Ауру малға тәжірибе қою
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
коммерциялық емес акционерлік қоғамы
Рымқұл Д.Е.
Фитопрепараттарды қолдану арқылы қозылардың диспепсиясын емдеу
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы: 5В120100 - Ветеринариялық медицина
Алматы 2018
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
коммерциялық емес акционерлік қоғамы
Ветеринария факультеті
Клиникалық ветеринариялық медицина кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Фитопрепараттарды қолдану арқылы қозылардың диспепсиясын емдеу
Беттер саны 49
Сызбалар мен көрнекті
материалдар саны 7
Орындаған: 5В120100-Ветеринариялық медицина мамандығының күндізгі оқу бөлімінің 503топ студенті Рымқұл Данияр Қайратұлы
2018ж. 23 мамырда қорғауға жіберілді.
Кафедра меңгерушісі, профессор Заманбеков Н.А.
Жетекшісі, б.ғ.к., қауым. профессор Еспанов Ж.Ұ.
Норма бақылау, в.ғ.к., қауым. профессор Ибажанова А.С
Сарапшы ҚР РВЗ жұқпалы ауруларды
диагностикалау бөлімінің меңгерушісі Адилбаева Г.Р.
Алматы 2018 ж.
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
коммерциялық емес акционерлік қоғамы
Ветеринария факультеті
5В120100-Ветеринариялық медицина мамандығы
Клиникалық ветеринариялық медицина кафедрасы
Дипломдық жұмысты орындау
ТАПСЫРМАСЫ
Студент Рымқұл Данияр Қайратұлы
Жұмыстың тақырыбы: Фитопрепараттарды қолдану арқылы қозылардың диспепсиясын емдеу
Университет бойынша 2017 ж 14 қараша №550-К бұйрығымен бекітілген
Дайын жұмысты тапсыру мерзімі 2018 ж 10 мамыр
Жұмыстың бастапқы деректері:
Қан сарысулары жайлы деректер, әдістемелік құралдары, жұмысқа қажетті химиялық реактивтер, зертханалық жануарлар және қажетті құрал - жабдықтар.
Дипломдық жұмыста қарастырылатын сұрақтардың тізімі:
Шаруашылыққа сипаттама
Жұмыстың өзекті мәселелері және тәжірибелік маңыздылығын ашу
Қолданатын материалдар мен әдістерді меңгеру
Қарастырылып отырған мәселенің қазіргі ахуалын бағалау
Өзіндік зерттеу жұмыстарының нәтижелері және оны талдау
Зерттеудің нәтижелерін талдау
Диспепсия ауруын емдеу кезіндегі ветеринарлық шаралардың экономикалық тиімділігін есептеу
Қорытындылар енгізу
Тәжірибелік ұсыныстар енгізу
Пайдаланылған әдебиеттер тізімін дайындау
Графикалық материалдардың тізімі (қажетті жағдайда)
Дипломдық жұмысты орындау барысында 6 кесте дайындау
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер:
1 Сиябеков С.Т., Заманбеков Н.А., Казиев Ж.И., т.б. Жануарлар ауруларының клиникалық диагностикасы Оқулық. Алматы, 2011 ж. Білім және ғылым министрлігінің грифімен.
2 Молдағұлов М.А., Есқожаев Ө.К., Жануарлардың ішкі аурулары Алматы 2011ж. Білім және ғылым министрлігінің грифімен.
3 Колесова А.М. Болезни животных. М., Колос, 1998
4 Тарасов И.И. Алиментарные факторы диарии у новорожденных: Автореф. дисс. док.вет. наук И.И.Тарасов.- Ереван - 1968. -25-26 б.
5 Анохин Б.М. и др. К профилактике диспепсии у новорожденных.Профилактика незаразных болезней сельскохозяйственных животныхСб. научных трудов ВАСХНИЛ-М., Колос, 1977 - 164 б.
6 Колесов A.M. Незаразные болезни молодняка с.-х. животных A.M.Колесов. - Саратов.: Саратовское книжное издательство, 1963. 121 б.
7 Аликаев В.А. и др. Профилактика и лечение болезней молодняка сельскохозяйственных животных. М., Колос, 1968- 161 б.
Жұмыстың арнайы тараулары бойынша кеңесшілері
Тарау
Кеңесші
Мерзімі
Қолы
Әдебиеттерге шолу
Әбеуов Х.Б.
Қазан 2018ж
Негізгі бөлім
Сиябеков С.Т.
Наурыз 2018ж.
Еңбекті қорғау және жол мәселелері
Төлбаев Ә.Ә.
Мамыр 2018
Экономикалық тиімділік
Бельгибаева Ж.Ж.
Мамыр 2018
Кафедра меңгерушісі, профессор Заманбеков Н.А.
Жетекшісі, в.ғ.к., қауым. профессор Еспанов Ж.Ұ.
Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент Рымқұл Д. Қ.
Дипломдық жұмысты орындау
КЕСТЕСІ
Рет саны
Тараулар және қарастырылатын
сұрақтар тізімі
Жетекшіге ұсыну мерзімі
Ескертулер
1
Кіріспе
Қыркүйек 2017ж.
орындалды
2
Әдебиетке шолу
Қыркүйек 2017ж.
орындалды
3
Зерттеу әдістерін меңгеру
Қазан 2017ж.
орындалды
4
Ауру малға тәжірибе қою
Қазан 2017ж.
орындалды
5
Зерттеу материалдарын талдау, қортындылау
Сәуір 2018ж.
орындалды
6
Кафедра мәжілісінде алдын ала қорғау
Мамыр 2018ж.
орындалды
7
Дипломды МЕК алдында қорғау
Мамыр 2018ж.
Орындалды
Кафедра меңгерушісі, профессор Заманбеков Н.А.
Жетекшісі, в.ғ.к., қауым. профессор Еспанов Ж.Ұ.
Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент Рымқұл Д. Қ.
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
АНЫҚТАМАЛАР
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
1 КІРІСПЕ
7
8
9
10
1.1
Жұмыстың өзекті мәселелері және тәжірибелік маңызы
12
1.2
Дипломдық жұмысты орындау мерзімі және тәжірибелік базасы
1.3
Зерттеулердің мақсаты мен міндеттері
2
ҒЫЛЫМИ ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
2.1
Төл аурулары жайында жалпы мағлұматтар
2.2
Төлдер диспепсиясының түрлері
19
2.3
Жаңа туылған төлдер диспепсиясының себептері мен таралуы
2.4
Буаз аналықтардың толық құнды азықтандырылмауы төлдер диспепсиясының себебі ретінде
27
3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
28
3.1
Зерттеу материалдары және әдістері
28
3.2
Зерттеудің нәтижелері
35
3.2.3
Зерттеу жүргізілген шаруашылықтың табиғи климаттық және шаруашылық сипаттамасы.
3.2.4
Төлдер диспепсиясы кезінде қолданылатын өсімдік текті
препараттардың сипаттамасы
3.3
Экономикалық тиімділікті есептеу
4
ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯ МӘСЕЛЕЛЕРІ
47
5
ҚОРЫТЫНДЫЛАР
51
6
ӨНДІРІСКЕ ҰСЫНЫСТАР
52
7
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
53
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Осы дипломдық жұмыста келесі стандарттық сілтемелер көрсетілген:
ОСТ 25336 Шыны стақандар
МСТ 9284-75 Микроскоптарға арналған заттық шыны
МСТ 20292 Сиымдылығы 100,200,1000 мл колбалар
МСТ 20292-74Е Шыны пипеткалар
МСТ 25336 Стақандар В - 1 - 250 ТС
ТШ 480-11-10-73 Шыныға жазатын қарындаш
МСТ 3164 Медициналық вазелин майы
МСТ 5962-67 Этил спирті 96 %-ды ректификацияланған
МСТ 6672-59 18х18 мм көлемді жабынды шыны
МСТ 6894 Глицерин
МСТ 8284 78 МБИ маркалы микроскоп
МСТ 21239 Медициналық қайшылар
МСТ 21241 Медициналық пинцеттер
МСТ 24104 Лаборатоиялық таразылар
МСТ 25336 Конустық колбалар Ки-2-100 ТХС
МСТ 25336 Воронкалар В - 56 75- - 80 ХС
ТШ ОСТ 25-6 Дистильденген су
МСТ 381-69 Термометр
МСТ 27583 Лабораториялық шыны ыдыстар
АНЫҚТАМАЛАР
Осы дипломдық жұмыста келесі анықтамалар қолданылды:
Диспепсия- тура мағынасында ас қорытудың бұзылуы (грек. Dyspepsia dys - бұзылу, жойылу, pepsis - қорыту) дегенді білдіреді.
Стаккато-нұқу әдісі, ағзалардағы өзгерістерді анықтау үшін қолданады.
Легатто-нұқу әдісі, ішкі ағзалардың топографиясын анықтау үшін қолданады.
Резистенттілік - организмнің жағымсыз сыртқы орта факторларына қарсы төзімділігі.
Иммуностимуляция - биоактивті заттарды қолдана отырып организмнің иммундық жағдайын реттеу, өсіп-көбею функциясын және өнімділік көрсеткіштерін арттыру.
Айналымдағы иммундық құрылым - иммундық жүйедегі антиген және антидене әрекетінен туындайтын физиологиялық өнім, әртүрлі жұқпалы - қабыну және жұқпалы емес ауруларында қызмет атқарады.
Авитаминоз - (лат. а жоқ және vita - тіршілік, өмір) мал организмінде витаминдердің ұзақ уақыт жетіспеуінен болатын дерт.
Анамнез (грек. anamnesis - еске түсіру) - ауру жайлы мәлімет. Ауырған малды емдеу, сауықтыру мақсатында алдын ала жиналатын мәліметтер.
Антигендер - (грек. anti - қарама-қарсы және genes тек, туыс) - жоғары молекулалы қосылыс, организмге енген жағдайда иммундық жауап пайда болады.
Антитела (иммундық денешік, иммуноглобулиндар) - организмде антиген әсерінен пайда болатын әртүрлі кластағы иммуноглобулиндер.
Гаптоглобиндер - қандағы гемоглобинге байланысқа түсіп, оны фагоцитарлық жүйенің мононуклеарлық клеткаларына тасымалдайтын белок фракциясы.
Витаминдер (лат. vita - тіршілік, өмір) - организмнің тіршілік етуіне қажетті әр түрлі химиялық табиғи қосылыстардың органикалық тобы.
Пальпация-сипау.
Перкуссия-нұқу.
Аускультация-тыңдау.
Термометрия-дене қызуын өлшеу.
Габитус-малдың түр тұлғасын анықтау.
Гемоглобин - (грек. gaima - қан және лат. globus - шарт) - адамның, омыртқалы және кейбір омыртқасыз жануарлардың тыныс мүшелерінен тіндерге оттегін тасымалдау қызметін атқаратын, құрамында темір бар қызыл пигмент. Ол сондай-ақ тіндерден тыныс мүшелеріне көмірқышқыл газын тасымалдауда да маңызды қызмет атқарады. Гемоглобин күрделі белок (хромопротеид), ол глобин белогынан және протестикалық топтан - гемадан (темір порфирин) тұрады.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Осы дипломдық жұмыста келесі белгілеулер мен қысқартулар қолданылды:
ҚазҰАУ - Қазақ ұлттық аграрлық университеті
ТМД - тәуелсіз мемлекеттер достастығы
АЛТ - аланинаминтрансфераза
АСТ - аспартаталинотрансфераза
ЩФ - щелочты фасфатаза
ГГТП - гаммаглутамилтранспеттидаза
ПЭГ - полиэтиленгликол
ЭШЖ - эритроциттердің шөгу жылдамдығы
КБР - комплементті байланыстыру реакциясы
Ig - иммуноглобулиндер
α - глобулиндер- альфаглобулиндер
β - глобулиндер - беттаглобулиндер
γ- глобулиндер - гаммаглобулиндер
ФЭК - фотоэлектрокалориметр
АГ коэфициент - альбуминді-глобулиндік коэфициент
гл - грамм-литр
мгмл - миллиграмм-миллилитр
М+-m - орта арифметикалық көрсеткіш
Р - нәтиженің шынайылығы
n - зерттеу үшін алынған малдың және сынама саны.
1 КІРІСПЕ
1.1 Жұмыстың өзекті мәселелері және тәжірибелік маңыздылығы
Республикамызда қой шаруашылығы мал шаруашылығының дәстүрлі және негізгі саласы болып табылады. Қойларда өнімділікті арттырудың басты жолы - мал басын көбейту десек, одан алынатын төлді аман сақтау маңызды болады.
Диспепсия деген атау тура мағынасында ас қорытудың бұзылуы (грек. Dyspepsia dys - бұзылу, жойылу; pepsis - қорыту) дегенді білдіреді. Бұл терминді 1875 жылы, жаңа туылған төл өлексесін сойып-зерттеу кезінде айқын білінетін макроскопиялық өзгерістерді белгілеу мүмкін болмаған кезде қолдану арқылы, алғашқы болып австриялық дәрігер Видерегофер енгізді. Ол аталған аурудың негізінде ас қорыту үрдістерінің бұзылуы жататындығын және таза функциональдық сипатын болжап берді. Дегенмен, бұл концепция кейін теріске шығарылса да, терминнің өзі жаңа туылған нәрестелер, төлдер және құстар аурулары бойынша мамандардың арасында кеңінен қолданысқа ие болды[1].
Қозылар диспепсиясы барлық жерлерде таралған және де ірілендірілген шаруашылықтарда көптеп кездеседі. Жалпы диспепсиямен үй малдарының барлық түрлерінің төлдері ауырады. Аурудың бұл түрінен келетін шығын мал басы санының кемуінен, төлдердің нашар болуынан, ауырып жазылған малдардың бордақылаудың қымбатқа түсуінен, ауру төлдерді емдеуге жұмсалған шығынның қайтымсыздығынан құралады.
Көптеген авторлардың мәліметтері бойынша жыл сайын улы диспепсиядан болатын мал басы шығыны төлдердің жалпы санының 20-50%-ын құрайды[2].
Осылайша диспепсиядан көптеген елдердегі мал шаруашылығына келтірілетін экономикалық шығын, сібір жарасы сияқты індеттік аурулардан да асып түседі. Ол тұқымдық мал өсірілетін шаруашылықтар үшін мал басын көбейту мәселесінің басты кеселі болып табылады. Ауру жылдың барлық маусымында кездеседі. Ал, аурудың жаппай етек алуы, төлдеудің негізгі кезеңімен сәйкес келетін қыстақта ұсталуының екінші жартысында басталады. Малдардың төлдеуі кезеңіндегі күтімі ережелері сақталмаған жағдайда жаз айларында да ауру көп таралуы мүмкін.
Қорытындысында кейбір зерттеушілердің аналықтардың азықтандырылуының бұзылуын барлық жағдайларда бірдей аурудың этиологиялық факторы бола алмайтын динамикалық көрсеткіш ретінде қарау керек деген пікірін келтіруге болады. Ол көбінесе құрсақтағы төлдің резистенттілігін төмендететінін, соның салдарынан онын постэмбриональдық кезеңде сыртқы орта жағдайларына бейімделу мүмкіндігін азайтатын жағдай ретінде білінеді.
1.2 Дипломдық жұмысты орындау мерзімі және тәжірибелік базасы
Дені сау төлдің туылуы аналықтардың буаз кезеңіндегі толық құнды азықтандырылуына тікелей байланысты. Рационның құнарсыз болуы мен күтімінің төмендігі буаз аналықтардың организміндегі зат алмасуының бұзылуына әкеледі. Алмасу үрдістерінің мұндай бұзылулары, әсіресе буаздықтың соңғы кезеңдерінде құрсақтағы төлдің дамуына кері әсерін тигізеді. Мұндай аналықтардан гипотрофик төлдер туылып, диспепсия, кейін бронхопневмония ауруларына асқынады. Айта кету керек, жаңа туылған төлдер гипотрофиясының патогенезі әлі де толық зерттеліп болмаған күйінде қалып отырған тақырыптардың бірі. Тақырыптың маңыздылығын осыдан көруге болады.
Зерттеулердің мақсаты мен міндеттері.
Зерттеу жұмыстарымыздың басты мақсаты Жамбыл облысы, Шу ауданына қарасты Жорға шаруа қожалығында қозылардың диспепсияға шалдығуы бойынша зерттеп, оқып-үйрену мен аталған ауру кезінде өсімдік текті препараттар ертінділерін қолданудың тиімділігін анықтау болды. Осы аталған мақсатымызға қарай, біз, алдымызға келесідей міндеттер қойдық:
1) Жамбыл облысы, Шу ауданына қарасты Жорға шаруа қожалығында қозылардың диспепсияға шалдығуы себептері мен клиникалық белгілерін анықтау;
2) Жамбыл облысы, Шу ауданына қарасты Жорға шаруа қожалығында қозылардың диспепсиясын емдеуде өсімдік текті препараттар ертінділерін қолданудың тиімділігін сынау мақсатында тәжірибелер жүргізу;
3) Зерттеу қорытындысының мағлұматтары бойынша аурудың алдын алу шараларын ұйымдастыру
Тәжірибелік база.
Дипломдық жұмыстың орындалуы Жамбыл облысы, Шу ауданына қарасты Жорға шаруа қожалығында және Қазақ Ұлттық Аграрлық Университетінің Клиникалық ветеринариялық медицина кафедрасының зертқанасында жургізілді. Шаруа қожалығында негізгі клиникалық зерттеу, диспепсиямен ауырған қозыларды емдеу және алдын алу шаралары жургізілді. Ал кафедра зертханасында қанның морфологилық корсеткіштері анықталды.
Жұмыстың көлемі мен құрлымы. Дипломдық жұмыс компьютерлік мәтіннің 53 бетінде мазмұндалған және мөлшерлік сілтемелер, анықтамалар, белгілеулер мен қысқартулар, кіріспе, негізгі бөлім, зертеудің материалдары мен әдістері, зертеу нәтижелерін талдау, тұжырым, қорытындылар, тәжірибелік ұсыныстар, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Дипломдық жұмыс 2 кестемен және 11 суреттермен безендірілген.
2 ҒЫЛЫМИ ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
2.1 Төл аурулары жайында жалпы мағлұматтар
Диспепсия ( грек. Dyspepsia dys - бұзылу, жойылу; pepsis - қорыту) - жаңа туылған төлдердегі ас қорыту мен зат алмасуының жіті бұзылуы[1].
Соңғы жиырма жылда төлдер диспепсиясының себептерін анықтау мен онымен күресу жолдарын белгілеу мақсатындағы ғылыми-зерттеу жұмыстары ауқымды көлемде жүргізіле отырса да, бұл сұрақ әлі де келелі мәселелер қатарында қалып отыр.
Аурудың этиологиясы жөнінде екі түрлі көзқарас қалыптасқан [3] еңбектерде аурудың негізінде алиментарлық фактор қарастырылса[4] және т.б. еңбектерде індеттің пайда болу тегі қарастырылады.
Бұл көзқарастардың әрқайсысы күрделі эволюциялық дамуға ие, және де олардың қайсысын болса да дәлелдейтін пікірлер талас тудырады.
Аурудың этиологиясы жөніндегі әрбір көзқарастың мәнін нақты зерттеу үшін, қазіргі кезде бар әдебиет деректерін жағдайға сай нақтылау қажет болады.
Ұзақ уақыттар бойы төлдер диспепсиясының пайда болуының басты себебі ретінде аналықтар рационында каротиннің жетіспеуі, соның салдарынан олардың қаны мен уызында каротин мен А витаминінің жеткіліксіз болуы деп есептелініп келді.
Малдардың өнімінің сапасын арттырудың негізгі тірегі - ол уақытында өнімді аз беретін кәрі малдарды айналымнан шығарып, олардың орнын жоғарғы өнімді дұрыс малдармен толықтырып отыру. Өнімді көп беретін мал табиғаттың әртүрлі қолайсыз жағдайына жиі ұшырап, әртүрлі ауруларға жиі шалдығады. Мұндай жағдай әсіресе төлдердің арасында көптеп кездеседі.
Мал төлден өседі - дейді халық даналығы. Олай болса төлдерді алуды жақсылап ұйымдастыру, олардың ауру - сырқаудан аман болуын қадағалау, күтіп-бағылуын дұрыстау, ауру бола қалған жағдайда уақытында емдеу әдістерін қолдану, ауруды болдырмау үшін оның алдын алу шараларын уақытында жүргізу - жалпы мал мамандарынан бастап сол салада істеп жүрген барлық еңбеккерлердің ең негізгі және күрделі міндеттерінің бірі. Төл ауруларының арасында әртүрлі витаминдердің жетіспеушілігі салдарынан дамитын аурулар жиі кездеседі. Бұл аурулардың себептері мен даму процестері әртүрлі болып келеді.
Диспепсия - жаңа туған төлдердің азық қорыту және зат алмасу процесінің бұзылып, организмнің құрғауы және улануы салдарынан тез арада пайда болатын ауру.
Бұл аурумен бұзаулар, торайлар жиірек, ал қозылар мен құлындар және боталар сирек ауырады.
Себептері. Жаңа туған бұзаудың бұл аурумен ауруының негізгі себептерінің бірі ұрықтанған буаз аналық малдардың (әсіресе туарға дейінгі үшінші кезеңінде) азық мөлшерінде протеиннің, витаминнің, минералдық заттардың жетіспеушілігі болып табылды.
Кейбір шаруашылықтарда буаз сиырларды құнарсыз, құрамында май қышқылдары бар қызылшаның сығындысымен немесе сондай сүрлеммен азықтандырғанда бұзауларды сапасыз қоректендіргенде, ал саулық қойларды ұрықтанғаннан кейін және ұрықтың іште дамуы кезінде сапасыз шөппен азықтандырғанда қозыларда жиі кездеседі.
Бұлapдың aшық тұқымдылapдaн aйыpмaшылығы - тұқым бүpшiгi жaтын iшiнде жетiледi. Гүлдi өсiмдiктеp бapлық құpлықтa өседi, судa кездесетiн түpлеpi де бap. Биiкте бipнеше мм-ден (бaлық oты) 150 м-ге (эвкaлипт) дейiн, шыpмaуықтap 200 м-ден aсaды. Oлapдың жaлпы мopфoлoгиялық, aнaтoмиялық, эмбpиoлиялық белгiлеpi ұқсaс бoлғaнымен, өсiмдiктеpдiң тipшiлiк opтaсының жaғдaйлapынa бейiмделуiне бaйлaнысты кейбip мүшелеpiнiң өзгеpiп не тiптi жoйылып кеткендеpi бap. Пaлеoбoтaникaлық деpектеp бoйыншa aлғaшқы Гүлдi өсiмдiктеp мәңгi жaсыл жaпыpaқтapы, қoс жынысты гүлдеpi бap, aғaш тәpiздi өсiмдiктеp бoлғaн. Гүлдi өсiмдiктеpдiң ең көп тapaғaн уaқыты - бop кезеңiнiң aяғы. Гүлдi өсiмдiктеpдiң Жеp шapынa кең тapaлуынa oлapдың құpғaқшылыққa төзiмдi вегетaтивтi opгaндapының бoлуы, қoлaйсыз климaттық жaғдaйдa өсуге бейiмдiлiгi, негiзiнен, жәндiктеp apқылы тoзaңдaнуы, тұқымдapы мен жемiстеpiнiң жaнуapлap apқылы тapaлуы себеп бoлғaн. Қaзip Гүлдi өсiмдiктеpдi дapa жapнaқтылap және қoс жapнaқтылap деп 2 клaсқa бөледi. Oлapдың 450 тұқымдaсқa бipiгетiн 12,5 мың туысы және 250 мыңнaн aстaм түpлеpi белгiлi. Қaзaқстaндa 125-тей тұқымдaсы, 1000-нaн aстaм туысы, 6000-дaй түpi кездеседi. Гүлдi өсiмдiктеpдiң ең ipi тұқымдaстapы: aстық, бұpшaқ тұқымдaстap, күpделiгүлдiлеp, еpiндiгүлдiлеp, т.б.; Гүлдi өсiмдiктеpдiң қaтapынa тaғaмдық (пияз, сapымсaқ, қызылшa, т.б.); техникaлық (ши, құpaқ, зығыp, қoзa, т.б.); дәpiлiк (шaйшөп, жөке, шүйiншөп, т.б.); әсемдiк (paушaн, қaлaмпыp, т.б.) өсiмдiктеp жaтaды. Гүл тек жaбық тұқымды өсiмдiктеpде ғaнa түзiлген. Aтaлықтap мен aнaлықтap oсы гүлде жетiледi. Aнaлықтың жaтынындa (Гүл түйiндеpiнде) тұқым бүpшiктеpi opнaлaсaды.
Жaбық тұқымдылapдың гүлдеpi бipiнен-бipi мөлшеpi, пiшiнi, түсi және құpылысы бoйыншa еpекшеленедi. Бip жaбық тұқымдылapдың гүлдеpi желмен тoзaңдaнуғa, aл екiншiлеpi бунaқденелiлеpмен тoзaңдaнуғa бейiмделген. Қaндaй жoлмен тoзaңдaнғaнынa қapaмaстaн, тoзaң түйipлеpi aнaлықтың aузынa келiп түседi. Oсы жеpде oлap өнiп, тoзaң түтiктеpiн түзедi. Тoзaң түтiктеpi apқылы aтaлық жыныс жaсушaлap тұқым бүpшiгiне өтедi. Oсы жеpде тoзaң түтiгiндегi екi aтaлық жыныс жaсушaсының бipi жұмыpтқa жaсушaны ұpықтaндыpaды. Aл екiншi aтaлық жыныс жaсушaсы тұқым бүpшiгiнiң ең үлкен opтaлық жaсушaсымен қoсылaды. Ұpықтaнудың тек гүлдi өсiмдiктеpге тән мұндaй түpiн қoсapлaнып ұpықтaну деп aтaйды.
Сoнымен, ұpықтaнғaн жұмыpтқa жaсушaдaн ұpық пaйдa бoлaды. Opтaлық жaсушa екiншi aтaлық жыныс жaсушaсымен қoсылып, ұлғaйтып - эндoспеpм түзедi. Oндa ұpыққa қaжеттi қop зaттapы жинaлaды. Тұқым бүpшiгiнен - тұқым, aл жaтынның қaбыpғaлapынaн жемiсқaп түзiледi.
Қaзipгi кездегi жaбық тұқымдылapғa aғaштap, бұтaлap, шөптектi өсiмдiктеp жaтaды. Oлap жеp бетiндегi бapлық құpлықтapдa кеңiнен тapaлғaн.
Жaбық тұқымдылapдың кейбipеулеpiнiң өсiмдi кезеңi, яғни тipшiлiк ету ұзaқтығы өте қысқa - бipнеше aйғa ғaнa сoзылaды. Oғaн көкнәp тұқымдaсының кейбip өкiлдеpi мысaл бoлa aлaды (сеппе көкнәp, т.б.). Екiншi бip түpлеpi мысaлы, емен aғaшы жүз жылғa дейiн өмip
Жабық тұқымдылардың өте биік, сондай-ақ өте аласа түрлері де кездеседі. Жабық тұқымдылардың сабақтары тік, кейде шырмалып, өрмелеп, төселіп өседі. Жапырақтарының пішіні мен мөлшері, тамыр жүйесі әрқилы болады. Миллиондаған жылдар бойы қалыптасқан әр түрлі тұқымдас өкілдерінің де бірінен-бірінің елеулі өзгешеліктері бар. Жөке ағашынан тұратын көлеңкелі орман мен қайың ағашынан тұратын шағын тоғайдың айқын айырмашылығы байқалады. Шалғынды жерде өсетін өсімдіктер құмды шөлдің, батпақты тундраның өсімдіктерінен өзгеше.
Гүлдi өсiмдiктердiң тaбиғaттaғы және aдaм өмiрiндегi мaңызы oрaсaн зoр. Өсiмдiктер - aдaмғa тaмaқ өнiмдерiн бередi және aуыл шaруaшылық жaнуaрлaрынa қaжеттi жемшөп қoры. Oлaр шикiзaт ретiнде өндiрiстiң әр түрлi сaлaлaрындa қoлдaнылaды.
Гүлдi өсiмдiктердiң хaлық шaруaшылығындa және ғылыми медицинaдa кеңiнен қoлдaнылaтын түрлерi көптеп кездеседi. Oлaрдың iшiнде көкөнiстiк, жемiс-жидектiк, бaлды, мaйлы және техникaлық түрлер де бaр. Aғaш тәрiздi фoрмaлaры құрылыс мaтериaлдaры ретiнде aсa құнды. Әр түрлi үй жиһaздaрын жaсaйды. Бұлaрдың бiрқaтaры сәндi өсiмдiктер. Тынымбaқтaрды, сaябaқтaрды, көшелердi, тiптен жұмыс oрындaрын көгaлдaндыруғa пaйдaлaнaды.
Aуыл және хaлық шaруaшылығының әр түрлi сaлaлaрының дaмуынa бaйлaнысты, өсiмдiк өнiмдерiне сұрaныс aртып келедi. Мұның өзi aдaмның тaбиғaт бaйлығын зерттеуге белсендi түрде кiрiсуiне жoл aшaды. Мәдени өсiмдiктердiң қaзiргi кездегi түрлерiнен де түсiмдiлiгi жoғaры жaңa iрiктемелер шығaрылуы қaжет.
Өсiмдiктердi тaбиғи жaғдaйдa зерттеу әр түрлi экспедициялaр ұйымдaстырумен тiкелей бaйлaнысты. сүpедi. Кезінде Мәскеу өсімдік шаруашылығы институты ұйымдастырған экспедициялар жабайы өсімдіктердің көптеген пайдалы түрлерін ашуға мүмкіндік берді. Осындай экспедициялардың арқасында ауыл шаруашылық өсімдіктер іріктемелерінің аса бай үлгілері жинақталды. Оны жинақтауда академик Н. И. Вавиловтың еңбегі ерекше еді. Н. И. Вавиловтың тікелей басшылығымен дүние жүзінің көптеген аймақтарында экспедициялар ұйымдастырылды. Бұл экспедицияға қатысқан ғалымдар әлемнің әр түрлі елдерінің жабайы өсімдіктерін зерттеді. Соңғы 15-20 жылдың ішінде осындай экспедициялардың құрамына Қазақстан ғалымдары (Кәрім Мыңбаев) да енді.
Спорофиттегі споралар түрі өзгерген өркен - гүлдерде пайда болады. Микроспоралар тозаңқаптағы тозаң ұясында, ал мегаспоралар аналық түйініндегі тұқым бүрінде дамып жетіледі. Споралар спорангий ішіндегі гаметофиттерде өсе бастайды. Аталық гаметофит - тозаң екі клеткадан, ал аналық гаметофит - ұрық қалтасы сегіз клеткадан тұрады. Жынысты көбеюдің нәтижесінде тұқымбүрінен эндоспермді тұқым, оның хромосомы триплоидты болып келеді. Ал аналық түйіннен және гүлдің басқа бөліктерінен - жеміс пайда болады.
Белгілі өсімдіктердің жартысынан көбі жабық тұқымдылар бөліміне жатады. Олар тіршілік формаларының, вегетативтік органдарының, гүлдерінің, жеміс және тұқымдарының алуан түрлілігімен ерекшеленеді. Олардың алуан түрлілігін жүйелеу біздің эрамызға дейін ертеректе басталып, осы күнге дейін жалғасып келеді. Қазіргі кездегі өсімдіктер әлемін жүйелеу эволюциялық принциптерге негізделген. Жүйелікті құру барысында тек қана көптеген белгілерінің ұқсастығын ғана емес, эволюциялық шығу тегінің біркелкілігін ескеру қажет, ол эволюциялық даму жолдарына сай болады. Гүлділердің эволюциялық үрдісінің дамуы негізінен келесідей бағытта жүрді. Тіршілік формасы - ағаштардан бұталарға және олар арқылы шөптесінге. Сабақ және жапырақ - бұтақтанбаған сабақтан бұтақтанғанға, трахеидті өткізу жүйесінен түтіктерге және трахеидтерге, жай жапырақтан күрделіге, мәңгіжасылдан жыл сайын жапырақ түсетінге.
Гүл - бір гүлдіден гүл шоғырына, насеком арқылы тозаңданудан желмен тозаңдануға, актиноморфтылықтан зигоморфтылыққа, бурандалы орналасқан гүлден шеңбер, дөңгеленіп орналасуға, олардың шексіз көп санынан аздаған шектеулілікке, гүлдің бос бөліктерінен кірігуге, жоғарғы түціннен төменгіге. Аталған критерийлердің барлығыда жабықтұқымдылардың жүйесіндегі өсімдіктердің орны жайлы айтуға мүмкіндік береді.
Жабық тұқымды өсімдіктердің тіршілік түрлері - ағаш, лианалар, бұталар, шөптесін (көп, екі және бір жылдық) болып бөлінеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Гүлді өсімдіктердің топтарға бөлінуі
Гүлді өсімдіктердің алуан түрлілігі таңқаларлықтай. Дүние жүзі ботаниктерінің жүргізген зерттеулері нәтижесінде, гүлді өсімдіктердің шамамен 250 мыңдай сан алуан түрі белгілі. Сонымен бірге ботаник-ғалымдар ғылымға бұрын белгісіз болып келген өсімдіктердің жаңа түрлерін тауып, оларды сипаттап жазуда.
Құрылысы жағынан ұқсас түрлер туысқа біріктіріледі. Мысалы, ермен жусан мен дермене жусан бір туыстық -- жусанның түрлері. Бұл туысқа тағы да көптеген басқа түрлер жатады. Әр тілде бір өсімдіктің өзін әр түрлі атайды. Соған байланысты ғалымдар өсімдіктердің латын тіліндегі ғылыми аттарын енгізді. Өсімдіктердің латын тіліндегі аттары дүние жүзі ботаниктерінің барлығына түсінікті.
Жақын туыстар бір тұқымдасқа жатқызылады. Мысалы, бидай туысы, қарабидай туысы, арпа туысы және оларға жақын көптеген туыстар бір үлкен астық тұқымдасына біріктіріледі.
Гүлді өсімдіктерді дара жарнақтылар класы және қос жарнақтылар класы деп екіге бөледі. Өсімдіктің қай класқа жататынын оның ұрығының, тұқым жарнағының санына қарай анықтайды. Бірқатар өсімдіктердің жапырақтарының жүйкеленуі мен пішіні, тамыр жүйесінің типтері де негізгі белгілерге жатады.
Қос жарнақтылар класы (Magnoliopsida немесе Dicotyledones)
Тұқымында екі тұқым жарнағы болатын гүлді өсімдіктер қос жарнақтылар класына жатады. Гүлді өсімдік түрінің 75%-ы қос жарнақтылар болып есептеледі. Бұлар шөп, бұта, ағаш түрінде барлық жерлерде кездеседі. Қос жарнақтыларды ажыратуға болатын негізгі белгілер мыналар: олардың ұрығында 2 жарнақ болады. Тамыр жүйесі кіндік тамырлы болып келеді. Жапырақ тақтасының пішіндері әр түрлі болуы мүмкін. Жапырақ жүйкелері қауырсынды немесе саусақ салалы болады. Күлтесі және тостағаншажапырақшасының саны - 5 немесе 4-тен. Көпшілігінде түзуші ұлпа - камбий болады. Егер өсімдік ұрығының жарнағы біреу болса, жапырағы параллель немесе доға тәрізді жүйкеленсе, шашақ тамырлы болса, онда ол даражарнактылар класына жатады. Даражарнақтылар класына астық тұқымдастарының, қиякөлеңдердің, лалагүлділердің, т. б. тұқымдастары жатады. Өсімдіктерді олардың тек бір ғана белгісіне карап, қай класқа жататынын анықтау, көп ретте мүмкін бола бермейді. Мәселен, орманда өсетін шөптекті өсімдік қаракөздің жапырағы торлы жүйкеленеді, бірақ ұрығының тұқым жарнағы жалғыз болады. Қарғакөз - даражарнақты өсімдік. Жолжелкеннің жапырағы доға тәрізді жүйкеленеді, шашақ тамырлы, бірақ оны қосжарнақтылар класына жатқызады. Себебі ұрығының екі тұқым жарнағы болады.[[4]][[5]]
Қос жарнақтылар класы 6 класс тармағына, 128 қатарға, 418 тұқымдасқа бөлінеді.
Ауру малдарды емдеу үшін сульфаниламидтерді де қолдануға болады. Оларды ішке береді. Малдың 1 кг дене массасына: сульфазол, норсульфазол, фталазол, этазол - 0,02-ден, сульфадемезин бірінші рет 0,05 ал тәуліктің келесі екінші ретінде 0,02-0,03-тен, сульфантрол тәулігіне 3 рет 0,02-ден. Олармен бір мезгілде табиғи не қолдан жасалған қарын сөлін береді: бұзауларға 20-30 мл, азықтандырудан 15-20 мин бұрын, торайларға емізігі бар бөтелкеден күніне 2-3 рет 2-3 мл-ден емізер алдында. Қарын сөлін 1:1 мөлшерінде қайнаған сумен араластыру керек. Ішектегі симбиотикалық микрофлораның қалыптасуын жылдамдату үшін ауру малдарға, әсіресе ас қорыту процесі қалыптаса бастаған кезде ацидофильді-сорпа культурасын немесе пропионды-ацидофилді сорпа культурасын береді.
Жүрек қызметін қалыптастыру үшін ауру бұзауларға 20% дық камфора майын 2-3 мл мөлшерінде немесе 25% кордиамин ерітіндісін 1-2 мл мөлшерінде тәулігіне 1-2 рет терінің астына жіберіп емдейді.
Токсиалық диспепсиямен ауырған бұзауларды емдеуде жоғарыда көрсетілген дәрілермен олрады қолдану тәсілдерінен басқа организмнің улану процесін тоқтату немесе жою үшін венаға, немесе сүйекке ( МВА-ның қалыпты анатомия және төлдер ауруы кафедраларының ұсынған әдістері бойынша 10% глюкоза ертіндісін 50-100 мл мөлшерінде, күніне 2-3 рет жіберіп отыру керек.
В.В.Мосин ұсынған плевра үстінен жасалатын блокада да жақсы нәтиже көрсетеді.
Токсикалық диспепсияны кешенді түрде емдегенде гистаминге қарсы қолданылатын әдісті іздестірген жөн. Ол үшін 25 % дық пипольфен ертіндісін 0,03-0,04 мл мөлшерінде күніне 2 рет бұлшықетке енгізеді.
Зат алмасуын қалыптастыру үшін майлы ертінді түрінде витаминдер, сүрлем немесе сәбіз сөлін, қылқан жапырақты өсімдіктердің тұндырмасын, шөптің тұндырмасын береді. Ауру малдың денесін, әсіресе қарын жағын жылылап ұстау керек, Соллюкс шамын қолданады.
Сақтандыру шаралары. Жаңа туған төлге ең бірінші рет берілетін уыздың неғұрлым ертерек берілуінің маңызы зор. Мысалы, бұзауларға уызды бірінші рет олар аяғынан тік тұрып, алғашқы ему рефлексі пайда бола бастағанда беру керек. Бұл мәселені жеңілдету үшін сиырларды жеке бокстарда ұстап, оларды бұзаулармен 1-2 күндей бірге ұстайды. Уақытында қалыпты қышқылды алғашқы уызды қабылдағанда ас қорыту органдарының секреторлық қызметі іске қосылып, ішектегі қалыпты микрофлораның дамуына әсерін тигізеді.
Раушангүл тұқымдасы (Rosaceae) -- қос жарнақтыларға жататын бұта, ағаш тәріздес бір не екі жылдық өсімдіктер. Жер шарында кең таралған, негізінен, қоңыржай аймақта өседі, 100-ден аса туысы, 3 мыңнан астам түрі белгілі. Қазақстанда 36 туысы, 200-ден артық түрі бар, оның 12-сі өте сирек кездесетін өсімдіктер, сондықтан қорғауға алынып, Қазақстанның "Қызыл кітабына" енгізілген. Раушангүл тұқымдасына жататын өсімдіктердің жапырақтары күрделі, кезектесіп орналасады, бүтін жиекті, қосалқы жапырақшалары болады. Гүлі қос жынысты, кейде дара жынысты, жеке-жеке не топтанып орналасқан. Гүл күлтесі бесеу, аталығы мен аналығы көп, гүлқоршауы көбіне екі қатарлы. Бұл тұқымдасқа жататын өсімдіктер жел және жәндіктер арқылы тозаңданады. Жемісі -- көп сүйекті жаңғақ, жаңғақша, жидек, алма, тұқымы эндоспермсіз (кейбір өсімдіктің тұқымы мен жемісінде болатын, ұрықтың қоректенуіне қажетті ерекше ұлпа болмайды). Раушангүл тұқымдасының көбі пайдалы өсімдіктер: жеміс беретін ағаштар (алма, алмұрт, айва, шие, өрік, шабдалы, т.б.); жидек (таңқурай, қойбүлдірген, сиыр бүлдірген, қарақат, т.б.), әсемдік түрлері (раушангүл, шетен, тобылғы, долана, т.б.) және дәрілік түрлері (итмұрын, түзу қазтабан, бүршікгүл, т.б.). Жемісі тамаққа пайдаланылады, құнарлы мал азығы, гүлінен ара бал жинайды. Қазақстан ғылым академиясының Бас ботаник. бағында 1957 -- 84 ж. аралығында Раушангүл тұқымдасының әсемдік түрі -- раушан гүлінің 16 сорты шығарылған. Ең бастылары: "Қазақстандық мерекелік" (биікт. 130 см-дей, гүлі қызыл түсті); "Алматыдан сәлем" (биікт. 130 см-дей, гүлі қызғылт түсті); "Алматы хош иістісі" (биікт. 190 см-дей, гүлі қызғылт түсті, хош иісті); "Қызжібек" (биікт. 110 см, гүлі қызыл күрең түсті); "Аққу" (биікт. 250 см-дей, гүлі ақ түсті); "Гүлсұлу" (биікт. 190 см-дей, гүлі қызыл күрең түсті, қыста үсімейді), т.б.[[1]]
Диспепсияның этиологиясында А витаминінің жеткіліксіздігімен қатар, буаз аналықтарды протеиндік азықтандырудың да ерекше маңызға ие екендігін ерекше атап көрсетеді. Бұл кезде олардың қанында гамма-глобулиндер мөлшерінің төмен болуы есебінен гипопротеинемия мен диспротеинемия байқалып, құрсақтағы төлдің дамуына кері әсер береді және постнатальдық кезеңде организмнің қорғаныштық күшін зақымдайды. Төлдің құрсақта дамуының бұзылуына анасының қоректенуінің жеткіліксіздігі де себеп болатындығы дәлелденген[8].
Жаңа туылған төлдердің ауруға шалдығуына белоктық алмасудың ықпалы жөніндегі жоғарыда аталған авторлардың жаңалықтары мен дәлелдемелеріне қарамастан, аналықтар рационында протеин мөлшерінің төмен болуы төлдер диспепсиясының этиологиясында үнемі жетекші фактор бола бермейтіндігін дәлелденген. Мұны, бұл ауру аналықтар рационының құрамында протеин жеткіліксіздігінен ғана емес, белоктардың шамадан тыс болуы кезінде де пайда болатындығын дәлелдеген мәліметтері де растайды.
Диспепсияның этиологиясы бойынша бұлардан кем түспейтін мәліметтерді басқа да көптеген авторлардың еңбектерінен көруге болады. Рационды кальций-фосфорлық қатынасы бойынша баланстау аналықтарды А витаминімен және микроэлементтермен (мыс, мырыш, темір, күкірт, марганец) қамтамасыз ету төлдер шығынын төмендететіндігін көрсетеді.
Жоғарыда баяндалғандардан көретініміз, рацион құрамында каротин, белок, кальций, фосфор және микроэлементтер жеткіліксіздігі, диспепсияға шалдығудың бірден-бір емес, неғұрлым жиі кездесетін себебі. Сондықтан, төлдердегі ас қорытудың бұзылуының себептерін түсінуде бұл факторлар аталған патологияның барлық мүмкін болатын себептері ғана болмайды, тек олар басқаларынан бұрын белгіленген.
Раушангүлділердің жемістері де алуан түрлі. Құрғақ жемісті (шыршай, теңгежапырақ), шырынды жемісті (алма, шие) және т. б. Мойылдың, шиенің жемістері - сүйекті-шырынды. Таңқурай жемісі көпсүйекті болып келеді. Мұндай жеміс гүлтабанға бірігіп өскен қарама сүйекті ұсақ жемісшелерден түзіледі. Құлпынай мен итмұрын жемістері қарама (көп)жаңғақшалы құрғақ жеміске жатады, тек гүлтабандары ғана шырынды болады. Тұқымдарында эндосперм болмайды, кей түрінде эндоспермнің қалдығы байқалады. Итмұрын гүлінің формуласы - Т(5)К5А6Ж6. Жабайы алхоры (терн) гүлінің формуласы: Т(5)К5А20Ж1. Раушангүлділердің жабайы (тікенгүл, итмұрын, шетен) және мәдени түрлері де (алмұрт, шие) бар. Алма, шабдалы, өрік, беже ағаштары өздеріңе де таныс болар. Аула сәнін келтіретін раушан - нағыз сәндік гүл.
Раушан
Раушан - жабайы итмұрыннан шығарылған іріктеме. Итмұрын гүлінде аталықтар өте көп екенін байқаған боларсыңдар. Олардың саны 100-ге жетеді екен. Адамның ерінбей еңбектенуі нәтижесінде соншама аталықтар күлтеге айналдырылды. Сөйтіп бұйраланған раушан гүлі пайда болды. Қазіргі деректер бойынша раушанның 25000 іріктемесі шығарылыпты. Раушан гүлінің күлтесінен май алынатынын естіген боларсыңдар. Раушан майы - өте бағалы май, хош иісті заттар алуға пайдаланылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қорытынды
Раушангүлді және бұршақ тұқымдастар қосжарнақты өсімдіктер класына жатады. Раушангүлді өсімдіктердің ағаш, бұта, көпжылдық шөптекті, гүл шоғыры алуан түрлі болып келеді. Алайда бұлардың гүл құрылысы ұқсас. Жемісі - шырынды, құрғақ. Бунақденелілер тозаңдандырады. Жемісі құстар, жарғанаттар және су арқылы таралады. Раушангүлділер тағам, дәрі-дәрмек ретінде қолданылады. Мысалы, бадамнан бағалы дәрі-дәрмек дайындалады, шие шайыры халықтық медицинада тері бөртпелерін емдеуге қолданылады. Бұршақ тұқымдастар тамыр түтікшелері арқылы бос азотты сіңіріп, тамыр түйнектерін түзеді. Гүл құрылысында ерекшелік бар. Гүл бөліктері желкен, ескек, қайықша деп аталады. Жемісі - бұршаққап. Құрамында нәруыз көп болады.[2]
Жаңа туылған төлдер диспепсиясын өз алдына үш топқа бөлуді ұсынады: колибациллез - инфекциялық ауру, дизентерия және улы диспепсия.
Жоғарыда келтірілген және басқа да зерттеулер нәтижелеріне талдау жасай келіп, аталған бағыттардың әрқайсысы аурудың этиологиясын түсінуде, өз пайдасына едәуір айғақты дәлел болатынын көреміз.
Індеттік теорияға сәйкес төлдердің өмірінің алғашқы күндерінде ауруға шалдыққыштығының жоғары болуы мен өлімге ұшырауы қоражайда микрофлора жинақталуы мен кейбір штамдардың, әсіресе ішек таяқшалары серотиптерінің вирууленттілік қасиеттерінің артуынан болады.
Екінші бағытты жақтаушылар диспепсияның негізінде алиментарлақ болып табылатын әр түрлі факторлардың аналық организміне де, оның құрсағында дамушы төлге де, сондай-ақ уыз арқылы өмірінің алғашқы күндерінде төл организміне де әсер ететіндігі жататындығын көрсетеді. Бұдан, әрбір бағыт өз кезегінде айғақты дәлелдерге ие және қазіргі уақытта бірдей мойындауды қажет етеді.
Ветеринарлық зерттеушілердің алдына, негізінде төлдердің диспепсияға шалдығуының басты себептерін одан әрі терең және жан-жақты зерттеу мен соның негізінде емдеу мен алдын алуды жетілдіру міндеті қойылады.
2.2 Жаңа туылған төлдер диспепсиясының себептері мен таралуы
Гүлді жақсы көрмейтін қыздар жоқтың қасы шығар. Соның ішінде раушан гүлі нәзік жандыларға ерекше көңіл-күй сыйлайды. Біз бүгін ғашықтар күні қарсаңында аталған гүлдің әр түсіне сипаттама бергіміз келіп отыр. Ақ түсті раушан - қай кезде де тазалық пен пәктіктің символы саналады. Сондықтан оны көбіне тойда тарту етеді. Қызыл түсті раушан - бәрімізге белгілі адал сезім мен мәңгілік махаббаттың нышаны. Ал оның ақ раушанмен қосындысы әріптесіне деген сыйластықты, бірлікті білдіреді. Қою қызыл түсті раушан - бір көргеннен ғашық болғаныңызды байқатады. Алқызыл түсті раушан - сыпайылық пен сырбаздықтың символы. Бұл гүлді сыйлау арқылы серіктесіңізге алғысыңызды және көңіліңізді білдіре аласыз. Сары түсті раушан - шынайы достықты ұқтырады. Сол себепті оны көбіне туған күн кештеріне сыйға тартады. Қызғылт сары түсті раушан - ыстық сезім мен ес-түссіз ғашықтықтың символы. Бірақ сонымен қатар кең пейілділік пен достық қарым-қатынасты да білдіреді. Жасыл түсті раушан - жомарттық, молшылық және жемістіліктің белгісі. Қара түсті раушан - қайғылы кездерде беріледі.
Толығырақ:
Материалды көшіріп басқанда Massaget.kz сайтына гиперсілтеме міндетті түрде қойылуы тиіс. Авторлық құқықты сақтаңызБиспипсиясының этиологиясы сұрақтарын қарастыруға арналған арнайы әдебиеттерде ауруға себепші болған қандай да болмасын этиологиялық факторға жан-жақты тиоретикалық негіз болатын көптеген жұмыстар бар.
Улы диспепсиянын этиологиясы сұрақтары бойынша әдебиеттерді оқып үйрену негізінде негізгі үш бағытты ажыратады:
Аналықтардың толық құнды азықтандырылуы мен жаңа туылған төлдерде диспепсияның пайда болуының арасындағы байланысты оқып үйренуге арналған бағытталған жұмыстар.
Сыртқы ортаның, жаңа туылған төлдің өмірінің алғашқы күндерінде ауруды тудыруға қабілетті фактор ретіндегі қолайсыз әсерін зерттеуге бағытталған жұмыстар. Қолайсыз жағдайлардың ішінде үш негізгі факторды ажыратады. а) климаттық (тону, ыстық өту, өтпелі жел): б) алиментарлық (уыздың иммунабиологиялық қасиеттерінің төмендеуі, шамадан тыс қоректену, ұзақ уақыт ашығу, азықтандыру режимінің бұзылуы, уызға дұрыс тойдырмау және т.б.) в) індеттік фактор (шартты потогендік бактериялар мен вирустар)
Жаңа туылған төлдер диспепсиясын шаруашылық жағдайындағы әр түрлі себептердің қосарлануынан пайда болған факторлар кешені ретінде (азықтандырудың сандық және сапалық жағынан құнсыздығы, буаз аналықтардың дұрыс күтімде болмауы, жаңа туылған төлдердің өмірінің алғашқы күндерндегі сыртқы ортаның зиянды факторларының әсері).
Асқазан-ішек аурулары кезінде төлдерде тромбоциттердің агрегациялық қызметінің артатынын, соның негізінде тромбоциттер мембранасының липидтік құрамының терең өзгеруі болатынын, плазма мен қан пластинкаларында орташа молекулалар санының артуы, ондағы липидтердің тотығуының белсенуі тамырлар қабырғаларында Виллебренд факторының синтезінің күшеюі қан пластинкаларында тромбоксан түзілуінің күшеюі есебінен болатынын жазады. Соңғысы төлдерде асқорыту қызметінің бұзылуы мен қанның ұйығыштығының артуының басты себебі болып табылады.
2.3 Буаз аналықтардың толық құнды азықтандырылмауы төлдер диспепсиясының себебі.
Сыйға берілген раушан гүлдерінің санының да өзіндік мағынасы бар. Бір раушан гүлі жүрегіңіз жалғыз екенін білдірсе, қос раушан кездесуге шақырғыңыз келетініңізді көрсетеді. Үш раушан терең сезім мен махаббатты байқатса, бес раушан амандық, саулық, бақыт тілейтініңіздің нышаны. Он тоғыз раушан тойға тарту етіледі. Өйткені ол мәнді әрі сәнді ғұмыр кешіңіздер деген мағынада. Жиырма жеті раушан гүлі жарыңызды шын сүйетініңіздің белгісі ретінде берілсе, отыз алты раушан бұл өмірде бақытты бол деген тілекпен ұсынылады. Ал ең бастысы - жүз бір раушан гүлі. Ол: сен тек менің мәңгілік махаббатымсың деген мағынаны білдіреді.
Толығырақ
Материалды көшіріп басқанда Massaget.kz сайтына гиперсілтеме міндетті түрде қойылуы тиіс. Авторлық құқықты сақтаңызКөптеген авторлардың мәліметтері бойынша, аналық малдарды құрамында минералдық заттар мен микроэлементтер жетіспейтін құндылығы төмен азықтандыру өмірінің алғашқы күндерінде диспепсияға шалдығатын әлсіз төл туылуына әкеледі.
Соңғы жылдары жаңа туылған төлдер диспепсиясының дамуындағы толық құнды азықтырмаудың бағалауда буаз аналықтар рационында қандайма болмасын бір ғана емес бірнеше компаненттердің тапшылығы есебінен болатын себептерге басым тенденция байқалады. Малдарды буаз кезеңінде толық құнды азықтандырмау зат алмасуының бұзылып, кетондық денелердің көбеюіне әкеледі. Олардың мәліметтері бойынша, кетондық денелер мен басқа да қышқыл өнімдер бауырдың бейтараптаушы қызметінің бұзылуы кезінде плацента арқылы құрсақтағы төлге өтеді. Аталған өнімдердің жоғарғы концентрацияда болуы құсмақтағы төлдің сенсибелизациясын немесе құрсақта даму кеңінде улануын тудырады.
Кетозды тудырушы этиологиялық факторларға буаз аналықтардың толық құнды емес және бір текті азықтармен азықтандырылуы: құрамында май қышқылдары көп болатын сапасыз сүрлеммен азықтандыру, көмірсулардың кенет жеткіліксіздігі кезіндегі жоғары концентратты типті азықтандыру, серуен мен жарықтың жеткіліксіздігі кезіндегі зат алмасуының майсымдық бұзылулары, бауыр аурулары кезіндегі зат алмасуының бұзылулары жатқызылады. Буаз аналықтарды біртекті және балансталмаған азықтандыру кезінде белок, минералдар мен витаминдер жеткіліксіздігі байқалатындығын, зерттеу жүргізілген буаз аналықтар мен сауын сиырлардың 60%-ында айқын білінетін белоктық-минералдық және витаминдік жеткіліксіздіктен туындаған зат алмасуының терең бұзылуы симптомдары анықталғагдығын жазады. Буаз аналықтарда зат алмасуының осындай дәрежеде бұзылуы анықталған шаруашылықтарда, көбінесе улы және сиптоксикалық диспепсия түрінде өтетін асқазақ-ішек жолы ауруларына шалдыққыш, әлсәз және дамымаған төлдер көп туылатындығын жазады.
Қазақстандық студенттер үшін шетелде оқу мүмкіндігін ұсынған Литва университеттері жағымды жаңалықпен бөлісті, деп хабарлайды massaget.kz Халықаралық бағдарламалар орталығы АҚ сайтына сілтеме жасап. Бүгінгі таңда қазақстандықтарды сапалы шетелдік біліммен қамтамасыз ету мақсатында Халықаралық білім беру бағдарламаларының әкімшісі болып табылатын Халықаралық бағдарламалар орталығы АҚ білім беру гранттарын арттыру бойынша жұмыстар жүргізіп жатыр. Нәтижесінде биылғы жылы Қазақстан азаматтары үшін шет елдік оқу орындарымен 10 мыңнан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
коммерциялық емес акционерлік қоғамы
Рымқұл Д.Е.
Фитопрепараттарды қолдану арқылы қозылардың диспепсиясын емдеу
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы: 5В120100 - Ветеринариялық медицина
Алматы 2018
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
коммерциялық емес акционерлік қоғамы
Ветеринария факультеті
Клиникалық ветеринариялық медицина кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Фитопрепараттарды қолдану арқылы қозылардың диспепсиясын емдеу
Беттер саны 49
Сызбалар мен көрнекті
материалдар саны 7
Орындаған: 5В120100-Ветеринариялық медицина мамандығының күндізгі оқу бөлімінің 503топ студенті Рымқұл Данияр Қайратұлы
2018ж. 23 мамырда қорғауға жіберілді.
Кафедра меңгерушісі, профессор Заманбеков Н.А.
Жетекшісі, б.ғ.к., қауым. профессор Еспанов Ж.Ұ.
Норма бақылау, в.ғ.к., қауым. профессор Ибажанова А.С
Сарапшы ҚР РВЗ жұқпалы ауруларды
диагностикалау бөлімінің меңгерушісі Адилбаева Г.Р.
Алматы 2018 ж.
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
коммерциялық емес акционерлік қоғамы
Ветеринария факультеті
5В120100-Ветеринариялық медицина мамандығы
Клиникалық ветеринариялық медицина кафедрасы
Дипломдық жұмысты орындау
ТАПСЫРМАСЫ
Студент Рымқұл Данияр Қайратұлы
Жұмыстың тақырыбы: Фитопрепараттарды қолдану арқылы қозылардың диспепсиясын емдеу
Университет бойынша 2017 ж 14 қараша №550-К бұйрығымен бекітілген
Дайын жұмысты тапсыру мерзімі 2018 ж 10 мамыр
Жұмыстың бастапқы деректері:
Қан сарысулары жайлы деректер, әдістемелік құралдары, жұмысқа қажетті химиялық реактивтер, зертханалық жануарлар және қажетті құрал - жабдықтар.
Дипломдық жұмыста қарастырылатын сұрақтардың тізімі:
Шаруашылыққа сипаттама
Жұмыстың өзекті мәселелері және тәжірибелік маңыздылығын ашу
Қолданатын материалдар мен әдістерді меңгеру
Қарастырылып отырған мәселенің қазіргі ахуалын бағалау
Өзіндік зерттеу жұмыстарының нәтижелері және оны талдау
Зерттеудің нәтижелерін талдау
Диспепсия ауруын емдеу кезіндегі ветеринарлық шаралардың экономикалық тиімділігін есептеу
Қорытындылар енгізу
Тәжірибелік ұсыныстар енгізу
Пайдаланылған әдебиеттер тізімін дайындау
Графикалық материалдардың тізімі (қажетті жағдайда)
Дипломдық жұмысты орындау барысында 6 кесте дайындау
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер:
1 Сиябеков С.Т., Заманбеков Н.А., Казиев Ж.И., т.б. Жануарлар ауруларының клиникалық диагностикасы Оқулық. Алматы, 2011 ж. Білім және ғылым министрлігінің грифімен.
2 Молдағұлов М.А., Есқожаев Ө.К., Жануарлардың ішкі аурулары Алматы 2011ж. Білім және ғылым министрлігінің грифімен.
3 Колесова А.М. Болезни животных. М., Колос, 1998
4 Тарасов И.И. Алиментарные факторы диарии у новорожденных: Автореф. дисс. док.вет. наук И.И.Тарасов.- Ереван - 1968. -25-26 б.
5 Анохин Б.М. и др. К профилактике диспепсии у новорожденных.Профилактика незаразных болезней сельскохозяйственных животныхСб. научных трудов ВАСХНИЛ-М., Колос, 1977 - 164 б.
6 Колесов A.M. Незаразные болезни молодняка с.-х. животных A.M.Колесов. - Саратов.: Саратовское книжное издательство, 1963. 121 б.
7 Аликаев В.А. и др. Профилактика и лечение болезней молодняка сельскохозяйственных животных. М., Колос, 1968- 161 б.
Жұмыстың арнайы тараулары бойынша кеңесшілері
Тарау
Кеңесші
Мерзімі
Қолы
Әдебиеттерге шолу
Әбеуов Х.Б.
Қазан 2018ж
Негізгі бөлім
Сиябеков С.Т.
Наурыз 2018ж.
Еңбекті қорғау және жол мәселелері
Төлбаев Ә.Ә.
Мамыр 2018
Экономикалық тиімділік
Бельгибаева Ж.Ж.
Мамыр 2018
Кафедра меңгерушісі, профессор Заманбеков Н.А.
Жетекшісі, в.ғ.к., қауым. профессор Еспанов Ж.Ұ.
Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент Рымқұл Д. Қ.
Дипломдық жұмысты орындау
КЕСТЕСІ
Рет саны
Тараулар және қарастырылатын
сұрақтар тізімі
Жетекшіге ұсыну мерзімі
Ескертулер
1
Кіріспе
Қыркүйек 2017ж.
орындалды
2
Әдебиетке шолу
Қыркүйек 2017ж.
орындалды
3
Зерттеу әдістерін меңгеру
Қазан 2017ж.
орындалды
4
Ауру малға тәжірибе қою
Қазан 2017ж.
орындалды
5
Зерттеу материалдарын талдау, қортындылау
Сәуір 2018ж.
орындалды
6
Кафедра мәжілісінде алдын ала қорғау
Мамыр 2018ж.
орындалды
7
Дипломды МЕК алдында қорғау
Мамыр 2018ж.
Орындалды
Кафедра меңгерушісі, профессор Заманбеков Н.А.
Жетекшісі, в.ғ.к., қауым. профессор Еспанов Ж.Ұ.
Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент Рымқұл Д. Қ.
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
АНЫҚТАМАЛАР
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
1 КІРІСПЕ
7
8
9
10
1.1
Жұмыстың өзекті мәселелері және тәжірибелік маңызы
12
1.2
Дипломдық жұмысты орындау мерзімі және тәжірибелік базасы
1.3
Зерттеулердің мақсаты мен міндеттері
2
ҒЫЛЫМИ ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
2.1
Төл аурулары жайында жалпы мағлұматтар
2.2
Төлдер диспепсиясының түрлері
19
2.3
Жаңа туылған төлдер диспепсиясының себептері мен таралуы
2.4
Буаз аналықтардың толық құнды азықтандырылмауы төлдер диспепсиясының себебі ретінде
27
3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
28
3.1
Зерттеу материалдары және әдістері
28
3.2
Зерттеудің нәтижелері
35
3.2.3
Зерттеу жүргізілген шаруашылықтың табиғи климаттық және шаруашылық сипаттамасы.
3.2.4
Төлдер диспепсиясы кезінде қолданылатын өсімдік текті
препараттардың сипаттамасы
3.3
Экономикалық тиімділікті есептеу
4
ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯ МӘСЕЛЕЛЕРІ
47
5
ҚОРЫТЫНДЫЛАР
51
6
ӨНДІРІСКЕ ҰСЫНЫСТАР
52
7
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
53
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Осы дипломдық жұмыста келесі стандарттық сілтемелер көрсетілген:
ОСТ 25336 Шыны стақандар
МСТ 9284-75 Микроскоптарға арналған заттық шыны
МСТ 20292 Сиымдылығы 100,200,1000 мл колбалар
МСТ 20292-74Е Шыны пипеткалар
МСТ 25336 Стақандар В - 1 - 250 ТС
ТШ 480-11-10-73 Шыныға жазатын қарындаш
МСТ 3164 Медициналық вазелин майы
МСТ 5962-67 Этил спирті 96 %-ды ректификацияланған
МСТ 6672-59 18х18 мм көлемді жабынды шыны
МСТ 6894 Глицерин
МСТ 8284 78 МБИ маркалы микроскоп
МСТ 21239 Медициналық қайшылар
МСТ 21241 Медициналық пинцеттер
МСТ 24104 Лаборатоиялық таразылар
МСТ 25336 Конустық колбалар Ки-2-100 ТХС
МСТ 25336 Воронкалар В - 56 75- - 80 ХС
ТШ ОСТ 25-6 Дистильденген су
МСТ 381-69 Термометр
МСТ 27583 Лабораториялық шыны ыдыстар
АНЫҚТАМАЛАР
Осы дипломдық жұмыста келесі анықтамалар қолданылды:
Диспепсия- тура мағынасында ас қорытудың бұзылуы (грек. Dyspepsia dys - бұзылу, жойылу, pepsis - қорыту) дегенді білдіреді.
Стаккато-нұқу әдісі, ағзалардағы өзгерістерді анықтау үшін қолданады.
Легатто-нұқу әдісі, ішкі ағзалардың топографиясын анықтау үшін қолданады.
Резистенттілік - организмнің жағымсыз сыртқы орта факторларына қарсы төзімділігі.
Иммуностимуляция - биоактивті заттарды қолдана отырып организмнің иммундық жағдайын реттеу, өсіп-көбею функциясын және өнімділік көрсеткіштерін арттыру.
Айналымдағы иммундық құрылым - иммундық жүйедегі антиген және антидене әрекетінен туындайтын физиологиялық өнім, әртүрлі жұқпалы - қабыну және жұқпалы емес ауруларында қызмет атқарады.
Авитаминоз - (лат. а жоқ және vita - тіршілік, өмір) мал организмінде витаминдердің ұзақ уақыт жетіспеуінен болатын дерт.
Анамнез (грек. anamnesis - еске түсіру) - ауру жайлы мәлімет. Ауырған малды емдеу, сауықтыру мақсатында алдын ала жиналатын мәліметтер.
Антигендер - (грек. anti - қарама-қарсы және genes тек, туыс) - жоғары молекулалы қосылыс, организмге енген жағдайда иммундық жауап пайда болады.
Антитела (иммундық денешік, иммуноглобулиндар) - организмде антиген әсерінен пайда болатын әртүрлі кластағы иммуноглобулиндер.
Гаптоглобиндер - қандағы гемоглобинге байланысқа түсіп, оны фагоцитарлық жүйенің мононуклеарлық клеткаларына тасымалдайтын белок фракциясы.
Витаминдер (лат. vita - тіршілік, өмір) - организмнің тіршілік етуіне қажетті әр түрлі химиялық табиғи қосылыстардың органикалық тобы.
Пальпация-сипау.
Перкуссия-нұқу.
Аускультация-тыңдау.
Термометрия-дене қызуын өлшеу.
Габитус-малдың түр тұлғасын анықтау.
Гемоглобин - (грек. gaima - қан және лат. globus - шарт) - адамның, омыртқалы және кейбір омыртқасыз жануарлардың тыныс мүшелерінен тіндерге оттегін тасымалдау қызметін атқаратын, құрамында темір бар қызыл пигмент. Ол сондай-ақ тіндерден тыныс мүшелеріне көмірқышқыл газын тасымалдауда да маңызды қызмет атқарады. Гемоглобин күрделі белок (хромопротеид), ол глобин белогынан және протестикалық топтан - гемадан (темір порфирин) тұрады.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Осы дипломдық жұмыста келесі белгілеулер мен қысқартулар қолданылды:
ҚазҰАУ - Қазақ ұлттық аграрлық университеті
ТМД - тәуелсіз мемлекеттер достастығы
АЛТ - аланинаминтрансфераза
АСТ - аспартаталинотрансфераза
ЩФ - щелочты фасфатаза
ГГТП - гаммаглутамилтранспеттидаза
ПЭГ - полиэтиленгликол
ЭШЖ - эритроциттердің шөгу жылдамдығы
КБР - комплементті байланыстыру реакциясы
Ig - иммуноглобулиндер
α - глобулиндер- альфаглобулиндер
β - глобулиндер - беттаглобулиндер
γ- глобулиндер - гаммаглобулиндер
ФЭК - фотоэлектрокалориметр
АГ коэфициент - альбуминді-глобулиндік коэфициент
гл - грамм-литр
мгмл - миллиграмм-миллилитр
М+-m - орта арифметикалық көрсеткіш
Р - нәтиженің шынайылығы
n - зерттеу үшін алынған малдың және сынама саны.
1 КІРІСПЕ
1.1 Жұмыстың өзекті мәселелері және тәжірибелік маңыздылығы
Республикамызда қой шаруашылығы мал шаруашылығының дәстүрлі және негізгі саласы болып табылады. Қойларда өнімділікті арттырудың басты жолы - мал басын көбейту десек, одан алынатын төлді аман сақтау маңызды болады.
Диспепсия деген атау тура мағынасында ас қорытудың бұзылуы (грек. Dyspepsia dys - бұзылу, жойылу; pepsis - қорыту) дегенді білдіреді. Бұл терминді 1875 жылы, жаңа туылған төл өлексесін сойып-зерттеу кезінде айқын білінетін макроскопиялық өзгерістерді белгілеу мүмкін болмаған кезде қолдану арқылы, алғашқы болып австриялық дәрігер Видерегофер енгізді. Ол аталған аурудың негізінде ас қорыту үрдістерінің бұзылуы жататындығын және таза функциональдық сипатын болжап берді. Дегенмен, бұл концепция кейін теріске шығарылса да, терминнің өзі жаңа туылған нәрестелер, төлдер және құстар аурулары бойынша мамандардың арасында кеңінен қолданысқа ие болды[1].
Қозылар диспепсиясы барлық жерлерде таралған және де ірілендірілген шаруашылықтарда көптеп кездеседі. Жалпы диспепсиямен үй малдарының барлық түрлерінің төлдері ауырады. Аурудың бұл түрінен келетін шығын мал басы санының кемуінен, төлдердің нашар болуынан, ауырып жазылған малдардың бордақылаудың қымбатқа түсуінен, ауру төлдерді емдеуге жұмсалған шығынның қайтымсыздығынан құралады.
Көптеген авторлардың мәліметтері бойынша жыл сайын улы диспепсиядан болатын мал басы шығыны төлдердің жалпы санының 20-50%-ын құрайды[2].
Осылайша диспепсиядан көптеген елдердегі мал шаруашылығына келтірілетін экономикалық шығын, сібір жарасы сияқты індеттік аурулардан да асып түседі. Ол тұқымдық мал өсірілетін шаруашылықтар үшін мал басын көбейту мәселесінің басты кеселі болып табылады. Ауру жылдың барлық маусымында кездеседі. Ал, аурудың жаппай етек алуы, төлдеудің негізгі кезеңімен сәйкес келетін қыстақта ұсталуының екінші жартысында басталады. Малдардың төлдеуі кезеңіндегі күтімі ережелері сақталмаған жағдайда жаз айларында да ауру көп таралуы мүмкін.
Қорытындысында кейбір зерттеушілердің аналықтардың азықтандырылуының бұзылуын барлық жағдайларда бірдей аурудың этиологиялық факторы бола алмайтын динамикалық көрсеткіш ретінде қарау керек деген пікірін келтіруге болады. Ол көбінесе құрсақтағы төлдің резистенттілігін төмендететінін, соның салдарынан онын постэмбриональдық кезеңде сыртқы орта жағдайларына бейімделу мүмкіндігін азайтатын жағдай ретінде білінеді.
1.2 Дипломдық жұмысты орындау мерзімі және тәжірибелік базасы
Дені сау төлдің туылуы аналықтардың буаз кезеңіндегі толық құнды азықтандырылуына тікелей байланысты. Рационның құнарсыз болуы мен күтімінің төмендігі буаз аналықтардың организміндегі зат алмасуының бұзылуына әкеледі. Алмасу үрдістерінің мұндай бұзылулары, әсіресе буаздықтың соңғы кезеңдерінде құрсақтағы төлдің дамуына кері әсерін тигізеді. Мұндай аналықтардан гипотрофик төлдер туылып, диспепсия, кейін бронхопневмония ауруларына асқынады. Айта кету керек, жаңа туылған төлдер гипотрофиясының патогенезі әлі де толық зерттеліп болмаған күйінде қалып отырған тақырыптардың бірі. Тақырыптың маңыздылығын осыдан көруге болады.
Зерттеулердің мақсаты мен міндеттері.
Зерттеу жұмыстарымыздың басты мақсаты Жамбыл облысы, Шу ауданына қарасты Жорға шаруа қожалығында қозылардың диспепсияға шалдығуы бойынша зерттеп, оқып-үйрену мен аталған ауру кезінде өсімдік текті препараттар ертінділерін қолданудың тиімділігін анықтау болды. Осы аталған мақсатымызға қарай, біз, алдымызға келесідей міндеттер қойдық:
1) Жамбыл облысы, Шу ауданына қарасты Жорға шаруа қожалығында қозылардың диспепсияға шалдығуы себептері мен клиникалық белгілерін анықтау;
2) Жамбыл облысы, Шу ауданына қарасты Жорға шаруа қожалығында қозылардың диспепсиясын емдеуде өсімдік текті препараттар ертінділерін қолданудың тиімділігін сынау мақсатында тәжірибелер жүргізу;
3) Зерттеу қорытындысының мағлұматтары бойынша аурудың алдын алу шараларын ұйымдастыру
Тәжірибелік база.
Дипломдық жұмыстың орындалуы Жамбыл облысы, Шу ауданына қарасты Жорға шаруа қожалығында және Қазақ Ұлттық Аграрлық Университетінің Клиникалық ветеринариялық медицина кафедрасының зертқанасында жургізілді. Шаруа қожалығында негізгі клиникалық зерттеу, диспепсиямен ауырған қозыларды емдеу және алдын алу шаралары жургізілді. Ал кафедра зертханасында қанның морфологилық корсеткіштері анықталды.
Жұмыстың көлемі мен құрлымы. Дипломдық жұмыс компьютерлік мәтіннің 53 бетінде мазмұндалған және мөлшерлік сілтемелер, анықтамалар, белгілеулер мен қысқартулар, кіріспе, негізгі бөлім, зертеудің материалдары мен әдістері, зертеу нәтижелерін талдау, тұжырым, қорытындылар, тәжірибелік ұсыныстар, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Дипломдық жұмыс 2 кестемен және 11 суреттермен безендірілген.
2 ҒЫЛЫМИ ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
2.1 Төл аурулары жайында жалпы мағлұматтар
Диспепсия ( грек. Dyspepsia dys - бұзылу, жойылу; pepsis - қорыту) - жаңа туылған төлдердегі ас қорыту мен зат алмасуының жіті бұзылуы[1].
Соңғы жиырма жылда төлдер диспепсиясының себептерін анықтау мен онымен күресу жолдарын белгілеу мақсатындағы ғылыми-зерттеу жұмыстары ауқымды көлемде жүргізіле отырса да, бұл сұрақ әлі де келелі мәселелер қатарында қалып отыр.
Аурудың этиологиясы жөнінде екі түрлі көзқарас қалыптасқан [3] еңбектерде аурудың негізінде алиментарлық фактор қарастырылса[4] және т.б. еңбектерде індеттің пайда болу тегі қарастырылады.
Бұл көзқарастардың әрқайсысы күрделі эволюциялық дамуға ие, және де олардың қайсысын болса да дәлелдейтін пікірлер талас тудырады.
Аурудың этиологиясы жөніндегі әрбір көзқарастың мәнін нақты зерттеу үшін, қазіргі кезде бар әдебиет деректерін жағдайға сай нақтылау қажет болады.
Ұзақ уақыттар бойы төлдер диспепсиясының пайда болуының басты себебі ретінде аналықтар рационында каротиннің жетіспеуі, соның салдарынан олардың қаны мен уызында каротин мен А витаминінің жеткіліксіз болуы деп есептелініп келді.
Малдардың өнімінің сапасын арттырудың негізгі тірегі - ол уақытында өнімді аз беретін кәрі малдарды айналымнан шығарып, олардың орнын жоғарғы өнімді дұрыс малдармен толықтырып отыру. Өнімді көп беретін мал табиғаттың әртүрлі қолайсыз жағдайына жиі ұшырап, әртүрлі ауруларға жиі шалдығады. Мұндай жағдай әсіресе төлдердің арасында көптеп кездеседі.
Мал төлден өседі - дейді халық даналығы. Олай болса төлдерді алуды жақсылап ұйымдастыру, олардың ауру - сырқаудан аман болуын қадағалау, күтіп-бағылуын дұрыстау, ауру бола қалған жағдайда уақытында емдеу әдістерін қолдану, ауруды болдырмау үшін оның алдын алу шараларын уақытында жүргізу - жалпы мал мамандарынан бастап сол салада істеп жүрген барлық еңбеккерлердің ең негізгі және күрделі міндеттерінің бірі. Төл ауруларының арасында әртүрлі витаминдердің жетіспеушілігі салдарынан дамитын аурулар жиі кездеседі. Бұл аурулардың себептері мен даму процестері әртүрлі болып келеді.
Диспепсия - жаңа туған төлдердің азық қорыту және зат алмасу процесінің бұзылып, организмнің құрғауы және улануы салдарынан тез арада пайда болатын ауру.
Бұл аурумен бұзаулар, торайлар жиірек, ал қозылар мен құлындар және боталар сирек ауырады.
Себептері. Жаңа туған бұзаудың бұл аурумен ауруының негізгі себептерінің бірі ұрықтанған буаз аналық малдардың (әсіресе туарға дейінгі үшінші кезеңінде) азық мөлшерінде протеиннің, витаминнің, минералдық заттардың жетіспеушілігі болып табылды.
Кейбір шаруашылықтарда буаз сиырларды құнарсыз, құрамында май қышқылдары бар қызылшаның сығындысымен немесе сондай сүрлеммен азықтандырғанда бұзауларды сапасыз қоректендіргенде, ал саулық қойларды ұрықтанғаннан кейін және ұрықтың іште дамуы кезінде сапасыз шөппен азықтандырғанда қозыларда жиі кездеседі.
Бұлapдың aшық тұқымдылapдaн aйыpмaшылығы - тұқым бүpшiгi жaтын iшiнде жетiледi. Гүлдi өсiмдiктеp бapлық құpлықтa өседi, судa кездесетiн түpлеpi де бap. Биiкте бipнеше мм-ден (бaлық oты) 150 м-ге (эвкaлипт) дейiн, шыpмaуықтap 200 м-ден aсaды. Oлapдың жaлпы мopфoлoгиялық, aнaтoмиялық, эмбpиoлиялық белгiлеpi ұқсaс бoлғaнымен, өсiмдiктеpдiң тipшiлiк opтaсының жaғдaйлapынa бейiмделуiне бaйлaнысты кейбip мүшелеpiнiң өзгеpiп не тiптi жoйылып кеткендеpi бap. Пaлеoбoтaникaлық деpектеp бoйыншa aлғaшқы Гүлдi өсiмдiктеp мәңгi жaсыл жaпыpaқтapы, қoс жынысты гүлдеpi бap, aғaш тәpiздi өсiмдiктеp бoлғaн. Гүлдi өсiмдiктеpдiң ең көп тapaғaн уaқыты - бop кезеңiнiң aяғы. Гүлдi өсiмдiктеpдiң Жеp шapынa кең тapaлуынa oлapдың құpғaқшылыққa төзiмдi вегетaтивтi opгaндapының бoлуы, қoлaйсыз климaттық жaғдaйдa өсуге бейiмдiлiгi, негiзiнен, жәндiктеp apқылы тoзaңдaнуы, тұқымдapы мен жемiстеpiнiң жaнуapлap apқылы тapaлуы себеп бoлғaн. Қaзip Гүлдi өсiмдiктеpдi дapa жapнaқтылap және қoс жapнaқтылap деп 2 клaсқa бөледi. Oлapдың 450 тұқымдaсқa бipiгетiн 12,5 мың туысы және 250 мыңнaн aстaм түpлеpi белгiлi. Қaзaқстaндa 125-тей тұқымдaсы, 1000-нaн aстaм туысы, 6000-дaй түpi кездеседi. Гүлдi өсiмдiктеpдiң ең ipi тұқымдaстapы: aстық, бұpшaқ тұқымдaстap, күpделiгүлдiлеp, еpiндiгүлдiлеp, т.б.; Гүлдi өсiмдiктеpдiң қaтapынa тaғaмдық (пияз, сapымсaқ, қызылшa, т.б.); техникaлық (ши, құpaқ, зығыp, қoзa, т.б.); дәpiлiк (шaйшөп, жөке, шүйiншөп, т.б.); әсемдiк (paушaн, қaлaмпыp, т.б.) өсiмдiктеp жaтaды. Гүл тек жaбық тұқымды өсiмдiктеpде ғaнa түзiлген. Aтaлықтap мен aнaлықтap oсы гүлде жетiледi. Aнaлықтың жaтынындa (Гүл түйiндеpiнде) тұқым бүpшiктеpi opнaлaсaды.
Жaбық тұқымдылapдың гүлдеpi бipiнен-бipi мөлшеpi, пiшiнi, түсi және құpылысы бoйыншa еpекшеленедi. Бip жaбық тұқымдылapдың гүлдеpi желмен тoзaңдaнуғa, aл екiншiлеpi бунaқденелiлеpмен тoзaңдaнуғa бейiмделген. Қaндaй жoлмен тoзaңдaнғaнынa қapaмaстaн, тoзaң түйipлеpi aнaлықтың aузынa келiп түседi. Oсы жеpде oлap өнiп, тoзaң түтiктеpiн түзедi. Тoзaң түтiктеpi apқылы aтaлық жыныс жaсушaлap тұқым бүpшiгiне өтедi. Oсы жеpде тoзaң түтiгiндегi екi aтaлық жыныс жaсушaсының бipi жұмыpтқa жaсушaны ұpықтaндыpaды. Aл екiншi aтaлық жыныс жaсушaсы тұқым бүpшiгiнiң ең үлкен opтaлық жaсушaсымен қoсылaды. Ұpықтaнудың тек гүлдi өсiмдiктеpге тән мұндaй түpiн қoсapлaнып ұpықтaну деп aтaйды.
Сoнымен, ұpықтaнғaн жұмыpтқa жaсушaдaн ұpық пaйдa бoлaды. Opтaлық жaсушa екiншi aтaлық жыныс жaсушaсымен қoсылып, ұлғaйтып - эндoспеpм түзедi. Oндa ұpыққa қaжеттi қop зaттapы жинaлaды. Тұқым бүpшiгiнен - тұқым, aл жaтынның қaбыpғaлapынaн жемiсқaп түзiледi.
Қaзipгi кездегi жaбық тұқымдылapғa aғaштap, бұтaлap, шөптектi өсiмдiктеp жaтaды. Oлap жеp бетiндегi бapлық құpлықтapдa кеңiнен тapaлғaн.
Жaбық тұқымдылapдың кейбipеулеpiнiң өсiмдi кезеңi, яғни тipшiлiк ету ұзaқтығы өте қысқa - бipнеше aйғa ғaнa сoзылaды. Oғaн көкнәp тұқымдaсының кейбip өкiлдеpi мысaл бoлa aлaды (сеппе көкнәp, т.б.). Екiншi бip түpлеpi мысaлы, емен aғaшы жүз жылғa дейiн өмip
Жабық тұқымдылардың өте биік, сондай-ақ өте аласа түрлері де кездеседі. Жабық тұқымдылардың сабақтары тік, кейде шырмалып, өрмелеп, төселіп өседі. Жапырақтарының пішіні мен мөлшері, тамыр жүйесі әрқилы болады. Миллиондаған жылдар бойы қалыптасқан әр түрлі тұқымдас өкілдерінің де бірінен-бірінің елеулі өзгешеліктері бар. Жөке ағашынан тұратын көлеңкелі орман мен қайың ағашынан тұратын шағын тоғайдың айқын айырмашылығы байқалады. Шалғынды жерде өсетін өсімдіктер құмды шөлдің, батпақты тундраның өсімдіктерінен өзгеше.
Гүлдi өсiмдiктердiң тaбиғaттaғы және aдaм өмiрiндегi мaңызы oрaсaн зoр. Өсiмдiктер - aдaмғa тaмaқ өнiмдерiн бередi және aуыл шaруaшылық жaнуaрлaрынa қaжеттi жемшөп қoры. Oлaр шикiзaт ретiнде өндiрiстiң әр түрлi сaлaлaрындa қoлдaнылaды.
Гүлдi өсiмдiктердiң хaлық шaруaшылығындa және ғылыми медицинaдa кеңiнен қoлдaнылaтын түрлерi көптеп кездеседi. Oлaрдың iшiнде көкөнiстiк, жемiс-жидектiк, бaлды, мaйлы және техникaлық түрлер де бaр. Aғaш тәрiздi фoрмaлaры құрылыс мaтериaлдaры ретiнде aсa құнды. Әр түрлi үй жиһaздaрын жaсaйды. Бұлaрдың бiрқaтaры сәндi өсiмдiктер. Тынымбaқтaрды, сaябaқтaрды, көшелердi, тiптен жұмыс oрындaрын көгaлдaндыруғa пaйдaлaнaды.
Aуыл және хaлық шaруaшылығының әр түрлi сaлaлaрының дaмуынa бaйлaнысты, өсiмдiк өнiмдерiне сұрaныс aртып келедi. Мұның өзi aдaмның тaбиғaт бaйлығын зерттеуге белсендi түрде кiрiсуiне жoл aшaды. Мәдени өсiмдiктердiң қaзiргi кездегi түрлерiнен де түсiмдiлiгi жoғaры жaңa iрiктемелер шығaрылуы қaжет.
Өсiмдiктердi тaбиғи жaғдaйдa зерттеу әр түрлi экспедициялaр ұйымдaстырумен тiкелей бaйлaнысты. сүpедi. Кезінде Мәскеу өсімдік шаруашылығы институты ұйымдастырған экспедициялар жабайы өсімдіктердің көптеген пайдалы түрлерін ашуға мүмкіндік берді. Осындай экспедициялардың арқасында ауыл шаруашылық өсімдіктер іріктемелерінің аса бай үлгілері жинақталды. Оны жинақтауда академик Н. И. Вавиловтың еңбегі ерекше еді. Н. И. Вавиловтың тікелей басшылығымен дүние жүзінің көптеген аймақтарында экспедициялар ұйымдастырылды. Бұл экспедицияға қатысқан ғалымдар әлемнің әр түрлі елдерінің жабайы өсімдіктерін зерттеді. Соңғы 15-20 жылдың ішінде осындай экспедициялардың құрамына Қазақстан ғалымдары (Кәрім Мыңбаев) да енді.
Спорофиттегі споралар түрі өзгерген өркен - гүлдерде пайда болады. Микроспоралар тозаңқаптағы тозаң ұясында, ал мегаспоралар аналық түйініндегі тұқым бүрінде дамып жетіледі. Споралар спорангий ішіндегі гаметофиттерде өсе бастайды. Аталық гаметофит - тозаң екі клеткадан, ал аналық гаметофит - ұрық қалтасы сегіз клеткадан тұрады. Жынысты көбеюдің нәтижесінде тұқымбүрінен эндоспермді тұқым, оның хромосомы триплоидты болып келеді. Ал аналық түйіннен және гүлдің басқа бөліктерінен - жеміс пайда болады.
Белгілі өсімдіктердің жартысынан көбі жабық тұқымдылар бөліміне жатады. Олар тіршілік формаларының, вегетативтік органдарының, гүлдерінің, жеміс және тұқымдарының алуан түрлілігімен ерекшеленеді. Олардың алуан түрлілігін жүйелеу біздің эрамызға дейін ертеректе басталып, осы күнге дейін жалғасып келеді. Қазіргі кездегі өсімдіктер әлемін жүйелеу эволюциялық принциптерге негізделген. Жүйелікті құру барысында тек қана көптеген белгілерінің ұқсастығын ғана емес, эволюциялық шығу тегінің біркелкілігін ескеру қажет, ол эволюциялық даму жолдарына сай болады. Гүлділердің эволюциялық үрдісінің дамуы негізінен келесідей бағытта жүрді. Тіршілік формасы - ағаштардан бұталарға және олар арқылы шөптесінге. Сабақ және жапырақ - бұтақтанбаған сабақтан бұтақтанғанға, трахеидті өткізу жүйесінен түтіктерге және трахеидтерге, жай жапырақтан күрделіге, мәңгіжасылдан жыл сайын жапырақ түсетінге.
Гүл - бір гүлдіден гүл шоғырына, насеком арқылы тозаңданудан желмен тозаңдануға, актиноморфтылықтан зигоморфтылыққа, бурандалы орналасқан гүлден шеңбер, дөңгеленіп орналасуға, олардың шексіз көп санынан аздаған шектеулілікке, гүлдің бос бөліктерінен кірігуге, жоғарғы түціннен төменгіге. Аталған критерийлердің барлығыда жабықтұқымдылардың жүйесіндегі өсімдіктердің орны жайлы айтуға мүмкіндік береді.
Жабық тұқымды өсімдіктердің тіршілік түрлері - ағаш, лианалар, бұталар, шөптесін (көп, екі және бір жылдық) болып бөлінеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Гүлді өсімдіктердің топтарға бөлінуі
Гүлді өсімдіктердің алуан түрлілігі таңқаларлықтай. Дүние жүзі ботаниктерінің жүргізген зерттеулері нәтижесінде, гүлді өсімдіктердің шамамен 250 мыңдай сан алуан түрі белгілі. Сонымен бірге ботаник-ғалымдар ғылымға бұрын белгісіз болып келген өсімдіктердің жаңа түрлерін тауып, оларды сипаттап жазуда.
Құрылысы жағынан ұқсас түрлер туысқа біріктіріледі. Мысалы, ермен жусан мен дермене жусан бір туыстық -- жусанның түрлері. Бұл туысқа тағы да көптеген басқа түрлер жатады. Әр тілде бір өсімдіктің өзін әр түрлі атайды. Соған байланысты ғалымдар өсімдіктердің латын тіліндегі ғылыми аттарын енгізді. Өсімдіктердің латын тіліндегі аттары дүние жүзі ботаниктерінің барлығына түсінікті.
Жақын туыстар бір тұқымдасқа жатқызылады. Мысалы, бидай туысы, қарабидай туысы, арпа туысы және оларға жақын көптеген туыстар бір үлкен астық тұқымдасына біріктіріледі.
Гүлді өсімдіктерді дара жарнақтылар класы және қос жарнақтылар класы деп екіге бөледі. Өсімдіктің қай класқа жататынын оның ұрығының, тұқым жарнағының санына қарай анықтайды. Бірқатар өсімдіктердің жапырақтарының жүйкеленуі мен пішіні, тамыр жүйесінің типтері де негізгі белгілерге жатады.
Қос жарнақтылар класы (Magnoliopsida немесе Dicotyledones)
Тұқымында екі тұқым жарнағы болатын гүлді өсімдіктер қос жарнақтылар класына жатады. Гүлді өсімдік түрінің 75%-ы қос жарнақтылар болып есептеледі. Бұлар шөп, бұта, ағаш түрінде барлық жерлерде кездеседі. Қос жарнақтыларды ажыратуға болатын негізгі белгілер мыналар: олардың ұрығында 2 жарнақ болады. Тамыр жүйесі кіндік тамырлы болып келеді. Жапырақ тақтасының пішіндері әр түрлі болуы мүмкін. Жапырақ жүйкелері қауырсынды немесе саусақ салалы болады. Күлтесі және тостағаншажапырақшасының саны - 5 немесе 4-тен. Көпшілігінде түзуші ұлпа - камбий болады. Егер өсімдік ұрығының жарнағы біреу болса, жапырағы параллель немесе доға тәрізді жүйкеленсе, шашақ тамырлы болса, онда ол даражарнактылар класына жатады. Даражарнақтылар класына астық тұқымдастарының, қиякөлеңдердің, лалагүлділердің, т. б. тұқымдастары жатады. Өсімдіктерді олардың тек бір ғана белгісіне карап, қай класқа жататынын анықтау, көп ретте мүмкін бола бермейді. Мәселен, орманда өсетін шөптекті өсімдік қаракөздің жапырағы торлы жүйкеленеді, бірақ ұрығының тұқым жарнағы жалғыз болады. Қарғакөз - даражарнақты өсімдік. Жолжелкеннің жапырағы доға тәрізді жүйкеленеді, шашақ тамырлы, бірақ оны қосжарнақтылар класына жатқызады. Себебі ұрығының екі тұқым жарнағы болады.[[4]][[5]]
Қос жарнақтылар класы 6 класс тармағына, 128 қатарға, 418 тұқымдасқа бөлінеді.
Ауру малдарды емдеу үшін сульфаниламидтерді де қолдануға болады. Оларды ішке береді. Малдың 1 кг дене массасына: сульфазол, норсульфазол, фталазол, этазол - 0,02-ден, сульфадемезин бірінші рет 0,05 ал тәуліктің келесі екінші ретінде 0,02-0,03-тен, сульфантрол тәулігіне 3 рет 0,02-ден. Олармен бір мезгілде табиғи не қолдан жасалған қарын сөлін береді: бұзауларға 20-30 мл, азықтандырудан 15-20 мин бұрын, торайларға емізігі бар бөтелкеден күніне 2-3 рет 2-3 мл-ден емізер алдында. Қарын сөлін 1:1 мөлшерінде қайнаған сумен араластыру керек. Ішектегі симбиотикалық микрофлораның қалыптасуын жылдамдату үшін ауру малдарға, әсіресе ас қорыту процесі қалыптаса бастаған кезде ацидофильді-сорпа культурасын немесе пропионды-ацидофилді сорпа культурасын береді.
Жүрек қызметін қалыптастыру үшін ауру бұзауларға 20% дық камфора майын 2-3 мл мөлшерінде немесе 25% кордиамин ерітіндісін 1-2 мл мөлшерінде тәулігіне 1-2 рет терінің астына жіберіп емдейді.
Токсиалық диспепсиямен ауырған бұзауларды емдеуде жоғарыда көрсетілген дәрілермен олрады қолдану тәсілдерінен басқа организмнің улану процесін тоқтату немесе жою үшін венаға, немесе сүйекке ( МВА-ның қалыпты анатомия және төлдер ауруы кафедраларының ұсынған әдістері бойынша 10% глюкоза ертіндісін 50-100 мл мөлшерінде, күніне 2-3 рет жіберіп отыру керек.
В.В.Мосин ұсынған плевра үстінен жасалатын блокада да жақсы нәтиже көрсетеді.
Токсикалық диспепсияны кешенді түрде емдегенде гистаминге қарсы қолданылатын әдісті іздестірген жөн. Ол үшін 25 % дық пипольфен ертіндісін 0,03-0,04 мл мөлшерінде күніне 2 рет бұлшықетке енгізеді.
Зат алмасуын қалыптастыру үшін майлы ертінді түрінде витаминдер, сүрлем немесе сәбіз сөлін, қылқан жапырақты өсімдіктердің тұндырмасын, шөптің тұндырмасын береді. Ауру малдың денесін, әсіресе қарын жағын жылылап ұстау керек, Соллюкс шамын қолданады.
Сақтандыру шаралары. Жаңа туған төлге ең бірінші рет берілетін уыздың неғұрлым ертерек берілуінің маңызы зор. Мысалы, бұзауларға уызды бірінші рет олар аяғынан тік тұрып, алғашқы ему рефлексі пайда бола бастағанда беру керек. Бұл мәселені жеңілдету үшін сиырларды жеке бокстарда ұстап, оларды бұзаулармен 1-2 күндей бірге ұстайды. Уақытында қалыпты қышқылды алғашқы уызды қабылдағанда ас қорыту органдарының секреторлық қызметі іске қосылып, ішектегі қалыпты микрофлораның дамуына әсерін тигізеді.
Раушангүл тұқымдасы (Rosaceae) -- қос жарнақтыларға жататын бұта, ағаш тәріздес бір не екі жылдық өсімдіктер. Жер шарында кең таралған, негізінен, қоңыржай аймақта өседі, 100-ден аса туысы, 3 мыңнан астам түрі белгілі. Қазақстанда 36 туысы, 200-ден артық түрі бар, оның 12-сі өте сирек кездесетін өсімдіктер, сондықтан қорғауға алынып, Қазақстанның "Қызыл кітабына" енгізілген. Раушангүл тұқымдасына жататын өсімдіктердің жапырақтары күрделі, кезектесіп орналасады, бүтін жиекті, қосалқы жапырақшалары болады. Гүлі қос жынысты, кейде дара жынысты, жеке-жеке не топтанып орналасқан. Гүл күлтесі бесеу, аталығы мен аналығы көп, гүлқоршауы көбіне екі қатарлы. Бұл тұқымдасқа жататын өсімдіктер жел және жәндіктер арқылы тозаңданады. Жемісі -- көп сүйекті жаңғақ, жаңғақша, жидек, алма, тұқымы эндоспермсіз (кейбір өсімдіктің тұқымы мен жемісінде болатын, ұрықтың қоректенуіне қажетті ерекше ұлпа болмайды). Раушангүл тұқымдасының көбі пайдалы өсімдіктер: жеміс беретін ағаштар (алма, алмұрт, айва, шие, өрік, шабдалы, т.б.); жидек (таңқурай, қойбүлдірген, сиыр бүлдірген, қарақат, т.б.), әсемдік түрлері (раушангүл, шетен, тобылғы, долана, т.б.) және дәрілік түрлері (итмұрын, түзу қазтабан, бүршікгүл, т.б.). Жемісі тамаққа пайдаланылады, құнарлы мал азығы, гүлінен ара бал жинайды. Қазақстан ғылым академиясының Бас ботаник. бағында 1957 -- 84 ж. аралығында Раушангүл тұқымдасының әсемдік түрі -- раушан гүлінің 16 сорты шығарылған. Ең бастылары: "Қазақстандық мерекелік" (биікт. 130 см-дей, гүлі қызыл түсті); "Алматыдан сәлем" (биікт. 130 см-дей, гүлі қызғылт түсті); "Алматы хош иістісі" (биікт. 190 см-дей, гүлі қызғылт түсті, хош иісті); "Қызжібек" (биікт. 110 см, гүлі қызыл күрең түсті); "Аққу" (биікт. 250 см-дей, гүлі ақ түсті); "Гүлсұлу" (биікт. 190 см-дей, гүлі қызыл күрең түсті, қыста үсімейді), т.б.[[1]]
Диспепсияның этиологиясында А витаминінің жеткіліксіздігімен қатар, буаз аналықтарды протеиндік азықтандырудың да ерекше маңызға ие екендігін ерекше атап көрсетеді. Бұл кезде олардың қанында гамма-глобулиндер мөлшерінің төмен болуы есебінен гипопротеинемия мен диспротеинемия байқалып, құрсақтағы төлдің дамуына кері әсер береді және постнатальдық кезеңде организмнің қорғаныштық күшін зақымдайды. Төлдің құрсақта дамуының бұзылуына анасының қоректенуінің жеткіліксіздігі де себеп болатындығы дәлелденген[8].
Жаңа туылған төлдердің ауруға шалдығуына белоктық алмасудың ықпалы жөніндегі жоғарыда аталған авторлардың жаңалықтары мен дәлелдемелеріне қарамастан, аналықтар рационында протеин мөлшерінің төмен болуы төлдер диспепсиясының этиологиясында үнемі жетекші фактор бола бермейтіндігін дәлелденген. Мұны, бұл ауру аналықтар рационының құрамында протеин жеткіліксіздігінен ғана емес, белоктардың шамадан тыс болуы кезінде де пайда болатындығын дәлелдеген мәліметтері де растайды.
Диспепсияның этиологиясы бойынша бұлардан кем түспейтін мәліметтерді басқа да көптеген авторлардың еңбектерінен көруге болады. Рационды кальций-фосфорлық қатынасы бойынша баланстау аналықтарды А витаминімен және микроэлементтермен (мыс, мырыш, темір, күкірт, марганец) қамтамасыз ету төлдер шығынын төмендететіндігін көрсетеді.
Жоғарыда баяндалғандардан көретініміз, рацион құрамында каротин, белок, кальций, фосфор және микроэлементтер жеткіліксіздігі, диспепсияға шалдығудың бірден-бір емес, неғұрлым жиі кездесетін себебі. Сондықтан, төлдердегі ас қорытудың бұзылуының себептерін түсінуде бұл факторлар аталған патологияның барлық мүмкін болатын себептері ғана болмайды, тек олар басқаларынан бұрын белгіленген.
Раушангүлділердің жемістері де алуан түрлі. Құрғақ жемісті (шыршай, теңгежапырақ), шырынды жемісті (алма, шие) және т. б. Мойылдың, шиенің жемістері - сүйекті-шырынды. Таңқурай жемісі көпсүйекті болып келеді. Мұндай жеміс гүлтабанға бірігіп өскен қарама сүйекті ұсақ жемісшелерден түзіледі. Құлпынай мен итмұрын жемістері қарама (көп)жаңғақшалы құрғақ жеміске жатады, тек гүлтабандары ғана шырынды болады. Тұқымдарында эндосперм болмайды, кей түрінде эндоспермнің қалдығы байқалады. Итмұрын гүлінің формуласы - Т(5)К5А6Ж6. Жабайы алхоры (терн) гүлінің формуласы: Т(5)К5А20Ж1. Раушангүлділердің жабайы (тікенгүл, итмұрын, шетен) және мәдени түрлері де (алмұрт, шие) бар. Алма, шабдалы, өрік, беже ағаштары өздеріңе де таныс болар. Аула сәнін келтіретін раушан - нағыз сәндік гүл.
Раушан
Раушан - жабайы итмұрыннан шығарылған іріктеме. Итмұрын гүлінде аталықтар өте көп екенін байқаған боларсыңдар. Олардың саны 100-ге жетеді екен. Адамның ерінбей еңбектенуі нәтижесінде соншама аталықтар күлтеге айналдырылды. Сөйтіп бұйраланған раушан гүлі пайда болды. Қазіргі деректер бойынша раушанның 25000 іріктемесі шығарылыпты. Раушан гүлінің күлтесінен май алынатынын естіген боларсыңдар. Раушан майы - өте бағалы май, хош иісті заттар алуға пайдаланылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қорытынды
Раушангүлді және бұршақ тұқымдастар қосжарнақты өсімдіктер класына жатады. Раушангүлді өсімдіктердің ағаш, бұта, көпжылдық шөптекті, гүл шоғыры алуан түрлі болып келеді. Алайда бұлардың гүл құрылысы ұқсас. Жемісі - шырынды, құрғақ. Бунақденелілер тозаңдандырады. Жемісі құстар, жарғанаттар және су арқылы таралады. Раушангүлділер тағам, дәрі-дәрмек ретінде қолданылады. Мысалы, бадамнан бағалы дәрі-дәрмек дайындалады, шие шайыры халықтық медицинада тері бөртпелерін емдеуге қолданылады. Бұршақ тұқымдастар тамыр түтікшелері арқылы бос азотты сіңіріп, тамыр түйнектерін түзеді. Гүл құрылысында ерекшелік бар. Гүл бөліктері желкен, ескек, қайықша деп аталады. Жемісі - бұршаққап. Құрамында нәруыз көп болады.[2]
Жаңа туылған төлдер диспепсиясын өз алдына үш топқа бөлуді ұсынады: колибациллез - инфекциялық ауру, дизентерия және улы диспепсия.
Жоғарыда келтірілген және басқа да зерттеулер нәтижелеріне талдау жасай келіп, аталған бағыттардың әрқайсысы аурудың этиологиясын түсінуде, өз пайдасына едәуір айғақты дәлел болатынын көреміз.
Індеттік теорияға сәйкес төлдердің өмірінің алғашқы күндерінде ауруға шалдыққыштығының жоғары болуы мен өлімге ұшырауы қоражайда микрофлора жинақталуы мен кейбір штамдардың, әсіресе ішек таяқшалары серотиптерінің вирууленттілік қасиеттерінің артуынан болады.
Екінші бағытты жақтаушылар диспепсияның негізінде алиментарлақ болып табылатын әр түрлі факторлардың аналық организміне де, оның құрсағында дамушы төлге де, сондай-ақ уыз арқылы өмірінің алғашқы күндерінде төл организміне де әсер ететіндігі жататындығын көрсетеді. Бұдан, әрбір бағыт өз кезегінде айғақты дәлелдерге ие және қазіргі уақытта бірдей мойындауды қажет етеді.
Ветеринарлық зерттеушілердің алдына, негізінде төлдердің диспепсияға шалдығуының басты себептерін одан әрі терең және жан-жақты зерттеу мен соның негізінде емдеу мен алдын алуды жетілдіру міндеті қойылады.
2.2 Жаңа туылған төлдер диспепсиясының себептері мен таралуы
Гүлді жақсы көрмейтін қыздар жоқтың қасы шығар. Соның ішінде раушан гүлі нәзік жандыларға ерекше көңіл-күй сыйлайды. Біз бүгін ғашықтар күні қарсаңында аталған гүлдің әр түсіне сипаттама бергіміз келіп отыр. Ақ түсті раушан - қай кезде де тазалық пен пәктіктің символы саналады. Сондықтан оны көбіне тойда тарту етеді. Қызыл түсті раушан - бәрімізге белгілі адал сезім мен мәңгілік махаббаттың нышаны. Ал оның ақ раушанмен қосындысы әріптесіне деген сыйластықты, бірлікті білдіреді. Қою қызыл түсті раушан - бір көргеннен ғашық болғаныңызды байқатады. Алқызыл түсті раушан - сыпайылық пен сырбаздықтың символы. Бұл гүлді сыйлау арқылы серіктесіңізге алғысыңызды және көңіліңізді білдіре аласыз. Сары түсті раушан - шынайы достықты ұқтырады. Сол себепті оны көбіне туған күн кештеріне сыйға тартады. Қызғылт сары түсті раушан - ыстық сезім мен ес-түссіз ғашықтықтың символы. Бірақ сонымен қатар кең пейілділік пен достық қарым-қатынасты да білдіреді. Жасыл түсті раушан - жомарттық, молшылық және жемістіліктің белгісі. Қара түсті раушан - қайғылы кездерде беріледі.
Толығырақ:
Материалды көшіріп басқанда Massaget.kz сайтына гиперсілтеме міндетті түрде қойылуы тиіс. Авторлық құқықты сақтаңызБиспипсиясының этиологиясы сұрақтарын қарастыруға арналған арнайы әдебиеттерде ауруға себепші болған қандай да болмасын этиологиялық факторға жан-жақты тиоретикалық негіз болатын көптеген жұмыстар бар.
Улы диспепсиянын этиологиясы сұрақтары бойынша әдебиеттерді оқып үйрену негізінде негізгі үш бағытты ажыратады:
Аналықтардың толық құнды азықтандырылуы мен жаңа туылған төлдерде диспепсияның пайда болуының арасындағы байланысты оқып үйренуге арналған бағытталған жұмыстар.
Сыртқы ортаның, жаңа туылған төлдің өмірінің алғашқы күндерінде ауруды тудыруға қабілетті фактор ретіндегі қолайсыз әсерін зерттеуге бағытталған жұмыстар. Қолайсыз жағдайлардың ішінде үш негізгі факторды ажыратады. а) климаттық (тону, ыстық өту, өтпелі жел): б) алиментарлық (уыздың иммунабиологиялық қасиеттерінің төмендеуі, шамадан тыс қоректену, ұзақ уақыт ашығу, азықтандыру режимінің бұзылуы, уызға дұрыс тойдырмау және т.б.) в) індеттік фактор (шартты потогендік бактериялар мен вирустар)
Жаңа туылған төлдер диспепсиясын шаруашылық жағдайындағы әр түрлі себептердің қосарлануынан пайда болған факторлар кешені ретінде (азықтандырудың сандық және сапалық жағынан құнсыздығы, буаз аналықтардың дұрыс күтімде болмауы, жаңа туылған төлдердің өмірінің алғашқы күндерндегі сыртқы ортаның зиянды факторларының әсері).
Асқазан-ішек аурулары кезінде төлдерде тромбоциттердің агрегациялық қызметінің артатынын, соның негізінде тромбоциттер мембранасының липидтік құрамының терең өзгеруі болатынын, плазма мен қан пластинкаларында орташа молекулалар санының артуы, ондағы липидтердің тотығуының белсенуі тамырлар қабырғаларында Виллебренд факторының синтезінің күшеюі қан пластинкаларында тромбоксан түзілуінің күшеюі есебінен болатынын жазады. Соңғысы төлдерде асқорыту қызметінің бұзылуы мен қанның ұйығыштығының артуының басты себебі болып табылады.
2.3 Буаз аналықтардың толық құнды азықтандырылмауы төлдер диспепсиясының себебі.
Сыйға берілген раушан гүлдерінің санының да өзіндік мағынасы бар. Бір раушан гүлі жүрегіңіз жалғыз екенін білдірсе, қос раушан кездесуге шақырғыңыз келетініңізді көрсетеді. Үш раушан терең сезім мен махаббатты байқатса, бес раушан амандық, саулық, бақыт тілейтініңіздің нышаны. Он тоғыз раушан тойға тарту етіледі. Өйткені ол мәнді әрі сәнді ғұмыр кешіңіздер деген мағынада. Жиырма жеті раушан гүлі жарыңызды шын сүйетініңіздің белгісі ретінде берілсе, отыз алты раушан бұл өмірде бақытты бол деген тілекпен ұсынылады. Ал ең бастысы - жүз бір раушан гүлі. Ол: сен тек менің мәңгілік махаббатымсың деген мағынаны білдіреді.
Толығырақ
Материалды көшіріп басқанда Massaget.kz сайтына гиперсілтеме міндетті түрде қойылуы тиіс. Авторлық құқықты сақтаңызКөптеген авторлардың мәліметтері бойынша, аналық малдарды құрамында минералдық заттар мен микроэлементтер жетіспейтін құндылығы төмен азықтандыру өмірінің алғашқы күндерінде диспепсияға шалдығатын әлсіз төл туылуына әкеледі.
Соңғы жылдары жаңа туылған төлдер диспепсиясының дамуындағы толық құнды азықтырмаудың бағалауда буаз аналықтар рационында қандайма болмасын бір ғана емес бірнеше компаненттердің тапшылығы есебінен болатын себептерге басым тенденция байқалады. Малдарды буаз кезеңінде толық құнды азықтандырмау зат алмасуының бұзылып, кетондық денелердің көбеюіне әкеледі. Олардың мәліметтері бойынша, кетондық денелер мен басқа да қышқыл өнімдер бауырдың бейтараптаушы қызметінің бұзылуы кезінде плацента арқылы құрсақтағы төлге өтеді. Аталған өнімдердің жоғарғы концентрацияда болуы құсмақтағы төлдің сенсибелизациясын немесе құрсақта даму кеңінде улануын тудырады.
Кетозды тудырушы этиологиялық факторларға буаз аналықтардың толық құнды емес және бір текті азықтармен азықтандырылуы: құрамында май қышқылдары көп болатын сапасыз сүрлеммен азықтандыру, көмірсулардың кенет жеткіліксіздігі кезіндегі жоғары концентратты типті азықтандыру, серуен мен жарықтың жеткіліксіздігі кезіндегі зат алмасуының майсымдық бұзылулары, бауыр аурулары кезіндегі зат алмасуының бұзылулары жатқызылады. Буаз аналықтарды біртекті және балансталмаған азықтандыру кезінде белок, минералдар мен витаминдер жеткіліксіздігі байқалатындығын, зерттеу жүргізілген буаз аналықтар мен сауын сиырлардың 60%-ында айқын білінетін белоктық-минералдық және витаминдік жеткіліксіздіктен туындаған зат алмасуының терең бұзылуы симптомдары анықталғагдығын жазады. Буаз аналықтарда зат алмасуының осындай дәрежеде бұзылуы анықталған шаруашылықтарда, көбінесе улы және сиптоксикалық диспепсия түрінде өтетін асқазақ-ішек жолы ауруларына шалдыққыш, әлсәз және дамымаған төлдер көп туылатындығын жазады.
Қазақстандық студенттер үшін шетелде оқу мүмкіндігін ұсынған Литва университеттері жағымды жаңалықпен бөлісті, деп хабарлайды massaget.kz Халықаралық бағдарламалар орталығы АҚ сайтына сілтеме жасап. Бүгінгі таңда қазақстандықтарды сапалы шетелдік біліммен қамтамасыз ету мақсатында Халықаралық білім беру бағдарламаларының әкімшісі болып табылатын Халықаралық бағдарламалар орталығы АҚ білім беру гранттарын арттыру бойынша жұмыстар жүргізіп жатыр. Нәтижесінде биылғы жылы Қазақстан азаматтары үшін шет елдік оқу орындарымен 10 мыңнан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz