Джон Кеннедидің саяси қызметінің басталуы
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ТАРИХ ФАКУЛЬТЕТІ
Дүние жүзі тарихы кафедрасы
ДИПЛОМ Ж Ұ М Ы С Ы
ДЖОН КЕННЕДИ – ДЕМОКРАТ, ПРЕЗИДЕНТ ЖӘНЕ РЕФОРМАТОР
АЛМАТЫ, 2009
М А З М Ұ Н Ы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1. ДЖОН КЕННЕДИДІҢ САЯСАТКЕР ЖӘНЕ ПРЕЗИДЕНТ БЕЙНЕСІНДЕ ҚАЛЫПТАСУЫ
1.1 Джон Кеннедидің саяси қызметінің басталуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 1960 жылғы президенттік сайлау және демократтардың жеңісі ... .
2. ДЖОН КЕННЕДИ ӘКІМШІЛІГІНІҢ ІШКІ ЖӘНЕ
СЫРТҚЫ САЯСАТЫ
2.1 Д.Кенеди әкімшілігінің әлеуметтік-экономикалық саясаты ... ... ...
2.2 Афро-американдықтардың азаматтық құқықтары туралы мәселе және
жаңа заңның дайындалуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 АҚШ сыртқы саясатындағы жаңа шептер ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Соғыстан кейінгі Америка Құрама Штаттар тарихында өте маңызды орында болған мәселенің бірі - 1961-1963 жж. Джон Кеннедидің президенттік қызметімен тікелей байланысты.Осы кезде Джон Кеннеди нағыз саясаткер тұрғысында алға шығып сайлаушылардың көпшілігінің қолдауына ие болды. 1962 жылғы экономикалық деңгейдің алға қарай дамуы, монополияның өсуі, әкімшілік бірқатар мәселелердің шешімінің табылуы оның позициясын одан әрі бекіте түсті.
1960жылғы сайлауда,демократтарды кәсіподақтар да белсенді түрде қолдап,Джон Кеннедидің жеңісіне үлкен үлестерін қосты.Били басына келер алдындағы Джон Кеннедидің жаңа шептер саясаты көпшілікке таныла бастады.Мұнда, яғни жаңа шептерсаясатындағы ең маңызды орынды АҚШ қоғамында ұзақ жылдарға дейін шешімін таппай келе жатқан қара нәсілділер мәселесіауқымды түрде алға тартылды.
Әкімшілікте қара нәсілділер мәселесінің басты стратегиясы мен тактикасын,яғни оны шешу жолдарын,әкімшілік аумағында қалдырмау да үлкен маңызға ие болды.Сол сияқты Джон Кеннеди өкіметінің экономикалық және әлеуметтік әрекеті Кейнстің теориясы мен тәжірбиесіне сүйенді.Кеннедидің жаңа дәуір бағдарламасы тиімді сұраныс деген мағынада болып,жаппай өндіріс пен жаппай тұтыну үйлесімін қамтамасыз етуді қарастырды.Үкімет әкімшілігі экономиканы тұрақтандырып,әлеуметтік шараларға көңіл бөлді.
Жаңа шептер бағдарламасында экономикалық, саяси, дипломатиялық, идеологиялық,мәдени мәселелердің ауқымын бейбіт түрде шешу ғана емес,сонымен бірге американ қоғамының мүддесін қорғауға арналған жаңа тәсілдер де қарастырылды.Джон Кеннеди өкіметінің сыртқы саясатында да біраз өзгерістер алып келді.Осы тұстағы дамып келе жатқан елдерге көмек шаралары қарастырылып,оны жүзеге асыру жұмыстары жүргізілді.Әсіресе,Латын Америкасы елдеріне жәрдемдесу жоспары –Даму жөніндегі одақ құрылып,игі шаралар жүзеге асырылған еді.
Әсіресе Джон Кеннеди нағыз реформатор болумен қатар демократиялық іс шараларға да белсене ат салысты.Өмірге қауіпті ядролық қарулар сынағының зардаптарына қарсы тұрып,оның сыналуына қатысты өз пікірлерін де білдіріп отырды.Осы тұста Джон Кеннеди үкіметінің жүргізген әлеуметтік-экономикалық шаралары үлкен қызығушылық тудырды.Соған орай Джон Кеннедидің президент ретінде еліне қалдықсыз қызмет етіп,өзін нағыз реформатор және демократ етіп көрсетуін тарихи тұрғыдан талдап қарастыру тақырыбымыздың өзекті мәселелердің бірі болып табылады.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Джон Кеннедидің қоғамдық-саяси қызметі туралы мәселе тарихи әдебиеттерде біршама қарастырылған деп айтуымызға болады. Джон Кеннеди мен оның кезеңі туралы зерттеу еңбектеріді топтастырып қарастыруымызға да болады.
Джон Кеннеди мен оның билігі турасында және осы жылдардағы капиталистік қоғамдағы АҚШ-тың рөлін, ондағы жаңа құбылыстарға кеңестік зерттеушілер де көптеп қалам тартты. АҚШ тарихнамасын зерттеуге байланысты соңғы кездері, яғни оның ішкі-сыртқы саясатын танып-білуді қолға алған ғалым Н.Н.Болховитинов 1 болды. Соңғы жылдары ғылыми-теоретикалық және кәсіби деңгейдегі ғылыми еңбектер, құжаттар тұрғысында негізделіп жазылды. Алайда, кеңестік тарихнама американ қоғамының капиталистік даму үрдісін теріс пиғылда, молынан пайдалана дәріптеген жақтары да көбірек кездеседі. Дегенмен, кеңес ғалымдары С.А.Далин 2, А.Н.Шлепаков 3 өз зерттеулерінде АҚШ-ғы мемлекеттік-монополиялық капитализмнің басты даму тенденцияларына үлкен мән беріп, жан-жақты талдап қарастырды.Онда әсіресе еңбекшілердің азаматтық құқықтары үшін күресі,жұмысшылар мәселесі,қара нәсілділер мен соғысқа қарсы қозғалыстар т.б. болды.
Кейбір тарихи құжаттар мен зерттеулерде 60-70-жылдардағы АҚШ-тың ішкі және сыртқы саясатына байланысты нақтылы фактілермен келтірілген оқиғаларды да кездестіруге боладыАрнайы зерттеулер көбінесе американ қоғамындағы жұмысшы қозғалысы мен жұмысшы тобы мәселесі ағымые\на арнап жазылған.Сондай еңбектердің бірі болған История рабочего движения США в новейшее время.4 зерттеудің жарық көруі болды. Сондай-ақ, АҚШ-ғы кәсіподақ қозғалысына жан-жақты анализ жасаған В.П.Андросов 5 еңбегінің орны ерекше. Осы кезде демократиялық партияның қызметі, оның монополиялық капиталға ішкі саяси бақылау орнатуы туралы да ғылыми еңбектер жарық көрді. Осы мәселе төңірегінде А.А.Громыко 6 Джон Кеннедидің саяси күресі төңірегінде өмір баяндық еңбегі өте тартымды түрде жазылып шыққан. Нақты айтқанда тікелей Кеннедиге ғана арналады.Сондай-ақ,60-70-жылдардағы жалпы демократиялық қозғалыстарға арналған монографияларды да атауға болады.мұнда Т:Т Тимофеев 7еңбегінде әлеуметтік теңсіздікке, әділетсіздікке,сонымен бірге демократтардың әлеуметтік базаның шеңберін кеңейтуге байланысты мәселелер қарастырылған. Америка халқвның соғысқа қарсы ,бейбітшілік жолындағы күресіне Н:В:Меньшиков 9 еңбегі.Автор онда Джон Кеннедидің”жаңа шептер” саясатына арнайы тоқталып өткен.Әсіресе экономика төңірегіндегі қызметі,салық жүйесі,мемлекеттік билік статистикалық мәліметтер бойынша талдап жазылған.Демократиялық партияның бағдарламасына анализ жасай отырып,елдегі жалақа мөлшері,еңбек уақыты,жұмыссыздарға помобие беру мәселелеріне де ерекше мән берген.Бір сөзбен айтқанда демократиялық партияның әлеуметтік саясат төңірегіндегі іс-шараларын толық қамтып кеткен.
Осы диплом жұмысының тақырыбын ашуға үлкен үлес қосқан В:С Зориннің10еңбегі болды.Онда Джон Кеннеди билігі тұсындағы АҚШ-тың ішкі саясатына үлкен мән беріліп, деректерге талдау жасалған.Әлеуметтік саясат төңірегінде Джон Кеннедидің қызметі,әсіресе нәсілдік мәселе туралы Э.М.Нитобург11,12,М.С.Савин 13,П.А.Королева 14 еңбектерінің маңызы зор. Бұл зерттеулерден Кеннедидің Азаматтық құқық заңы туралы нәсілдік төңірегіндегі жүргізген қызметіжайлы талдау беріп кеткен.Ал,А.А.Громыко 15,Э.А.Иванян 16, Хью Броганның 17 ғылыми еңбектерінде Джон Кеннеди әкімшілігінің қоғамдық –саяси қызметі жан-жақты зерделе түскен.Бұл жұмыста авторлар президенттің өмірлік жолын,тарихи бейнесін,оның АҚШ қоғамындағы саяси рөлін корсетеді.
Аталған еңбектер АҚШ-ның сол тұстағы әлеуметтік-экономикалық дамуымен қатар біз зерттеп отырған Джон Кннедидің азаматтық,яғни президенттік қызметімен қатар оның үлкен реформатор және демократ болғандығы туралы мәліметтер беріп өтеді.
Диплом жұмысының деректік негіздері. Диплом жұмысының алға қойған мақсаты мен міндетін орындауда негіз болған деректердің қайнар көздеріне қарай оларды бірнеше топтарға бөліп қарастырып отырмыз.Ең алғашқылардың қатарында тұрғаны және ең маңыздысы болғаны-заң актілері мен қаулылары.Диплом жұмысын жазу барысында АҚШ конституциясың мәтіні,Демократиялық партияның құжаттары,сайлау алдындағы бағдарламалары пайдаланылды18,. Джон Кеннедидің конгрессте сөйлеген сөздері,конгресс мәжілісінде берген есептері США: конституция и права граждан 19 атты материалдар жинағында берілген.
Осы топқа Мартин Лютер Кингтің еңбектері мен сөздерін де жатқызуғы болады20.Джон Кеннедидің кеңесшілерінің баяндамалары мен сөздері,жұмысшы қозғалысы,негрлер қозғалысы,қоғамдық ұйымдардың құжаттары мен материалдары дерек ретінде пайдаланылды.Нақты атап өтетін болсақ,оған История рабочего движения в США в навейшее время21 атты еңбекті атап өтуімізге болады.
Сонымен,осы жоғарыда келтірілген деректер мен ғылыми зерттеулерді басшылыққа ала отырып біз тақырыптың мазмұның толықтай ашуға тырыстық.
Диплом жұмысының мақсаты. Жоғарыда аталынып өткен деректер мен зерттеу еңбектерін пайдалана отырып, соғыстан кейінгі тұстағы АҚШ-ның тарихына тоқтала отырып, президент Джон Кеннедидің саяси портретіне, яғни оның нағыз реформатор дәне демократ ретінде жұмыстар атқарғандығын ашып көрсету болып табылады. Аталған мақсатқа сай жұмыста төмендегідей міндеттер тобы қойылып отыр:
- Джон Кеннедидің өскен ортасы мен саяси қызметінің басталуына сипатама беру;
- 1960 жылғы президенттік сайлау және демократтардың жеңісіне тоқталу;
- Д.Кенеди әкімшілігінің әлеуметтік-экономикалық саясатын айқындау;
- Афро-американдықтардың азаматтық құқықтары туралы мәселелені қарастыра отырып, ондағы жаңа заңның дайындалуына тоқталу;
- Джон Кеннедидің “азаматтық құқық заңы” төңірегінде жүргізген іс-шараларының маңызын көрсету;
- Джон Кеннеди әкімшілігінің экономикалық шаралары мен әлеуметтік саясатын талдау.
Жұмыстың теориялық-методологиялық негіздері.Жұмысты жазуда ғылыми еңбектерді тарихилық,аймвақтық,ғылыми принциптер негізінде оқып-үйрену,талдау әдістері қолданылды.Диплом жұмысының тақырыбын зерттеуде адамзаттық даму барысындағы елеулі оқиғалар мен құбылыстардың себебі,алғышарттары мен салдары болатындығы туралы методологиялық тұжырым басшылыққа алынды.Жұмыста зерттеу методологиясы жүйелі,объективтілік,тарихи-салысты рмалық тәрізді ғылыми таным қағидаларына негізделген.Сондай-ақ,кейінгі уақыттарда қалыптасып келе жптқан жаңа бағыттағы ғылыми ой-пікірлер мен тұжырымдар.жаңа тарихи көзқарас тұрғысынан жазылған еңбектер қарастырылды.
Тақырыпты жазу барысында,осы мәселе төңірегінде жазылған ғалымдардың еңбектеріндегі ғылыми ой-пікірлер мен тұжырымдарға, көзқарастарға, сүйендік.Жұмысты жазу барысында-баяндау, жүйелеу, бағалау, қорытындылау, салыстырмалы тарихи ,хронологиялық принциптер негізге алынды.
Диплом жұмысының қолданыстық маңызы. Ұсынылып отырған диплом жұмысында жасалған ой-тұжырымдар мен қорытындыларды екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі дүниежүзі елдерінің тарихыи дламуы мен экономикалық бағыттарын анықтау тұсында құнды деректер мен мәліметтер алуға қатысты курс жұмыстарында, түрлі Дүниежүзі тарихы бойынша жазылған студенттік баяндамаларда оқу орындарында жас ұрпақты патриоттық тәрбиеге баулуға арналған тәрбиелік сағаттар барысында пайдалануға болады.
Жұмыстың мерзімдік шегі. Джон Кеннедидің алғаш рет саяси сахнаға шығуы және қайраткер ретіндегі басты қадамдары мен оның қайтыс болған уақытына дейінгі, яғни 1963 жылға дейінгі аралығын қамтиды. Себебі осы уақыт шегінде Америка қоғамы екінші дүниежүзілік соғыстан кейін көптеген мүмкіндіктерге қол жеткізгені белгілі.
Жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. ДЖОН КЕННЕДИДІҢ САЯСАТКЕР ЖӘНЕ ПРЕЗИДЕНТ БЕЙНЕСІНДЕ ҚАЛЫПТАСУЫ
1.1 Джон Кеннедидің саяси қызметінің басталуы
АҚШ тарихында 1036 күн билік тізгінін қолға алған президент Джон Кеннеди өзінің саясаттағы белсенділігімен көзге түскен еді. Екінші дүниежүзілік соғыс салдарынан күйреген дүниежүзі елдерінің экономикасымен қатар, АҚШ-ның да экономикасында айтарлықтай дағдарыстар орын алып, соған сай әрекет ету кезеңінде, яғни 50-ші жылдардың аяғы мен 60-шы жылдардың басында билік сахнасынан көріне бастаған Джон Кеннедидің өзіне тән болмысы қалыптасып үлгерген еді.
Джон Фицджеральд Кеннеди 1917 жылы 29 мамырда Бруклинде (Массачусетс штаты) Джозеф пен Роза Кеннедилердің отбасында дүниеге келген. Бұл жерде оның алғашқы балалық шағы өтті. Бұдан соң оның семьясы Нью-Йоркке қоныс аударды. Джонды жергілікті мектеп қабырғасына білім алуға береді. Осы тұстан бастап-ақ оның тарих пәніне деген қызығушылығы байқалады.
Джон Кеннеди балалық шағында өзінің әлсіздігімен көзге түсіп, жиі ауыратын болды. Алайда ол Кеннедилер отбасындағы бірден-бір оқымыстыбала болып, соған сай ол тарих, география пәндерін өте жақсы көрді. Көп оқығанды ұнатты. Әсіресе оны Америкаға алған қоныс тепкен ақ нәсілді адамдар тарихы мен әр түрлі рыцарлық тарихи оқиғалар қызықтырды.
13 жасында Джонды ата-анасы католиктік мектеп-интернатына оқуға береді. Ол мұнда бір ғана жіл білім алып, келесі жылы Чаоттық жеке мектепте дәріс алады. Аталған мектепте сол таңда тек ауқатты обтбасыларының балалары ғана білім алатын болған. Джозерф Кеннеди болса әр кез балаларының біліміне назар аударып, олардық буржуазиялық кеңстікте тәрбиеледі. Олардың көбінесе саясатқа қызығушылықтарын туғызды. Джонның інісі Роберт бірде әкесінің бұл әрекеттерін былайша есіне алады: Біз әр кез дастархан басына отырып, тамаққа ауызымыз тиген сәтте Франклин Рузвельттің саясат жүргізу әдіс-тәсілдеріне немесе әлемде не болып жатқандығы турасында әңгіме қозғап отыратын едік, - дейді. Яғни, олардың әкелері ұлдарының АҚШ-тың саяси өміріне араласуларына жол сілтеп отырумен болды.
Джон Кеннеди Чаот мектебін аяқтаған тұста әкесі оны Лондондағы экономика мектебіне жібереді. Осы тұста аталған оқу орынында танымал лейборист оқытушы, профессор Гарольд Ласки дәріс жүргізді. Алайда асқазанының ауруына орай Джон АҚШ-на қайта оралады. Бұдан соң Джон әкесінің нұсқауымен Гарвард университетіне оқуға түседі. Ол оқу барысында мемлекеттік құқық мәселелері мен буржуазиялық мемлекет қызметінің механизмдері туралы дәрістер тыңдайды. Ол көбінесе фудбол мен тарих сабағына көптеп қызығушылық танытумен болды.
Бірінші курсты аяқтаған ол Европа елдеріне саяхат жасайды. Осы тұста оның көз алдынан екінші дүниежүзілік соғыстың сәл алдында тұрған Европа картасы көрінеді.Ел тарихымен таныс болған Джонның сол тұстағы импералистік елдердің іс-әрекеттеріне қанық болумен қатар, өзіндік ой түйе бастайды. Оның ойынша АҚШ мен Германия тарамынан туындап отырған фашизм қарапайым жағдай болып саналады.
Онда 1939-1940 жылдар аралығында Гарвард университетіндегі оқуы аяқталған еді. Оған себеп, әкесі Джозеф П.Кеннеди АҚШ-тың Ұлыбританиядағы елшісі болғандықтан, Джон Кеннеди Лондонда көп уақыт өткізуіне тура келеді. Әуелі жарты жыл әкесінің елшілігінде хатшы болып жұмыс істеді. Онда ол үлкен тәжірибелі білім алды.
Джон Кеннеди диплом жұмысын өте тамаша қорғап шықты, ал оның мәтіні кейін 1940 жылы шілдеде “Ағылшын неге ұйықтайды?” деген бөлек кітап болып басылып шығып, бестселлерге айналады. Бұл кітабында Джон Кеннеди өзінің Ұлыбританиядағы Неміс бомбардировкасы қаупінен пайда болған үрейге қарсы көзқарасын білдірді. Бұл жерде Кеннеди ағылшын премьер-министрі Н.Чемберлен, француз премьер-министрі Даладье, фашистік диктаторлар А.Гитлер мен Б.Муссолини қол қойған 1938 жылы Мюнхенде Чехословакияға Германия, Венгрия, Польша қатарынан территориялық претензиясын қанағаттандыру келісімін көрсетіп отыр. Осыдан кейін “Мюнхен” сөзі агрессорлық компромисті келісім мен саясат атауына ие болды. Осыдан кейін Джон Кеннеди оның президенттік науқанында ұранға айналған қорытынды жасайды: “...біздің қарулануымыз біздің ісімізге сай болу керек. Мюнхен бізді осыған үйретті, яғни кез-келген өз-өзін алдау қауіпті...”16,42.
Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Жапон авиациясының Перл-Харбордағы АҚШ әскери-теңіз флотына жасаған шабуылынан кейін Джон Кеннеди өз еркімен флотқа жазылады. Онда ол Әскери теңіз күші медалін және “Пурпурное сердце” медалін алды.
Соғыстан кейін Джон Кеннеди саясатпен айналысуға бел байлайды. Сонымен, оның болашақ президенттік қызметі 1946 жылдың қараша айында Солтүстік Бостон қаласының 11-ші сайлау округінен АҚШ конгрессіне сайланудан бастайды.
1947 жылы АҚШ конгрессі өкілділігі палатасына мүше болып сайланғанда Джон Кеннеди 29 жаста болатын. Ол алғаш өзін 435 палата мүшелерінің арасында қолайлы сезіне қойған жоқ. Сондықтан өзін барынша танымал ете түсіру үшін, ол Массачусетс штаты бойынша көптеген үгіт-насихат сапарларын жасайды. Сонымен қатар, республикандықтар партиясымен тартыста жеңіске жету үшін, ол конгрессмен-демократ оңшыл кәсіподақ лидерлерінің қолдауына сүйену қажеттігін де түсінеді.
Джон Кеннеди өкілдер палатасының еңбек қатынасын құру жүйесі боынша комитеттің мүшесі болып тағайындалады. Осы кезде алғаш республикашыл Ричард Никсонмен қарама-қарсы келді. Олар екеуі де АҚШ конгрессінің ең жас мүшелері еді. Басқа конгрессмендер секілді екеуі де коммунистерге қарсы бағытты ұстанған болатын, және АҚШ-тың коммунистік партиясына қарсы бағытталған түрлі зерттеулерге қатысады.
Д.Ф.Кеннедидің айтуынша, оның әкімшілігі “экономикалық басылуының 7 айдан кейін, тоқыраудың 3,5 жылдан кейін, экономикалық өсу қарқынының түсуі 7 жылдан кейін фермерлер табысының азаюының 9 жылдан кейін...” билік басына келген болатын. Жұмыссыздық тез қарқынмен өсіп, 1961 ж. қарай 6,8% болды. 50-60 ж.ж. АҚШ-тың экономикалық даму қарқыны Батыс Европа мен Жапония өндіріс елдерінен және сол жылдары тез қарқынмен дамып отырған КСРО-дан әлдеқайда баяулады 31,227-228.
1953 жылы 12 қыркүйекте Джон Кеннеди Жаклин Бувьеге үйленеді. Әлеуметтік статусы жоғары болған әйелінің отбасы Джонға тағы бір қолдау болды. Алайда Джон Кеннедидің омыртқасына жасалған операциясы салдарынан ауруының асқынуы оның саяси істеріне кәдімгідей кедергі болды. Осы төсекке таңылып жатқан жылдары ол “Черты мужества” деген еңбегін жазады 15,96.
1956 жылы АҚШ президенттігіне сайлау кезінде Джон Кеннеди демократиялық партия қайраткерлері Эдлай Стивинсон кандидатурасына қолдау көрсетеді. Кеннеди Стивинсон вице-президенттікке кандидат болуға ұсыныс жасайды деп үміттенген болатын. Бірақ оның үміті ақталған жоқ. Вице-президент болып, өте қиын жағдайда дауыс жинады. Осы 1956 жылы Стивинсонның президент Эйзенхауэрдан жеңілісі Кеннедидің президент орнына таласу ойын да туғызды. Алайда президенттікке Джонның кандидатурасын ұсынуда, оның алдында мынадай кедергілер тұрды:
АҚШ президенттігіне католик дініндегі адам сайланбауы керек.
Жасы бойынша, өте жас президент тағайындалмады.
1958 жылы Кеннеди Массачусетс штатына сенаторлыққа сайлау науқаны кезінде 73 % дауыс жинап, өзінің мықтылығын көрсетеді. Сонымен ол “Жаңа Англияның сенаторы” деген атаққа ие болады 16,138.
Осы кезде фашизмді жеңуге үлес қосқан, Корея бейбіт келісіміне келген, Америка халқы алдында беделді болған, қартайған Дуайт Эйзенхауэрдың саяси аренадан кетуі Джон Кеннедидің президентікке күресін күшейте түсті. Тап осы кездері республикашылдар партиясы да саяси ортада өз ықпалдарын жоғалта бастаған болатын.
Американың көрнекті тарихшысы Артур М. Шлезингер өзінің “Приливы и отливы в национальной политике” деген трактовкасында: “Америка Құрама Штаттарының саяси өмірінің белсенділігі белгілі бір кезеңде тұрақталып қалды”,- деп атап көрсетті. Ал оның баласы, тарихшы кіші- Артур М. Шлезингер, кейін Массачусетс штатының сенаторы Джон Ф. Кеннедидің жақын кеңесшісі болып жүріп, осы әкесінің теориясын 1959 жылы сенатордың естелік жазбаларында жазып қалдырды. Бұл естелік жазбада айтылғаны, яғни АҚШ “жаңа саяси дәуірдің қарсаңында тұр”, онда “белсенді мемлекеттік басшылар елдің саяси өмірін жаңа кезеңге апарды” делінген. Мұндай сөздер Джон Кеннедидің атына тура айтылған болатын 15,216.
Сенатор Джон Кеннедидің есімі 1956 жылғы демократиялық партияның съезі жұмысы кезінде танымал болғаны белгілі. Ол кезде Кеннеди Америкадағы вице-президент орнына өте тәжірибелі сенатор Э.Кефовермен бірге сайысқа кандидатурасын ұсынған болатын. Мұндағы жеңілісіне Джон Кеннеди бастапқы кезде әбден уайымдағанмен, кейін бұл оған үлкен пайда алып келді. 1960 жылғы сайлаудың алдында Кеннеди: “...егер 1956 жылы Чикагодағы демократиялық съезінде вице-президент сайланғанымда, ендігі менің саяси мансабым (карьера) аяқталар еді”,-деді 15,217.
Сөйтіп, ол 1957 жылы сенат комитетіндегі сыртқы істер өкілі болып тағайындалды. Кеннедидің жақын адамдарының бірінің сөзіне қарағанда, ол АҚШ-тың президенттік орнына өз кандидатурасын демократиялық партия атынан 1957 жылы ұсынуды ұйғарған, алайда арнайы бұл мәселе туралы кейінірек, яғни 1960 жылы қаңтар айында ғана ресми түрде хабарлады. Өйткені бұл кезде президент Д.Эйзенхауэрдың ізбасары вице-президент Ричард Никсон республикашылар партиясы атынан өз кандидатурасын өткізіп, ал демократтар жағынан Эдлай Стивенсон өз кандидатурасын қайтарып алып тастаған болатын.
АҚШ президенті секілді өте маңызды орынды иемденген күнде, төрт жылдың ішінде қандай мәселелерді шешу керектігін Кеннеди өз алдына мақсат етіп қойды. Оның алдында америка қоғамының саяси жүйесінде сайлау, съездерде жеңіске жете алам ба деген сұрақ тұрды.
Осы кездері жаңа әкімшілік мемлекеттегі ресурстардың үлкен үлесін әскери күштердің одан әрі күшейтілуі мен дүниежүзіндегі американ позициясын кеңейтуге жұмсаған болатын. Мәселен, 1960-1964 жж. федералдық табыстың жалпы өсуінің 70% тікелей немесе жанама түрде әскери және космосты игеру мақсаттарына бөлінді31,229. Сөйтіп, Джон Кеннеди әкімшілігі 50 ж.ж. президент Эйзенхауэр басқарған әкімшіліктің әскери өнеркәсіптік кешеніне көп қаржы бөлу саясатын іс жүзінде одан әрі ойдағыдай жалғастырды.
Еңбек туралы заң жалдамалы жұмысшыларды “жұмыспен қамтуға” кепілдік берді. Кәсіпорындар, кәсіподақтар өздерінің ең жоғарғы шектегі мақсаттарына жетті. Оларға күшті әсер беріп, кәсіподақ құрамына 15 млн. адам жиналды. Теміржолшылар, шахтерлер, құрылысшылар ереуілдері айтарлықтай экономикалық зардап әкелді. Онда ұжымдық қорғауға және ереуілдерге шығу жұмысшы құқығын сақтап қалды. Жаңа заң ереуілдің кейбір түрлеріне (ынтымақтастық, ұйымдық) тыйым салды. Ал бұдан соң, ең қиын еңбек қақтығысы арбитраж мәжбүрлік жүйесін енгізді. Арбитраж – екі жақтың дауын қарауға арнаулы уәкілдік алған қазы. Мемлекет қызметкерлеріне ереуілге шығуға тыйым салды.
Елде “Экономикалық заң туралы билль” атты заңды қабылдауда - “болашақта гүлденуге-бәріне жаңа, сенімді негіз болуы мүмкін”,-деп атаған болатын кезінде Рузвельт. Бұл заңның мазмұны мынадай:
1.Барлық ұлттарға қажетті, қоғамға пайдалы және ақы төленетін-өнеркәсіпте, мекемелерде, фермаларда, шахталарда жұмыс істеу құқығы.
2.Әрбір фермерге өз еңбегінің жемісін өсіріп, оны өз бағасына сату, өзін және жанұясын лайықты тіршілік етуге қажетті заттармен қамтамасыз ету құқығы.
3.Әрбір ұсақ және ірі бизнесмендер, саудада бәсекелестік арам ниетте емес, ерікті атмосферада болып, үстемдік етуші-монополияны елдің ішінде және шетелде жүргізу құқығы.
4.Әрбір жанұяға берік, тұрақты үй алу құқығы.
5.Әрбір адам қажетті медициналық көмек алу және өзінің денсаулығын күту, сақтау құқығы.
6.Қажетті қамқорлық беру: кепілдікке, ауыруға, қолайсыз жағдайларға және жұмыссыздардың жағдайына байланысты қамтамасыз ету құқығы.
7.Бәріне бірдей білім алу құқығы енгізілді15,169.
“Жұмыспен қамтамасыз ету” туралы заңда, жұмыспен қамтуды жоғарғы деңгейге жеткізу, өндірістік мүмкіншіліктер мен жұмысқа деген ынтасы бар, қабілеті барлардың жағдайына өз бетінше қызмет ету мүмкіндігін туғызу туралы айтылған.
Екінші мақсаты: ірі капиталдың талаптану нәтижесінде, ең басты себеп бағаның өсуі хабарланғандықтан, еңбек жалақысын көтеруге жол бермеу. Инфляциямен күресті ассоциациялау еңбек жалақысын көтеруге қарсы күрес тәрізді болды. Ал бұл мақсат анықталмай қалды. Инфляция-айналымдағы қағаз ақшаның шамадан тыс көбейіп, құнсызданып кетуі болды.
Джон Кенеди тұсында ел экономикасына үлкен көңіл бөлу қажет болды. Соған орай төмендегідер іс-шаралар іске асырыл жатқан еді.
Үкімет бұрынғы қиыншылықтарды жою үшін, бұл мақсаттан елді бөлу үшін тез арада барлық шараларды қолдануға кірісті. Ал экономикалық өсуіне жағдай жасауға экономикалық циклді бағыттады. Цикл-түгел орындалу нәтижесінде дайын өнім шығатын жұмыс айналымы. Тұрақтылық пен өсім тезірек әлеуметтік мақсат-өнімге айналуы тиіс болды. Тым биік кірістердің ізіне түскенше, тез арада қабылдайтын шаралардың түрлері мынадай:
Жұмыс пен кіріске келсе, мұнда жұмыс іздегендерге, өнеркәсіп кәсіпорындарындағы жеке бөлімдеріндегі адамдардың жағдайы қолайсыз болса, яғни барлық жұмыс іздегендерге қоғамдық-пайдалы, ақы төленетін жұмыспен қамтамасыз ету-үкіметтің алдын-ала қарастырған мәселесі еді. Кең таралған әртүрлі көзқарастар да бар. Әлі де болса әлеуметтік мұқтаждықты толық қанағаттандырмады. Мысалы: тұрғын үй салу құрылысында, коммуналдық (үй-жай) қызметтерде, денсаулық сақтау орындарында, білім беру істерінде, қоршаған ортаны қорғау күзеттерінде, мәдени қамқорлықта, демалу ұйымдарында 16,170. Ұстанған жоғарғы ұлттық қор көлемін пайдалануды нақты қанағаттандыру болды.
Национализациялау - мемлекет мүлкіне айналдыру. Экономикада мемлекет мүлігін жою үшін национализациялау жүргізу қажет болды. Онда негізгі өндірістік шаруашылықтың бірліктері мемлекет қолына берілді. Бұл қажетті даму қайта құру өмірінде өткізуге, негізгі мағына білдіруге тиісті.
Жеке меншік кәсіпорындар толық жабылған немесе өндіріс қуаттылығы, жұмысы төмен болса, бірінші кезекте национали-зациялау объектісі болып табылады22,67. Тез арада көліктерді национализациялау керек болды. Себебі, бұл кезде көліктер жеке меншік қолында болған еді. Олардың қызметтерінің нашарлауына байланысты көмектесу үшін керек. Қалада адам таситын көліктер жойылып, ал жол жүру ақысы өте жоғары бағаға өскен. Қалааралық адам таситын көлік елде жоқ болып шықты. АҚШ теміржол жағынан басқа елдерге қарағанда артта қала бастады. Осы жағдайға байланысты көліктердің барлық түрлерін бірыңғай мемлекеттік жүйеге, адамдарды және жүктерді тасуға біріктіру керек болды. Ал жалақысын және сапасын кенет көтеруге тырысты.
Телефон байланыс жүйесін және басқа қызметті қоғамдандыру, бағаның жоғарылауына жол бермеу және олардан түсетін кірістерге де. Осы кезде қызметтерді, бизнесті бақылауға арнайы комиссия құрылды. Қоғамдық жүйенің пайда болуына байланысты, барлығына тегін медициналық көмек беру үшін фармацевтикалық өнеркәсіпті, емханаға және медициналық өнеркәсіпке байланысы бар өндірістерді национализациялауға кірісті. Национализациялау бұдан соң, өнеркәсіптің бір саласы-тұрғын үй құрылысына келді. Бұл 10 млн. тұрғын үй салуға жалғыз жол еді, және де американдықтарды үймен қамтамасыз ету-қажеттілікті талап ететін сұраныстың бірі. Демократиялық национализациялау жүргізу керек болды, яғни халық қолында болуы тиіс еді16,171.
Жұмыссыздық санын қысқарту. Жедел түрде жұмыссыздықты азайтуға бағытталған шара қолдану керек болды. Негізгі жұмыссыздыққа қарсы күрес компоненті-жұмыс аптасының ұзақтылығын, мерзімінен тыс жұмысты жоюға күрес болатын. Бұл сөзсіз қосымша миллиондаған жұмыс орнын құруға мүмкіндік туғызды. Ақырғы жылдары жұмысшылар жұмыссыз-дыққа және сақтандыруға әйгілі талап қоя бастады. Сақтандырудың бұл түрімен барлық жұмыссыздарды қамтуы тиіс болды. Қауіпсіздендіру жекелеген жүйесі барлық сипатта болған. Ол бірыңғай федералды жүйеге ауысуға тиісті.
Ал, әлеуметтік төлеуді қаржыландыруды-мемлекеттік бюджет есебінен жүзеге асыру қажет болды. Национализация, ұйымдарды қорғау-адамдар құқығы, әлеуметтік сақтандыру, жәрдемақы алатындарға жанұяға ең төменгі кіріс тура келетіндей етіп орнатты (жылына 6,5 мың доллар) 22,69. Әрине, ең төменгі жұмыс ақысы жұмыстардың барлық түрлеріне, өнеркәсіптің барлық саласына таралған. Бұл жанұяның ең төменгі кірісімен нақты үйлесуі тиіс.
Әлеуметтік өзгеріс және жұмысшылар жағдайын жақсартуға жағдай жасау. Жоғарыда денсаулық сақтау национализациялау туралы айттық. Онда барлық ортақ және тегін көмек көрсетудің бәрі-мемлекеттік бюджет есебінен қаржыландыру, бірінші кезектегі тапсырма ортақ комплексте өтетін шараға айналуы тиіс. Ұлттық тұрғын үй құрылысы туралы ұсыныстарды жыл сайын пәтер алаңының көлемін ұлғайтуды қарастырады, бірақ ол да мемлекетке қарайтын. Үйге төленетін ақының ең төмен мөлшері, кірістің 10 пайызынан, яғни шамадан тыс асып кетпеуі тиіс.
Ақшаға айналдыру тәрізді бағдарламалар, бірнеше жылдардан кейін жеке меншік тұрғын үй ақысын төмендетіп төлеуге айналды-деп ойлады. Бұдан соң барлық тұрғындардың жағдайларын, тұрмыстарын жақсартуға жағдай жасалды. Облыстарда жаңарту, әсіресе білім саласында-білім беру және мұғалім даярлайтын орындардың құрамын кеңейту жүйесін кең түрде таратуды қолға алды. Барлық оқуға ниеті барларға-білім алу мүмкіндігі туды.
Жұмысшыларға да жағдай жасалды. Әрбір адам қоршаған ортаны ластауға қарсы күресіп, оны күзету шарасын іске асыра бастады.
Теңқұқылық. Кейінгі кезде нәсілшілдік қатал көрініс берді. Америкада шындық жоғала бастады. Ал қаталдықтың негізгі себебі-экономикада. Қара нәсілді жұмысшылардың еңбек жалақысын төмендету есебінен 10 млрд.-тан ең жоғарғы кіріс табуды белгілеген еді 23,98. Барлық кәсіпорын, жеке немесе мемлекеттік болсын, жұмысқа қара нәсілді жұмысшыларды және басқа ұлт өкілдерін алуға міндеттенді. Енді олар барлық жоғарғы деңгейдегі жұмыс болсын, қандай да жұмысқа алынуға тиісті болды. Басқару қызметі болса да, оған кіруге құқы бар болды және де жоғарғы разрядқа тағайындалуға құқықтары болды. Экономикалық шараларды қабылдай отырып, нәсілшілдікті заң бойынша қатаң қадағалауды талап етті.
Ал, заң бұзғандарға, заңды дұрыс пайдаланбағандарға, нәсілшілдік пандискриминацияға қарсы күреске бағыттағандарға, соған жол бергендерге қатаң жаза қолданылатын болды. Дискриминация-ұлттарды, ұлттық топтарды, отар халықтарды алалап, құқығынан айыру.
Бағалардың үстіне қойылған мемлекеттік бақылау. Монополиялық бағалардың бастапқы деңгейге дейін тұрақтануы мен төмендеуі, антиинфляциялық қаржы саясатының өміріне бірге өткізілді. Бұл жалғыз сенімді құрал-бағаның өсуіне кедергі жасау үшін қолданды. Баға үстіне қойылған бақылау өз қарамағына еңбек жалақысын бақылауды кіргізбеді 16,174.
“Бостандық” пен “демократияны” қорғау деген желеумен американ мемлекеті революциялық және ұлт-азаттық қозғалысқа, түбегейлі саяси және әлеуметтік-экономикалық қайта-құрудағы өзгерістерге қарсы күресте, халыққа қарсы реакциялық режимдерді қолдауда басты күш ретінде көрініп, социализм елдеріне қарсы “қырғи-қабақ соғысты” өрістетті 25,98. Соғыс аяқталысымен АҚШ атом қаруына бір өзі ғана ие болғанына, әскери базалары жүйесіне және қаржы-экономикалық артықшылығына сүйене отырып, дүниежүзілік үстемдік орнату жоспарларын жүзеге асыруға тырысты.
Монополистік буржуазияның идеологтары ХХ ғасырды “американдық ғасыр” деп атай бастады. Бірақ өмір олардың бұл есептерін жоққа шығарды 25,98. Халықаралық аренадағы күштердің арасалмағында социализм пайдасына жасалған түбірлі өзгерістер американ монополияларының қызмет аясына елеулі шек қойды. АҚШ-тың бәсекелестерінің бұрынғысы бекіп, тауар өткізетін рыноктар, шикізат көздері мен капиталды жұмсау аймағы үшін өздерінің қуатты бәсекелестерімен күреске түсті. Құрама Штаттар ең күшті держава болып қала тұрса да, капитализм елдерінің экономикалық дамуының әркелкілігі салдарынан АҚШ-тың капиталистік дүниедегі жетекшілік рөлі әлсірей бастады.
Алайда, елдің экономикалық дамуы тұрақсыздығымен ерекшеленді. Өнеркәсіп өндірісі бірнеше рет дағдарыстарды басынан кешірді. АҚШ-ғы ұлттық жалпы өнім 1940 жылғы 200 млр. доллардан 1950 жылы 300 млрд-қа өсті, ал 1960 ж. 500 млрд. доллардан асты. Көптеген американдықтар өздерін орташа тап қатарына қосты 13,143.
1950-1965 жылдары экономикалық өсу қарқыны 2%-тен жоғарылады. Мысалы: Франция, АҚШ және Батыс Германия 4%-тей құрады. Ал Жапония таңқаларлық деңгей 8-10% көрсетті. 1950 жылға дейін АҚШ барлық елдердің өсу қарқынынан асып түсті10,38. Бұл көрсеткіш аздаған айырмашылық болса да, күрделі процентке жеткілікті болды.
Капиталистік корпорация активі 100 млн. долларға бағаланды. Ортақ активтердің өсуі-ірі корпорациялардың нығаюы мен кеңеюі үшін қолайлы болды. Әскери уақыт жылдарында ірі монополиялық компанияны қосқанда, барлық корпорация тек 40%-тей кіріс алып келді. Барлық корпорацияның жартысы-көбінесе ұсақ фирмаларға қатысты шығынды көтерді.
1950-1953 жылдарда өңдеу өнеркәсіп корпорациясы капиталдарымен 50 млн. долларға дейін өз активтерін екі есе өсірді, ал капиталмен 50 млн. доллардан жоғары үш есе көбейді. “Дженерал моторс” активі 1939 жылы 1536 млн. долл. болған. Ал 1947 жылы 2473 млн. доллар болды. “Дженерал электрик” 1939 жылы 392 млн. доллар болса, 1947 жылы 1027 млн. долларға өскен. Рокфеллерлік “Стандарт ойл оф Нью-Джерси” 1939 жылы 2035 млн. доллар, ал 1947 жылы 2996 млн. доллар болды 19,312.
Соғыстың соңында федералды сауда комиссиясының хабар-ламасы бойынша 62 ірі өңдеу өнеркәсіп корпорациясы аса үлкен капитал жинады. Ол 90% АҚШ-ғы басқа өңдеу өнеркәсіп корпорациясының активтерін сатып алуға жетерліктей капиталы болды. 1950 жылы елде өңдеу өнеркәсіптерінің 60 мың корпор-ациясы болған. Корпорация кіріс салығын төлеуге дейін 1939 жылы 9 млрд. болса, 1950 жылдары 27 млрд.-қа өсті 25,199. Сонымен соғыс кезіндегі сияқты соғыстан кейінгі жылдары да ірі корпорациялар ерекше кіріс кіргізді. Өндірістер ірі компанияларға шоғырландырылды. 1950 жылы 200 ірі корпорацияға өңдеу өнеркәсіптерінің таза өнімдерінің 30%-і кірді 10,95.
Сонымен, соғыстан кейін шетелде американдық капиталдың үлкен экспанциясы бақыланды. 1950 жылдары американдық инвестиция басқа елдерде 15 млрд-қа өсті 27,115. Гувер айтып кеткендей, “...біздің елімізде қайыршылықтың жоғалғанының куәсі болады”.
1950-жылдардың аяғында жергілікті шығын АҚШ-тың ұлттық салығының 20 пайызын құрады. Екіншіден, белгілі ғылыми-зерттеу жұмыстары үлкен шығындарға алып келді. Жеке меншіктің және мемлекеттік шығынның ғылыми-зерттеу жұмыстары 1940 жылы 1 млрд. болса, 1953 жылы 10 млрд.-қа дейін өсті. АҚШ-тың жекеменшік топтары мен мемлекеттік органдары соғыстан кейінгі жылдарда кең құрылыс жүргізу жобасын жасаған.
50-ші жылдардың аяғында Америка Құрама Штаттары айтарлықтай қиыншылықтарға тап болды. Олардың көбісі ғылыми-техникалық өрлеудің саларына байланысты қалыптасты. Бір жағынан ғылыми-техникалық өрлеу өндіріс дамуының жаңа мүмкіндіктерін берсе, екінші жағынан капитализмнің әлеуметтік қайшылықтарын одан әрі тереңдететің жаңа проблемаларды әкелді. Әсіресе, бұл әлеуметтік қайшылықтар мәселесі экономика саласында көрініс бере бастады. Өндірістің автоматтандырылуына байланысты, өнеркәсіптегі жұмыс істейтін жұмысшылардың үлесі азайды, елде жұмыссыздық жаппай сипат ала бастады. Ғылыми-техникалық өрлеу өндірістің шоғырлану үрдісі, яғни басқаның еңбегіне капиталистердің үстемдігін күшейтетін және капиталистік өндірістің бірден-бір өндіріс орындарына шоғырлану процесі өз күшімен жұмыс ететін халқына ықпалын тигізіп, ондағы жалдамалы еңбекпен шұғылданатындар мен жоғарғы дәрежелі маман қызметкерлерінің үлес салмағын арттыра бастады. Сондай орташа және төменгі топтар үшін ауыр жағдайда Джон Кеннеди АҚШ-тың үкімет басына келді.
АҚШ экономикасы үшін 50-жылдардың аяғында ұзақ өзгеше сипатта өндірісте автоматтандыру жүйесін енгізді. Автоматтандыру технологиясының енуі төрт басты жолмен жүргізілді:
1. Автоматты машиналар енгізу;
2. Конвейрлік өңдеу әдістері;
3. Автоматты бақылау жүйесі;
4. Электронды-есептеу машиналарын енгізді.
Автоматты бақылау жүйесі және ЭВМ толық 40-50 жылдары шығарылды. Олар 50-жылдары экономикаға төңкеріс әкелді. Ол тек ішкі құрылымын ғана өзгерті.
АҚШ-тың көмек беру бағдарламасы. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін, мемлекет пен сыртқы саудада экономикалық байланыс орнату үшін әскери және экономикалық көмек беруді ұйымдастырды. Ол жекеменшік, мемлекеттік капиталдарды шетке шығаруға көп көмегін тигізді. АҚШ үкіметі “көмектесу” саясатында, шетелдерге жәрдем ақша, заем беруді шешті. Олардың көмектескендегі сомасы 1945 ж. 1 шілдеден 1968 ж. 30 маусымға дейін 134 млрд. доллар болған. Берілген экономикалық көмек бұл сомадан 95 млрд. доллар артық болды. Жәрдем ақша 56 млрд. доллар, ал заем 39 млрд. доллар болды. Әскери көмек 36 млрд. доллар бұл жәрдем ақша, ал заем 3 млрд. 1945-1968 жылдар аралығындағы барлық сомасы 39 млрд. доллар болды 15,48.
Бұл “көмектесу” бағдарламасы АҚШ-тың сыртқы стратегиясының ең бір қажетті құралы болып табылады. Бұл бағдарлама тек сыртқы саясатта ғана емес, төтенше АҚШ-тың ішкі экономикасына да өте қажет болды. Аталған жайттардың барлығы өзінің саяси жағынан пісіп-жетілген Джон Кеннедидің көз алдынан өтіп жатқан болатын. Ендігі кезекте ол ел экономикасы мен саясатына белсене араласып, соған сай жұмыстар жүргізуді өзіне негізгі міндет етіп алды. Жастайынан отбасы арқылы саясатқа мойын бұрған Джон үшін бұл іс әрине өте қиынға соқты деп айтудың қажеттілгі болмаған еді. Джон Кеннеди екінші дүниежүзілік соғыстың салдарынан үлкен дағдарысқа түскен ел экономикасымен қатар ішікі және сыртқы саясат мәселесіне де мән беріп, елі үшін қызмет жасауға бел шеше кірісті. Сол себепті де ол ендігі кезекте ол өзін президенттік орынға ұсынудан еш бас тартпаған еді.
1.2 1960 жылғы президенттік сайлау және демократтардың жеңісі
1960 жылы ел президенттігі үшін сайлау науқанының келгені мәлім болған тұста Джон Кеннеди үшін Хианисспортедегі жиынның мәні ерекше болған еді. 1959 жылы 28 қазанда Массачусетс штатының Хианисспорт атты шағын қаладасындағы Роберт Кеннедидің үйінде адамдар тобы жиналған еді. Олар үлкен де әдемі, сәулетті үйге жиналып, өздерінің болашақ жоспарлары үшін асықпай әңгіме-дүкен құрған болатын. Джон Кеннеди мәселесі бойынша шақыртылған жиынға он алты адам шақыртылады.
Аталған жиынға Джонның бауыры Робертпен қатар екі ирландық, яғни Джонға бұғанға дейін қызмет етіп келген Кеннет О,Доннел мен Лоуренс О, Брайн қатысты. Оның бірі сайлау компаниясының нағыз тактигі болса, ал екіншісі нағыз ұйымдастырушылық қабілетімен танылған болатын. Екі ирландықпен қатар 31 жастағы жас жігіт Сорненсон да болды. Ол өзінің жастығына қарамастан, өте ақылдылығымен танылды. Дауысын көтермей, жаймен сөйлейтін ол өзінің тез ойын жинақтай алатын және әдеби тілде дәлме-дәл сөйлейтін қасиетімен танымал еді. Ол Джон Кеннедиде жеті жылдан бері қызмет етіп келген. Осы Соренсонмен Джон өте тығыз байланыста болып, Джон өз жобаларын жасар тұста Соренсонмен ақылдасып отырған.
Жиынға қатысушы тағы бір уәкіл – Стефан Смит. Ол Кеннедидің әпкесі Джейннің күйеуі болды. Смит өзінің әкімшілік және ұйымдастырушылық қызметімен танымал болды. Ол әсіресе сайлау науқанын қаржыландыру мен ұйымдастыру ісінің басы-қасында жүрген азамат еді. Сайлау науқанында Джонға тағы бір көмек көрсетуші Луис Харрис еді. Ол америка қоғамынан мол хабары бар және АҚШ-ның сауда нарқын зертеген танымал азамат болды. Сайлау науқанында баспасөз мәселесін реттеуші француздық Пьеру Селинджер еді. Ол өзінің журналист қабілетімен танылып, баспасөз мәселесіне қатысты істермен айналысты.
Д.Кеннедидің президенттік науқанға қатысып, билікке қол жеткізер тұсінда көмек көрсеткен азаматтың бірі -Джон Бейли еді. Ол биік келген, шашы жоқ адам болды. Ол өзінің әр бір сөзін нық та сенімді түрде айтатын болған. Ол Д.Кеннедидің солтүстік-шығыс штаттардағы сайлау компаниясын басқарып, үлкен аймақтың нағыз саясаткері бола білді.
Яғни, Хианисспорт қалдасында жиналғандардың барлығы дерлік Джон Кенедидің билік басына келуін күткен демократиялық партия өкілдері еді. Олардың бұл мақсатқа жетуі үшін бұғанға дейін төмендегідей іс-шаралар түрі атқарылған болатын.
Кеннеди АҚШ президенті бола салысымен 2 ай ішінде 32 ресми мәліметтерін, 22 президенттік үкімдерін шығарып, 12 баяндама сөздер жасап, 7 пресс-конференцияларын өткізді. Кеннедидің президент қызметін атқаруының алғашқы айлары жөнінде, яғни президенттің арнайы кеңесшісі Теодор Соренсен былай жазды: “Он был в восторге. Ни для кого не состовляло секрета, что он хотел быть президентом. Он добился этого в трудной борьбе”.
Ал бұл кезде Батыс Европада экономикалық интеграция басталған еді. Интеграция - мемлекетаралық экономикалық одақтардың құрылуы, яғни ішкі сауда экономиканың дамуына ынталандыру болып табылады. Барлық экономикалық өсуге қажетті жағдай ақша қаражатын жұмсау инвестициясы болып табылады. Инвестиция - капиталистік елдерде өнеркәсіпке, ауыл шаруашылығына, басқа кәсіпорындарына пайда немесе әртүрлі табыс табу мақсатымен ұзақ мерзімді капитал жұмсау.
“Қырғи-қабақ соғысы” әскери өнеркәсіптің өсуіне жағдай жасады. Экономикалық өсуді қолдау үкіметтің саясаты еді. Олар белсенді көмектесіп, инвестицияны қолдау арқылы тұтынушылыққа сұраныстарды көбейтті. Осы реформалар нәтижесінде “қайырымдылық мемлекеті” пайда болды. “Қайырымдылық мемлекеті” ең қажетті құрама бөлігі еңбекші қатынастардағы мемлекеттік реттеу болып табылады. Бәсекелестерін қамтамасыз ететін, құқықтық шеңберде кәсіподақ пен кәсіпкер әрекеттестігі орнатылды.
Сонымен, осы кездегі Кеннеди қызметінің алғашқы жоспарында тұрғын үй заңдық жобасы болды. Алайда оның бұл жобасы 1948 жылы республикашылдар мен оңшыл демократтар тарапынан қолдаусыз тоқырауға ұшырады. Сонымен бірге, Кеннеди АҚШ-ғы “еңбек жағдайын жақсарту” үшін де күресін тоқтатқан жоқ. Ол елдегі кәсіподақтар рөлінің күшеюін жақтайтынын да жасырған жоқ. Бұл жағдай Ф.Рузвельт президент болған кезде өріс алған болатын. Алайда, президент қайтыс болған соң, АҚШ конгрессіндегі республикашылдар мен оңшыл демократтар кәсіподақтар қол жеткізген көптеген заңды жойып тастаған болатын.
Осы кездері АҚШ үкіметінде Тафт-Хартли заң жобасы төңірегінде шиеленіс туады. Осыған байланысты Джон Кеннеди: “американдық кәсіподақтар көп қолдауға ие болуы керек” деген болатын. Сенатор Тафттың жақтастары мен Америка кәсіподақ басшыларын қолдайтындығын білдірді. Бұл жерде Кеннеди қай таптан болмасын лейбористеріне тәуелсіз “буржуазиялық” саясаткер ретінде көрінді.
Сонымен бірге, Джон Кеннеди АҚШ-та таптық күрестің шиеленісуінен қауіптенген де болатын. “Тафт-Хартли заң жобасының қабылдануы кәсіподақтармен арада шиеленіс тудырды. Кәсіподақ радикалдар үшін тиімді болатын еді” деді өзінің бір сөзінде Джон. Бұл заң жобасы конгресстің көп дауының біріне айналды. Бір таңдандыратыны заң қабылданған соң, қарсы болған Кеннеди бұл заңды өзгерту жайлы кәсіподақтар талабын орындаған жоқ. Конгрессте екі жылын өткізген Джон Кеннеди ішкі саясаттан гөрі сыртқы саясатқа белсене араласа бастады. Ол “коммунистік қауіпті тоқтату” және оларға “экономикалық көмек” саясаты сылтауымен Батыс Европаны АҚШ-қа тәуелді ететін “Трумэн доктринасы” мен “Маршалл жоспарын” қолдады.
Джон Кеннеди де Гаспери бастаған Христиан демократтарға көмек көрсетуге шақырды. Бұл оның Массачусетс штатындағы консервативті түрде қалыптасқан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ТАРИХ ФАКУЛЬТЕТІ
Дүние жүзі тарихы кафедрасы
ДИПЛОМ Ж Ұ М Ы С Ы
ДЖОН КЕННЕДИ – ДЕМОКРАТ, ПРЕЗИДЕНТ ЖӘНЕ РЕФОРМАТОР
АЛМАТЫ, 2009
М А З М Ұ Н Ы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1. ДЖОН КЕННЕДИДІҢ САЯСАТКЕР ЖӘНЕ ПРЕЗИДЕНТ БЕЙНЕСІНДЕ ҚАЛЫПТАСУЫ
1.1 Джон Кеннедидің саяси қызметінің басталуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 1960 жылғы президенттік сайлау және демократтардың жеңісі ... .
2. ДЖОН КЕННЕДИ ӘКІМШІЛІГІНІҢ ІШКІ ЖӘНЕ
СЫРТҚЫ САЯСАТЫ
2.1 Д.Кенеди әкімшілігінің әлеуметтік-экономикалық саясаты ... ... ...
2.2 Афро-американдықтардың азаматтық құқықтары туралы мәселе және
жаңа заңның дайындалуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 АҚШ сыртқы саясатындағы жаңа шептер ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Соғыстан кейінгі Америка Құрама Штаттар тарихында өте маңызды орында болған мәселенің бірі - 1961-1963 жж. Джон Кеннедидің президенттік қызметімен тікелей байланысты.Осы кезде Джон Кеннеди нағыз саясаткер тұрғысында алға шығып сайлаушылардың көпшілігінің қолдауына ие болды. 1962 жылғы экономикалық деңгейдің алға қарай дамуы, монополияның өсуі, әкімшілік бірқатар мәселелердің шешімінің табылуы оның позициясын одан әрі бекіте түсті.
1960жылғы сайлауда,демократтарды кәсіподақтар да белсенді түрде қолдап,Джон Кеннедидің жеңісіне үлкен үлестерін қосты.Били басына келер алдындағы Джон Кеннедидің жаңа шептер саясаты көпшілікке таныла бастады.Мұнда, яғни жаңа шептерсаясатындағы ең маңызды орынды АҚШ қоғамында ұзақ жылдарға дейін шешімін таппай келе жатқан қара нәсілділер мәселесіауқымды түрде алға тартылды.
Әкімшілікте қара нәсілділер мәселесінің басты стратегиясы мен тактикасын,яғни оны шешу жолдарын,әкімшілік аумағында қалдырмау да үлкен маңызға ие болды.Сол сияқты Джон Кеннеди өкіметінің экономикалық және әлеуметтік әрекеті Кейнстің теориясы мен тәжірбиесіне сүйенді.Кеннедидің жаңа дәуір бағдарламасы тиімді сұраныс деген мағынада болып,жаппай өндіріс пен жаппай тұтыну үйлесімін қамтамасыз етуді қарастырды.Үкімет әкімшілігі экономиканы тұрақтандырып,әлеуметтік шараларға көңіл бөлді.
Жаңа шептер бағдарламасында экономикалық, саяси, дипломатиялық, идеологиялық,мәдени мәселелердің ауқымын бейбіт түрде шешу ғана емес,сонымен бірге американ қоғамының мүддесін қорғауға арналған жаңа тәсілдер де қарастырылды.Джон Кеннеди өкіметінің сыртқы саясатында да біраз өзгерістер алып келді.Осы тұстағы дамып келе жатқан елдерге көмек шаралары қарастырылып,оны жүзеге асыру жұмыстары жүргізілді.Әсіресе,Латын Америкасы елдеріне жәрдемдесу жоспары –Даму жөніндегі одақ құрылып,игі шаралар жүзеге асырылған еді.
Әсіресе Джон Кеннеди нағыз реформатор болумен қатар демократиялық іс шараларға да белсене ат салысты.Өмірге қауіпті ядролық қарулар сынағының зардаптарына қарсы тұрып,оның сыналуына қатысты өз пікірлерін де білдіріп отырды.Осы тұста Джон Кеннеди үкіметінің жүргізген әлеуметтік-экономикалық шаралары үлкен қызығушылық тудырды.Соған орай Джон Кеннедидің президент ретінде еліне қалдықсыз қызмет етіп,өзін нағыз реформатор және демократ етіп көрсетуін тарихи тұрғыдан талдап қарастыру тақырыбымыздың өзекті мәселелердің бірі болып табылады.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Джон Кеннедидің қоғамдық-саяси қызметі туралы мәселе тарихи әдебиеттерде біршама қарастырылған деп айтуымызға болады. Джон Кеннеди мен оның кезеңі туралы зерттеу еңбектеріді топтастырып қарастыруымызға да болады.
Джон Кеннеди мен оның билігі турасында және осы жылдардағы капиталистік қоғамдағы АҚШ-тың рөлін, ондағы жаңа құбылыстарға кеңестік зерттеушілер де көптеп қалам тартты. АҚШ тарихнамасын зерттеуге байланысты соңғы кездері, яғни оның ішкі-сыртқы саясатын танып-білуді қолға алған ғалым Н.Н.Болховитинов 1 болды. Соңғы жылдары ғылыми-теоретикалық және кәсіби деңгейдегі ғылыми еңбектер, құжаттар тұрғысында негізделіп жазылды. Алайда, кеңестік тарихнама американ қоғамының капиталистік даму үрдісін теріс пиғылда, молынан пайдалана дәріптеген жақтары да көбірек кездеседі. Дегенмен, кеңес ғалымдары С.А.Далин 2, А.Н.Шлепаков 3 өз зерттеулерінде АҚШ-ғы мемлекеттік-монополиялық капитализмнің басты даму тенденцияларына үлкен мән беріп, жан-жақты талдап қарастырды.Онда әсіресе еңбекшілердің азаматтық құқықтары үшін күресі,жұмысшылар мәселесі,қара нәсілділер мен соғысқа қарсы қозғалыстар т.б. болды.
Кейбір тарихи құжаттар мен зерттеулерде 60-70-жылдардағы АҚШ-тың ішкі және сыртқы саясатына байланысты нақтылы фактілермен келтірілген оқиғаларды да кездестіруге боладыАрнайы зерттеулер көбінесе американ қоғамындағы жұмысшы қозғалысы мен жұмысшы тобы мәселесі ағымые\на арнап жазылған.Сондай еңбектердің бірі болған История рабочего движения США в новейшее время.4 зерттеудің жарық көруі болды. Сондай-ақ, АҚШ-ғы кәсіподақ қозғалысына жан-жақты анализ жасаған В.П.Андросов 5 еңбегінің орны ерекше. Осы кезде демократиялық партияның қызметі, оның монополиялық капиталға ішкі саяси бақылау орнатуы туралы да ғылыми еңбектер жарық көрді. Осы мәселе төңірегінде А.А.Громыко 6 Джон Кеннедидің саяси күресі төңірегінде өмір баяндық еңбегі өте тартымды түрде жазылып шыққан. Нақты айтқанда тікелей Кеннедиге ғана арналады.Сондай-ақ,60-70-жылдардағы жалпы демократиялық қозғалыстарға арналған монографияларды да атауға болады.мұнда Т:Т Тимофеев 7еңбегінде әлеуметтік теңсіздікке, әділетсіздікке,сонымен бірге демократтардың әлеуметтік базаның шеңберін кеңейтуге байланысты мәселелер қарастырылған. Америка халқвның соғысқа қарсы ,бейбітшілік жолындағы күресіне Н:В:Меньшиков 9 еңбегі.Автор онда Джон Кеннедидің”жаңа шептер” саясатына арнайы тоқталып өткен.Әсіресе экономика төңірегіндегі қызметі,салық жүйесі,мемлекеттік билік статистикалық мәліметтер бойынша талдап жазылған.Демократиялық партияның бағдарламасына анализ жасай отырып,елдегі жалақа мөлшері,еңбек уақыты,жұмыссыздарға помобие беру мәселелеріне де ерекше мән берген.Бір сөзбен айтқанда демократиялық партияның әлеуметтік саясат төңірегіндегі іс-шараларын толық қамтып кеткен.
Осы диплом жұмысының тақырыбын ашуға үлкен үлес қосқан В:С Зориннің10еңбегі болды.Онда Джон Кеннеди билігі тұсындағы АҚШ-тың ішкі саясатына үлкен мән беріліп, деректерге талдау жасалған.Әлеуметтік саясат төңірегінде Джон Кеннедидің қызметі,әсіресе нәсілдік мәселе туралы Э.М.Нитобург11,12,М.С.Савин 13,П.А.Королева 14 еңбектерінің маңызы зор. Бұл зерттеулерден Кеннедидің Азаматтық құқық заңы туралы нәсілдік төңірегіндегі жүргізген қызметіжайлы талдау беріп кеткен.Ал,А.А.Громыко 15,Э.А.Иванян 16, Хью Броганның 17 ғылыми еңбектерінде Джон Кеннеди әкімшілігінің қоғамдық –саяси қызметі жан-жақты зерделе түскен.Бұл жұмыста авторлар президенттің өмірлік жолын,тарихи бейнесін,оның АҚШ қоғамындағы саяси рөлін корсетеді.
Аталған еңбектер АҚШ-ның сол тұстағы әлеуметтік-экономикалық дамуымен қатар біз зерттеп отырған Джон Кннедидің азаматтық,яғни президенттік қызметімен қатар оның үлкен реформатор және демократ болғандығы туралы мәліметтер беріп өтеді.
Диплом жұмысының деректік негіздері. Диплом жұмысының алға қойған мақсаты мен міндетін орындауда негіз болған деректердің қайнар көздеріне қарай оларды бірнеше топтарға бөліп қарастырып отырмыз.Ең алғашқылардың қатарында тұрғаны және ең маңыздысы болғаны-заң актілері мен қаулылары.Диплом жұмысын жазу барысында АҚШ конституциясың мәтіні,Демократиялық партияның құжаттары,сайлау алдындағы бағдарламалары пайдаланылды18,. Джон Кеннедидің конгрессте сөйлеген сөздері,конгресс мәжілісінде берген есептері США: конституция и права граждан 19 атты материалдар жинағында берілген.
Осы топқа Мартин Лютер Кингтің еңбектері мен сөздерін де жатқызуғы болады20.Джон Кеннедидің кеңесшілерінің баяндамалары мен сөздері,жұмысшы қозғалысы,негрлер қозғалысы,қоғамдық ұйымдардың құжаттары мен материалдары дерек ретінде пайдаланылды.Нақты атап өтетін болсақ,оған История рабочего движения в США в навейшее время21 атты еңбекті атап өтуімізге болады.
Сонымен,осы жоғарыда келтірілген деректер мен ғылыми зерттеулерді басшылыққа ала отырып біз тақырыптың мазмұның толықтай ашуға тырыстық.
Диплом жұмысының мақсаты. Жоғарыда аталынып өткен деректер мен зерттеу еңбектерін пайдалана отырып, соғыстан кейінгі тұстағы АҚШ-ның тарихына тоқтала отырып, президент Джон Кеннедидің саяси портретіне, яғни оның нағыз реформатор дәне демократ ретінде жұмыстар атқарғандығын ашып көрсету болып табылады. Аталған мақсатқа сай жұмыста төмендегідей міндеттер тобы қойылып отыр:
- Джон Кеннедидің өскен ортасы мен саяси қызметінің басталуына сипатама беру;
- 1960 жылғы президенттік сайлау және демократтардың жеңісіне тоқталу;
- Д.Кенеди әкімшілігінің әлеуметтік-экономикалық саясатын айқындау;
- Афро-американдықтардың азаматтық құқықтары туралы мәселелені қарастыра отырып, ондағы жаңа заңның дайындалуына тоқталу;
- Джон Кеннедидің “азаматтық құқық заңы” төңірегінде жүргізген іс-шараларының маңызын көрсету;
- Джон Кеннеди әкімшілігінің экономикалық шаралары мен әлеуметтік саясатын талдау.
Жұмыстың теориялық-методологиялық негіздері.Жұмысты жазуда ғылыми еңбектерді тарихилық,аймвақтық,ғылыми принциптер негізінде оқып-үйрену,талдау әдістері қолданылды.Диплом жұмысының тақырыбын зерттеуде адамзаттық даму барысындағы елеулі оқиғалар мен құбылыстардың себебі,алғышарттары мен салдары болатындығы туралы методологиялық тұжырым басшылыққа алынды.Жұмыста зерттеу методологиясы жүйелі,объективтілік,тарихи-салысты рмалық тәрізді ғылыми таным қағидаларына негізделген.Сондай-ақ,кейінгі уақыттарда қалыптасып келе жптқан жаңа бағыттағы ғылыми ой-пікірлер мен тұжырымдар.жаңа тарихи көзқарас тұрғысынан жазылған еңбектер қарастырылды.
Тақырыпты жазу барысында,осы мәселе төңірегінде жазылған ғалымдардың еңбектеріндегі ғылыми ой-пікірлер мен тұжырымдарға, көзқарастарға, сүйендік.Жұмысты жазу барысында-баяндау, жүйелеу, бағалау, қорытындылау, салыстырмалы тарихи ,хронологиялық принциптер негізге алынды.
Диплом жұмысының қолданыстық маңызы. Ұсынылып отырған диплом жұмысында жасалған ой-тұжырымдар мен қорытындыларды екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі дүниежүзі елдерінің тарихыи дламуы мен экономикалық бағыттарын анықтау тұсында құнды деректер мен мәліметтер алуға қатысты курс жұмыстарында, түрлі Дүниежүзі тарихы бойынша жазылған студенттік баяндамаларда оқу орындарында жас ұрпақты патриоттық тәрбиеге баулуға арналған тәрбиелік сағаттар барысында пайдалануға болады.
Жұмыстың мерзімдік шегі. Джон Кеннедидің алғаш рет саяси сахнаға шығуы және қайраткер ретіндегі басты қадамдары мен оның қайтыс болған уақытына дейінгі, яғни 1963 жылға дейінгі аралығын қамтиды. Себебі осы уақыт шегінде Америка қоғамы екінші дүниежүзілік соғыстан кейін көптеген мүмкіндіктерге қол жеткізгені белгілі.
Жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. ДЖОН КЕННЕДИДІҢ САЯСАТКЕР ЖӘНЕ ПРЕЗИДЕНТ БЕЙНЕСІНДЕ ҚАЛЫПТАСУЫ
1.1 Джон Кеннедидің саяси қызметінің басталуы
АҚШ тарихында 1036 күн билік тізгінін қолға алған президент Джон Кеннеди өзінің саясаттағы белсенділігімен көзге түскен еді. Екінші дүниежүзілік соғыс салдарынан күйреген дүниежүзі елдерінің экономикасымен қатар, АҚШ-ның да экономикасында айтарлықтай дағдарыстар орын алып, соған сай әрекет ету кезеңінде, яғни 50-ші жылдардың аяғы мен 60-шы жылдардың басында билік сахнасынан көріне бастаған Джон Кеннедидің өзіне тән болмысы қалыптасып үлгерген еді.
Джон Фицджеральд Кеннеди 1917 жылы 29 мамырда Бруклинде (Массачусетс штаты) Джозеф пен Роза Кеннедилердің отбасында дүниеге келген. Бұл жерде оның алғашқы балалық шағы өтті. Бұдан соң оның семьясы Нью-Йоркке қоныс аударды. Джонды жергілікті мектеп қабырғасына білім алуға береді. Осы тұстан бастап-ақ оның тарих пәніне деген қызығушылығы байқалады.
Джон Кеннеди балалық шағында өзінің әлсіздігімен көзге түсіп, жиі ауыратын болды. Алайда ол Кеннедилер отбасындағы бірден-бір оқымыстыбала болып, соған сай ол тарих, география пәндерін өте жақсы көрді. Көп оқығанды ұнатты. Әсіресе оны Америкаға алған қоныс тепкен ақ нәсілді адамдар тарихы мен әр түрлі рыцарлық тарихи оқиғалар қызықтырды.
13 жасында Джонды ата-анасы католиктік мектеп-интернатына оқуға береді. Ол мұнда бір ғана жіл білім алып, келесі жылы Чаоттық жеке мектепте дәріс алады. Аталған мектепте сол таңда тек ауқатты обтбасыларының балалары ғана білім алатын болған. Джозерф Кеннеди болса әр кез балаларының біліміне назар аударып, олардық буржуазиялық кеңстікте тәрбиеледі. Олардың көбінесе саясатқа қызығушылықтарын туғызды. Джонның інісі Роберт бірде әкесінің бұл әрекеттерін былайша есіне алады: Біз әр кез дастархан басына отырып, тамаққа ауызымыз тиген сәтте Франклин Рузвельттің саясат жүргізу әдіс-тәсілдеріне немесе әлемде не болып жатқандығы турасында әңгіме қозғап отыратын едік, - дейді. Яғни, олардың әкелері ұлдарының АҚШ-тың саяси өміріне араласуларына жол сілтеп отырумен болды.
Джон Кеннеди Чаот мектебін аяқтаған тұста әкесі оны Лондондағы экономика мектебіне жібереді. Осы тұста аталған оқу орынында танымал лейборист оқытушы, профессор Гарольд Ласки дәріс жүргізді. Алайда асқазанының ауруына орай Джон АҚШ-на қайта оралады. Бұдан соң Джон әкесінің нұсқауымен Гарвард университетіне оқуға түседі. Ол оқу барысында мемлекеттік құқық мәселелері мен буржуазиялық мемлекет қызметінің механизмдері туралы дәрістер тыңдайды. Ол көбінесе фудбол мен тарих сабағына көптеп қызығушылық танытумен болды.
Бірінші курсты аяқтаған ол Европа елдеріне саяхат жасайды. Осы тұста оның көз алдынан екінші дүниежүзілік соғыстың сәл алдында тұрған Европа картасы көрінеді.Ел тарихымен таныс болған Джонның сол тұстағы импералистік елдердің іс-әрекеттеріне қанық болумен қатар, өзіндік ой түйе бастайды. Оның ойынша АҚШ мен Германия тарамынан туындап отырған фашизм қарапайым жағдай болып саналады.
Онда 1939-1940 жылдар аралығында Гарвард университетіндегі оқуы аяқталған еді. Оған себеп, әкесі Джозеф П.Кеннеди АҚШ-тың Ұлыбританиядағы елшісі болғандықтан, Джон Кеннеди Лондонда көп уақыт өткізуіне тура келеді. Әуелі жарты жыл әкесінің елшілігінде хатшы болып жұмыс істеді. Онда ол үлкен тәжірибелі білім алды.
Джон Кеннеди диплом жұмысын өте тамаша қорғап шықты, ал оның мәтіні кейін 1940 жылы шілдеде “Ағылшын неге ұйықтайды?” деген бөлек кітап болып басылып шығып, бестселлерге айналады. Бұл кітабында Джон Кеннеди өзінің Ұлыбританиядағы Неміс бомбардировкасы қаупінен пайда болған үрейге қарсы көзқарасын білдірді. Бұл жерде Кеннеди ағылшын премьер-министрі Н.Чемберлен, француз премьер-министрі Даладье, фашистік диктаторлар А.Гитлер мен Б.Муссолини қол қойған 1938 жылы Мюнхенде Чехословакияға Германия, Венгрия, Польша қатарынан территориялық претензиясын қанағаттандыру келісімін көрсетіп отыр. Осыдан кейін “Мюнхен” сөзі агрессорлық компромисті келісім мен саясат атауына ие болды. Осыдан кейін Джон Кеннеди оның президенттік науқанында ұранға айналған қорытынды жасайды: “...біздің қарулануымыз біздің ісімізге сай болу керек. Мюнхен бізді осыған үйретті, яғни кез-келген өз-өзін алдау қауіпті...”16,42.
Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Жапон авиациясының Перл-Харбордағы АҚШ әскери-теңіз флотына жасаған шабуылынан кейін Джон Кеннеди өз еркімен флотқа жазылады. Онда ол Әскери теңіз күші медалін және “Пурпурное сердце” медалін алды.
Соғыстан кейін Джон Кеннеди саясатпен айналысуға бел байлайды. Сонымен, оның болашақ президенттік қызметі 1946 жылдың қараша айында Солтүстік Бостон қаласының 11-ші сайлау округінен АҚШ конгрессіне сайланудан бастайды.
1947 жылы АҚШ конгрессі өкілділігі палатасына мүше болып сайланғанда Джон Кеннеди 29 жаста болатын. Ол алғаш өзін 435 палата мүшелерінің арасында қолайлы сезіне қойған жоқ. Сондықтан өзін барынша танымал ете түсіру үшін, ол Массачусетс штаты бойынша көптеген үгіт-насихат сапарларын жасайды. Сонымен қатар, республикандықтар партиясымен тартыста жеңіске жету үшін, ол конгрессмен-демократ оңшыл кәсіподақ лидерлерінің қолдауына сүйену қажеттігін де түсінеді.
Джон Кеннеди өкілдер палатасының еңбек қатынасын құру жүйесі боынша комитеттің мүшесі болып тағайындалады. Осы кезде алғаш республикашыл Ричард Никсонмен қарама-қарсы келді. Олар екеуі де АҚШ конгрессінің ең жас мүшелері еді. Басқа конгрессмендер секілді екеуі де коммунистерге қарсы бағытты ұстанған болатын, және АҚШ-тың коммунистік партиясына қарсы бағытталған түрлі зерттеулерге қатысады.
Д.Ф.Кеннедидің айтуынша, оның әкімшілігі “экономикалық басылуының 7 айдан кейін, тоқыраудың 3,5 жылдан кейін, экономикалық өсу қарқынының түсуі 7 жылдан кейін фермерлер табысының азаюының 9 жылдан кейін...” билік басына келген болатын. Жұмыссыздық тез қарқынмен өсіп, 1961 ж. қарай 6,8% болды. 50-60 ж.ж. АҚШ-тың экономикалық даму қарқыны Батыс Европа мен Жапония өндіріс елдерінен және сол жылдары тез қарқынмен дамып отырған КСРО-дан әлдеқайда баяулады 31,227-228.
1953 жылы 12 қыркүйекте Джон Кеннеди Жаклин Бувьеге үйленеді. Әлеуметтік статусы жоғары болған әйелінің отбасы Джонға тағы бір қолдау болды. Алайда Джон Кеннедидің омыртқасына жасалған операциясы салдарынан ауруының асқынуы оның саяси істеріне кәдімгідей кедергі болды. Осы төсекке таңылып жатқан жылдары ол “Черты мужества” деген еңбегін жазады 15,96.
1956 жылы АҚШ президенттігіне сайлау кезінде Джон Кеннеди демократиялық партия қайраткерлері Эдлай Стивинсон кандидатурасына қолдау көрсетеді. Кеннеди Стивинсон вице-президенттікке кандидат болуға ұсыныс жасайды деп үміттенген болатын. Бірақ оның үміті ақталған жоқ. Вице-президент болып, өте қиын жағдайда дауыс жинады. Осы 1956 жылы Стивинсонның президент Эйзенхауэрдан жеңілісі Кеннедидің президент орнына таласу ойын да туғызды. Алайда президенттікке Джонның кандидатурасын ұсынуда, оның алдында мынадай кедергілер тұрды:
АҚШ президенттігіне католик дініндегі адам сайланбауы керек.
Жасы бойынша, өте жас президент тағайындалмады.
1958 жылы Кеннеди Массачусетс штатына сенаторлыққа сайлау науқаны кезінде 73 % дауыс жинап, өзінің мықтылығын көрсетеді. Сонымен ол “Жаңа Англияның сенаторы” деген атаққа ие болады 16,138.
Осы кезде фашизмді жеңуге үлес қосқан, Корея бейбіт келісіміне келген, Америка халқы алдында беделді болған, қартайған Дуайт Эйзенхауэрдың саяси аренадан кетуі Джон Кеннедидің президентікке күресін күшейте түсті. Тап осы кездері республикашылдар партиясы да саяси ортада өз ықпалдарын жоғалта бастаған болатын.
Американың көрнекті тарихшысы Артур М. Шлезингер өзінің “Приливы и отливы в национальной политике” деген трактовкасында: “Америка Құрама Штаттарының саяси өмірінің белсенділігі белгілі бір кезеңде тұрақталып қалды”,- деп атап көрсетті. Ал оның баласы, тарихшы кіші- Артур М. Шлезингер, кейін Массачусетс штатының сенаторы Джон Ф. Кеннедидің жақын кеңесшісі болып жүріп, осы әкесінің теориясын 1959 жылы сенатордың естелік жазбаларында жазып қалдырды. Бұл естелік жазбада айтылғаны, яғни АҚШ “жаңа саяси дәуірдің қарсаңында тұр”, онда “белсенді мемлекеттік басшылар елдің саяси өмірін жаңа кезеңге апарды” делінген. Мұндай сөздер Джон Кеннедидің атына тура айтылған болатын 15,216.
Сенатор Джон Кеннедидің есімі 1956 жылғы демократиялық партияның съезі жұмысы кезінде танымал болғаны белгілі. Ол кезде Кеннеди Америкадағы вице-президент орнына өте тәжірибелі сенатор Э.Кефовермен бірге сайысқа кандидатурасын ұсынған болатын. Мұндағы жеңілісіне Джон Кеннеди бастапқы кезде әбден уайымдағанмен, кейін бұл оған үлкен пайда алып келді. 1960 жылғы сайлаудың алдында Кеннеди: “...егер 1956 жылы Чикагодағы демократиялық съезінде вице-президент сайланғанымда, ендігі менің саяси мансабым (карьера) аяқталар еді”,-деді 15,217.
Сөйтіп, ол 1957 жылы сенат комитетіндегі сыртқы істер өкілі болып тағайындалды. Кеннедидің жақын адамдарының бірінің сөзіне қарағанда, ол АҚШ-тың президенттік орнына өз кандидатурасын демократиялық партия атынан 1957 жылы ұсынуды ұйғарған, алайда арнайы бұл мәселе туралы кейінірек, яғни 1960 жылы қаңтар айында ғана ресми түрде хабарлады. Өйткені бұл кезде президент Д.Эйзенхауэрдың ізбасары вице-президент Ричард Никсон республикашылар партиясы атынан өз кандидатурасын өткізіп, ал демократтар жағынан Эдлай Стивенсон өз кандидатурасын қайтарып алып тастаған болатын.
АҚШ президенті секілді өте маңызды орынды иемденген күнде, төрт жылдың ішінде қандай мәселелерді шешу керектігін Кеннеди өз алдына мақсат етіп қойды. Оның алдында америка қоғамының саяси жүйесінде сайлау, съездерде жеңіске жете алам ба деген сұрақ тұрды.
Осы кездері жаңа әкімшілік мемлекеттегі ресурстардың үлкен үлесін әскери күштердің одан әрі күшейтілуі мен дүниежүзіндегі американ позициясын кеңейтуге жұмсаған болатын. Мәселен, 1960-1964 жж. федералдық табыстың жалпы өсуінің 70% тікелей немесе жанама түрде әскери және космосты игеру мақсаттарына бөлінді31,229. Сөйтіп, Джон Кеннеди әкімшілігі 50 ж.ж. президент Эйзенхауэр басқарған әкімшіліктің әскери өнеркәсіптік кешеніне көп қаржы бөлу саясатын іс жүзінде одан әрі ойдағыдай жалғастырды.
Еңбек туралы заң жалдамалы жұмысшыларды “жұмыспен қамтуға” кепілдік берді. Кәсіпорындар, кәсіподақтар өздерінің ең жоғарғы шектегі мақсаттарына жетті. Оларға күшті әсер беріп, кәсіподақ құрамына 15 млн. адам жиналды. Теміржолшылар, шахтерлер, құрылысшылар ереуілдері айтарлықтай экономикалық зардап әкелді. Онда ұжымдық қорғауға және ереуілдерге шығу жұмысшы құқығын сақтап қалды. Жаңа заң ереуілдің кейбір түрлеріне (ынтымақтастық, ұйымдық) тыйым салды. Ал бұдан соң, ең қиын еңбек қақтығысы арбитраж мәжбүрлік жүйесін енгізді. Арбитраж – екі жақтың дауын қарауға арнаулы уәкілдік алған қазы. Мемлекет қызметкерлеріне ереуілге шығуға тыйым салды.
Елде “Экономикалық заң туралы билль” атты заңды қабылдауда - “болашақта гүлденуге-бәріне жаңа, сенімді негіз болуы мүмкін”,-деп атаған болатын кезінде Рузвельт. Бұл заңның мазмұны мынадай:
1.Барлық ұлттарға қажетті, қоғамға пайдалы және ақы төленетін-өнеркәсіпте, мекемелерде, фермаларда, шахталарда жұмыс істеу құқығы.
2.Әрбір фермерге өз еңбегінің жемісін өсіріп, оны өз бағасына сату, өзін және жанұясын лайықты тіршілік етуге қажетті заттармен қамтамасыз ету құқығы.
3.Әрбір ұсақ және ірі бизнесмендер, саудада бәсекелестік арам ниетте емес, ерікті атмосферада болып, үстемдік етуші-монополияны елдің ішінде және шетелде жүргізу құқығы.
4.Әрбір жанұяға берік, тұрақты үй алу құқығы.
5.Әрбір адам қажетті медициналық көмек алу және өзінің денсаулығын күту, сақтау құқығы.
6.Қажетті қамқорлық беру: кепілдікке, ауыруға, қолайсыз жағдайларға және жұмыссыздардың жағдайына байланысты қамтамасыз ету құқығы.
7.Бәріне бірдей білім алу құқығы енгізілді15,169.
“Жұмыспен қамтамасыз ету” туралы заңда, жұмыспен қамтуды жоғарғы деңгейге жеткізу, өндірістік мүмкіншіліктер мен жұмысқа деген ынтасы бар, қабілеті барлардың жағдайына өз бетінше қызмет ету мүмкіндігін туғызу туралы айтылған.
Екінші мақсаты: ірі капиталдың талаптану нәтижесінде, ең басты себеп бағаның өсуі хабарланғандықтан, еңбек жалақысын көтеруге жол бермеу. Инфляциямен күресті ассоциациялау еңбек жалақысын көтеруге қарсы күрес тәрізді болды. Ал бұл мақсат анықталмай қалды. Инфляция-айналымдағы қағаз ақшаның шамадан тыс көбейіп, құнсызданып кетуі болды.
Джон Кенеди тұсында ел экономикасына үлкен көңіл бөлу қажет болды. Соған орай төмендегідер іс-шаралар іске асырыл жатқан еді.
Үкімет бұрынғы қиыншылықтарды жою үшін, бұл мақсаттан елді бөлу үшін тез арада барлық шараларды қолдануға кірісті. Ал экономикалық өсуіне жағдай жасауға экономикалық циклді бағыттады. Цикл-түгел орындалу нәтижесінде дайын өнім шығатын жұмыс айналымы. Тұрақтылық пен өсім тезірек әлеуметтік мақсат-өнімге айналуы тиіс болды. Тым биік кірістердің ізіне түскенше, тез арада қабылдайтын шаралардың түрлері мынадай:
Жұмыс пен кіріске келсе, мұнда жұмыс іздегендерге, өнеркәсіп кәсіпорындарындағы жеке бөлімдеріндегі адамдардың жағдайы қолайсыз болса, яғни барлық жұмыс іздегендерге қоғамдық-пайдалы, ақы төленетін жұмыспен қамтамасыз ету-үкіметтің алдын-ала қарастырған мәселесі еді. Кең таралған әртүрлі көзқарастар да бар. Әлі де болса әлеуметтік мұқтаждықты толық қанағаттандырмады. Мысалы: тұрғын үй салу құрылысында, коммуналдық (үй-жай) қызметтерде, денсаулық сақтау орындарында, білім беру істерінде, қоршаған ортаны қорғау күзеттерінде, мәдени қамқорлықта, демалу ұйымдарында 16,170. Ұстанған жоғарғы ұлттық қор көлемін пайдалануды нақты қанағаттандыру болды.
Национализациялау - мемлекет мүлкіне айналдыру. Экономикада мемлекет мүлігін жою үшін национализациялау жүргізу қажет болды. Онда негізгі өндірістік шаруашылықтың бірліктері мемлекет қолына берілді. Бұл қажетті даму қайта құру өмірінде өткізуге, негізгі мағына білдіруге тиісті.
Жеке меншік кәсіпорындар толық жабылған немесе өндіріс қуаттылығы, жұмысы төмен болса, бірінші кезекте национали-зациялау объектісі болып табылады22,67. Тез арада көліктерді национализациялау керек болды. Себебі, бұл кезде көліктер жеке меншік қолында болған еді. Олардың қызметтерінің нашарлауына байланысты көмектесу үшін керек. Қалада адам таситын көліктер жойылып, ал жол жүру ақысы өте жоғары бағаға өскен. Қалааралық адам таситын көлік елде жоқ болып шықты. АҚШ теміржол жағынан басқа елдерге қарағанда артта қала бастады. Осы жағдайға байланысты көліктердің барлық түрлерін бірыңғай мемлекеттік жүйеге, адамдарды және жүктерді тасуға біріктіру керек болды. Ал жалақысын және сапасын кенет көтеруге тырысты.
Телефон байланыс жүйесін және басқа қызметті қоғамдандыру, бағаның жоғарылауына жол бермеу және олардан түсетін кірістерге де. Осы кезде қызметтерді, бизнесті бақылауға арнайы комиссия құрылды. Қоғамдық жүйенің пайда болуына байланысты, барлығына тегін медициналық көмек беру үшін фармацевтикалық өнеркәсіпті, емханаға және медициналық өнеркәсіпке байланысы бар өндірістерді национализациялауға кірісті. Национализациялау бұдан соң, өнеркәсіптің бір саласы-тұрғын үй құрылысына келді. Бұл 10 млн. тұрғын үй салуға жалғыз жол еді, және де американдықтарды үймен қамтамасыз ету-қажеттілікті талап ететін сұраныстың бірі. Демократиялық национализациялау жүргізу керек болды, яғни халық қолында болуы тиіс еді16,171.
Жұмыссыздық санын қысқарту. Жедел түрде жұмыссыздықты азайтуға бағытталған шара қолдану керек болды. Негізгі жұмыссыздыққа қарсы күрес компоненті-жұмыс аптасының ұзақтылығын, мерзімінен тыс жұмысты жоюға күрес болатын. Бұл сөзсіз қосымша миллиондаған жұмыс орнын құруға мүмкіндік туғызды. Ақырғы жылдары жұмысшылар жұмыссыз-дыққа және сақтандыруға әйгілі талап қоя бастады. Сақтандырудың бұл түрімен барлық жұмыссыздарды қамтуы тиіс болды. Қауіпсіздендіру жекелеген жүйесі барлық сипатта болған. Ол бірыңғай федералды жүйеге ауысуға тиісті.
Ал, әлеуметтік төлеуді қаржыландыруды-мемлекеттік бюджет есебінен жүзеге асыру қажет болды. Национализация, ұйымдарды қорғау-адамдар құқығы, әлеуметтік сақтандыру, жәрдемақы алатындарға жанұяға ең төменгі кіріс тура келетіндей етіп орнатты (жылына 6,5 мың доллар) 22,69. Әрине, ең төменгі жұмыс ақысы жұмыстардың барлық түрлеріне, өнеркәсіптің барлық саласына таралған. Бұл жанұяның ең төменгі кірісімен нақты үйлесуі тиіс.
Әлеуметтік өзгеріс және жұмысшылар жағдайын жақсартуға жағдай жасау. Жоғарыда денсаулық сақтау национализациялау туралы айттық. Онда барлық ортақ және тегін көмек көрсетудің бәрі-мемлекеттік бюджет есебінен қаржыландыру, бірінші кезектегі тапсырма ортақ комплексте өтетін шараға айналуы тиіс. Ұлттық тұрғын үй құрылысы туралы ұсыныстарды жыл сайын пәтер алаңының көлемін ұлғайтуды қарастырады, бірақ ол да мемлекетке қарайтын. Үйге төленетін ақының ең төмен мөлшері, кірістің 10 пайызынан, яғни шамадан тыс асып кетпеуі тиіс.
Ақшаға айналдыру тәрізді бағдарламалар, бірнеше жылдардан кейін жеке меншік тұрғын үй ақысын төмендетіп төлеуге айналды-деп ойлады. Бұдан соң барлық тұрғындардың жағдайларын, тұрмыстарын жақсартуға жағдай жасалды. Облыстарда жаңарту, әсіресе білім саласында-білім беру және мұғалім даярлайтын орындардың құрамын кеңейту жүйесін кең түрде таратуды қолға алды. Барлық оқуға ниеті барларға-білім алу мүмкіндігі туды.
Жұмысшыларға да жағдай жасалды. Әрбір адам қоршаған ортаны ластауға қарсы күресіп, оны күзету шарасын іске асыра бастады.
Теңқұқылық. Кейінгі кезде нәсілшілдік қатал көрініс берді. Америкада шындық жоғала бастады. Ал қаталдықтың негізгі себебі-экономикада. Қара нәсілді жұмысшылардың еңбек жалақысын төмендету есебінен 10 млрд.-тан ең жоғарғы кіріс табуды белгілеген еді 23,98. Барлық кәсіпорын, жеке немесе мемлекеттік болсын, жұмысқа қара нәсілді жұмысшыларды және басқа ұлт өкілдерін алуға міндеттенді. Енді олар барлық жоғарғы деңгейдегі жұмыс болсын, қандай да жұмысқа алынуға тиісті болды. Басқару қызметі болса да, оған кіруге құқы бар болды және де жоғарғы разрядқа тағайындалуға құқықтары болды. Экономикалық шараларды қабылдай отырып, нәсілшілдікті заң бойынша қатаң қадағалауды талап етті.
Ал, заң бұзғандарға, заңды дұрыс пайдаланбағандарға, нәсілшілдік пандискриминацияға қарсы күреске бағыттағандарға, соған жол бергендерге қатаң жаза қолданылатын болды. Дискриминация-ұлттарды, ұлттық топтарды, отар халықтарды алалап, құқығынан айыру.
Бағалардың үстіне қойылған мемлекеттік бақылау. Монополиялық бағалардың бастапқы деңгейге дейін тұрақтануы мен төмендеуі, антиинфляциялық қаржы саясатының өміріне бірге өткізілді. Бұл жалғыз сенімді құрал-бағаның өсуіне кедергі жасау үшін қолданды. Баға үстіне қойылған бақылау өз қарамағына еңбек жалақысын бақылауды кіргізбеді 16,174.
“Бостандық” пен “демократияны” қорғау деген желеумен американ мемлекеті революциялық және ұлт-азаттық қозғалысқа, түбегейлі саяси және әлеуметтік-экономикалық қайта-құрудағы өзгерістерге қарсы күресте, халыққа қарсы реакциялық режимдерді қолдауда басты күш ретінде көрініп, социализм елдеріне қарсы “қырғи-қабақ соғысты” өрістетті 25,98. Соғыс аяқталысымен АҚШ атом қаруына бір өзі ғана ие болғанына, әскери базалары жүйесіне және қаржы-экономикалық артықшылығына сүйене отырып, дүниежүзілік үстемдік орнату жоспарларын жүзеге асыруға тырысты.
Монополистік буржуазияның идеологтары ХХ ғасырды “американдық ғасыр” деп атай бастады. Бірақ өмір олардың бұл есептерін жоққа шығарды 25,98. Халықаралық аренадағы күштердің арасалмағында социализм пайдасына жасалған түбірлі өзгерістер американ монополияларының қызмет аясына елеулі шек қойды. АҚШ-тың бәсекелестерінің бұрынғысы бекіп, тауар өткізетін рыноктар, шикізат көздері мен капиталды жұмсау аймағы үшін өздерінің қуатты бәсекелестерімен күреске түсті. Құрама Штаттар ең күшті держава болып қала тұрса да, капитализм елдерінің экономикалық дамуының әркелкілігі салдарынан АҚШ-тың капиталистік дүниедегі жетекшілік рөлі әлсірей бастады.
Алайда, елдің экономикалық дамуы тұрақсыздығымен ерекшеленді. Өнеркәсіп өндірісі бірнеше рет дағдарыстарды басынан кешірді. АҚШ-ғы ұлттық жалпы өнім 1940 жылғы 200 млр. доллардан 1950 жылы 300 млрд-қа өсті, ал 1960 ж. 500 млрд. доллардан асты. Көптеген американдықтар өздерін орташа тап қатарына қосты 13,143.
1950-1965 жылдары экономикалық өсу қарқыны 2%-тен жоғарылады. Мысалы: Франция, АҚШ және Батыс Германия 4%-тей құрады. Ал Жапония таңқаларлық деңгей 8-10% көрсетті. 1950 жылға дейін АҚШ барлық елдердің өсу қарқынынан асып түсті10,38. Бұл көрсеткіш аздаған айырмашылық болса да, күрделі процентке жеткілікті болды.
Капиталистік корпорация активі 100 млн. долларға бағаланды. Ортақ активтердің өсуі-ірі корпорациялардың нығаюы мен кеңеюі үшін қолайлы болды. Әскери уақыт жылдарында ірі монополиялық компанияны қосқанда, барлық корпорация тек 40%-тей кіріс алып келді. Барлық корпорацияның жартысы-көбінесе ұсақ фирмаларға қатысты шығынды көтерді.
1950-1953 жылдарда өңдеу өнеркәсіп корпорациясы капиталдарымен 50 млн. долларға дейін өз активтерін екі есе өсірді, ал капиталмен 50 млн. доллардан жоғары үш есе көбейді. “Дженерал моторс” активі 1939 жылы 1536 млн. долл. болған. Ал 1947 жылы 2473 млн. доллар болды. “Дженерал электрик” 1939 жылы 392 млн. доллар болса, 1947 жылы 1027 млн. долларға өскен. Рокфеллерлік “Стандарт ойл оф Нью-Джерси” 1939 жылы 2035 млн. доллар, ал 1947 жылы 2996 млн. доллар болды 19,312.
Соғыстың соңында федералды сауда комиссиясының хабар-ламасы бойынша 62 ірі өңдеу өнеркәсіп корпорациясы аса үлкен капитал жинады. Ол 90% АҚШ-ғы басқа өңдеу өнеркәсіп корпорациясының активтерін сатып алуға жетерліктей капиталы болды. 1950 жылы елде өңдеу өнеркәсіптерінің 60 мың корпор-ациясы болған. Корпорация кіріс салығын төлеуге дейін 1939 жылы 9 млрд. болса, 1950 жылдары 27 млрд.-қа өсті 25,199. Сонымен соғыс кезіндегі сияқты соғыстан кейінгі жылдары да ірі корпорациялар ерекше кіріс кіргізді. Өндірістер ірі компанияларға шоғырландырылды. 1950 жылы 200 ірі корпорацияға өңдеу өнеркәсіптерінің таза өнімдерінің 30%-і кірді 10,95.
Сонымен, соғыстан кейін шетелде американдық капиталдың үлкен экспанциясы бақыланды. 1950 жылдары американдық инвестиция басқа елдерде 15 млрд-қа өсті 27,115. Гувер айтып кеткендей, “...біздің елімізде қайыршылықтың жоғалғанының куәсі болады”.
1950-жылдардың аяғында жергілікті шығын АҚШ-тың ұлттық салығының 20 пайызын құрады. Екіншіден, белгілі ғылыми-зерттеу жұмыстары үлкен шығындарға алып келді. Жеке меншіктің және мемлекеттік шығынның ғылыми-зерттеу жұмыстары 1940 жылы 1 млрд. болса, 1953 жылы 10 млрд.-қа дейін өсті. АҚШ-тың жекеменшік топтары мен мемлекеттік органдары соғыстан кейінгі жылдарда кең құрылыс жүргізу жобасын жасаған.
50-ші жылдардың аяғында Америка Құрама Штаттары айтарлықтай қиыншылықтарға тап болды. Олардың көбісі ғылыми-техникалық өрлеудің саларына байланысты қалыптасты. Бір жағынан ғылыми-техникалық өрлеу өндіріс дамуының жаңа мүмкіндіктерін берсе, екінші жағынан капитализмнің әлеуметтік қайшылықтарын одан әрі тереңдететің жаңа проблемаларды әкелді. Әсіресе, бұл әлеуметтік қайшылықтар мәселесі экономика саласында көрініс бере бастады. Өндірістің автоматтандырылуына байланысты, өнеркәсіптегі жұмыс істейтін жұмысшылардың үлесі азайды, елде жұмыссыздық жаппай сипат ала бастады. Ғылыми-техникалық өрлеу өндірістің шоғырлану үрдісі, яғни басқаның еңбегіне капиталистердің үстемдігін күшейтетін және капиталистік өндірістің бірден-бір өндіріс орындарына шоғырлану процесі өз күшімен жұмыс ететін халқына ықпалын тигізіп, ондағы жалдамалы еңбекпен шұғылданатындар мен жоғарғы дәрежелі маман қызметкерлерінің үлес салмағын арттыра бастады. Сондай орташа және төменгі топтар үшін ауыр жағдайда Джон Кеннеди АҚШ-тың үкімет басына келді.
АҚШ экономикасы үшін 50-жылдардың аяғында ұзақ өзгеше сипатта өндірісте автоматтандыру жүйесін енгізді. Автоматтандыру технологиясының енуі төрт басты жолмен жүргізілді:
1. Автоматты машиналар енгізу;
2. Конвейрлік өңдеу әдістері;
3. Автоматты бақылау жүйесі;
4. Электронды-есептеу машиналарын енгізді.
Автоматты бақылау жүйесі және ЭВМ толық 40-50 жылдары шығарылды. Олар 50-жылдары экономикаға төңкеріс әкелді. Ол тек ішкі құрылымын ғана өзгерті.
АҚШ-тың көмек беру бағдарламасы. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін, мемлекет пен сыртқы саудада экономикалық байланыс орнату үшін әскери және экономикалық көмек беруді ұйымдастырды. Ол жекеменшік, мемлекеттік капиталдарды шетке шығаруға көп көмегін тигізді. АҚШ үкіметі “көмектесу” саясатында, шетелдерге жәрдем ақша, заем беруді шешті. Олардың көмектескендегі сомасы 1945 ж. 1 шілдеден 1968 ж. 30 маусымға дейін 134 млрд. доллар болған. Берілген экономикалық көмек бұл сомадан 95 млрд. доллар артық болды. Жәрдем ақша 56 млрд. доллар, ал заем 39 млрд. доллар болды. Әскери көмек 36 млрд. доллар бұл жәрдем ақша, ал заем 3 млрд. 1945-1968 жылдар аралығындағы барлық сомасы 39 млрд. доллар болды 15,48.
Бұл “көмектесу” бағдарламасы АҚШ-тың сыртқы стратегиясының ең бір қажетті құралы болып табылады. Бұл бағдарлама тек сыртқы саясатта ғана емес, төтенше АҚШ-тың ішкі экономикасына да өте қажет болды. Аталған жайттардың барлығы өзінің саяси жағынан пісіп-жетілген Джон Кеннедидің көз алдынан өтіп жатқан болатын. Ендігі кезекте ол ел экономикасы мен саясатына белсене араласып, соған сай жұмыстар жүргізуді өзіне негізгі міндет етіп алды. Жастайынан отбасы арқылы саясатқа мойын бұрған Джон үшін бұл іс әрине өте қиынға соқты деп айтудың қажеттілгі болмаған еді. Джон Кеннеди екінші дүниежүзілік соғыстың салдарынан үлкен дағдарысқа түскен ел экономикасымен қатар ішікі және сыртқы саясат мәселесіне де мән беріп, елі үшін қызмет жасауға бел шеше кірісті. Сол себепті де ол ендігі кезекте ол өзін президенттік орынға ұсынудан еш бас тартпаған еді.
1.2 1960 жылғы президенттік сайлау және демократтардың жеңісі
1960 жылы ел президенттігі үшін сайлау науқанының келгені мәлім болған тұста Джон Кеннеди үшін Хианисспортедегі жиынның мәні ерекше болған еді. 1959 жылы 28 қазанда Массачусетс штатының Хианисспорт атты шағын қаладасындағы Роберт Кеннедидің үйінде адамдар тобы жиналған еді. Олар үлкен де әдемі, сәулетті үйге жиналып, өздерінің болашақ жоспарлары үшін асықпай әңгіме-дүкен құрған болатын. Джон Кеннеди мәселесі бойынша шақыртылған жиынға он алты адам шақыртылады.
Аталған жиынға Джонның бауыры Робертпен қатар екі ирландық, яғни Джонға бұғанға дейін қызмет етіп келген Кеннет О,Доннел мен Лоуренс О, Брайн қатысты. Оның бірі сайлау компаниясының нағыз тактигі болса, ал екіншісі нағыз ұйымдастырушылық қабілетімен танылған болатын. Екі ирландықпен қатар 31 жастағы жас жігіт Сорненсон да болды. Ол өзінің жастығына қарамастан, өте ақылдылығымен танылды. Дауысын көтермей, жаймен сөйлейтін ол өзінің тез ойын жинақтай алатын және әдеби тілде дәлме-дәл сөйлейтін қасиетімен танымал еді. Ол Джон Кеннедиде жеті жылдан бері қызмет етіп келген. Осы Соренсонмен Джон өте тығыз байланыста болып, Джон өз жобаларын жасар тұста Соренсонмен ақылдасып отырған.
Жиынға қатысушы тағы бір уәкіл – Стефан Смит. Ол Кеннедидің әпкесі Джейннің күйеуі болды. Смит өзінің әкімшілік және ұйымдастырушылық қызметімен танымал болды. Ол әсіресе сайлау науқанын қаржыландыру мен ұйымдастыру ісінің басы-қасында жүрген азамат еді. Сайлау науқанында Джонға тағы бір көмек көрсетуші Луис Харрис еді. Ол америка қоғамынан мол хабары бар және АҚШ-ның сауда нарқын зертеген танымал азамат болды. Сайлау науқанында баспасөз мәселесін реттеуші француздық Пьеру Селинджер еді. Ол өзінің журналист қабілетімен танылып, баспасөз мәселесіне қатысты істермен айналысты.
Д.Кеннедидің президенттік науқанға қатысып, билікке қол жеткізер тұсінда көмек көрсеткен азаматтың бірі -Джон Бейли еді. Ол биік келген, шашы жоқ адам болды. Ол өзінің әр бір сөзін нық та сенімді түрде айтатын болған. Ол Д.Кеннедидің солтүстік-шығыс штаттардағы сайлау компаниясын басқарып, үлкен аймақтың нағыз саясаткері бола білді.
Яғни, Хианисспорт қалдасында жиналғандардың барлығы дерлік Джон Кенедидің билік басына келуін күткен демократиялық партия өкілдері еді. Олардың бұл мақсатқа жетуі үшін бұғанға дейін төмендегідей іс-шаралар түрі атқарылған болатын.
Кеннеди АҚШ президенті бола салысымен 2 ай ішінде 32 ресми мәліметтерін, 22 президенттік үкімдерін шығарып, 12 баяндама сөздер жасап, 7 пресс-конференцияларын өткізді. Кеннедидің президент қызметін атқаруының алғашқы айлары жөнінде, яғни президенттің арнайы кеңесшісі Теодор Соренсен былай жазды: “Он был в восторге. Ни для кого не состовляло секрета, что он хотел быть президентом. Он добился этого в трудной борьбе”.
Ал бұл кезде Батыс Европада экономикалық интеграция басталған еді. Интеграция - мемлекетаралық экономикалық одақтардың құрылуы, яғни ішкі сауда экономиканың дамуына ынталандыру болып табылады. Барлық экономикалық өсуге қажетті жағдай ақша қаражатын жұмсау инвестициясы болып табылады. Инвестиция - капиталистік елдерде өнеркәсіпке, ауыл шаруашылығына, басқа кәсіпорындарына пайда немесе әртүрлі табыс табу мақсатымен ұзақ мерзімді капитал жұмсау.
“Қырғи-қабақ соғысы” әскери өнеркәсіптің өсуіне жағдай жасады. Экономикалық өсуді қолдау үкіметтің саясаты еді. Олар белсенді көмектесіп, инвестицияны қолдау арқылы тұтынушылыққа сұраныстарды көбейтті. Осы реформалар нәтижесінде “қайырымдылық мемлекеті” пайда болды. “Қайырымдылық мемлекеті” ең қажетті құрама бөлігі еңбекші қатынастардағы мемлекеттік реттеу болып табылады. Бәсекелестерін қамтамасыз ететін, құқықтық шеңберде кәсіподақ пен кәсіпкер әрекеттестігі орнатылды.
Сонымен, осы кездегі Кеннеди қызметінің алғашқы жоспарында тұрғын үй заңдық жобасы болды. Алайда оның бұл жобасы 1948 жылы республикашылдар мен оңшыл демократтар тарапынан қолдаусыз тоқырауға ұшырады. Сонымен бірге, Кеннеди АҚШ-ғы “еңбек жағдайын жақсарту” үшін де күресін тоқтатқан жоқ. Ол елдегі кәсіподақтар рөлінің күшеюін жақтайтынын да жасырған жоқ. Бұл жағдай Ф.Рузвельт президент болған кезде өріс алған болатын. Алайда, президент қайтыс болған соң, АҚШ конгрессіндегі республикашылдар мен оңшыл демократтар кәсіподақтар қол жеткізген көптеген заңды жойып тастаған болатын.
Осы кездері АҚШ үкіметінде Тафт-Хартли заң жобасы төңірегінде шиеленіс туады. Осыған байланысты Джон Кеннеди: “американдық кәсіподақтар көп қолдауға ие болуы керек” деген болатын. Сенатор Тафттың жақтастары мен Америка кәсіподақ басшыларын қолдайтындығын білдірді. Бұл жерде Кеннеди қай таптан болмасын лейбористеріне тәуелсіз “буржуазиялық” саясаткер ретінде көрінді.
Сонымен бірге, Джон Кеннеди АҚШ-та таптық күрестің шиеленісуінен қауіптенген де болатын. “Тафт-Хартли заң жобасының қабылдануы кәсіподақтармен арада шиеленіс тудырды. Кәсіподақ радикалдар үшін тиімді болатын еді” деді өзінің бір сөзінде Джон. Бұл заң жобасы конгресстің көп дауының біріне айналды. Бір таңдандыратыны заң қабылданған соң, қарсы болған Кеннеди бұл заңды өзгерту жайлы кәсіподақтар талабын орындаған жоқ. Конгрессте екі жылын өткізген Джон Кеннеди ішкі саясаттан гөрі сыртқы саясатқа белсене араласа бастады. Ол “коммунистік қауіпті тоқтату” және оларға “экономикалық көмек” саясаты сылтауымен Батыс Европаны АҚШ-қа тәуелді ететін “Трумэн доктринасы” мен “Маршалл жоспарын” қолдады.
Джон Кеннеди де Гаспери бастаған Христиан демократтарға көмек көрсетуге шақырды. Бұл оның Массачусетс штатындағы консервативті түрде қалыптасқан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz