған байланысты, қоғамның
білім алуға деген артып келе жатқан қажеттілігін жаңа ақпараттық
технологияның мүмкіндіктерін пайдалану арқылы қанағаттандыруға ұмтылысы
оқытудың түрлерін де туғызады.
Әдіскер М.Ю. Бухаркина өз кезегінде, оқыту процесіндегі
компьютерлендірудің қандай бір пәнді оқытуды ұйымдастырудың негізгі
факторларының бірі ретінде қарастаратынын атап көрсетеді. Қашықтықтан
оқытудың түрлерінің пайда болуы мен таралуы ақпараттық технологиялардың
дамуы мен көптеген елдердің әлемдігі болып жатқан білім беру саласының
өзара кірігу процестеріне деген қатынастары ақпараттық қоғамға қарай
қозғалысының нәтижелері болып табылады.
Сондай-ақ біздің еліміз де оы процестерден тыс қалмайды. Осы орайда
профессор С.С.Құнанбаева еңбегінде: Қазақстан білім беру жүйесін қайта
құрудың барлық негізгі бағыттарын қамтитын ең негізгі механизмдердің бірі
ақпараттандыру болып табылады. Ол Қазақстандағы жалпы ақпараттанудың
қажетті шарттары мол маңызды сатылары ретінде қарастырылады.
Ресей педагогтары М.Купрянов пен О.Околевтың айтуы бойынша мектептегі
оқыту процесін техникаландыруға ерекше мән береді, бұл дегеніміз оқыту
процесін басқарудың тиімділігін арттыру мақсатында ақпараттық
технологияларды кеңінен қолдану деп түсіндіреді. Компьютер тек есептеу
жұмыстары, физикалық және өндірістіктехнологиялық процестерді үлгілендіруге
арналған аспап қана емес, сонымен қатар жалпы оқыту процесін жүргізу мен
ұйымдастырудың әдістеріне елеулі әсерін тигізуші оқыту құралы болып
табылады.
Н.К. Станғалиева ақпаратты компьютерлік өңдеудің технологиясын
енгізілген деп аталатын кейбір басқа да көптеген деректерді алу мақсатында
ЭЕМ- нің көптеген деректер мен операцияларды орындауы деп қабылдайды.
Технология- бүгін де педагогика мен әдістемеде кеңінен қолданылатын ұғым
болғандықтан, технология ұғымының маңыздылығына қайта оралып соққан дұрыс
деп ойлаймын. Сонымен технология-оқыту процесіндегі тәрбиелеушілік
мақсаттарын іске асыруға бағытталған білім беру процесін құрастыру
жөніндегі қызметтің ғылми негізделген әдістері мен тәсілдерінің жиынтығы
және қандай да бір педагогикалық стандартқа әдістемелік негіздің
ерекшеліктері арқылы неғұрлым оңтайлы жолмен жету мақсатында оқушылармен
өзара әрекеттескен оқытушының операциялы ұйымдастырылған әрекеті деп
біледі.
Әдіскер С.Смирнов оқыту технологиясын оқыту қызметін іске асыру
негізінде адамды басқаруды оқыту құралы орындайтын оқытудың белгілі бір
тәсілі. Басқаша айтқанда, оқыту технологиясында жетекші рөл оқыту құралына
беріледі. Оқытушы оқушыларды оқытпайды, ол білім алушының қызметін
ынталандыру мен үйлестіруді, сонымен қатар оқыту құралын басқару қызметін
атқарады деп түсінеді.
Берілген анықтаманы компьютерлік технология ұғымына алмастырғанда
оларды оқытудың тәсілі ретінде сипаттауға болады, бұндағы оқыту құралы
ретіндегі жетекші рөл компьютерге беріледі.
Компьютерлік технология ұғымын анықтап алып, бүгінгі күнде неғұрлым
танымал компьютерлік технологиялар мен бағдарламаларға шолу жасауға болады.
Бірінші кезекте біз қашықтықтан оқытудың ерекше түрі ретінде
қарастырамыз. Шетел ғылыми әдебиеттерінде қашықтықтан оқыту термині оқытушы
мен оқушы арасындағы ақпарат алмасу құралы ретінде белгіленеді.
В.Л.Тихомировтың пікірі бойынша бүгін де қашықтықтан оқыту білім
берудің ерекше түрі ретінде дамуда-бұл білімді жеткізудің технологиясы
Қашықтықтан оқыту- оқытушы мен алыс арақашықтықтағы байланысына
қарамастан, біз бұл дерде CD-ROM- электронды оқулықтар, интернет
бағдарламалары сияқты ең жаңа ақпараттық технологияларды жатқызамыз.
Сонымен CD-ROM бағдарламалары немесе басқа да мультимедиалық
бағдарламалар дегеніміз шетел тілінде оқытуды бақылайтын белгілі бір
жүйенің жиынтығын білдіретін мәтіндермен бірге, суреттерді, дыбыстар мен
бейнелерді және жаттығуларды, ойындарды, т.б. қамтитын оқыту курстары.
Бірақ соңғы уақытта оқыту өнімдердің нарығында көп мөлшерде мультимедиялық
және интерактивтік негіздегі өте тартымды, бірақ олардың көпшілігідербес
жұмыс атқаруға, атап айтқанда, өзіндік білім алу мақсатында арналған.
CD-ROM оқыту ақпаратын ұсыну көрнектілік қуатты құралына ие. Кітаптан
айырмашылығы мәтін мен суреттен басқа да дыбыстық, анимациялық және
бейнелік үзінділері орналаса алады. Дыбыстық карталар сөзді жазып алуға,
тыңдауға тілдің иесінің айтуымен тексеру мүмкіндігі беріледі.
Мультимедиялық тиімділік арқылы байытылған, сөйлесуді білдіретін мәтінді
талдау, меңгеру процесінде бірталай жеңілдікберетін педагогикалық кешенді
құрайды, өйткені монитордың экрандағы бейнелер шетел тіліндегі сөйлемдерді
өз тіліндегі сөйлемдермен емес, тікелей әрекетпен байланыстарға мүмкіндік
береді.
Бүгінгі күндегі қол жеткізуге болатын бағдарламалық құралдардың ең
маңыздылығының бірі интернет болып табылады, ол да компьютерлік
технологияларға жатады. Осы арада интернеттің көмегі арқылы арнайы
ұйымдастырылған жұмысты ерекше атай кетеміз. Интернеттің мүмкіндіктері мен
пайдаланудың болашағы туралы сөз төменде келтірілетін болады.
Сонымен, жаңа ақпараттық технологиялардың дауның алғы шарттары
туралы, олардың болашағы туралы нақты ұғымды алдық, бұдан ары қарай
компьютерлік технология мен олардың негізгілерінің қысқаша сипаттамаларын
білетін боламыз.
Қазіргі заманғы компьютерлік бағдарламалар мен интернет желісінің
оқыту тиімділігінің жоғары болуына қарамастан оқытудың нәтижелері көптеген
жағдайларда күткендей болмайды. Көптеген әдіскерлер компьютерлік оқытудың
өзін ақтамай жататындығын, көптеген бағдарламалардың, интернет сайттардың
әдістемелік көзқарастар тұрғысынан әлсіз болуымен, оқытудың міндеттерінде
жауап бере алмайтындығына, елеулі шектеулері болуымен, дәстүрлі оқыту
технологиясымен бәсекелесе алмайтындығымен байланыстырады. Дегенмен де
басты мәселе жаңа құралдың кемшіліктерінде емес, компьютермен соған сәйкес
бағдарламалық қамтамасыз етумен қатар оқытушының оларды пайдалану
әдістемесімен меңгеретіндігіне және осы әдістемені практикада іске асыра
алуында. Оқытушылар мен әдіскерлер компьютерлерді оқыту процесінде ендіруге
дайын болмай шықты. Тіпті ЖОО өзінде студенттерді болашақ кәсіби
қызметтерінде компьютерлік бағдарламаларды пайдалануға жүйелі түрде
дайындаулар жиі жүргізілмейді.
Компьютерлік технологияларды пайдалану оқытудың жаңа түрі екендігін
есепке ала отырып, бізге компьютерлік технологияларды пайдаланудың
психологиялық және дидактикалық ерекшеліктерін қарастыру әрі бұдан кейінгі
болашағын тиімді мүмкіндіктері айқындау қажет болып табылады.
Компьютерлік технологияны оқыту процесінде қолданылу ерекшеліктері
Қазіргі қазақстандыққала мектептерінің көпшілігінде дерлік
компьютерлік сыныптар, кабинеттер жабықталған. Ал кейбір мектептерде
мультимедиялық кабинеттер білім сапасын көтеруге үлес қосып келеді. Өзге
тілді мектептерде ағылшын тілін оқытуда осы даму деңгейін мүмкіндігінше
молырақ қолданылу барысын қарастыра келе, қолдан келетін әдістердің
тиімділігіне қол жеткізу үшін жеткілікті екенін байқадық. Соның бір мысалы
ретінде компьютердің көптеген мүмкіншіліктерінің кейбірін сипаттай отырып,
сабақта қолдану жолдарын қарастырып өтейік.
Мектептегі оқу пәндерін оқытуды сапалы дәрежеге көтеруге мүмкіндігі мол деп
отырған интернеттегі бағдарламалардың қоры туралы айтатын болсақ, ол
бағдарламаларды оқыту процесіне қосып алудың кейбір жолдары ғана белгілі
екенін компьютерді оқыту процесінде қолдануды зерттеген ғалымдар атап
көрсетеді.
Жалпы, компьютерлік бағдарламалар шетел тілін оқытуда қолдану жолдарын
зерттеу-болашақтағы үлкен міндеттіміз десек те, осы мәселені мақсаты мен
міндеттері туралы қысқаша таңдап өткіміз келеді.
Компьютерлік бағдарламаларды қолданудың дидактикалық мақсатын мынадай
түрде белгілеуге болады деп ойлаймыз:
- ағылшын тілін мәдениетаралық қатынастар тілі ретінде оқыту ісін
дамыту үшін қазақстандық барлық мектептерге озық және тиімділігі
үлкен әдістемелік тәжірибелерді таратудың оңай әрі тез жолын
ұстану;
- ағылшын тілін болашақта оқушылардың халықаралық тілі ретінде оқыту
ісіне алғашқы іргетастары қалау мүмкіншілігін қолға алу;
Компьютерлік бағдарламаларды қолданудың нақты әдістемелік мақсатын
мынадай түрге белгілеуге болады деп ойлаймыз:
- ағылшын тілінің отандық оқулықтарының тиімділікпен оқыту
әдістемесі берілген үлгілі және озық әдістемелерінің электорндық
бағдарламаларын құрастырып, тарату арқылы таныстыру мүмкіншілігін
пайдалану;
- ағылшын тілін өзге тілді аудиторияда сапалы оқыту үшін әдіскер-
ғалымдар мен мектеп мұғалімдерінің ынтымақтастығын құру және
нығайту мүмкіншілігін қолдану;
- ағылшын тілін өзге тілді аудиторияда оқыту әдістемесін әдістемелік
эксперименттен өзткізу алаңын кеңейту мүмкіншілігін пайдалану;
Қазақстандық мектептерде барлық ағылшын тілі пәнінің оқулықтарының
электрондық бағдарламаларын пайдалану әдістерін кеңейтуге көмектесу.
Біздің көзқарасымыз бойынша, компьютерлік бағдарламалар ағылшын тілін
оқытуда пайдалануда тек оқу-бақылау бағдарламалары ағылшын тілін оқытуда
пайдалануда тек оқу-бақылау бағдарламалары ғана сөз болмайды. Сонымен бірге
түрлі жарнамалық қызметті де осы мақсатқа лайықтап пайдалану жүргізіледі.
Мысалы, егер ағылшын тілін сапала және тиісді оқыту мәселелері туралы жарық
көрген ғылыми-әдістемелік еңбек пайда болса, онда оны интернет арқылы кең
түрде таныстырудың өзі ағылшын тілін оқыту әдістемесіне тигізілген көмек
болар еді.
Сонымен бірге компьютерлік бағдарламалар арқылы ағылшын тілі өз
бетімен үйренушілер саны мен үйретушілер қызығушылығы ұлғайып, соның
нәтижесінде ағылшын тілін оқыту әдістемелік нұсқаулары мен құралдары
таратылады. Компьютерлік бағдарламалардың дидактикалық мүмкіншіліктері мол
болып саналады. Ағылшын тілін тиімді оқыту ісінде жоспарланған түрде
пайдалану арқылы үлкен жетістіктерге қол жеткізуге болатыны анық.
Компьютерлік бағдарламалар арқылы ағылшын тілін оқыту ісін ұйымдастыруда
оның мынадай мүмкіншіліктері осы істі жандандыра түседі әрі өте үлкен
дәрежедегі тиімділікке алып келеді деп үміттенеміз. Ағылшын тлін оқыту
материалдарын ақпарат түрінде жібергенде мәтін, суреттер, дыбыс,
анимациялар сияқты интернеттің мүмкіншіліктері адамның сезім мүшелеріне
толық дерліктей әсер етіп қабылданатындай тиімді жолдары бар.
2.2. Компьютерлік технологиясының шетел тілін инновациялық оқыту
процесіндегі маңызы
Қазіргі кезеде бүкіл әлемде жүргізіліп жатқан ізгілендіру үрдістері
қоғамның білім беру мекемелеріне қойылатын жаңа талаптарды анықтауда.
Техникалық прогресс пен ғылыми ақпарат көлемінің ұлғая түсуі, білім беру
мекемелерідегі білім беру мазмұнын қайта құру және оқу-тәрбие орындарының
іс-әрекет қағидаларын қайта қарау – оқытушының білім беру әдісін дұрыс
таңдай алуын және әдістерді дұрыс пайдалануын талап етеді. Бұл талап білім
беру мекемелерінде шетел тілін үйретуде де талап етілген. Осыған
байланысты, соңғы уақытта шетел тілін үйретуде инновациялық технологиялар
термині кеңінен қолданылып жүр. Алайда барлық оқытушылар инновациялық
технолгия ұғымын түсіне бермейді. Сондықтан оқытушылардың инновациялық
технологияны дұрыс пайдаланбау жағдайлары да болып жатады. Осы
келеңсіздікті болдырмау мақсатында инновациялық технология ұғымының
мағынасын ашып, талдаған жөн болады. Ең алдымен инновация, технология,
инновациялық технология ұғымдарын, ары қарай осы ұғымдардан туындайтын
инновациялық білім беру, шетел тілін үйретудегі инновациялық технология
ұғымдарына жеке тоқталып өтеміз.
Инновация ұғымын анықтауда “новация” мен “инновация” сөздерінің ұқсас
қолдану жағдайлары кездесті және ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді сараптау
нәтижелері “новация” мен “инновация” ұғымдарын жеке-жеке қарастыру
керектігін көрсетті. Дегенмен, әдебиеттерде осы екі ұғымның әртүрлі
анықтамалары кездеседі. Инновация ұғымын энциклопедиялар мен сөздіктерде
әртүрлі анықтамаларын кездестіруге болады.
Инновация ұғымына жалпы энциклопедияның жаңа басылымында “инновация,
жаңалық, жаңару – техникалық және технологиялық жетістіктер мен
ашылымдардың немесе жаңалықтардың іс жүзіндегі қолданысы” деген анықтама
беріледі.
Ал, сөздікте “новация – бар нәрсенің ішінара жаңаруы, яғни қандай да
бір бөлігінің, қасиетінің, байланысының өзгеруі” делінсе, “инновация –
мүлдем жаңа нәрсе, жаңалық” ретінде пайымдалады [ 7, 11 б ].
“Инновация” сөзі латын тіліндегі іn (ішіне) novus (жаңа) сөздерінен
құралып, жаңару, жаңалық, өзгеру деген мағынаны білдіреді.
Қазақстанда ең алғаш “инновация” ұғымын қазақ тілінде анықтаған ғалым,
профессор Н.Нұрахметов. Ол “Инновация, инновациялық үдеріс деп отырғанымыз
білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану және таратуға
байланысты бір бөлек қызмет” деп көрсетеді.
Ал, К.Құдайбергенова “инновацияны” – нақты қойылған мақсатқа сай
алынған жаңа нәтиже деп есептеп, төмендегідей аудармалар жасаған:
“инновация” - жаңарту, “нововедение” – енген жаңалық, “новое” – жаңа,
“новшество” – жаңалық, “инновационный процесс” – жаңарту үдерісі.
Инновация ұғымын анықтауда “новация” мен “инновация” сөздерінің ұқсас
қолдану жағдайлары кездеседі және ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді
сараптау нәтижелері арқылы “новация” мен “инновация” ұғымдарын жеке-жеке
қарастыру керектігін көрсетті. Дегенмен, инновация ұғымын энциклопедиялар
мен сөздіктерде әртүрлі анықтамаларын кездестіруге болады. Инновация
ұғымына жалпы энциклопедияның жаңа басылымында “инновация, жаңалық, жаңару
– техникалық және технологиялық жетістіктер мен ашылымдардың немесе
жаңалықтардың іс жүзіндегі қолданысы” деген анықтама беріледі [8, 11б].
Ал, сөздікте “новация – бар нәрсенің ішінара жаңаруы, яғни қандай да
бір бөлігінің, қасиетінің, байланысының өзгеруі” делінсе, “инновация –
мүлдем жаңа нәрсе, жаңалық” ретінде пайымдалады.
Белгілі ғалым Ш.Т.Таубаева: Югославия ғалымдарының келтірген
үлгілерінен жаңалықты оқыту формасынан, әдістемесіне білім беру
құралдарына, оқыту мазмұнына, алған білімді бағалауына білім беру мақсаты
мен міндетіне, тәрбие жүйесіне, мұғалім мен оқушы қатынасына байланысты
жіктеуге болатындығын айқын көруге болады - деп көрсетеді.
Қ.М.Нағымжанова инновация және инновациялық іс-әрекет ұғымдарын
қарастыра отырып, инновациялық іс-әрекетке мынадай анықтама берген:
инновациялық іс-әрекет дегеніміз- оқу-танымдық әрекеттерді ұйымдастырудың
тиімді жолын табу, қалыптасқан дәстүрлі іс-әрекетке жаңалықтар енгізу,
оқыту еңбегін қабілет ерекшелігіне сәйкес өзгертіп дамыту [3, б].
Ал, инновация саласындағы американдық және кейбір еуропалық
зерттеулерге кеңінен шолу жасау негізінде шығарған Э.М.Роджерстің ұғымы ең
ескі ұғым деп есептеледі. Аталмыш зерттеулерде агрономия, өнеркәсіп және
медицина салаларына басты назар аударылады. Білім беру саласындағы
инновацияларға азғантай көңіл бөлініп, тек олардың қоғамдық жүйелерді
тұрақтандырудағы рөліне ғана тоқтам жасалады.
Роджерс инновацияға мынадай анықтама береді: "Инновация - нақты бір
тұлға үшін мүлдем жаңа болып табылатын идея. Бұл идеяның объективті жаңа
немесе жаңа емес екендігі маңызды емес, оның маңыздылығы идеяның
туындағаннан немесе алғашқы қолданысқа енгеннен бері өткен уақыт бойынша
анықталады".
Майлс "Инновация - жүйелі мақсаттарды жүзеге асыру барысында үлкен
тиімділікке жетелейтін ерекше жаңа, айрықша маңызды өзгеріс" деп жазады [9,
12 б].
Осыған ұқсас кейбір зерттеушілер де оны “өзгеріс“ деген терминмен
анықтайды. Соның бірі И.П.Подласый ХХ ғ. 80-жылдары кәсіби түрде, алдымен
журналшылар, содан кейінгі кездерде педагогтар “инновация” сөзін пайдалана
бастағанын жазады. Сондай-ақ инновация (ағылшынның іnnovatіon -
нововведение, новация) – бұл ескі жүйенің өзгерісі деп қарастырады. Біздің
ойымызша, бұл түсініктер кең мағынадағы терминдермен білім беру жүйесіндегі
кез келген өзгерісті сипаттайды.
Инновация білім берудегі (мектептегі) құбылысқа тың жаңалық: жаңа
бағдарламаны, оқу жоспарын, әдіс-тәсілдерді оқу және тәрбие жұмыстарына
енгізу болып табылады. Инновация – жаңалық, жаңашылдық, өзгеріс деген
ұғымды білдіреді. Инновация құрал және үдеріс ретінде әлдебір жаңалықты
ендіру деген сөз. Педагогикалық үдерісте инновация оқыту мен тәрбиенің
тәсілдері, түрлері, мақсаты мен мазмұнына, мұғалім мен оқушының бірлескен
қызметін ұйымдастыруға жаңалықты енгізуді білдіреді.
Н. Ф.Талызина және т.б. инновация өзінің дамуы барысында белгілі бір
өмірлік сатыдан тұрады: жаңа идеяның пайда болуы; мақсат қоюшылық: тарату
және жойылу – деп айта келе, инновациялық технологияға жататындар:
компьютерлік технология, ойын технологиясы, жоба әдісі-деп топтастырып
көрсетеді [ 10, 10 б ].
Алайда, инновация ұғымының шығу кезеңі мен тарихын дәл анықтау мүмкін
болмаса да, бұл ұғым қоғамдық ғылымдарға жаратылыстану ғылымдарынан келген
деп есептеледі. Өйткені, инновациялар көбіне экономика, техника, агрономия,
өнеркәсіп және медицина салаларында кеңінен қолданылады.
"Инновация" ағылшын тілінен аударғанда "жаңалық енгізу", "жаңашылдық"
деген ұғымды білдіреді. Инновациялық процестің толық түсінігін ХХ ғасырдың
басында экономист И.Шумпетер экономикалық жүйенің дамуындағы өзгерудің
"жаңа комбинациясын" талдады. 30 жылдары И.Шумпетер, Г.Менш "инновация"
терминін ғылымға енгізді. Себебі жаңа технологияның және заттың ғылыми
тұтас жаналығын ашты. Осы кезден бастап "инновация", "инновациялық
процесс", "инновациялық потенциал" терминдері жалпы ғылымдардың
терминологаялық жүйесін байытты. Инновацияның жалпы ғылыми түсінігі жүйе
кызметінің тұтастай өзгеруін анықтайды. Ол -жүйе элементтерінің және
әртүрлі сфералардың сапалық пен санды көзгеруі [11, 44 б].
Инновациялар қоғамның пайда болу кезеңінен бері жүзеге асырылып келе
жатса да, педагогикалық категория ретінде ХХ ғасырдың 70-80 жылдарында ғана
қолданысқа енгізілді. Мұның басты себептерінің бірі – олардың мағынасының
түрліше түсінілуінде.
Қазіргі уақытқа дейін ғылыми әдебиеттерде инновациялық үдерісті мынадай
кезеңдерге бөледі:
1) Идеяның немесе инновация тұжырымдамасының пайда болу кезеңі, мұны
шартты түрде, іргелі де қолданбалы ғылыми зерттеулердің нәтижесі болып
табылатын жаңалықтың ашылу кезеңі деп те атайды.
2) Ойлап табу кезеңі, яғни қандай да бір нысанға, материалдық немесе
рухани өнім-үлгіге айналған жаңалықты құру немесе ашу кезеңі.
3) Жаңалықты енгізу кезеңі, мұнда ойлап табылған жаңалық іс-жүзінде
қолданысқа еніп, қайта өңделеді және жаңалықтан тұрақты нәтиже алынады.
Бұдан кейін жаңалық өз бетінше өмір сүре бастайды да, инновациялық
үдеріс жаңалыққа деген алғырлық қалыптасқан жағдайда келесі кезеңге аяқ
басады.
Жаңалықты пайдалану кезінде мынадай кезеңдер орын алады:
4) Жаңалықты тарату кезеңі, мұнда жаңалық кеңінен қолданысқа енгізіліп,
жаңа салаларға кіреді.
5) Нақты бір салада жаңалықтың үстемдік ету кезеңі, мұнда жаңалық
бұрынғы жаңашылдық қасиеттерін жоғалта бастайды да оны едәуір тиімді
жаңалықпен ұтымды алмастыру үдерісі қарастырылады.
6) Жаңалықтың қолданылу аясын қысқарту кезеңі, мұнда жаңалық жаңа
өніммен алмастырылады [12, 12 б].
Кейбір ғалымдар инновациялардың анықтамасын берер кезде оның түрлеріне
де ерекше тоқталып өтеді. Кейбіреулері білім берудің мақсаты мен
міндеттеріне негізделетін жаңалықтарды: материалдық және рухани,
құрылымдық және технологиялық, негізгі, іргелі, стратегиялық жаңалықтар деп
бөлсе; ал біреулері білім беру саласы мен ұйымдарындағы жаңалықтарды:
жаһандық, жекелеген, ұйымдық және спонтандық, ірі және ұсақ, сырттан
әкелінген және спонтандық, ішкі және сыртқы жаңалықтар деп бірнеше түрлерге
ажыратады.
Білім берудегі жаңалықтарды жіктеу барысында инновацияның адам
қызметінің ең маңызды түрлерінің бірі екендігін ескерген жөн. Бұл қызметті
қатаң шектеуге және бөлшектеуге болмайды. Білім берудің барлық құрамдас
бөліктері мен аспектілеріне жаңалық енгізу қиын, тіпті мүмкін емес
болғанымен, оларды бір құрамдас бөлікке біріктіру одан сайын қиынға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Шет тілдер және іскерлік карьера университеті
Дипломдық жұмысты орындау бойынша әдістемелік нұсқаулық 5В011900 Шет тіл:
екі шетел тілі мамандығы
Тақырып: “Ақпараттық жаңа технологияларды шетел тілдерін үйрету жүйесінде
қолданудың негізгі проблемалары”
Қорғаушы студент:
Амирханова Б. Н.
Кафедра менгерушісі о. ғ. к,
Доцент:
Беккожанова Г. К.
Ұстаз:
Попова С. В.
Алматы 2016 ж
Жоспар
Кіріспе ___________________________________ _______________________3
1. Ақпараттық жаңа технологияларды шетел тілдерін үйрету жүйесінде
қолданудың негізгі проблемалары ___________________________________ _5
1.1 Сын тұрғысынан ойлау технологиясы _____________________________ 8
2. Компьютерлік оқыту технологиясын шетел тілін ____________________14
оқытуда қолданудың тиімділігі
2.1 Компьютерлік технологияны шетел тілін оқыту процесіне
ендіру сипаттамасы және ерекшеліктері______________________ ____16
2.2 Компьютерлік технологиясының шетел тілін инновациялық
оқыту
процесіндегі маңызы_____________________________ ____________18
3. Жоғары сынып оқушыларының қарап шығу және іздене оқу түріне үйретудің
әдістемелік негіздері
3.1 Ағылшын тілін мәтіндерін оқуға үйретудің мақсатты және талаптары__38
3.2 Қарап шығу және іздене оқуға үйретудің негізгі кезеңдері
3.3 Қарап шығу және іздене оқу түрлерін үйретуге бағытталған компьютерлік
бағдарламалар ұсынатын жаттығулар жинағы _________________________45
4. Оқу-сөз әрекетінің бір түрі
4.1 Мәтінді оқудың лингвистикалық ерекшеліктері ____________________46
4.2 Мәтінді оқудың психолоиялық ерекшеліктері ______________________51
Практикалық бөлім ______________________________________________ _52
Қорытынды ____________________________________________________ _58
Қолданылған әдебиеттер тізімі ___________________________________ __60
1. Ақпараттық жаңа технологияларды шетел тілдерін үйрету жүйесінде
қолданудың негізгі проблемелары
Оқытудың ақпараттық технологиясы-бұл ақпаратпен жұмыс жасау үшін
арнайы тәсілдер, педагогикалық технологиялар, бағдарламалық және техникалық
құралдар (кино, аудио және видеоқұралдар, компьютерлер, телекоммуникациялық
желілер).
Оқытудың ақпараттық технологиясы-білімді жаңаша беру мүмкіндіктерін жасау,
білімді қабылдау, білім сапасын бағалау, оқу-тәрбие үрдісінде оқушының жеке
тұлғасын жан-жақты қалыптастыру үшін ақпараттық технологияның қосымшасы деп
түсіну керек.
Білімді ақпараттандырудың негізгі мақсаты- оқушыларды ақпараттық қоғам
жағдайында тұрмыстық, қоғамдық және кәсіби салалардың іс-әрекетіне
толық,тиімді араластыру боып табылады.
Төмендегі қасиеттер білім жүйесінің өзіндік ерекшелігі болып саналады.
1. Тұтынушының қолдану сапасында;
2. Нәтижесінде әр түрлі салаларда қолданылатын, ақпараттық
технологияларды жасаушы сапасында.
Бірақ компьютер мүмкіндіктерін асыра бағылауға болмайды, өйткені ақпарат
беру-бұл білім мен мәдениетті беру емес, сондықтан ақпараттық технологиялар
педагогтарға тек қосымша тиімді құрал ретінде қызмет атқарады.
Көптеген елдердің ғылыми орталықтары мен оқу орындарында нақ осы білім
қажеттілігі үшін мамандандырылған компьютерлік жүйелер саны дайындалады,
олар оқу-тәрбие үрдісінде әр түрлі жағынан қолдауға бағытталады. Бұл-
жүйелердің негізгі түрлері болып табылады.
1. Компьютерлік бағдарламаланған оқыту- бұл сәйкесінше, компьютерлік
бағдарламалардың көмегімен бағдарламалық оқыту механизмдерін жүзеге
асыратын технология;
2. Материалды компьютердің көмегімен оқу- оқушының жаңа материалды әр
түрлі құралдардың, оның ішінде компьютердің көмегімен өз бетінше
оқуын болжайды. Бұл жерде оқу-іс-әрекетінің сипаты айтылмайды, оқу
нұсқауларының жиынымен іске асырылуы мүмкін. Мұның өзі
бағдарламалық оқыту әдісінің мәнін ашады;
3. Материалды компьютер қоры негізінде оқу- алдыңғы технологиялар,
технологиялық құралдардың алуан түрін (оның ішінде дәстүрлі
оқулықтар, аудио және видеожазбалар және т.б.) қолданумен
айрықшаланатын болса, мұнда бағдарлама құралдарын, оқушылардың өз
бетінше тиімді оқуын арттыратын бағдарламаларды басымырақ қолдану
жүргізіледі.
4. Компьютер қорымен оқыту- білім берудің барлық мүмкін боларлық
формаларын қолдану (мұғалімнің қатысуымен), шын мәнінде, жоғарыда
айтылғандармен сәйкес келеді;
5. Компьютердің көмегімен бағалау-өз бетінше оқыту технологиясы деп
қарастырылады, дегенмен ол практикада басқаларға құрамдас элемент
болып кіріп жүр. Мұндай оқылатын пәннің мазмұны мен дәстүрлі
оқытуда қолданылатын немесе оқыту бағдарламаларында жүзеге
асыралатын әдістерге тәуелсіз;
6. Компьютерлік коммуникация- білім беру және оны жүргізумен
қамтамасыз ете отырып, жоғарыда аталған технологиялардың барлығының
ажырамас құрамы болып табылады. Жергілікті, аймақтық және басқа
компьютерлік желілерді қолдану үшін жұмсалады. Компьютерлік
коммуникация жекелеген оқу орындарының, қаланың, аймақтың, елдің
ақпараттық білім жүйесінің мүмкіндіктерін көрсетеді.
Оқытудың ақпараттық технологиялары осы ақпараттық білім жүйесінің
шегінде жүзеге асырылатын болғандықтан, осы білім технологиясына ақпараттық
және бағдарламалық қолдаумен көрсететін құралдар бір ғана компьютермен,
оған енгізілген бағдарламамен шектеліп қалмауы керек. Шын мәнінде бәрі
керсінше, оқытудың ақпараттық технологияларының бағдарламалық құралдары
және білім технологияларының өздері ақпараттық білім ортасына-ақпараттық
білім жүйесінен бөлінген жүйешелер түрінде қосылады.
Оқытудың ақпараттық технологиясында қолданылатын бағдарламаны қамтамасыз
етуді бірнеше категорияға бөлуге болады:
• Оқытатын, бақылайтын және үйрететін жүйелер;
• Ақпарат іздеу жүйесі;
• Модельдеу бағдарламалары, микромирлер;
• Танымдық сипаттағы инструменттік қралдар;
• Әбебап сипаттағы инструменттік құралдар;
• Коммуникацияны қамтамасыз етуге арналған инструменттік құралдар.
Модельдеу бағдарламалары мен микромирлер-бұл ерекше аз мамандандырылған
бағдарламалар, оларды компьютерде арнайы қолдану және оның кейбір
мәселелерін зерттеуге тура келеді.
Инструменттік құралдар деп- жаңа электрондық ресурстар жасауды қамтамасыз
ететін бағдарламаларды атайды:
• әр түрлі форматты файлдар;
• мәліметтер қоры;
• бағдарламалық модульдер;
• жекелеген бағдарламалар мен бағдарламалар жиыны.
Мұндай құралдар пәндік бағытта болуы мүмкін, сол секілді нақты міндеттер
ерекшелігі мен қолдану саласына тәуелді болмауы да мүмкін. Білім үрдісіне
қолдануға негізделген бағдарламалық құралдарда сақталатын негізгі талаптар-
бұл жеңілдік пен табиғилық, оқушының оқу материалымен жеңіл танысуына
мүмкіндік жасау. Бағдарламаларға сай келетін талаптар мен сипаттамаларды
НСІ (ағылшын тілінде Human-Computer Interface- Интерфейс-адам-
компьютер) аббревиатурасымен белгілеу қабылданған. Бұл сөзбе-сөз аударуды
адаммен сұхбаттасуға арналған компьютерлік бағдарламалар деп түсінуге
болады.
Білімді ақпатарттандыру жағдайында болып жатқан кемшіліктерге
қарамастан, оны ақпараттық революция деп атауға болады, өйткені қол
жетерлік табыстар мыналар:
1. ақпаратты ұсынудың жаңа формасы. Қызықты, жанды немесе алдын ала
жазылған мультимедиалық ақпарат тек текспен емес, графикалық
бейнелерден, анимациядан, дыбыстан және видеоүзінділерден құралып,
Internet желісі арқылы беріледі немесе басқа телекоммуникациялық
құралдар арқылы компакт-дискілерге жазылады;
2. жаңа кітапханалар. Интеллектуальдық ресурстар көлемі және табыстары
өседі. Internet электорндық кітапхана каталогтарымен бірігіп, жер
қашықтығы мен уақыт айырмашылығына қарамастан, зор ақпараттар көлемін
жинауға қол жеткізеді. Әрине, мұндай кітапханалар онда сақталатын
ақпараттарға толық жол аша бермейді;
3. оқу сабақтарының жаңа формалары. Студенттер мен оқытушылардың виртуальды
семинарлар және лабораториялар режімінде бірігіп жұмыс жасауы, сонымен
бірге жаңа синхрондық мүмкіндік пайда болады. Бірқатар студенттер үшін
мұндай жұмыс формалары анағұрлым ыңғайлы, өйткені дәстүрлі оқытуға
қарағанда, оларға өз мүмкіндіктеріне қарай, өздеріне қолайлы графикпен
жұмыс жасау және артық ескертулермен кездеспей отырып ашу қызықты;
4. білімнің жаңа құрылымы. Бүгінгі күні білім жүйесіне жаңа құрылым беру
үшін телекоммуникация жүйелерімен толықтырылуы қажет, сонымен
5. қатар білім үрдісіне ақпараттық және коммункациялық технологияларды
енгізуде жоғары біліктілікке ие мамандар керек.
Көбінесе қашықтан оқыту бағдарламалары оған барынша мол қол жеткізуге
мақсатталған және оқыту сапасына аса анық емес талаптар қояды. Мұндай
бағдарламаның білім сапасын жетілдіруі үшін орындауы міндетті талаптар
қатарын құрастыруға болады:
1. сапасы мен мүмкіндігі жоғары білім кеңестігін құру, кәдімгі оқу
орындары ұсынатын мүмкіндіктерден жоғары білім ортасын жасау;
2. Internet желісінде әмбебап компьютерлік кітапхана құру, кез келген
уақытта қолданушыға қол жеткізерлік және кәдімгі кітапханаға көлемді
ақпарат беруі тиіс.
3. Желі бойынша педагогтармен қарым-қатынас ұйымдастыру;
4. Оқытушының да, оқушының да білімін компьютермен тексеру жүйесін жасау.
Төмендегідей базалық шарттар сақталған жағдайда сапалы білімге қол
жеткізуге болады.
1. қымбат тұратын технологиялар мен бағдарлама өнімдерін қолдану;
2. іштей және қашықтықтан оқыту түрлерін біріктіру;
3. қажетті ақпараттық ресуртарды табуды жеңілдететін толық каталогтар
жасау.
1.1 Сын тұрғысынан ойлау технологиясы
Сыни ойлау – ашық қоғам негізі. Сыни ойлау деген –әр жеке тұлғаның кез
–келген жағдайдағы мәселені ойлап, зерттеп қорытып, өз ойын еркін ортаға
жеткізе алуы. Сыни тұрғыдан ойлау, өзіндік, жеке ойлау болып табылады. Ол –
өз алдына сұрақтар қойып және үнемі оларға жауап іздеу, шешімін табуды
қажет ететін мәселені анықтау, әр мәселеге байланысты өз пікірін айту, оны
дәлелдей алу, сонымен қатар басқалардың пікірлерін дәлірек қарастыруды және
сол дәлелдемелердің қисынын зерттеу дегенді білдіреді. Нағыз сабақ – ол
әрқашан диалог, іздене, дайындала, үйрене, шәкірттер болашағын ойлай
жасалған еңбек пен тәжербиенің бірлігі.Сын тұрғысынан ойлау үш бөліктен
тұрады:
Біріншіден, сын тұрғысынан ойлау өзіндік және жеке ойлау болып
табылады. Ал сабақ сыни тұрғыдан ойлау принциптеріне негізделетін болса,
әркім өз ойлары мен пікірлерін және бағалауларын басқалардан тәуелсіз
құратын болады. Біз үшін басқа біреу сыни ойлай алмайды, біз барлығын
өзіміз үшін жасаймыз. Сонымен қатар ойлау өзіндік сипатқа ие болғанда ғана
сыни тұрғыдан ойлағандық болып есептеледі. Өз бетінше ойланып мәселені шешу
үшін бостандық керек.
Сыни тұрғыдан ойлауда идеяның ерекше болуы міндетті емес:басқаның
пікірімен міндетті түрде келісу емес, керсінше келіспеуіміз де мүмкін ғой.
Бұл біздің құқымызды дәлелдейді. Сыни тұрғыдан ойлайтын оқушының ой
бостандығы кең болғандықтан өзгенің пікіріне жиі келісе бермейді. Бұл
тұлғаның қоғамдағы пікірін, орнын анықтайды.
Екіншіден , сын тұрғысынан оқыту жаттанды қағидаларды дәлелдеп айта
беру емес, оқушы оқып, оны еске сақтап айту қаблеті жоқ, керсінше терең
ойлау арқылы ескіге жаңаша көзқарас қалыптастыру мүмкін, тың идеялар ойлап
табуы мүмкін.
Үшіншіден, сын тұрғысынан ойлау сұрақтар қойып, шешімін табуды қажет
ететін мәселені анықтаудан басталады.Жалпы адамзат баласы тумысынан білуге
құмар болып келеді.Өзінің жеке қызығушылықтары мен қажеттіліктеріне жауап
беруге талпынады.
Төртіншіден, сыни тұрғыдан ойлау көңілге қонымды дәлелге ұмтылады.
Саналы дәлелдер арқылы жаңалық ашуға бейім келеді.
Шет тілін оқыту барысында оқушыларды адамгершілік қасиеттерге
тәрбиеленудің жүзеге асырудың оңай және қиын тұстары да жетерлік. Мұндағы
негізгі ой : тіл - адамға берлген керемет қасиет, тіл құдіреті арқылы
ғана адам – адамдық қалыпқа ие болады. Тіл арқылы ғана жақсылық пен
жамандықты айырып, таниды, тәрбиеленеді.Тіл арқылы ғана тәрбиелік мақсаттар
шешімін тауып, оқушыға өмір баспалдақтары қаланады. Шет тілін оқытудың
дидактикалық негізінің бірі – тәрбиелеп оқыту десек, оның аспектілерін
айқындап алу керек. Тіл – ойлаудың, дүниетанудың, қарым –қатынас жасаудың,
сезімді сыртқа шығарудың құралы.Адам қызметінің қай саласы болса да оның
жоспарлануы мен реттелініп отыратын тәсілі ретінде сананың барлық
көрінісінің шарты бола отырып, тіл коммуникативтік, маңызды қызметті
атқарады.
Шет тілі сабақтарында әрбір жұмыс түрлері мәтінмен жұмыс,
жаттығулармен жұмыс, суретпен жұмыс грамматикалық, лексикалық, фонетикалық
талдау т.б. Мәселен, мәтіндермен жұмыс істеу кезінде оқушылар әр мәтін
мазмұны мен ондағы негізгі ойды талдап, талқыға салу, мәселе көтере отырып,
жақсы мен жаман жақтарын жан –жақты таратып айта алады. Мәтін мазмұны
оқушының кең дүниетанымын қалыптастыруға толығымен қызмет атқара алады.
Өздерін толғандырған мәселе жайында түрлі сұрақтар қоя отырып,ой қозғай
алады.
Шет тілі сабақтарында сын тұрғысынан ойлау оқушыны тәрбиелеп , білім
біліктілігін артырып қана қоймай, шәкірттерге еркін ойлауға мүмкіндік
беріледі; ақыл ойы дамиды, шығармашылық деңгейі артады,топтық іс-әрекетке
тәрбиеленеді, тіл байлығы жетіледі, өзі жан – жақты жетіледі,өз ойын
жеткізеді.
Оқыту мен тәрбиелеу үрдістері арқылы тұлға қалыптасуына әсер етіп қана
қоймай, оқушы шығармашылығын дамытудың тағы бір қажеттілігі қоғам талабынан
туындайды [53, 15 б].
Сын тұрғысынан ойлау – сынап қарау емес, оқушының шыңдалған ойлау
әрекеті. Оқушылардың оқытуда тиімді әдістерді пайдалану арқылы оқушының
білімге деген қызығушылығын арттырады, терең ойлау қабілетінің
белсенділігін қалыптастыруға болады. Бұған дейін оқушы мұғаліммен оқулыққа
ғана бағынатын тыңдаушы ғана еді, енді ол сын тұрғысынан ойланып, өз ойын
дәлелдей алатын. Сынып оқушылары топпен, жұппен жұмыс істеу арқылы өзара
пікірлесіп, ең ұтымды жауапты тауып айтуға үйренеді. Берілген сұраққа
тынымсыз іздене отырып, әр оқушы өз ойын еркін айтуға, оны дәлелдеп, қорғай
білуге мүмкіндігі бар [54, 17 б ].
Сын тұрғысынан ойлау технологиясының құрылымына әйкестендіру мұғалім
тұлғасын қалыптастырып, оның шығармашылық күш – қуатын дамытуға тиімді
әсерін тигізеді. Сын тұрғысынан ойлауды дамыту - сынау емес, шыңдалған
ойлау. Оқушы өз ойын сын тұрғысынан ойлап, дәлелдеуге тырысады, ой- өрісін
кеңейтеді, еркін ойлай отырып, келе-келе мұғалімнің түсіндіргенінен гөрі өз
ізденісімен қызығу танытып, шығармашылық қабілеттері ұшталады.Сонымен
қатар, жекелей жұмыстар, жұптық және топтық жұмыстар арқылы өз ойларын ашық
айта білу, пікір айтуға үйрену, пікір таластыру, ойланып жауап беру,
жолдастарының ойын тыңдау, жауаптарын бағалай білу, сыйластық,
ұйымшылдыққа, білім деңгейлерінің жоғары болуына көп әсерлерін тигізеді.
Оның ішінде ерекше жағдай: сынып бойынша көп сөйлемейтін, ойлау дәрежелері
төмен оқушылардың да қызығуы туып, олардың өз мүмкіндіктеріне қарай топтар
бойынша сабаққа қатысуға тырысуы. Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан
ойлауды дамыту технологиясы негізінде өткізілген сабақтар ең бастысы,
оқушы білімінің тереңдігі мен тиянақтылығын арттырады. Біріккен , тұтас іс
- әрекетті ұйымдастыра отырып, оқушылардың сын тұрғысынан ойлау мен жазу
дағдысын қалыптастыру.
Сын тұрғысынан ойлау технологиясының стратегияларын пайдаланып,
сабақты тиімді ұйымдастыруға болады. Қазір қоғам алдында тұрған өзекті
мәселе жан жақты дамыған, әлеуметтік білімді деген тұлға қалыптастыру.
Оқушы қабілетін жан жақты дамытып, шығармашылығын ұштай білу үшін, ұстаздың
өзі шығармашылды тұлға болуы тиіс. Сондықтан ол заман талабынан қалмай
ілесе дамып отыруы үшін, ізденіс-толғаыс үстінде болады. Оқытудың ең тиімді
жолдары мен түрлері, тәсілдерін қарастыру, оны іске асыру бірден-бір өмір
талабы болғандықтан жеке тұлғаны дамытуға бағытталған RWST бағдарламасын
пайдалану мұғалімнің жұмысын жеңілдетері сөзсіз. RWST - ағылшын тілінен
тура алмасқанда сын тұрғысынан ойлау үшін оқу мен жазу дегенді білдіреді.
Сыни тұрғыдан ойлау жобасы ереше, өйткені – ол ұзақ мерзімді, бір мезгілде
әртүрлі 24 және Орталық пен Шығыс Европа мен Орта Азиядағы көпұлтты
мектептерін қайта құру үшін қолданылған жоба. Жобаның оқу жоспары мен
бағдарламасы Америка ғалымдары Джинни Стилл, Куртис Мередит және Чарльз
Темпл жасады. Бұл жоба әлемнің түкпір –түкпіріндегі ЖОО оқытушыларымен
бірге барлық деңгейдегі мұғалімдерді мектептерде елеулі өзгерістер енгізуді
талдау және жүзеге асыру үшін біріктірді. RWST көңіл бөлуге тұрарлықтай,
өйткені жобаның негізінде жатқан өзгеріс үлгісі түрлі мәдениеттер мен
контекстер ішіндегі мыңдаған кластардағы шынайы және ұзақ елеулі өзгерістің
ерекше қозғаушы күші ретінде дәлелденіп отыр. Көптеген мектептерде
өзгерістің тиімді үлгісінің жоқтығынан олар алға жылжи алмай келгенде RWST
жобасы мұғалімдердің құндылығы мен оқушылардың ролін өз тәжірибелерінде
танытатын кәсіби даму прцесі арқылы нағыз өзгеріс енгізеді. Қазақсандағы
RWST жобасы 1997 жылдардың басында бастау алды. Сол кезден бері жоба
гүлденіп, Соростың Ашық қоғамдық институты мен Халықаралық оқу
Ассоциациясының үш жылдық гранты арқылы, Американың халықаралық дамудағы
көмегі, Шелл және Шеврон мұнай компаниялары бөлген гранттар арқылы өрісін
кеңейтті. Қазақстандағы RWST жобасы бүкіл елде болып жатқан әлеуметтік және
экономикалық өзгерістермен сай келіп жатады. RWST мұғалімдері кластағы ашық
талқылаулар мен сын тұрғысынан ойлауды және білім берудің ең жақсы
тәжірибесін өткізу арқылы білім беруде неғұрылым демократияшыл болуларына
көмектеседі. Әрине Қазақстан дамуының болашақтағы қысқа және ұзақ мерзімді
маңызды іс – шаралары қарапайым халық ойының елдің саяси және әлеуметтік
мақсаттарына ықпал ететіндей болуына байланысты болып отырса, RWST жобасы
осы талпынысқа өз үлесін қосуда.
Сын тұрғысынан ойлау ұғымын белгілі бір идеяларды қабылдай отырып,
оның неге қатысты екенін зерттеу, оларды жеңіл септикалық ойларға қарсы қоя
білу, салыстыра алу, сол идеяларға қарсы көзқарастармен тепе – теңдікте
ұстап зерттеу, оларға сеніммен қарау деп түсіндіреді авторлар. RWST жоба
үлгісінің алғашқы құрылымын үйретудің 3 фазалы құрылымы анықталды. Бұл үлгі
Словенияда RWST жобасына негіз болған, мектепке өзгеріс енгізудің жүйелі
бастамасы – Орава жобасы RWST бағдарламасына үлгі болды. Үлгінің 3 фазасы
өздерінің қызметтеріне байланысты аталды: қызығушылықты ояту, мағынаны
тану, ой толғаныс. Бұл құрылым жұмыстың нұсқау бағыты ретінде қызмет
атқарып, басқа оқыту әдістеріне түсінік пен толықтырулар беру үшін
бағдарламаның басында көрсетіледі. Үйрену процесі фазаларының қысқаша
суреттемесі құрылымның мағынасы мен оның үйрету процесіне деген ықпалын
білдіре алады [55, 12 б].
Алғашқы фаза, қызығушылықты ояту оқушылардың бұрынғы білімдері мен
сезімдеріне немесе әсерлеріне еніп, жаңа білімге мазмұн қалап, болашақта
зерттеу жүргізуге күш алуларына және орындалуы керек тапсырмалар жөніндегі
жеке және топтық түсініктерді қалыптастыруларына көмектеседі. Осы алғашқы
фазада оқушылар бірінші рет болашаққа көз жүгіртіп, ұғынып, жаңадан
таныстырылғантақырыптарға зерттеу жүргізу ушін өз алдарына мақсат қояды.
Қызығушылықты ояту – оқушылар үшін сабаққа қатысудағы алғашқы қадам болып
табылады. Олар өз еркімен саналы түрде алға жылжитындықтарын немесе
үйретілетін тақырыпқа енетіндіктеріне шешім қабылдайды.Сонымен қатар
оқушылардың жаңа идея мен мәліметтерді үйренуге және оны өзіндегі білім
негізімен ұштастыруда іштей немесе сырттай белсенді болатын-
болмайтындықтарын шешуі де алғашқы фазада іске асады.
Оқушы өз білетітінін еске түсіреді, қағазға жазады, көршісімен
бөліседі, тобында талқылайды. Яғни, айту, бөлісу, ортаға салу арқылы оның
ойы аршылады, тазарады. Осылайша, шыңдалған ойлауға бірте-бірте қадам
жасала бастайды.Оқушы бұл кезеңде жаңа білім жайлы ақпарат жинап, оны
байырғы білімімен ұштастырады. Ал, мағынаны тану фазасы болса, оқушылар
жаңа мәліметпен идеямен немесе жаңа мазмұнмен кез келіп қалғанда іске
асады. Дәрісті басқаратын талқылау, кітап оқу, бейнетаспа, өнер қойылымдары
немесе басқа да нұсқау әдістерінің қай- қайсысы болмасын, осы 2 фаза
оқушыларды ақпараттар мен мазмұнмен айналысып, жаңа идеяның бұрынғы білім
мен сенімдермен байланысқандығы жөнінде хабарбар болу. Тиімді түрде білім
алу үшін оқушылардың сабаққа мақсаткерлікпен, ойлампаздықпен, өзінің
түсінгенін бақылай, жаңа ақпараттарға дұрыс жауап қайтара отырып және
ақпараттың жаңа мазмұнға қолданбалылығы мен қолалылығын қарастыра отырып
белгісізден белгіліге қарай жүретін ақпарат пен идеяның маңыздылығы жөнінде
шешім қабылдаулары керек. Мағынаны ажырату жаңа мазмұнды ашу жолы. Оқушы
мәтінді оқу арқылы жаңа тақырыппен танысады, тақырып бойынша жұмыс
істейді, тапсырмалар орындайды.
Ой толғаныс – үйрену процесінің соңғы фазасы болады да, бұл кезед
оқушылар алған білімдерін сыртқа шығарып, түсінгендерін өз сөздерімен
жеткізіп бере бастайды.
Оқушылардың алған білімдері ұзағынан, мазмұнды болып, шындыққа ұласуы
үшін бұрынғы мәліметтермен жаңа мәліметті біріктіре алудағы уақытпен
құрылыммен қамтамасыз ету – осы фазаның мақсаты. Бұл фаза саналы
талқылаулар мен білімді тәжірибеде қолдану, жаңа идеялар мен ұғымдарды
жинақтаумен, мазмұн жөніндегі өздерінің ашық ұсыныстарымен немесе келесі
бір зерттеуді бастауға шақырумен айғақталады. Бұл – үйрену жеке сипатқа ие
болатын сәт.
Ой-толғаныс фазасында үйреуші жаңа білімді өз меншігіне алады. Ой
толғау процесі арқылы оқушылар өздерінің ойын нақтылайды, қатарластары мен
мұғалімнен кері байланыса отырып, мәліметтер жинағы мен құрылым мағынасын
сынақтан өткізеді.Оқушылар осы процеске жетпейінше олардың үйренетіндері –
бар болғаны біреудің идеясы немесе сенімі.Мәліметті басқаның идеялар
патшалығынан бөліп алу арқылы ғана өзіндік етуге болады.Шын мәнінде,
көптеген үйренушілер үшін жаңа мәлімет бұрынғы үйренгендеріне мүлде қарама-
қайшы болуы мүмкін. Өзара жақсы идеялар үйренушіге ой толғаныссыз саналы
түрде жете қоймайды. Дәл осы кезеңде үйренуші не үйренгенін саралап,
салмақтап, оны қандай жағдайда, қалай қолдану керектігін ой елегінен
өткізеді. Белсенді түрде өз білімін үйрену жолына қайта қарап, өзгерістер
енгізеді, яғни нағыз білім шыңына көтеріледі, үлкен әлемге енеді. Сол білім
арқылы өзінің өзгергенін сезеді, өзгеше сенім, тәрбиелік, даналыққа бастау
алады. Осы үш сатымен құрылған сабақ жүйелі болары сөзсіз. Тек осыларды
дұрыс қолдану мұғалім шеберлігіне байланысты. Оқу мен жазу арқылы сыни
тұрғыдан ойлау жобасы 80-ге жуық стратегиялардан тұрады. Олар
Топтастыру, Болжау, Венн диаграммасы, екі жақты күнделік, білемін,
білгім келеді, білдім, еркін жазу, шығарма кестесі, бес жолды өлең
тағы көптеген стратегияларын атап айтуға болады. Бұл жобаның стратегияларын
қолданып, оқушылардың бойындағы қызығушылықты арттыруға болады. Нәтижесінде
оқушылардың сабаққа деген ынтасын арттырып шығармашылықпен жұмыс істеуге,
берілген тақырыпты жан-жақты ашуға, бір-бірінің пікірін тыңдай білуге, өз
ойын ашық айтып жеткізуге болады. СТО бағдарламасының стратегиялары бойынша
сапалы білім берумен қатар, болашаққа рухани адамгершілікке тәрбиелей
отырып, әр оқушының жүрегіне жол табуға, ішкі сезімін толғанысқа түсіруге,
танымдық өрісін кеңейтуге болады. Бұдан ары сол стратегиялардың кейбіреуіне
тоқталып өтейік.
Джик со – ұжымдық оқыту әдісі. Мақсаты – жалпы мәселені алдымен жұпта,
сосын ұжымда талқылау. Бұл жағдайда әрбір оқушы бір сәт өзін мұғалім
ретінде сезінеді, оқуға деген жауапкершілік артады.
Әдісті қолдану төмендегіше ұйымдастырылады. Алдымен ұжым 4 адамнан
тұратын топтарға бөлінеді. Бұл "жанұя" топтар деп аталады. Содан кейін
1,2,3,4-ке санау арқылы 1-лер бөлек, 2,3,4-өз алдына "жұмыс" тобын құрайды.
Оқуға ұсынылатын материалдың тақырыбы талқыланған соң осы тақырыпты түсіну
қажет екендігі ескертіледі. 4 логикалық бөлікке бөлінген мәтіннің бірінші
бөлігін 1-лер, екінші бөлігін 2 санын алғандар, 3,4-нөмірлі топтарға оқуға
тапсырылады. Жұмысты бастамас бұрын оқушыларға "жұмыс тобында" мәтіннің
тиісті бөлігін жақсы меңгеру қажеттілігін, өйткені сол бөлікті "жанұя топ"
оқушыларына түсіндіруге жауапты екенін мәтінді тұтас түсіну әр оқушының
ыждағаттылығына байланысты екенін түсіндіру қажет. Келесі кезекте ұжым
мүшелері бастапқы топтарымен қайта табысып, өздерінің үйреніп келген
бөліктеріндегі мазмұнды ортаға салады. Осылайша ұжым мүшелері бірін
оқытуға, сол арқылы ойлауға үйренеді. ДЖИК СО стратегиясы мазмұнды жоғары
табыспен меңгеру, оқығанды еске сақтау үшін өте тиімді. Оқушының оқуға
деген ынтасы артады, ұжымда жақсы қарым-қатынас қалыптасады, саналы тәртіп
орнайды.
Сондай-ақ әдістің тиімділігі – сабақтан тысқары қалатын оқушы болмайды,
оқыған мәтінді түсіну, оны түсінікті етіп айтып беру, оған қатысты ойын,
пікірін білдіру арқылы оқушының тілі дамиды. Осылайша ұйымдастырылған оқу
сабақтары арқылы сауатты оқушы қалыптастыту мүмкіндігі туады.
Еркін жазу. Бұл әдісті сын тұрғысынан ойлау жобасындағы сабақтың үшінші
ой толғаныс кезеңінде пайдалану тиімді. Мұғалім сабақ бойына қарастырылған
жаңа ақпарат жайлы, одан алған әсерін, не үйренгенін, нені әлі де біле түсу
керек екенін т.б. жайлы өз пікірін қағаз бетіне түсіруді тапсырады. Жазуға
уақыт береді. Уақыт аяқталған кезде оқушылар өз жазғандарымен топ мүшелерін
таныстырады. Ең жақсы деп танылған жұмысты ұжымда оқуға болады. Оқушылардың
алған білімдерін қорытуға оған сын көзбен қарап, ойын түйіндеуге үйрететін
бұл әдісті кез-келген сабақта қолдануға болады.
Венн диаграммасы. Бір-бірімен айқасқан екі шеңбердің екі жағына
салыстыруға берілетін объектілердің сипаттамалары жазылады. Ал айқасқан
жерге екеуіне ортақ сипаттар тізіледі. Салыстыруға арналған тапсырмаларды
осы диаграммаға салып оқушылар қызыға толтырады, яғни салыстыру сияқты
күрделі ойлау операциясын меңгереді.
Оқушылардың тақырып бойынша жұмыс жасауға көмектесетін оқыту
стратегиялары бар. Соның бірі – INSERT. Ол бойынша оқушыға оқу, тақырыппен
танысу барысында
V - "білемін",
– - "білмеймін" ,
+ - "мен үшін жаңа ақпарат",
? -"мені таңқалдырды" деген белгілер қойып отырып оқу тапсырылады.
INSERT – оқығанын түсінуге, өз ойына басшылық етуге, ойын білдіруге
үйрететін ұтымды құрал. Үйренушілер білетіндерін анықтап, білмейтіндерін
белгілеп сұрауға әзірленеді. Бұл әрекет арқылы жаңаны түсіну үшін бұрынғы
білім арасында көпірлер құрастыруға, яғни байланыстар құрауға
дағдыландырады [56, 12 б; 57, 23 б ].
2. Компьютерлік оқыту технологиясын шетел тілін оқытуда қолданудың
тиімділігі
2.1 Компьютерлік технолгияны шетел тілін оқыту процесіне ендіру
сипаттамасы және ерекшеліктері
Ғалым Е.Н. Дмитриева қазіргі заманғы компьютерлік технолгиялармен
ақпаратты беру құралдарын адам қызметінің әртүрлі салаларына оның
тиімділігін арттыру мақсатымен енгізу- осы қазметті жүзеге асырудың мүлде
жаңа тәсілдерін тудырады деп пайымдайды. Компьютерлік технологияларды
пайдалануға негізделген бұл тәсілдер жаңа ақпараттық технологиялар ұғымына
шоғырланған.
Шетел тілін оқыту саласында да жаңа ақпараттық технолгиялар үшін кең
мүмкіндіктер ашылуда. Бұған оқыту процесінің ақпараттық мәні нақты алғы
шарт болып табылады, бұл жерде оқытушы мен оқушылардың арасындағы ақпарат
алмасу ерекше орын алады. Оқыту процесінде жаңа ақпараттық технологияларды
пайдалану мамандарының пікірі бойынша педагогика теориясы мен
практикасындағы сапалық жаңа кезеңді білдіреді. Осыған байланысты, қоғамның
білім алуға деген артып келе жатқан қажеттілігін жаңа ақпараттық
технологияның мүмкіндіктерін пайдалану арқылы қанағаттандыруға ұмтылысы
оқытудың түрлерін де туғызады.
Әдіскер М.Ю. Бухаркина өз кезегінде, оқыту процесіндегі
компьютерлендірудің қандай бір пәнді оқытуды ұйымдастырудың негізгі
факторларының бірі ретінде қарастаратынын атап көрсетеді. Қашықтықтан
оқытудың түрлерінің пайда болуы мен таралуы ақпараттық технологиялардың
дамуы мен көптеген елдердің әлемдігі болып жатқан білім беру саласының
өзара кірігу процестеріне деген қатынастары ақпараттық қоғамға қарай
қозғалысының нәтижелері болып табылады.
Сондай-ақ біздің еліміз де оы процестерден тыс қалмайды. Осы орайда
профессор С.С.Құнанбаева еңбегінде: Қазақстан білім беру жүйесін қайта
құрудың барлық негізгі бағыттарын қамтитын ең негізгі механизмдердің бірі
ақпараттандыру болып табылады. Ол Қазақстандағы жалпы ақпараттанудың
қажетті шарттары мол маңызды сатылары ретінде қарастырылады.
Ресей педагогтары М.Купрянов пен О.Околевтың айтуы бойынша мектептегі
оқыту процесін техникаландыруға ерекше мән береді, бұл дегеніміз оқыту
процесін басқарудың тиімділігін арттыру мақсатында ақпараттық
технологияларды кеңінен қолдану деп түсіндіреді. Компьютер тек есептеу
жұмыстары, физикалық және өндірістіктехнологиялық процестерді үлгілендіруге
арналған аспап қана емес, сонымен қатар жалпы оқыту процесін жүргізу мен
ұйымдастырудың әдістеріне елеулі әсерін тигізуші оқыту құралы болып
табылады.
Н.К. Станғалиева ақпаратты компьютерлік өңдеудің технологиясын
енгізілген деп аталатын кейбір басқа да көптеген деректерді алу мақсатында
ЭЕМ- нің көптеген деректер мен операцияларды орындауы деп қабылдайды.
Технология- бүгін де педагогика мен әдістемеде кеңінен қолданылатын ұғым
болғандықтан, технология ұғымының маңыздылығына қайта оралып соққан дұрыс
деп ойлаймын. Сонымен технология-оқыту процесіндегі тәрбиелеушілік
мақсаттарын іске асыруға бағытталған білім беру процесін құрастыру
жөніндегі қызметтің ғылми негізделген әдістері мен тәсілдерінің жиынтығы
және қандай да бір педагогикалық стандартқа әдістемелік негіздің
ерекшеліктері арқылы неғұрлым оңтайлы жолмен жету мақсатында оқушылармен
өзара әрекеттескен оқытушының операциялы ұйымдастырылған әрекеті деп
біледі.
Әдіскер С.Смирнов оқыту технологиясын оқыту қызметін іске асыру
негізінде адамды басқаруды оқыту құралы орындайтын оқытудың белгілі бір
тәсілі. Басқаша айтқанда, оқыту технологиясында жетекші рөл оқыту құралына
беріледі. Оқытушы оқушыларды оқытпайды, ол білім алушының қызметін
ынталандыру мен үйлестіруді, сонымен қатар оқыту құралын басқару қызметін
атқарады деп түсінеді.
Берілген анықтаманы компьютерлік технология ұғымына алмастырғанда
оларды оқытудың тәсілі ретінде сипаттауға болады, бұндағы оқыту құралы
ретіндегі жетекші рөл компьютерге беріледі.
Компьютерлік технология ұғымын анықтап алып, бүгінгі күнде неғұрлым
танымал компьютерлік технологиялар мен бағдарламаларға шолу жасауға болады.
Бірінші кезекте біз қашықтықтан оқытудың ерекше түрі ретінде
қарастырамыз. Шетел ғылыми әдебиеттерінде қашықтықтан оқыту термині оқытушы
мен оқушы арасындағы ақпарат алмасу құралы ретінде белгіленеді.
В.Л.Тихомировтың пікірі бойынша бүгін де қашықтықтан оқыту білім
берудің ерекше түрі ретінде дамуда-бұл білімді жеткізудің технологиясы
Қашықтықтан оқыту- оқытушы мен алыс арақашықтықтағы байланысына
қарамастан, біз бұл дерде CD-ROM- электронды оқулықтар, интернет
бағдарламалары сияқты ең жаңа ақпараттық технологияларды жатқызамыз.
Сонымен CD-ROM бағдарламалары немесе басқа да мультимедиалық
бағдарламалар дегеніміз шетел тілінде оқытуды бақылайтын белгілі бір
жүйенің жиынтығын білдіретін мәтіндермен бірге, суреттерді, дыбыстар мен
бейнелерді және жаттығуларды, ойындарды, т.б. қамтитын оқыту курстары.
Бірақ соңғы уақытта оқыту өнімдердің нарығында көп мөлшерде мультимедиялық
және интерактивтік негіздегі өте тартымды, бірақ олардың көпшілігідербес
жұмыс атқаруға, атап айтқанда, өзіндік білім алу мақсатында арналған.
CD-ROM оқыту ақпаратын ұсыну көрнектілік қуатты құралына ие. Кітаптан
айырмашылығы мәтін мен суреттен басқа да дыбыстық, анимациялық және
бейнелік үзінділері орналаса алады. Дыбыстық карталар сөзді жазып алуға,
тыңдауға тілдің иесінің айтуымен тексеру мүмкіндігі беріледі.
Мультимедиялық тиімділік арқылы байытылған, сөйлесуді білдіретін мәтінді
талдау, меңгеру процесінде бірталай жеңілдікберетін педагогикалық кешенді
құрайды, өйткені монитордың экрандағы бейнелер шетел тіліндегі сөйлемдерді
өз тіліндегі сөйлемдермен емес, тікелей әрекетпен байланыстарға мүмкіндік
береді.
Бүгінгі күндегі қол жеткізуге болатын бағдарламалық құралдардың ең
маңыздылығының бірі интернет болып табылады, ол да компьютерлік
технологияларға жатады. Осы арада интернеттің көмегі арқылы арнайы
ұйымдастырылған жұмысты ерекше атай кетеміз. Интернеттің мүмкіндіктері мен
пайдаланудың болашағы туралы сөз төменде келтірілетін болады.
Сонымен, жаңа ақпараттық технологиялардың дауның алғы шарттары
туралы, олардың болашағы туралы нақты ұғымды алдық, бұдан ары қарай
компьютерлік технология мен олардың негізгілерінің қысқаша сипаттамаларын
білетін боламыз.
Қазіргі заманғы компьютерлік бағдарламалар мен интернет желісінің
оқыту тиімділігінің жоғары болуына қарамастан оқытудың нәтижелері көптеген
жағдайларда күткендей болмайды. Көптеген әдіскерлер компьютерлік оқытудың
өзін ақтамай жататындығын, көптеген бағдарламалардың, интернет сайттардың
әдістемелік көзқарастар тұрғысынан әлсіз болуымен, оқытудың міндеттерінде
жауап бере алмайтындығына, елеулі шектеулері болуымен, дәстүрлі оқыту
технологиясымен бәсекелесе алмайтындығымен байланыстырады. Дегенмен де
басты мәселе жаңа құралдың кемшіліктерінде емес, компьютермен соған сәйкес
бағдарламалық қамтамасыз етумен қатар оқытушының оларды пайдалану
әдістемесімен меңгеретіндігіне және осы әдістемені практикада іске асыра
алуында. Оқытушылар мен әдіскерлер компьютерлерді оқыту процесінде ендіруге
дайын болмай шықты. Тіпті ЖОО өзінде студенттерді болашақ кәсіби
қызметтерінде компьютерлік бағдарламаларды пайдалануға жүйелі түрде
дайындаулар жиі жүргізілмейді.
Компьютерлік технологияларды пайдалану оқытудың жаңа түрі екендігін
есепке ала отырып, бізге компьютерлік технологияларды пайдаланудың
психологиялық және дидактикалық ерекшеліктерін қарастыру әрі бұдан кейінгі
болашағын тиімді мүмкіндіктері айқындау қажет болып табылады.
Компьютерлік технологияны оқыту процесінде қолданылу ерекшеліктері
Қазіргі қазақстандыққала мектептерінің көпшілігінде дерлік
компьютерлік сыныптар, кабинеттер жабықталған. Ал кейбір мектептерде
мультимедиялық кабинеттер білім сапасын көтеруге үлес қосып келеді. Өзге
тілді мектептерде ағылшын тілін оқытуда осы даму деңгейін мүмкіндігінше
молырақ қолданылу барысын қарастыра келе, қолдан келетін әдістердің
тиімділігіне қол жеткізу үшін жеткілікті екенін байқадық. Соның бір мысалы
ретінде компьютердің көптеген мүмкіншіліктерінің кейбірін сипаттай отырып,
сабақта қолдану жолдарын қарастырып өтейік.
Мектептегі оқу пәндерін оқытуды сапалы дәрежеге көтеруге мүмкіндігі мол деп
отырған интернеттегі бағдарламалардың қоры туралы айтатын болсақ, ол
бағдарламаларды оқыту процесіне қосып алудың кейбір жолдары ғана белгілі
екенін компьютерді оқыту процесінде қолдануды зерттеген ғалымдар атап
көрсетеді.
Жалпы, компьютерлік бағдарламалар шетел тілін оқытуда қолдану жолдарын
зерттеу-болашақтағы үлкен міндеттіміз десек те, осы мәселені мақсаты мен
міндеттері туралы қысқаша таңдап өткіміз келеді.
Компьютерлік бағдарламаларды қолданудың дидактикалық мақсатын мынадай
түрде белгілеуге болады деп ойлаймыз:
- ағылшын тілін мәдениетаралық қатынастар тілі ретінде оқыту ісін
дамыту үшін қазақстандық барлық мектептерге озық және тиімділігі
үлкен әдістемелік тәжірибелерді таратудың оңай әрі тез жолын
ұстану;
- ағылшын тілін болашақта оқушылардың халықаралық тілі ретінде оқыту
ісіне алғашқы іргетастары қалау мүмкіншілігін қолға алу;
Компьютерлік бағдарламаларды қолданудың нақты әдістемелік мақсатын
мынадай түрге белгілеуге болады деп ойлаймыз:
- ағылшын тілінің отандық оқулықтарының тиімділікпен оқыту
әдістемесі берілген үлгілі және озық әдістемелерінің электорндық
бағдарламаларын құрастырып, тарату арқылы таныстыру мүмкіншілігін
пайдалану;
- ағылшын тілін өзге тілді аудиторияда сапалы оқыту үшін әдіскер-
ғалымдар мен мектеп мұғалімдерінің ынтымақтастығын құру және
нығайту мүмкіншілігін қолдану;
- ағылшын тілін өзге тілді аудиторияда оқыту әдістемесін әдістемелік
эксперименттен өзткізу алаңын кеңейту мүмкіншілігін пайдалану;
Қазақстандық мектептерде барлық ағылшын тілі пәнінің оқулықтарының
электрондық бағдарламаларын пайдалану әдістерін кеңейтуге көмектесу.
Біздің көзқарасымыз бойынша, компьютерлік бағдарламалар ағылшын тілін
оқытуда пайдалануда тек оқу-бақылау бағдарламалары ағылшын тілін оқытуда
пайдалануда тек оқу-бақылау бағдарламалары ғана сөз болмайды. Сонымен бірге
түрлі жарнамалық қызметті де осы мақсатқа лайықтап пайдалану жүргізіледі.
Мысалы, егер ағылшын тілін сапала және тиісді оқыту мәселелері туралы жарық
көрген ғылыми-әдістемелік еңбек пайда болса, онда оны интернет арқылы кең
түрде таныстырудың өзі ағылшын тілін оқыту әдістемесіне тигізілген көмек
болар еді.
Сонымен бірге компьютерлік бағдарламалар арқылы ағылшын тілі өз
бетімен үйренушілер саны мен үйретушілер қызығушылығы ұлғайып, соның
нәтижесінде ағылшын тілін оқыту әдістемелік нұсқаулары мен құралдары
таратылады. Компьютерлік бағдарламалардың дидактикалық мүмкіншіліктері мол
болып саналады. Ағылшын тілін тиімді оқыту ісінде жоспарланған түрде
пайдалану арқылы үлкен жетістіктерге қол жеткізуге болатыны анық.
Компьютерлік бағдарламалар арқылы ағылшын тілін оқыту ісін ұйымдастыруда
оның мынадай мүмкіншіліктері осы істі жандандыра түседі әрі өте үлкен
дәрежедегі тиімділікке алып келеді деп үміттенеміз. Ағылшын тлін оқыту
материалдарын ақпарат түрінде жібергенде мәтін, суреттер, дыбыс,
анимациялар сияқты интернеттің мүмкіншіліктері адамның сезім мүшелеріне
толық дерліктей әсер етіп қабылданатындай тиімді жолдары бар.
2.2. Компьютерлік технологиясының шетел тілін инновациялық оқыту
процесіндегі маңызы
Қазіргі кезеде бүкіл әлемде жүргізіліп жатқан ізгілендіру үрдістері
қоғамның білім беру мекемелеріне қойылатын жаңа талаптарды анықтауда.
Техникалық прогресс пен ғылыми ақпарат көлемінің ұлғая түсуі, білім беру
мекемелерідегі білім беру мазмұнын қайта құру және оқу-тәрбие орындарының
іс-әрекет қағидаларын қайта қарау – оқытушының білім беру әдісін дұрыс
таңдай алуын және әдістерді дұрыс пайдалануын талап етеді. Бұл талап білім
беру мекемелерінде шетел тілін үйретуде де талап етілген. Осыған
байланысты, соңғы уақытта шетел тілін үйретуде инновациялық технологиялар
термині кеңінен қолданылып жүр. Алайда барлық оқытушылар инновациялық
технолгия ұғымын түсіне бермейді. Сондықтан оқытушылардың инновациялық
технологияны дұрыс пайдаланбау жағдайлары да болып жатады. Осы
келеңсіздікті болдырмау мақсатында инновациялық технология ұғымының
мағынасын ашып, талдаған жөн болады. Ең алдымен инновация, технология,
инновациялық технология ұғымдарын, ары қарай осы ұғымдардан туындайтын
инновациялық білім беру, шетел тілін үйретудегі инновациялық технология
ұғымдарына жеке тоқталып өтеміз.
Инновация ұғымын анықтауда “новация” мен “инновация” сөздерінің ұқсас
қолдану жағдайлары кездесті және ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді сараптау
нәтижелері “новация” мен “инновация” ұғымдарын жеке-жеке қарастыру
керектігін көрсетті. Дегенмен, әдебиеттерде осы екі ұғымның әртүрлі
анықтамалары кездеседі. Инновация ұғымын энциклопедиялар мен сөздіктерде
әртүрлі анықтамаларын кездестіруге болады.
Инновация ұғымына жалпы энциклопедияның жаңа басылымында “инновация,
жаңалық, жаңару – техникалық және технологиялық жетістіктер мен
ашылымдардың немесе жаңалықтардың іс жүзіндегі қолданысы” деген анықтама
беріледі.
Ал, сөздікте “новация – бар нәрсенің ішінара жаңаруы, яғни қандай да
бір бөлігінің, қасиетінің, байланысының өзгеруі” делінсе, “инновация –
мүлдем жаңа нәрсе, жаңалық” ретінде пайымдалады [ 7, 11 б ].
“Инновация” сөзі латын тіліндегі іn (ішіне) novus (жаңа) сөздерінен
құралып, жаңару, жаңалық, өзгеру деген мағынаны білдіреді.
Қазақстанда ең алғаш “инновация” ұғымын қазақ тілінде анықтаған ғалым,
профессор Н.Нұрахметов. Ол “Инновация, инновациялық үдеріс деп отырғанымыз
білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану және таратуға
байланысты бір бөлек қызмет” деп көрсетеді.
Ал, К.Құдайбергенова “инновацияны” – нақты қойылған мақсатқа сай
алынған жаңа нәтиже деп есептеп, төмендегідей аудармалар жасаған:
“инновация” - жаңарту, “нововедение” – енген жаңалық, “новое” – жаңа,
“новшество” – жаңалық, “инновационный процесс” – жаңарту үдерісі.
Инновация ұғымын анықтауда “новация” мен “инновация” сөздерінің ұқсас
қолдану жағдайлары кездеседі және ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді
сараптау нәтижелері арқылы “новация” мен “инновация” ұғымдарын жеке-жеке
қарастыру керектігін көрсетті. Дегенмен, инновация ұғымын энциклопедиялар
мен сөздіктерде әртүрлі анықтамаларын кездестіруге болады. Инновация
ұғымына жалпы энциклопедияның жаңа басылымында “инновация, жаңалық, жаңару
– техникалық және технологиялық жетістіктер мен ашылымдардың немесе
жаңалықтардың іс жүзіндегі қолданысы” деген анықтама беріледі [8, 11б].
Ал, сөздікте “новация – бар нәрсенің ішінара жаңаруы, яғни қандай да
бір бөлігінің, қасиетінің, байланысының өзгеруі” делінсе, “инновация –
мүлдем жаңа нәрсе, жаңалық” ретінде пайымдалады.
Белгілі ғалым Ш.Т.Таубаева: Югославия ғалымдарының келтірген
үлгілерінен жаңалықты оқыту формасынан, әдістемесіне білім беру
құралдарына, оқыту мазмұнына, алған білімді бағалауына білім беру мақсаты
мен міндетіне, тәрбие жүйесіне, мұғалім мен оқушы қатынасына байланысты
жіктеуге болатындығын айқын көруге болады - деп көрсетеді.
Қ.М.Нағымжанова инновация және инновациялық іс-әрекет ұғымдарын
қарастыра отырып, инновациялық іс-әрекетке мынадай анықтама берген:
инновациялық іс-әрекет дегеніміз- оқу-танымдық әрекеттерді ұйымдастырудың
тиімді жолын табу, қалыптасқан дәстүрлі іс-әрекетке жаңалықтар енгізу,
оқыту еңбегін қабілет ерекшелігіне сәйкес өзгертіп дамыту [3, б].
Ал, инновация саласындағы американдық және кейбір еуропалық
зерттеулерге кеңінен шолу жасау негізінде шығарған Э.М.Роджерстің ұғымы ең
ескі ұғым деп есептеледі. Аталмыш зерттеулерде агрономия, өнеркәсіп және
медицина салаларына басты назар аударылады. Білім беру саласындағы
инновацияларға азғантай көңіл бөлініп, тек олардың қоғамдық жүйелерді
тұрақтандырудағы рөліне ғана тоқтам жасалады.
Роджерс инновацияға мынадай анықтама береді: "Инновация - нақты бір
тұлға үшін мүлдем жаңа болып табылатын идея. Бұл идеяның объективті жаңа
немесе жаңа емес екендігі маңызды емес, оның маңыздылығы идеяның
туындағаннан немесе алғашқы қолданысқа енгеннен бері өткен уақыт бойынша
анықталады".
Майлс "Инновация - жүйелі мақсаттарды жүзеге асыру барысында үлкен
тиімділікке жетелейтін ерекше жаңа, айрықша маңызды өзгеріс" деп жазады [9,
12 б].
Осыған ұқсас кейбір зерттеушілер де оны “өзгеріс“ деген терминмен
анықтайды. Соның бірі И.П.Подласый ХХ ғ. 80-жылдары кәсіби түрде, алдымен
журналшылар, содан кейінгі кездерде педагогтар “инновация” сөзін пайдалана
бастағанын жазады. Сондай-ақ инновация (ағылшынның іnnovatіon -
нововведение, новация) – бұл ескі жүйенің өзгерісі деп қарастырады. Біздің
ойымызша, бұл түсініктер кең мағынадағы терминдермен білім беру жүйесіндегі
кез келген өзгерісті сипаттайды.
Инновация білім берудегі (мектептегі) құбылысқа тың жаңалық: жаңа
бағдарламаны, оқу жоспарын, әдіс-тәсілдерді оқу және тәрбие жұмыстарына
енгізу болып табылады. Инновация – жаңалық, жаңашылдық, өзгеріс деген
ұғымды білдіреді. Инновация құрал және үдеріс ретінде әлдебір жаңалықты
ендіру деген сөз. Педагогикалық үдерісте инновация оқыту мен тәрбиенің
тәсілдері, түрлері, мақсаты мен мазмұнына, мұғалім мен оқушының бірлескен
қызметін ұйымдастыруға жаңалықты енгізуді білдіреді.
Н. Ф.Талызина және т.б. инновация өзінің дамуы барысында белгілі бір
өмірлік сатыдан тұрады: жаңа идеяның пайда болуы; мақсат қоюшылық: тарату
және жойылу – деп айта келе, инновациялық технологияға жататындар:
компьютерлік технология, ойын технологиясы, жоба әдісі-деп топтастырып
көрсетеді [ 10, 10 б ].
Алайда, инновация ұғымының шығу кезеңі мен тарихын дәл анықтау мүмкін
болмаса да, бұл ұғым қоғамдық ғылымдарға жаратылыстану ғылымдарынан келген
деп есептеледі. Өйткені, инновациялар көбіне экономика, техника, агрономия,
өнеркәсіп және медицина салаларында кеңінен қолданылады.
"Инновация" ағылшын тілінен аударғанда "жаңалық енгізу", "жаңашылдық"
деген ұғымды білдіреді. Инновациялық процестің толық түсінігін ХХ ғасырдың
басында экономист И.Шумпетер экономикалық жүйенің дамуындағы өзгерудің
"жаңа комбинациясын" талдады. 30 жылдары И.Шумпетер, Г.Менш "инновация"
терминін ғылымға енгізді. Себебі жаңа технологияның және заттың ғылыми
тұтас жаналығын ашты. Осы кезден бастап "инновация", "инновациялық
процесс", "инновациялық потенциал" терминдері жалпы ғылымдардың
терминологаялық жүйесін байытты. Инновацияның жалпы ғылыми түсінігі жүйе
кызметінің тұтастай өзгеруін анықтайды. Ол -жүйе элементтерінің және
әртүрлі сфералардың сапалық пен санды көзгеруі [11, 44 б].
Инновациялар қоғамның пайда болу кезеңінен бері жүзеге асырылып келе
жатса да, педагогикалық категория ретінде ХХ ғасырдың 70-80 жылдарында ғана
қолданысқа енгізілді. Мұның басты себептерінің бірі – олардың мағынасының
түрліше түсінілуінде.
Қазіргі уақытқа дейін ғылыми әдебиеттерде инновациялық үдерісті мынадай
кезеңдерге бөледі:
1) Идеяның немесе инновация тұжырымдамасының пайда болу кезеңі, мұны
шартты түрде, іргелі де қолданбалы ғылыми зерттеулердің нәтижесі болып
табылатын жаңалықтың ашылу кезеңі деп те атайды.
2) Ойлап табу кезеңі, яғни қандай да бір нысанға, материалдық немесе
рухани өнім-үлгіге айналған жаңалықты құру немесе ашу кезеңі.
3) Жаңалықты енгізу кезеңі, мұнда ойлап табылған жаңалық іс-жүзінде
қолданысқа еніп, қайта өңделеді және жаңалықтан тұрақты нәтиже алынады.
Бұдан кейін жаңалық өз бетінше өмір сүре бастайды да, инновациялық
үдеріс жаңалыққа деген алғырлық қалыптасқан жағдайда келесі кезеңге аяқ
басады.
Жаңалықты пайдалану кезінде мынадай кезеңдер орын алады:
4) Жаңалықты тарату кезеңі, мұнда жаңалық кеңінен қолданысқа енгізіліп,
жаңа салаларға кіреді.
5) Нақты бір салада жаңалықтың үстемдік ету кезеңі, мұнда жаңалық
бұрынғы жаңашылдық қасиеттерін жоғалта бастайды да оны едәуір тиімді
жаңалықпен ұтымды алмастыру үдерісі қарастырылады.
6) Жаңалықтың қолданылу аясын қысқарту кезеңі, мұнда жаңалық жаңа
өніммен алмастырылады [12, 12 б].
Кейбір ғалымдар инновациялардың анықтамасын берер кезде оның түрлеріне
де ерекше тоқталып өтеді. Кейбіреулері білім берудің мақсаты мен
міндеттеріне негізделетін жаңалықтарды: материалдық және рухани,
құрылымдық және технологиялық, негізгі, іргелі, стратегиялық жаңалықтар деп
бөлсе; ал біреулері білім беру саласы мен ұйымдарындағы жаңалықтарды:
жаһандық, жекелеген, ұйымдық және спонтандық, ірі және ұсақ, сырттан
әкелінген және спонтандық, ішкі және сыртқы жаңалықтар деп бірнеше түрлерге
ажыратады.
Білім берудегі жаңалықтарды жіктеу барысында инновацияның адам
қызметінің ең маңызды түрлерінің бірі екендігін ескерген жөн. Бұл қызметті
қатаң шектеуге және бөлшектеуге болмайды. Білім берудің барлық құрамдас
бөліктері мен аспектілеріне жаңалық енгізу қиын, тіпті мүмкін емес
болғанымен, оларды бір құрамдас бөлікке біріктіру одан сайын қиынға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz