Тіршілік әрекетінің қаупсыздігін оқыту әдістері
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Минстрлігі
Тараз мемлекеттік педагогикалық институты
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тіршілік әрекетінің қаупсіздігі пәні бойынша Азаматтық қорғаныс ғимараттары. Қорғаныс ғимараттарында жасырыну
Мамандық 5В010400 - Бастапқы әскери дайындық
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. Арнайы пәнді оқыту әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1 Жалпы білім беретін мектептің мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2.Арнайы білім беру жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3.Тіршілік әрекетінің қаупсыздігін оқыту әдістері
2. Азаматтық қорғаныс ғимараттары
2.1 Кәзіргі заманның жаппай қыру, қирату қарулары
2.2 Азаматтық қорғаныс ғимараттары. Қорғаныс ғимараттарында жасырыну
2.3 Қорғаныс ғимараттарының турлері, оларға қойылатын талаптар
2.4 Жеке қорғаныс құралдары және пайдалану тәртіптері ... ... ... ... .
3. Берілген тақырыпқа байланысты сабақты өткізу әдістемесі...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған әдебиеттердің тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Бейбіт және соғыс уақытындағы төтенше жағдайлардың зардабын жою шараларын, адамның денсаулығы мен қауіпсіздігін сақтайтын ұғым - өмір-тіршілік әрекетінің кауіпсіздігі. Өмір-тіршілік әрекетінің кауіпсіздігі адамның төтенше жағдай кезіндегі өмір сүру ортасымен қауіпсіз қарым-катысының, шаруашылық нысандарының түракты жұмыс істеу әдістерін, табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларды ескерту мен салдарын жою және осы заманғы зақымдау кұралдарының қолдануда пайда болатын апат ошақтарының зардабын зерттеп қүтқару шараларың қарастырады.
Тіршілік әрекетінің қаупсіздігі пәнін студенттерге оқытудың басты мақсаты, бейбіт және соғыс кезіндегі төтенше жағдайларда халық шаруашылық нысандарын қорғауда, бүл ұйымның әскери емес жасақтарының іс-жүзінде атқаратын жұмыстарын үйрету.
Бейбіт және соғыс кездерінде төтенше жағдайлар пайда болады.
Төтенше жағдай (ТЖ) - адамдардың қаза табуына әкеліп соққан немесе әкеліп соғуы мүмкін, олардың денсаулығына, қоршаған ортаға және шаруашылық жүргізетін нысандарға нұқсан келтірген немесе келтіруі мүмкін, халықты едәуір дәрежеде материалдық шығындарға ұшыратып, тіршілік жағдайын бұзған немесе бұзу мүмкін, авария, зілзала немесе апат салдарынан бір аумақта туындаған жағдайды айтады.
Халықты, аумақтарды және ұйымдарды төтенше жағдайлардан қорғау жөніндегі шаралар төтенше жағдайлардың алдын-алу және оны жоюдың Мемлекеттік жүйелердің (ТЖМЖ) талаптарына сәйкес алдын ала өткізіледі.
ТЖМЖ аумақтық, функционалдық, салалық және нысандық жүйелері кіреді және оның: жергілікті және республикалық екі дәрежесі бар.
Қазіргі кездегі түсінік бойынша жүзден астам жай, күрделі және аралас кауіпті жағдайлар кездеседі: жер сілкінісі, кұрғақшылық, ауру, су тасқыны, жарылыс, радиация, дауыл, электр тоғы, электрмагниттік өріс, улы заттар, т.б.
Бейбіт және соғыс уақытында пайда болған төтенше жағдайлардың зардаптарын жоюға жедел шаралар ұйымдастырылуы керек.
Барлық оқушы категорияларына АҚ-шараларының өндірістік жаттығу, төтенше жағдайларға дайындық жұмыстарын толығымен таныстыру.
Атомдық зақымдану ошағы, химиялық, биологиялық және күшті әсер ететін улы заттармен улану ошақтарының адам организіміне әсер ету ерекшеліктерімен таныстыру. Құтқару және т.б. шұғыл атқарылатын жұмыстарды ұйымдастыру мен өткізуді үйрету.
Қорғаныс ғимараттары және зақымдану аймақтарына радиациялық барлау жасау құралдары мен таныстырып түсінік беру. Жекелей қорғаныс заттарының классификациясымен таныстырып, пайдалану ерекшеліктерін үйрету.
1. АРНАЙЫ ПӘНДЕРДІ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
1.1 Жалпы білім беретін мектептің мақсаты
Кәсіптік мәнін ашып, өмірге, қоғамға қажеттілігін үнемі сабақта айтып, дәлелмен нақтылап түсіндірсе, әрине, сол кәсіпке бейім оқушылардың бейімділігін дамытуға болады. Оқушылардың қандай кәсіп түріне бейім екенін анықтау үшін диагностикалық сауалнамалар, ынта-ықыласын анықтау карталарын қолдануға болады.
Қазіргі таңда оқушының жалпы білімін көтеру кең ауқымды мәселе болып отыр. Олардың біліктілігін, дағдыларын қалыптастыру қажеттігі еліміздің ғылыми техникалық және әлеуметтік мәдени жетістіктерінің қарыштап дамуынан туындауында.
Жастарды оқытуға, оларға кәсіби білім беруде мамандарды жан-жақты даярлауға қоғам мен мемлекеттің бүгінгі таңда барынша назар аударуы сондықтан.
Он екі жылдық білім беру үш сатыда іске асырылатын болады. Әрбір сатының білім бағдарламаларын меңгеру сыртқа бақылаумен аяқталады.
І саты - бастауыш білім беру, 1-4 сыныптар.
ІІ саты - негізгі білім беру, 5-10 сыныптар.
ІІІ саты - орта білім беру, 11-12 сыныптар.
Осы саты іске асырылатын болса, кәсіптік бағдар беру жүйесі де нақтылай жолға қойылатын болады. Мұнда әрбір сатыға кәсіби бағдар жүйесі тұрғысынан қарайтын болсақ:
І сатының өзінен бастап-ақ оқушыларды мамандық әлемімен таныстыра бастаймыз, қазіргі уақыттағы мамандықтар туралы әңгімелер жүргізіліп, яғни кәсіптік ағарту жұмыстары орындалуы тиіс.
ІІ сатыда сынып жетекшілері, мектеп оқытушылары, психолог мамандар ата-аналармен бірге отырып, әрбір оқушымен тікелей жұмыс атқарып, оларды нақтылай мамандық таңдауға даярлайды. Біздің кәсіптік іріктеуіміз осы жерде жүзеге асырылуы керек. Ол үшін өзіміздің пайдаланып жүрген психо-диагностикалық тестілер, сауалнамалар, сұхбат және басқа да әдістерді кеңінен пайдаланымз.
ІІІ сатыда оқушыларға нақты таңдаған мамандығы бойынша білім беру көзделеді. Осы жерде кәсіптік бағдар жұмыстарын тоқтатпай, үздіксіз мамандық әлемімен байланысты ақпараттармен, сол уақыттағы мамандыққа қойылатын талаптармен, жаңалықтармен қаруландырып отыру. Қорытындысында кәсіптік кеңес беру, қазіргі уақытта мемлекетке қажетті мамандықтар туралы он екі жылдық білім беру жүйесіне көшу туралы кең ауқымды мәселе көтерілуде.
Бұл мәселенің шешімін табу үшін біздер мұғалімдер қауымы ат салысуымыз керек. Яғни, әрбір мұғалім үшін кәсіптік бағдар беру, он екі жылдық білім беру жүйесіне көшу басты мақсатына айналу керек. Ал, бұдан көкейімізде мынадай мәселе туындайды:
1. Мамандардың сапасыздығы.
2. Жастардың білім ордасынан келген уақытында ол дұрыс жолды таңдамауы.
3. Мамандығын бар ынтасымен беріліп атқармауы.
4. Кейде мұғалімдердің жаңалыққа көңіл бөлмей, немқұрайлы қарауы.
5. Жастардың білімсіз маман болып шығуына кімдер жауапты?
Міне, осындай келеңсіздіктердің алдын-алу үшін әрбір оқушыға мамандық таңдау жауапты міндет екені, оған немқұрайлы қарамау қажеттігін түсіндіру өте маңызды. Оны әрбір оқушыға жеткізу сіз бен біздің міндетіміз. Мамандық әлеміне қадам басу адам өмірінде шешуші рөл атқарады. Оқушылардың ең қиын сәттерінің бірі болып саналатын бұл уақыт, олар үшін тез ауытқитын құбылмалы кезең. Бітірушілермен сұхбат жүргізген уақытта олар әлі нақты мамандық таңдамағаны, не таңдауға қиналып жатқанын, оларға әртүрлі ықпалдардың кездесіп жататыны белгілі. Мінекей, осындай уақытты оқушы бізден көмек сұраған жағдайда, біз оларға ешбір қиналмастан, қолдан келгенше көмегімізді аямауымыз қажет.
Ол үшін оқушылармен жүргізілетін кәсіптік бағдар жұмысының әдістерін меңгеру қажеттігі туады. Кәсіптік бағдар беруге негізінен төмендегі әдістер қамтылады: бақылау, зерттеу, болжау, айқындау. Сонымен бірге мамандық таңдауда ата-аналардың алатын орны ерекше. Ал енді оқушыға мұғалім көмегі көп қажет болып жатса, онда мұғалімдер беделінің бір сатыға болса да жоғарылағаны. Оқушылардың ата-аналармен ақылдаса отырып, мамандық таңдаудағы шешуші рөлді мұғалім атқаруы керек. Мамандық қажет ететін талаптарды оқушы мұғаліммен біліп отырса, кәсіптік бағдарды мұғалімнен алып отырса оның болашақтағы жетістігі мұғалімнің жетістігі деп саналады.
Қазақстан Республикасының 2007-2012 жылдарға арналған білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасында орта білім берудің мақсаты-алған білімнің кәсіби дағдыларының негізінде өзгермелі өмір жағдайында еркін бағдарлай алатын, өзінің білімін іске асыруға, адамгершілік тұрғыдан өз бетінше шешім қабылдауға қабілетті тұлға тәрбиелеп шығару көрсетілген.
Жалпы білім беретін мектептің мақсаты - жас ұрпақты ұлттық игіліктермен азам мұрасына сабақтастығын сақтай отырып, тәрбиелеу және әрбір шәкіртті тұлға деп санап, оның жан-жақты дамуына мүмкіндік жасау болып табылады. Бұл мақсатты жүзеге асыру үшін технология сабағында оқушы санасына туған халқына деген құрмет пен мақтаныш сезімін ұялатып, ұлттық рухты енгізу және туған халқының мәдениетін құрметтеуге тәрбиелеу мүмкіншілігі мол. Қазіргі кезде оқушылар үшін ақпарат көздері көп: олар теледидар, баспа сөз материалдары, бейнефильмдер, компьютерлік ойындар және т.б. Осындай алуан түрлі ағынына төтеп беру үшін мұғалімнің әр сабағы қызықты мәліметтерге, түрлі ойындар сияқты тартымды әдіс-тәсілдерге құрылуы, сабақтың әртүрлі формаларын қолданылуы керек. Қазіргі таңда жаңа үрдісінде оқыту түрлерінің тиімділігі дәлелденуде.
Қазақстан Республикасының ғылымын дамытудың 2007-2012 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында: Қазақстан әлемдегі бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына, экономикада білімді қолдану индексі бойынша кіруін, ұлттық ғылыми орталықтар жұмыстың практикасына ғылыми-зерттеу қызметін басқарудың халықаралық стандарттарын енгізуге назар аударған. Осы орайда сапалы білім беру арқылы ғылым негіздерін меңгерген доғары мамандарды кәсіби даярлауды қажет етеді.
Кәсіптік бағдар жұмысының нәтижелі орындалуы, он екі жылдық білім беру жүйесіне көшу қазіргі экономиканың дамуы негізінде керек. Қазіргі кезеңде ғылыми-техникалық прогрестің қарқынды дамыған кезінде заман талабына сай мамандықты сапалы меңгерген, еңбек нарығындағы сұранысты қамти алатын сұраныспен бірге ондағы талаптарға сай болуы, мамандығын өзі таңдауы, кәсіптік бағдар жұмыстарын өз деңгейінде атқаруға бейім жастар болуы шарт.
5.2 Арнайы білім беру жүйесі.
Кәсіптік білім беру - шешімі табылуға тиісті өте күрделі кешенді мәселе. Өзінің әдістемесі және мазмұны жағынан оның психологиялық, дәрігерлік-физиологиялық, ал әрекеттік аумағы жағынан әлеуметтік сипатта болады. Нәтижесі қоғамның экономикалық өміріне әсер етеді. Осымен қатар кәсіптік білім беру қоғамның жұмыс күшін қайта өндірудің маңызды құралы болып табылады. Педагогика ғылымының өкілдері кәсіптік білім беруді қоғамның әлеуметтік-экономикалық қажеттігіне, оқушылардың кәсіптік мұратына, бейімділігіне, қабілеттеріне, психикалық және күш-қуатына сай мамандықты дұрыс таңдап алудағы мектептің педагогикалық ұжымыдар, жұртшылықтың іс-әрекеттері деп түсінуге болады. Педагогикалық әдебиеттерде кәсіптік білім беру - жас ұрпаққа мамандық таңдап алуға көмек берудегі мақсатты іс-әрекет деп қарастырған.
Кәсіптік білім беру-бұл әр түрлі мамандықтар және сол мамандықтардың адамға қоятын талаптары жөнінде оқушыларды біліммен қаруландыру. Кәсіптік білім берудің негізгі принципі оны өмірмен байланыстыру, басқаша айтқанда, халық шаруашылығы, оның салалары, мамандықтар туралы оқушылардың түсінігін еңбек тәрбиесі, политехникалық білім беру негізінде қалыптастыру. Кәсіптік білім беру барысында жастардың қызығушылығын, бейімділігін, қабілетін, психофизиологиялық қасиеттерін ескеру қажет.
Орта мектеп бітірген жастардың кейбіреулері жұмысшы мамандығын таңдап ала алмағандығының себебін мектептегі теориялық білім мен мамандықты талап ететін практикалық білімнің алшақтығынан, яғни үйлесімсіздігінен деп түсінеді. Оқушылардың жеке қасиеттері мамандық талаптарына сәйкес келуі тиіс. Сондықтан кәсіптік білім беру - бұл кәсіптік өз тағдырының шешудегі оқушылардың бойындағы жеке қасиеттерін, қабілетін, мүмкіншілігін дамыту. Осы тұрғыдан алғанда оқушылардың ынтасының, бейімділігінің, жалпы және арнайы қабілеттерінің динамикасына көңіл аударылуы қажет.
Кәсіптік бағдар беру жұмысы жұйесінің басты элементтерінің бірі-кәсіптік консультация. Қазіргі кезеңде ауыл шаруашылығының, өнеркәсіптің жаңа салалары және мамандықтар пайда бола бастады. Осындай жағдайда өскелең ұрпақты өмірге, әртүрлі еңбекке, мамандықты саналылықпен таңдап алуға даярлау негізгі мәселелердің бірі болып табылады. Әрбір оқушыны өзінің мамандығын анықтауда жан-жақты зерттеп, оған консультация беру арқылы тиісті көмек көрсетілуі тиіс. Оқушы мамандық талаптарына сәйкес өзінің дербес бейімділігін, психофизиологиялық мүмкіншіліктерін анықтайды, сол мамандыққа жарамдылығы жөнінде шешім қабылдайды. Жұмыстың мұндай түрін кәсіптік консультация деп атайды. Кәсіптік консультациясы-бұл бүкіл мектеп жылдары ішінде оқу-тәрбие жұмысының барысында оқушыларға үнемі дұрыс кәсіптік бағыт-бағдар беріп отыруды қажет етеді. Бұл жерде оқушылардың мамандықты таңдауға бейімділігінің, психофизиологиялық қабілетінің сәйкестігі еске алынады. Кәсіптік анықтау консультациясы кәсіптік-техникалық училищелерде, жоғары оқу орындарында, техникумдарда, кәсіпорындарда өткізіледі. Кәсіптік консультацияның екінші кезеңінде медициналық, психологиялық-педагогикалық және анықтамалық консультациялар өткізіледі. Бұл консультациялардың негізгі мақсаттары:біріншіден, таңдаған мамандыққа жеке адамның денсаулығының сәйкестігін анықтау;екіншіден, жеке адамның таңдаған мамандықты игерудегі психофизиологиялық дайындығын білу; үшіншіден, еңбектің мазмұны және жұмысқа орналастыру жөнінде анықтамалық ақпарат алу.
Кәсіптік іріктеу мәселесімен арнайы орта және жоғары оқу орындары, түрлі мекемелер, кәсіпорындар айналысады. Оқу орындары оқуға түсетін жастарға нақты талаптар қояды. Кәсіпорындар жұмысқа қабыланатын жастарды іріктеп алады.
Кәсіптік ірітеудің мақсаты - жастардың белгілі бір мамандыққа жарамдығын немесе жарамсызыдғын анықтау. Ол үшін жеке адамның кейбір ерекшіліктерін, жағымды, жағымсыз жақтарын біліп қана қоймай, оған мамандық қоятын талаптарды да жете білген жөн. Осыған байланысты күні бұрын профессиограмма жасалады.
Профессиограмма - бұл белгілі бір мамандықтың ерекшіліктерін жеткілікті бейнелеу (жазу).
Барлық мәліметтер профессиограммамен салыстырылып, жеке адамның белгілі мамандыққа жарамдылығы психолог, физиолог және медиктердің көмегімен анықталады. Мысалы, мұғалім мамандығына жеке адамның жарамдылығын анықтау үшін оның басқа қабілеттерін бірге көру, есту мүшелерін және сөйлеу қабілеттерін есепке алу басты талаптардың бірі болып саналады.
Кәсіптік адаптация - бұл әр түрлі оқу орындарында оқитын және кәсіпорындарда жұмыс істейтін жастардың кәсіби еңбек ету жағдайына бейімделу жүйесі. Оқу және кәсіпорындар жастарға бір қалыпты жағдай туғызады. Мектепте мұғалімдер ұжымы кәсіптік бағдар беру ісінде негізгі күштерді біріктіру бағытында жұмыс істейді, тәрбиенің осы сияқты кейбір күрделі мәселелерін педагогикалық теорема деп атайды. Мұндай теореманың қатарында үш күш одағы -мектепті, үйелменді, жұртшылықты жатқызуға болады. Мектеп оқушыларға кәсіптік бағдар беру жұмысын ұйымдастырушы және үйлестіруші орталық. Мектепте кәсіптік бағдар беру жұмысын негізінен іске асыратын мұғалім, сынып жетекшісі, еңбек сабағының оқытушысы сыныптан және мектептен тыс тәрбие жұмысын ұйымдастырушы, яғни бүкіл педагогикалық ұжым. Мұғалім оқушыларға терең білімді береді, оны кәсіптік бағдар беру жұмысымен байланыстырады, мамандықты таңдауда оларға көмектеседі, әрбір мектеп бітіруші оқушының тағдырына жауап береді, сынып жетекшілеріне, ата-аналарға көмек көрсетеді.
Еңбек пәнінің оқытушысы - еңбек тәрбиесі, оқыту және кәсіптік бағдар беру жұмысының негізгі тұлғасы. Ол оқушыларды еңбектің әр түрімен таныстырады. Еңбек сабақтарында алған білімдерін практикада қолдана білуге үйретеді, мамандықты таңдауға бағыт береді.
Кәсіптік бағдар беру жұмысына әрбір ата-ана баларына өздерінің мамандықтарымен таныстырудан бастауы керек. Мамандықты игеру үшін білімнің қажеттігін балаларына айтуы керек. Оларды өздері жұмыс жасайтын кәсіпорындардағы еңбектің мазмұны мен және механизмдерімен, өндірістің принциптерімен және технологиялық процестерімен таныстырады. Тәрбие жұмысының мұндай түрлері ата-аналардың еңбек іс-әрекеттеріне балалардың ынтасын көтереді. Балалардың ынтасын дамыту үшін ата-аналар әр түрлі мамандықтар жөнінде олармен әңгіме өткізеді. Әңгіме сенімді болуы үшін ата-ана әрбір мамандыққа байланысты өздері қажетті мәліметтерді жете білуі тиіс. Сонымен бірге балалардың еңбектің әр түріне ынтасын, бейімділігін, қабілетін жан-жақты зерттейді. Үйелменде әр түрлі мамандыққа байланысты кинофильмдерді теледидар көру де балалардың кәсіби ынтасын дамытады, оларды ойландырады. Кәсіптік бағдар беру жүйесінде диагностика кәсіптік білім беру, кәсіптік консультация, кәсіптік іріктеу, кәсіптік адаптация кіреді. Кәсіптік адаптация кәсіптік бағдар беру мақсатына байланысты әрбір оқушыны зерттейді. Осының нәтижесінде мамандықты таңдауға оған баланың дайындығын, ынтасын және қабілетін анықтайды.
1.3 Тіршілік әрекетінің қаупсыздігін оқыту әдістері және формалары
Тіршілік әрекетінің қаупсіздігі негіздерің оқыту әдістерін мүғалім мен шәкірттің оқып-үйрену кезіндегі қызмет, әрекет айырмашылықтарына қарай екі түрге бөлуге болады:
оқыту әдістері (мүғалім әрекеті). Бүған ақпараттық және окушының қызметін басқару әдістері жатады;
оқу әдістері (шәкірт әрекеті). Бүған оқу материалын танып -- білу әдістері жатады.
Бүл жіктеуде екінші топтағы әдістерге баса көңіл бөлінеді, өйткені олар аркылы оқу процесінің мақсаты болып табылатын оқу материалдарын игеру қамтамасыз етіледі. Пәнді оқып үйренудің әдістері деп оқушылардың өздерінің белсенді, дербес тану әрекетін іске асыру, үйымдастыру тәсілдерін айтады. Бүл әдістер үйренудің ғылыми және оқу әдістері болып екіге бөлінеді.
Үйрену мен үйрету, оқу мен оқыту егіз жүретін үрдістер. Оқыту әдістері деп оқушыларға білім, білік және дағдылардың белгілі бір жүйесін беру тәсілдерін айтады.
Оқушыларды белгілі бір үлгі бойынша әрекетке үйрету немесе оларға өте күрделі, өздігінше меңгеруге қиын түсетін оқу материалын өту кезінде оқыту өдістерінің көмегі зор болады.
Оқыту әдістеріне мүғалімнің кеңесі, әңгімесі, дәрістері, түсіндіру, жаттығу ретіндегі өзіндік жүмысты басқару, шәкірттің оқу әдебиеті мен жүмысына әсер етуі т.б. жатады.
Оқыту формасы деп оқу процесін үйымдастыру тәсілдері түсіндіріледі. Олар - ең әуелі сынып - сабақ, сынып - топ, зертханалық және практикалық сияқты жалпы формалар. Басқа формалар ішінен оқытудың проблемалық формасын, оқытудың дараланған формасын, техникалық құрал-жабдыкты кеңінен қолдану жағдайында өтетін оқу формасын т.б. бөліп айтуға болады.
Педагогиканың aca маңызды қағидаларының бірі мынадай: әрбір үйрету әдісіне белгілі бір үйрену әдісі сәйкес келуі қажет. Былайша айтқанда әрбір оқыту және оқу әдістері арасында белгілі бір арақатынас сақталуы тиіс. Алайда практика жүзінде оқыту әдісін үйрену жөне үйрету әдістерінен ажырату мүмкін бола бермейді және оларды бөлудің керегі жоқ.
Тіршілік әрекетінің қаупсіздігі негіздерің оқыту процесінде белгілі бір әдісті (немесе белгілі бір оқыту формасын) жемісті түрде пайдалану үшін мұғалім осы әдісті жетік білуі қажет. Мүның мәнісі мынада: a) бүл әдістің мәнін түсініп, оны окытудың әр түрлі нақты жағдайларында қолдана білу қажет; ә) окыту процесінде әрбір әдістің жиі кездесетін формаларын білу керек; б) бүл әдістің байқалатын, кездесетін жақсы және теріс жақтарын білу керек; в) оқу материалын үйрену процесінде оқушыларды осы әдіспен жүмыс істеуге үйрете білу қажет.
Оқытудың дәстүрлі әдістері қазіргі кезде үнемі жетілдіріп отырылады. Алайда дәстүрлі әдістердің үлкен кемшіліктерімен қатар олардың тиімді жақтары да бар. Сондықтан бүл әдістер күні бүгінге дейін әдістемелік тәжірибеде қолданыс табуда.
Дәстүрлі әдістерге ең алдымен сөзбен баяндаудың және дайын білімді түсіндірудің догматикалық әдістері жатады (мүғалімнің әңгімесі мен дәрісі). Бүл әдістерде белсенді ролді мүғалім атқарады да, оқушыларға ұйып тындаушы міндеті қалады. Арнайы пәнді оқыту әдістеріне қойылатын қазіргі талаптар оқытушы мен оқушының әңгіме, дәріс үстінде қарым-қатынастарын маңызды өзгерістер, жаңалықтар енгізу міңдетін қойып отыр. Мүндағы басты мақсат, оқушыларды әрекетсіз тындаушы, айтқанды кабылдаушы, жай орындаушы ғана емес белсенді ой әрекетін атқарушы дәрежесіне көтеру болып табылады, сондықтан да мүғалімнің оқу әңгімесі мен дәрісі шәкірттерді бейтарап қалдырмай, оларды айтылып отырған мағлүматтарға, деректерге, жаңалықтарға тартып отыру қажет.
Әңгіме немесе дәріс кезінде оқытушы ағынан жарыла сөйлей отырып, шәкірттерге өзінің біліктілігің көрсете білуі тиіс. Оқулықтың қүрғақ мәтінінен мүғалімнің жанды сөзінің үстем болуының себебінің өзі осында. Осы талапқа сай оқу материалын баяндау барысында мүғалім өзіне "Неге?", "Қандай негіз бар?", "Бүл деректі тағайындау үшін нені білу қажет?", "Бүл қалай істеледі?" деген тәріздес көп сауалдар қойып, оларға қолма-қол жауап келтіреді. Окытушы өзімен-өзі ақылдасқандай, ауызекі әңгіме жүргізгендей халде болады.
Мүғалімнің әңгімесі дәріске қарағанда анағүрлым шағындау болып келеді, мәселен, келтірілген мағлүматтардың барлығы жақсы дайындалған, қызықты да қысқаша әңгіме түрінде беріледі. Әңгіменің үзақтығы әр түрлі болып келуі мүмкін, алайда ол сабақтың белгілі бір бөлігін ғана алып, оқытудың басқа формаларына да орын қалатындай етіп жүргізілуі тиіс.
Оқу дәрістерінің әңгімеден айырмашылығы, онда келтірілетін, айтылатын материалдың мазмүнына байланысты болып келеді. Кез келген бағдарламалық материал бойынша берілетін кішігірім мағлүматтан әңгіме түрінде беріледі. Оның үстіне оқытушының айтқандарын шәкірттер қысқа да, нүсқа етіп жазып алуға үлгерулері тиіс. Бүл түрғыда тағы бір ескеретін жай, жоғарғы сыныптарда белгілі бір пәнді оқытуда дәрістік әдісті қолдану белгілі дәрежеде оқушьшарды жоғары оқу орындарында оқуына дайындау болып табылады. Өйткені оларда дәріс оқу окытудың ең негізгі әдістерінің бірі екені белгілі.
Азаматтық қорғаныс негізі, сабағын өтудін орны ерекше.
Негізгі мақсат: оқушыларды АҚ саласында аткарылатын жұмыстар мен әдіс-тәсілдермен таныстырып, сонымен бірге төтенше жағдайларда қорғаныс ғимараттарына жасырынуға үйретіп және дағдыландырып, практика жүзінде іске асыруға үйрету. Оқушылардың оқу барысында өздеріне сенімін арттырып, бейбіт және соғыс кезіндегі төтенше жағдайларда іскерлікпен іс-әрекет етуге, аса жауаптылықпен қорғаныс шараларын атқаруға дағдыландыру.
Көп жылдық педагогикалык тәжірибе көрсеткендей, ЖОО студентерін тиімдіде, сапалы оқытуда сабақ өту тәсілдерінің дұрыс таңдалынып алынуының маңызы зор.
Сабақты өту түрлері - оқу процесін ұйымдастыруға жатады, бұл оқыту саласында белгілі структурада оқушыларды оқытып үйрету. Оқыту түріне оқушылардың саны, категориясы, оқу орны, сабақ оқу уақыты, оқу мерзімнің ұзақтылығы, оқушылармен окытушының арасындағы қарым-катынастың спецификалық қызыметі, материалды-техникалық жабдықталуы жатады. Бір ғана сабақ түрін өткізуге әртүрлі оқыту тәсілдерін қолдануға болады, ЖОО АҚ пәнін өткенде, кейіннен тараған оқыту түріне теориялық сабақ (ауызша түсіндіру, не әнгімелесу) және практикалық сабақ (арнайы оқу бөлмелері, оқыту қалашыктары) өту жатады. Кеңінен тараған оқыту түріне, сабақтан тыс откізілетін викториналар, олимпиадалық жарыстар және АҚ күндеріне арналған сабақтар жатады.
Теориялық сабақтарда негізінен оқыту процесінде өтетін тақырыптардың шамалы ғана бөлігін қамтиды, буған АҚ штабы жанында ұйымдастырылатын жұмыстар реті бейбіт және соғыс жағдайындағы ТЖ халықты қорғау шараларын оқытып, түсіндіру кіреді. Сабақты негізінен оқыту бөлмелерінде әр тақырыптағы кино, диафильмдерді және көрнекілік кұжаттарды корсетумен шектеледі. Оқыту сыныптарында өткізілетін сабактардан басқа экскурсия жасау және соғыс ардагерлерімен кездесу жатады.
Практикалык сабақтарда оқушылардың білімін ұштап тереңдетіп, бейбіт немесе соғыс жағдайындағы дабылдар кезінде қорғаныс әрекетіне дағдыландыру, сондай-ақ жекелей қорғаныс заттарын пайдалануды, санитарлық тазарту жұмыстарын жасау, киім-кешектерді және техниканы тазарту, дезактивация газсыздандыру т.б. жұмыстарды үйрету. Бүл жұмыстар үйреншікті түрде жасалу үшін арнайы жаттығулар жасалуы керек.
Оқыту тәсілдері оның көмегімен терең теориялық білім беріліп, іс жүзінде әдістеме тәсілдерге дағдыландырып, білімгерлерге жоғарғы материалды психологиялық төзімділіктің калыптасуына себеп болады.
Оқыту тәсілі мұғалімнің білімгерлермен тікелей араласуы болып табылады. Сабақтын максатына және сабақ түріне байланысты оқыту тәсілі таңдалынып алынады. Егер, теориялық сабақта оқытушының басты мақсаты білімгерлерге жаңа тақырып түсіндіру не өткен сабақты терең үғындыру керек болған жағдайда, ауызша түсіндіру, әнгімелесу, көрнекілік кұжаттарын көрсетудің ал егер сабақта әдіс-әрекеітерді қалыптастыру керек болған жағдайда, әртүрлі жаттығуларды бірнеше рет қайталатып көрсету, түсіндірілген сабақ есте қалу үшін окушыларды қажет қүрал-жабдықтармен т.б. сабақ барысында керекті материалдармен қамтамассыз ету, сабақ мазмұнын ауызша айтудың окыту барысында орыны ерекше. Бейбіт немесе соғыс жағдайындағы болатын ТЖ кезінде көніл-күйдің тұрактылығын қалыптастырады. Ауызша айту кезінде, оқулыктарға әлі енбеген күнделікті басылымда шығатын жаңа деректерді айтуға болады. Сонымен бірге ауызша айту кезінде көрнекілік материалдар кенінең колданылуы керек. Мысалы: жекелей қорғаныс заттары тақырыбын өткенде міндетті түрде, жекелей қорғаныс заттары оқушыларға көрсетілуі тиіс. Білімгерлердің сабақка ынталылығын арттыру үшін тақтаға әр түрлі түсті борлармен схема, суреттер салынылуы тиіс. Ауызша түсіндіру кезінде салыстырудың да маңызы зор. Мысалы: Арменияда болған 8 - 10 балл жер сілкінісімен, онда болған ғимараттар бұзылуын, ядролық жарылыстар кезіндегі зақымдармен салыстыру. Сабақты әңгіме түрінде өткізудің оқыту процесінде алатын орны ерекше, бұл диалог сұрақ-жауап түрінде өтеді. Білімгерлерде жаңа ой-пікірлер калыптасады. Әнгімелесу кезінде өткен материалдардын қаншалықты түсінгендігі тексеріледі. Әңгімелесу эвристикалық түрде өтіп оқытушы білімгерлерге сұрақтар қою нәтижесінде олардың өздігінен ізденуіне және өткен сабақтарды талдауға ат салыса катысуына жағдай жасайды.
Жаттығу тәсілі дегеніміз білімгерлердің өздігінен киындатылған әдіс- тәсілдері бірнеше рет кайталауы арқылы қалыптастырылады. Тіршілік қауіпсіздігі сабағын дайындау тәсіліне: Окытушының сабаққа алдын ала дайындалуына, өтетін тақырыпты талдауы, керекті әдебиетті таңдап алуы мен оқып танысуы, сабақтың мақсатын анықтауы, жоспар жасауі, оны бекітуі, практикалық әдіс тәсілдерді қайталау, оқыту орнын дұрыс таңдап алу, жасалатын жаттығулардың дұрыс жасалу әдістерін карастыру жатады.
Тіршілік әрекеті қауіпсіздігі дәрісін жүргізгенде оқытушы оку жоспарымен танысып оны меңгеріп, тақырып түсіндіргенде оның өткен тақырыппен қаншалыкты байланысты екенін және білімгерлерге қаншалықты таныс екенін анықтауы керек.
Сабаққа кажетті әдебиеттерді дайындағанда методикалық нүскаулармен мерзімдік басылымдағы материалдарды кеңінен қолданудың мәні зор, себебі жаңа деректер білімгерлердің білімін арттырады. Оқу сағаттарын беру, тақырыптың маңыздылығына және жалпы бөлінген уақытқа байланысты болады. Практикалық сабақтарда, оқытушы алдын-ала жаттығуларды өзі кайталап жасауы керек. Қажет болған жағдайда сабақ барысында өзіне көмектесу үшін, бірнеше оқушыны таңдап алып оларға жатгығу жұмыстарды алдын алу керек. Сабақ алдында өтетін тақырыпты жақсы түсіну үшін, оқытушы әр-түрлі сабаққа қатысты аспаптарды, қорғаныс заттарын және оқыту фильмдерін, диафильмдерді, көрнекі материалдар плакаттарды дайындауы керек. Жоғарыда айтылғандай сабақ өту орның дұрыс таңдап алудың маңызы зор оқытушы сабаққа дайындалғанда міндетті түрде жоспар - конспектісін дайындауы керек.
Жоспар конспектісі жұмыс құжатың пайдалану арқылы окытушы сабақ өткізеді. Тақырыпты толық түсіндіруге, өткен тақырыпты қайталауға, сабақ уақытын дұрыс пайдалануға, техникалық және көрнекілік оқыту құралдарын пайдалануда қателеспеуге, практикалық сабақтарда жаттығу жұмыстарын дүрыс жасауға белгіленген қалыптан шыкпауға қажет. Бүл қысқа, әрі мазмұны және көрнекті болуы керек.
Жоспар конспектісінің бірінші бөлігінде практикалық немесе жаттығу сабағының ретті, сабақтың мақсаты, сабақты өткізу тәсілі және өту орны. Сабақта талданатын сұрақтар, оларға бөлінетін уақыт, сабақтың тақырыбының материалдық қамтамассыз етілуі, дайындалуға ұсынылған әдебиет.
Қысқаша сабақта қаралатын сұрақтар оларды түсіндіру тәсілі, қорытынды талдау және тақырыпка байланысты схема, суреттер немесе сабақ барысында білімгерлерге түсіндіру үшін тактаға жазып, сызу сондай-ак техниканың көмегімен диафильмдер көрсету. Окушылардың қаншалықты өткен тақырыпты түсінгендігін, көрсетілген жаттығуларды қаншалықты үғынғандығы және үйге тапсырма беріледі.
Сабақ өткізуде оқытушының шеберлігін арттыру үшін, міндетті түрде ТӘҚ пәнінің оқытушысына ауыл шаруашылық объектілеріне және АҚ орындарынын жұмыстарымен танысу, көпшілік қорғаныс Жер асты баспаналарында болудын мәні зор.
Студентерді ТӘҚ оқытумен тәрбиелеуде, ЖОО тек өздерінің оқу орынындағы ғана құрал жабдық, аудиторияларын пайдаланып қана коймай халық шаруашылығы қорғаныс объектілеріндегі, ЖОО бекітілген, ТЖ штабы жанындағы объектілерде практикалық сабақ өткізу, студентердің өз білімдеріне сенімін арттырып, моральды-психологиялық дайындауда пайдаланылады.
2. АЗАМАТТЫҚ ҚОРҒАНЫС ҒИМАРАТТАРЫ. ҚОРҒАНЫС ҒИМАРАТТАРЫНДА ЖАСЫРЫНУ.
2.1 Қазіргі заманның жаппай қыру, қирату қарулары.
Қазіргі замандағы жаппай қирату қыру қаруларына - ядролық, химиялық, бактериялық және фугастык, кассеталық карулары жатады.
Ядролық қарулар максатына орай ауада жер бетінде, жер астында, судың бетінде, астында жарылады (12 сурет).
Жер бетіндегі жарылыс кезінде бір сәт көз қаратпайтын жаркыл пайда болады, күннің күркірегеніне ұқсас қатты дыбыс естіледі. Әуеде жарылса жарқылдың іле артынан отты шар пайда болады, ал жер бетінде жарылган кезде - от шашкан жарты шар, бірнеше секундтан кейін ғайып боп кетеді. Отты шардың (жарты шардын) орнына будақтаган бұлт пайда болады. Барлық жарылыстарда атом ядросы екіге бөлініп өте көп мөлшердегі энергия пайда болады.
Ядролық жарылыс екпінді толкын немесе ауа толқынының соғуы, жарық сәуле (сәуле шалу), енуші сәуле, радиоактивті улану, электромагниттік импульс (найзағай) факторлары аркылы зақым келтіреді.
Ядролық жарылыстың зақымдау факторларындагы энергияның бөлінісі жарылыстың қандай жағдайда, қалай өтетіндігіне байланысты. Жарылыс кезінде энергиянын атмосферага шамамен 50% екпінді толқындар жасауга, 30-40% жарық сәулелеріне, 5% радиация және электромагниттік импульсіне, 15%-ға дейін радиоактивті закымдауларға жұмсалады.
Оқ-дәрі ядросының күштілігі былайша да бөлінеді: аса кішкентай (1 кт), аз (1-10 кт), орташа (10-100 кт), ірі (100 кт-1 мт), аса ірі (Імт көп).
Ядролық жарылыс кезіндегі жарақаттану факторлар
Екпінді толкындар аса жоғары дыбыстың жылдамдыгындай тарайды. Екпінді толқындардың орасан зор зақымдаушы касиеті бар. Ол екі түрлі зонадан түрады. 1 - сығылдалған зона, мүнда қысым атмосферадан жоғары болады. 2 - сиретілген зона, мұнда қысым атмосферадан төмен болады. Ауадағы екпінді толқындардың алдыңғы легі екпінді толкындар майданы деп аталады. Екпінді толқындар ерекше қатты дыбыспен козғалады, сондықтан мыңдаған километр қашықтықтан естіледі.
Екпінді толкындар адамдарды түрлі жарақаттайды, көбінесе адамдар өледі. 1945 жылы АҚШ Жапонияның Хиросима қаласына шабуыл жасағанда екпінді толкындардан адамдардың 20% өлді, 40% жаракат алды. Оның тікелей әсерінің нәтижесінде зақымданған адамдарда кан қысымы, дене кызуы артады, ал жанама әсерінен үйлер, гимараттар кұлайды, кұнды заттар, ағаштар баска да заттар қирайды.
Ауа массасы адамды белгілі бір қашықтыққа дейін лақтырып тастайды. Адамдарды зақымдаудың ауырлығы мен сипаты екпінді толқындардың шамасына, жарылыс сәтіндегі адамдардың жағдайына, олардың қорғану дәрежесіне байланысты, мысалы 1945 жылғы атом бомбасының жарылысы кезінде Нагасаки мен Хиросима тұрғындарының зардап көргендердің 70-80% механикалық, 52% - жабық, 37% - соғылған, кесілген, 11% - сүйек сыну жаракаттарын алған.
Екпінді толкындардың жоғарғы кысымының шамасы жаракат сипатын аныктайды. Екпінді толкындар адамдарды жеңіл, орташа, ауыр, өте ауыр түрде жарақаттайды.
Егер қорғаныссыз адамға 10-20 кПа аралығындағы жоғарғы қысыммен әсер етсе, адам өзін жайсыз сезінгенімен еңбекке қабілетін жоғалтпайды.
20-30 кПа кысым жағдайында, адам жеңіл дережелі контузия алады, құлағының барабан жарғагы жарылады, кейбір адамдар еңбекке кабілеттілігін жоғалтады.
50кПа қысымы жағдайында адамдар ауыр жарақат алады, құлағынан қан кетеді, жұткыншақ ауруларына ұшырайды, қысқа мерзімде есін жоғалтады, кейде сүйегі сынады.
50 - 80кПа кысымы жағдайында адамдар ауыр жарақат алады, органдар зақымданады, ұзак уақыт есін жинай алмайды, ішіне қан кетеді және т.б. жағдайдар болады.
80 - 100 кПа кысымы жағдайында адамдар өте ауыр жарақат алып өледі.
Жарық сәулелері
Ядролык жарылыс кезіндегі жарық сәулелері ультракүлгін, инфрақызыл және көрінетін сәулелер түрінде болады
Жарық сәулелерінің қайнар көзі жарқырау нүктесі, ауа жарылысының кыздырылған заттарынан тұрады. Жарқырау нүктесіндегі ауа температурасы орасан үлкен болады. Жарқырау нүктелеріндегі температураны күн температурасымен салыстыруға болады (шамамен 6000° - 8000°С).
Жарық сәулелері өте шапшаң 300 мың кмсек жылдамдыкпен тарайды. Ядролық жарылыс кезіндегі жарық сәулелері бірнеше секунд ішінде ғана таралады. Адамдарды түрлі дәрежеде күйдіреді, жерде барлығын өртпен өртеп жібереді. Хиросима мен Нагасакиді ядролық бомбалаулардан кейін шамамен адам өлімі 50% болған жағдайда, оның 20-30% жарык сәулелеріне тура келеді, ал қалғандары болса өрттен көз жұмған.
Жарық сәулелерінің зақымдауы жарық импульсының әсер ету уақытына және шамасына байланысты анықталады.
Жарық сәулелері адам денесінің ашық жерлерін, көзін, киімдерін, денесін күйдіреді.
Жарылыс болған нүкте қашықтығының алыстауына байланысты жарық сәулелерінің күйдіру дәрежесі төртке бөлінеді.
Жарык импульсы 2-4 калсм болганда 1-ші дәрежелі күйік пайда болады. Ол кезде адам денесі ауырады, терісі қызарады. Бүл дәреже айығумен аяқталады.
Жарык импульстары 4-10 калсм2 болғанда адам 2-ші дәрежелі күйікке ұшырайды. Мүндай жағдайда күлдіреуіктер пайда болады.
Жарық импульстары 10-15калсм2 болғанда 3-ші дәрежелі күйік пайда болады: адам денесінде жаралар пайда болады және тері жансызданады. 3-ші дәрежелі күйік ұзақ емделуді қажет етеді.
Жарық импульстары 15 калсм' - ден жоғары болса дененің ашық жерлері қара қошқылданып қатты зақымдалады да өлімге душар болады.
Өтуші сәуле
Өткіш радиация гамма - сәулелер мен нейтрондар ағыны болып табылады. Олар қопарылыс болған жерден жан-жакка жүздеген метр жерге таралып, көзге көрінбей тірі ағзалар үшін өте қауіпті болады.
Радиоактивті закымдану
Жердің радиоактивті закымдануы ядролық жарылыс нәтижесінде пайда болған бүлттан біртіндеп орасан мол радиоактивті заттардың жерге кайта жауының нәтижесінде пайда болады. Радиоактивті заттар (РЗ) жерге өте тез шапшаңдықпен құлап түседі.
Ұсақ тозаңдар бұлт түрінде ауадағы жел бағытымен қозғалады да бүлттың жүрген жолында біртіндеп жер үстіне немесе суға қона отырып, радиоактивті іздер деп аталатын уланған учаскелер жасайды.
Радиоактивті зақымдану
Бүл учаскелер улану дәрежесіне қарай шартты түрде шамалы катты, өте қатты, қауіпті болып төртке бөлінеді.
Радиоактивті заттар үш түрлі сәуле шығарады: а, р, ү. Гамма сәулелер бірнеше тәулік, апта, ай бойы әсер етеді. Иондаушы сәулелер адамға іштен де, сырттан да зиян келтіруі мүмкін. Ішкі органдарының сәуледен зақымдануы радиоактивті заттармен тыныс алғанда, ауа арқылы, зақымдалған су немесе тамақ пен ілесіп ағзаға енуінен болады.
Сыртқы жақтын сәуледен зақымдануы адамдар зақымдалған жерде болғанда радиоактивті заттар теріге және адамның киім кешегіне тигеніне байланысты.
Халықтың радиоактивті заттармен зақымдануы нәтижесінде сәуле ауруы пайда болады.
Бірінші кезекте ДНК қүрылысы зақымдалады. Сәулелену ДНК қүрылымын бүзып, молекулаларды бүлдіреді. Адам организміңде сырткы гамма сәулелену төмендегідей өзгерістер туғызады:
а) клеткалардың өсуін, көбею процесін бүзады, закымданған ткандердің регенерация процесін (қалпына келуін) нашарлатады.
Сондыктан, сәулеленуден болған зақымданулар, жаралар басқа зақымдануларға карағанда өте баяу жазылады;
ә) зат алмасудың барлык түрлері бүзылады.
Организмнің түрлі жүкпалы ауруларға карсы түруы нашарлайды, иммунитет жоғалады. Дененің сәулемен зақымданған жерлері көбінесе ауыр жүқпалы, созылмалы ауруларға ұшырайды - өкпенің кабынуы байқалады және т.б.;
б) қан клеткаларының жойылуы организмнің улануына алып келеді;
в) орталық нерв жүйесінің закымдануы алғашкыда қозу фазасын, содан соң жасырын фазасын туғызады.
Сәуле ауруларының ауырлық дәрежесіне мынадай факторлар әсер етеді
а) сәулелену дозасы;
ә) уақыт. Адам сәулелену дозасын неғүрлым үзак, баяу қабылдаса, соғүрлым сәуле аурулары ауыр өтеді.
Электромагниттік импульстер
Электромагниттік импульс бүл қысқа мерзімді электромагниттік доза. Ол жарылыс кезінде гамма - сәулелер және нейтронның өзара әсерінен пайда болады. Электромагниттік импульс электраспаптарын жұмыстан шығарады.
Химиялык қару
Химиялық кару - уландырғыш заттармен, қорғаныссыз адамдарды, жануарларды, ауаны, азық-түлікті, жемді, суды зақымдандырады және солармен бірге түрған заттар мен жерлерге зиянын тигізеді. Химиялық қару жаудың адам күшін қырып-жоюға арналған. Сондай-ақ белгілі бір жерлерде, қару жарақты, әскери техниканы, әртүрлі нысандарды уландыру үшін де қолданылады. Химиялық улы заттар адам организімне көз, тыныс алу, ас корыту мүшелері, тері арқылы енеді.
Қазіргі уландырғыш заттар адам организміне әсер ету куші бойынша былай бөлінеді:
жүйке жүйесіне әсер етуші (зарин, зоман. Ви-газдары);
теріге әсер етуші (иприт, люизит);
жалпы уландырушы (синил қышқылы, хлорциан);
түншыктырушы (фосген, дифосген);
жындандырғыш (би-зет).
Улы заттармен зақымдану дәрежесі ауыр, орташа, әлсіз болуы мүмкін. Зақымданушылардын өмірін сактап калу үшін арнаулы емдік дәрі-дәрмектер және мынадай шаралар қолданылады: - зақымданушыға ең алдымен газқағар кигізеді, антидот жіберу керек, содан кейін таза ауаға шығару қажет.
Бактериалық қару
Бактериялық қару аса жұқпалы ауырулар туғызатын микробтарға және олардың токсиндеріне негізделінген. Бактериялық қарудың қоздырғыштары оба, холера, қанды безгек және т.б. ауыруларын туғызады.
Бактериялық микробтар ол кәдімгі көзге корінбейді және ешқандай иісіде болмайды. Микроб клеткалары қүрылысына байланысты ауру тудырушы микробтардын биологиялық қасиеті әртүрлі болады. Олар микроплазма, вирустар, спирохеттер, бактериялар, микробтар болып бөлінеді.
Ядролық зақымдау факторларынан қорғайтын қорғаныс ғимараттарын жабдықтау, тиімді пайдалану тәртіптері
Бұқара халықты көпшілік шығынға ұшырататын қарулардан, қазіргі ядролық зымырандар қолданылатын соғыстарда қорғаудың ең тиімеді тәсілі жер асты баспаналарына жасыру.
Қорганыс шараларының ауқымы және атқарылатын жұмыстардың көлемі, дұшпан ядролык, химиялық және бактериологиялық қарулар қолдануына сондай-ақ нақтылы сол сәттегі жағдайларға байланысты.
Негізінен өзара тығыз байланысты үщ түрлі қорғаныс жоспары белгіленеді:
бұқара халықты қорғаныс ғимараттарына жасыру;
өндіріс нысандары жұмысшылары мен кызметкерлерін қаладан тыс жерге жинау және көшіру;
халыктың жекелей қорғаныс заттарын пайдалануы.
Қорганыс ғимараттары - ядролық, химиялық және биологиялық жаппай шығынға ұшырату қаруларының зақымдаушы факторларынан қорғау орыны. Беріктік қасиетіне байланысты қорғаныс ғимараттары, жер асты баспанасына және радиациядан қорғайтын көпшілік қорғаныс орыны болып жіктеледі. Бұларға қосымша қарапайым түрде дайындалған ашық және жабық шұңкырлар дайындалады.
Жерасты баспаналары-дұшпан көпшілік қорғаныс қаруларын қолданған жағдайда, зақымдаушы факторларынан қоргайтын негізгі жасырыну орыны. Сонымен қатар өрт көздері, қирап бүліну сияқты т.б. қосымша қауыптардан қорғайды. Жер асты баспаналарында адамдардың бірнеше тәулік бойы қаупсіздігін қамтассыз етеді. Жер асты баспаналарының беріктігі, зақымдаушы факторлардан қорғау мүмкіндігі ғимараттың салынуында пайдаланылатын құрлыс материалдарына және адамдардың қалыпты тіршілгін қамтассыз етуде санитарлы-гигиеналық жағдайлардың жасалуы. Жер асты баспаналарының сыйымдылығы отыратын және жататын орындарға сәйкес келеді, өз алдына жеке арнайы салынған немесе коп қабатты ғимараттардың төменгі жағынан салынған жер асты баспаналары көбіне өндіріс нысандарымен пәтер-жайлардың төменгі қабатынан салынады.
Жеке арнайы жерасты баспаналары беріктігі жоғары болып төбесі мен кабырғасы қиыршық тас, топырақпен көміледі. Жерасты баспаналары адамдардың тез арада жасырынуына ынғайлы болуы үшін халықтың шоғырланған жерлеріне салынады.
Негізгі және қосалкы бөліктерден тұрады. Негізгі бөлікке адамдардың орналасу орыны, тамбур кіреді, ал қосалқы бөлікке желдеткіш камералары орналасқан бөлме, тазалық торабы, қосымша жарық беру дизельдері орналастырылған бөлме, баспанаға өту дәлізі, дәргер бөлмесі, азық-түлік қоймасы кіреді.
Адамдардың орналасу бөлмесінің жер көлемі белгілі адамдар санына шағындалып, бір адамға 0,5 м2 аумақты аралық шақ келуі тиіс. Жер асты баспанасының қабырға биіктігі, бейбіт өмірде басқадай мақсаттарға қолдануға ыңғайлы болуы үшін, талапка сәйкес 2,2м болуы тиіс. Ірі жерасты баспаналары 50-75 адам сиатын болып, бірнеше бөлмелерге бөлінеді. Әр бөлмеде екі-үш қабатты отырып-жагуға бейімделген нарлар орналастырылады және кірігі-шығатын екі есігі болуы тиіс. Жерасты баспанасында қосалкы авариялық есік болуы қажет, кең шахта люктеріндей етіп жасалып кірпіш сынықтары және.т.б, заттарға басылып қалмайтындай ашык алаңқайдан шығарылады. Желдеткіштер үнемі жұмыс істеп уланған ауаның тазарып отыруына жағдай жасауы тиіс. Электр тоғы орталық жүйеден беріледі, бірақ апат салдарынан электростанциялар істен шыққан жағдайда автономды жер асты баспанасында орналасқан дизельдер іске қосылады. Жер асты баспанысында телефон т.б. байланыс көздері болуы қажет. Су құбыры және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тараз мемлекеттік педагогикалық институты
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тіршілік әрекетінің қаупсіздігі пәні бойынша Азаматтық қорғаныс ғимараттары. Қорғаныс ғимараттарында жасырыну
Мамандық 5В010400 - Бастапқы әскери дайындық
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. Арнайы пәнді оқыту әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1 Жалпы білім беретін мектептің мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2.Арнайы білім беру жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3.Тіршілік әрекетінің қаупсыздігін оқыту әдістері
2. Азаматтық қорғаныс ғимараттары
2.1 Кәзіргі заманның жаппай қыру, қирату қарулары
2.2 Азаматтық қорғаныс ғимараттары. Қорғаныс ғимараттарында жасырыну
2.3 Қорғаныс ғимараттарының турлері, оларға қойылатын талаптар
2.4 Жеке қорғаныс құралдары және пайдалану тәртіптері ... ... ... ... .
3. Берілген тақырыпқа байланысты сабақты өткізу әдістемесі...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған әдебиеттердің тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Бейбіт және соғыс уақытындағы төтенше жағдайлардың зардабын жою шараларын, адамның денсаулығы мен қауіпсіздігін сақтайтын ұғым - өмір-тіршілік әрекетінің кауіпсіздігі. Өмір-тіршілік әрекетінің кауіпсіздігі адамның төтенше жағдай кезіндегі өмір сүру ортасымен қауіпсіз қарым-катысының, шаруашылық нысандарының түракты жұмыс істеу әдістерін, табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларды ескерту мен салдарын жою және осы заманғы зақымдау кұралдарының қолдануда пайда болатын апат ошақтарының зардабын зерттеп қүтқару шараларың қарастырады.
Тіршілік әрекетінің қаупсіздігі пәнін студенттерге оқытудың басты мақсаты, бейбіт және соғыс кезіндегі төтенше жағдайларда халық шаруашылық нысандарын қорғауда, бүл ұйымның әскери емес жасақтарының іс-жүзінде атқаратын жұмыстарын үйрету.
Бейбіт және соғыс кездерінде төтенше жағдайлар пайда болады.
Төтенше жағдай (ТЖ) - адамдардың қаза табуына әкеліп соққан немесе әкеліп соғуы мүмкін, олардың денсаулығына, қоршаған ортаға және шаруашылық жүргізетін нысандарға нұқсан келтірген немесе келтіруі мүмкін, халықты едәуір дәрежеде материалдық шығындарға ұшыратып, тіршілік жағдайын бұзған немесе бұзу мүмкін, авария, зілзала немесе апат салдарынан бір аумақта туындаған жағдайды айтады.
Халықты, аумақтарды және ұйымдарды төтенше жағдайлардан қорғау жөніндегі шаралар төтенше жағдайлардың алдын-алу және оны жоюдың Мемлекеттік жүйелердің (ТЖМЖ) талаптарына сәйкес алдын ала өткізіледі.
ТЖМЖ аумақтық, функционалдық, салалық және нысандық жүйелері кіреді және оның: жергілікті және республикалық екі дәрежесі бар.
Қазіргі кездегі түсінік бойынша жүзден астам жай, күрделі және аралас кауіпті жағдайлар кездеседі: жер сілкінісі, кұрғақшылық, ауру, су тасқыны, жарылыс, радиация, дауыл, электр тоғы, электрмагниттік өріс, улы заттар, т.б.
Бейбіт және соғыс уақытында пайда болған төтенше жағдайлардың зардаптарын жоюға жедел шаралар ұйымдастырылуы керек.
Барлық оқушы категорияларына АҚ-шараларының өндірістік жаттығу, төтенше жағдайларға дайындық жұмыстарын толығымен таныстыру.
Атомдық зақымдану ошағы, химиялық, биологиялық және күшті әсер ететін улы заттармен улану ошақтарының адам организіміне әсер ету ерекшеліктерімен таныстыру. Құтқару және т.б. шұғыл атқарылатын жұмыстарды ұйымдастыру мен өткізуді үйрету.
Қорғаныс ғимараттары және зақымдану аймақтарына радиациялық барлау жасау құралдары мен таныстырып түсінік беру. Жекелей қорғаныс заттарының классификациясымен таныстырып, пайдалану ерекшеліктерін үйрету.
1. АРНАЙЫ ПӘНДЕРДІ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
1.1 Жалпы білім беретін мектептің мақсаты
Кәсіптік мәнін ашып, өмірге, қоғамға қажеттілігін үнемі сабақта айтып, дәлелмен нақтылап түсіндірсе, әрине, сол кәсіпке бейім оқушылардың бейімділігін дамытуға болады. Оқушылардың қандай кәсіп түріне бейім екенін анықтау үшін диагностикалық сауалнамалар, ынта-ықыласын анықтау карталарын қолдануға болады.
Қазіргі таңда оқушының жалпы білімін көтеру кең ауқымды мәселе болып отыр. Олардың біліктілігін, дағдыларын қалыптастыру қажеттігі еліміздің ғылыми техникалық және әлеуметтік мәдени жетістіктерінің қарыштап дамуынан туындауында.
Жастарды оқытуға, оларға кәсіби білім беруде мамандарды жан-жақты даярлауға қоғам мен мемлекеттің бүгінгі таңда барынша назар аударуы сондықтан.
Он екі жылдық білім беру үш сатыда іске асырылатын болады. Әрбір сатының білім бағдарламаларын меңгеру сыртқа бақылаумен аяқталады.
І саты - бастауыш білім беру, 1-4 сыныптар.
ІІ саты - негізгі білім беру, 5-10 сыныптар.
ІІІ саты - орта білім беру, 11-12 сыныптар.
Осы саты іске асырылатын болса, кәсіптік бағдар беру жүйесі де нақтылай жолға қойылатын болады. Мұнда әрбір сатыға кәсіби бағдар жүйесі тұрғысынан қарайтын болсақ:
І сатының өзінен бастап-ақ оқушыларды мамандық әлемімен таныстыра бастаймыз, қазіргі уақыттағы мамандықтар туралы әңгімелер жүргізіліп, яғни кәсіптік ағарту жұмыстары орындалуы тиіс.
ІІ сатыда сынып жетекшілері, мектеп оқытушылары, психолог мамандар ата-аналармен бірге отырып, әрбір оқушымен тікелей жұмыс атқарып, оларды нақтылай мамандық таңдауға даярлайды. Біздің кәсіптік іріктеуіміз осы жерде жүзеге асырылуы керек. Ол үшін өзіміздің пайдаланып жүрген психо-диагностикалық тестілер, сауалнамалар, сұхбат және басқа да әдістерді кеңінен пайдаланымз.
ІІІ сатыда оқушыларға нақты таңдаған мамандығы бойынша білім беру көзделеді. Осы жерде кәсіптік бағдар жұмыстарын тоқтатпай, үздіксіз мамандық әлемімен байланысты ақпараттармен, сол уақыттағы мамандыққа қойылатын талаптармен, жаңалықтармен қаруландырып отыру. Қорытындысында кәсіптік кеңес беру, қазіргі уақытта мемлекетке қажетті мамандықтар туралы он екі жылдық білім беру жүйесіне көшу туралы кең ауқымды мәселе көтерілуде.
Бұл мәселенің шешімін табу үшін біздер мұғалімдер қауымы ат салысуымыз керек. Яғни, әрбір мұғалім үшін кәсіптік бағдар беру, он екі жылдық білім беру жүйесіне көшу басты мақсатына айналу керек. Ал, бұдан көкейімізде мынадай мәселе туындайды:
1. Мамандардың сапасыздығы.
2. Жастардың білім ордасынан келген уақытында ол дұрыс жолды таңдамауы.
3. Мамандығын бар ынтасымен беріліп атқармауы.
4. Кейде мұғалімдердің жаңалыққа көңіл бөлмей, немқұрайлы қарауы.
5. Жастардың білімсіз маман болып шығуына кімдер жауапты?
Міне, осындай келеңсіздіктердің алдын-алу үшін әрбір оқушыға мамандық таңдау жауапты міндет екені, оған немқұрайлы қарамау қажеттігін түсіндіру өте маңызды. Оны әрбір оқушыға жеткізу сіз бен біздің міндетіміз. Мамандық әлеміне қадам басу адам өмірінде шешуші рөл атқарады. Оқушылардың ең қиын сәттерінің бірі болып саналатын бұл уақыт, олар үшін тез ауытқитын құбылмалы кезең. Бітірушілермен сұхбат жүргізген уақытта олар әлі нақты мамандық таңдамағаны, не таңдауға қиналып жатқанын, оларға әртүрлі ықпалдардың кездесіп жататыны белгілі. Мінекей, осындай уақытты оқушы бізден көмек сұраған жағдайда, біз оларға ешбір қиналмастан, қолдан келгенше көмегімізді аямауымыз қажет.
Ол үшін оқушылармен жүргізілетін кәсіптік бағдар жұмысының әдістерін меңгеру қажеттігі туады. Кәсіптік бағдар беруге негізінен төмендегі әдістер қамтылады: бақылау, зерттеу, болжау, айқындау. Сонымен бірге мамандық таңдауда ата-аналардың алатын орны ерекше. Ал енді оқушыға мұғалім көмегі көп қажет болып жатса, онда мұғалімдер беделінің бір сатыға болса да жоғарылағаны. Оқушылардың ата-аналармен ақылдаса отырып, мамандық таңдаудағы шешуші рөлді мұғалім атқаруы керек. Мамандық қажет ететін талаптарды оқушы мұғаліммен біліп отырса, кәсіптік бағдарды мұғалімнен алып отырса оның болашақтағы жетістігі мұғалімнің жетістігі деп саналады.
Қазақстан Республикасының 2007-2012 жылдарға арналған білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасында орта білім берудің мақсаты-алған білімнің кәсіби дағдыларының негізінде өзгермелі өмір жағдайында еркін бағдарлай алатын, өзінің білімін іске асыруға, адамгершілік тұрғыдан өз бетінше шешім қабылдауға қабілетті тұлға тәрбиелеп шығару көрсетілген.
Жалпы білім беретін мектептің мақсаты - жас ұрпақты ұлттық игіліктермен азам мұрасына сабақтастығын сақтай отырып, тәрбиелеу және әрбір шәкіртті тұлға деп санап, оның жан-жақты дамуына мүмкіндік жасау болып табылады. Бұл мақсатты жүзеге асыру үшін технология сабағында оқушы санасына туған халқына деген құрмет пен мақтаныш сезімін ұялатып, ұлттық рухты енгізу және туған халқының мәдениетін құрметтеуге тәрбиелеу мүмкіншілігі мол. Қазіргі кезде оқушылар үшін ақпарат көздері көп: олар теледидар, баспа сөз материалдары, бейнефильмдер, компьютерлік ойындар және т.б. Осындай алуан түрлі ағынына төтеп беру үшін мұғалімнің әр сабағы қызықты мәліметтерге, түрлі ойындар сияқты тартымды әдіс-тәсілдерге құрылуы, сабақтың әртүрлі формаларын қолданылуы керек. Қазіргі таңда жаңа үрдісінде оқыту түрлерінің тиімділігі дәлелденуде.
Қазақстан Республикасының ғылымын дамытудың 2007-2012 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында: Қазақстан әлемдегі бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына, экономикада білімді қолдану индексі бойынша кіруін, ұлттық ғылыми орталықтар жұмыстың практикасына ғылыми-зерттеу қызметін басқарудың халықаралық стандарттарын енгізуге назар аударған. Осы орайда сапалы білім беру арқылы ғылым негіздерін меңгерген доғары мамандарды кәсіби даярлауды қажет етеді.
Кәсіптік бағдар жұмысының нәтижелі орындалуы, он екі жылдық білім беру жүйесіне көшу қазіргі экономиканың дамуы негізінде керек. Қазіргі кезеңде ғылыми-техникалық прогрестің қарқынды дамыған кезінде заман талабына сай мамандықты сапалы меңгерген, еңбек нарығындағы сұранысты қамти алатын сұраныспен бірге ондағы талаптарға сай болуы, мамандығын өзі таңдауы, кәсіптік бағдар жұмыстарын өз деңгейінде атқаруға бейім жастар болуы шарт.
5.2 Арнайы білім беру жүйесі.
Кәсіптік білім беру - шешімі табылуға тиісті өте күрделі кешенді мәселе. Өзінің әдістемесі және мазмұны жағынан оның психологиялық, дәрігерлік-физиологиялық, ал әрекеттік аумағы жағынан әлеуметтік сипатта болады. Нәтижесі қоғамның экономикалық өміріне әсер етеді. Осымен қатар кәсіптік білім беру қоғамның жұмыс күшін қайта өндірудің маңызды құралы болып табылады. Педагогика ғылымының өкілдері кәсіптік білім беруді қоғамның әлеуметтік-экономикалық қажеттігіне, оқушылардың кәсіптік мұратына, бейімділігіне, қабілеттеріне, психикалық және күш-қуатына сай мамандықты дұрыс таңдап алудағы мектептің педагогикалық ұжымыдар, жұртшылықтың іс-әрекеттері деп түсінуге болады. Педагогикалық әдебиеттерде кәсіптік білім беру - жас ұрпаққа мамандық таңдап алуға көмек берудегі мақсатты іс-әрекет деп қарастырған.
Кәсіптік білім беру-бұл әр түрлі мамандықтар және сол мамандықтардың адамға қоятын талаптары жөнінде оқушыларды біліммен қаруландыру. Кәсіптік білім берудің негізгі принципі оны өмірмен байланыстыру, басқаша айтқанда, халық шаруашылығы, оның салалары, мамандықтар туралы оқушылардың түсінігін еңбек тәрбиесі, политехникалық білім беру негізінде қалыптастыру. Кәсіптік білім беру барысында жастардың қызығушылығын, бейімділігін, қабілетін, психофизиологиялық қасиеттерін ескеру қажет.
Орта мектеп бітірген жастардың кейбіреулері жұмысшы мамандығын таңдап ала алмағандығының себебін мектептегі теориялық білім мен мамандықты талап ететін практикалық білімнің алшақтығынан, яғни үйлесімсіздігінен деп түсінеді. Оқушылардың жеке қасиеттері мамандық талаптарына сәйкес келуі тиіс. Сондықтан кәсіптік білім беру - бұл кәсіптік өз тағдырының шешудегі оқушылардың бойындағы жеке қасиеттерін, қабілетін, мүмкіншілігін дамыту. Осы тұрғыдан алғанда оқушылардың ынтасының, бейімділігінің, жалпы және арнайы қабілеттерінің динамикасына көңіл аударылуы қажет.
Кәсіптік бағдар беру жұмысы жұйесінің басты элементтерінің бірі-кәсіптік консультация. Қазіргі кезеңде ауыл шаруашылығының, өнеркәсіптің жаңа салалары және мамандықтар пайда бола бастады. Осындай жағдайда өскелең ұрпақты өмірге, әртүрлі еңбекке, мамандықты саналылықпен таңдап алуға даярлау негізгі мәселелердің бірі болып табылады. Әрбір оқушыны өзінің мамандығын анықтауда жан-жақты зерттеп, оған консультация беру арқылы тиісті көмек көрсетілуі тиіс. Оқушы мамандық талаптарына сәйкес өзінің дербес бейімділігін, психофизиологиялық мүмкіншіліктерін анықтайды, сол мамандыққа жарамдылығы жөнінде шешім қабылдайды. Жұмыстың мұндай түрін кәсіптік консультация деп атайды. Кәсіптік консультациясы-бұл бүкіл мектеп жылдары ішінде оқу-тәрбие жұмысының барысында оқушыларға үнемі дұрыс кәсіптік бағыт-бағдар беріп отыруды қажет етеді. Бұл жерде оқушылардың мамандықты таңдауға бейімділігінің, психофизиологиялық қабілетінің сәйкестігі еске алынады. Кәсіптік анықтау консультациясы кәсіптік-техникалық училищелерде, жоғары оқу орындарында, техникумдарда, кәсіпорындарда өткізіледі. Кәсіптік консультацияның екінші кезеңінде медициналық, психологиялық-педагогикалық және анықтамалық консультациялар өткізіледі. Бұл консультациялардың негізгі мақсаттары:біріншіден, таңдаған мамандыққа жеке адамның денсаулығының сәйкестігін анықтау;екіншіден, жеке адамның таңдаған мамандықты игерудегі психофизиологиялық дайындығын білу; үшіншіден, еңбектің мазмұны және жұмысқа орналастыру жөнінде анықтамалық ақпарат алу.
Кәсіптік іріктеу мәселесімен арнайы орта және жоғары оқу орындары, түрлі мекемелер, кәсіпорындар айналысады. Оқу орындары оқуға түсетін жастарға нақты талаптар қояды. Кәсіпорындар жұмысқа қабыланатын жастарды іріктеп алады.
Кәсіптік ірітеудің мақсаты - жастардың белгілі бір мамандыққа жарамдығын немесе жарамсызыдғын анықтау. Ол үшін жеке адамның кейбір ерекшіліктерін, жағымды, жағымсыз жақтарын біліп қана қоймай, оған мамандық қоятын талаптарды да жете білген жөн. Осыған байланысты күні бұрын профессиограмма жасалады.
Профессиограмма - бұл белгілі бір мамандықтың ерекшіліктерін жеткілікті бейнелеу (жазу).
Барлық мәліметтер профессиограммамен салыстырылып, жеке адамның белгілі мамандыққа жарамдылығы психолог, физиолог және медиктердің көмегімен анықталады. Мысалы, мұғалім мамандығына жеке адамның жарамдылығын анықтау үшін оның басқа қабілеттерін бірге көру, есту мүшелерін және сөйлеу қабілеттерін есепке алу басты талаптардың бірі болып саналады.
Кәсіптік адаптация - бұл әр түрлі оқу орындарында оқитын және кәсіпорындарда жұмыс істейтін жастардың кәсіби еңбек ету жағдайына бейімделу жүйесі. Оқу және кәсіпорындар жастарға бір қалыпты жағдай туғызады. Мектепте мұғалімдер ұжымы кәсіптік бағдар беру ісінде негізгі күштерді біріктіру бағытында жұмыс істейді, тәрбиенің осы сияқты кейбір күрделі мәселелерін педагогикалық теорема деп атайды. Мұндай теореманың қатарында үш күш одағы -мектепті, үйелменді, жұртшылықты жатқызуға болады. Мектеп оқушыларға кәсіптік бағдар беру жұмысын ұйымдастырушы және үйлестіруші орталық. Мектепте кәсіптік бағдар беру жұмысын негізінен іске асыратын мұғалім, сынып жетекшісі, еңбек сабағының оқытушысы сыныптан және мектептен тыс тәрбие жұмысын ұйымдастырушы, яғни бүкіл педагогикалық ұжым. Мұғалім оқушыларға терең білімді береді, оны кәсіптік бағдар беру жұмысымен байланыстырады, мамандықты таңдауда оларға көмектеседі, әрбір мектеп бітіруші оқушының тағдырына жауап береді, сынып жетекшілеріне, ата-аналарға көмек көрсетеді.
Еңбек пәнінің оқытушысы - еңбек тәрбиесі, оқыту және кәсіптік бағдар беру жұмысының негізгі тұлғасы. Ол оқушыларды еңбектің әр түрімен таныстырады. Еңбек сабақтарында алған білімдерін практикада қолдана білуге үйретеді, мамандықты таңдауға бағыт береді.
Кәсіптік бағдар беру жұмысына әрбір ата-ана баларына өздерінің мамандықтарымен таныстырудан бастауы керек. Мамандықты игеру үшін білімнің қажеттігін балаларына айтуы керек. Оларды өздері жұмыс жасайтын кәсіпорындардағы еңбектің мазмұны мен және механизмдерімен, өндірістің принциптерімен және технологиялық процестерімен таныстырады. Тәрбие жұмысының мұндай түрлері ата-аналардың еңбек іс-әрекеттеріне балалардың ынтасын көтереді. Балалардың ынтасын дамыту үшін ата-аналар әр түрлі мамандықтар жөнінде олармен әңгіме өткізеді. Әңгіме сенімді болуы үшін ата-ана әрбір мамандыққа байланысты өздері қажетті мәліметтерді жете білуі тиіс. Сонымен бірге балалардың еңбектің әр түріне ынтасын, бейімділігін, қабілетін жан-жақты зерттейді. Үйелменде әр түрлі мамандыққа байланысты кинофильмдерді теледидар көру де балалардың кәсіби ынтасын дамытады, оларды ойландырады. Кәсіптік бағдар беру жүйесінде диагностика кәсіптік білім беру, кәсіптік консультация, кәсіптік іріктеу, кәсіптік адаптация кіреді. Кәсіптік адаптация кәсіптік бағдар беру мақсатына байланысты әрбір оқушыны зерттейді. Осының нәтижесінде мамандықты таңдауға оған баланың дайындығын, ынтасын және қабілетін анықтайды.
1.3 Тіршілік әрекетінің қаупсыздігін оқыту әдістері және формалары
Тіршілік әрекетінің қаупсіздігі негіздерің оқыту әдістерін мүғалім мен шәкірттің оқып-үйрену кезіндегі қызмет, әрекет айырмашылықтарына қарай екі түрге бөлуге болады:
оқыту әдістері (мүғалім әрекеті). Бүған ақпараттық және окушының қызметін басқару әдістері жатады;
оқу әдістері (шәкірт әрекеті). Бүған оқу материалын танып -- білу әдістері жатады.
Бүл жіктеуде екінші топтағы әдістерге баса көңіл бөлінеді, өйткені олар аркылы оқу процесінің мақсаты болып табылатын оқу материалдарын игеру қамтамасыз етіледі. Пәнді оқып үйренудің әдістері деп оқушылардың өздерінің белсенді, дербес тану әрекетін іске асыру, үйымдастыру тәсілдерін айтады. Бүл әдістер үйренудің ғылыми және оқу әдістері болып екіге бөлінеді.
Үйрену мен үйрету, оқу мен оқыту егіз жүретін үрдістер. Оқыту әдістері деп оқушыларға білім, білік және дағдылардың белгілі бір жүйесін беру тәсілдерін айтады.
Оқушыларды белгілі бір үлгі бойынша әрекетке үйрету немесе оларға өте күрделі, өздігінше меңгеруге қиын түсетін оқу материалын өту кезінде оқыту өдістерінің көмегі зор болады.
Оқыту әдістеріне мүғалімнің кеңесі, әңгімесі, дәрістері, түсіндіру, жаттығу ретіндегі өзіндік жүмысты басқару, шәкірттің оқу әдебиеті мен жүмысына әсер етуі т.б. жатады.
Оқыту формасы деп оқу процесін үйымдастыру тәсілдері түсіндіріледі. Олар - ең әуелі сынып - сабақ, сынып - топ, зертханалық және практикалық сияқты жалпы формалар. Басқа формалар ішінен оқытудың проблемалық формасын, оқытудың дараланған формасын, техникалық құрал-жабдыкты кеңінен қолдану жағдайында өтетін оқу формасын т.б. бөліп айтуға болады.
Педагогиканың aca маңызды қағидаларының бірі мынадай: әрбір үйрету әдісіне белгілі бір үйрену әдісі сәйкес келуі қажет. Былайша айтқанда әрбір оқыту және оқу әдістері арасында белгілі бір арақатынас сақталуы тиіс. Алайда практика жүзінде оқыту әдісін үйрену жөне үйрету әдістерінен ажырату мүмкін бола бермейді және оларды бөлудің керегі жоқ.
Тіршілік әрекетінің қаупсіздігі негіздерің оқыту процесінде белгілі бір әдісті (немесе белгілі бір оқыту формасын) жемісті түрде пайдалану үшін мұғалім осы әдісті жетік білуі қажет. Мүның мәнісі мынада: a) бүл әдістің мәнін түсініп, оны окытудың әр түрлі нақты жағдайларында қолдана білу қажет; ә) окыту процесінде әрбір әдістің жиі кездесетін формаларын білу керек; б) бүл әдістің байқалатын, кездесетін жақсы және теріс жақтарын білу керек; в) оқу материалын үйрену процесінде оқушыларды осы әдіспен жүмыс істеуге үйрете білу қажет.
Оқытудың дәстүрлі әдістері қазіргі кезде үнемі жетілдіріп отырылады. Алайда дәстүрлі әдістердің үлкен кемшіліктерімен қатар олардың тиімді жақтары да бар. Сондықтан бүл әдістер күні бүгінге дейін әдістемелік тәжірибеде қолданыс табуда.
Дәстүрлі әдістерге ең алдымен сөзбен баяндаудың және дайын білімді түсіндірудің догматикалық әдістері жатады (мүғалімнің әңгімесі мен дәрісі). Бүл әдістерде белсенді ролді мүғалім атқарады да, оқушыларға ұйып тындаушы міндеті қалады. Арнайы пәнді оқыту әдістеріне қойылатын қазіргі талаптар оқытушы мен оқушының әңгіме, дәріс үстінде қарым-қатынастарын маңызды өзгерістер, жаңалықтар енгізу міңдетін қойып отыр. Мүндағы басты мақсат, оқушыларды әрекетсіз тындаушы, айтқанды кабылдаушы, жай орындаушы ғана емес белсенді ой әрекетін атқарушы дәрежесіне көтеру болып табылады, сондықтан да мүғалімнің оқу әңгімесі мен дәрісі шәкірттерді бейтарап қалдырмай, оларды айтылып отырған мағлүматтарға, деректерге, жаңалықтарға тартып отыру қажет.
Әңгіме немесе дәріс кезінде оқытушы ағынан жарыла сөйлей отырып, шәкірттерге өзінің біліктілігің көрсете білуі тиіс. Оқулықтың қүрғақ мәтінінен мүғалімнің жанды сөзінің үстем болуының себебінің өзі осында. Осы талапқа сай оқу материалын баяндау барысында мүғалім өзіне "Неге?", "Қандай негіз бар?", "Бүл деректі тағайындау үшін нені білу қажет?", "Бүл қалай істеледі?" деген тәріздес көп сауалдар қойып, оларға қолма-қол жауап келтіреді. Окытушы өзімен-өзі ақылдасқандай, ауызекі әңгіме жүргізгендей халде болады.
Мүғалімнің әңгімесі дәріске қарағанда анағүрлым шағындау болып келеді, мәселен, келтірілген мағлүматтардың барлығы жақсы дайындалған, қызықты да қысқаша әңгіме түрінде беріледі. Әңгіменің үзақтығы әр түрлі болып келуі мүмкін, алайда ол сабақтың белгілі бір бөлігін ғана алып, оқытудың басқа формаларына да орын қалатындай етіп жүргізілуі тиіс.
Оқу дәрістерінің әңгімеден айырмашылығы, онда келтірілетін, айтылатын материалдың мазмүнына байланысты болып келеді. Кез келген бағдарламалық материал бойынша берілетін кішігірім мағлүматтан әңгіме түрінде беріледі. Оның үстіне оқытушының айтқандарын шәкірттер қысқа да, нүсқа етіп жазып алуға үлгерулері тиіс. Бүл түрғыда тағы бір ескеретін жай, жоғарғы сыныптарда белгілі бір пәнді оқытуда дәрістік әдісті қолдану белгілі дәрежеде оқушьшарды жоғары оқу орындарында оқуына дайындау болып табылады. Өйткені оларда дәріс оқу окытудың ең негізгі әдістерінің бірі екені белгілі.
Азаматтық қорғаныс негізі, сабағын өтудін орны ерекше.
Негізгі мақсат: оқушыларды АҚ саласында аткарылатын жұмыстар мен әдіс-тәсілдермен таныстырып, сонымен бірге төтенше жағдайларда қорғаныс ғимараттарына жасырынуға үйретіп және дағдыландырып, практика жүзінде іске асыруға үйрету. Оқушылардың оқу барысында өздеріне сенімін арттырып, бейбіт және соғыс кезіндегі төтенше жағдайларда іскерлікпен іс-әрекет етуге, аса жауаптылықпен қорғаныс шараларын атқаруға дағдыландыру.
Көп жылдық педагогикалык тәжірибе көрсеткендей, ЖОО студентерін тиімдіде, сапалы оқытуда сабақ өту тәсілдерінің дұрыс таңдалынып алынуының маңызы зор.
Сабақты өту түрлері - оқу процесін ұйымдастыруға жатады, бұл оқыту саласында белгілі структурада оқушыларды оқытып үйрету. Оқыту түріне оқушылардың саны, категориясы, оқу орны, сабақ оқу уақыты, оқу мерзімнің ұзақтылығы, оқушылармен окытушының арасындағы қарым-катынастың спецификалық қызыметі, материалды-техникалық жабдықталуы жатады. Бір ғана сабақ түрін өткізуге әртүрлі оқыту тәсілдерін қолдануға болады, ЖОО АҚ пәнін өткенде, кейіннен тараған оқыту түріне теориялық сабақ (ауызша түсіндіру, не әнгімелесу) және практикалық сабақ (арнайы оқу бөлмелері, оқыту қалашыктары) өту жатады. Кеңінен тараған оқыту түріне, сабақтан тыс откізілетін викториналар, олимпиадалық жарыстар және АҚ күндеріне арналған сабақтар жатады.
Теориялық сабақтарда негізінен оқыту процесінде өтетін тақырыптардың шамалы ғана бөлігін қамтиды, буған АҚ штабы жанында ұйымдастырылатын жұмыстар реті бейбіт және соғыс жағдайындағы ТЖ халықты қорғау шараларын оқытып, түсіндіру кіреді. Сабақты негізінен оқыту бөлмелерінде әр тақырыптағы кино, диафильмдерді және көрнекілік кұжаттарды корсетумен шектеледі. Оқыту сыныптарында өткізілетін сабактардан басқа экскурсия жасау және соғыс ардагерлерімен кездесу жатады.
Практикалык сабақтарда оқушылардың білімін ұштап тереңдетіп, бейбіт немесе соғыс жағдайындағы дабылдар кезінде қорғаныс әрекетіне дағдыландыру, сондай-ақ жекелей қорғаныс заттарын пайдалануды, санитарлық тазарту жұмыстарын жасау, киім-кешектерді және техниканы тазарту, дезактивация газсыздандыру т.б. жұмыстарды үйрету. Бүл жұмыстар үйреншікті түрде жасалу үшін арнайы жаттығулар жасалуы керек.
Оқыту тәсілдері оның көмегімен терең теориялық білім беріліп, іс жүзінде әдістеме тәсілдерге дағдыландырып, білімгерлерге жоғарғы материалды психологиялық төзімділіктің калыптасуына себеп болады.
Оқыту тәсілі мұғалімнің білімгерлермен тікелей араласуы болып табылады. Сабақтын максатына және сабақ түріне байланысты оқыту тәсілі таңдалынып алынады. Егер, теориялық сабақта оқытушының басты мақсаты білімгерлерге жаңа тақырып түсіндіру не өткен сабақты терең үғындыру керек болған жағдайда, ауызша түсіндіру, әнгімелесу, көрнекілік кұжаттарын көрсетудің ал егер сабақта әдіс-әрекеітерді қалыптастыру керек болған жағдайда, әртүрлі жаттығуларды бірнеше рет қайталатып көрсету, түсіндірілген сабақ есте қалу үшін окушыларды қажет қүрал-жабдықтармен т.б. сабақ барысында керекті материалдармен қамтамассыз ету, сабақ мазмұнын ауызша айтудың окыту барысында орыны ерекше. Бейбіт немесе соғыс жағдайындағы болатын ТЖ кезінде көніл-күйдің тұрактылығын қалыптастырады. Ауызша айту кезінде, оқулыктарға әлі енбеген күнделікті басылымда шығатын жаңа деректерді айтуға болады. Сонымен бірге ауызша айту кезінде көрнекілік материалдар кенінең колданылуы керек. Мысалы: жекелей қорғаныс заттары тақырыбын өткенде міндетті түрде, жекелей қорғаныс заттары оқушыларға көрсетілуі тиіс. Білімгерлердің сабақка ынталылығын арттыру үшін тақтаға әр түрлі түсті борлармен схема, суреттер салынылуы тиіс. Ауызша түсіндіру кезінде салыстырудың да маңызы зор. Мысалы: Арменияда болған 8 - 10 балл жер сілкінісімен, онда болған ғимараттар бұзылуын, ядролық жарылыстар кезіндегі зақымдармен салыстыру. Сабақты әңгіме түрінде өткізудің оқыту процесінде алатын орны ерекше, бұл диалог сұрақ-жауап түрінде өтеді. Білімгерлерде жаңа ой-пікірлер калыптасады. Әнгімелесу кезінде өткен материалдардын қаншалықты түсінгендігі тексеріледі. Әңгімелесу эвристикалық түрде өтіп оқытушы білімгерлерге сұрақтар қою нәтижесінде олардың өздігінен ізденуіне және өткен сабақтарды талдауға ат салыса катысуына жағдай жасайды.
Жаттығу тәсілі дегеніміз білімгерлердің өздігінен киындатылған әдіс- тәсілдері бірнеше рет кайталауы арқылы қалыптастырылады. Тіршілік қауіпсіздігі сабағын дайындау тәсіліне: Окытушының сабаққа алдын ала дайындалуына, өтетін тақырыпты талдауы, керекті әдебиетті таңдап алуы мен оқып танысуы, сабақтың мақсатын анықтауы, жоспар жасауі, оны бекітуі, практикалық әдіс тәсілдерді қайталау, оқыту орнын дұрыс таңдап алу, жасалатын жаттығулардың дұрыс жасалу әдістерін карастыру жатады.
Тіршілік әрекеті қауіпсіздігі дәрісін жүргізгенде оқытушы оку жоспарымен танысып оны меңгеріп, тақырып түсіндіргенде оның өткен тақырыппен қаншалыкты байланысты екенін және білімгерлерге қаншалықты таныс екенін анықтауы керек.
Сабаққа кажетті әдебиеттерді дайындағанда методикалық нүскаулармен мерзімдік басылымдағы материалдарды кеңінен қолданудың мәні зор, себебі жаңа деректер білімгерлердің білімін арттырады. Оқу сағаттарын беру, тақырыптың маңыздылығына және жалпы бөлінген уақытқа байланысты болады. Практикалық сабақтарда, оқытушы алдын-ала жаттығуларды өзі кайталап жасауы керек. Қажет болған жағдайда сабақ барысында өзіне көмектесу үшін, бірнеше оқушыны таңдап алып оларға жатгығу жұмыстарды алдын алу керек. Сабақ алдында өтетін тақырыпты жақсы түсіну үшін, оқытушы әр-түрлі сабаққа қатысты аспаптарды, қорғаныс заттарын және оқыту фильмдерін, диафильмдерді, көрнекі материалдар плакаттарды дайындауы керек. Жоғарыда айтылғандай сабақ өту орның дұрыс таңдап алудың маңызы зор оқытушы сабаққа дайындалғанда міндетті түрде жоспар - конспектісін дайындауы керек.
Жоспар конспектісі жұмыс құжатың пайдалану арқылы окытушы сабақ өткізеді. Тақырыпты толық түсіндіруге, өткен тақырыпты қайталауға, сабақ уақытын дұрыс пайдалануға, техникалық және көрнекілік оқыту құралдарын пайдалануда қателеспеуге, практикалық сабақтарда жаттығу жұмыстарын дүрыс жасауға белгіленген қалыптан шыкпауға қажет. Бүл қысқа, әрі мазмұны және көрнекті болуы керек.
Жоспар конспектісінің бірінші бөлігінде практикалық немесе жаттығу сабағының ретті, сабақтың мақсаты, сабақты өткізу тәсілі және өту орны. Сабақта талданатын сұрақтар, оларға бөлінетін уақыт, сабақтың тақырыбының материалдық қамтамассыз етілуі, дайындалуға ұсынылған әдебиет.
Қысқаша сабақта қаралатын сұрақтар оларды түсіндіру тәсілі, қорытынды талдау және тақырыпка байланысты схема, суреттер немесе сабақ барысында білімгерлерге түсіндіру үшін тактаға жазып, сызу сондай-ак техниканың көмегімен диафильмдер көрсету. Окушылардың қаншалықты өткен тақырыпты түсінгендігін, көрсетілген жаттығуларды қаншалықты үғынғандығы және үйге тапсырма беріледі.
Сабақ өткізуде оқытушының шеберлігін арттыру үшін, міндетті түрде ТӘҚ пәнінің оқытушысына ауыл шаруашылық объектілеріне және АҚ орындарынын жұмыстарымен танысу, көпшілік қорғаныс Жер асты баспаналарында болудын мәні зор.
Студентерді ТӘҚ оқытумен тәрбиелеуде, ЖОО тек өздерінің оқу орынындағы ғана құрал жабдық, аудиторияларын пайдаланып қана коймай халық шаруашылығы қорғаныс объектілеріндегі, ЖОО бекітілген, ТЖ штабы жанындағы объектілерде практикалық сабақ өткізу, студентердің өз білімдеріне сенімін арттырып, моральды-психологиялық дайындауда пайдаланылады.
2. АЗАМАТТЫҚ ҚОРҒАНЫС ҒИМАРАТТАРЫ. ҚОРҒАНЫС ҒИМАРАТТАРЫНДА ЖАСЫРЫНУ.
2.1 Қазіргі заманның жаппай қыру, қирату қарулары.
Қазіргі замандағы жаппай қирату қыру қаруларына - ядролық, химиялық, бактериялық және фугастык, кассеталық карулары жатады.
Ядролық қарулар максатына орай ауада жер бетінде, жер астында, судың бетінде, астында жарылады (12 сурет).
Жер бетіндегі жарылыс кезінде бір сәт көз қаратпайтын жаркыл пайда болады, күннің күркірегеніне ұқсас қатты дыбыс естіледі. Әуеде жарылса жарқылдың іле артынан отты шар пайда болады, ал жер бетінде жарылган кезде - от шашкан жарты шар, бірнеше секундтан кейін ғайып боп кетеді. Отты шардың (жарты шардын) орнына будақтаган бұлт пайда болады. Барлық жарылыстарда атом ядросы екіге бөлініп өте көп мөлшердегі энергия пайда болады.
Ядролық жарылыс екпінді толкын немесе ауа толқынының соғуы, жарық сәуле (сәуле шалу), енуші сәуле, радиоактивті улану, электромагниттік импульс (найзағай) факторлары аркылы зақым келтіреді.
Ядролық жарылыстың зақымдау факторларындагы энергияның бөлінісі жарылыстың қандай жағдайда, қалай өтетіндігіне байланысты. Жарылыс кезінде энергиянын атмосферага шамамен 50% екпінді толқындар жасауга, 30-40% жарық сәулелеріне, 5% радиация және электромагниттік импульсіне, 15%-ға дейін радиоактивті закымдауларға жұмсалады.
Оқ-дәрі ядросының күштілігі былайша да бөлінеді: аса кішкентай (1 кт), аз (1-10 кт), орташа (10-100 кт), ірі (100 кт-1 мт), аса ірі (Імт көп).
Ядролық жарылыс кезіндегі жарақаттану факторлар
Екпінді толкындар аса жоғары дыбыстың жылдамдыгындай тарайды. Екпінді толқындардың орасан зор зақымдаушы касиеті бар. Ол екі түрлі зонадан түрады. 1 - сығылдалған зона, мүнда қысым атмосферадан жоғары болады. 2 - сиретілген зона, мұнда қысым атмосферадан төмен болады. Ауадағы екпінді толқындардың алдыңғы легі екпінді толкындар майданы деп аталады. Екпінді толқындар ерекше қатты дыбыспен козғалады, сондықтан мыңдаған километр қашықтықтан естіледі.
Екпінді толкындар адамдарды түрлі жарақаттайды, көбінесе адамдар өледі. 1945 жылы АҚШ Жапонияның Хиросима қаласына шабуыл жасағанда екпінді толкындардан адамдардың 20% өлді, 40% жаракат алды. Оның тікелей әсерінің нәтижесінде зақымданған адамдарда кан қысымы, дене кызуы артады, ал жанама әсерінен үйлер, гимараттар кұлайды, кұнды заттар, ағаштар баска да заттар қирайды.
Ауа массасы адамды белгілі бір қашықтыққа дейін лақтырып тастайды. Адамдарды зақымдаудың ауырлығы мен сипаты екпінді толқындардың шамасына, жарылыс сәтіндегі адамдардың жағдайына, олардың қорғану дәрежесіне байланысты, мысалы 1945 жылғы атом бомбасының жарылысы кезінде Нагасаки мен Хиросима тұрғындарының зардап көргендердің 70-80% механикалық, 52% - жабық, 37% - соғылған, кесілген, 11% - сүйек сыну жаракаттарын алған.
Екпінді толкындардың жоғарғы кысымының шамасы жаракат сипатын аныктайды. Екпінді толкындар адамдарды жеңіл, орташа, ауыр, өте ауыр түрде жарақаттайды.
Егер қорғаныссыз адамға 10-20 кПа аралығындағы жоғарғы қысыммен әсер етсе, адам өзін жайсыз сезінгенімен еңбекке қабілетін жоғалтпайды.
20-30 кПа кысым жағдайында, адам жеңіл дережелі контузия алады, құлағының барабан жарғагы жарылады, кейбір адамдар еңбекке кабілеттілігін жоғалтады.
50кПа қысымы жағдайында адамдар ауыр жарақат алады, құлағынан қан кетеді, жұткыншақ ауруларына ұшырайды, қысқа мерзімде есін жоғалтады, кейде сүйегі сынады.
50 - 80кПа кысымы жағдайында адамдар ауыр жарақат алады, органдар зақымданады, ұзак уақыт есін жинай алмайды, ішіне қан кетеді және т.б. жағдайдар болады.
80 - 100 кПа кысымы жағдайында адамдар өте ауыр жарақат алып өледі.
Жарық сәулелері
Ядролык жарылыс кезіндегі жарық сәулелері ультракүлгін, инфрақызыл және көрінетін сәулелер түрінде болады
Жарық сәулелерінің қайнар көзі жарқырау нүктесі, ауа жарылысының кыздырылған заттарынан тұрады. Жарқырау нүктесіндегі ауа температурасы орасан үлкен болады. Жарқырау нүктелеріндегі температураны күн температурасымен салыстыруға болады (шамамен 6000° - 8000°С).
Жарық сәулелері өте шапшаң 300 мың кмсек жылдамдыкпен тарайды. Ядролық жарылыс кезіндегі жарық сәулелері бірнеше секунд ішінде ғана таралады. Адамдарды түрлі дәрежеде күйдіреді, жерде барлығын өртпен өртеп жібереді. Хиросима мен Нагасакиді ядролық бомбалаулардан кейін шамамен адам өлімі 50% болған жағдайда, оның 20-30% жарык сәулелеріне тура келеді, ал қалғандары болса өрттен көз жұмған.
Жарық сәулелерінің зақымдауы жарық импульсының әсер ету уақытына және шамасына байланысты анықталады.
Жарық сәулелері адам денесінің ашық жерлерін, көзін, киімдерін, денесін күйдіреді.
Жарылыс болған нүкте қашықтығының алыстауына байланысты жарық сәулелерінің күйдіру дәрежесі төртке бөлінеді.
Жарык импульсы 2-4 калсм болганда 1-ші дәрежелі күйік пайда болады. Ол кезде адам денесі ауырады, терісі қызарады. Бүл дәреже айығумен аяқталады.
Жарык импульстары 4-10 калсм2 болғанда адам 2-ші дәрежелі күйікке ұшырайды. Мүндай жағдайда күлдіреуіктер пайда болады.
Жарық импульстары 10-15калсм2 болғанда 3-ші дәрежелі күйік пайда болады: адам денесінде жаралар пайда болады және тері жансызданады. 3-ші дәрежелі күйік ұзақ емделуді қажет етеді.
Жарық импульстары 15 калсм' - ден жоғары болса дененің ашық жерлері қара қошқылданып қатты зақымдалады да өлімге душар болады.
Өтуші сәуле
Өткіш радиация гамма - сәулелер мен нейтрондар ағыны болып табылады. Олар қопарылыс болған жерден жан-жакка жүздеген метр жерге таралып, көзге көрінбей тірі ағзалар үшін өте қауіпті болады.
Радиоактивті закымдану
Жердің радиоактивті закымдануы ядролық жарылыс нәтижесінде пайда болған бүлттан біртіндеп орасан мол радиоактивті заттардың жерге кайта жауының нәтижесінде пайда болады. Радиоактивті заттар (РЗ) жерге өте тез шапшаңдықпен құлап түседі.
Ұсақ тозаңдар бұлт түрінде ауадағы жел бағытымен қозғалады да бүлттың жүрген жолында біртіндеп жер үстіне немесе суға қона отырып, радиоактивті іздер деп аталатын уланған учаскелер жасайды.
Радиоактивті зақымдану
Бүл учаскелер улану дәрежесіне қарай шартты түрде шамалы катты, өте қатты, қауіпті болып төртке бөлінеді.
Радиоактивті заттар үш түрлі сәуле шығарады: а, р, ү. Гамма сәулелер бірнеше тәулік, апта, ай бойы әсер етеді. Иондаушы сәулелер адамға іштен де, сырттан да зиян келтіруі мүмкін. Ішкі органдарының сәуледен зақымдануы радиоактивті заттармен тыныс алғанда, ауа арқылы, зақымдалған су немесе тамақ пен ілесіп ағзаға енуінен болады.
Сыртқы жақтын сәуледен зақымдануы адамдар зақымдалған жерде болғанда радиоактивті заттар теріге және адамның киім кешегіне тигеніне байланысты.
Халықтың радиоактивті заттармен зақымдануы нәтижесінде сәуле ауруы пайда болады.
Бірінші кезекте ДНК қүрылысы зақымдалады. Сәулелену ДНК қүрылымын бүзып, молекулаларды бүлдіреді. Адам организміңде сырткы гамма сәулелену төмендегідей өзгерістер туғызады:
а) клеткалардың өсуін, көбею процесін бүзады, закымданған ткандердің регенерация процесін (қалпына келуін) нашарлатады.
Сондыктан, сәулеленуден болған зақымданулар, жаралар басқа зақымдануларға карағанда өте баяу жазылады;
ә) зат алмасудың барлык түрлері бүзылады.
Организмнің түрлі жүкпалы ауруларға карсы түруы нашарлайды, иммунитет жоғалады. Дененің сәулемен зақымданған жерлері көбінесе ауыр жүқпалы, созылмалы ауруларға ұшырайды - өкпенің кабынуы байқалады және т.б.;
б) қан клеткаларының жойылуы организмнің улануына алып келеді;
в) орталық нерв жүйесінің закымдануы алғашкыда қозу фазасын, содан соң жасырын фазасын туғызады.
Сәуле ауруларының ауырлық дәрежесіне мынадай факторлар әсер етеді
а) сәулелену дозасы;
ә) уақыт. Адам сәулелену дозасын неғүрлым үзак, баяу қабылдаса, соғүрлым сәуле аурулары ауыр өтеді.
Электромагниттік импульстер
Электромагниттік импульс бүл қысқа мерзімді электромагниттік доза. Ол жарылыс кезінде гамма - сәулелер және нейтронның өзара әсерінен пайда болады. Электромагниттік импульс электраспаптарын жұмыстан шығарады.
Химиялык қару
Химиялық кару - уландырғыш заттармен, қорғаныссыз адамдарды, жануарларды, ауаны, азық-түлікті, жемді, суды зақымдандырады және солармен бірге түрған заттар мен жерлерге зиянын тигізеді. Химиялық қару жаудың адам күшін қырып-жоюға арналған. Сондай-ақ белгілі бір жерлерде, қару жарақты, әскери техниканы, әртүрлі нысандарды уландыру үшін де қолданылады. Химиялық улы заттар адам организімне көз, тыныс алу, ас корыту мүшелері, тері арқылы енеді.
Қазіргі уландырғыш заттар адам организміне әсер ету куші бойынша былай бөлінеді:
жүйке жүйесіне әсер етуші (зарин, зоман. Ви-газдары);
теріге әсер етуші (иприт, люизит);
жалпы уландырушы (синил қышқылы, хлорциан);
түншыктырушы (фосген, дифосген);
жындандырғыш (би-зет).
Улы заттармен зақымдану дәрежесі ауыр, орташа, әлсіз болуы мүмкін. Зақымданушылардын өмірін сактап калу үшін арнаулы емдік дәрі-дәрмектер және мынадай шаралар қолданылады: - зақымданушыға ең алдымен газқағар кигізеді, антидот жіберу керек, содан кейін таза ауаға шығару қажет.
Бактериалық қару
Бактериялық қару аса жұқпалы ауырулар туғызатын микробтарға және олардың токсиндеріне негізделінген. Бактериялық қарудың қоздырғыштары оба, холера, қанды безгек және т.б. ауыруларын туғызады.
Бактериялық микробтар ол кәдімгі көзге корінбейді және ешқандай иісіде болмайды. Микроб клеткалары қүрылысына байланысты ауру тудырушы микробтардын биологиялық қасиеті әртүрлі болады. Олар микроплазма, вирустар, спирохеттер, бактериялар, микробтар болып бөлінеді.
Ядролық зақымдау факторларынан қорғайтын қорғаныс ғимараттарын жабдықтау, тиімді пайдалану тәртіптері
Бұқара халықты көпшілік шығынға ұшырататын қарулардан, қазіргі ядролық зымырандар қолданылатын соғыстарда қорғаудың ең тиімеді тәсілі жер асты баспаналарына жасыру.
Қорганыс шараларының ауқымы және атқарылатын жұмыстардың көлемі, дұшпан ядролык, химиялық және бактериологиялық қарулар қолдануына сондай-ақ нақтылы сол сәттегі жағдайларға байланысты.
Негізінен өзара тығыз байланысты үщ түрлі қорғаныс жоспары белгіленеді:
бұқара халықты қорғаныс ғимараттарына жасыру;
өндіріс нысандары жұмысшылары мен кызметкерлерін қаладан тыс жерге жинау және көшіру;
халыктың жекелей қорғаныс заттарын пайдалануы.
Қорганыс ғимараттары - ядролық, химиялық және биологиялық жаппай шығынға ұшырату қаруларының зақымдаушы факторларынан қорғау орыны. Беріктік қасиетіне байланысты қорғаныс ғимараттары, жер асты баспанасына және радиациядан қорғайтын көпшілік қорғаныс орыны болып жіктеледі. Бұларға қосымша қарапайым түрде дайындалған ашық және жабық шұңкырлар дайындалады.
Жерасты баспаналары-дұшпан көпшілік қорғаныс қаруларын қолданған жағдайда, зақымдаушы факторларынан қоргайтын негізгі жасырыну орыны. Сонымен қатар өрт көздері, қирап бүліну сияқты т.б. қосымша қауыптардан қорғайды. Жер асты баспаналарында адамдардың бірнеше тәулік бойы қаупсіздігін қамтассыз етеді. Жер асты баспаналарының беріктігі, зақымдаушы факторлардан қорғау мүмкіндігі ғимараттың салынуында пайдаланылатын құрлыс материалдарына және адамдардың қалыпты тіршілгін қамтассыз етуде санитарлы-гигиеналық жағдайлардың жасалуы. Жер асты баспаналарының сыйымдылығы отыратын және жататын орындарға сәйкес келеді, өз алдына жеке арнайы салынған немесе коп қабатты ғимараттардың төменгі жағынан салынған жер асты баспаналары көбіне өндіріс нысандарымен пәтер-жайлардың төменгі қабатынан салынады.
Жеке арнайы жерасты баспаналары беріктігі жоғары болып төбесі мен кабырғасы қиыршық тас, топырақпен көміледі. Жерасты баспаналары адамдардың тез арада жасырынуына ынғайлы болуы үшін халықтың шоғырланған жерлеріне салынады.
Негізгі және қосалкы бөліктерден тұрады. Негізгі бөлікке адамдардың орналасу орыны, тамбур кіреді, ал қосалқы бөлікке желдеткіш камералары орналасқан бөлме, тазалық торабы, қосымша жарық беру дизельдері орналастырылған бөлме, баспанаға өту дәлізі, дәргер бөлмесі, азық-түлік қоймасы кіреді.
Адамдардың орналасу бөлмесінің жер көлемі белгілі адамдар санына шағындалып, бір адамға 0,5 м2 аумақты аралық шақ келуі тиіс. Жер асты баспанасының қабырға биіктігі, бейбіт өмірде басқадай мақсаттарға қолдануға ыңғайлы болуы үшін, талапка сәйкес 2,2м болуы тиіс. Ірі жерасты баспаналары 50-75 адам сиатын болып, бірнеше бөлмелерге бөлінеді. Әр бөлмеде екі-үш қабатты отырып-жагуға бейімделген нарлар орналастырылады және кірігі-шығатын екі есігі болуы тиіс. Жерасты баспанасында қосалкы авариялық есік болуы қажет, кең шахта люктеріндей етіп жасалып кірпіш сынықтары және.т.б, заттарға басылып қалмайтындай ашык алаңқайдан шығарылады. Желдеткіштер үнемі жұмыс істеп уланған ауаның тазарып отыруына жағдай жасауы тиіс. Электр тоғы орталық жүйеден беріледі, бірақ апат салдарынан электростанциялар істен шыққан жағдайда автономды жер асты баспанасында орналасқан дизельдер іске қосылады. Жер асты баспанысында телефон т.б. байланыс көздері болуы қажет. Су құбыры және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz